Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч А.Насандэлгэр даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны “5” танхимд хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: “С”  ХХК.

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э нар.

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э нарын 2017 оны 06 дугаар сарын 15-ны өдрийн 2100******* дугаар актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгох” шаардлага бүхий захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга П.Э, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Н, хариуцагч Х.Н, Ш.Э, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т нар оролцлоо.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэмжлэгч шүүхэд гаргасан нэхэмжлэл, түүний үндэслэл, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “УТОХГ-ын татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э нар манай компанийн 2012 оны 01 дүгээр сарын 02 нээс 2016 оны 12 дугаар сарын 31-ний хоорондох санхүүгийн жилийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт хийж, 2017 оны 6 дугаар сарын 15-нд 2100******* тоот акт үйлдэн 617,025,876,3 төгрөгийн нөхөн татвар, 200,412,683,9 төгрөгийн торгууль, 270,250,636 төгрөгийн алданги, 229,573,9 төгрөгийн хүү буюу нийтийн 1,087,918,770,1 төгрөг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн захиргааны актыг бид илт хууль бус захиргааны акт гэж үзсэн тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 47.4-т “Эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хөндөгдсөн этгээд захиргааны актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгохоор захиргааны байгууллагад хэдийд ч хангаж болно” гэсэн заалтын дагуу 2017 оны 08 дугаар сарын 31-ний өдөр 17/188 тоот албан бичгээр ТЕГ-ын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд хандсан боловч актыг хүлээн авснаас хойш 30 хоногийн хугацаа өнгөрсөн гээд гомдлыг хүлээн авалгүй буцаасан. /албан бичгээр хариу өгөөгүй, материал аваагүй/

             Ийнхүү буцаахдаа танай байгууллага хөөн хэлэлцэх хугацаа сэргээлгэх хүсэлт өгч болно гэхээр нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 94.2-д “Энэ хуулийн 94.1-д заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа зайлшгүй хүндэтгэн үзэх шалтгааны улмаас хэтэрсэн нь тогтоогдвол гомдлыг хянан шийдвэрлэх захиргааны байгууллага уг хугацааг хэтэрснээс хойших гурван сарын дотор нөхөн сэргээх бөгөөд хугацаа сэргээхтэй холбогдсон хүсэлтийг гомдлыг хянан шийдвэрлэх захиргааны байгууллагад гаргана” гэсэн заалтын дагуу гомдол гаргах хугацааг сэргээлгэх хүсэлтийг 2017 оны 09 дүгээр сарын 21-ний өдөр 17/203 тоот албан бичгээр Татварын маргаан таслах зөвлөлд гаргасан боловч Татварын маргаан таслах зөвлөлөөс 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдөр 57 тоот тогтоол гаргаж манай компанийн хүсэлтийг хангахаас татгалзаж шийдвэрлэсэн.

Манай компани 2017 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдрийн 2100******* тоот актыг илт хууль бус захиргааны акт гэж үзэж байгаа бөгөөд Захиргааны ерөнхий хуулиар ч тэр Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар ч тэр захиргааны акыг илт  хууль бус болохыг тогтоолгох гомдол болон нэхэмжлэлийг эрх нь зөрчигдсөн этгээд  хэдийд ч гаргаж болохоор хуульчилсан.

            Бид Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.5-д заасны дагуу “Захиргааны байгууллагын гаргасан захиргааны акт, байгуулсан захиргааны гэрээ илт хууль бус болох, эрх зүйн  харилцаа байгаа эсэхийг тогтоох болон захиргааны хэм хэмжээний акттай холбоотой нэхэмжлэлд энэ хуулийн 14.1-14.4-т заасан хугацаа үл хамаарна” гэсэн заалтын дагуу захиргааны  актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгохоор Нийслэл дэх захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан боловч татварын байцаагч нарын актын талаар татварын маргаан таслах зөвлөлд хандсан баримт байхгүй өөрөөр хэлбэл хэргийг урьдчилан шийдвэрлүүлэх журмыг хангуулсаны дараа дахин нэхэмжлэлээ гарга гээд нэхэмжлэлийг буцаах тухай 2018 оны 03 дугаар сарын 16-ны өдрийн 128/ШЗ2018/1731 тоот, 2018 оны 04 дүгээр сарын 24-ний өдрийн 128/ШЗ2018/2644 тоот захирамж гарсан.

            Манай компани ТЕГ-ын дэргэдэх маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргаж урьдчилан шийдвэрлүүлсэн талаархи баримтаа энэхүү нэхэмжлэлдээ хавсарган өгч байгаа болно.

            УТОХГ-ын татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн улсын байцаагч Х.Н, Ш.Х нарын 2017 оны 06 дугаар сарын 15-ны өдрийн 2100******* тоот актыг доорхи үндэслэлээр илт хууль бус захиргааны акт гэж үзэж байна.

             Үүнд:

1.Монгол Улсын  Их Хурлын  2015 оны  08 дугаар сарын 07-ны өдөр баталсан “Эдийн засгийн ил тод  байдлыг дэмжих тухай” хуулийн дагуу манай компани нь ЭЗИТБТ-02, ЭЗИТБТ-03, а,б, ЭЗИТБТ-12 тус тус гаргаж, 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-нээс өмнө нуусан буюу дутуу тайлагнасан орлого, татвараа тайлагнасан. Уг хуулийн 6 дугаар зүйлийн 2-д “Энэ хуулийн 6.1-д заасан хувь хүн, хуулийн этгээдэд холбогдох мэдээлэл, тэдний мэдүүлсэн санхүүгийн болон албан  татварын, нийгмийн даатгалын шимтгэлээр шинээр гаргасан тайлан, нөхөн мэдүүлсэн гаалийн мэдүүлэгт тус тус тусгасан албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйл, нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдох хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого, тэдгээрийн эх үүсвэр, хэмжээ, үнэ, өртгийг нууцлах бөгөөд нотлох баримт болгон ашиглахыг хориглоно” гэж заасан.

Гэтэл татварын улсын байцаагч нар хуулийн энэ заалтыг ноцтой зөрчиж, албан тушаалаар далайлгах замаар бидний шинээр гаргаж, мэдүүлсэн дээрх тайлангуудыг авч, тэдгээрийг нотлох баримт болгох замаар 2012 онд 6,384,826,00 төгрөгийн, 2013 оны 143,880,461,50 төгрөгийн төлбөр тавьсныг бид хүлээн зөвшөөрөхгүй байна.

2. Түүхий эд, үндсэн ба туслах материалыг зардалд илүү тусгасан гэж 2015 онд 239,073,934.10 төгрөгийн, 2016 онд 73,588,317.50 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан. Бид ямар ч өртөг зардлыг зохиомлоор илүү улсын байцаагч нар ч бидэнд илүү тайлагнасныг нотлон харуулаагүй. Зөвхөн Мөнгөн гүйлгээний тайланд тусгасан “түүхий эд материал худалдан авахад төлсөн мөнгө” гэсэн үзүүлэлтийг бараа материалын эхний ба эцсийн үлдэгдэлтэй харгалзуулан энэ их хэмжээний төлбөрийг тавьсан.

Мөнгөн гүйлгээний тайланд тусгасан “ түүхий эд материал худалдан авахад төлсөн мөнгө” нь зөвхөн мөнгөөр худалдан авсан түүхий эд материал болон бусад материалыг илэрхийлдэг. Гэтэл бид урьдчилгаа төлөх замаар эсвэл төлбөрийг дараа төлөх зээл байдлаар бараа материалыг худалдан авдаг. Түүнчлэн, борлуулсан барааны өртөг дансанд шилжүүлэн тусгагдах “Дуусаагүй үйлдвэрлэлийг өртөг” дансанд цалин, материалаас гадна дараах

• Өмнөх жилүүдэд авсан материалын өртөг
• Хангамжийн материал, сэлбэг, шатахууны зардал
• Урьдчилж төлсөн зардлаас хуваарилагдсан зардал
• Бараа материалын өртөгт орох гаалийн татвар, хураамж
• Тээврийн зардал
• Гэрэл, дулаан, цахилгааны зардал
• Ажиллагчдын хөдөлмөр хамгааллын хувцас хэрэгсэл, хор саармагжуулах хоол, сүү, ажлын хувцасны зардал
• Гэрээт байгууллагаар гүйцэтгүүлсэн техник хэрэгсэл, машин механизмын засвар, үйлчилгээний зардал
• Төрөл бүрийн зөвшөөрөл, хураамжийн зардал гэх мэт.

Дуусаагүй барилгаар дамжин өртөгт тусгагдсан эдгээр зардлыг харгалзахгүйгээр зөвхөн тайлангийн хэдэн үзүүлэлтийг харгалзуулж, ямар ч нотлох баримтгүйгээр өртгийг илүү тусгасан гэж үзэж, акт тавьсныг бид хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Тодруулбал, бид орлуулалтын өртгөө эсвэл дуусаагүй үйлдвэрлэлийн өртгөө илүү илэрхийлсэн гэвэл эдгээр дансдын Дебит бичилт хийгдэнэ. Ингэж дебит бичилт хийхийн тулд Нягтлан одох бүртгэлийн “давхар бичилтийн дүрэм” ийн дагуу өөр нэг буюу хэд хэдэн дансны кредит бичилт хийх ёстой.

Гэтэл улсын байцаагчдын актанд өртгөө илүү илэрхийлэхийн тулд аль дансны Кредитэд илүү буюу буруу бичилт хийснийг заагаагүй байна. Угаасаа ийм худлаа бичилтийг бид хийгээгүй тул ингэж заах боломжгүй юм. Ямар ч үндэслэлгүй, харин өөрсдөө өртгийн бүтээгдэхүүнийг ойлгохгүйгээр ингэж буруу акт тавьсныг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байна.

Бид мөнгөн гүйлгээний тайланг зөв гаргасан гэж бодож байгаа, хэдийгээр мөнгөн гүйлгээний тайланг буруу гаргасан байлаа ч гэсэн “ Мөнгөн гүйлгээний тайланд зөрүүтэй тайлагнасан бол зардал гэж үзэхгүй” гэсэн заалт татварын хуулинд байхгүй. Харин Татварын хууль тогтоомжид “баримтаар нотлогдохгүй зардлыг татвар ногдох орлогоос хасахгүй” гэсэн заалт байдаг бөгөөд манай компанийн бүх зардлууд баримтаар нотлогдож байгаа болно.

3. “Борлуулалтын орлогыг дутуу тооцсон” гэж 2015 онд 325,244,475,00 төгрөгийн, “Бэлэн мөнгөөр хийсэн борлуулалтын орлогоо нуун НӨАТ төлөх орлогоо бууруулж, татвараа дутуу төлсөн” гэсэн нэрээр мөн 2015 онд 108,631,654,70 төгрөгийн акт тавьжээ. Гэтэл манай компани нэг ч төгрөгийн орлогыг нуун дарагдуулаагүй. Харин борлуулалтын орлогын зөрүү дараах байдлаар гардаг.

Үүнд:

- Зарим худалдан авагч нар байр худалдан авах захиалга өгч, мөнгөө төлөх тухай бүрдээ нэмэгдсэн өртгийн албан татварьн падаанаа авдаг. Жишээлбэл, байрны мөнгийг 5 хувааж төлсөн бол 5 удаа баримт авдаг. Гэхдээ орон сууцны өмчлөх эрхийн гэрчилгээ гараагүй, албан ёсоор борлуулалт хийгээгүй байгаа учраас бид эдгээр орлогыг “Урьдчилж орсон орлого” нэрээр бүртгэж байгаад гэрчилгээг гардуулж, өмчлөл шилжсэн үед Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт 18-ын (тэр үед хүчин төгөлдөр байсан ба одоо СТОУС 15 болсон) дагуу орлогыг хүлээн зөвшөөрч, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын өглөгийг тайлагнадаг.

Өөрөөр хэлбэл, орлого он дамжиж, тайлагнагдаж байгаа болохоос биш, огт тайлагнаагүй гзсэн үг биш юм. Тухайлбал, бид 2016 онд орлого гэж тайлагаасан дүнг татварын байцаагч нар 2015 оны орлого гэж үзээд акт тавиад байна. Тэгвэл бид угаасаа 2016 онд тайлагнасан тул 2015 ояд дахин оруулснаар нэг орлогыг 2 дахин тайлагнахад хүрч байна. Энэ тохиолдолд 2016 оны орлогыг бууруулж, түүнд төлсөн татварыг хасах ёстой. Энэ нь нэг орлогыг 2 удаа тайлагнаж, 2 дахин татвар төлж байгаа тул бид хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй юм.

• Манай компаниас анх Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падааныг бичсэн боловч худалдан авагч тал гэрээ хэлцлийн заалтаа бүрэн биелүүлээгүй, мөнгөө төлөөгүй зэрэг шалтгаанаар зарим үед гэрээг цуцалдаг. Нэгэнт гэрээ цуцлагдсан тул уг ажил гүйлгээ хүчингүй болж, түүнтэй холбоотой нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тооцоо үүсэхгүй болдог. Иймээс бид НӨАТ-ын падаанаа хүчингүй болгож, ажил гүйлгээний бүртгэлийг буцаах буюу бүртгэхгүй орхиж, “хүчингүй болгосон” гэсэн тэмдэглэгээтэйгээр НӨАТ-ын падааныг хадгалдаг. Ингэж хадгалсан падаанаа таварын байцаагч нарт үзүүлсээр байтал “хөндлөнгийн мэдээлэл” нэрээр акт тавьж байгааг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байна. Үүнээс гадна бараа, ажил үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөх, бараа үйлчилгээний нийлүүлэлт ихсэх буюу багасах, падааныг буруу бичих гэх мэт олон шалтгаанаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан хүчингүй болдогийг анхаарч үзэлгүй акт тавьсанд гомдолтой байна.

УТОХГ-ын татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э нарын 2017 оны 06 дугаар сарын 15-нд 2100******* тоот актаар тавигдсан 1,087,918,770,10 төгрөгийн төлбөрөөс нийт 896,803,668,80 төгрөгийн буюу их хэмжээний төлбөртэй холбоотой хэсэг нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.6-д иргэн, хуулийн этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд халдах хуульд заасан үндэслэл байгаагүй” гэсэн үндэслэлд хамаарч байх тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 47.3-д захиргааны актын аль нэг хэсэг илт хууль бус бөгөөд тэр нь тухайн захиргааны актыг гаргах гол үндэслэл болж байгаа бол захиргааны акт бүхэлдээ илт хууль бус байна” гэсэн  заалтын дагуу УТОХГ-ын татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн улсын байцаагч Х.Н Ш.Э нарын 2017 оны 06 дугаар сарын 15-ны 2100******* тоот актыг бүхэлд нь илт хууль бус болохыг тогтоож өгнө үү” гэжээ.

Эдийн засгийн илт тод байдлын тухай хуульд хууль тогтоогч нараас татвар төлж байгаа болон улсын төсвийг бүрдүүлж байгаа компаниудыг дэмжих зорилгоор хууль гарсан. Манайх 22 тэрбум төгрөгийг нэмж тайлагнаад түүнээсээ 2 тэрбум гаруй төгрөгийн чөлөөлөлтийг эдэлсэн байхад татварын улсын байцаагч нарын актын тогтоох хэсгийн 1.6-д заасан төлбөр тавьсан байгаа. 2017 оны 07 дугаар сарын 01 хүртэл алданги 50 хувиар байсан гэж байна. Татварын шалгалт нь өөрөө 2012-2016 оны хооронд хийгдсэн. 20 хувь болгосон өөрчлөлт нь 2015 онд орсон. 2017 оны 07 дугаар сарын 01 хүртэл 2015 оны Татварын ерөнхий хуулийн өөрчлөлт орсон заалтыг хүчин төгөлдөр бүртгэгдэж байсан. 50 хувь нь 07 дугаар сарын 01 хүртэл хүчин төгөлдөр явж байна гэсэн ойлголт байхгүй. 2015 оноос мөрдөгдөөд эхэлсэн байхад 2017 оны 06 дугаар сарын 15-нд акт гаргахдаа татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулах үүднээс 50 хувиар нь тооцож алдангийн хэмжээг нэмэгдүүлсэн нь Захиргааны ерөнхий хуульд заасан илт хууль бус захиргааны акт юм.

 Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт заасны дагуу энэ хуульд заасны дагуу хариуцлагаас чөлөөлөгдөх, хувь хүн, хуулийн этгээдэд ийнхүү чөлөөлөгдөхөөс заасан үндэслэлээр дахин эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх гэж заасан. Чөлөөлөгдсөн албан татвар төлөөлөгчийг дахин торгууль болон алданги ногдуулж байгаа нь иргэн, хуулийн этгээдийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчиж байна. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагаа дэмжиж байна. Бидний хувьд нэг орлогоор нэг л татвар төлөхөөс биш удаа дараа төлөх эрх зүйн үндэслэл байхгүй” гэв. 

Хариуцагч шүүхэд гаргасан хариу тайлбартаа: “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э бид Улсын төсвийн орлого хяналтын газартай харилцагч Хан-уул дүүргийн 15 дугаар хороо Махатма Гандийн гудамжид байрладаг “С”  ХХК-д Хяналт шалгалтын хэлтсийн даргын 2110400083 дугаар томилолтын дагуу 2012-2016 оны татварын ногдуулалт төлөлтийн байдалд иж бүрэн хяналт шалгалтыг хийж 2017 оны 06 дугаар сарын 15 -ны өдөр гардуулсан 21000******* тоот актыг зөвшөөрч гарын үсэг зурсан болно.

Татвар төлөгч “С”  ХХК нь уг акттай холбоотой гомдлыг 2017 оны 08 дугаар сарын 31-ний өдөр Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх татварын маргаан таслах зөвлөлд гаргасныг Татварын ерөнхий хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1.6-д “татварын албанаас гаргасан акт, дүгнэлт бусад баримт бичигтэй танилцах,үндэслэлгүй буюу хуульд нийцээгүй гэж үзвэл танилцсанаас хойш 30 хоногийн дотор гомдлоо захиргааны болон шүүхийн журмаар гаргах” эрхээ хэрэгжүүлээгүй буюу 46 хоногоор хэтэрсэн тул гомдлыг буцаасан болохыг тэмдэглэж байна.

Тус компанийн Нийслэл дэх захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлд дараах тайлбарыг хүргүүлж байна.

1.Монгол Улсын их хурлаас 2015 оны 8 дугаар сарын 07-ны өдөр баталсан ”Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай “ хуулийн дагуу манай компани нь ЭЗИТБТ-02, ЭЗИТБТ-03 /а,б/, ЭЗИТБТ-12 тус  тус гаргаж 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-нээс өмнө нуусан буюу дутуу тайлагнасан орлого, татвараа тайлагнасан. Уг хуулийн 6 дугаар зүйлийн 2-д “энэ хуулийн 6.1-д заасан хувь хүн, хуулийн этгээдэд холбогдох мэдээлэл, тэдний мэдүүлсэн санхүүгийн болон албан татварын, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн шинээр гаргасан тайлан, нөхөн мэдүүлсэн гаалийн мэдүүлэгт тус тус тусгасан албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйл, нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдох хөдөлмөрийн хөлс,түүнтэй адилтгах орлого, тэдгээрийн эх үүсвэр, хэмжээ, үнэ өртгийг нууцлах бөгөөд нотлох баримт болгон ашиглахыг хориглоно” гэж заасан. Гэтэл татварын улсын байцаагч нар хуулийн энэ заалтыг ноцтой зөрчиж, албан тушаалаар далайлгах замаар бидний шинээр гаргаж мэдүүлсэн дээрх тайлангуудыг авч, тэдгээрийг нотлох баримт болгох замаар 2012 онд 6,384,826,00 төгрөгийн, 2013 онд 143,880,461,50 төгрөгийн төлбөр тавьсныг бид хүлээн зөвшөөрөхгүй байна гэсэнд:

Монгол Улсын Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д /Энэ хуулийн 5.3-д заасан албан татвар төлөгчийн тухайн татварын жилд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт олсон болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого, гадаад улсад олсон орлогод , албан татвар ногдоно/ 7.3-д /Албан татвар төлөгчийн дараахь төрлийн орлогод албан татвар ногдоно/ 7.3.1./үйл ажиллагааны орлого/; 7.З.2./ хөрөнгийн орлого/; 7.3.3./хөрөнгө борлуулсны орлого/; 8 дугаар зүйлийн 8.1.1-д/үндсэн болон туслах үйлдвэрлэл, ажил, үйлчилгээний борлуулалтын орлого/; мөн хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1./ Албан татвар төлөгч нь нягтлан бодох бүртгэлийн аккруэл сууриар гаргасан улирал, жилийн татварын тайланг үндэслэн жилийн эхнээс өссөн дүнгээр - орлого болон төлөх албан татвараа өөрөө үнэн зөв тодорхойлж төсөвт төлнө/гэж заасныг тус тус үндэслэн 2012 онд татварын албаны хөндлөнгийн мэдээллийн санд бүртгэгдсэн Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн дагуу гаргасан Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланд тусгаагүй Т ХХК-д борлуулсан 7.020,000 төгрөг, Э ХХК-д борлуулсан 35.460.545,000 төгрөгийн нийт 42,480.545,00 төгрөг, 2013 онд Э ХХК-д үнэ төлбөргүй , шилжүүлсэн 799,335,897.23 төгрөгийн хөрөнгөнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулан төлөөгүй зөрчилд 79,933,589.72 төгрөгийн татвар, 23,980,076.92 төгрөгийн торгууль,39,966,794.86 төгрөгийн алданги ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлтэй болно. (татварын албаны хөндлөнгийн мэдээллийн сан дах дээрх борлуулалтын мэдээг хавсаргав).

2. Түүхий эд үндсэн ба туслах материалыг зардалд илүү тусгасан гэж 2015 онд 239,073,934,10 төгрөгийн, 2016 онд 73,588,317,50 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан. Бид ямар ч өртөг зардлыг зохиомолоор илүү бүртгэж тайлагнаагүй. Татварын улсын байцаагч нар ч бидэнд илүү тайлагнасан гэж нотлон харуулаагүй. Зөвхөн мөнгөн гүйлгээний тайланд тусгасан “түүхий эд материал худалдан авахад төлсөн мөнгө” гэсэн үзүүлэлтийг бараа материалын эхний ба эцсийн үлдэгдэлтэй харьцуулан энэ их хэмжээний төлбөрийг тавьсан. Мөнгөн гүйлгээний тайланд тусгасан “түүхий эд материал худалдан авахад төлсөн мөнгө”нь зөвхөн мөнгөөр худалдан авсан түүхий эд материал болон бусад материалыг илэрхийлдэг. Гэтэл бид урьдчилгаа төлөх замаар эсвэл төлбөрийг дараа төлөх байдлаар бараа материалыг худалдан авдаг. Түүнчлэн борлуулсан барааны өртөг дансанд шилжүүлэн тусгагдах “Дуусаагүй үйлдвэрлэлийн өртөг” дансанд цалин. материалаас гадна дараах зардлууд тусгагддаг тул мөнгөн гүйлгээний тайланд тусгасан дүнтэй шууд уялдан тохирохгүй. Тухайлбал:

           -Өмнөх жилүүдэд авсан материалын өртөг

           -хангамжийн материал, сэлбэг, шатахууны зардал

                   - Урьдчилж төлсөн зардлаас хуваарилагдсан зардал

                   -Бараа материалын өртөгт орох гаалийн татвар, хураамж
                  -Тээврийн зардал
                  -Гэрэл дулаан цахилгаан

 -Ажиллагчдын хөдөлмөр хамгааллын хувцас, хэрэгсэл, хор
саармагжуулах хоол, сүү, ажлын хувцасны зардал

                  -Гэрээт байгууллагаар гүйцэтгүүлсэн техник хэрэгсэл, машин механизмын

                  -Засвар, үйлчилгээний зардал
                 -Төрөл бүрийн зөвшөөрөл, хураамжийн зардал гэх мэт

Дуусаагүй барилгаар дамжин өртөгт тусгагдсан эдгээр зардлыг
харгалзахгүйгээр зөвхөн тайлангийн хэдэн үзүүлэлтийг харгалзуулж, ямар ч нотлох баримтгүйгээр өртгийг илүү тусгасан гэж үзэж акт тавьсныг бид хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Тодруулбал бид борлуулалтын өртгөө эсвэл дуусаагүй үйлдвэрлэлийн өртгөө илүү илэрхийлсэн гэвэл тэдгээр дансын Дебет бичилт хийгдэнэ. Ингэж дебет бичилт хийхийн тулд Нягтлан бодох бүртгэлийн “давхар бичилтийн дүрэм”-ийн дагуу өөр нэг буюу хэд хэдэн дансны кредит бичилт хийх ёстой. Гэтэл улсын байцаагчдын актад өртгөө илүү илэрхийлэхийн тулд аль дансны кредитэд илүү буюу буруу бичилт хийснийг заагаагүй байна. Угаасаа ийм худлаа бичилтийг  бид хийгээгүй тул ингэж заах боломжгүй юм. Ямар ч үндэслэлгүй харин өөрсдөө өртгийн бүтээгдэхүүнийг ойлгохгүйгээр ингэж буруу акт тавьсныг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байна.

Бид мөнгөн гүйлгээний тайланг зөв гаргасан гэж бодож байгаа, хэдийгээр мөнгөн гүйлгээний тайланг буруу гаргасан байлаа ч гэсэн “ Мөнгөн гүйлгээний тайланд зөрүүтэй тайлагнасан бол зардал гэж үзэхгүй” гэсэн заалт татварын хуулинд байхгүй. Харин татварын хууль тогтоомжид “баримтаар нотлогдохгүй зардлыг татвар ногдох орлогоос хасахгүй” гэсэн заалт байдаг бөгөөд манай компанийн бүх зардлууд баримтаар нотлогдож байгаа болно гэсэнд:

Монгол Улсын аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн /албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардал/ 12.1-д / дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно. 12.1.1-д / түүхий эд, үндсэн болон туслах материал,  хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, уур, ус эрчим хүч, түлш, шатахуун, сэлбэг, хэрэгсэл, сав, баглаа боодлын зэрэг бүх төрлийн материалын зардал / гэж заасныг үндэслэн тус компанийн 2015 онд дуусаагүй үйлдвэрлэл шууд материалын зардлын эхний үлдэгдэл 1,557,971,646,60 төгрөг татан авалт нь 14,021,986,519,96 төгрөг борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 13,467,710,440,27 төгрөг эцсийн үлдэгдлийг 1,580,972,317,29 төгрөг гэж буруу тайлагнасан буюу 2,112,247,726,29 төгрөгийн үлдэгдэл тайлагнах ёстойг 531,275,409,00 төгрөгөөр зөрүүтэй тайлагнасанд 132,818,852,30 төгрөгийн нөхөн татвар, 39845,655,70 төгрөгийн торгууль, 66,409,426,10 төгрөгийн алданги, 2016 оны дуусаагүй үйлдвэрлэл шууд материалын зардлын эхний үлдэгдэл, 1,580,972,317,29 төгрөг татан авалт нь 6,558,077,346,30 төгрөг борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 6,323,437,555,39 төгрөг эцсийн үлдэгдлийг 1,406,788,122,20 төгрөг гэж буруу тайлагнасан буюу 1,815,612,108,20 төгрөгийн үлдэгдэл тайлагнах ёстойг 408,823,986,00 төгрөгөөр зөрүүтэй тайлагнасанд 40,882,398,60 төгрөгийн нөхөн татвар, 12,264,719,60 төгрөгийн торгууль, 20,441,199,30 төгрөгийн алданги тооцож акт тавих үндэслэлтэй байна.

3. Борлуулалтын орлогыг дутуу тооцсон гэж 2015 онд 325,244,475,00 төгрөгийн, бэлэн мөнгөөр хийсэн борлуулалтын орлогоо нуун НӨАТ төлөх орлогоо бууруулж татвараа дутуу төлсөн гэсэн нэрээр мөн 2015 онд 108,631,654,70 төгрөгийн акт тавьжээ. Гэтэл манай компани нэг ч төгрөгийн орлогыг нуун дарагдуулаагүй. Харин борлуулалтын орлогын зөрүү дараах байдлаар гардаг. Үүнд: Зарим худалдан авагч нар байр худалдан авах захиалга өгч мөнгө төлөх тухай бүрдээ нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаанаа авдаг. Гэхдээ орон сууцны өмчлөх эрхийн гэрчилгээ гараагүй албан ёсоор борлуулалт хийгээгүй учраас бид эдгээр орлогыг “Урьдчилж орсон орлого” нэрээр бүртгэж байгаад гэрчилгээг гардуулж, өмчлөлд шилжсэн үед Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт 18-ын (тэр үед хүчин төгөлдөр байсан ба одоо СТОУС 15 болсон) дагуу орлогыг хүлээн зөвшөөрч нэмэгдсэн өртгийн албан татварын өглөгийг тайлагнадаг. Өөрөөр хэлбэл орлого он дамжин тайлагнагдаж байгаа болохоос биш, огт тайлагнаагүй гэсэн үг биш юм. Тухайлбал бид 2016 онд орлого гэж тайлагнасан дүнг татварын байцаагч нар 2015 оны орлого гэж үзээд акт тавиад байна. Тэгвэл бид угаасаа 2016 онд тайлагнасан тул 2015 онд дахин оруулснаар нэг орлогыг 2 дахин тайлагнахад хүрч байна. Энэ тохиолдолд 2016 оны орлогыг бууруулж түүнд төлсөн татварыг хасах ёстой. Энэ нь нэг орлогыг 2 удаа тайлагнаж 2 дахин татвар төлж байгаа тул бид хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй юм. Манай компаниас анх Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падааныг бичсэн боловч худалдан авагч тал гэрээ хэлцлийн заалтаа бүрэн биелүүлээгүй мөнгөө төлөөгүй зэрэг шалтгаанаар зарим үед гэрээг цуцалдаг. Нэгэнт гэрээ цуцлагдсан тул уг ажил* гүйлгээ хүчингүй болж, түүнтэй холбоотой нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тооцоо үүсэхгүй болдог. Иймээс бид НӨАТ-ын падаанаа хүчингүй болгож ажил гүйлгээний бүртгэлийг буцаах буюу бүртгэхгүй орхиж “хүчингүй болгосон” гэсэн тэмдэглэгээтэйгээр НӨАТ-ын падааныг хадгалдаг. Ингэж хадгалсан падаанаа татварын байцаагч нарт үзүүлсээр байтал “хөндлөнгийн мэдээлэл” нэрээр акт тавьж байгааг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байна. Үүнээс гадна бараа, ажил үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөх, бараа үйлчилгээний нийлүүлэлт ихсэх буюу багасах, падааныг буруу бичих гэх мэт олон шалгалтаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан хүчингүй болдгийг анхаарч үзэлгүй акт тавьсанд гомдолтой байна гэсэнд:

Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар
зүйлийн 7.1-д /хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна /7.1.1-д /Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа / 7.1.4-д/ Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээ/ гэж заасныг зөрчин 2015 онд татварын албаны хөндлөнгийн мэдээллийн санд бүртгэгдсэн /Х ХХК-28,680,000, Ю ХХК-243,480,200, Н ХХК-246100, Д ХХК-1,127,000, Э ХХК-651800, Алт-Он ХХК-1,594,600, С ХХК-446,478,900, Х навч ХХК-506,900 төгрөг борлуулалт/ нийт борлуулалтын орлогыг 722,765,500,00 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох борлуулалтын орлогыг дутуу тайлагнасанд 72,276,550,00 төгрөгийн нөхөн татвар, 36,138,275,00 төгрөгийн торгууль, 216,829,70 төгрөгийн хүү тооцох хууль зүйн үндэслэлтэй байна” гэжээ.

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Н шүүх хуралдааны үед гаргасан тайлбартаа:  “Бид нар 2012-2016 оныг дуусах хүртэлх хугацааны шалгалтыг хийх томилолтын дагуу хийсэн байгаа. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падантай холбоотой асуудал дээр тайлбарыг хэлэх хэрэгтэй байх. Тухайн компани орлогоо олон улсын стандарт бүртгэл гэж тайлбарлаж байна. Гэхдээ манай Татварын хуулийн зохицуулалтаар тухайн компанийн нягтлан бодогч Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан гаргадаг. Мөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын паданыг бичдэг. Паданыг бичээд тухайн компани сар болгон НӨАТ-ын тайланд тайлагнадаг. Тухайн компани сар болгон НӨАТ-ын тайлан гаргахдаа тус компанитай харьцсан бүх компанийн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын паданыг татварын албаны цахим сайт дээр шивдэг. Цахим сайтад шивснээр тухайн компанийн борлуулалтын орлого хүлээн зөвшөөрөгдөж байгаа. Урьдчилж төлсөн орлого байгаа. Нягтлан бодох бүртгэл дээр тухайн компанийн орлогыг хүлээн зөвшөөрөөгүй. Урьдчилж төлсөн орлого дээр тодорхой хугацааны дараа борлуулалтын орлого дээр хүлээн зөвшөөрч бүртгэх бүртгэлийн асуудал байгаа. Бид нарын ярьж байгаа Нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбоотой 2012, 2015 онуудын НӨАТ-тэй холбоотой падан дээр манай татварын алба дээр цахим тайлан  буюу цахим падан дээр хоёр талаасаа бичилтээ хийж оруулж ирдэг байгаа. Тус хоёр бичилтийг бид нар үндэслэж тухайн компанийн НӨАТ-ын тайланг зөрүүтэй эсэхийг тодорхойлж гаргаж ирж байгаа. НӨАТ-ын тайлангийн зөрүүтэй эсэхийн талаар тодорхойлолт гаргаж ирснээр энэ компанид өөрсдөө шивсэн буюу паданы зөрүүгээр 2012, 2015 оны зөрүү  борлуулалтын орлогыг гаргаж ирж үүнд ногдуулалт хийсэн. Өөрсдөө нэгэнт НӨАТ-ын падан бичсэн бол тухайн тайлан хугацаанд борлуулалтын алба НӨАТ дээр хүлээн зөвшөөрөх ёстой байсан. Түүнийг зөвшөөрөөгүйгээс болж хэдэн паданы зөрүү гарч ирсэн.

2013 оны 799 сая төгрөгийн зөрчил байгаа. 799 сая төгрөг нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйл дээр бусдад үнэ төлбөргүй  шилжүүлсэн бараа ажил үйлчилгээнд НӨТА-аас чөлөөлөхгүй гэж заасан. Бараа гэдэг дотор мөнгөн хөрөнгөөс бусад бүх хөрөнгө бараа гэдэг татвар орно гэсэн хуулийн заалтаар 799,000,000 төгрөг дээр татвар ногдуулсан байгаа. 799,000,000 татвар ногдуулсан нь үндэслэл юу вэ? гэхээр тухайн компанийн цахим тайлан дээр шивж өөрсдийн баталгаажуулсан тайлангийн хэвлээд авчирсан. Хэвлээд авчирсан дотор үндсэн хөрөнгийг баталгаажсан тайлан дотор нь 799,000,000 төгрөгийн зөрчилд бусдад үнэ төлбөргүй шилжсэн тухай нотлох баримтаар нотлогдож байгаа. Компани нь өөрсдөө тус нотлох баримтыг авчраагүй байна. Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулиар тайлагнасан тайлангууд нь ирсэн байсан. Тус тайлан нь бид нарын татаж авсан баримтаар таарч байсан. Гэхдээ баримтан дотор тухайн компани аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль болон Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийн дагуу аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг тайлагнаагүй. Тайлан дээр хасах тэмдэгтэй тайлагнасан харагдаж байна. 20 тэрбумтай холбоотой асуудлын хувьд гадаад руу шилжүүлсэн бараа ажил үйлчилгээний үнийн хувьд нэхэмжлэгч татвараар ногдуулаад түүнийг чөлөөлсөн тайлан гаргасан болохоос биш яг борлуулалтын албатай холбоотой тайланг гаргаагүй байсан учраас борлуулалтын орлогын зөрүүн дээр бид нар ногдуулалт хийж хариуцлага тооцсон.

2015, 2016 онуудад борлуулсан бүтээгдэхүүн дээр өртөг илүү тооцсон тухай асуудал яригдаж байгаа. Үүн дээр тухайн үеийн нягтлан н.Гэрэлцэцэг гэх хүнтэй сууж тухайн компанийн аж ахуйн нэгжийн тайлан дээр бараа материалын үлдэгдэл гэдэг зүйл тодорхой байсан. Бид тайлан дотроос шууд материалтай холбоотой тоо хэмжээг авч тооцооллыг авч үзсэн. 2015 оны эхний үлдэгдэл нь дуусаагүй материалын зардал болон шууд хөдөлмөрийн зардал гэж аваад үзэхээр дуусаагүй үйлдвэрлэлийн шууд хөдөлмөрийн зардлын үлдэгдэлтэй байсан. Татан авалт нь 14 тэрбум төгрөгийн татан авалт хийсэн байсан. Дүнгийн хувьд хоорондоо  зөрөөтэй байсан. Тайлан баланс дээр бүртгэгдэж байгаа тоо хэмжээ нь гарч ирдэг байгаа. Өөрсдөө тайлангаа гаргаж ирээгүй байгаа” гэв.

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т шүүх хуралдааны үед гаргасан тайлбартаа: “Нэхэмжлэлийн шаардлагыг илт хууль бусад тооцуулах үндэслэлийг Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.6-д иргэн, хуулийн этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд халдах хуульд заасан үндэслэл байгаагүй гэсэн. Заалтыг үндэслэлээд захиргааны актыг илт хууль бусад тооцуулахаар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж байгаа юм байна. Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.6-д заасан үндэслэл нь нэхэмжлэгч компанийн зөрчил дээр хамаарах заалт биш. Яагаад ингэж үзэж байгаа вэ? Гэхээр татварын улсын байцаагч болон Татварын алба бол тухайн татвар төлөгчийн татвар ногдуулалтын төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийх эрхтэй байгууллага байгаа. Татварын улсын байцаагчид татварын хяналт, шалгалт хийх эрх үүргийг хэрэгжүүлэх томилолтыг авсан байдаг. Томилолт өөрөө 2012 оны 01 дүгээр сарын 01-нээс 2016 оны 12 дугаар сарын 31-нийг дуустал хүртэлх хугацаанд шалгахыг хоёр байцаагчид эрхийг олгосон. Томилолтын дагуу татварын улсын байцаагч нар хяналт, шалгалтыг хийсэн байгаа. Энэ компанид шалгалт хийх эрх нь олгогдсон байгаа.

Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.3 дахь хэсгийг үндэслэл болгосон. 47.1.3-д тухайн захиргааны байгууллага өөрийн чиг үүрэгт үл хамаарах асуудлаар захиргааны акт гаргасан гэж заасан. Эрх нь олгогдоод шалгалт хийгдсэн тохиолдолд тухайн компанийн татвар ногдуулалт төлөлтийн байдлыг шалгах эрх үүссэн учраас захиргааны акт илт хууль бус гэж үзэх үндэслэл байхгүй гэж үзэж байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.2-т заалтад Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийг зөрчсөн бол хариуцлага хүлээлгэх заалтын дагуу 2015 оны дуусах хүртэлх хугацаанд улсын байцаагчид дээрх хуулийн дагуу хариуцлага ногдуулсан байгаа.2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын шинэчилсэн найруулга хэрэгжиж эхэлсэн. Тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан татварын хууль тогтоомжийг үндэслэж хариуцлага ногдуулдаг байгаа. Татварын алба татварын төлөгчийн төлөлтийн байдалд хойноос нь шалгалт хийж явдаг. Тухайн үед үйлчилж байсан 2006 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 17 дүгээр зүйлийн 17.2 дахь заалт дээр Нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг зөрчсөн татвар төлөгчид хариуцлага ногдуулах заалтыг тодорхойлж өгсөн. 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-нээс 2016 оны 12 дугаар сарын 31-нийг дуустал хүртэлх хугацаанд шинэ хууль буюу 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-нээс хэрэгжсэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу хариуцлага зааж өгсөн.

Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйл заалтын тухайд 2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлд заасан хариуцлага бол шинэчилсэн хууль үйлчлэх хүртэлх хугацаанд хэрэгжиж байсан. Өөрөөр хэлбэл Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйл бол 2017 оны 07 дугаар сарын 01-нээс Зөрчлийн тухай хууль дээр хариуцлагыг ногдуулах заалтууд нь тус хуулийн хувьд шилжиж хэрэгжиж байгаа. Тэр хүртэлх хугацаанд Татварын ерөнхий хуулийнхаа заалтыг барьж явсан. 2017 оны 07 дугаар сарын 01-нээс хойш Зөрчлийн хуулийн заалтыг баримтлах эрх зүйн зохицуулалттай байгаа. Нэмж мэдүүлсэн тайланг нотлох баримт болгон ашигласан зүйл байхгүй. Шинэчилсэн тайлангаа нэмж мэдүүлсэн зөрчлүүдийг татварын байцаагчид зөрчил гэж үзээд хариуцлага ногдуулах үндэслэлгүй. Татвар төлөгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хэлж байгаа тайлбар бол үндэслэлгүй. Өөрөөр хэлбэл шинэчилсэн тайлангаар гаргасан зөрчил дээр байцаагч хариуцлага оногдуулахгүй байгаа” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ НЬ;

            “С”  ХХК-ийн захирал Ц.Ч Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э нарын 2017 оны 06 дугаар сарын 15-ны өдрийн 2100******* дугаар актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгох нэхэмжлэлийн шаардлага гаргажээ.

            Шүүх нэхэмжлэгчийн татварын улсын байцаагчийн актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгох шаардлагын хүрээнд хэлэлцэн төлбөр тогтоосон захиргааны актын төлбөрийн хэмжээг багасгаж шийдвэрлэв.

            Нэхэмжлэгч “С”  ХХК-ийн захирал болон түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч маргаан бүхий татварын улсын байцаагчийн акт нь 2015 онд батлагдсан Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 6 дугаар зүйлд  татварын тайлан мэдүүлгийг нөхөн төлж тайлагнасныг нууцлах, нотлох баримт болгон ашиглахыг хориглосон заалтыг зөрчсөн Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.6-д “иргэн хуулийн этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд халдах хуульд заасан үндэслэл байгаагүй;” гэж заасанчлан илт хууль бус гэж маргажээ.

            Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э нарын 2017 оны 06 дугаар сарын 15-ны өдрийн 2100******* дугаар актаар “С”  ХХК-ийн 2012-2016 онуудын албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд  шалгалт хийж, 617025876.30 төгрөгийн нөхөн татвар, 200412683.79 төгрөгийн торгууль, 270250635.90 төгрөгийн алданги, 229573.81 төгрөгийн хүү, нийт 1087918769.81 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан байна.

            Үндэсний татварын албаны хяналт шалгалт хийх 2017 оны 04 дүгээр сарын 13-ны өдрийн 21170400083 дугаар томилолт[1], “Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж”-ийн[2] дагуу иж бүрэн шалгалт хийж Монгол улсын Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1-д заасныг үндэслэн хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчилд хариуцлага ногдуулсан татварын улсын байцаагчдын   2100******* дугаар акт Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлд заасан захиргааны акт илт хууль бус болох аль нэг шинжийг агуулаагүй байна гэж дүгнэв.

            Өөрөөр хэлбэл татварын улсын байцаагчийн маргаан бүхий актад Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлд заасан захиргааны акт илт хууль бус болох нөхцөл тусгагдаагүйн дээр энэ хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.6-д “иргэн хуулийн этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд халдах хуульд заасан үндэслэл байгаагүй;”, 47.2-т “Илт хууль бус захиргааны акт гарсан цагаасаа эхлэн эрх зүйн үйлчлэлгүй байна.” гэсэн нэхэмжлэгчийн тайлбар үндэслэлгүй.

            Учир нь “С”  ХХК-д хариуцлага ногдуулсан акт нь тус компанийн санхүүгийн баримтад шалгалт хийх явцад гарсан зөрчилд үндэслэсэн бөгөөд хэрэгт цугларсан нотлох баримтууд, тухайн актын хууль зүйн үндэслэлүүдийг харахад түүнийг илт хууль бус гэж дүгнэх боломжгүйн дээр нэхэмжлэгч энэ талаар нотлоогүй байна.

            Түүнчлэн маргаан бүхий акт хуульд заасан илт хууль бус болох ерөнхий журмын хүрээнд хуулийн этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд халдах хуульд заасан үндэслэл байгаагүй зохицуулалтыг зөрчөөгүй, Татварын ерөнхий хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1-д “Татварын улсын байцаагч дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:”, 29.1.1-д “татвар ногдуулах.....санхүүгийн бусад баримтад хяналт шалгалт хийх,....зөрчлийг тогтоон акт....үйлдэх;”, 29.1.6-д “татварын хууль тогтоомж зөрчсөн татвар төлөгчид энэ хууль-....д заасан хариуцлага хүлээлгэх;”, 29.1.8-д “татвар ногдуулалт, төлөлтөд хяналт шалгалт хийх,....” гэж заасан бүрэн эрхийн хүрээнд гаргасан татварын улсын байцаагчийн акт болно.

            Нөгөө талаар маргаан бүхий актыг тус компанийн гүйцэтгэх захирал Ц.Чинбаяр, нягтлан бодогч Д.Гэрэлмаа нар тухайн үед гарын үсэг зурж хүлээн авсан атлаа тодорхой хугацааны дараа актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгохоор шүүхэд хандсаныг хүлээн авах боломжгүй.

            Өөрөөр хэлбэл Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлд заасан захиргааны акт илт хууль бус болох шинжийг агуулаагүй  татварын улсын байцаагчийн 2100******* дугаар актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгох “С”  ХХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлага үндэслэлгүй.

            Харин Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3-т хууль тогтоомж зөрчиж захиргааны зөрчил гаргасан болон шийтгэл хүлээсэн этгээдийг өршөөн хэлтрүүлнэ гэж заасны дагуу маргаан бүхий захиргааны актаар “С”  ХХК-д ногдуулсан 1087918769.81 төгрөгийн төлбөрөөс захиргааны зөрчилд ногдуулсан хариуцлагын хэлбэр болох  200412683.79 төгрөгийн торгууль, 270250635.90 төгрөгийн алданги, 229573.81 төгрөгийн хүү, нийт 470892893.5 төгрөгийг чөлөөлж, үлдэх 617025876.30 төгрөгийн нөхөн татварыг төлүүлэхээр шийдвэрлэв.

            Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3, 106.3.6-д заасныг баримтлан ТОГТООХ нь:

            1.Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 18.1.14, 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1, Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3-д заасныг тус тус баримтлан “С”  ХХК-д Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч Х.Н, Ш.Э нарын 2017 оны 06 дугаар сарын 15-ны өдрийн 2100******* дугаар актаар ногдуулсан төлбөрөөс 200412683.79 төгрөгийн торгууль, 270250635.90 төгрөгийн алданги, 229573.81 төгрөгийн хүү, нийт 470892893.5 төгрөгийг чөлөөлж, үлдэх 617025876.30 төгрөгийн нөхөн татварыг төлүүлсүгэй.

2.Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 51 дүгээр зүйлийн 51.1, 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт тус тус зааснаар нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг төсвийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

                ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                              А.НАСАНДЭЛГЭР