Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Н.Дуламсүрэн даргалж тус шүүхийн шүүх хуралдааны 3 дугаар танхимд хийсэн нээлттэй шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: “Д” ХК

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын харьяа Улсын төсвийн орлого, хяналтын газар, татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарт Нэхэмжлэлийн шаардлага:

1. Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын Улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.7, 1.8, 1.11, 1.12 дахь хэсгийг тус тус хүчингүй болгуулах;

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106.3.6 дахь заалтын дагуу Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын Улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын төлбөрийн хэмжээг багасгуулах;

3. “Д” ХК нь 2010, 2011, 2014, 2015 оны татварын тайланд залруулга хийх эрхтэй болохыг тогтоолгох;

4. “Д” ХК-ийн 2010, 2011, 2014, 2015, 2017 оны татварын залруулсан тайланг хүлээн авахгүй байгаа эс үйлдэхүй, татгалзлыг хууль бус болохыг тогтоож, залруулсан тайланг хүлээн авахыг Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газарт даалгуулах;

5. Татварын улсын байцаагчдын 2014.06.30-ны өдрийн ******* тоот актаар тавигдсан торгууль, алдангийн тухайд өршөөлийн хуулийг хэрэглэж зохих хэмжээгээр өршөөлд хамруулан чөлөөлүүлэх

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Э, С.С, Д.У, Б.Ц, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Г.Б, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.А, Ц.Т,  шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Э.Н нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэмжлэгч “Д” ХК шүүхэд гаргасан нэхэмжлэл түүний хууль зүйн үндэслэлээ:

“...Нэг. Захиргааны актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.7, 1.8, 1.11, 1.12 дахь хэсгийг Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106.3.1 дэх заалтын дагуу хүчингүй болгуулах шаардлагын хувьд

1.1. Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.7 дахь хэсэг үндэслэлгүй тухайд:

Актын 1.7 дахь хэсэгт “Компани дотоодын хэрэгцээнд хэрэглэсэн өөрийн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй 100,355,107.0 төгрөгийн зөрчилд 10,035,510.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 3,010,653.2 төгрөгийн торгууль, 2,801,832.0 төгрөгийн алданги ногдуулах” гэж шийдвэрлэсэн.

Компанийн өөрийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг хашааныхаа эвдэрсэн хэсгийг нөхөж, засаж сэлбэх, агааржуулалтын хоолойны бэхэлгээ хийх, агуулах складын тавиур, хаалга үүдийг бэхлэх зэрэгт ашигласан богино арматур болон жил бүр хийдэг субботникийн зориулалтын материал бөгөөд капиталжуулах боломжгүй байтал хариуцагч нар нь борлуулалт хийж, орлого олсон гэж үзэж 100,355,107.0 төгрөгийн зөрчилд 10,035,510.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 3,010,653.2 төгрөгийн торгууль, 2,801,832.0 төгрөгийн алданги ногдуулсан нь үндэслэлгүй байна.

 Учир нь Тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох бараа, ажил, үйлчилгээг нэг бүрчлэн хуульчилсан. Нэхэмжлэгч нь гуравдагч этгээдэд бүтээгдэхүүнийг худалдан борлуулаагүй.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасанчлан НӨАТ ногдох бараа, ажил, үйлчилгээнд хамаарахгүй байхад борлуулалт хийсэн гэж акт тавьсан нь нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг ноцтойгоор зөрчиж байна.

Татвар төлөгч нь гагцхүү хууль тогтоомжид заасан татварыг төлөх үүрэгтэй атал хууль тогтоомжид заагаагүй татвар ногдуулж, түүнээс алданги, торгууль тооцсон нь 2006 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1 дэх хэсэг, 7.3, 7.4 дэх хэсэгт заасныг ноцтойгоор зөрчсөн.

Түүнчлэн 2009 онд Компанийн дотоод хэрэгцээнд хэрэглэсэн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлогод тооцон НӨАТ ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэж 2,438,607 төгрөгийн зөрчилд 243,861 төгрөгийн нөхөн татвар, 73,158 төгрөгийн торгууль, 121,930 төгрөгийн алданги тооцон 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр тавьсан нь Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1-т “Татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил байх бөгөөд Монгол Улсын Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа татварын хууль тогтоомжид хамаарахгүй” гэж заасныг зөрчиж, татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг харгалзан үзэлгүй акт тавьж нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг ноцтойгоор зөрчсөн.

1.2. Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.8 дахь хэсэг үндэслэлгүй тухайд:

Актын 1.8 дахь хэсэгт “Дотоодын компаниудад худалдан борлуулсан төмрийн хүдэр, баяжмалын орлогод ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр дутуу ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй...” хэмээн дараах төлбөрийг үндэслэлгүйгээр тавьсан.

Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг хэрхэн тооцох талаар Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.2.2-т “дотоодод борлуулсан буюу ашигласан бол тухайн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний дотоодын зах зээлийн үнийг үндэслэн” гэж заасан боловч дотоодын зах зээлийн жишиг үнэ гэж ЭБЭХЯ-ны сайтад тавигддаггүй. Дотоодын зах зээлийн үнийг тодорхойлох боломжгүй. Иймээс манай компани бүтээгдэхүүнээ дотоодын компаниудад борлуулахдаа мөн хуулийн 47.2.3-т “дотоод, гадаадын зах зээлд борлуулсан бүтээгдэхүүний зах зээлийн жишиг үнийг тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн мэдүүлсэн борлуулалтын орлогыг үндэслэн” гэж заасны дагуу борлуулалтын орлогоос АМНАТ-ыг тооцож төлж байсан тул хууль огт зөрчөөгүй болно.

Акт тавихдаа татварын улсын байцаагчид “Дотоодын компаниудад худалдан борлуулсан төмрийн хүдэр, баяжмалын орлого” гэж дотоодын борлуулалт болохыг тодотгон хүлээн зөвшөөрсөн атлаа Засгийн газрын 2007 оны 88 дугаар тогтоолын дагуу жишиг үнийг үндэслэн 1 тонн төмрийн хүдэр, баяжмалыг 78,8-150 ам.доллараар тооцож Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.5 дахь хэсэгт заасны дагуу ашигт малтмалын нөөц ашигласны нэмэлт төлбөрийг жишиг үнээс тооцон бидэнд огт үндэслэлгүйгээр их хэмжээний өр төлбөр үүсгэсэн /Дотоодын борлуулалтын үнэ нэмэлт төлбөр тооцох зах зээлийн үнийн түвшин /ам.доллараар/-гээс доогуур байсан/.

Ийнхүү маргаан бүхий захиргааны актаар хариуцагч нарын тооцсон АМНАТ-ийн хэмжээ нь бодит байдалд компанийн борлуулалтын үнэлгээний 8 гаруй хувьтай тэнцэх хэмжээтэй байгаа нь татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд ноцтойгоор халдаж байна. Түүнчлэн үндэслэлгүйгээр тогтоосон хувь хэмжээнээс тооцон алданги, торгууль нэмж ногдуулж байгаа нь хууль зүйн үндэслэлгүй.

Тодруулбал, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3 дахь хэсэгт “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр дараах хэмжээтэй байна” гээд 47.3.2 дахь хэсэгт “... бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5,0 хувьтай тэнцүү” гэж заасныг баримтлалгүйгээр хуульд заасан хувь хэмжээнээс хэтрүүлэн, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.3.2-т заасныг маш ноцтойгоор зөрчсөн.

Мөн татварын албаны баримталсан Засгийн газрын тогтоолууд нь хууль зөрчин батлагдсан гэдэг үндэслэлээр нэгэнт хүчингүйд тооцогдсон байгаа билээ. Тодруулбал, төмрийн хүдэр, баяжмалын тухайд буюу олон улсын биржээр зах зээлийн үнэ тогтоогддоггүй ашигт малтмалын тухайд Монгол Улсын Засгийн газрын зарим тогтоолын зохих заалтуудыг Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.8, 47.12 дахь заалтуудыг зөрчсөн үндэслэлээр хүчингүй болгуулах тухай гомдлыг “А*******” ХХК-иас гаргасныг Дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны 1 дүгээр шүүх 2014.03.04-ний өдөр хянан хэлэлцээд 2569/с тоот шийдвэрээр Иргэний хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.4.7, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.8, 47.12-т зааснаар Засгийн газрын 2011 оны 193 дугаар тогтоолын 2.4-ийн 4 дэх заалт ба, мөн 2013 оны 131 дүгээр тогтоолын 3 дахь заалтын 2-ын “төмрийн баяжмал”-д холбогдох хэсэг, 2007 оны 88 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан “Зарим экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох Монгол банкны болон зах зээлийн үнийн эх сурвалжийн нэр”-ийн 3 дахь заалт, 2013 оны 131 дүгээр тогтоолын 2 дахь заалтын “төмөр”-т холбогдох хэсгийг тус тус хүчингүй болгож шийдвэрлэснийг хяналтын шатны шүүх 2014.10.03-ны өдрийн 546 тоот тогтоолоор хэвээр үлдээсэн. Улмаар уг хүчин төгөлдөр бус тогтоолуудын заалтуудыг татварын алба баримтлан “А*******” ХХК-д 2015.12.16-ны өдөр тавьсан байсан ******* тоот актыг Нийслэл дэх захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх 2016.11.16-ны өдрийн 930 тоот шийдвэрээр хүчингүй болгосон байдаг.

 1.3. Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.11 дэх хэсэг үндэслэлгүй тухайд:

Актын 1.11 хэсэгт “Дотоодод борлуулсан хүдрийн орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дутуу ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй 2011 оны 842,367,695.3 төгрөгийн зөрчилд 84,236,769.5 төгрөгийн нөхөн татвар, 25,271,030.9 төгрөгийн торгууль, 35,646,473.8 төгрөгийн алданги” нийт 145,154,274.2 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

Энэ нь АМНАТ-т гадаад борлуулалтаар ЭБЭХЯ-ны сайтад тавигдсан экспортын жишиг үнээр тооцож 155,914,420 төгрөгийг илүү тайлагнасныг НӨАТ дутуу ногдуулсан нөхөн татварыг Татвар төлөгчийн АМНАТ-ийг илүү тайлагнасан дүнгээс Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1.9 дахь заалтыг үндэслэн хасч тооцох боломжтой байтал татвар төлөгчид, эдлэх ёстой эрхийг нь эдлүүлэх боломж олголгүйгээр зөрчил гэж үзэн их хэмжээний төлбөр ногдуулж нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд халдлаа.

Тодруулбал, Төрийн захиргааны байгууллага нь актыг батлан гаргахын өмнө Татвар төлөгчөөс шаардлагатай тодруулга, санал, тайлбарыг авч шийдвэрлэх боломжтой атал Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1-д “Татварын алба, татварын улсын байцаагч хууль тогтоомжоор тодорхойлсон татвар төлөх үүргээ биелүүлэхэд нь татвар төлөгчид тусалж дараах үйлчилгээг үзүүлнэ” гээд 15.1.1-д “татварын хууль тогтоомжийг тайлбарлан таниулах”, 15.1.4-т “татварын үүргээ биелүүлэхтэй холбогдсон асуудлаар татвар төлөгч хэсгээрээ буюу ганцаарчлан зөвлөгөө авах боломжийг бүрдүүлэх, тийм зөвлөгөө өгөх” үүргээ гүйцэтгэлгүй, нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хуульд заасан үүргээ биелүүлэлгүйгээр зөрчсөн.

1.4. Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.12 дахь хэсэг үндэслэлгүй тухайд:

Актын 1.12 дахь хэсэгт “Зулзагын амралтанд амарсан ажилчдад олгосон хөнгөлөлтийн борлуулалтын орлого 8,186,600.0 төгрөгийн, Компани дотоодын хэрэгцээнд хэрэглэсэн өөрийн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлого 100,355,107.0 төгрөг, 2012 онд ‘Г” ХХК-д борлуулсан хүдрийн нунтаг баяжмалын 84,270,300.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Х” ХК-д борлуулсан 4733.48 тн хүдрийн баяжмалын хаягдлын 18,741,900.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Т” ХХК-д кран ашиглуулсны төлбөрийн 3,023,200.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2010 онд ‘Г” ХХК-аас авах авлагыг тооцохдоо тооцооны механик алдаа гаргасны улмаас 14,459,500.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, нийт 229,036,607.0 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг ААНОАТ-ын тайланд дутуу тусгасан зөрчилд 56,893,360.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 17,068,008.2 төгрөгийн торгууль, 15,564,691.7 төгрөгийн алданги” ногдуулсан.

А. Зулзагын амралтанд амарсан ажилчдад олгосон хөнгөлөлтийг борлуулалтын орлогод оруулаагүй хэмээн дараах төлбөрийг үндэслэлгүйгээр тавьсан.

Гэтэл нэхэмжлэгч нь 2011 онд хөнгөлөлтийг борлуулалтын орлогоор бүртгэж НӨАТ, ААНОАТ-ыг тус тус тооцож тайлагнасан байсан тул төлбөр тавьсан нь үндэслэлгүй байна.

Мөн 2012-2013 оны зөрчлийн тухайд борлуулалтын орлогоор бүртгээд түүнээс борлуулалтын хөнгөлөлт гэж хасах, үүний зөрүүг шууд борлуулалтын орлогод бүртгэхийн хооронд ялгаа байхгүй буюу мөн чанарын хувьд адил болно. Тухайлбал, 100 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг бүртгээд түүнээс хөнгөлөлт 10 төгрөгийг хасч, 90 төгрөгөөр бүртгэх, эсхүл шууд 90 төгрөгөөр бүртгэх хоёрт ямар ч ялгаа гарахгүй тул энэ хэсгийг хүчингүй болгож, төлбөрийг бууруулах үндэслэлтэй.

Б. Компани дотоодын хэрэгцээнд хэрэглэсэн өөрийн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлогод оруулаагүй хэмээн дараах төлбөрийг үндэслэлгүйгээр тавьсан.

Үүнтэй холбоотой тайлбарыг Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.7-д тайлбарласан бөгөөд гуравдагч этгээдэд худалдан борлуулаагүй байхад татвар төлөгч борлуулалтын орлого гэж үзэх үндэслэлгүй. Хэрэв борлуулалтын орлого гэж үзэх тохиолдолд ямар үнээр өөртөө худалдсан гэж үзэх нь ойлгомжгүй байна. Түүнчлэн өртөг, зардал гарган олж авсан бүтээгдэхүүнийг ямар ч орлого олоогүй байхад түүнээс дахин татвар, торгууль, алданги тооцож байгаа нь Татвар төлөгч аж ахуйн нэгжид илтэд хохиролтой байна.

Өөрөөр хэлбэл, борлуулалтын орлогод тооцохын тулд бодитоор орлого олсон тохиолдолд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7.1-д заасны дагуу албан татвар ногдох атал зардал гаргаж, бий болгосон хөрөнгөд татвар ногдуулж, торгууль, алданги тооцох нь хууль зүйн үндэслэлгүй. Иймд энэ хэсгийг ЗХШХШтХ-ийн 106.3.1 болон 106.3.6 дахь заалтын дагуу хүчингүй болгож, төлбөрийн хэмжээг бууруулах үндэслэлтэй.

В. 2012 онд ‘Г” ХХК-д борлуулсан хүдрийн нунтаг баяжмалын 84,270,300.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Х” ХК-д борлуулсан 4733.48 тн хүдрийн баяжмалын хаягдлын 18,741,900.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Т” ХХК-д кран ашиглуулсны төлбөрийн 3,023,200.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2010 онд ‘Г” ХХК-иас авах авлагыг тооцохдоо тооцооны механик алдаа гаргасны улмаас 14,459,500.0 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг ААНОАТ- ын тайланд дутуу тусгасан гэх нийт 120,494,900 төгрөгийн зөрчилд 30,123,724.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 9,037,118 төгрөгийн торгууль, 8,058,489 төгрөгийн алданги, нийт 47,219,333 төгрөгийн төлбөр тавигдсан.

Тус компанийн 2011-2013 оны 3-р улирлын тайлан баланст Д******* аймгийн МХГ-аас 2012 онд шалгалт хийж уг зөрчлүүдийг тавьсан билээ.

Худалдах, худалдан авах гэрээний төлбөрийг хожимдуулж төлсөн гэх Худалдах, худалдан авах гэрээний 4.2 дахь заалтыг зөрчсөн учраас дундаж үнээр борлуулалтыг тооцож борлуулалтын орлогыг бууруулсан гэж үзэж байгаа 106,035,400 төгрөгийг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Манай компани нь 2012, 2013 онд төмрийн хүдэр, баяжмалын үнийг гэрээгээр зохицуулдаг байсан. Иймээс гэрээ байгуулахдаа үнийг тухайн үеийн зах зээлийн үнэ, мөн хичнээн хэмжээний төмрийн хүдрийн баяжмал, төмрийн хүдэр худалдан авахаас шалтгаалан борлуулалтын үнийг харилцан адилгүйгээр тогтоон гэрээ хийдэг байсан тул борлуулалтын орлогыг дундаж үнээр тооцох боломжгүй юм.

2010 онд “Г” ХХК-иас авах авлагыг тооцохдоо тооцооны механик алдаа гаргасны улмаас 14,459,500.0 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг ААНОАТ-ын тайланд дутуу тусгасан гэх уг зөрчлийг 2013 оны жилийн эцсийн тайлан баланст залруулж борлуулалтын орлогоор бүртгэж тайлагнасан. Татварын актанд уг гүйлгээний оныг нь 2012 он гэж буруу тусгасан. Иймээс борлуулалтын орлогыг дутуу бүртгээгүй болно. Энэ талаар залруулсан гэдгээ Д******* аймгийн Мэргэжлийн хяналтын газар 2014 онд албан бичгээр хүргүүлсэн тул акт тавьж төлбөр тогтоох үндэслэлгүй.

Хоёр. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106.3.6 дахь заалтын дагуу Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын Улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын төлбөрийн хэмжээг багасгуулах шаардлагын хувьд:

 Татварын Улсын байцаагчдын акт нь Нэхэмжлэгчид их хэмжээний төлбөрийг үндэслэлгүйгээр ногдуулж, татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд ноцтой халдаж байх тул актын зарим хэсгийг хүчингүй болгосноор Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106.3.6-д заасны дагуу төлбөр тогтоосон актын төлбөрийн хэмжээ буурах үндэслэлтэй тул энэхүү шаардлагыг гаргасан болно.

Мөн Актын “Тогтоох нь” хэсгийн зарим хэсэг (1.9)-т төлбөрийн хэмжээг үндэслэлгүйгээр нэмэгдүүлсэн байна. Үүнд:

2.1. Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.9 дэх хэсэг үндэслэлгүй тухайд:

Актын 1.9-д “Хөрөнгийн үлдэгдэл өртгийн 5 хувиас хэтэрсэн урсгал засварын зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцож татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан 2010 онд 27,333,867.6 төгрөг, 2011 онд 7,374,972.5 төгрөг, 2012 онд 56,968,889.5 төгрөг, нийт 91,677,729.6 төгрөгийн зөрчилд 22,919,432.4 төгрөгийн нөхөн татвар, 6,875,829.7 төгрөгийн торгууль, 7,526,259.1 төгрөгийн алданги” ногдуулсан.

 Гэтэл Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх хэсэгт “Дараахь зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно:” гээд 12.1.5 дахь хэсэгт “үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, хорогдлын шимтгэл” гэж заасан тул үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг татвар ногдох орлогоос хасч тооцсон. Мөн хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.2-т “Үндсэн хөрөнгийг дор дурдсан хугацаагаар ашиглахаар тооцож, түүний элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг шулуун шугамын аргаар дараахь байдлаар байгуулна” гээд 2 дахь заалтад “Машин, механизм, техник, тоног төхөөрөмж 10 жил” гэж заасны дагуу татвар ногдох орлогоос 24,539,816.69 төгрөг хасагдах үндэслэлтэй байна. Тиймээс түүнд ногдох нөхөн татвар, алданги, торгууль болох 10,239,145.64 төгрөг хасагдах үндэслэлтэй тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106.3.1, 106.3.6 дахь заалтын дагуу хүчингүй болгож, төлбөрийн хэмжээг бууруулах үндэслэлтэй байна.

Гурав. Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.1, 1.10 болон 1.2 дахь хэсэг үндэслэлгуй болох тухайд

Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2015 оны 03 дугаар сарын 20-ны өдрийн 18 дугаар тогтоолоор Актын “Тогтоох нь” хэсгийн 1.1,1.10 дахь хэсэгт зөрчил гэж үзэн тавьсан актыг үндэслэлгүй гэж үзэн, мөн Актын 1.2 дахь хэсэгт заасан төлбөрийн хэмжээг бууруулж 916,410,830.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 274,928,249.7 төгрөгийн торгууль, 285,923,060.4 төгрөгийн алданги нийт 1,477,262,140.8 төгрөгийн төлбөрийг хасч шийдвэрлэснийг дурдах нь зүйтэй.

Мөн түүнчлэн Маргаан бүхий захиргааны акт нь 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр батлагдсан тул актын зарим хэсгийг хэвээр үлдээсэн тохиолдолд ч торгууль, алданги нь 2015 оны 08 дугаар сарын 11-ний өдрийн “Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай” хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3-т “Хууль тогтоомж зөрчиж, захиргааны зөрчил гаргасан болон шийтгэл хүлээсэн этгээдийг өршөөн хэлтрүүлнэ” гэсний дагуу өршөөлд хамрагдах үндэслэлтэй.

Дөрөв. Нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн тухайд

Хариуцагч нь маргаан бүхий захиргааны актыг батлан гаргаснаар их хэмжээний өр төлбөрийг үндэслэлгүйгээр үүсгэж, нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд ноцтойгоор халдаж байна.

Татварын ерөнхий хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.1 дэх хэсэгт, татварын алба, татварын улсын байцаагч нь үйл ажиллагаандаа хууль дээдлэх зарчим баримтлахаар заасан. Мөн хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.1 дэх хэсэгт зааснаар татварын алба, татварын улсын байцаагч нь бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ гагцхүү хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан эрх зүйн бусад актыг удирдлага болгон ажиллах ёстой байтал нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд халдан, үндэслэлгүйгээр их хэмжээний өр төлбөр үүсгэн хохироосон.

Иймд Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.1 дэх заалтын дагуу Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын Улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын 1.7, 1.8, 1.11, 1.12 дахь хэсгийг хүчингүй болгож, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.6 дахь заалтын дагуу төлбөр тогтоосон захиргааны актын төлбөрийн хэмжээг багасгаж өгнө үү” гэжээ.

Хариуцагч Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газраас шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбар түүний хууль зүйн үндэслэлээ:“...Тухайн компани нь 2017 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн 1-1/2240 тоот албан бичгээр “Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн шүүхийн 2017.04.10-ны өдрийн 125 дугаар тогтоолоор А******* ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй захиргааны хэргийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь ханган эцэслэн шийдвэрлэжээ. Иймд 2009 оноос хойш өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд Д ХК-аас экспортод гаргасан болон борлуулсан төмрийн хүдрийн баяжмалд тооцсон АМНАТ-г холбогдох хуулийн этгээдүүдтэй байгуулсан гэрээний үнээр тооцож ногдуулсан татвараас хасч суутган тооцоолол хийж өгнө үү” гэх хүсэлтийг ирүүлсэн.

Улсын төсвийн орлого хяналтын газраас дээрх албан бичгийн хариуг 2018 оны 01 дүгээр сарын 04-ны өдрийн 01/04 тоотоор хүргүүлсэн. Уг албан бичигт: “Тус компани нь 2009-2016 онд Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан хууль тогтоомжийн хүрээнд татварын тайлангаар ногдуулалт хийж төлбөрийг төсөвт шилжүүлж байсан байна. Монгол Улсын Дээд Шүүхийн Захиргааны хэргийн хяналтын шатны шүүхийн 2017 оны 04 дүгээр сарын 10- ны өдрийн 125 тоот тогтоол нь А******* ХХК-д холбогдох түүний нэхэмжлэлээр захиргааны хэрэг үүсгэгдэн хянагдсан шийдвэр байх бөгөөд энэ нь төмрийн хүдэр олборлогч, экспортлогч аж ахуй нэгжүүдэд нэгэн адил хамааралтай нийтлэг эрх зүйн зохицуулалт биш болно. Өөрөөр хэлбэл “А*******” ХХК-ийн АМНАТ-ийн ногдуулалт төлөлтийн байдлыг татварын албанаас шалгаад илрүүлсэн зөрчилд татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу хариуцлага ногдуулсан татварын улсын байцаагчийн актыг тухайн аж ахуй нэгж хүлээн зөвшөөрөхгүй маргаан үүсгэж улмаар тухайн актыг шүүхээс хүчингүй болгосон нь ижил төрлийн үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуй нэгжийн АМНАТ-ийг хөнгөлөх, чөлөөлөх, татвар төлөхийг зогсоох үндэслэл болохгүй болно.” гэж дурджээ.

Өөрөөр хэлбэл Захиргааны хэргийн шүүхэд хандсан нэхэмжлэлд дурдсан шиг асуудлыг бидэнд тавиагүй буюу тайлан гаргаж татварын албанд ирүүлснийг татварын алба хүлээн авахгүй гэх асуудал үүсээгүй бөгөөд татвар төлөгчийн хууль ёсны эрх ашгийг хөндсөн зүйл огт байхгүй. Татвар төлөгчөөс нэхэмжлэлд дурдсан асуудал нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйлийн ”37.3.Эс үйлдэхүй гэж иргэн, хуулийн этгээдээс эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хэрэгжүүлэх, хамгаалуулахаар гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх үүргээ захиргааны байгууллага хуульд заасан хугацаанд биелүүлээгүй, эсхүл шийдвэрлэхгүй орхигдуулсныг ойлгоно гэж заасантай нийцэхгүй байна. Бид хүсэлтийг хүлээн авч хуулийн хугацаанд хариуг хүргүүлсэн нь зсуйлдэхүй гэж үзэх үндэслэлгүй байна.

2. Мөн "Д" ХК-ийн нэхэмжлэлтэй Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарт холбогдох захиргааны хэргийг хянаад гаргасан УДШ-ийн 2018.04.02-ны өдрийн 147 тоот тогтоолын /хуудас-9/ 27 дахь хэсэгт “гомдолд дурдсан хэм хэмжээний актыг хүчингүй болгосон иргэний хэргийн шүүхийн шийдвэр нь 2017 оны 10-р сарын 03-ны өдрийн УДШ-ийн 546 дугаар тогтоолоор хүчин төгөлдөр болсон, харин маргаан бүхий акт нь 2014 оны 5-р сарын 30-ны өдөр гарсан байна. Захиргааны хэм хэмжээний акт нь хууль бус тухайлбал Захиргааны ерөнхий хуулийн 60-р зүйлд заасан шаардлага болон 61-65-р зүйлд заасан шийдвэр гаргах ажиллагааны журам зөрчсөн бол хүчин төгөлдөр бусад тооцох боломжтой байдаг. Харин илт хууль бусыг тогтоох нь зөвхөн нэг удаагийн захиргааны актад л хамааралтай юм. Өөрөөр хэлбэл захиргааны хэм хэмжээний актыг хууль зөрчсөн гэсэн үндэслэлээр илт хууль бусад тооцохгүй, харин хүчингүй болгодог бөгөөд энэ тохиолдолд эрх зүйн үйлчлэл нь тухайн цаг хугацаанаас хойш үйлчилнэ. Иймд хүчин төгөлдөр хэм хэмжээний актыг үндэслэн гарсан захиргааны актыг тухайн үндэслэл болгосон хэм хэмжээний акт нь хүчингүй болсон гэсэн үндэслэлээр сүүлд хүчингүй болгох боломжгүй гэдгийг дурджээ.

Энэ нь нэхэмжлэлд дурдсан тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан захиргааны хэм хэмжээний актыг үндэслэн татвар ногдуулан төлж байсан нь сүүлд хэм хэмжээний акт хүчингүй болсон гэсэн үндэслэлээр төлсөн татвараа буцаан авах үндэслэлгүй. Өөрөөр хэлбэл захиргааны хэм хэмжээний акт хүчин төгөлдөр үйлчилж байх хугацаанд хяналт шалгалтын актаар төлбөр ногдуулсныг захиргааны хэм хэмжээний акт хүчингүй болсон гэсэн үндэслэлээр сүүлд нь хүчингүй болгох боломжгүй гэж УДШ шийдвэрлэсэн нь тухайн хугацаанд татварын албанд гаргаж өгсөн татварын тайлангаар ногдуулалтад ч хамааралтай агуулга ижил болно.

Энэхүү нэхэмжлэлд дурдсан асуудал нь захиргааны хэргийн шүүхийн хянан шийдвэрлэх асуудал биш байх бөгөөд /өөрөөр хэлбэл Захиргааны байгууллагаас татвар төлөгчийн эрхийг зөрчсөн хууль бус үйлдэл эс үйлдэхүй гаргасан зүйлгүй/ ЗХШХШТХ-ийн 54 дүгээр зүйлийн 54.1.6, 54.1.1 дэх хэсэгт заасны дагуу нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэж өгнө үү.” гэжээ.

                   ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх энэ хэрэгт хуульд заасан журмын дагуу цугларсан бичгийн нотлох баримтууд, нэхэмжлэгч хариуцагч тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нараас шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар зэргийг шинжлэн судалж үнэлээд нэхэмжлэгч “Д” ХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагуудыг дараахь байдлаар шийдвэрлэв.

Нэхэмжлэгч тус шүүхэд хандаж:

1.Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын тогтоох хэсгийн 1.7, 1.8, 1.11, 1.12 дахь хэсгийг тус тус хүчингүй болгуулж, төлбөрийн хэмжээг багасгуулах

2. Д ХК-ийн 2010-2017 оны татварын залруулсан тайланг хүлээн авахгүй байгаа эс үйлдэхүй, татгалзлыг хууль бус болохыг тогтоож, залруулсан тайланг хүлээн авахыг Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газарт  даалгуулах

3. Уг актаар тавигдсан нийт торгууль, алдангийг Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуульд зааснаар өршөөлд хамруулахыг хүссэн нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.

Нэхэмжлэгч Д ХК-иас тус шүүхэд хандаж /эхний удаа/ “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актыг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэл гаргасан боловч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэлийн шаардлагаа өөрчлөн “...актад эрх бүхий этгээд гарын үсэг зураагүй, хүчин төгөлдөр бус акт” гэсэн үндэслэл гаргаж, уг “актыг бүхэлд нь илт хүчин төгөлдөр бус болохыг хүлээн зөвшөөрүүлэх”-ээр шаардсаныг Улсын дээд шүүхийн 2016 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн 309 дүгээр тогтоолоор хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, урьдчилан шийдвэрлүүлэх журмыг биелүүлээгүй үндэслэлээр нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан,

Тус шүүхэд нэхэмжлэгчээс /2 дахь удаад/ “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актыг...эрх бүхий этгээд гарын үсэг зураагүй гэх үндэслэлээр илт хууль бус болохыг тогтоолгох тухай” нэхэмжлэл гаргасныг тус шүүхийн 2017 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн 780 дугаар шийдвэрээр нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосныг Улсын дээд шүүхийн 2018 оны 4 дүгээр сарын 02-ны 147 дугаар тогтоолоор эцэслэн шийдвэрлэж анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээсэн,

Нэхэмжлэгч 2018 оны 7 дугаар сарын 05-нд шүүхэд хандаж /3 дахь удаа/ нэхэмжлэл гаргахдаа Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулахаар шаардлагаа тодорхойлсон байна.

Үүнээс үзвэл нэхэмжлэгч Д ХК нь тус шүүхэд 3 удаа нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан, эхний 2 нэхэмжлэлийн шаардлагыг шийдвэрлэсэн шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр, магадлал, тогтоолуудаар энэ нэхэмжлэлийн шаардлагад дурдсан үндэслэл, үйл баримтын талаар дүгнээгүй, харин тухайн актын хэлбэр нь хуулийн шаардлага хангаж байгаа эсэх талаар дүгнэсэн тул шүүх нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэлгүй гэж үзэж хүлээн авч хэрэг үүсгэсэн болно.

Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актаар Монгол Улсын Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д “Дараахь үйлдэл, эс үйлдэхүйгээр татвар ногдох орлого, орлогоос бусад зүйлийг нуусан татвар төлөгчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол татварын алба, татварын улсын байцаагч татварыг нөхен төлүүлж, нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний торгууль ногдуулна.”, 74,1.3.нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайлан тусгахгүй орхигдуулах; 74.1,4.... зардал болон бусад хасагдах зүйлийг өсгөх; энэ хуулийн 74.2-д “Татварыг хугацаанд нь төлөөгүй бол төлөгдөөгүй татварын дүнд хугацаа хэтэрсэн хоног тутамд 0.1 хувьтай тэнцэх хэмжээний торгууль ногдуулна.”, 74.3-д "Энэ хуулийн 74.1, 74.2-т заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварт алданги тооцох бөгөөд уг алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дунгийн 50 хувиас хэтрэхээргүй байна.”, мөн Монгол Улсын Засгийн Газрын «Татварын алдангийн хувь хэмжээг тогтоох тухай» 2009.01.28-ны өдрийн 21  дүгээр тогтоолд: «Хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй болон татварын алба, татварын улсын байцаагчийн буруугаар татвар төлөгчөөс үндэслэлгүй, илүү хураасан татварт тооцох алдангийн хувь хэмжээг хоног тутамд 0.06 хувиар тогтоосугай»; 2011.02.09-ны өдрийн 35 тоот тогтоолд: «Хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй болон татварьн алба, татварын улсын байцаагчийн буруугаар татвар төлөгчөөс үндэслэлгүй, илүү хураасан татварт тооцох алдангийн хувь хэмжээг хоног тутамд 0,056 хувиар тогтоосугай»; 2012.01.11-ны өдрийн 6 тоот тогтоолд: «Хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй болон татварын алба, татварын улсын байцаагчийн буруугаар татвар төлөгчөөс үндэслэлгүй, илүү хураасан татварт тооцох алдангийн хувь хэмжээг хоног тутамд 0.047 хувь байхаар тогтоож, 2012 оны 1 дүгээр сарын 1- ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдсүгэй.» 2014.02.14-ны өдрийн 38 тоот тогтоолд «Хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй болон татварын алба, татварын улсын байцаагчийн буруугаар татвар төлөгчөөс үндэслэлгүй, илүү хураасан татварт тооцох алдангийн хэмжээг хоног тутамд 0.051 хувь байхаар тогтоож, 2014 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдсүгэй.» гэж заасныг тус тус үндэслэн: 313,280,856,705.4 төгрөгийн зөрчилд 10,602,294,746.1 төгрөгийн нөхөн татвар, 3,552,646,923.8 төгрөгийн торгууль, 2,092,197,583.5 төгрөгийн алданги, нийт 16,247,139,253.4 төгрөгийн төлбөр ногдуулахаар шийдвэрлэжээ.

Уг актыг эс зөвшөөрч гаргасан татвар төлөгчийн гомдлоор Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл хянаад 9,113,998,706.9 төгрөгийн зөрчилд ногдох 916,410,830.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 274,928,249.7 төгрөгийн торгууль, 285,923,060.4 төгрөгийн алданги, нийт 1,477,262,140.8 төгрөгийн төлбөрийг хасч, 304,166,857,998.5 төгрөгийн зөрчилд ногдох 9,685,883,915.4 төгрөгийн нөхөн татвар, 3,277,718,674.1 төгрөгийн торгууль, 1,806,274,523.1 төгрөгийн алданги, нийт 14,769,877,112.6 төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн байна.

Нэхэмжлэгч Актын 1.7-д Компани дотоодын хэрэгцээнд хэрэглэсэн өөрийн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй 100,355,107.0 төгрөгийн зөрчилд 10,035,510.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 3,010,653.2 төгрөгийн торгууль, 2.801.832.0  төгрөгийн алданги ногдуулах, 1.8-д Дотоодын компаниудад худалдан борлуулсан төмрийн хүдэр, баяжмалын орлогод ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр дутуу ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй  2011 онд 53,626,949,810.8 төгрөг, 2012 онд 77,097,485,680,1 төгрөг, 2013 онд 161,475,653,272.3 төгрөг, нийт 292,200,088,763.2 төгрөгийн зөрчилд 9,492,497,732.8 төгрөгийн нөхөн татвар, 2,847,749,319.9 төгрөгийн торгууль, 1,549,889,112.3 төгрөгийн алданги ногдуулах, 1.11-д Дотоодод борлуулсан хүдрийн орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дутуу ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй 2011 оны 842,367,695.3 төгрөгийн зөрчилд 84,236,769.5 төгрөгийн нөхөн татвар, 25,271,030.9 төгрөгийн торгууль, 35,646,473.8 төгрөгийн алданги ногдуулах, 1.12-т Зулзагын амралтад амарсан ажилчдад олгосон хөнгөлөлтийн борлуулалтын орлого 8,186,600.0 төгрөгийн, Компани дотоодын хэрэгцээнд хэрэглэсэн өөрийн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлого 100,355,107.0 төгрөг, 2012 онд “Г” ХХК-д борлуулсан хүдрийн нунтаг баяжмалын 84,270,300.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Х” ХК-д борлуулсан 4733.48 тн хүдрийн баяжмалын хаягдлын 18.741.900.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Т” ХХК-д кран ашиглуулсны төлбөрийн 3,023,200.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2010 онд “Г” ХХК-аас авах авлагыг тооцохдоо тооцооны механик алдаа гаргасны улмаас 14,459,500.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, нийт 229,036,607.0 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг ААНОАТ-ын тайланд дутуу тусгасан зөрчилд 56,893,360.7 17,068,008.2 төгрөгийн нөхөн татвар, 17,068,008.2 төгрөгийн торгууль, 15,564,691.7 төгрөгийн алданги ногдуулахаар тус тус шийдвэрлэснийг хууль бус гэж маргасныг хариуцагч бүхэлд нь эс зөвшөөрч байна.

Нэхэмжлэгч Актын 1.7-д Компани дотоодын хэрэгцээнд хэрэглэсэн өөрийн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй 100,355,107.0 төгрөгийн зөрчилд 10,035,510.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 3,010,653.2 төгрөгийн торгууль, 2.801.832.0 төгрөгийн алданги ногдуулахаар шийдвэрлэсэн хэсгийг хүчингүй болгуулах шаардлагын үндэслэлээ “компани өөрийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг хашааны эвдэрсэн хэсгийг нөхөж, засаж сэлбэх, агааржуулалтын хоолойны бэхэлгээ хийх, агуулах складны тавиур, хаалга үүдийг бэхлэх зэрэгт ашигласан...НӨАТ ногдох бараа, ажил, үйлчилгээнд хамаарахгүй” гэж тайлбарлаж байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 11-д “бараа ажил, үйлчилгээг үйлдвэрлэлийн дотоод эргэлтэд ашигласнаас бусад хэлбэрээр бусдад үнэ төлбөргүй шилжүүлсэн  буюу хувийнхаа хэрэгцээнд ашигласан бол нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхгүй” гэж заажээ.

Хуулийн дээрхи заалтаас үзвэл компанийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг өөрийн компанийн эзэмшил хашааны хэсгийг засаж сэлбэх, агааржуулалтын хоолойны бэхэлгээ хийх зэрэгт ашигласан нь үйлдвэрлэлийн дотоод эргэлтэд ашигласанд хамаарахгүй тул нэхэмжлэлийн шаардлагын энэ хэсгийг хангах хууль зүйн үндэслэлгүй байна.

Актын 1.8-д Дотоодын компаниудад худалдан борлуулсан төмрийн хүдэр, баяжмалын орлогод ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр дутуу ногдуулсан нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 47.4-т заасныг зөрчсөн гэх 2011 онд 53,626,949,810.8 төгрөг, 2012 онд 77,097,485,680,1 төгрөг, 2013 онд 161,475,653,272.3 төгрөг, нийт 292,200,088,763.2 төгрөгийн зөрчилд 9,492,497,732.8 төгрөгийн нөхөн татвар, 2,847,749,319.9 төгрөгийн торгууль, 1,549,889,112.3 төгрөгийн алданги ногдуулахаар шийдвэрлэсэн хэсгийг хүчингүй болгуулах шаардлагын үндэслэлээ “..дотоодын борлуулалтыг экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалт гэж үзсэн нь үндэслэлгүй, борлуулалтын үнэлгээг буруу тооцсон” гэж тайлбарлаж байна.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-д “ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь уурхайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүх төрлийн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг улсын төсөвт төлнө” гэж, мөн хуулийн 47.2-т “энэ хуулийн 47.1-д заасан борлуулалтын үнэлгээг дараахь журмаар тооцно: 47.2.1-д “экспортод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухайн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан; 47.2.2-т “дотоодод борлуулсан буюу ашигласан бол тухайн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний дотоодын зах зээлийн үнийг үндэслэн; 47.2.3-д “дотоод, гадаадын зах зээлд борлуулсан бүтээгдэхүүний зах зээлийн жишиг үнийг тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн мэдүүлсэн борлуулалтын орлогыг үндэслэн” гэж, 47.3-д “ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр дараахь хэмжээтэй байна” 47.3.2-т “энэ хуулийн 47.3.1, 47.3.3-д заасан монгол банк, түүнээс эрх олгосон банкинд худалдсан алтнаас бусад ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн доод хэмжээ нь тухайн уурхайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5,0 хувьтай тэнцүү”, 47.4-т “тухайн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлтөөс хамаарч энэ хуулийн 47.3.2-т заасан хувь дээр мөн хуулийн 47.5-д заасан хувийг нэмсэн дүнгээр тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулна” 47.5-д энэ хуулийн 47.4-т заасан нэмэлт төлбөрийн хувийг дараахь байдлаар тодорхойлно...5. төмөр/тн/төмрийн хүдэр-зах зээлийн үнийн түвшинг 70-80 ам.доллараар тооцож хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүн гэсэн төрлөөр 0-35000 хүртэл ам.долларын зах зээлийн үнийн түвшинд харьцуулан бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшингээс үндсэн хувь дээр нэмж ногдуулах хувийг 0,00-2,00 хувь байхаар, мөн хуулийн 47.6-д энэ хуулийн 47.3.1, 47.3.2, 47.4, 47.5-д заасны дагуу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн хувийг тооцох, төлбөр ногдуулах аргачлалыг Засгийн газар батална, 47.7-д ашигт малтмалын нөөц ашигласны нэмэлт төлбөрийг бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшингээс хамаарч хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүний аль нэгд нь давхардуулахгүйгээр ногдуулна, 47.8-д энэ хуулийн 47.5-д заасан хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшинд тавигдах шаардлага, ангилал, тооцох үндсэн зарчим, аргачлалыг геологи, уул уурхайн болон санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн Засгийн газар батална”, 47.10-т “ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь олборлож худалдсан, худалдахаар ачуулсан болон ашигласан ашигт малтмалын нөөц ашигласны тухайн улирлын төлбөрийг дараагийн улиралд багтаан төлнө” гэж, 47.12-т “экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох олон улсын жишиг үнэ тогтоодог биржийн нэрийг тухайн бүтээгдэхүүний нэр төрлийг харгалзан Засгийн газар нийтэд зарлана” гэж тус тус заасан байна.

Түүнчлэн Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.7 дахь заалтыг үндэслэн гарсан Засгийн газрын 2007 оны 88 дугаар “Биржийн нэр зарлах тухай”тогтоолын 1 дүгээр хавсралтаар “экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох олон улсын жишиг үнэ тогтоодог биржийн нэрийг 1 дүгээр хавсралтаар, зарим экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох Монгол банкны болон зах зээлийн үнийн эх сурвалжийн нэрийг 2 дугаар хавсралт ёсоор баталж нийтэд зарласан, улмаар Засгийн газрын 2011 оны 193 дугаар тогтоолоор “Ашигт малтмалын хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшинд тавигдах шаардлага, ангилал, тооцох үндсэн зарчим, аргачлал”-ыг баталсан, Засгийн газрын 2013 оны 131 дүгээр тогтоолоор 2007 оны 88 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтад заасан зах зээлийн үнийн эх сурвалжийн нэрийг өөрчилжээ.

Гэвч эдгээр Засгийн газрын тогтоолууд Ашигт малтмалын хуулийн 47.8, 47.12 дахь хэсгийг зөрчсөн эсэх асуудлаар маргаан үүсч улмаар  Дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны 1 дүгээр шүүхийн 2014 оны 3 дугаар сарын 04-ний өдрийн 2569/с дугаар шийдвэрээр Засгийн газрын 2011 оны 193 дугаар тогтоолын 2.4-ийн 4 дэх заалт ба 2013 оны 131 дүгээр тогтоолын 3 дахь заалтын 2-ын “төмрийн баяжмал”-д холбогдох хэсэг, Засгийн газрын 2007 оны 88 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан “зарим экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох Монгол банкны болон зах зээлийн үнийн эх сурвалжийн нэрийн 3 дахь заалт, Засгийн газрын 2013 оны 131 дүгээр тогтоолын 2 дахь заалтын “төмөр”-т холбогдох хэсгийг тус тус хүчингүй болгосон, уг  шийдвэрийг Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаас хянаад 2014 оны 10 дугаар сарын 03-ны өдрийн 546 дугаар тогтоолоор хэвээр үлдээсэн нь хуулийн хүчин төгөлдөр болсон байна. 

Үүнээс үзвэл хариуцагч нар нь нэхэмжлэгч компанийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг тооцохдоо дотоодын борлуулалт гэж зөв тодорхойлсон ба энэ тохиолдолд тухайн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийг үндэслэн тогтоох, дотоод зах зээлд борлуулсан бүтээгдэхүүний зах зээлийн жишиг үнийг тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн мэдүүлсэн борлуулалтын орлогыг үндэслэн тогтоох учиртай.  Гэтэл хариуцагч нар актад дотоод борлуулалт гэж тодорхойлсон атлаа нэхэмжлэгч компанийн 2011-2013 онуудын ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан тооцож улмаар “дотоодын зах зээлд борлуулсан гэж үзэхгүй, энэ нь татвараас зайлсхийх гэсэн оролдлого” гэж тайлбарлаж байгаа нь хууль зүйн үндэслэлгүй.

Учир нь нэхэмжлэгч 2011, 2012, 2013 онуудад экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалт хийгээгүй нь Д******* аймаг дахь Гаалийн газрын тодорхойлолт болон 2015 оны 11 дүгээр сарын 17-ны өдрийн 266 дугаар Шинжээчийн дүгнэлтэд “... нийт 100,504,151,953 төгрөгийн борлуулалт хийж экспортод 2,749,368,353 төгрөгийн бүтээгдэхүүн гаргаж, дотоодын компаниудад 97,754,783,600 төгрөгийн бүтээгдэхүүн борлуулсан...дотоодын компаниудад борлуулсан бүтээгдэхүүнээс “Б*******” ХХК-д 641,371,474,53 төгрөгийн бүтээгдэхүүн борлуулж 32,068,57373 төгрөгөөр АМНАТ-ыг тайлагнах ёстойгоос экспортын жишиг үнээс авч /85 доллараар/ 152,132,230,16 төгрөгөөр тайлагнаж, зөрүү 120,063,656,43 төгрөгөөр АМНАТ-д илүү тусгасан...“Жөмэнкуане” ХХК-д 200,996,220 төгрөгийн бүтээгдэхүүн борлуулж 10,049,811 төгрөгийн АМНАТ-ыг тайлагнах ёстойгоос 45,900,576,5 төгрөгөөр тайлагнаж зөрүү 35,850,765,5 төгрөгийн АМНАТ-д илүү тусгаж, нийт 842,367,694,53 төгрөгийн борлуулалтанд 42,118,384,73 төгрөгийн АМНАТ-ийг тайлагнах байснаас 198,032,806,65 төгрөгөөр тайлагнаж 155,914,421,93 төгрөгийн АМНАТ-д илүү тайлагнасан” гэснээр тус тус тогтоогдож байна.

Иймд хариуцагч нар актад экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалт гэж үзэж, улмаар олон улсын зах зээлийн жишиг үнийг үндэслэн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг тооцсон нь үндэслэлгүйн дээр хариуцагчаас “төмрийн хүдэр, баяжмалыг Монголд ашигладаггүй тул Монгол улсад ашиглагдах ашигт малтмалтай ижил үнээр тооцсон нь буруу, түүнийг худалдаж авсан аж ахуйн нэгжүүд нь бүгд экспортод гаргасан” гэх тайлбар өгсөн боловч түүнийгээ нотлох баримтуудыг шүүхэд гаргаагүй болно.

Нэхэмжлэгчийн борлуулсан гэх тухайн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлтийг нэмсэн дүнгээр өсгөж төлбөр тогтоосон нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.4-т заасныг зөрчсөний дээр ямар хамаарлаар тооцож нэмсэн дүнгээр өсгөж тогтоосон нь тодорхойгүй тул дээр дурдсан хуулийн үндэслэлүүдээр актын энэ заалтыг хүчингүй болгох нь зүйтэй гэж шүүх үзлээ

Өөрөөр хэлбэл нэхэмжлэгч нь дотоод борлуулалт хийж бусдад бүтээгдэхүүнээ худалдсанаар тухайн бүтээгдэхүүн бусдын эзэмшил, ашиглалт, өмчлөлд шилжсэн байх ба түүнийг худалдан авсан аж ахуйн нэгжүүд хэрхэн захиран зарцуулсан нь нэхэмжлэгчийг зөрчил гаргасанд тооцож буруутгах үндэслэл болохгүй. Иймд улсын байцаагч нарын гаргасан актын энэ хэсэг нь нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн нь тогтоогдож байх тул хүчингүй болгох үндэслэлтэй гэж дүгнэсэн болно.

Актын 1.11-д Дотоодод борлуулсан хүдрийн орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дутуу ногдуулж төсөвт төлж, тайлагнаагүй 2011 оны 842,367,695.3 төгрөгийн зөрчилд 84,236,769.5 төгрөгийн нөхөн татвар, 25,271,030.9 төгрөгийн торгууль, 35,646,473.8 төгрөгийн алданги ногдуулахаар шийдвэрлэсэн тухайд:

Нэхэмжлэгчээс 2011 онд дотоодод борлуулсан 842,367,695,3 төмрийн хүдрийг ЭБЭХЯ-ны сйтад тавигдсан экспортын жишиг үнээр андуурч тооцсоноор 155,941,420 төгрөгийн татварыг илүү тайлагнасан болохыг хэргийн оролцогчдын хэн аль нь хүлээн зөвшөөрч байх ба нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг дутуу ногдуулсан нөхөн татварыг Татвар төлөгчийн илүү тайлагнасан ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн дүнгээс хасч тооцох боломжтой.  Өөрөөр хэлбэл Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1.9-д “илүү төлсөн татварыг дараачийн сар, улирал, жилийн татварт суутган тооцох буюу татвар төлөгч хүсвэл тооцоо хийснээс хойш 10 хоногийн дотор буцаан олгох”-оор заасан байна. Түүнчлэн Д ХК-д өнөөдрийн байдлаар татварын хяналт шалгалт хийгдэж байгаа, уг хяналт шалгалтын хүрээнд түүнийг зөвтгөн бүртгэх боломжтойг хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс тайлбарласан, энэ нь шүүхийн шинжлэн судлах цар хүрээнээс хэтэрсэн тул актын энэ хэсгийг захиргааны байгууллагаас дахин шинэ акт гартал 6 сарын хугацаагаар түдгэлзүүлэх нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэв.

Актын 1.12-т Зулзагын амралтад амарсан ажилчдад олгосон хөнгөлөлтийн борлуулалтын орлого 8,186,600.0 төгрөгийн, компанийн дотоодын хэрэгцээнд хэрэглэсэн өөрийн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын орлого 100,355,107.0 төгрөг, 2012 онд “Г” ХХК-д борлуулсан хүдрийн нунтаг баяжмалын 84,270,300.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Х” ХК-д борлуулсан 4733.48 тн хүдрийн баяжмалын хаягдлын 18.741.900.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Т” ХХК-д кран ашиглуулсны төлбөрийн 3,023,200.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2010 онд “Г” ХХК-аас авах авлагыг тооцохдоо тооцооны механик алдаа гаргасны улмаас 14,459,500.0  төгрөгийн борлуулалтын орлого, нийт 229,036,607.0 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг ААНОАТ-ын тайланд дутуу тусгасан зөрчилд 56,893,360.7 17,068,008.2 төгрөгийн нөхөн татвар, 17,068,008.2 төгрөгийн торгууль, 15,564,691.7 төгрөгийн алданги ногдуулахаар шийдвэрлэсэн тухайд:

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д Энэ хуулийн 5.3-д заасан албан татвар төлөгчийн тухайн татварын жилд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт олсон болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого, гадаад улсад олсон орлогод албан татвар ногдоно. Гэж, 7.3-д Албан татвар төлөгчийн дараахь төрлийн орлогод албан татвар ногдоно, 7.3.1.үйл ажиллагааны орлого; 7.3.2.хөрөнгийн орлого; 7.3.3.хөрөнгө борлуулсны орлого. гэж заажээ.

Хуулийн дээрхи заалтуудаас үзвэл нэхэмжлэгч компанийн захирлын тушаалаар нэр бүхий ажилтнуудыг “Зулзага”-ын амралтанд амруулахад тэдгээр ажилтнуудад хөнгөлөлт олгосон байх ба уг хөнгөлөлтийг “борлуулалтын орлого”-д хамааруулж тайлагнахдаа 2011, 2012, 2013 онуудад тус тус дутуу тайлагнасан, тухайн орлогыг борлуулалтаар тооцож Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдуулж тайлагнаагүй нь хууль зөрчсөн гэж шүүх дүгнэв.

Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1-д “татвар ногдох зүйл, татвараа үнэн зөв тодорхойлж, тогтоосон хугацанд төлөх, 18.1.3-д “анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах” нь татвар төлөгчийн үүрэг байхаар заасан.

Иймд компанийн дотоодын хэрэгцээнд 2009-2012 онуудад хэрэглэсэн гэх бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэлийн дотоод эргэлтэнд буюу технологийн үйл явцад ашиглаагүй, компанийн дотоодын хэрэгцээнд ашигласан тохиолдолд уг бүтээгдэхүүний үнийг борлуулалтын орлогоор бүртгэх ёстой байсан, энэ талаарх татварын байцаагч нарын гаргасан акт хууль зүйн үндэслэлтэй байна.

Түүнчлэн “Г” ХХК-д 2012 онд борлуулсан хүдрийн нунтаг баяжмалын 84,270,300.0 төгрөгийн, 2012 онд “Х” ХК-д борлуулсан 4733,48 тн хүдрийн баяжмалын хаягдлын 18,741,900.0 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2012 онд “Т” ХХК-д кран ашиглуулсны төлбөрийн 3,023,200 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 2010 онд “Г” ХХК-иас авах авлагыг тооцохдоо тооцооны мехөник алдаа гаргасны улмаас 14.459,500 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг тус тус дутуу тооцсон нь тогтоогдсон, энэ нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1-д “Албан татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны дараахь орлогод албан татвар ногдоно” 8.1.1-д “үндсэн болон туслах үйлдвэрлэл, ажил, үйлчилгээний борлуулалтын орлого” гэж заасныг тус тус зөрчсөн байна гэж шүүх дүгнэв.

Хоёр. “Д” ХК-ийн 2010-2017 оны татварын залруулсан тайланг хүлээн авахгүй байгаа эс үйлдэхүй, татгалзлыг хууль бус болохыг тогтоож, залруулсан тайланг хүлээн авахыг Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газарт  даалгуулах шаардлагын тухайд:

“Д” ХК-иас 2017 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдөр 1-1/2240 дугаар албан бичгээр Татварын ерөнхий газрын улсын төсвийн орлого, хяналтын газарт хандаж “...2009 оноос 2017 он хүртэлх хугацаанд “Д” ХК-иас экспортод гаргасан болон борлуулсан төмрийн хүдрийн баяжмалд тооцсон ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг холбогдох хуулийн этгээдүүдтэй байгуулсан гэрээний үнээр тооцож, ногдуулсан татвараас хасч суутган тооцоолол хийж өгнө үү” гэж хүсэлт гаргасан байх ба хүсэлтийн үндэслэлээ “Засгийн газрын 2011 оны 193 дугаар тогтоолын 2.4-ийн 4 дэх заалт ба 2013 оны 131 дүгээр тогтоолын 3 дахь заалтын 2-ын “төмрийн баяжмал”-д холбогдох хэсэг, Засгийн газрын 2007 оны 88 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан “зарим экспортын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох Монгол банкны болон зах зээлийн үнийн эх сурвалжийн нэрийн 3 дахь заалт, Засгийн газрын 2013 оны 131 дүгээр тогтоолын 2 дахь заалтын “төмөр”-т холбогдох хэсгийг тус тус хүчингүй болгосон, уг  шийдвэрийг Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаас хянаад 2014 оны 10 дугаар сарын 03-ны өдрийн 546 дугаар тогтоолоор хэвээр үлдээсэн...” гэж тодорхойлжээ.

Уг хүсэлтэд Татварын ерөнхий газрын улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын дарга Н.Бгаас 2018 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 01/04 тоот албан бичгээр “2009-2016 онд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөж байсан хууль тогтоомжийн дагуу ногдуулалт хийж төсөвт төлж байсан байна...Улсын дээд шүүхийн 2017 оны 125 дугаар тогтоол нь А******* ХХК-д холбогдох...шийдвэр тул...ижил төрлийн үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг хөнгөлөх, чөлөөлөх, татвар төлөхийг зогсоох үндэслэл болохгүй” гэсэн хариу өгчээ.

Татварын ерөнхий хуулийн 58 дугаар зүйлд “Татварыг суутган тооцох, буцаан олгох”, 58.1-д “Энэ хуулийн 17.1.4-т заасны дагуу татварын алба татвар төлөгчийн илүү төлсөн татварыг ...тухайн хугацаанд төлбөл зохих бусад татварт суутган тооцох, ...татвар төлөгч зөвшөөрвөл дараагийн хугацаанд төлөх татварт суутган тооцох, буцаан олгох зэргээр шийдвэрлэнэ” 58.2-т “Илүү төлсөн татварыг суутган тооцсон бол татварын алба энэ тухай татвар төлөгчид мэдэгдэнэ” заасан.

Хуулийн дээрхи заалтаас үзвэл татвар ногдуулах бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний талаар зохицуулсан захиргааны хэм хэмжээний актыг хүчингүй болгосон Улсын Дээд шүүхийн тогтоол нь 2014 оны 10 дугаар сарын 03-ны өдрөөс хойш үйлчлэх тул нэхэмжлэгч нь энэ хугацаанаас хойшхи хугацаанд хамаарах татварын илүү төлөлтөө суутган тооцуулах эрхтэй.

Гэтэл хариуцагч Улсын төсвийн орлого хяналтын газар нь нэхэмжлэгчийн хүсэлтэд татгалзсан хариу өгөхдөө Татварын ерөнхий хуулийн 58 дугаар зүйлд заасныг болон ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг тооцох үнэлгээ, аргачлалыг баталсан захиргааны хэм хэмжээний акт хүчингүй болсон талаар дурдалгүй, зөвхөн “...Монгол улсын дээд шүүхийн захиргааны хэргийн хяналтын шатны шүүхийн 2017 оны 4 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 125 дугаар тогтоол нь “А*******” ХХК-ийн нэхэмжлэлээр үүсгэгдэн хянагдсан шийдвэр байх бөгөөд энэ нь төмрийн хүдэр олборлогч, экспортлогч аж ахуйн нэгжүүдэд нэгэн адил хамааралтай нийтлэг эрх зүйн зохицуулалт биш... “ гэж үзэж татгалзсан нь хууль бус.

Өөрөөр хэлбэл нэхэмжлэгч 2017 он хүртэлх татвараа суутган тооцуулах хүсэлт гаргасан нь Татварын ерөнхий хуулийн 58 дугаар зүйлд заасантай нийцэж байх ба энэ тохиолдолд татварын алба хүсэлтийг хүлээн авч 2014 оны 10 дугаар сарын 03-ны өдрөөс хойшхи татварын тооцооллыг зөвтгөх боломжтой байна.

Иймд хариуцагчийн татгалзлыг хууль бус болохыг тогтоож, залруулсан тайланг хүлээн авахыг хариуцагчид даалгах нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэв.

Гурав. Уг актаар тавигдсан нийт торгууль, алдангийг Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуульд зааснаар өршөөлд хамруулах шаардлагын тухайд:

Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-д  “Энэ хуулийн зорилт нь гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг эрүүгийн хариуцлагаас, ялтныг ял эдлэхээс, зарим этгээдийг захиргааны шийтгэлээс чөлөөлөхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино” гэж, мөн хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-д “энэ хууль 2015 оны 07 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд хамаарна”, 4 дүгээр зүйлийн 4.3-д “Хууль тогтоомж зөрчиж захиргааны зөрчил гаргасан болон шийтгэл хүлээсэн этгээдийг өршөөн хэлтрүүлнэ” гэж, хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-д “Энэ хуулийн 3.1-д заасан гэмт хэрэг үйлдсэн хүн гэдэгт  2015 оны 7 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө... захиргааны зөрчил гаргасан болон шийтгэл хүлээсэн хүн хамаарна” 10.2-т “Энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасан өршөөлд хамааруулах үндэслэл нь 2015 оны 7 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө шүүхийн хүчин төгөлдөр болсон шийтгэх тогтоол, шийдвэр, төрийн эрх бүхий байгууллагын захиргааны шийтгэл ногдуулах шийдвэр зэргээр тогтоогдсон байна.” гэж тус тус заажээ.

Хуулийн дээрхи заалтыг маргааны үйл баримттай холбогдуулан авч үзвэл нэхэмжлэгч компанийн 2015 оны 7 дугаар сарын 02-ны өдрөөс өмнөх хугацаанд үйлдсэн “...татвар ногдох орлого, орлогоос бусад зүйлсийг нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд тусгахгүй орхигдуулах...багасгаж тусгах”, “татварыг хуульд заасан хугацаанд төлөөгүй” захиргааны зөрчилд ногдуулах шийтгэл болох алданги, торгууль нь уг хуулийн үйлчлэлд хамаарахаар байна.

Иймд Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын улсын байцаагчийн 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актаар нэхэмжлэгч компанид ногдуулсан нийт төлбөрөөс татварын маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолоор тогтоосон дүнгээс тооцож торгууль, алдангийг өршөөн хэлтрүүлэх нь зүйтэй гэж шүүх үзлээ.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.1, 106.3.4, 106.3.6, 106.3.11,106.3.13-д заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 18.1.3, 28 дугаар зүйлийн 28.1.9,  29 дүгээр зүйлийн 29.1.8, 74 дүгээр зүйлийн 74.1.3, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1, 7.1.3, 8 дугаар зүйлийн 8.1, 8.1.1-д заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч Д ХК-иас гаргасан “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын тогтоох хэсгийн 1.11 дэх хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагын хүрээнд Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын гаргасан 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын тогтоох хэсгийн 1.11 дэх хэсгийг захиргааны байгууллагаас дахин шинэ акт гарах хүртэл 6 сарын хугацаагаар түдгэлзүүлсүгэй.

2. Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 18.1.3, 28 дугаар зүйлийн 28.1.9,  29 дүгээр зүйлийн 29.1.8, 74 дүгээр зүйлийн 74.1.3, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1, 7.1.3, 8 дугаар зүйлийн 8.1, 8.1.1. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2, 47.2.2-т заасныг тус тус баримтлан  Д ХК-иас гаргасан, “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ц.Х, Р.Д, Б.Б нарын 2014 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын тогтоох хэсгийн 1.7, 1.8, 1.12 дахь хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, актын 1.8-д заасан 292,200,088,763.2 төгрөгийн зөрчилд холбогдох хэсгийг хүчингүй болгож, “актын 1.7, 1.12 дахь хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосугай.

3. Татварын ерөнхий хуулийн 58 дугаар зүйлийн 58.1-д заасныг баримтлан нэхэмжлэгчээс гаргасан “татварын залруулсан тайланг хүлээн авахгүй байгаа хариуцагчийн татгалзлыг хууль бус болохыг тогтоож, залруулсан тайланг хүлээн авахыг Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газарт даалгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, нэхэмжлэгч компанийн татварын залруулсан тайланг хүлээн авахаас татгалзсан хариуцагчийн татгалзлыг хууль бус болохыг тогтоож, залруулсан тайланг хүлээн авахыг Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газарт  даалгасугай.

4. Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1, 3 дугаар зүйлийн 3.1, 4 дүгээр зүйлийн 4.3, 10 дугаар зүйлийн 10.1, 10.2-д заасныг тус тус баримтлан Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын улсын байцаагчийн 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актаар ногдуулсан нийт торгууль, алдангиас татварын маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолоор хассан үнийн дүнгээр тооцож 429,969,354.2 төгрөгийн торгууль, 256,385,410.8 төгрөгийн алданги, нийт 686,354,765.0 төгрөгийг  өршөөн хэлтрүүлж нэхэмжлэгчийн төлөх нийт төлбөрийг 193.386,182.6 төгрөг болгож багасгасугай.

5. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 107 дугаар зүйлийн 107.6-д зааснаар шүүхээс тогтоосон хугацаанд захиргааны байгууллагаас шинэ акт гаргаагүй бол Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын улсын байцаагчийн 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн ******* тоот актын 1.11 дэх хэсэг хүчингүй болохыг дурдсугай.

6. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 51 дүгээр зүйлийн 51.1, 47 дугаар зүйлийн 47.2 дахь хэсэгт зааснаар нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагчаас 35100 төгрөгийг гаргуулж, нэхэмжлэгч “Д” ХК-д олгосугай.

 Захиргааны  хэрэг  шүүхэд  хянан  шийдвэрлэх  тухай  хуулийн  108  дугаар зүйлийн 108.2-т заасны дагуу шүүхийн энэ шийдвэр танилцуулан сонсгосноор хүчинтэй болох бөгөөд мөн хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч өмгөөлөгч нар нь шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                  Н.ДУЛАМСҮРЭН