МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

Баянхонгор аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн  шүүгч Ч.Байгалмаа дгалж,

Улсын яллагч: Ж.Энхбат

Нийн бичгийн дга: Б.Бадамсүрэн

Шүүгдэгч: *******, түүний өмгөөлөгч П.Өлзийбаяр оролцуулан тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд хийсэн шүүх хуралдаана

Аймгийн прокурорын газраас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дуга зүйлийн 1-т заасна яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн шүүгдэгч *******д холбогдох  эрүүгийн дугатай хэргийг 2023 оны  12 дуга сын 19-ний өдөр хүлээн авч хянан хэлэлцэв.

Шүүгдэгчийн биеийн байцаалт

Монгол Улсын иргэн, ******* ургийн овогт*******ын*******, регистрийн дуга; *******,

Үйлдсэн хэргийн тала

Шүүгдэгч ******* нь 2022 оны 12 дуга сын 25-ны өдрөөс эхлэн техник оруулж, 1 сын дундаас түр орхиод 2 дуга сын сүүлээс 3 дуга сын 19-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд үргэлжилсэн үйлдлээр Баянхонгор аймгийн ын дүгээр багийн нутаг дэвсгэр “йн ын Бор толгой” гэх газ хууль буса жижиг оврын унагалдай трактор ашиглаж, 2 дугуйтай шороо сэгсрэгч төхөөрөмж зэргийг ашиглан тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын эрэл хайгуул явуулж, байгаль орчинд 300.873 төгрөгийн хохирол учруулж, хууль буса ашигт малтмал хайх, ашиглах, олборлох гэмт хэрэгт  холбогджээ./ яллах дүгнэлтэд бичигдсэнээр/

ТОДОРХОЙЛОХ НЬ:

Талуудын хүсэлтээр хэрэгт авагдсан яллах болон хөнгөрүүлэх, цагаатгах талын нотлох бимтуудыг тал бүрээс нь бүрэн бодитойгоор шинжлэн судалж, хэргийг шүүх хуралдаана хянан хэлэлцэв. Үүнд:      

Шүүгдэгч *******гийн  мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

  ...  Би сонсгосон ялыг хүлээн зөвшөөрч байна. Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байна. Бичиг үсэг мэднэ ... гэх мэдүүлэг        / хх-ийн 172-173/,        

Хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч *******гийн мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн ...Иргэн *******гийн үйл ажиллагаа явуулсан "йн ын бор толгой" гэдэг газт манай сумын Засаг дгатай гэрээ хийсэн зүйл байхгүй. Тухайн талбай дээр бичил уурхайн дүгнэлт байхгүй. Ухагдсан газ дээр нь үнэлгээний ХХК-ийн ггасан хохирлын үнэлгээг нэхэмжилж байна...” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 48-49/,

Иргэний нэхэмжпэгч *******ийн мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

...Би Баянхонгор аймгийн ын 1 дүгээр багийн нутаг, й ын бор толгой гэх газт хууль буса үйл ажиллагаа явуулсан талбайд мөрдөгчийн тогтоолын дагуу шинжээчээр томилогдон ажиллаж байгаль орчинд учирсан хохирлын үнэлгээ ггасан тул тус ажлын хөлс болох 3.300.000 төгрөгийг нэхэмжилж байна. Тухайн мөнгөн дүн нь ажлын здал биш тифт ажлын хөлс учраас ям нэг здлын задгаа гэж байхгүй. Тиф 2013 оноос хойш өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд хохирол их бага, хот суурин газраас алслагдсан зайн хол, ойр хамаахгүй бүгдэд ижил тэгш зчма энэ тифа манай байгууллага шинжилгээ, судалгааны ажлаа гүйцэтгэж ирсэн...гэх мэдүүлэг /хх-ийн 53-55/,

Иргэний нэхэмжпэгч *******ын мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

“...2023 оны 04 дүгээр сд би*******гаас Доосон 55 мкийн, цагаан толгойтой, бичиг бимтгүй тракторыг шигшүүрэг гэх хоёр зүйлийг нийтэд нь 22000000 төгрөгөөр худалдаж авсан. Тракторыг 21000000 төгрөгөөр, шигшүүргийг 1000000 төгрөгөөр бодож, яг авахдаа 1000000 төгрөгийг шилжүүлж, сүүлд нь ноолуурын үеэр цувруулж өгсөөр байгаад одоо үлдэгдэл 1000000 төгрөгийг өгөх дутуу байгаа. Одоо миний зүгээс нэхэмжпэх зүйл байхгүй... гэх мэдүүлэг /хх-ийн 237-238/

Гэрч *******ийн мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

“...Би цагаан өнгийн трактор 2023 оны 4 дүгээр сд Байдрагийн гүүрнээс Бууцагаан сумын “Цагаан гол” гэх газт хэн гэдэг айлыг нь мэдэхгүй, нэг өвөлжөөний гадаа буулгаж өгсөн, хөлсөнд нь 300,000 төгрөг авсан. Би й гэх газраас ачаагүй Байдрагийн гүүрний гуанзнуудын аас ачсан. Бууцагаан сумынх гэсэн байхаа Хишигсүрэн гэх эмэгтэй хүн гэсэн утса гүүрнээс трактор ачаад өвөлжөөнд буулгаад өгөөч гэсэн, тэгээд ачиж буулгасан. Тракторыг ын Шаагаа гэх 35 орчим насны залуу ачиж өгсөн. Хишигсүрэн, Шаагаа хоёр байсан. Бүтэн нэрийг нь мэдэхгүй, манай сумын залуу Байдрагийн гүүрэн дээр байдаг ...гэх мэдүүлэг/хх-ийн 62-63/

Гэрч *******ын мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

“...Би ын иргэн ******* гэх хүнээс 22000000 төгрөгөөр тохирч 1000000 төгрөгийг нь хадам ээжийн данса шилжүүлэн ын талаас хаат хайрхны хажуу талаас нэг айлын гаднаас Өлзий гэх хүнээр ачуулан, 2023 оны 4 дүгээр сын 14-ний өдөр Байдрагийн гүүрэн дээр буулгаж авсан. Тухайн үед******* гэх хүнтэй ын төвд уулзаад худалдаж аваха тохирч цуг яваад Хаат хайрхны хажуу талд айлын гаднаас ачуулж өгөөд салсан, хэн гэдэг айлыг нь мэдэхгүй. Тракторыг хадам ээж Хишигсүрэнтэй бид 2 нийлж аваад нөхөрлөл ажиллуулах санаатай авсан юм. Одоо трактор Говь-Алтай аймгийн Бигэр суманд байгаа. Тухайн Бигэр суманд хүний нэрэн дээр хүн ажиллуулна гээд 2023 оны 4 дүгээр сын 25-ны үед аваад явсан. Би тракторыг 22000000 төгрөгөөр тохироод авсан, тухайн үед 1000000 төгрөгийг нь хийсэн. Одоо үлдэгдэл 12000000 төгрөгийг нь сын даа өгнө гэж тохирсон, хуучин эвдрэл ихтэй трактор байсан... гэх мэдүүлэг /хх-ийн 66-67/,

Гэрч гийн мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

“... Манай хүргэн хүү Шагджав худалдаж авч байгаа гээд 2023 оны 4 дүгээр сын 14-ний өдөр аваад ирэхээр нь******* гэх хүний гэх дансанд 10000000 төгрөг шилжүүлсэн. Тракторыг хүргэн Шагджав бид 2 нийлж аваад нөхөрлөл ажиллуулах санаатай авсан..." гэх мэдүүлэг/хх-ийн 70-71/,

Гэрч ын мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн:

“...Би ын дүгээр багийн Засаг дга ажилладаг.  й ын бор толгой гэх газ улаан сайр 1 дүгээр нутаг буюу манай багийн нутаг байгаа юм. 2011-2013 онуудад бол тухайн газрыг хүмүүс очоод ухаад байдаг байсан, 2018 оноос хойш бол тухайн газт хүмүүс очихоо больсон байсан. 2023 оны 4 дүгээр сын үед байх тухайн газрын орчимд нэг бага оврын трактор нуугаад тавьсан байна гэсэн иргэдийн дунд яриа гсан байсан. ******* гэх хүн нь манай багийн иргэн байгаа юм. ******* нь  2023 оны 04 сын үеэр трактор зж байгаа тала сонсож байсан. .." гэх мэдүүлэг /хх-ийн 74-75/,

Гэрч мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

“...******* нь алт шороонд бол явдаг, бага оврын трактороор гаад байдаг байсан, даа нь он сыг бол мэдэхгүй байна трактороо хүнд зсан гэж сонсогдож байсан...” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 79-80/,

 

Гэрч Д.Мягмжавын мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн

“...Манайх Бор толгой гэх газ нутагладаг, хав 3 сд “Бор толгой” гэх газт байсан. Би яг очиж үзээгүй, намайг хонь хиулаад явж байхад энэ урд хам дээрээс дурандахад ажиллаж байсан, тэр уулын оройд ажиллаад л байсан, хэр удсаныг мэдэхгүй байна. Ям ч байсан тэр хавьд байдаг******* гэх хүний трактор ажиллаж байгаа юм гэж зам дайврын улсууд ярьж байсан...” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 87-88/,

Ашигт малтмал газрын тосны газрын 2023 оны 4 дүгээр сын 05-ны өдрийн 10/1625 дугатай

“...Солбицол бүхий талбайг Кадастрын бүртгэлд 2023 оны 04 дүгээр сын 05-ны өдрийн байдла шүүж үзэхэд хүчин төгөлдөр ашигт малтмалын ашиглалтын болон хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайтай давхцалгүй, бичил уурхайн дүгнэлт гаагүй байна... гэх албан бичиг /хх-ийн 90/,

" ХХК-ийн 2023 оны 5 дуга сын 05-ны өдрийн 1/45 дугатай шинжээчийн “

...Тухайн эвдэгдсэн талбай нь ям нэг хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй талбай, бичил уурхайн талбайтай давхцалгүй байна. Тухайн эвдэгдсэн талбайгаас байгаль орчинд учруулсан нийт хохирлын үнэлгээ нь 300,873 төгрөг, нөхөн сэргээх ажлын здал нь 489,999 төгрөг болж байна...” гэх дүгнэлт /хх-ийн 100-125 /,

Баянхонгор аймгийн “Энх-Нахиа” ХХК-ийн 2023 оны 11 сын 07-ны өдрийн 326 дугатай “...Доосан жижиг оврын тракторын үнэ 11.250.000 төгрөг, 2 дугуйтай шороо угаах төхөөрөмж 400.000 төгрөг, нийт үнэ 11.650.000 төгрөг болохыг тодорхойлов...” гэсэн шинжээчийн дүгнэлт /хх-ийн 134-135/,

Гэмт хэргийн талах гомдол мэдээллийг хүлээн авсан тэмдэглэл /1-р хх-ийн 02/  Эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаа татах прокурорын тогтоол /хх-ийн 01-05/, хэргийн газ үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлт / хх-ийн 20-24/, эд хөрөнгө битүүмжилсэн прокурорын тэмдэглэл /хх-ийн 29-33/, дипозит дансны хуулга /хх-ийн 153-166/, оршин суугаа газрын засаг дгын тодорхойлолт /хх-ийн 167/, эрүүгийн хиуцлага хүлээж байсан эсэхийг шалгах хуудас /хх-ийн 168/, Баянхонгор аймгийн Сум дундын эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 06 сын 04-ний өдрийн 187 дугатай шийтгэх тогтоолын хуулб /хх-ийн 174-178/, иргэний үнэмлэхийн лавлагаа /хх-ийн 189/, зэрэг хэрэгт авагдсан нотлох бимтуудыг шинжлэн судлав.

       Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шинжлэн судлагдсан дээрх нотлох бимтууд нь энэ хэрэгт хамаалтай, хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу хэрэгт цуглч бэхжүүлсэн, шүүгдэгч, хохирогч, гэрч наас мэдүүлэг авахдаа Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам, шадлага зөрчөөгүй, мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны оролцогчийн хуули хамгаалагдсан эрхийг хассан буюу хязгаласан зөрчил тогтоогдоогүй тул шүүх тэдгээр бимтыг хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой, хамаал бүхий талаас нь үнэлж прокурорын шүүхэд шилжүүлсэн хэргийн хүрээнд шүүгдэгч нын гэм буруугийн тала дүгнэлт хийж холбогдох хэргийг хянан шийдвэрлэх боломжтой.

  Хавтаст хэрэгт авагдсан бимтуудад тулгуурлан хэргийн газ болсон гэх үйл бимтад дүгнэлт хийхэд гэмт хэрэг гсан байдал, гэмт хэрэг гах болсон шалтгаан, хэн үйлдсэн, гэмт хэргийн сэдэлт, гэм буруугийн хэлбэр зэргийг хангалттай тогтоож ирүүлсэн гэж үзэж хэргийг шийдвэрлэлээ.

Шүүгдэгч ******* нь 2022 оны 12 дуга сын 25-ны өдрөөс эхлэн техник оруулж, 1 сын дундаас түр орхиод 2 дуга сын сүүлээс 3 дуга сын 19- ний өдрийг хүртэлх хугацаанд үргэлжилсэн үйлдлээр Баянхонгор аймгийн ын дүгээр багийн нутаг дэвсгэр “йн ын Бор толгой” гэх газ хууль буса жижиг оврын унагалдай трактор ашиглаж, 2 дугуйтай шороо сэгсрэгч төхөөрөмж зэргийг ашиглан тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын эрэл хайгуул явуулж, байгаль орчинд 300.873 төгрөгийн  хохирол учруулсан гэмт хэрэг үйлдсэн болох нь шүүгдэгчийн мөрдөн байцаалтын шатанд хэргээ хүлээн зөвшөөрч мэдүүлсэн мэдүүлэг,

Хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч *******гийн .. "йн ын бор толгой" гэдэг газт манай сумын Засаг дгатай гэрээ хийсэн зүйл байхгүй. Тухайн талбай дээр бичил уурхайн дүгнэлт байхгүй. ...” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 48-49/,

Иргэний нэхэмжпэгч *******ийн... байгаль орчинд учирсан хохирлын үнэлгээ ггасан  ажлын хөлс болох 3.300.000 төгрөгийг нэхэмжилж байна...гэх мэдүүлэг /хх-ийн 53-55/,

Иргэний нэхэмжпэгч *******ын“...2023 оны 04 дүгээр сд би*******гаас Боозап 55 мкийн, цагаан толгойтой, бичиг бимтгүй тракторыг шигшүүрэг гэх хоёр зүйлийг нийтэд нь 22000000 төгрөгөөр худалдаж авсан.... гэх мэдүүлэг /хх-ийн 237-238/,

Гэрч *******ийн“...Би цагаан өнгийн трактор 2023 оны 4 дүгээр сд Байдрагийн гүүрнээс Бууцагаан сумын “Цагаан гол” гэх газт хэн гэдэг айлыг нь мэдэхгүй, нэг өвөлжөөний гадаа буулгаж өгсөн, хөлсөнд нь 300,000 төгрөг авсан....гэх мэдүүлэг/хх-ийн 62-63/

Гэрч гийн “... Шагджав худалдаж авч байгаа гээд 2023 оны 4 дүгээр сын 14-ний өдөр******* гэх хүний гэх дансанд 1000000 төгрөг шилжүүлсэн. .." гэх мэдүүлэг/хх-ийн 70-71/,

Гэрч ын “.... 2023 оны 4 дүгээр сын үед байх тухайн газрын орчимд нэг бага оврын трактор нуугаад тавьсан байна гэсэн иргэдийн дунд яриа гсан байсан,..*******  трактор зж байгаа тала сонсож байсан....гэх мэдүүлэг /хх-ийн 74-75/,

Гэрч “...******* нь алт шороонд бол явдаг, бага оврын трактороор гаад байдаг байсан, даа нь трактороо хүнд зсан гэж сонсогдож байсан...” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 79-80/,

Гэрч Д.Мягмжавын“... гэх хүний трактор ажиллаж байгаа юм гэж зам дайврын улсууд ярьж байсан...” гэсэн мэдүүлэг /хх-ийн 87-88/,

Ашигт малтмал газрын тосны газрын 2023 оны 4 дүгээр сын 05-ны өдрийн 10/1625 дугатай“...Солбицол бүхий талбайг Кадастрын бүртгэлд 2023 оны 04 дүгээр сын 05-ны өдрийн байдла шүүж үзэхэд хүчин төгөлдөр ашигт малтмалын ашиглалтын болон хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайтай давхцалгүй, бичил уурхайн дүгнэлт гаагүй байна... гэх албан бичиг /хх-ийн 90/,

" ХХК-ийн 2023 оны 5 дуга сын 05-ны өдрийн 1/45 дугатай шинжээчийн...нийт эвдэгдсэн 0,06 га талбайд судалгаа хийхэд байгаль орчинд учруулсан хохирлын үнэлгээ нь 300,873 төгрөг, нөхөн сэргээх ажлын здал нь 489,999 төгрөг болж байна...” гэх шинжээчийн дүгнэлт /хх-ийн 100-125 /,

    Баянхонгор аймгийн “Энх-Нахиа” ХХК-ийн 2023 оны 11 сын 07-ны өдрийн 326 дугатай “...Доосан жижиг оврын тракторын үнэ 11.250.000 төгрөг, 2 дугуйтай шороо угаах төхөөрөмж 400.000 төгрөг, нийт үнэ 11.650.000 төгрөг болохыг тодорхойлов...” гэх шинжээчийн дүгнэлт, гэрэл зургууд /1-р хх-ийн 134-135, 218-231/ болон хэрэгт авагдсан бусад бичгийн нотлох бимтууда нотлогдон тогтоогдож байна.

Хавтаст хэрэгт цуглсан нотлох бимтуудаас нотлох чадваа алдах болон шүүхээс тогтоосон үйл бимтыг үгүйсгэх нотлох бимт байхгүй, мөн шүүгдэгч шүүхээс тогтоосон үйл бимтаас зөрүүтэй байдла мэдүүлээгүй, хэргийн үйл бимт зүйчлэлийн тала мгаагүй болохыг дурдах нь зүйтэй.

    Аймгийн Прокурорын газраас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дуга зүйлийн 1-т заасна шүүгдэгч *******д холбогдуулан яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн хэргийн зүйлчлэл тохирсон байх тул шүүхээс шүүгдэгч *******г тусгай зөвшөөрөлгүйгээр хууль буса ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт явуулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд  тооцож, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.2 дуга зүйлийг 1-д заасныг бимтлан, мөн хуулийн ерөнхий ангийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1-д заасан эрүүгийн хиуцлага хүлээлгэх зчимд тулгуурлан, хуульд заасан хиуцлага оногдуулах үндэслэлтэй гэж шүүх дүгнэв.

Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэргийн улмаас хүний амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгө, бусад эрх, эрх чөлөө, нийтийн болон үндэсний ашиг сонирхол, аюулгүй байдалд шууд учирсан үр дагаврыг гэмт хэргийн хохиролд, мөн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэрэг үйлдэж хохирол учруулсны улмаас үүссэн үр дагаврыг гэмт хэргийн хор уршигт тооцохоор заажээ.

Энэхүү гэмт хэрэг нь “Хүрээлэн байгаа байгаль орчны эсрэг” гэмт хэргийн бүлэгт хамач байгаа ба энэ гэмт хэргийн объект нь ашигт малтмалын хайгуул, эрэл хайлуул хийх, олборлох журам бөгөөд халдлагын зүйл нь ашигт малтмал юм.

     Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1…ашигт малтмал... гэж геологийн хувьсал, өөрчлөлтийн дүнд газрын гадгуу, түүний хэвлийд үүсэж бий болсон, аливаа хэрэгцээнд ашиглаж болох байгалийн байдлааа байгаа эрдсийн хуримтлалыг”, 4.1.15...хайгуулын тусгай зөвшөөрөл....” гэж энэ хуулийн дагуу ашигт малтмал эрэх, хайх эрх олгосон бимт бичгийг... гэж тус тус хуульчилсан байна.

 Энэ ашигт малтмал гэдэг ойлголтод шүүгдэгч ******* нь хуулийн дагуу ашигт малтмал эрэх, хайх эрх олгосон тусгай зөвшөөрөлгүйгээр хууль буса ашиг малтмалын боловсруулалт явуулсан  хамач байгаа юм.

  Газрын гадгуу, түүний хэвлий дэх эрдсийн хуримтлалын байршил, тоо хэмжээг нийвчлан тогтоож, ашигт малтмалын агуулгыг нэмэгдүүлэх, баяжуулах зорилгоор эрэл хайгуул хийн олборлолт хийх явцдаа хайгуул, ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлгүйгээр дээрх үйл ажиллагааг явуулсан эсхүл ашигт малтмал олборлохоос өөр зориулалта газрын хэвлийд халдсан үйлдлийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дуга зүйлд заасан гэмт хэрэгт тооцохоор хууль тогтоогч хуульчилсан.

 Шүүгдэгч ******* нь хууль буса ашигт малтмалын хайгуул хийсэн, олборлосон идэвхтэй үйлдэл, төрийн захиргааны холбогдох байгууллагаас тусгай зөвшөөрөл авахгүйгээр үйл ажиллагааны журмыг санаатай зөрчиж явуулсан үйлдэл гэж үзлээ. 

Шүүгдэгч ******* нь тохиолдлын шинжтэй нөхцөл байдлыг улмаас анх удаа хөнгөн гэмт хэрэг үйлдсэнийг Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.5 дуга зүйлийн 1.1-д заасна хөнгөрүүлэх нөхцөл байдалд тооцож, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.6 дуга зүйлд заасан эрүүгийн хиуцлагыг хүндрүүлэх нөхцөл байдалд тогтоогдохгүй байна.

 

Шүүгдэгч *******, түүний өмгөөлөгч П.Өлзийбаяр н нь хэргийн нөхцөл байдал гэм буруугийн тала мгаагүй, өөрийн гэм бурууг хүлээн зөвшөөрсөн болохыг тус тус тэмдэглэх нь зүйтэй.

Шүүхээс ял оногдуулахдаа Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дууга зүйлийн 4-т “.. шүүх ялтны хөрөнгө, цалин хөлс, бусад орлого олох боломжийг хгалзан торгох ялыг гурван жил хүртэл хугацаанд хэсэгчлэн төлөхөөр тогтоож болно...” гэж, мөн хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2-т...Эрүүгийн хиуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чан, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдал, эрүүгийн хиуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь хгалзан үзнэ...гэж тус тус заасныг бимтлан  шүүгдэгч ******* нь анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн, мөн гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлоо нөхөн төлсөн тала шүүхийн хэлэлцүүлэгт нотлох бимтыг ггаж өгсөн, мөн нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн болон гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, гэмт хэргийн шинж, учирсан хохирол, хор уршгийн хэмжээ, мөн шүүгдэгч *******гийн хувийн байдал болох малчин, хувьд ... малтай, машинтай, орон сууцны зориулалттай байшинтай/  ноогдох  хөрөнгөтэй,  өөрийн ХААН банкны тоот дансанд 6000000 төгрөгийг байршуулсан, шүүхээс ногдуулсан торгох ял биелэгдэх боломжтой, гэрийн байдал / бага насны хүүхдүүдтэй, эхнэр нь жирэмсэн/  зэргийг хгалзан үзэж шүүгдэгч *******д  тухайн зүйл ангид заасан торгох ялын доод хэмжээгээр ял оногдуулж, уг торгох ялыг хэсэгчлэн төлөхөөр тогтоож шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзлээ.

Шүүгдэгч ******* нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад байгаль орчинд учирсан хохирол болох  300873, биологийн нөхөн сэргээлтийн здал 489999 төгрөгийг төлж багдуулсан байна.

Байгаль хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 49.4.5-т заасна “ хөрсөнд учирсан хохирол, байгаль орчныг бохирдуулснаас үүсэх хохирлыг байгаль орчинд учирсан хохирлыг тооцох гачлала тооцон хохирлын хэмжээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр” нөхөн төлүүлэхээр заасан бөгөөд шүүгдэгч ******* нь байгаль орчинд учирсан хохирол, биологийн нөхөн сэргээлтийн здлыг хуульд заасна төлөгдөөгүй байх тул шүүгдэгч *******гаас байгаль орчинд учирсан хохирол болох 661746 төгрөг, мөн биологийн нөхөн сэргээлтийн здал 489999 төгрөг, нийт 1151745 төгрөгийг ггуулж,  Байгаль орчин, уур амьсгалын санд тушаалгах нь зүйтэй байна.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дуга зүйлд гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан техник хэрэгсэл нь тухайн гэм буруутай этгээдийн өмчлөлд байсан нь тогтоогдсон тохиолдолд түүнийг хураан авч улсын орлого болгохоор заасан бөгөөд хэрэв техник хэрэгсэл  бусдын өмчлөлд шилжсэн, бусдын өмчлөлийн зүйл байвал шүүх уг тээврийн хэрэгслийг үнэлсэн үнийн дүнг гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувьд ногдох эд хөрөнгөөс албадан ггуулаха заасан.

Гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан боловч бусдын өмчлөлд байсан тоног төхөөрөмж, тээврийн хэрэгслийн үнийг гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдээс ггуулж байх нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зорилгод нийцэх бөгөөд тухайлбал нийтийн  ашиг сонирхол, аюулгүй байдлыг цаашид гэмт халдлагаас хамгаалах, урьдчилан сэргийлэхэд чухал ач холбогдолтой гэж үзнэ.

Шүүгдэгч *******гийн гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан тээврийн хэрэгсэл болох улб ш өнгийн цагаан толгойтой жижиг оврын тракторыг бусдад зж борлуулсан байх тул шинжээчийн үнэлгээгээр тогтоосон улб ш өнгийн цагаан толгойтой жижиг оврын тракторыг үнэ болох  11250000 төгрөг,  2 дугуйтай шороо угаах төхөөржийн үнэ болох 400,000 төгрөг, нийт 11650000 төгрөгийг шүүгдэгч *******гаас  ггуулж, улсын орлого болгож шийдвэрлэлээ.

Иргэний нэхэмжлэгч *******ын эзэмшлийн улб ш өнгийн цагаан толгойтой жижиг оврын трактор, 2 дугуйтай шороо угаах төхөөржийн....ийг битүүмжилсэн эд хөрөнгө битүүмжлэх прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, дээрх эд зүйлийг хэрэгцээний дагуу  иргэний нэхэмжлэгч ******* буцаан олгож,

Шүүгдэгч *******гаас эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны здал буюу шинжээчийн здал  3,300,000 төгрөгийг ггуулж, Нуман Алтай ХХК-д олгож,

Шүүгдэгч *******д авсан хувийн баталгаа ггах таслан сэргийлэх га хэмжээг хэвээр үлдээж, шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц  хүчингүй болгож,

Шүүгдэгч ******* нь цагдан хоригдсон хоноггүй, хэрэгт эд мөрийн бимта хураагдсан зүйлгүй, түүний бичиг бимт шүүхэд шилжиж ирээгүй болохыг тус тус дурдав.

Монгол улсын шүүхийн тухай хуулийн 22.4 дүгээр зүйлийн 22.4.1, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.2 дуга зүйлийн 36.3, 36.6, 36.7, 36.8, 36.10-д заасныг удирдлага болгонТОГТООХ нь:

1. Шүүгдэгч ******* ургийн овогт ****** г тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт явуулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсугай.

2. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дуга зүйлийн 1-т заасна шүүгдэгч *******г таван мянга дөрвөн зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 5.400.000 төгрөгөөр торгох яла шийтгэсүгэй.

3.Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дуга зүйлийн 4-т заасна шүүгдэгч *******д оногдуулсан таван мянга дөрвөн зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 5.400.000 төгрөгөөр торгох ялыг хэсэгчлэн буюу 3 жилийн  хугацаанд төлөхөөр тогтоосугай.

4. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дуга зүйлийн 5-д заасна шүүгдэгч ******* нь торгох ялыг шүүхээс тогтоосон хугацаанд биелүүлээгүй бол шүүх биелэгдээгүй торгох ялын ван таван нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийг нэг хоногоор тооцож хорих яла солихыг мэдэгдсүгэй.

5.  Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дуга зүйлийн 1, 4-т заасна  гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан улб ш өнгийн цагаан толгойтой жижиг оврын тракторын үнэ  болох 11250000 төгрөг,  2 дугуйтай шороо угаах төхөөржийн үнэ болох  400,000 төгрөг нийт  11650000 төгрөгийг шүүгдэгч *******гаас ггуулж, улсын орлого болгосугай.

6. Байгаль хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 49.4.5, Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуулийн 5 дуга зүйлийн 5.3.1-т заасна шүүгдэгч *******гаас байгаль орчинд учруулсан хохирол болох 661746 төгрөг, биологийн нөхөн сэргээлтийн здал 489999 төгрөг, нийт 1151745 төгрөгийг  Байгаль орчин, уур амьсгалын санд тушаасугай.

7. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 11.4 дүгээр зүйлийн 1-т заасна шүүгдэгч *******гаас эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны здал буюу шинжээчийн здал  3,300,000 төгрөгийг ггуулж, Нуман Алтай ХХК-д олгосугай.

8. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 21.5 дуга зүйлийн 1,2-т заасна ....улб ш өнгийн цагаан толгойтой жижиг оврын трактор, 2 дугуйтай шороо угаах төхөөржийн....ийг битүүмжилсэн эд хөрөнгө битүүмжлэх прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, дээрх эд зүйлийг хэрэгцээний дагуу  иргэний нэхэмжлэгч *******т буцаан олгосугай.

9. Шүүгдэгч *******д авсан хувийн баталгаа ггах таслан сэргийлэх га хэмжээг хэвээр үлдээж, шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц хүчингүй болгосугай.

10. Шүүгдэгч ******* нь цагдан хоригдсон хоноггүй, хэрэгт эд мөрийн бимта хураагдсан зүйлгүй, түүний бичиг бимт шүүхэд шилжиж ирээгүй болохыг тус тус дурдсугай.

11. Шийтгэх тогтоол уншиж  сонсгосноор хүчинтэй болохыг дурдаж, шийтгэх тогтоолыг улсын яллагч, шүүгдэгч, хохирогч, тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгч өөрөө гдан авснаас буюу хүргүүлснээс хойш эс зөвшөөрвөл 14 хоногийн дотор  Баянхонгор аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах гомдол ггах, дээд шатны прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэй болохыг дурдсугай.

12. Давж заалдах шатны шүүхэд гомдол ггах буюу эсэргүүцэл бичигдсэн тохиолдолд тогтоолын биелэлтийг түдгэлзүүлж, тогтоол биелүүлэх хүртэл шүүгдэгч *******д авсан хувийн баталгаа ггах таслан сэргийлэх га хэмжээг  хэвээр үргэлжлүүлсүгэй.

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ       Ч.БАЙГАЛМАА