Монгол Улсын нэрийн өмнөөс

Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг Ерөнхий шүүгч Ц.Амаргэрэл даргалж, шүүх бүрэлдэхүүнд шүүгч Ч.Мөнгөнцэцэг, шүүгч Р.Баярхүү нарын бүрэлдэхүүнтэй, 

шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Э.Анхбаяр,

улсын яллагч А.Эрдэнэдэлгэр,

иргэдийн төлөөлөгч Ж.Б*******,

хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч Д.Б*******,

түүний өмгөөлөгч М.Гансүх,

шүүгдэгч Б.Г*******,

түүний өмгөөлөгч Б.Содб, Д.Даваасүрэн нарыг оролцу тус шүүхийн хуралдааны “А” танхимд нээлттэй явуулсан хуралдаанаар Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн шүүгдэгч Б******* овогт Б******* Г*******д холбогдох эрүүгийн *******1000000*******6******* дугаартай, 175/*******0*******4/00*******9/Э индекстэй *******0*******4 оны дүгээр сарын 0*******-ны өдөр хүлээн авч, энэ өдөр хянан хэлэлцэв.

Биеийн байцаалт:

Монгол Улсын иргэн, 17 оны 08 дугаар сарын *******4-ний өдөр Сэлэнгэ аймгийн С******* суманд төрсөн, ******* настай, эрэгтэй, бүрэн дунд боловсролтой, мэргэжилгүй, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, ам бүл *******, ээжийн хамт Сэлэнгэ аймаг, С******* сум, дугаар баг, дугаар хэсэг “Ф ”-ны тоотод оршин суух, урьд ял шийтгэлгүй, Б******* овогт Б******* Г******* /МЭ8708*******411/,

Хэргийн товч утга: /Яллах дүгнэлтэд дурьдснаар/

Шүүгдэгч Б.Г******* нь согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний шөнийн 0 цагийн үед Сэлэнгэ аймгийн С******* сумын дугаар баг дугаар хэсэг “Ф ”-ны тоотод лах өөрийн гэртээ хамт архи, согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэж байсан Д.Б “т ” гэх шалтгаанаар маргалдаж, Д.Б зүүн хөлийн гуяны гадна хэсгийн арын доод хэсэгт хутгаар нэг удаа хатгаж, амь насыг нь хохироож, хүнийг алсан гэх гэмт хэрэгт холбогджээ.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэг. Гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай эсэх талаар.

Шүүх хэргийн бодит байдлыг тогтоох зарчмын дагуу Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.7 дугаар зүйлийн -д зааснаар талуудын мэтгэлцээн дээр шинжлэн судалсан нотлох баримтын хүрээнд шүүгдэгч Шүүгдэгч Б.Г******* нь согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний шөнийн 0 цагийн үед Сэлэнгэ аймгийн С******* сумын дугаар баг дугаар хэсэг “Ф ”-ны тоотод лах өөрийн гэртээ хамт архи, согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэж байсан Д.Б “т ” гэх шалтгаанаар маргалдаж, Д.Б зүүн хөлийн гуяны гадна хэсгийн арын доод хэсэгт хутгаар нэг удаа хатгаж, амь насыг нь хохироож, хүнийг алсан гэмт хэргийг үйлдсэн үйл баримт тогтоогдож, уг гэмт хэрэгт шүүгдэгч Б.Г гэм буруутай болох нь нотлогдон тогтоогдсон гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Энэхүү үйл баримт нь шүүх хуралдаанаар шинжлэн судлагдаж хэлэлцэгдсэн доорх нотлох баримтуудаар хангалттай нотлогдон тогтоогдсон болно. Үүнд:

1.Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч Б.Г өгсөн: “...Мэдүүлэг өгөхгүй, мөрдөн байцаалтын шатанд өгсөн мэдүүлгээ дэмжиж оролцож байна. Хуурай ах дүүгийн холбоотой байдаг байсан....” гэжээ[1],

*******. Хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч Д.Б*******ын *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Өнөөдөр буюу *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өглөө 06 цагийн орчимд би ОХУ-ын хилээр гарах гээд өөрийн - СЭА улсын дугаартай хар өнгийн “Т ” маркийн тээврийн хэрэгслээр дараалалд зогсож байтал над руу манай хамгийн баг дүү болох Б хамтран амьдрагч болох Энхтуяа залгаад “Т /Б/ Ф анд айлд нас барсан байна гэж хэлээд Б дуудаад явчихлаа гэж хэлсэн. Үүний дагуу би буцаж С******* суманд ирээд Цагдаагийн газар иртэл хэрэг болсон гэх айлд үзлэг хийж байгаа гэсэн учир би тухайн айл руу нь очтол манай дүү тухайн анд нас барсан байдалтай байсан. Талийгаач Д.Б бол миний төрсөн дүү байгаа юм. Хамгийн сүүлд одоогоос *******0 орчим хоногийн өмнө манай дүү хүмүүстэй нийлээд самарт явна гэж хэлээд явж байхаар нь би хувцас хунарыг нь янзлаад үсийг нь засаж өгөөд явуулж байсан юмаа. Түүнээс хойш хараахан холбоо бариагүй байсан юм. Манай дүү гар утастай боловч сүүлд гар утас нь холбогдохгүй байсан учир холбоо барьж чадахгүй байсан юм. Талийгаач зан харилцааны хувьд нөхөрсөг, дөлгөөхөн ааштай, хүнтэй маргаж муудалцаад байдаггүй, хүний дургүй хүргээд байдаггүй хүн байсан. Ер нь их тусч хүнд тус болоод л явж байдаг хүн байсан. Талийгаач архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэдэг байсан. Ер нь би наашаа гэхээр архи уух гээд л цаашлаад тэр Ф аар эргэлдээд байдаг гэж байсан. Ер нь нас барсан нь ч гэсэн архинаас л боллоо. Хамт архи ууж байсан хүмүүстэйгээ маргаад л дээрх асуудал болсон байх гэж бодож байна. Талийгаач архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэхээрээ ер нь бол их гайгүй ааш зантай хүн байсан. Ер нь хүнтэй маргаж муудалцаад байдаггүй л хүн байсан. Би төрсөн ах нь болохоор надад ширүүн ааш зан гаргаж байгаагүй. Миний мэдэж байгаагаар талийгаачтай өр авлага, өс хонзонгийн асуудалтай хүн байгаагүй. Ер нь бол манай дүү өөрөө их тусч найрсаг хүн учир хүнд тэгж өс зангидуулаад байхааргүй л хүн байсан. Талийгаачид ямар нэгэн архаг хууч өвчин байгаагүй. Миний мэдэхээр бие өвдлөө гэсэн зүйл ярьж байгаагүй. Би дээрх хэрэгт маш их гомдолтой байна. Миний дүү архи уудаг боловч хүний гарт амь насаа алдахаар хэмжээний хүн байгаагүй. Дээрх хэргийн үнэн зөвийг Цагдаагийн байгууллагын эрх бүхий албан тушаалтан, мөрдөгч та бүхэн минь тогтоож өгнө үү” гэх мэдүүлэг[*******],

. Гэрч Д.Д *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Б.Г******* нь миний хамгийн бага хүү маань байгаа юм. Харин Д.Б нь манай том хүүтэй найзууд юм манайхаар байнга л орж гарч явдаг. Миний хүүхэд шиг л залуу байсан. Ямар нэгэн төрөл садны холбоо байхгүй. Талийгаач “Хар горхи” гэдэг газарт мал маллана гэж яваад 6 хоног тус газраа байж байгаад манай гэрт *******0******* оны 07 дугаар сарын *******7-ны өглөө 11 цагийн орчим ганцаараа ирэхдээ “айлын хүн намайг хөөгөөд би явган явж ирлээ” гэж яриад орж ирсэн. Тэгээд өчигдөр буюу *******0******* оны 10 дугаар сарын *******8-ны өглөө 10 цагийн орчим манай гэрээс гарч яваад буцаад тус өдрийн 17 цагийн орчим ганцаараа орж ирэхдээ эрүүл байсан. Харин манай хүү Б.Г******* өдөр 15 цагийн орчимд ирсэн. Ирэхдээ аймар согтуу байсан. Орой ************** цаг өнгөрч байхад Ш 1 литрийн савлагаатай Соёрхол нэртэй архитай орж ирээд “Би Архангай, Хөвсгөл, Б аймгуудаар явж байгаад сая ирлээ” гэж хэлээд талийгаачийг дагуулаад манайд очиж айраг ууя гэж хэлээд хамт гарсан. Тэгээд тэр хоёр гарч явснаас хойш 40 орчим минутын дараа буцаад тэр хоёр орж ирэхдээ Ш “авгай хөөгөөд байна” гээд нөгөө архитайгаа орж ирээд галын өрөөнд суугаад унтаж байсан миний хүү Б.Г сэрээгээд тэр гурав нийлж авчирсан архиа хувааж уугаад дуусгасан. Тэгсэн Ш аниадаа айраг авч ирнэ гээд гараад явсан. Талийгаач Д.Б, манай хүү Б.Г******* бид гурав гэрт үлдсэн. Тэгээд байж байтал манай хүү Б.Г******* талийгаач Д.Бөөс т асуусан. Талийгаач ч т өгсөн. Тэгээд дахин дахин т нэхээд байсан чинь талийгаач Д.Б уурлаад “байхгүй гээд байхад яагаад дахин дахин нэхээд байгаа юм бэ? Би чамд зөндөө өгсөн биз дээ” гээд хоорондоо хэрэлдээд байсан. Тэгээд гэнэт тэр хоёр гэрийн том өрөөнд байсан төмөр орон дээр ноож байгаад Б.Г******* б ирсэн. Тэр үед Б.Г гарт хутга байсан. Харин талийгаач төмөр орон дээрээ хэвтэж байгаад газарт унаад өгсөн. Би ч Г загнаад чи яахаараа хутга барьдаг юм бэ гэж уурлаад гараас нь хутгыг нь аваад гал тогооны өрөөний цагаан өнгийн шүүгээний цонх талын нүдэнд хийчихсэн. Дараа нь том өрөөнд ороод асаагуурын гэрэл асааж гэрэлтүүлж харсан чинь талийгаачийн бүсэлхийгээс доош маш их цус гарчихсан байсан. Би очоод нүдийг нь нээж үзэхэд нас барчихсан байсан. Тэгээд айсандаа утсаар ч ярьж чадахгүй байж байтал 04 цаг өнгөрч байхад Ш орж ирсэн. Тэгэхлээр нь би Д.Бийг нас барчихсан байна гэж хэлсэн чинь “Яахаараа нас бардаг юм бэ” гээд байсан. Тэгэхээр нь би чи хар хөдлөхгүй байна гэж хэлсэн чинь орж харалгүй буцаад гараад гүйсэн. Удалгүй буцаад орж ирсэн. Бас араас нь эхнэр Х.Э цуг орж ирсэн. Тэгээд “Д.Б бүсэлхийгээсээ доош цус алдаад нас барчихсан байна” гэж хэлсэн. Харин Шын эхнэр нь цагдаад дуудлага өгсөн байсан. Шын авч орж ирсэн архинаас Б.Г******* хоёр гурван хундага л уусан байх ууж чадахгүй байсан. Харин үлдсэн архийг нь Д.Б, Ш хоёр хувааж уусан. Б ч нэлээн согтсон байсан. Б.Г гарт байсан хутга нь манай гэрийн хутга мөн байсан. Угаасаа манайх ганц л модон иштэй хутгатай. Би хутгаа гал тогооны өрөөний цагаан өнгийн модон шүүгээний шургуд хийсэн байсан. Яг хэзээ нь тэр хутгыг гартаа барьчихсан байсныг би мэдэхгүй нэг харсан чинь л гартаа хутга барьсан байсан болохоор би булаагаад авчихсан. Би гартаа хутга барьчихсан байхыг нь л харсан. Тэрнээс яг хутгалж байхыг хараагүй. Том өрөөний гэрэл шатчихсан болохоор сайн анзаарч харагдаагүй. Ямар ч байсан дээр доороо ороод ноцоод байсан. Б.Г*******, Д.Б нар хамт архи уугаад л байдаг байсан. Урьд өмнө ямар нэгэн байдлаар хоорондоо маргалдаж байсан удаа байхгүй. Тухайн үед тнаас болж маргалдсан. Б.Г******* архи уухаараа т аймар татдаг юм. Тэгээд талийгаач Д.Бөөс дахин дахин т нэхээд байсан. Тэгээд байхгүй гээд байхад т нэхлээ гээд уурлаад маргаан болсон. Манайд бол хутга байхгүй. Манай хажуу талын айлын хутга байгаа юм. Би хоол унд хийх гээд авчихсан байсан юм. Шар иштэй том хутга байсан. Талийгаач бол гайгүй ээ харин манай хүү Б.Г******* нь их агсам болчихдог. Ш манайхаас *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний цаг өнгөрч байхад надад айраг авч ирж өгнө гээд гарч явсан. Тэгээд Шыг гарч яваад удаагүй байхад маргаан болсон. Ойролцоогоор 0******* цаг болох гэж байсан байх. Надад утас байхгүй болохоор яаралтай эмнэлэг дуудаж чадаагүй. Г утас байхгүй байсан. Тэгээд яахаа мэдэхгүй айсан байж байтал Ш орж ирсэн. Араас нь эхнэр нь орж ирээд эмнэлэг рүү дуудлага өгсөн Надад ямар нэгэн зүйл хэлээгүй. Би Б.Г*******д энэ хүн нас барчихсан байна гэж хэлсэн чинь үгүй ээ ээж наад хүн чинь унтаж байна ээжээ унтаж амаръя гээд байсан. Тухайн үед хутгаар хутгалсан талаараа ч мэдэхгүй байх шиг байсан. Би ч бас яг хутгалчихлаа гэж бодоогүй. Талийгаач шал согтуу байсан болохоор юу ч дуугараагүй. Орноос унаад л маш их цус алдаад нэг сонин, сонин дуу гаргаж байгаад л чимээгүй болчихсон. Өөрөөр бол ямар нэгэн зүйл надад хэлээгүй” гэх мэдүүлэг[],

4. Гэрч Б.Шын *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Би өчигдөр буюу *******0******* оны 10 дугаар сарын *******8-ны өдөр өөрийн эхнэр болон 6 дахь хүүхэд болох Ц хамтаар Б аймгийн Б- сум ороод С******* суманд *******0 цагийн орчим гэртээ ирсэн. Бид гэртээ ирээд байж байтал манай гэр бүлийн найз болох Б, Х нар манай гэрт ирсэн юмаа. Ингээд Б, Х, манай эхнэр Х.Э, бид нар 0.75 литрийн “Соёрхол” нэртэй архи ******* шилийг аваад хувааж уусан. Архи дуусаад манай гэр бүлийн найзууд болох Б, Х нар манай гэрээс ******* цагийн орчим явсан. Манай найзууд яваад удаагүй байж байтал манай гэрт талийгаач Т /Б/ орж ирсэн. Орж ирэхдээ гартаа архи барьсан байсан бөгөөд манай эхнэр гэртээ хүүхдүүд байхад архи согтууруулах ундааны зүйл уулгахгүй гэж уурлаад талийгаачийг гэрээс нь гаргачихсан юм. Би талийгаачтай хамт барьж орж ирсэн архийг нь уумаар санагдаад байсан учир талийгаачийн хойноос гараад манай зүс мэдэх Д эгчийн гэрт 00 цагийн орчим ортол тэдний гэрт Д эгч, түүний хүү Шовко /Г*******/ талийгаач Т нар байсан ба Шовко, Т нар архи согтууруулах унааны зүйл хэрэглэсэн бололтой халамцуу айхтар согтуу бол байгаагүй гэж бодож байна тухайн үед би нэлээн согтолттой байсан Д эгч эрүүл сууж байсан. Ингээд би ороод талийгаачийн авч ирсэн /нэрийг нь анзаараагүй/ архийг задлаад бид хуваагаад уусан. Бид ууж байх завсраа би өөрийгөө Б явсан талаар хэлтэл Д эгч бас Б аймгийн гаралтай учир “Бы айраг уумаар байна” гэсэн. Тэгэхээр нь би авч ирсэн айрагнаасаа Д эгчид өгөх гээд буцаад цагийн орчимд архи дуусаагүй байхад гэртээ харьсан. Гэрт ортол манай эхнэр Баас ирэхдээ Дархан-Уул аймгаас авч ирсэн ямааны махаа эвдэж төхөөрөөд байж байсан. Бид маргааш хүүхдүүддээ хоол /Жимбий/ хийж өгнө гээд махаа эвдэж жижиглэсэн юмаа. Манай эхнэр бид хоёр махаа эвдэж төхөөрөөд, манай эхнэр гурилаа зуураад бид 04 цагийн орчим дууссан. Би Д эгчид айраг өгөх байснаа гэнэт санаад авч ирсэн айрагнаасаа жижиг 0.5 литрийн саванд хийгээд бас үлдээсэн архинаасаа үлдсэн бол уух гээд Д эгчийн гэрт ортол Д эгч миний урдаас сонин царай гаргаад Т өнгөрчихлөө гэж хэлээд орон дээрээ хэвтэж байсан. Шовко харин хаана байсныг сайн хараагүй. Т болохоор Д эгчийн орны урд шалан дээр хэвтэж байсан ба доогуур нь цус алдсан байдалтай байсан. Би сандраад буцаж гараад гэртээ очоод авч явсан айргаа гэртээ үлдээгээд эхнэртээ “Т нас барчихсан байна” гэж хэлээд буцаад Д эгчийн гэрт ирсэн. Гэрт нь ортол Д эгч түгшсэн байдалтай байсан бөгөөд Шовко сэрчихсэн ширээний хажууд сууж байсан. Миний хойноос манай эхнэр Э орж ирээд болсон асуудлын талаар хараад эмнэлэг болон Цагдаагийн байгууллагад дуудлага өгсөн. Т /Б/ бол манай урд талын айлын залуу байгаа юм. Т тухайн андаа өөрийн дүү Жордан хочтой Бгийн хамтаар амьдардаг бөгөөд ах дүү хоёул архи согтууруулах ундааны хамааралтай залуучууд байгаа юм. Талийгаач Тг би ойрхон амьдардаг гэдгээр нь мэднэ. Түүнээс өөрөөр ямар нэгэн төрөл садангийн холбоо байхгүй. Бид архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэх үед маргаж муудалцсан асуудал гаргаагүй. Би тухайн архи дуусахаас өмнө гэр рүүгээ явсан бөгөөд намайг гарах үед Д эгч, түүний хүү Шовко, талийгаач Т нар үлдсэн. Гэхдээ намайг гарах үед хоорондоо маргасан зүйл ажиглагдаагүй. Талийгаач Д.Б хүнд их тусархуу хүн байгаа юм. Хүнтэй маргаж муудалцаад байдаггүй хүн. Манай гэрийн урд байшинд нүүж ирээд ******* жил орчим болж байна. Талийгаач архи согтууруулах ундааны зүйл их хэрэглэдэг бөгөөд архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ гээд л явж байдаг хүн. Бусад хүнтэй адил агсан согтуу тавиад орилж чарлаад байдаггүй хүн. Би одоогоос *******0 гаран жилийн өмнө эхнэртэйгээ гэр бүл болоод тусаа гарч байх үеэр Д эгчийн амьдардаг “Ф ”-нд амьдардаг байсан юм. Тэр үеэс л Д эгч, түүний хүү Шовко /Г*******/ нарыг мэддэг юм. Ер нь бол нэг нэгэндээ тустай хуурай эгч дүүс байгаа юм. Гэхдээ бид төрөл садангийн холбоо байхгүй. Б даруу төлөв зантай хүнд тусархуу үг дуу цөөтэй бас гээд л явж байдаг. Би гэхдээ яг дотно сайн харилцаатай биш болохоор бусад зүйлийг нь сайн мэдэхгүй байна. Би Г ээжийнхээ цаагуур ороод хэвтэж байсан гэж бодож байна бас гэрээсээ гараагүй гэж байна. Намайг гэртээ харьчихаад буцаад очиход Г******* б ирсэн байсан цаад өрөөнөөсөө гарч ирсэн. Би Б тийм харилцаа байхгүй хамт архи уугаад согтохоороо баярлалаа гэж хэлдэг. Г******* бол эрүүлдээ үг дуу цөөтэй, манайд орж ирж т асуудаг. Далдаганасан зан байхгүй. Архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэдэг архи уугаад согтохоороо надтай маазраад дуу нь чангараад намайг “Ковыч Ковыч” гэж дууддаг бусад хүнд бол тийм авир гаргадаггүй. Д эгч бол даруухан, баяр наадмаар би гэрт орж гарч жижиг жижиг бэлэг өгдөг гэхдээ тэр болгонд өгч чаддаггүй. Нийтэч, түргэн уур уцаар байхгүй, тийм л хүн. Би бол нэлээн муудсан байсан. Бид харилцаанд архиа уунгаа ярилцаад байсан болохоор гайгүй согтсон байх гэж бодож. Би бол оюун санаагаа хэвийн удирдах хэмжээнд согтсон гэж бодож байна. Амь хохирогч Б, Б ******* байнга орж гардаг. Хааяадаа Г найзууд орж гардаг. Эхнэр бид хоёр бас хааяадаа ордог. Эгчийн анд амьдардаг хүмүүс орж гардаг. Хааяа Д эгчийн охин ирсэн харагддаг. Амь хохирогч Б нь Г төрсөн ах Бтой найзалдаг. Хааяадаа хамт архи хувааж ууж байгаад хоорондоо зодсон гэж манай хадам эгч надад хэлж байсан. Б мод зүсдэг ажил хийдэг байсан ба мод зүсдэг айлынхаа Портерын жолоочтой бас найзалдаг. Г******* тухайн өдрийн шөнө 04 цагийн үед над руу залгасан юм шиг байна лээ гэхдээ би утсаа хүүхдүүддээ өгсөн учир мэдээгүй. 04 цаг өнгөрч байхад би гэрт нь очиход Т өнгөрсөн би чам руу залгахад чи утсаа аваагүй гэж өглөө цагдаа эмнэлгийнхэн ирж байхад тэгж хэлсэн...” гэх мэдүүлэг[4],

5. Гэрч Х.Эийн *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Би өөрийн нөхөр Штай *******0 онд анх танилцаж гэр бүл болон амьдарч байгаа бөгөөд *******004 онд гэрлэлтээ батлуулсан. Бид 6 хүүхдийн хамт амьдарцгаадаг. Манай нөхөр алт мөнгөний дарханы ажил эрхэлдэг. Миний хувьд гэрээрээ захиалгаар оёдол, хувцас засварын ажил хийдэг. Нөхөр бид хоёр *******0******* оны 10 дугаар сарын 16-ны өдөр Сэлэнгэ аймгаас Хөвсгөл, Б аймгаар явж байгаад 10 дугаар сарын *******8-ны өдрийн 19 цаг *******9 минутын орчимд Сэлэнгэ аймгийн С******* суманд орж ирсэн. Орж ирээд Хас банкны зүүн талд ажил дээрээ очиж багаж хэрэгслээ буулгаад гэр рүүгээ харьсан. Гэртээ байж байтал бидний гэр бүлийн найзууд болох Б гэдэг залуу эхнэр Х болон 4 хүүхдийн хамт манай гэрт орж ирсэн. Тэд малчны хороол хүүхдийн төрсөн өдөр дээр байж байгаад, намайг Сэлэнгэд ирчихлээ гэж утсаар ярьсан учраас манайд ирцгээсэн. Бид ******* шил 0.75 литрийн архи хувааж ууж, ойр зуурын юм ярилцаж суусан. Гэтэл ************** цаг 0 минутын орчимд гаднаас манай урд талын айлын байнга архи уудаг гэр бүлгүй, ах дүү хоёрын ах нь 1 шил 0.75 литрийн “Соёрхол” гэдэг архи барьчихсан орж ирсэн. Тэр ах дүү хоёрыг би сайн танихгүй, нэрийг нь өнөөдөр нас барсных нь дараа сонсоход Түмээ гэдэг юм билээ. Орж ирэнгүүт нь би түүнд, “ах минь уучлаарай манайд архи дарс уухгүй шүү, та яваа” гэж хэлээд шууд л гаргасан. Тэр хүнийг хашааны хаалгаар гарч явахад нь манай нөхөр Ш, “хүн орж ирж байхад хөөж гаргалаа, наад чинь муу ч гэсэн хүн шүү дээ” гэж хэлээд араас нь гараад явсан Шыг гарахад бидний задалсан архинаас 1 шилийг нь дуусгаад, нөгөө шил нь үлдсэн байсныг Х, Б бид гурав ууж дуусгаад найзууд маань явцгаасан. Тэр хооронд Ш огт орж ирээгүй. Ингээд 00 цаг 4 минутад Ш гаднаас орж ирсэн. Орж ирсэн цагийг нь яагаад сайн мэдэж байна гэвэл, Ш дахиад ганц шил архи аваад уучих юмсан гэхээр нь би өөрийн ахын охин Уянгыг архинд явуулах санаатай удаа утасдаад утсаа аваагүй юм. Утсаа авахгүй байхаар нь миний дургүй хүрээд “битгий айраг цагаа нэхээд байгаарай” гэж мессеж бичээд орхисон. Ш Д эгчийнд архи ууж байгаад ирлээ, Д эгч Бы айраг, ааруул нэхээд байна гэсэн. Баас 1 ямааны мах авчирсан ба маргааш өдөр нь жимбий хийж идэх гэж байсан учир чи тэгвэл ямааны махаа янзалж бэлдчихээд айргаа аваад яв гэсэн шаардлага тавиад ямааны махыг бэлдүүлсэн. Бэлдэж дууссаных нь дараа би машинаа онгойлгож айраг, ааруулаа гаргаж ирээд, 500 граммын ундааны саванд айраг хийж өгөөд Шыг гаргасан. Шыг хэдэн цагт буцаж гарсан цагийг би сайн мэдэхгүй байна. Ямар ч байсан Шт “шөнө болж байхад буцаж явж яах вэ? наад айл чинь унтчихдаггүй юм уу?” гэхэд, Д эгч орж иртэл чинь хүлээнэ гэж надад хэлсэн учраас би явалгүй болохгүй гээд гарч яваад хэдхэн минутын дараа хар эрчээрээ, нөгөө өгнө гэсэн савтай айргаа гартаа бариастай гэртээ буцаж орж ирсэн. Хамт архи уусан, хажуу айлын ах үхчихлээ гэж Д эгч надад хэллээ гэхээр нь, үхвэл үхжил байг нэг архичин далд ороо биз гэж хэлтэл, гартаа байсан айргаа шидчихээд буцаад гүйгээд явчихсан. Би гэнэт санаа зовоод, хүн үхчихлээ гэхээр би бас юу ярьчихав даа гэж бодоод араас нь гарч Д эгчийнд орсон. Тэдний байшин нь үүдэндээ гал зуухны өрөө, цаана нь том өрөөтэй, пийшингийн зэрэгцээ нэг ортой, зэрэгцээ орны эсрэг талд нэг ортой, түүний дэргэд шкафтай айл юм билээ. Намайг гэрт нь ороход гал зуухны өрөөний ширээний дэргэд Д эгч, түүний хүү Г*******, манай нөхөр Ш гурав сууцгааж байсан. Д эгч, Г******* хоёр гал зуухны ширээний хоёр талд, манай нөхөр Ш Г дэргэд сууж байсан. Д эгч надад, энэ нэг балай юм чинь шөнө 0 цагийн үед сонин сонин дуугараад байсан. Тэгэж байснаа орны урагш уначихаад чимээгүй болчихоор нь Г*******д энэ яачхав аа гэж хэлэхэд, зүгээр зүгээр унтаж байгаа байлгүй гэж хэлсэн. Сонин дуугараад байхаар нь санаа зовоод нааш цааш хөдөлгөхөд хөдлөхгүй байхаар нь нүдийг нь татаж харахад хөдлөхгүй байсан. Тэгээд энэ үхчихсэн юм шиг байна гэж хэлсэн. Д эгч, Г******* хоёрын байдал тун тайван, санаа зовсон шинжгүй байсан юм. Хүүеэ та нар чинь хүн үхчихсэн юм бол цагдаа, эмнэлэг дууддаггүй юм уу гэж хэлээд эхлээд 70*******10******* дугаар руу цагдаагийн газар, 70*******10 дугаар руу эмнэлэг рүү ярьж дуудлага өгсөн. Цагдаа руу 04 цаг 47 минут, эмнэлэг рүү 04 цаг 49 минутад ярьсан байна. Эмнэлэг ирэхгүй байхаар нь 04 цаг 54 минутад эмнэлэг рүү дахин дуудлага хийсэн. 05 цаг 04 минутад цагдаа руу дахин дуудлага хийсэн. Цагдаа руу дуудлага хийх үед эмнэлэг орж ирсэн. Эмч орж ирэхэд арын өрөө рүү эмчтэй хамт утасны гэрлийг тусгаад орсон. Д эгчийн арын өрөөний гэрэл нь шатчихсан харанхуй байсан юм. Арын өрөө рүү ороход талийгаач босгоноос ******* алхмын зайтай ташуу лалтай, футболк нь цээжээ давтал сөхөгдчихсөн, хавирга цээж нь харагдсан, доогуураа жинсэн өмдтэй, гуталгүй, бүсэпхийнээс доош хэсэгт шалаар бүлхэрсэн цус тунарсан байсан юм. Эмч харснаа энэ хүн аль хэдийнээ нас барчихсан байна гэж хэлсэн. Надад амьсгаатай юм шиг санагдаад байна, хүзүү гүрээний судсыг нь барьж үзэхгүй юм уу? гэж хэлэхэд эмч, үзэх шаардлагагүй, тэртэй тэргүй нас барчихсан гэж хэлсэн. Ингээд байж байтал 05 цаг 15 минутын орчим цагдаагийн ажилтнууд орж ирцгээсэн. Д эгч, Г******* хоёроос мэдүүлэг авна гээд авч явсан. Д эгч гарахдаа намайг иртэл манай гэрт байж байгаарай гэж хэлсэн. Өглөө 05 цаг 40 минутын орчинд шүүх шинжилгээний ажилтнууд ирээд намайг гар гэсэн учир Ш бид хоёр гадаа байж байхад 07 цаг 4 минутад цагдаа, шүүх шинжилгээний ажилтнууд талийгаачийн цогцсыг хар уутанд хийгээд аваад явсан. Энэ үед Д эгчийн зээ Т гэдэг залуу машинтай ирэхээр нь, Д эгч намайг иртэл байж бай гэж хэлсэн, цоож цуурга байдаг бол миний дүү цоожилчих, би онгорхой хаяж явж чадахгүй байна гэхэд, ээж, эмээ ирэх гэж байна гэсэн эсвэл цагдаа руу очих уу, гэхэд нь тэгье гэж хэлээд Ш бид хоёр Т хамт цагдаагийн газар руу очсон. Т хороолол руу хүн дуудаад байна гээд яваад өгчихсөн. Нөхөр бид хоёр Д эгчийг гарч ирэхийг нь цагдаагийн газрын гадна хэсэг хүлээж байгаад өөрийн хүргэнийгээ дуудсан. Хүргэнийг ирэх хооронд өөрийн эгч Нармандах руу утсаар яриад, та өнөөдөр Жавхлант сумаас гэртээ ирэх юм уу гэхэд, унаа тэрэг байдаггүй гэхээр нь би таныг очоод авах юм уу? гэж асуухад тэгээ гэж хариулсан. Хүргэн Гантөгс манай машиныг унаад ирэхээр нь шууд бензин хийгээд Жавхлант сум руу явцгаасан юм. Д эгчийнх 1 дүгээр сургуулийн арын хуучнаар ф урт хүрэн байшинд амьдардаг. Тэр анд нөхөр бид хоёр хамт амьдарсныхаа дараа буюу *******00*******-*******004 онд хамт амьдарч байсан. Тэр үеэс л Д эгчийг танина. Д эгч миний мэдэхийн нөхөргүй, Б, Г*******, Э, Л гэдэг дөрвөн хүүхэдтэй. Г******* нь тэдний бага хүү. Д эгчийн гурван хүү нь гурвуулаа эхнэр, хүүхэдгүй ганц бие. Д эгч гурван хүүтэйгээ нийлж архи уудаг. Нөгөө гурав нь архи уухаараа хоорондоо муудалцана, зодоно, хэрэлдэнэ. Тэдний ярьж байхыг сонсоход, цагдаад баригдлаа, эрүүлжүүлэгдлээ, 14 хоног баривчлагдлаа гэхчлэн ярьдаг байсан. Манай нөхөр Ш сардаа нэг удаа архи ууна, нэг уухдаа дүрмийн дагуу ******* өдөр дарааллаж уудаг. Г******* манай нөхөртэй нийлж архи уудаг. Г******* архи уухдаа Шын согтсон үед нь эд зүйл, мөнгө, гар утас зэргийг нь ерөнхийдөө хямгадаж, анхаарал тавьдаг. Г зан араншны хувьд ф нийтийн ныхны яриагаар, архи уухаараа агсан тавьдаг, догшин ширүүн авирладаг талаар би сонсож байсан боловч өөрийн нүдээр харж байгаагүй. Д эгч Г******* хоёрын таавчигны урд хэсэг цус болчихсон, Г аль гарыг нь мэдэхгүй шалбарчихсан эсхүл шархалсан, ширээн дээр нь архи дарс байхгүй, цэвэрлэчихсэн байдалтай байсан. Д эгчээс эгчээ архиных нь шил хаана байгаа юм бэ? гэхэд цонхоор гаргаад шидчихсэн гэж надад хариулсан. Хэрэв шил авдаг хүнд тушаачихаагүй бол тэдний цонхон доор архины шил өрөөстэй байгаа байх аа...” гэх мэдүүлэг[5],

6. Гэрч Д.О *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Би өчигдөр буюу *******0******* оны 10 дугаар сарын *******8-ны өдөр Орос яваад орой 18-19 цагийн үед гэртээ ирсэн. Тэгээд хойноос авсан талх эгч Дт дүү нь хойшоо Орос гараад ирлээ гээд өгсөн юм. Гэрт Д эгч Г*******, манай хойно амьдардаг Т гэх залуу энэ гурав гэрт байсан. Намайг гэрт ороход ил харагдах архины шил байгаагүй. Архи уугаагүй байсан, харин эгчийн хүү Г******* халамцуу уучихсан байсан. Тэгээд би эгчид авч ирсэн юм аа өгчихөөд нөгөө хоёр буюу Т, Г******* хоёртой мэд ус мэдэлцээд гарсан. Тэгээд гэрт ороод гэр хүйтэн байсан учир хүргэн ах Баасангийн гэрт очиж амарсан...” гэх мэдүүлэг[6],

7. Гэрч Ө.Ө *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Г******* манай аавын талын холын хамаатны залуу. Г******* өнөөдөр өглөө 09 цаг өнгөрч байхад манай гэрт т асууж орж ирээд манайд байхад цагдаа нар ирээд 1 цаг өнгөрч байхад аваад гарсан. Т ах манай гэрт өнгөрчихсөн байна лээ гэж ярихаар нь би худлаа яриад байгаарай гэж хэлсэн чинь надад “үнэн, элгээрээ бөөлжөөд үхчихсэн” гэж хэлсэн. Би Г*******ас яахаараа элгээрээ бөөлждөг юм бэ? та Т ахтай хамт архи уусан юм уу?” гэж асуусан чинь “ах нь юу гэж уухав дээ, ах нь өөрөө хойно айлд уусан” гэж хариулахаар нь хаана хэнтэй уусан юм бэ? гэхэд “хойно У эгч Ш ах хоёрын гэрт уусан” гэж ярьсан. Г*******д би “та хамт архи уусан бол хэрэгт орох нь байна ш дээ, битгий архи уусан хүмүүсийг гэртээ оруулаад хонуулаад байгаа ч дээ” гэхэд “харин тиймээ хамт байсан бол хэрэгт орох юм байна, атгасан гар шиг хэмжээтэй элгээрээ бөөлжсөн байна лээ, би гэртээ орж цэвэрлэж чадахгүй байна төрсөн дүү Бтай нь яриад дуудсан байгаа Б цэвэрлэнэ биз” гэсэн. Түүнтэй ярьж байхад “шөнө 0 цаг өнгөрч байхад Ш ах, У эгч бид гурав архи уух гэж гэр рүүгээ ороход Т ах орон дотроо хэвтэж байсан, Ш ах Т ахыг сэрээрээ гэж хэлээд татахад гараа өргөж байгаа харагдсан хэзээ тэгээд үхчихдэг байна аа” гэж ярихаар нь би “тэр үед Т ах зүгээр байсан юм уу” гэж асуусан чинь “ах нь тэр үед тоогоогүй, гараа хөдөлгөж байхыг нь хараад за за унтаг унтаг гэж бодоод сэрээгээгүй, тэгээд Ш ах У эгч бид гурав авчирсан архиа хувааж уугаад дуусахаар нь таксинаас архи захиад уух гэж байхдаа Тг сэрээж ганц татуулъя гэж бодоод би очоод Т босоорой, ганц уучих гэж хэлээд гараас нь татсан чинь элгээрээ бөөлжөөд үхчихсэн байхыг нь хараад миний архи гарчихсан. Тэгээд би айгаад шууд цагдаа, түргэн хоёрыг дуудсан. Цагдаа нар ирээд Тгийн цогцсыг аваад явсан, ээж бид хоёр цагдаа дээр мэдүүлэг өгөөд ирж байна” гэж ярьсан. Г манай гэрт орж ирээд юм ярьж байхад манай гэрт гадны өөр хүн байгаагүй, манай нөхөр унтаж байсан. Г******* архи уусан байх үедээ бусадтай муудалцаад байдаггүй. Г******* ах гэрт орж ирэхдээ шар өнгийн өмд, ботигон гутал, хар цагаан өнгө хосолсон цамцтай орж ирсэн. Гэрт байхдаа хувцсаа солиогүй мөн гар нүүрээ угаагүй. Г******* хүнтэй яриагүй, харин миний гар утаснаас өөрийнхөө гар утас руу залгаад байсан, гэхдээ Б ах утсаа аваагүй...” гэх мэдүүлэг[7],

8. Гэрч Х.М *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллах шатанд өгсөн: “...Өнөө өглөө буюу *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өглөө 09-10 цагийн хооронд Г******* ах манай гэрт орж ирсэн байсан. Би тухайн үед унтаж байсан болохоор нойрмог байсан. Тэгээд т байна уу гэж асуусан. Би тгүй байсан учир өгөөгүй. Тэгээд сууж байгаад Т /Б/ ах нас барсан, элгээрээ билүү цөсөөрөө бөөлжсөн гээд юм яриад байсан. Яагаад тийм зүйл болов гэхэд элэг эсвэл цөсөөрөө бөөлжсөн гээд яриад байсан. Тэгээд Дархан Штэй шөнөжин уусан. Тэгээд гэрт ороход ээж Т ах хоёр байсан гэж хэлсэн. Тэгээд бөөлжөөд хөдлөхгүй байсан гэж хэлсэн санагдаж байна...” гэх мэдүүлэг[8],

9. Гэрч Л.Э *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Би өчигдөр буюу *******0******* оны 10 дугаар сарын *******8-ны өдөр гэртээ байж байгаад “Шинэ зах” ороод ээж Дт даралтын эм, өвчин намдаагч болон жижиг идэх зүйл авсан. Тэгээд ээжийн гэрт 15 цагийн үед очсон. Тэгэхэд ээж гэртээ ганцаараа хойд өрөөндөө зурагт үзээд хэвтэж байсан. Тэгээд би Г******* ирээгүй юм уу? гэхэд ирээгүй байна гэж хэлсэн. Би ээжид авсан зүйлсээ өгчихөөд гэрээс *******0-0 минутын дараа гарсан. Тэгээд гэртээ хариад үхэртээ яваад орой 18-19 цагийн үед гэртээ ирсэн. Тэгээд хоол ундаа идээд амарсан. Тэгтэл 05 цаг ******* минутад 954958 дугаараас дуудлага ирсэн. Би танихгүй дугаар байхаар нь аваагүй, над руу *******- залгахаар автал У /Х.Э/ байна Э /Э/ эгчээ танай ээжийн гэрт Т /Б/ нас барчихлаа гэж хэлсэн. Тэгэхэд би Алтанбулагт хилээр гарах гээд юм аа бэлдээд байж байгаад ажлаа хаяад шууд ээжийн гэрт ирсэн. Ээжийн гэр лүү ороход ээж, Г*******, Ш, У 4 сууцгааж байсан. Ээжийн гэрийн гадаа цагдаа ирсэн байсан. Цагдаатай уулзаад миний дүү цагдаа нар ирэх юм уу? гэж асуухад одоо бүрэлдэхүүнтэй баг ирнэ гэж хэлсэн. Гэрт ороод харахад гэрийн нөхцөл байдал хэвийн байсан эвдэрч хэмхэрсэн зүйл байхгүй. Арын өрөөний орны доод талд Т их биен дээшээ харсан, толгой нь бага зэрэг хажуу тийш болсон байдалтай байсан. Тэгээд би айгаад сайн харж чадаагүй. Тэгээд нэг цаас барьсан цагдаа орж ирээд юм бичиж эхэлсэн. Б.Г******* тэр өдрийн өглөө 09 цагийн үед манайд орж ирээд подтой өвс аваад явсан. Тэгээд удалгүй 40-50 минутын дараа буцаж ирээд өлсөөд байна гээд элэг шаруулж идчихээд буцаад гараад яваад өгсөн, өөр зүйл мэдэхгүй. Т гэж дуудаад байдаг жинхэнэ нэрийг нь мэдэхгүй. Ээжийн гэрийн хойно дүүтэйгээ хамт амьдардаг залуу. Тэгээд манай ээжийн гэрт ихэвчлэн байж байдаг. Ээжийн гэрт ирэхэд төмс арилгасан, эсхүл ус аваад, эсхүл зурагт үзээд сууж байдаг. Ээжид туслаад өөрөө бас хоол унд идээд сууж байдаг. Тэгээд би гэр оронтой хүн гэртээ хариач гэж хааяа загнадаг байсан. Төрөл садны харилцаа бол байхгүй. Манай ээж манай хүүгээс ялгаа юу байхав гэж хэлж байсан. Т ерөнхийдөө элдэв муу зуршилгүй тэгээд илүү дутуу үггүй үг дуу цөөтэй. Би хэд хэдэн удаа загнаж байсан тэгэхэд өөдөөс хэрүүл маргаан хийлгүй гээд сууж байдаг байсан. Ээжийн гэрт ороход халамцуу архи ууцан маягтай сууж байдаг. Б.Г******* нь миний төрсөн дүү. Эцэг нь өөр гэхдээ нэг эхийн хүүхдүүд манай хамгийн бага дүү гэр бүлийн харилцаатай хүн юм. Манай Г******* үг дуу цөөтэй янз бүрийн муу араншин байхгүй. Ээжтэй хань болоод хамт амьдардаг. Архи бол уудаг. Гэхдээ их уугаад байдаггүй. Т муухай эвгүй дуугарч байгаад нас барсан гэж ээж надад хэлсэн. Өөр хүн надад юм хэлээгүй” гэх мэдүүлэг[9],

10. Гэрч Э.У *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Г******* бол миний найз залуу байгаа юм. Бид хоёр үерхээд 4 жил болж байна. Би Г гэрт *******0******* оны 10 дугаар сарын *******5-ны өдрийн *******0 цагийн орчим очиж хоноод маргааш нь 11 цагийн орчим гэрээс нь гараад явсан. Тухайн үед гэрт нь түүний ээж Д гуай л байсан. Харин хамгийн сүүлд *******0******* оны 10 дугаар сарын *******7-ны өдөр би түүний 9949095 гэсэн дугаарын гар утас руу залгаж ярихад “Т ах ажлаасаа гараад манай гэрт ирсэн байна” гэж ярьж байсан. Тэрнээс хойш ахиж холбогдоогүй. Харин өнөө өглөө 04 цаг 14 минутад Г******* миний гар утас руу өөрийнхөө дугаараас залгасан байсан. Тухайн үед би унтаж байсан болохоор утсаар түүнтэй яриагүй. Т гэдэг нэрээр нь мэднэ, Г гэрт очиж байхад нь тааралдаж байсан. Би тэр хүний нэрнээс өөр зүйл мэдэхгүй. Харвал танина. Би энэ хоёрыг хоорондоо ямар харилцаатай байдаг талаар сайн мэдэхгүй. Г******* надад тэр Т гэдэг хүний талаар ярьж байгаагүй. Би Г ээж болон ах, эгч нартай нь өнөөдөр уулзаагүй бас утсаар яриагүй. Г ээж, ах, эгч нар нь намайг таньдаг. Би Сэлэнгэ аймгийн С******* сумын 5 дугаар баг, хороол төрж өссөн. Би Хорооллын сургуулиа төгсөөд хар бор ажил хийж байгаад уурхайд хэсэг үйлчилгээний хэсэгт ажиллаж байгаад дараа нь С******* сумын 7 багт лах “Шилмэл эсгий” нэртэй газар ажилласан. Түүний дараа дахиад уурхайд ажиллаж байгаад тэндээсээ гараад гэртээ байхдаа өөрийн найз Ө гэрт *******9 онд очиход Г*******тай таарсан. Түүнээс хойш найзалж нөхөрлөөд хамт амьдрах болсон. Ө гэр нь ф ны ар талд байдаг зэргэлдээ байшин. *******9 оноос хойш хаяа нэг уулзалддаг байж байгаад *******0************** оноос манай гэрээр Г******* ирж хонодог болсон. Бид ******* хамт ******* биенийдээ ирж очин амьдарч байсан. Г******* архи нэг их хэрэглээд байдаггүй. Архи уухгүй бол уухгүй байдаг. Өөрөө архи уухаар хайж явдаггүй. Хүмүүс архи ууя гэхээр л архинаас нь уучихдаг. Хэн хэнтэй гэдгийг мэдэхгүй. Утсаар ярихад манай найз ирээд уучихлаа гэж ярьдаг. Тэрнээс гадуур архи хайгаад уугаад явдаггүй. Хэн ирж архи уудаг гэдгийг би байнга хамт байдаггүй учраас мэдэхгүй. Бид ******* тухайн үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалаад сардаа нэг удаа эсвэл 7 хоногт 1 удаа *******- хоноод нэг уулзах байдлаар уулзалддаг. Архи уусан үедээ зан авир нь өөрчлөгдөж байгаагүй. Би хамт архи ууж байгаагүй. Архи уусан байхад нь би очиж авч байгаагүй. Архи уусан үедээ манай гэрт ирж байсан. Би архи уусан үед нь гэрт нь очиж байсан. Намайг очиход хааяа Б ах нь байгаа үедээ согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн байдаг. Намайг элдэв бусаар хэлэх, миний үгэнд орохгүй байх үйлдэл гаргаж байгаагүй. Уучлаарай архи уусан байна шүү гэж хэлдэг. Тэгээд элдэв бусын ааш араншин гаргаж байгаагүй, унтаж амардаг. Г******* архи уух дуртай ч хүмүүстэй хэрэлдэж маргалдаад байдаггүй. Архи уусан үедээ ямар нэгэн ааш араншин байдаггүй учраас би одоо хүртэл хамт ирж очин амьдарч байна. Г******* өөрийн гэсэн ажил хийдэггүй байж байгаад Төмөр замын сургуульд сурсан. Түүнээсээ болиод Шарын голын “Нагай” уурхайд усан буучаар сар ажилласан. Ажиллах хугацаандаа 14 хоног ажиллаад 14 хоног амардаг байсан. Ажилтай өдрөө бөөр нь өвдөөд ажилдаа яваагүй, өнжөөд дараа өдөр нь ажилдаа явахад өөр хүн ажилд авсан гээд ажлын газраас нь хэлсэн байсан. Б.Г******* нь ээж Д хамт *******-лаа амьдардаг. Сүүлд *******0*******1, билүү *******0************** онд байна уу ах Б нь ирж хамт амьдрах болсон. Д нь бие муутай байнга өвчин намдаах эм уудаг. Бөөрний чулуутай, даралт өндөртэй, гэрээсээ гардаггүй. Гэртээ нааш цаашаа зүгээр явдаг. Өндөр настай, бие муутай хүн байдаг” гэх мэдүүлэг[10],

11. Гэрч Э.Т *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Миний ээж Э төрсөн дүү нь Г*******. Г******* миний нагац ах. Бид хоёр нас ойролцоо болохоор ойр дотно харилцаатай байдаг. Би Г *******0******* оны 10 дугаар сарын *******8-ны өдрийн 11 цагийн орчим гэрээс нь очиж аваад Шаамар суманд зохион байгуулагдсан хүлэмжний үзэсгэлэн рүү хамт яваад тэр өдрийнхөө 16 цагийн орчим буцаагаад хүргэж өгсөн. Өчигдөр л хамгийн сүүлд утсаар ярьсан. Харин өнөөдөр өглөө 07 цаг өнгөрч байхад манай ээж над руу залгаад “Эмээгийнд чинь байдаг Т өнгөрчихсөн байна, хороолол руу яваад үхрийн вакцин хийлгээдэх, би цагдаа дээр байна” гэж ярихаар нь би өглөө Г гар утас руу залгасан боловч миний гар утсыг аваагүй. Би Г гэрээс аваад Шаамар суманд очоод машинаасаа буугаад ажлаа хийхээр явахад Г******* машинд ганцаараа үлдсэн, тэгээд би ажлаа хийж байгаад буцаад машин дээрээ 15 цаг өнгөрч байхад очиход Г******* бага зэргийн архи үнэртүүлчихсэн байсан. Г******* хэнтэй архи уусан гэдгийг мэдэхгүй, ямар ч байсан архи үнэртэж байсан. Г******* согтоогүй байсан, Г би шууд гэрт нь хүргэж өгсөн. Би Г*******ас архи уусан юм уу? гэж асуусан чинь надад “би архи уугаагүй” гээд байхаар нь ахиж асуугаагүй. Нэг жилийн өмнөөс Б буюу Т эмээгийн гэрт амьдарч эхэлсэн. Тэр Т гэдэг хүн эмээгийнд байхдаа модыг нь хагалж, усыг нь зөөхөөс өөр ажил хийдэггүй. Би тэр хүнийг танихаас өөр ямар нэгэн харилцаа байхгүй. Г******* надад талийгаачийн талаар “манайд байхдаа ээжид тус болоод байж байдаг” гэж ярьдаг байсан. Түүнээс өөр зүйл ярьж байгаагүй. Тэр хоёр хоорондоо байнга нийлж архи уудаг байсан. Тэр хоёр хоорондоо өмнө нь архи ууж байхдаа маргалдсан зодсон гэж сонсож байгаагүй. Г******* ер нь өдөр болгон шахуу архи уудаг” гэх мэдүүлэг[11],

1*******. Гэрч Д.О *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Сэлэнгэ аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн мэс заслын тасагт туслах сувилагчаар ажиллаж байгаад энэ 5 сард тэтгэвэртээ гарсан. Би С******* сумын дугаар баг, дугаар хэсэг, ф ны ******* тоотод ганцаараа амьдардаг. Б нь манай гэр буюу ф аар орж гардаг болохоор ер нь бол танина, гэр нь манай ны ард талд байдаг. Би түүнийг өнгөрсөн жилээс эхэлж таньдаг болсон. Д эгч манай хөрш болохоор сайн танина. Манай хажуу талд 1 тоотод ******* хүүтэйгээ амьдардаг. Одоо бол том хүү Б нь Улаанбаатар хот яваад 10 гаруй хонож байгаа бага хүү Г*******тайгаа амьдардаг. Би Жавхлант сум руу 10 дугаар сарын *******5-ны өдөр яваад өнөөдөр буюу 10 дугаар сарын *******9-ний 1 цагийн үед С******* суманд ирсэн. Энэ ******* нийлж архи уудаг. Хоорондоо маргалдаж байсан эсэхийг мэдэхгүй. Талийгаач Г гэрээр байдаг байсан. Г******* нь согтуу байхдаа төрсөн ах Бтойгоо хэрэлдэж зоддог байсан. Ер нь ааш зан нь хэвийн залуу. Бусадтай маргалдаад байдаггүй” гэх мэдүүлэг[1*******],

1. Гэрч Х.Н************ *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд: “...Би Дыг сайн танина. Өмнө нь бид нар цуг тус аймгийн С******* сумын нэгдсэн эмнэлэгт хамт ажилладаг байсан. Д тухайн эмнэлэгт тогооч хийдэг харин би асрагч хийдэг байсан. Бид бие биенээ мэдээд *******0 гаруй жил болж байна. Мөн манай хөрш байгаа юмаа манай хаалганы эсрэг талын хаалга би хааяа орж гардаг. Д нь одоогоор *******-уулаа амьдардаг, хүү Г хамт амьдардаг. Д эгчийн 4 хүүхэд хотод байдаг. Сэлэнгэ аймаг 5 дугаар багт Л /эр/, Э /эм/ гэдэг хоёр хүүхэдтэй. Д эгч өөрөө Г******* хүүтэйгээ манай ф анд амьдардаг. Д эгч архи дарсны зүйл бага хэрэглэдэг. Өөрөө өндөр настай болохоор зүрхний пүльс нь унадаг, бие муутай хөгшин байгаа юм. Бид нар баяр ёслолын үеэр хааяа хамт уудаг. Г******* нь эхнэр хүүхэдгүй. Мөн архи дарс хааяа хэрэглэчихсэн яваа харагддаг. Г хэнтэй нийлж уудаг талаар сайн мэдэхгүй. Миний анзаарснаар гэртээ л архи дарсны зүйл хэрэглэж байгаа харагддаг. Ааш зангийн талаар мэдэх зүйл байхгүй. Би Г*******тай мэндийн зөрүүтэй л байдаг болохоор. Би хааяа Д эгчийнд орж ирэхэд байж байдаг. Бас сайн тулж харьцаж үзээгүй болохоор яг ямар зан араншинтай талаар мэдэхгүй. Дүүтэйгээ хоёулаа байдаг гэж сонссон юм байна. Би өөр зүйл сайн мэдэхгүй. Би *******0******* оны 10 дугаар сарын 19-ний өдөр О гээд найзтайгаа хамт Сэлэнгэ аймаг, Бхараат газар руу О найзынд очсон юм. Ингээд би өнөөдөр *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний өдрийн 15 цагийн үед С******* суманд гэртээ орч ирсэн” гэх мэдүүлэг[1],

14. Гэрч Э.Б- *******0******* оны 1******* дугаар сарын 06-ны өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Би С******* сумын багийн хэсгийн ахлагчаар *******008 оноос хойш ажиллаж байна. Багийн дарга, нийгмийн ажилтан нарын явуулж байгаа төрийн үйлчилгээг иргэдэд ойртуулахад тусалдаг. Би танина. Б******* Г******* гэж байсан. Айлын бага хүүхэд байх шүү. Би яагаад сайн мэдээд байна гэхээр би Г төрсөн ах Б гэж хүнтэй 1990 онд танилцаж найзалж үерхэж байгаад болно бүтнэ гээд гэр бүл болж, 199*******, 1994 онд төрж ******* хүүтэй болсон. Яг хэзээ гэдгийг нь мэдэхгүй, 19 онд нөхөр Б бид *******-ын дундах харилцаа муудаж хэрүүлтэй салах дээрээ тулаад байж байхад Б хүнтэй архи ууж байгаад архи ууж байсан хүнээ зодоод алсан гэх үндэслэлээр шоронд орсон. Би хамгийн сүүлд ******* хүүхдээ дагуулаад Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын шоронд 1999 онд очиж уулзаад түүнээс хойш дахиж уулзаагүй салсан. Тийм болохоор Г сайн мэдэж байна. Тухайн үед Г******* жаахан хүүхэд байсан ба С******* сумын 8 дугаар баг, ******* хэсэг, Буурын гол нэртэй газар амьдарч байсан. Г******* айлын бага дээрээ Л, Б гэж ******* ахтай, Оюун, Э, Буузаа/бүтэн нэрийг нь мэдэхгүй/ нэртэй эгчтэй. Энэ хүмүүстэй дахиж харьцаж байгаагүй учраас одоо хаана юу хийдэг талаар хэлж мэдэхгүй байна. Хэзээ ч юм бэ дээ нэг мэдсэн. Манай С******* сумын дугаар баг, хэсэг ф анд амьдарч байгаа гэдгийг мэдсэн. Би салснаас хойш одоо хүртэл өөрсдийн хүүхдүүдтэйгээ уулзуулдаггүй. Гэр бүлээрээ архичин муу үлгэр дуурайлал болох хүмүүстэй уулзуулахгүй гээд уулзуулж байгаагүй. Би *******008 оноос өнөөдрийг хүртэл С******* сумын багийн хэсгийн даргаар ажиллаж байна. Би ажлын шугамаар өндөр настан, халамжийн байгууллага зэргээс тусламж үйлчилгээ үзүүлэх бүртгэл судалгаа авах, зэрэг үйл ажиллагаа явуулахдаа ф аар ороход Д хөгшин, хүү Б, Г******* нартайгаа байдаг гээд байж байдаг. Намайг орох болгонд Г*******, Б нар архи уусан байдалтай байдаг байсан. Энэ тэнд таарахаараа эрүүл бараг таардаггүй тэр хавиар байнга архи уугаад явж байдаг. Эрүүл бараг таардаггүй гэдэг нь таарлаа гэхэд ******* удаад нь архи уусан согтуу явж байдаг. Г******* ажил төрөл хийдэггүй, хэн хэнтэй найзалж нөхөрлөдөг гэдгийг мэдэхгүй.  Дандаа энэ тэнд согтуу явж байдаг. Хэн хэнтэй архи уудаг гэдгийг мэдэхгүй. Г******* ах Б, Л нартай архи уудаг байнга үгүйг мэдэхгүй. Хажуу айлын Нармандах гэж эмэгтэй уул нь сайн мэднэ. Хөгшин залуугүй архи уугаад байх юм гэж хэлж байсан. Мөн Бтой нь хамтарч амьдрах гэж үзэхэд Б нь байнга архи уугаад байгаа болохоор үнэхээр хэцүү юм байна лээ больсон гэж хэлж байсан. Ф анд 10 гаруй айлын бүртгэлтэй байгаа боловч тухайн анд бараг айл байхгүй Д, Нармандах гэж айлууд байсан ба сүүлд нэг айл нэмэгдэж ирээд хүн амьдраад байгаа юм шиг байна лээ. Тэр наас ганц ч хөдлөөгүй айл бол Нармандах гэж хүнийх байгаа юм. ...Батб******* гэр бүлтэй *******000 оноос хойш ганц ч холбоо барьж байгаагүй. Намайг салах үед Г******* жаахан сургуулийн хүүхэд байсан. Тэрийг хэлж мэдэхгүй байна. Ямар ч байсан архины хамааралтай гэдгийг нь мэдэж байна. Ф ны Нармандах гэж эмэгтэй Д эгчийг хүүхдүүд нь архи уугаад алга болсон үед орж гараад асарч тойгддог гэж ярьж байсан. Би тэдний гэр бүлийг харсан тохи тоодоггүй. Г зан байдлыг мэдэхгүй байна. Г******* надтай энэ тэнд таарсан үедээ мэндэлж байгаагүй. Би ч мэндлэхийг хүсдэггүй буруу хараад явдаг. Мэндэлсэн мэндлээгүй тэр хүмүүс гэртээ архи ууж байна, байнга архидан согтуурч байна гэдгийг сонсож байдаг” гэх мэдүүлэг[14],

15. Гэрч Э.Батб******* *******0******* оны 1******* дугаар сарын 11-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Манайх эхээс 8-лаа. Г******* манай хамгийн бага дүү. Манай хамгийн том нь Оюунчимэг, түүний дараа Ганхуяг дараа нь би буюу Б, дараа нь Э, Наранцацрал, Л, Цэцэгбадам, Г******* /хоч-Шовко/ бид нар байдаг. Ганхуяг нь 19 онд нас барсан. Миний овог өөр байгаа нь ******* эцгийн 8 хүүхэд байгаатай холбоотой. Би ээжээрээ овоглож явдаг. Г******* манай ээжтэй сүүлд суусан Б******* хүүхэд байгаа юм. Г бага байхын бид нар Шовко гэж хочилж дууддаг. Бага наснаасаа цэцэрлэг, сургуулиар хүмүүжсэн. Би уул нь тусдаа гараад амьдралаа хөөгөөд явж байгаад алдаа дутагдал гаргаад гэр бүлээсээ салаад, байхгүй байж байгаад *******00******* онд ээж дээрээ ирсэн. Би Сэлэнгэ аймгийн С******* өртөөнд ажиллаж байгаад *******005 онд эрүүл мэндийн шалтгааны улмаас ажлаасаа гарсан. Тухайн үед Буурын г амьдарч байсан. Харин Г******* ээжийн хамт Ф анд амьдарч байсан. Би *******006 онд Сэлэнгэ аймгийн Мандал суманд ажиллаж амьдрахаар явахад Г******* Ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсөөд Улаанбаатар хотод ШУТИС-н сургуульд Ашигт малтмал газрын тосны мэргэжлээр 4 жил суралцаж байгаад сургуулиа орхисон. Кредит цагийн мөнгөтэй холбоотой 4 жил хагас жил суралцах байсан 4 дэх жилдээ суралцаж байгаад сургуулиа орхисон. Сургуулиа орхиж ирээд ямар нэгэн ажил төрөл хийлгүй ээжид туслаад гэртээ байж байдаг байсан. Хаяа нэг хүнд туслаад хэдэн төгрөг ог байсан. Яг тийм ажил хийдэг ийм ажил хийж байсан гэж хэлэхгүй. Би тухайн үед нь Сэлэнгэ аймгийн Мандал суманд байсан. Би *******0*******0 онд Цагаан сараар ээж дээрээ ирээд байж байхад цар тахлын өвчин гараад Сэлэнгэ аймагт байж байгаад “Сэлэнгэ” зочид буудалд харуулын ажилд орсон. Түүнээс хойш Сэлэнгэ аймаг, С******* сум, ф анд ээж Д, дүү Г хамт амьдрах болсон. Би дүүгээсээ *******0 гаруй насаар ах хамт нэг их удаан байгаагүй учраас их хол хөндий өссөн. Ээжтэй хамт амьдраад эхлэхэд манай дүү ямар нэгэн ажил төрөл хийхгүй, ээжийн тэтгэврээр хоол хүнсээ болгодог. Мөн ээжийгээ гээд дүү нар жаал жуул юм аваачиж өгдөг тэрүүгээр ээж, Г******* нар болгоод амьдраад байдаг байсан байна лээ. Ахын хувьд дүүгээ хажуугаас нь харахад ямар нэгэн ажил төрөл хийхгүй, өдрийг хэвтээд зурагт үзээд хийцгүйрч өнгөрөөдөг. Хаяа нэг хүмүүстэй уулзахаар гардаг. Гарч орохдоо хаяа нэг архи уучихдаг. Өөрийн гэсэн амьдралгүй, өөрийгөө аваад явчих чадваргүй харагдаж байсан. Дүүгийнхээ энэ байдлаас гар гэж зөндөө олон удаа хэлж анхааруулж байсан, миний үгийг тоодоггүй, дуугаа л байж байдаг. Гэр бүлгүй болохоор тэгдэг юм уу мэдэхгүй. Би хүнтэй суу гэж хэлэхээр ******* хүүхэдтэй, Ундармаа гэж хүүхэнтэй явж байгаа гэж хэлдэг. Түүнтэйгээ суух үгүйг мэдэгдэхгүй яваад байдаг. Би дүүгээ дагуулаад “Алтан тариа” ХХК-нд ачигчаар ажилд оруулсан чинь ******* сар болсон уу үгүй юм ажлаасаа гарсан. Би дүүгийнхээ амьдралыг бодоод Улаанбаатар хотод Тээврийн дээд сургуулийн өртөөний жижүүрийн ангийн жилийн курст оруулсан. Сургуульдаа суралцаж байгаад төгсөхийнхөө өмнө *******0*******1 оны 05 дугаар сард сургуулиа орхисон. Сургуулиа орхиод ажилгүй Сэлэнгэ аймагт байж байгаад *******0******* оны 0 дугаар сард Дархан-Уул аймгийн “Шарын гол”-ын уурхайд ажиллаж байгаад ажилдаа явах өдрийн урд өдөр нь архи уугаад ажилдаа явах өдрөө шартаж хэвтсээр байгаад ажилдаа яваагүй. Дараа өдөр нь Дархан-Уул аймаг руу ажилдаа очиход чамайг ажил гарвал дуудна гэж хэлээд явуулсан байсан. Түүнээс хойш ажилгүй гэртээ хэвтэх болсон. Манай дүү Б.Г******* цэргийн алба хаагаагүй. Өөрийн гэсэн гэр бүл зохиож байгаагүй. Ээжтэй л хамт амьдардаг байсан. Одоогоос *******- жилийн өмнөөс Хорооллын Ундармаа гэж эмэгтэйтэй найзалж үерхээд яваад байгаа юм. Манай дүү Г******* хийх ажилгүй зүгээр байж байдаг учраас гарч орохдоо архи уучихаад ирдэг. Г******* нь сардаа -4 удаа архи уучихдаг, архи вол уудаг. Ихэвчлэн Штай хамт архи уудаг. Мөн талийгаачтай нийлж архи уудаг байсан. Талийгаач Д.Б гэр нь манай хойд талд байдаг ба ихэвчлэн манайхаар сүүлийн жил байдаг болсон. Бх гэр нь галгүй, хоол хүнс муутай гээд манайхаар байдаг. ...Намайг Б хамт архи уухаар Г******* бас нийлээд архи уудаг байсан. Архи уусан үедээ ихэвчлэн Б.Г*******тай ажил хийсэнгүй, гэртээ дэмий хэвтлээ, нас чинь яваад байна гэж загнадаг. Хааяа нэг уур хүрэхээрээ би цохидог. Зарим үед Г******* миний урдаас эсэргүүцээд зоддог. Би ахархах гэдэг. Г******* эсэргүүцээд бид ******* маргалдаад зодох үе хэд хэд байсан. Тэгэхдээ бид ******* ямар нэгэн эд зүйл аваад бие биенээ цохиж байгаагүй. Зан ааш нь нэг их өөрчлөгддөггүй. Энгийн үедээ дуу цөөтэй боловч архи уусан үедээ жаахан үг нь олширдог. Өөр зан аашинд өөрчлөлт ордоггүй. ...Архи уусан үедээ т их татдаг, эрүүл үедээ т татах нь бага. Би өдөртөө нэг хайрцаг т татдаг. Харин Г******* өдөрт *******- ширхэг т татдаг. Бусадтай маргалдсан зодсон талаар ярьж байгаагүй. Уусан үедээ нэг их хүмүүстэй маргаад байдаггүй. Хамт олон удаа архи ууж байсан. Урд өмнө архи уусан үедээ хоорондоо зодож байгаагүй. Б манай ээжийг ээжээ гэж дуудаад манайд байж л байдаг байсан” гэх мэдүүлэг[15],

16. Гэрч Б.Д *******0******* оны 1******* дугаар сарын 09-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Тухайн үед Г******* 10 жилийн 1 дүгээр сургуулиас тэмцээнд орж байсан. Түүнээс хойш мэндийн зөрүүтэй байж байгаад Сэлэнгэ аймаг, С******* суманд байдаг учраас хааяа нэг таарч мэнд мэддэг байсан. ...Би ковид цар тахлын дараа Сэлэнгэ аймаг, С******* суманд ирсэн үеэс хойш хаяа нэг уулзалдах болсон. Г*******тай уулзалдаад юу хийж байв гэж асуухад Г******* “онцын ажилгүй “Алтан-тариа”-д урд нь ажиллаж байгаад дараа нь Монголын төмөр замд ажиллаж байгаа гэж хэлж байсан. Энэ оны буюу *******0******* оны цагаан сараар гэрт нь очихдоо уулзалдахад Дархан-Уул аймгийн Шарын гол суманд уул уурхайн “Нагай” компанид усан буугаар ажиллаж байгаа” гэж хэлж байсан. *******0******* оны 08 дугаар сард уулзалдахад Г******* ажлаа хийж байгаа “манай уурхай түр ажиллахгүй байгаа дуудна гэсэн одоо чимээгүй л байна” гэж хэлж байсан. Гэр бүлийн хувьд гэр бүл зохиож байгаагүй байх. Тэр талаар мэдэхгүй байна. *******0************** оны цагаан сараар Шовко /Г*******/-тай уулзахад “найз нь хорооллын Ундармаа гээд хүүхэнтэй суусан, хамт амьдарч байгаа” гэж хэлж байсан. Би Г*******тай хааяа нэг таарахад Ундармаатайгаа явж байна гээд нэг эмэгтэй хүн дагуулаад явж байдаг байсан. ...Би *******0******* оны хавар цагаан сараар Г ээжтэй нь золгохоор очихдоо Г*******тай уулзсан. ...Г******* сүүлийн үед архи их уугаад байх шиг байсан. Хааяа нэг согтуу таарч байсан. Хамт байдаг ахтайгаа уусан үедээ муудалцдаг юм шиг байсан. Хаяа нэг ярихаар архи уугаад ахтай муудалцаад гэж ярьж байсан. Яг юунаас болж маргалдсан талаар лавлаж асууж байгаагүй болохоор яг хэлж мэдэхгүй байна. Надад хэрэг явдлын талаар мэдэх зүйл байхгүй. Хэрэг болсон гэж сонссон. Би Д.Б, Б.Ш гэж хүмүүсийг танихгүй. бусадтай нийтэч, чөлөөтэй өөрийгөө илэрхийлж чаддаг. Энэ тэнд хүний хар бор ажил хийсэн талаар ярьж байдаг. Ямар ч байсан зүгээр гэртээ суугаад байдаггүй. Ширүүн догшин ааш, авиргүй. Сүүлд уулзалдах болсноос хойш хүмүүстэй зодсон талаар ярьж байгаагүй” гэх мэдүүлэг[16],

17. Гэрч Б.Ц *******0******* оны 1******* дугаар сарын 07-ны өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Надад хэрэг явдлын талаар мэдэх зүйл байхгүй байна. Сүүлд хэрэгт холбогдсон талаар эгчийн хүү болох Т гэх залуугаас сонссон. Манай найз ямар нэгэн байдлаар уусан үедээ хутга болон ямар нэгэн эд зүйл барьж байсан удаа байхгүй. Би Б.Г*******тай С******* сумын 1 дүгээр сургуулийн 4 дүгээр ангид шилжин орох үеэс хойш мэдэх болсон. Б.Г******* нь манай ангийн цэвэрхэн хувцаслаад явчихдаг Буурын г гэртээ хүүхэд байсан. Ангийн хүүхдүүд болсон хойно найзалж нөхөрлөөд гэр орноор нь орж гардаг байсан. Манай ангийн хэдэн хүүхдүүд найзалж нөхөрлөөд нэг нэгнийдээ очиж усанд нь явж түлээг нь хагалж өгөөд бусад үед нь хамт тоглодог байсан. Намайг очдог байх үед Г аав Б, ээж Д, эгч Цэцэгбадам нар байдаг байсан. Сүүлд Ф анд нүүж ирсэн хойно хааяа нэг очиход ээж Д, ах Л нар байдаг байсан. Ф манай сургуулийн хойд талд ойрхон байдаг учраас хичээлээ тараад Г гэрээр их орж гардаг байсан учраас 10 жилийн сургуульд байхдаа найзалдаг сайн найзын маань нэг байсан. Сургуульд сурч байхдаа хичээл сурлагын хувьд сайн ангийн сурагчдын сурлагын дунджаас дээгүүр сурлагатай хүүхэд байсан. Ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсөөд ШУТИС-д юуны анги авлаа мэдэхгүй нэг мэргэжлээр суралцахаар их сургуульд 1 жил Улаанбаатар хотод суралцаж байгаад сургуулиа хаясан. Сургуульд явахгүй болоод Сэлэнгэ аймаг С******* суманд ээжтэйгээ хамт байж байдаг. Энэ тэнд хааяа нэг хар бор ажил хийдэг байсан. Яг тогтсон ажил байхгүй. Ажил хийхээрээ удаагүй түүнээсээ гарсан гэх юм ярьдаг байсан. Гэр бүл зохиож байгаагүй залуу байсан. Ерөнхий боловсролын сургуульд байхдаа өөрийн үеийн залуучууд, найз нөхдийнхөө дунд нэр хүнд сайтай байсан. Бусад сургуулийн залуучууд дунд сагс тоглодог даруухан залуу гэдгээрээ их танигдсан залуу байсан. Б.Г******* согтууруулах ундааны зүйл сүүлийн үед уудаг болсон. Би хааяа ч хамт ууж байсан. Архи уусан үедээ ярианы хувьд өөрчлөлт орж чангардаг. Архи уусан хүн зүгээр л суугаад байхгүй нь тодорхой. Архи уусан үедээ хэнд ч хоргүй, хүмүүстэй маргалдаж зодож байгаагүй. Би Б.Г хүмүүстэй маргалдаж зодсон талаар хэн нэгнээс сонсож байгаагүй. Манай найз ямар нэгэн байдлаар уусан үедээ хутга болон ямар нэгэн эд зүйл барьж хэн нэгэнтэй маргалдаж муудалцаж байгаагүй. Би сайн хэлж мэдэхгүй байна. Өөрийнхөө ны тэр хавиар л хүмүүстэй ууж байдаг. Танилын хүн рүү намайг бодвол их, хүмүүстэй нийтэч зантай, ажил хийвэл сайн хийдэг учраас хүмүүст муугаар харагддаггүй.  Сүүлийн *******- жилийн хугацаанд манай найз хорооллын Ундармаа гэж хүүхэнтэй найзалж байгаа гэж ярьж байсан. Сүүлдээ суух гээд байгаа юм шиг юм яриад л явж байсан. Би тэр эмэгтэйг нь харж байснаас уулзалдаад албан ёсоор танилцаж байгаагүй. Манай Б.Г******* элдэв муу ааш зангүй, хүнд их тусархаг хар бор ажилд сайн найзалж нөхөрлөхөд их түшигтэй учраас найзалж нөхөрлөдөг байсан. Том болоод тус тусдаа амьдралтай болсон учраас төдийлөн байнга уулзаад байхгүй ч хааяа нэг мэнд ус мэдээд утсаар ярьдаг. Хааяа нэг уулзалдаж архи уудаг. Тэр үед хэн нэгэнтэй маргалдаад муудалцаж байгаагүй. Надад хэрэг явдлын талаар мэдэх зүйл байхгүй байна. Сүүлд хэрэгт холбогдсон талаар эгчийн хүү болох Т гэх залуугаас сонссон. Манай найз ямар нэгэн байдлаар уусан үедээ хутга болон ямар нэгэн эд зүйл барьж байсан удаа байхгүй” гэх мэдүүлэг[17],

18. Шүүх шинжилгээний ерөнхий газрын *******0******* оны 11 дүгээр сарын 0-ны өдрийн 78 дугаартай шинжээчийн: “...Шинжилгээнд ирүүлсэн хувцаснууд шинжилгээнд тэнцэнэ. Юүдэнтэй бор шаргал өнгийн цамцанд татаж чангаах хүчний үйлчлэлээр үүссэн хуучин урагдалт, хатуу зүйлийн харилцан үйлчлэлээр үүссэн хуучин цооролт, хөврөлт байна. Хар өнгийн өмдөнд хурц иртэй зүйлийн харилцан үйлчлэлээр үүссэн шинэ зүсэгдэлт байна. Шинжилгээнд ирүүлсэн бусад хувцас гэмтэлгүй байна” гэх дүгнэлт[18],

19.Шүүхийн шинжилгээний ерөнхий газрын *******0******* оны 1******* дугаар сарын 06-ны 5******* дугаартай шинжээчийн: “...Эд мөрийн баримтаар хураан авсан гэх хутга нь шинжилгээнд тэнцэж байна. Хутганы ажлын хэсэгт цус илэрч байна, бариул хэсэгт цус илрээгүй. Илэрсэн цус нь ДНХ-ийн тогтцоороо амь хохирогч Д.Б гэх цусны ДНХ-ийн тогтоцтой тохирч байна” гэх дүгнэлт[19],

*******0.Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн Сэтгэцийн тасгийн шүүх сэтгэц эмгэг судлалын эмнэлгийн 1*******9/******* дугаартай: “...Комисс доорхи дүгнэлтийг санал нэгтэй гаргав. 1,*******,. Б овогтой Г******* нь одоогоор сэтгэцийн ямар нэгэн эмгэггүй Эрүүл болно. 4. Б овогтой Г******* нь одоогоор сэтгэцийн ямар нэгэн эмгэггүй Эрүүл учир болсон явдалд дүгнэлт хийж, үг яриагаар болон үйл хөдлөлөөр дүрслэн үзүүлэх чадвартай. 5. Б овогтой Г******* нь одоогоор сэтгэцийн ямар нэгэн эмгэггүй Эрүүл учир хэргийн улмаас сэтгэцэд нь түр зуурийн эсхүл байнгын шинжтэй хямрал, эмгэг өөрчлөлт үгүй. 6. Б овогтой Г******* нь одоогоор сэтгэцийн ямар нэгэн эмгэггүй Эрүүл учир болсон хэргийн талаар үнэн зөв мэдүүлэх чадвартай” магадлагаа[*******0],

*******1.Сэлэнгэ аймгийн шүүхийн шинжилгээний хэлтсийн *******0******* оны 11 дүгээр сарын **************-ны өдрийн 7******* дугаартай шинжээчийн: “...Талийгаачид зүүн гуяны артерийн том судас хатгагдаж тасарсан ил шарх, зовхины цус хуралт, хацрын зулгаралт, зүүн тохойны няцарсан шархтай зөөлөн эдийн няцралын гэмтэл тогтоогдлоо. Учирсан гэмтэл нь хурц ир, үзүүртэй зүйлийн нэг удаагийн үйлчлэлээр үүсгэгдэнэ. Дээрх гэмтэл нь нас барахаас өмнө учирсан гэмтэл болно. Дээрх гэмтэл нь шүүх эмнэлгийн гэмтлийн зэрэг тогтоох журмын .1.8-д зааснаар учрах үедээ амь насанд аюултай гэмтлийн хүнд зэрэгт хамаарна. Талийгаачийн цусанд 4,******* промилли спиртийн агууламж илэрсэн нь маш хүнд согтолтын зэрэгт хамаарна. Талийгаач нь зүүн гуяны артерийн том судас хатгагдаж, тасарсны улмаас цочмог цус алдалт, багадалт ШОК-н хүндрэлээр нас баржээ. Талийгаачийн цус В /III/ бүлгийн харьяалалтай байна. Талийгаач *******0*******.10. *******9-ны үүрээр нас барсан байх боломжтой” дүгнэлт[*******1],

**************.Эд мөрийн баримтаар: “1 ширхэг хутга” тооцсон тухай мөрдөгчийн тогтоол[**************],

*******.Шүүх шинжилгээний ерөнхий газрын *******0******* оны 1******* дугаар сарын *******6-ны өдрийн 54 дугаартай шинжээчийн: “...амь хохирогч Д.Бөөс хураан авсан гэх хувцаснууд, иргэн Б.Г*******ас хураан авсан гэх хувцас, түүний биеэс авсан гэх арчдас зэрэг нь шинжилгээнд тэнцэж байна. Амь хохирогч Д.Бөөс хураан авсан гэх хувцаснууд, иргэн Б.Г*******ас хураан авсан гэх хувцас, түүний биеэс авсан гэх арчдас зэрэгт цус илэрч байна, илэрсэн цус нь ДНХ-ийн тогтоцоороо амь хохирогч Д.Б гэх цусны ДНХ-ийн тогтоцтой тохирч байна” гэх дүгнэлт[*******],

*******4. Шүүгдэгч Б.Г *******0******* оны 1******* дугаар сарын 18-ны өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд яллагдагчаар өгсөн: “...Би Сэлэнгэ аймгийн С******* сумын дугаар баг, дугаар хэсэг, Ф ны тоотод ээж Д хамт амьдардаг. Би *******0******* оны 10 дугаар сарын *******8-ны өдөр өөрийн хамаатны дүү Т ажилд туслаад Шаамар сумын үзэсгэлэн худалдаа руу хамт явсан. Үзэсгэлэн худалдаа дээр байж байгаад хуурай дүү А /Боо/-тэй 0,5 литрийн “Хараа” нэртэй архи хувааж уугаад 17 цагийн орчимд Шаамар сумаас С******* суманд лах гэртээ хүргүүлж буусан. Тэгээд би гэртээ орох үед манай ээж гэртээ ганцаараа байсан ба надад цай унд хийж өгчихөөд “чи согтсон байна, одоо унт” гэж хэлээд намайг унтуулсан. Унтаж байсан чинь манай ард айлын Ш гээд залуу намайг сэрээгээд, босгож ирсэн. Б харахад Ш талийгаач Б хоёр манайд ирчихсэн, 1 шил архи ширээн дээр тавьчихсан ууж байсан ба намайг ширээнд очоод суухад ууж байсан архинаасаа надад хийж өгөөд уулгасан. Би тэр хоёрын ууж байсан архийг тал хүртэл нь хамт уучихаад, цааш ууж чадахгүй, согтоод, нэлээд муудаад эхэлсэн ба тасарчихсан байсан. Тэгээд би үүрээр ам цангаж сэрээд, гал тогооны гэрлээ асаагаад харсан чинь манай гэрт талийгаач Б унтаж байх шиг байхаар нь сайн харсан чинь хэвтэж байсан газрын урд нь цус болчихсон, дуудсан чинь ямар ч хариу үйлдэл байхгүй байсан. Тэгээд байж байсан чинь гаднаас Ш ороод ирсэн. Ороод ирэхээр нь би түүнд “Т ах сонин болчихож” гэж хэлсэн чинь хальт шагайж хойд өрөөг харчихаад гэрээс гараад явсан. Нээх удалгүй буцаад эхнэртэй хамт орж ирсэн. Тэр хоёрыг орж ирэхээр нь би эхнэр Эд нь “Т ах хөдлөхгүй, эвгүй болчихлоо” гэж хэлсэн чинь эхнэр нь очиж үзээд “өнгөрчихсөн юм шиг байна” гэж хэлээд, ар гэрийнх нь хүмүүстэй холбогдоод дараа нь Цагдаад хандсан. Ийм л зүйл болсон. Талийгаач Б нь гэртээ байхаасаа илүү манайд хонож өнжөөд, манай ээжийн хуурай хүүхэд шиг нь л байдаг. Шын гэр нь манай гэртээ ойрхон байдаг болохоор ер нь бас л орж гардаг. Зурагт байгаа хутга нь манай гэрт байдаг ганц хутга байгаа юм. Талийгаач Б бид ******* хуурай ах, дүүсийн харилцаатай. Бидний хооронд таарамжгүй харилцаа байгаагүй. Талийгаач Баттөр нь архи, дарс уудаг, надаас бусад хүмүүстэй архи, дарс уухаараа хутга шөвөг авчих гээд байдаг гэж сонсож байсан. Харин надтай ууж байх үедээ тийм зан авир гаргаж байгаагүй. Манай ээж архи, дарс ууж хэрэглээд байдаггүй. Тухайн үед эрүүл байсан. Би эхээс наймуулаа, айлын хамгийн бага хүүхэд байгаа юм. *******006 онд С******* сумын 1 дүгээр сургуулийг төгсөж байсан. Цэргийн алба хааж байгаагүй, ерөөсөө эмэгтэй хүнтэй гэрлэж, үр хүүхэдтэй болж байгаагүй. Айлын бага хүүхэд учраас ээжийнхээ дэргэд байж байдаг юм. Би хааяа нэг, баяр ёслолын үеэр найз нөхөдтэйгөө уух тохиол байдаг. Байнга бол архи, дарс хэрэглэдэггүй, урьд өмнө ял шийтгэгдэж байгаагүй. Манай ээж Д одоо 77 настай, одоогоос 8-9 жилийн өмнө харвалт өгч байсан, биеийн зүүн гар, хөл саажилттай, хааяа аливаа зүйлсийг мартаж, санадаг. Ийм хүн тул үнэн зөв мэдүүлэг өгөх чадвартай эсэх талаар тодруулж өгнө үү” гэх мэдүүлэг[*******4], *******5.Гэмт хэргийн талаархи гомдол, мэдээлэл хүлээн авсан тухай тэмдэглэл[*******5], *******6.Хэргийн газрын үзлэг хийсэн тухай тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд[*******6], *******7.Хүний биед үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд[*******7], *******8.Эд зүйлд үзлэг хийсэн тухай тэмдэглэл[*******8], *******9.Шинжээчийн дүгнэлт танилцуулсан тухай баримт[*******9], 0.Цогцост үзлэг хийсэн тухай тэмдэглэл[0], 1.Шүүгдэгчийн урьд эрүүгийн хариуцлага хүлээж байсан эсэхийг шалгах хуудас[1], *******.Шүүгдэгчийн урьд зөрчлийн шийтгэл хүлээж байсан эсэхийг шалгах хуудас[*******], .Шүүгдэгчийн иргэний үнэмлэхийн лавлагаа[], 4.Шүүгдэгчийн оршин суугаа газрын хаягийн бүртгэлийн лавлагаа[4], 5. 9949095 дугаарын дэлгэрэнгүй хуулга[5], *******.Хэргийн материал танилцуулсан тухай тэмдэглэл[*******], 7.Хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчөөс гаргаж өгсөн хохирол төлбөрийн баримтууд[7]зэрэг бичгийн нотлох баримт болно.

Иргэдийн төлөөлөгч Ж.Б******* нь “...Архидан согтуурсан үедээ хийсэн айхтар хэрэг байна. Эмнэлгийн тусламж хурдан авах байж. Шүүгдэгч хэтэрхий их согтуу байсан учраас хийсэн үйлдлээ мэдэхгүй, санахгүй байна гэж бодохоор юм. Гэм буруутай”[8] гэж шүүхийн хэлэлцүүлэгт оролцогч талуудын мэтгэлцээний үр дүнд өөрийн итгэл үнэмшлийн хүрээнд гаргасан дүгнэлт бөгөөд хуульд нийцсэн гэж үзлээ.

Хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудаас нотлох чадвараа алдах болон шүүхээс тогтоосон үйл баримтыг үгүйсгэх нотлох баримт байхгүй, шүүгдэгч болон түүний өмгөөлөгч хэргийн үйл баримтыг үгүйсгэсэн, гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрөөгүй, харин хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчийн өмгөөлөгчийн зүгээс хэргийн зүйлчлэлийн талаар маргасан болохыг дурьдах нь зүйтэй.

Шүүгдэгч Б.Г гэмт үйлдэл нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийн шинжийг бүрэн хангаж байх бөгөөд шүүхээс яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн хэргийн бүрдэл хангагдсан, нотолбол зохих асуудлыг бүрэн нотолсон, прокурорын зүйлчлэл хэргийн бодит байдалтай тохирсон гэж үзлээ.

Үйл баримтын талаар дүгнэлт

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.7 дугаар зүйлийн дахь хэсэгт заасан “шүүх хэргийн бодит байдлыг талуудын мэтгэлцээний үндсэн дээр тогтооно” гэсэн зарчмыг удирдлага болгон шүүх хуралдаанд шинжлэн судалсан болон хэрэгт цугларсан дээрх нотлох баримтуудыг үндэслэн ДҮГНЭВЭЛ:

Шүүгдэгч Б.Г******* нь согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ *******0******* оны 10 дугаар сарын *******9-ний шөнийн 0 цагийн үед Сэлэнгэ аймгийн С******* сумын дугаар баг дугаар хэсэг “Ф ”-ны тоотод лах өөрийн гэртээ хамт архи, согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэж байсан Д.Б “т ” гэх шалтгаанаар маргалдаж, Д.Б зүүн хөлийн гуяны гадна хэсгийн арын доод хэсэгт хутгаар нэг удаа хатгаж, амь насыг нь хохироож, хүнийг алсан үйл баримт тогтоогддог.

Шүүгдэгчийн зүгээс гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрөөгүй боловч хавтаст хэрэгт авагдсан бичгийн нотлох баримтууд шүүгдэгч Б.Г******* руу чиглэсэн байна.

Хэрэг учрал болсон тэр өдөр, тэр газар шүүгдэгч Б.Г*******, түүний ээж Д.Д, амь хохирогч Д.Б нар -уулаа хамт байсан. Өөр гэрч байгаагүй бөгөөд шүүгдэгч Б.Г*******, талийгаач Д.Б нар хэн аль нь согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ хоорондоо “т ” гэсэн үл ялих шалтгаанаар маргалдсан, ноцсон, ноцох явцдаа шүүгдэгч Б.Г******* хутгалсан болох нь:

-гэрч Д.Д “....Тэгээд байж байтал манай хүү Б.Г******* талийгаач Д.Бөөс т асуусан. Талийгаач ч т өгсөн. Тэгээд дахин дахин т нэхээд байсан чинь талийгаач Д.Б уурлаад “байхгүй гээд байхад яагаад дахин дахин нэхээд байгаа юм бэ? Би чамд зөндөө өгсөн биз дээ” гээд хоорондоо хэрэлдээд байсан. Тэгээд гэнэт тэр хоёр гэрийн том өрөөнд байсан төмөр орон дээр ноож байгаад Б.Г******* б ирсэн. Тэр үед Б.Г гарт хутга байсан. Харин талийгаач төмөр орон дээрээ хэвтэж байгаад газарт унаад өгсөн. Би ч Г загнаад чи яахаараа хутга барьдаг юм бэ? гэж уурлаад гараас нь хутгыг нь аваад гал тогооны өрөөний цагаан өнгийн шүүгээний цонх талын нүдэнд хийчихсэн. Дараа нь том өрөөнд ороод асаагуурын гэрэл асааж гэрэлтүүлж харсан чинь талийгаачийн бүсэлхийгээс доош маш их цус гарчихсан байсан. Би очоод нүдийг нь нээж үзэхэд нас барчихсан байсан...” гэсэн;

-гэрч Б.Шын “...Манай эхнэр бид хоёр махаа эвдэж төхөөрөөд, манай эхнэр гурилаа зуураад бид 04 цагийн орчим дууссан. Би Д эгчид айраг өгөх байснаа гэнэт санаад авч ирсэн айрагнаасаа жижиг 0.5 литрийн саванд хийгээд бас үлдээсэн архинаасаа үлдсэн бол уух гээд Д эгчийн гэрт ортол Д эгч миний урдаас сонин царай гаргаад Т өнгөрчихлөө гэж хэлээд орон дээрээ хэвтэж байсан. Шовко харин хаана байсныг сайн хараагүй. Т болохоор Д эгчийн орны урд шалан дээр хэвтэж байсан ба доогуур нь цус алдсан байдалтай байсан. Би сандраад буцаж гараад гэртээ очоод авч явсан айргаа гэртээ үлдээгээд эхнэртээ “Т нас барчихсан байна” гэж хэлээд буцаад Д эгчийн гэрт ирсэн. Гэрт нь ортол Д эгч түгшсэн байдалтай байсан бөгөөд Шовко сэрчихсэн ширээний хажууд сууж байсан. Миний хойноос манай эхнэр Э орж ирээд болсон асуудлын талаар хараад эмнэлэг болон Цагдаагийн байгууллагад дуудлага өгсөн” гэсэн;

-гэрч Х.Эийн “...талийгаачийг Түмээ гэдэг юм билээ. Орж ирэнгүүт нь би түүнд, “ах минь уучлаарай манайд архи дарс уухгүй шүү, та яваа” гэж хэлээд шууд л гаргасан. Тэр хүнийг хашааны хаалгаар гарч явахад нь манай нөхөр Ш, “хүн орж ирж байхад хөөж гаргалаа, наад чинь муу ч гэсэн хүн шүү дээ” гэж хэлээд араас нь гараад явсан Шыг гарахад бидний задалсан архинаас 1 шилийг нь дуусгаад, нөгөө шил нь үлдсэн байсныг Х, Б бид гурав ууж дуусгаад найзууд маань явцгаасан. Тэр хооронд Ш огт орж ирээгүй. Ингээд 00 цаг 4 минутад Ш гаднаас орж ирсэн. Орж ирсэн цагийг нь яагаад сайн мэдэж байна гэвэл, Ш дахиад ганц шил архи аваад уучих юмсан гэхээр нь би өөрийн ахын охин Уянгыг архинд явуулах санаатай удаа утасдаад утсаа аваагүй юм. Утсаа авахгүй байхаар нь миний дургүй хүрээд “битгий айраг цагаа нэхээд байгаарай” гэж мессеж бичээд орхисон. Ш Д эгчийнд архи ууж байгаад ирлээ, Д эгч Бы айраг, ааруул нэхээд байна гэсэн. ... Хамт архи уусан, хажуу айлын ах үхчихлээ гэж Д эгч надад хэллээ гэхээр нь, үхвэл үхжил байг нэг архичин далд ороо биз гэж хэлтэл, гартаа байсан айргаа шидчихээд буцаад гүйгээд явчихсан. Би гэнэт санаа зовоод, хүн үхчихлээ гэхээр би бас юу ярьчихав даа гэж бодоод араас нь гарч Д эгчийнд орсон. ... Хүүеэ та нар чинь хүн үхчихсэн юм бол цагдаа, эмнэлэг дууддаггүй юм уу гэж хэлээд эхлээд 70*******10******* дугаар руу цагдаагийн газар, 70*******10 дугаар руу эмнэлэг рүү ярьж дуудлага өгсөн” гэсэн мэдүүлгээр,

-Шинжээчийн 54 дугаартай дүгнэлтээр: “...иргэн Б.Г*******ас хураан авсан гэх хувцас, түүний биеэс авсан гэх арчдас зэрэгт цус илэрч байна, илэрсэн цус нь ДНХ-ийн тогтоцоороо амь хохирогч Д.Б гэх цусны ДНХ-ийн тогтоцтой тохирч байна” гэсэн;

-Шинжээчийн 7******* дугаартай: “...Талийгаачид зүүн гуяны артерийн том судас хатгагдаж тасарсан ил шарх, зовхины цус хуралт, хацрын зулгаралт, зүүн тохойны няцарсан шархтай зөөлөн эдийн няцралын гэмтэл тогтоогдлоо. Учирсан гэмтэл нь хурц ир, үзүүртэй зүйлийн нэг удаагийн үйлчлэлээр үүсгэгдэнэ. Дээрх гэмтэл нь нас барахаас өмнө учирсан гэмтэл болно. Дээрх гэмтэл нь шүүх эмнэлгийн гэмтлийн зэрэг тогтоох журмын .1.8-д зааснаар учрах үедээ амь насанд аюултай гэмтлийн хүнд зэрэгт хамаарна. Талийгаачийн цусанд 4,******* промилли спиртийн агууламж илэрсэн нь маш хүнд согтолтын зэрэгт хамаарна. Талийгаач нь зүүн гуяны артерийн том судас хатгагдаж, тасарсны улмаас цочмог цус алдалт, багадалт ШОК-н хүндрэлээр нас баржээ.

Амь хохирогч Д.Б цусан дахь 4,******* промилли спирт нь согтолтын “Хүнд” зэрэгт хамаарна” гэсэн шинжээчийн дүгнэлтээр нотлогддог.

Мөн амь хохирогчийг нас барсан болохыг шүүгдэгч Б.Г*******, түүний ээж Д.Д нар мэдсэн боловч эмнэлгийн яаралтай тусламж үзүүлэлгүй, цочирдсон шинжгүй тайван байсныг гэрч Х.Э “Д эгч, Г******* хоёрын байдал тун тайван, санаа зовсон шинжгүй байсан юм. Хүүеэ та нар чинь хүн үхчихсэн юм бол цагдаа, эмнэлэг дууддаггүй юм уу ...ярьж дуудлага өгсөн” гэж мэдүүлсэн байдаг.

Эрх зүйн дүгнэлт

           Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн *******.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт: “Энэ хуулийн тусгай ангид заасан нийгэмд аюултай гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйг гэмт хэрэгт тооцно” гэж, ******* дахь хэсэгт: “Энэ хуулийн тусгай ангид заасан тохи гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйн улмаас хохирол, хор уршиг учирсныг гэмт хэрэгт тооцно” гэж тус тус хуульчилжээ.

            Шүүхийн хэлэлцүүлэгт хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчийн өмгөөлөгчийн зүгээс шүүгдэгч Б.Г Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “Хүнийг алах” гэмт хэргийн хүндрүүлэх бүрэлдэхүүн *******.7 дахь хэсэгт зааснаар давхар зүйлчлэх байсан гэж маргадаг.

            Амь хохирогчийн Д.Б цусан дахь 4,******* промилли спирт нь согтолтын “Хүнд” зэрэгт хамаарна” гэсэн шинжээчийн дүгнэлт хавтаст хэрэгт авагдсан.

            Гэвч шүүгдэгч Б.Г согтуурлын зэргийг хэрэг учрал болсон даруйд цаг хугацаа алдалгүй авах шаардлагатай боловч мөрдөгч авч чадаагүй, хожимдож авсны улмаас хөнгөн зэргийн согтолтын зэрэг илэрсэн байна. Шүүгдэгч Б.Г*******, талийгаач Д.Б нар хэн аль нь согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн байсан болох нь гэрчүүдийн мэдүүлгээр нотлогддог тул хэн нь биеэ хамгаалах чадваргүй байсан гэдгийг нөхөн тогтоох боломжгүй байна.

            Энэ тохи амь хохирогч Д.Б биеэ хамгаалах чадваргүй, түүний үйлдлийн эсрэг идэвхитэй эсэргүүцэл үзүүлж чадахгүй байдлыг шүүгдэгч Б.Г******* ухамсарлаж, гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан байхыг шаардана.

            Гэтэл энэхүү гэмт хэргийн үйл баримтаас амь хохирогч Д.Б биеэ хамгаалах чадваргүй, түүний үйлдлийн эсрэг идэвхитэй эсэргүүцэл үзүүлж чадахгүй байдлыг шүүгдэгч Б.Г******* ухамсарлаж, гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан байж болзошгүй нөхцөл байдал тогтоогддоггүй.

            Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч нарын зүгээс Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 11.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “Хүний эрүүл мэндэд хүнд хохирол санаатай учруулсан” гэсэн зүйл, ангиар зүйлчлэх байсан, шинжээчийн дүгнэлтээр талийгаачийг хүнд гэмтлийн улмаас нас барсан гэж дүгнэсэн байна гэж маргадаг.

            Энэ нь 7******* дугаартай шинжээчийн: “...Талийгаач нь зүүн гуяны артерийн том судас хатгагдаж, тасарсны улмаас цочмог цус алдалт, багадалт ШОК-н хүндрэлээр нас баржээ” дүгнэлт[9]ээр нас барсан шалтгааныг тодорхой дүгнэсэн гэж үзнэ.

            Эрүүгийн эрх зүйн шинжлэх ухаанд энэхүү гэмт хэргийн субьектив тал нь санаатай гэм буруугийн хэлбэртэй, шууд ба шууд бус санаатай хэлбэрээр илэрдэг талаар тодорхойлсон байдаг. Тэгвэл тухайн хэрэг учрал болох үед шүүгдэгч Б.Г******* нь амь хохирогч Д.Б эрүүл мэнд, бие махбодид аюултай үйлдэл хийж байна гэдгээ ухамсарлаж, түүний эрүүл мэнд, бие махбодид хүнд гэмтэл учрах боломж, зайлшгүй байдал зэргийг урьдчилан харж, түүнийг хүсэж (шууд санаа), эсхүл зориудаар хүргэсэн буюу үр дагаварт нь хайхрамжгүй хандсан (шууд бус санаа) байхыг шаарддаг.

            Гэтэл шүүгдэгч Б.Г******* гэмт хэрэг үйлдснээ мэдэхгүй байгаа талаар шүүгдэгчийн өмгөөлөгч Б.Содб өмгөөллийн дүгнэлтдээ дурьдсан нь дээрх “Хүний эрүүл мэндэд хүнд хохирол санаатай учруулсан” гэмт хэргийн шинжийг үгүйсгэнэ.

Иймд шүүгдэгч Б.Г хүний амьд явах эрхийн эсрэг гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай байх тул Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “Хүнийг алах” гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцох хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэсэн.

Хоёр. Гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирол, хор уршгийн талаар.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн *******.5 дугаар зүйлийн 1, ******* дахь хэсэгт: “Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэргийн улмаас хүний амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгө, бусад эрх, эрх чөлөө, нийтийн болон үндэсний ашиг сонирхол, аюулгүй байдалд шууд учирсан үр дагаврыг гэмт хэргийн хохир, мөн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэрэг үйлдэж хохирол учруулсны улмаас үүссэн үр дагаврыг гэмт хэргийн хор уршигт тус тус тооцно” гэж хуульчилсан байна.

Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 508 дугаар зүйлийн 508.1 дэх хэсэгт тус тус зааснаар хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчийн зүгээс нэхэмжилсэн амь хохирогчийн оршуулгын зардалд 1*******,466,000 /арван хоёр сая дөрвөн зуун жаран зургаан мянга/-н төгрөгийг, “Сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал”-ын .-д зааснаар нөхөн төлөх төлбөрийн хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр буюу (150х550,000=8*******,500,000) 8*******,500,000 /н хоёр сая таван зуун мянга/-н төгрөгийг, нийт 94,966,000 төгрөгийг шүүгдэгчээс гаргуулахаар шийдвэрлэснээс ,000,000 /гурван сая/ төгрөгийг нөхөн төлснийг дурьдаж, үлдэгдэл 91,966,000 төгрөгийг шүүгдэгчээс гаргу, хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч Д.Б*******т олгохоор шүүх бүрэлдэхүүн шийдвэрлэсэн.

     Гурав. Шүүгдэгчид хүлээлгэх эрүүгийн хариуцлагын талаар.

Шүүх шүүгдэгч Б.Г*******д эрүүгийн хариуцлага буюу ял шийтгэхдээ Эрүүгийн хуулийн хууль ёсны, шударга ёсны, гэм буруугийн зарчмыг баримтлан гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдал, эрүүгийн хариуцлагын хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нь зүйтэй байна.

Шүүх бүрэлдэхүүн шүүгдэгчид эрүүгийн хариуцлага оногдуулахад Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.5, 6.6 дугаар зүйлд заасан хөнгөрүүлэх болон хүндрүүлэх нөхцөл байдал тогтоогдохгүй байна гэж үзсэн.

Улсын яллагч шүүгдэгчид Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх зүйл, ангид байхгүй ял сонсгосон алдаа гаргасан ба эрүүгийн хариуцлагын хоёрдахь дүгнэлтдээ хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчийн өмгөөлөгчийн “...Улсын яллагч ялын интерваллыг санамсаргүй хэлчихлээ, жил доошлуулчихлаа, гомдолтой байна” гэсэн, шүүгдэгчийн өмгөөлөгч нарын “...улсын яллагч хүний амьдралын асуудлыг шийдвэрлэх хариуцлагатай хуралд ийм хариуцлагагүй, бэлтгэлгүй байж болохгүй” гэсэн дүгнэлтийг тус бүр хийсэн нь хууль зүйн үндэслэлтэй байна гэж шүүх бүрэлдэхүүн санал нэгдсэн.

Улсын яллагчийн ялын санал нь шүүгдэгчийн үйлдсэн гэмт хэргийн шинж, хохирол, хор уршгийн шинж чанар, гэм буруугийн хэлбэрт тохирохгүй байна гэж үзэж,  дээрх нөхцөл байдлыг харгалзан шүүх бүрэлдэхүүн улсын яллагчийн шүүгдэгч Б.Г*******д сонсгосон ялын хэмжээг нэмэгдүүлж ял шийтгэл оногдуулсан болно.

            Иймд шүүгдэгч Б.Г*******д Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 1 жилийн хугацаагаар хорих ял оногдуулж, хорих ялыг нээлттэй хорих байгууллагад эдлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

Шүүгдэгч Б.Г *******0******* оны 10 дугаар сарын 1-ний өдрөөс энэ өдөр хүртэл цагдан хоригдсон 1*******0 хоногийг хорих ял эдлэх хугацаанд нь ору тооцох нь хуульд нийцнэ.

Энэхүү гэмт хэргийн улмаас хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдан ирсэн 1 ширхэг хутгыг шийтгэх тогтоол хүчин т болмогц устгахыг “Эд мөрийн баримт” устгах комисст даалгаж, битүүмжлэн ирүүлсэн хөрөнгөгүй болохыг дурьдвал зохино.

           Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн *******.******* дугаар зүйлийн 1, *******, 4, *******.6, *******.7, *******.8 дугаар зүйлийн 1, 4, *******.10, *******.1, 7.1 дүгээр зүйлийн 1, *******, 8.******* дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт тус тус заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

           1.Шүүгдэгч Б******* овогт Б******* Г Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “Хүнийг алах” гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсугай.

*******.Шүүгдэгч Б.Г Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 1 /арван гурван/ жилийн хугацаагаар хорих ял оногдуулсугай.

.Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.6 дугаар зүйлийн , 4 дэх хэсэгт тус тус зааснаар ялтан Б.Г*******д оногдуулсан 1 жилийн хугацаагаар хорих ялыг нээлттэй хорих байгууллагад эдлүүлсүгэй.

4.Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Б.Г *******0******* оны 10 дугаар сарын 1-ний өдрөөс энэ өдөр хүртэл цагдан хоригдсон 1*******0 хоногийг хорих ял эдлэх хугацаанд нь ору тооцсугай.

5.Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 508 дугаар зүйлийн 508.1 дэх хэсэгт тус тус зааснаар хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчийн зүгээс нэхэмжилсэн амь хохирогчийн оршуулгын зардалд 1*******,466,000 /арван хоёр сая дөрвөн зуун жаран зургаан мянга/-н төгрөгийг, “Сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал”-ын .-д зааснаар нөхөн төлөх төлбөрийн хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр буюу (150х550,000=8*******,500,000) 8*******,500,000 /н хоёр сая таван зуун мянга/-н төгрөгийг, нийт 94,966,000 төгрөгийг шүүгдэгчээс гаргуулахаар шийдвэрлэснээс ,000,000 /гурван сая/ төгрөгийг нөхөн төлснийг дурьдаж, үлдэгдэл 91,966,000 төгрөгийг шүүгдэгчээс гаргу, хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч Д.Б*******т олгосугай.

6. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн *******1.5 дугаар зүйлийн 1.4 дэх хэсэгт зааснаар энэхүү гэмт хэргийн улмаас хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдан ирсэн 1 ширхэг хутгыг шийтгэх тогтоол хүчин т болмогц устгахыг “Эд мөрийн баримт” устгах комисст даалгаж, битүүмжлэн ирүүлсэн хөрөнгөгүй, шүүгдэгчээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурьдсугай.

7.Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн *******.10 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоол уншиж сонсгосноор хүчинтэй болохыг дурьдаж, шүүгдэгчид урьд авсан цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үргэлжлүүлсүгэй.

           8.Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн *******.1 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шүүхийн шийдвэрийг уншиж сонсгосноос хойш 15 хоногийн дотор шийдвэрийн агуулгыг бүрэн эхээр, бичгээр үйлдэж улсын яллагч, шүүгдэгч, хохирогч нарт гардуулахыг шүүгчийн туслахад даалгасугай.

9.Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 8.******* дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар прокурор, дээд шатны прокурор, оролцогч шийтгэх тогтоолыг эс зөвшөөрвөл тогтоолыг гардан авсан буюу энэ хуулийн 11.9 дүгээр зүйлд заасны дагуу хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Сэлэнгэ аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол, эсэргүүцэл гаргаж болохыг дурьдсугай.

                  

 

 

                    ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                  Ц.АМАРГЭРЭЛ

 

                                ШҮҮГЧ                                  Ч.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

 

                                ШҮҮГЧ                                   Р.БАЯРХҮҮ