С-н

нэхэмжлэлтэй иргэний хэргийн тухай

 

Монгол Улсын дээд шүүхийн шүүгч Н.Баярмаа даргалж, танхимын тэргүүн Г.Алтанчимэг, шүүгч Н.Батчимэг, П.Золзаяа, Д.Цолмон нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн танхимд хийсэн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаар

Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн

2024 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн 181/ШШ2024/05087 дугаар шийдвэр,

Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн

2025 оны 02 дугаар сарын 10-ны өдрийн 210/МА2025/00325 дугаар магадлалтай,

С-н нэхэмжлэлтэй

“Б” ХХК-д холбогдох

Гэм хорын хохиролд 63,005,052 төгрөг гаргуулах тухай нэхэмжлэлтэй иргэний хэргийг

Хариуцагчийн өмгөөлөгч О.М-н хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг үндэслэн шүүгч П.Золзаяагийн илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Д, Н.О, Ч.О, хариуцагчийн төлөөлөгч М.Н, хариуцагчийн өмгөөлөгч О.М, прокурор Н.Г, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Намсрай нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1.С нь “Б” ХХК-д холбогдуулан гэм хорын хохиролд 63,005,052 төгрөг гаргуулах тухай нэхэмжлэл гаргасныг хариуцагч эс зөвшөөрч, маргажээ.

2.Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн 181/ШШ2024/05087 дугаар шийдвэрээр: Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1-д зааснаар “Б” ХХК-аас 63,005,052 төгрөгийг гаргуулан С-т олгож, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1, 60 дугаар зүйлийн 60.1-д зааснаар нэхэмжлэгч улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс хуулиар чөлөөлөгдөх тул төлөөгүйг дурдаж, хариуцагчаас тэмдэгтийн хураамжид 472,975 төгрөг гаргуулан улсын орлогод нөхөн төлүүлж шийдвэрлэжээ.

3.Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2025 оны 02 дугаар сарын 10-ны өдрийн 210/МА2025/00325 дугаар магадлалаар: Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн 181/ШШ2024/05087 дугаартай шийдвэрийг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн өмгөөлөгчийн давж заалдах журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхиж, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 162 дугаар зүйлийн 162.4-т зааснаар хариуцагчаас давж заалдах журмаар гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 472,976 төгрөгийг улсын төсөвт хэвээр үлдээхээр шийдвэрлэсэн байна.

4.Хариуцагчийн өмгөөлөгч О.М хяналтын журмаар гаргасан гомдолдоо: “...Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.2.2, 172.2.4-т заасан үндэслэлээр гомдол гаргаж байна.

4.1.Татварын өр төлбөр нь татвар төлөгчийн өөрийн тодорхойлж тайлагнасан тайлангаас үүссэн тайлангийн өр төлбөр болон татвар төлөгчийн тайлагнаагүй, татвар ногдох орлогоо нуусан зөрчлийг олж илрүүлсэн хяналт шалгалтаар илрүүлсэн өр төлбөрөөс бүрддэг. ... Нэхэмжлэлд дурдсан төлбөр нь татварын хяналт шалгалтын үр дүнгээр илрэх буюу захиргааны байгууллага, албан тушаалтны гаргасан захиргааны акт гаргахтай холбоотой маргаан тул захиргааны хэргийн шүүхийн хянан шийдвэрлэх маргаан байна. Хэрэгт авагдсан, нэхэмжлэгч талын гол нотлох баримт гэж үзээд байгаа 2017.12.05-ны өдрийн №*******22 тоот татварын улсын байцаагчийн дүгнэлт нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйлд заасан захиргааны актын “эрх зүйн шууд үр дагавар үүсгэх”, “захирамжилсан шинжтэй” гэх шинжийг хангаагүй тул захиргааны акт биш харин татварын байгууллагаас цагдаагийн байгууллагад гаргаж буй гэмт хэргийн талаарх гомдол мэдээлэл юм. Иймд эрх зүйн шууд үр дагаваргүй, гэмт хэргийн талаарх гомдол, мэдээллийг зөрчлийг нотолсон нотлох баримт гэж үзэж хоёр шатны шүүх нотлох баримтаар үнэлэн хэргийг шийдвэрлэж байгааг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ноцтой зөрчил гэж үзэж байна.

Түүнчлэн татварын улсын байцаагчийн дүгнэлтийг цагдаагийн байгууллагаас хааж шийдвэрлэвэл 2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.3-т зааснаар дахин хяналт шалгалт хийж татварын улсын байцаагчийн дүгнэлтийг акт буюу нөхөн ногдуулалтын акт болгон өөрчлөх зохицуулалттай. Гэтэл тайлангийн өр ч биш, хяналт шалгалтаар илэрсэн өр төлбөр ч биш байхад гэм буруутай нь бүрэн нотлогдсон, прокурорын тогтоолд дурдсан мэтээр Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлд зааснаар гэм хор гэж нэхэмжилж байгаа нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар зүйлийн 14-т “...Гэм буруутай нь хуулийн дагуу шүүхээр нотлогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож үл болно.” гэсэн суурь зарчмыг зөрчсөн.

4.2.Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1, Иргэний хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.3-т тус тус тодорхой зохицуулсан ч хоёр шатны шүүх татварын эрх зүйн харилцаанд Иргэний хуулийн хөөн хэлэлцэх хугацааг хэрэглэнэ гэж дүгнэж байгаа нь үндэслэлтэй эсэхийг буюу хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой байна. Хариуцагчийн зүгээс дээрх хуулийн зохицуулалтуудыг үндэслэн татварын хууль тогтоомжид заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан, Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарахгүй гэж мэтгэлцсэн бөгөөд Монгол Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын 2023.10.30-ны өдрийн 001/ХТ2023/0079 дүгээр тогтоолоор Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1, 15.4-т заасныг хэрхэн зөв ойлгож хэрэглэх талаар тайлбарласныг хууль зүйн үндэслэлээ болгосон. Гэтэл хоёр шатны шүүх үндэслэл бүхий дүгнэлт хийгээгүй. Учир нь, хоёр шатны шүүхийн дүгнэснээр хэргийг шийдвэрлэвэл татварын байгууллагаас Иргэний хуулийн хөөн хэлэлцэх хугацааг үндэслэн хуулийн 497, 510 дугаар зүйлийн дагуу дахин шаардаж, нэхэмжлэх боломж үүсгэж, захиргааны хэргийн шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийн үр нөлөө, ач холбогдлыг үгүйсгэн эрх зүйн хийдэл, салбарын гажуудал үүсгэх үр дагавартай. Иймд шийдвэр, магадлалыг хүчингүй болгож, хэргийг буюу нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

5.Давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг эс зөвшөөрч хяналтын журмаар гаргасан хариуцагчийн өмгөөлөгч О.М-н гомдлыг Улсын дээд шүүхийн Иргэний хэргийн танхимын нийт шүүгчийн хуралдааны 2025.04.24-ний өдрийн 001/ШХТ2025/00459 дүгээр тогтоолоор Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.2.1, 172.2.2-т заасан үндэслэлээр хүлээн авч, хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

ХЯНАВАЛ:

6.Хариуцагчийн өмгөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангаж, шийдвэр магадлалыг хүчингүй болгон, нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох хуулийн үндэслэлтэй гэж үзэв.

7.Нэхэмжлэгч С нь хариуцагч “Б” ХХК-д холбогдуулан гэм хорын хохиролд 63,005,052 төгрөгийг гаргуулах нэхэмжлэлийг гаргасан.

Нэхэмжлэлийн үндэслэлээ: “...2017 онд татвар төлөгч “Б” ХХК-ийн 2012-2016 оны татвар ногдуулалт, төлөлтөд хяналт шалгалт хийхэд 2015 онд 2 удаа, 2016 онд 1 удаа, нийт 3 удаагийн НӨАТ-ын хуурамч падаанаар 630,050,526 төгрөгийн татвар ногдох орлогыг бууруулсан, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн болохыг татварын улсын байцаагчийн дүгнэлтээр тогтоож, 2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.2.6-д зааснаар эрүүгийн хэргийг шалгуулахаар шилжүүлсэн, улмаар 2018 онд хэрэг бүртгэлтийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосныг 2019 оны 09 дүгээр сард анх олж мэдсэн. Гэвч 2019 онд Татварын ерөнхий хууль шинэчлэгдэн батлагдсанаар “нөхөн ногдуулалтын акт” тавих боломжгүй болсон тул Иргэний хуулийн дагуу гэм хорын хохирлоор гаргуулна, хариуцагч нь эрүүгийн хэргийн явцад татварын тайландаа залруулга хийж төлөхөө илэрхийлсэн ч бодитоор залруулга хийгээгүй байдаг...” гэж тодорхойлжээ.

Хариуцагч “Б” ХХК нэхэмжлэлийг эс зөвшөөрч, Татварын ерөнхий хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтэрсэн тул Иргэний хуулийн дагуу гэм хороор шаардах ёсгүй, татварын байгууллага “нөхөн ногдуулалтын акт” тогтоох ёстой ч өөрсдөө үйлдээгүй, түүнчлэн улсын байцаагчийн дүгнэлтийг гардуулаагүй гэж маргасан.

8.Анхан шатны шүүх Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1-д зааснаар “Б” ХХК-аас 63,005,052 төгрөгийг гаргуулж, С-т олгож шийдвэрлэхдээ “...2019 оны Татварын ерөнхий хуульд татвар төлөгч татвараас зайлсхийсэн нь тогтоогдсон боловч хуульд заасан арга хэмжээг хэрэгжүүлэн татварыг нөхөн ногдуулах боломжгүй бол Татвараас зайлсхийхийн эсрэг ерөнхий дүрэм хэрэглэхээр буюу хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.2, 16.3-т зааснаар “татвар төлөгч” тайландаа залруулга хийхээр, ийнхүү залруулга хийсний дараа холбогдох татварын алба татварыг нөхөн ногдуулах дараалал тогтоосон, ...хариуцагч “Б” ХХК татварын тайландаа залруулга хийхийг хүлээн зөвшөөрсөн жагсаалтад багтсан нь тогтоогдсон ч залруулга хийгээгүй, үүний улмаас татварын хэлтэс “нөхөн ногдуулалтын акт” тогтоох боломжгүй болсон, хариуцагч нь НӨАТ-ын хуурамч падаан ашиглах замаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлогыг бууруулсан хууль бус үйлдэл гаргасан, мөн уг зөрчлийг илрүүлснээс хойш тайландаа залруулга хийгээгүй санаатай үйлдэл нь гэм буруутайг илэрхийлэх бөгөөд үүний улмаас хуулийн дагуу зайлшгүй төлөх татвар 63,005,052 төгрөг төлөгдөөгүй хохирол учирснаар хариуцагчийн гэм буруутай үйлдэл, хохирлын хооронд шууд шалтгаант холбоо тогтоогдсон, нэхэмжлэгч Татварын ерөнхий хуулийг хэрэгжүүлж шаардах боломжгүй (татварын хуулийн хөөн хэлэлцэх хугацаа+хуульд заасан урьдач нөхцөл хангагдаагүй) болсон нь тогтоогдсон тул тэрээр Иргэний хуулийн дагуу гэм хорын хохирлоор шаардсаныг буруутгах үндэслэлгүй..., өөрөөр хэлбэл Татварын ерөнхий хуульд зааснаар шаардах эрхгүй болсон явдал Иргэний хуульд заасан гэм хорын хохирол шаардах эрхийг шууд үгүйсгэхгүй..., нэхэмжлэгч нь НП-н 2019.09.26-ны өдрийн хариу мэдэгдэх хуудсыг хүлээн авснаар хөөн хэлэлцэх 5 жилийн хугацаа тоологдох бөгөөд нэхэмжлэгч тус шүүхэд 2024.06.06-ны өдөр нэхэмжлэл гаргасан тул хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтрээгүй...” гэсэн дүгнэлтийг хийжээ.

9.Давж заалдах шатны шүүх шийдвэрийг хэвээр үлдээхдээ “... хариуцагч “Б” ХХК гэмт хэрэг үйлдсэн нь тогтоогдоогүй ч иргэний хэргийн шүүх хэргийн нотлох баримтыг үндэслэн хариуцагчийн гэм буруутай эсэхийг тогтоож, түүний үр дагаврыг шийдвэрлэх боломжтой..., хариуцагч нь хуульд заасан журмын дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайландаа залруулга хийж, үнэн зөв тайлагнасан тохиолдолд улсын төсөвт 63,005,052 төгрөгийн хэмжээний татварын орлого төвлөрөх байсан, иймд тайландаа залруулга хийгээгүй хариуцагчийн гэм буруутай үйлдлийн улмаас татварын орлогын хэмжээгээр хохирол учруулсан гэж үзнэ..., анхан шатны шүүх Иргэний хуулийн холбогдох зохицуулалтыг зөв тайлбарлан хэрэглэсэн...” гэсэн дүгнэлтийг хийсэн.

10.Анхан болон давж заалдах шатны шүүх хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн тухай хариуцагчийн өмгөөлөгчийн гомдлыг хүлээн авч, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.2.1, 172.2.2-т заасан үндэслэлээр хэргийг хяналтын шатны шүүхээр хэлэлцүүлэхээр Иргэний хэргийн танхимын хуралдаанаар шийдвэрлэжээ.

Шүүхийн шийдвэр, магадлалыг хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох үндэслэлтэй гэж үзэв.

11.2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.2.6-д “татварын алба нь татварын хууль тогтоомжийг ноцтой зөрчсөн, эсхүл их хэмжээний татвар ногдох орлогыг нуусан буюу бусад хэлбэрээр татвар төлөхөөс зайлсхийсэн этгээдэд эрүүгийн хэрэг бүртгэлт хийлгэхээр дүгнэлт бичиж цагдаагийн байгууллагад шалгуулахаар шилжүүлэх үүрэгтэй” гэж заасны дагуу татварын улсын байцаагч нь “Б” ХХК-ийн 2012-2016 оны татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгаад 2017.12.05-ны өдөр *******22 дугаартай дүгнэлт гаргаж, нийт 630,050,526 төгрөгийн зөрчлийг илрүүлэн, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн үйлдэлд эрүүгийн хэрэг бүртгэлт хийлгэхээр цагдаагийн байгууллагад шилжүүлжээ. /хх 12/

Уг дүгнэлтийн хавсралтад “... “Б” ХХК нь “М” ХХК-аас 2015.09.16-ны өдрийн ****67 тоот НӨАТ падаанаар 138,977,272 төгрөгийн, 2015.12.31-ний өдрийн *****39 тоот падаанаар 241,018,181 төгрөгийн, 2016.06.30-ны өдрийн 107***** тоот НӨАТ төлбөрийн баримтаар 250,055,072 төгрөгийн, нийт 630,050,526 төгрөгийн барилгын материал худалдан авсан мэтээр тайланд тусгаж төсөвт төлөх татвараа бууруулсан нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.3, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.2, 20 дугаар зүйлийн 20.1 дэх хэсэгт заасныг зөрчсөн болохыг тусгажээ. /хх 11-14/

“Б” ХХК-ийн дээрх үйлдлийг бусад хуулийн этгээдийн хамт шалгаад НП-н 2018.03.15-ны өдрийн 58 дугаартай “Хэрэг бүртгэлтийн хэргийг хаах тухай” тогтоолоор нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуурамч шивэлт хийлгэсэн нэр бүхий (үүнд “Б” ХХК орсон) аж ахуйн нэгжийн үйлдэл, эс үйлдэл нь Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 2.5 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсгийн 4.1 дэх заалтад заасан “их хэмжээний хохирол”-д хүрэхгүй буюу зөрчлийн шинжтэй болох нь тогтоогдсон тул татварын байгууллагад Татварын ерөнхий хуулийн дагуу зохих арга хэмжээг авахуулахаар эдгээр аж ахуйн нэгжийн нэрсийг хүргүүлсэн ...” гэж дурдагдсан байна. /хх 9-р хуудасны ар тал/

Түүнчлэн С-т НП-с ирүүлсэн 2019.09.26-ны өдрийн 1/6240 дугаартай албан бичигт “... уг хэрэгт холбогдуулан шалгасан ... “Б” ХХК-уудын хувьд ... “М” ХХК-аас нэмэгдсэн өртгийн албан татварын шивэлт хийлгэж, тайландаа залруулга хийсэн аж ахуйн нэгжийн жагсаалтад орсон байх тул тус компаниудад Зөрчлийн тухай хуулиар хариуцлага хүлээлгэх боломжгүй бөгөөд Татварын ерөнхий хуулийн 62, 70 дугаар зүйлд заасны дагуу татварын байгууллага нь тайлангаар ногдуулсан татварын өрийг үл маргах журмаар хурааж, шүүхэд нэхэмжлэл гаргах байдлаар барагдуулах боломжтой юм. ...” гэж мэдэгдсэн баримтаар хэргийн үйл баримт тогтоогджээ. /хх-11/

12.2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1-д татвар ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацааг 5 жил гэж тогтоосон.

Нэхэмжлэгч С нь 2018.03.15-ны өдөр прокурорын хэрэг бүртгэлтийн хэргийг хаах тогтоол гарснаас хойш 2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.2.2-т заасны дагуу акт тогтоож, хуулийн 63, 64, 70 дугаар зүйлд заасан ажиллагааг явуулах байтал уг ажиллагааг хийгээгүй, түүнчлэн шүүхэд нэхэмжлэл гаргах боломжтой байхад дээрх хөөн хэлэлцэх хугацааг хэтрүүлж, 2024.06.06-ны өдөр иргэний хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан байгааг шүүх анхаараагүй байна.

Хариуцагч компанид татварын байцаагч хяналт шалгалт хийж, дүгнэлт гарган цагдаагийн байгууллагад шилжүүлэх, эрүүгийн хэргийг шалгаж дуусах хүртэл хугацаанд 2008 оны Татварын ерөнхий хууль үйлчилж байсан ба 2019 онд батлагдсан Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулга 2020.01.01-ний өдрөөс хэрэгжиж эхэлсэн.

Татварын ерөнхий хуулийн (2019 оны) 15 дугаар зүйлийн 15.4-т “Татвар төлөгч татварын асуудлаар маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан бол тогтоол гарах хүртэл, шүүхэд гомдол гаргасан, эсхүл хууль хяналтын байгууллагаар хянан шалгагдаж байгаа бол эцсийн шийдвэр гарах хүртэлх хугацаагаар татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдана” гэж заасныг маргааны үйл баримтад холбогдуулан авч үзвэл, “Б” ХХК-ийг татвараас зайлсхийсэн гэж үзэж зохих байгууллагаар шалгуулахаар шийдвэрлэсэн татварын улсын байцаагчийн 2017.12.05-ны өдрийн дүгнэлт бичигдсэн өдрөөс татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдан, цагдаа, прокурорын байгууллагаар шалгагдах хугацаанд үргэлжилж, эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон тогтоол гарснаар хөөн хэлэлцэх хугацааг эргэж сэргэсэн гэж үзэх тул 2018.03.15-ны өдрөөс хойш 2008 оны болон 2019 оны Татварын ерөнхий хуульд заасан аль ч журмаар тооцоход хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн байна. Прокурорын тогтоолыг татварын байгууллага хэзээ мэдсэн нь дээрх зохицуулалтын агуулгад хамааралгүй болно.[1]

Ийнхүү хөөн хэлэлцэх хугацааг хэтрүүлсэн гэж үүрэг бүхий этгээд буюу татвар төлөгч нь үүргээ биелүүлэхээс татгалзсан учир нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох үндэслэлтэй бөгөөд хоёр шатны шүүх Татварын ерөнхий хуулийг зөв тайлбарлан хэрэглэж чадсангүй.

13.Тухайн харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулснаар холбогдох маргаанд хэрэглэх бөгөөд тусгайлсан хуулиар шаардах эрхгүй тохиолдолд Иргэний хуулиар орлуулах, эрх зүйн үндэслэл байхгүй болно. Хоёр шатны шүүхийн “...нэхэмжлэгч Татварын ерөнхий хуулийг хэрэгжүүлж шаардах боломжгүй болсон нь тогтоогдсон тул тэрээр Иргэний хуулийн дагуу гэм хорын хохирлоор шаардсаныг буруутгах үндэслэлгүй ..., өөрөөр хэлбэл Татварын ерөнхий хуульд зааснаар шаардах эрхгүй болсон явдал Иргэний хуульд заасан гэм хорын хохирол шаардах эрхийг шууд үгүйсгэхгүй...” гэсэн дүгнэлт тусгайлсан зохицуулалтыг үгүйсгэсэн, хууль хэрэглээний алдаатай болжээ. 2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1, 2019 оны хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1-д аль алинд нь Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа татварын хууль тогтоомжид хамаарахгүй гэж заасан болохыг хоёр шатны шүүх зөв тайлбарлан, хэрэглэж чадаагүй байв.

14.Түүнчлэн, Татварын ерөнхий хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.1-д татвар төлөгчийн тайлангаар тодорхойлсон татвар, татварын албанаас шууд бус аргаар тодорхойлсон татварын ногдол, татварын албаны хяналт шалгалтаар тогтоосон татварын төрлийг тодорхойлсон бөгөөд хугацаа хэтрүүлбэл энэ нь татварын өр болно. Хариуцагч “Б” ХХК-ийн хувьд тайлангийн өр, эсвэл татварын байцаагчийн тогтоосон акт байхгүй тул нэхэмжлэлийг хангах үндэслэл байхгүй юм.

14.1.Талууд татварын тайланд залруулга хийх ёстой талаар маргасан. Татварын ерөнхий хууль (2019 оны)-ийн 31 дүгээр зүйлийн 31.1, 31.3-т татвар төлөгч тайланд залруулга хийх, татварын алба залруулсан тайланг хүлээн авч хуулийн 30 дугаар зүйлд заасны дагуу хянаж, шийдвэрлэх журмыг заасан байна.

Хариуцагч “Б” ХХК эрүүгийн хэргийг шалгах явцад татварын тайландаа залруулга хийхийг хүлээн зөвшөөрсөн аж ахуйн нэгжийн жагсаалтад багтсан нь тогтоогдсон ч бодитоор маргаанд хамаарах гурван удаагийн тайланд залруулга хийж татварын албанд ирүүлээгүй учир 2019 оны хуулийн дагуу “нөхөн ногдуулалтын акт” тогтоох боломжгүй гэж татварын хэлтэс тайлбар гаргасан.

Татварын ерөнхий газрын 2024.11.15-ны өдрийн 06/2598 тоот албан бичгээр “...“Б” ХХК нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланд дараах байдлаар залруулга хийсэн байна. Үүнд: 2015 оны 09 дүгээр сарын тайланг үйл ажиллагаа явуулаагүй буюу Х төлөвтэй илгээснийг засварлаж 2015 оны 10 дугаар сарын 13-ны өдөр тухайн сарын татвар ногдох бараа ажил үйлчилгээний борлуулалтын орлого 148,438,662 төгрөг гэж илгээсэн. 2015 оны 12 дугаар сарын тайланг татвар ногдох борлуулалтын орлого 341,952,706 төгрөг гэж илгээснийг 2016.01.19-ний өдөр хуулийн хугацаа сунган дахин илгээхдээ үнийн дүнг хэвээр илгээсэн. 2016 оны 06 дугаар сарын тайланг 2016.07.10-ны өдөр илгээхдээ татвар ногдох борлуулалтын орлого 226,055,700 төгрөг гэж илгээсэн, энэ тайланд залруулга хийгээгүй...” болохыг тодорхойлсон байна.

Татвар төлөгч залруулга хийгээгүйгээс хамаарч татварын алба нөхөн ногдуулалтын акт тогтоох боломжгүй гэж байгаа нэхэмжлэгчийн тайлбар хуулийн зорилго, агуулгад нийцэхгүй болно.

15.Хоёр шатны шүүх хариуцагчийн татвар төлөх үүргээ биелүүлээгүй үйлдлийг хууль бус гэж үзсэн боловч энэ нь иргэний эрх зүйн зөрчил бус хуульд заасан татвар төлөгчийн үүргээ зөрчсөн буюу татварын харилцаанд хамаарах зөрчил, улмаар тусгайлсан хуулиар зохицуулагдах болохыг анхаараагүй, нэхэмжлэлийн шаардлагад Иргэний хуулийг сонгосон нь хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн гэсэн дүгнэлтэд хүргэж байна.

Иргэний хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.3-т “...татвар, төсөв, санхүү зэрэг захиргааны хууль тогтоомжоор зохицуулах болон захиргааны талаар нэг этгээд нөгөөдөө захирагдах эдийн болон эдийн бус баялагтай холбоотой харилцаанд энэ хууль үйлчлэхгүй” гэсэн тусгайлан зохицуулах харилцааг иргэний эрх зүйн харилцаанаас зааглан, тусгайлсан зохицуулалтыг хэрэглэх зарчим тогтоосон байгааг шүүх тайлбарлаж чадсангүй.

Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1-д заасан бусдын эрх, амь нас, эрүүл мэнд, сэтгэцэд, нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүнд, эд хөрөнгөд хууль бусаар санаатай буюу болгоомжгүй үйлдэл /эс үйлдэхүй/-ээр гэм хор учруулсан этгээд уг гэм хорыг хариуцан арилгах зохицуулалт гагцхүү татвар төлөхөөс зайлсхийх эрүүгийн гэмт хэрэгт гэм буруутай нь тогтоогдсон буюу хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэр байгаа нөхцөлд эрүүгийн журмаар учирсан хохирлыг арилгах зорилгоор иргэний журмаар шийдвэрлүүлэх боломжтой байна. Энэ тохиолдолд дээрх нөхцөл бүрдээгүй учир Иргэний хуулийн гэм хорын зохицуулалтаар шаардах эрхгүй байжээ.

Иймд шийдвэр, магадлалыг хүчингүй болгон, нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох үндэслэлтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн үзлээ.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 176 дугаар зүйлийн    176.2.4-т заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1.Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн 181/ШШ2024/05087 дугаар шийдвэр, Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2025 оны 02 дугаар сарын 10-ны өдрийн 210/МА2025/00325 дугаар магадлалыг тус тус хүчингүй болгож, Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1-д заасан үндэслэл тогтоогдоогүй тул хариуцагч “Б” ХХК-аас гэм хорын хохирол 63,005,052 төгрөгийг гаргуулах тухай С-н нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож, хариуцагчийн өмгөөлөгчийн гомдлыг хангасугай.

2.Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 57 дугаар зүйлийн 57.4-т зааснаар хариуцагчаас хяналтын журмаар гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид 2025.04.09-ний өдөр төлсөн 472,976 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

 

 

 

                        ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                      Н.БАЯРМАА

                        ТАНХИМЫН ТЭРГҮҮН                                   Г.АЛТАНЧИМЭГ

                        ШҮҮГЧИД                                                           Н.БАТЧИМЭГ

                                                                                                         П.ЗОЛЗАЯА

                                                                                                         Д.ЦОЛМОН