МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Н.Дуламсүрэн даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны “4” дүгээр танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: “Э********* ******” ХК /РД:5****** /,

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, улсын байцаагч Ч.С*****, С.Г*********, Б.Х*******

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, байцаагч Ч.С*****, С.Г*********, Б.Х******* нарын 2021 оны 3 дугаар сарын 30-ны өдрийн НА-2********тоот Нөхөн ногдуулалтын актаас 27,879,403,381.45 төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгох, 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдрийн Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 16 дугаар тогтоолоор 2018-2019 оны алдангийн дүнг 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмэгдүүлснийг тус тус хүчингүй болгуулах” тухай

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Э.Уянга, Б.Г*******, Ү.Г*******, хариуцагч П.Д*******, С.Г*********, Б.Х*******, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Ц.Т*******,  хариуцагч Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ш.Ц*******, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Ж.Н********* нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1/ Нэхэмжлэгч “Э********* ******” ХК-иас “Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, байцаагч Ч.С*****, С.Г*********, Б.Х******* нарын 2021 оны 3 дугаар сарын 30-ны өдрийн НА-2********тоот Нөхөн ногдуулалтын актаас 27,879,403,381.45 төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгох, 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдрийн Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 16 дугаар тогтоолоор 2018-2019 оны алдангийн дүнг 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмэгдүүлснийг тус тус хүчингүй болгуулах”-аар маргаж байна. Үүнд:

1/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 1 дэх хэсэгт заасан зөрчлийн тухайд:

2011-2012 онд М***** *************ХХК-аас тээврийн хэрэгслүүд худалдаж авахад урамшуулал хэлбэрээр дагалдаж ирсэн Nissan UD 20тн 52-22 УНТ, Nissan Patrol ******* УНН 2 автомашиныг 2017 онд балансаас гадуур бүртгэснийг татварын бүртгэлээр хөрөнгийг орлогоор хүлээн зөвшөөрөөгүй гэж үзэн зөрчилд тооцсон. Бүртгэл хөтлөөгүй тохиолдолд Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 48 дугаар зүйлийн 48.1-т “Тодорхой үйл ажиллагаа эрхлэхдээ, бодит бус үнэ хэрэглэсэн, тайлан, бүртгэл хөтлөөгүй буюу дутуу хөтөлсөн, эсхүл бүртгэл, татварын тайланг гаргаж өгөөгүй нь нотлогдсон тохиолдолд татварын алба тухайн татвар төлөгчийн татварын ногдлыг дор дурдсан шууд бус аргаар тодорхойлно”, мөн зүйлийн 48.1.2-т “жижиг үнийн арга”, мөн зүйлийн 48.5-д “Татвар төлөгчтэй ойролцоо хүчин чадал, нөхцөл бүхий адилтгах үйл ажиллагааг тухайн орон нутагт эрхэлж буй татвар төлөгч байгаа бол түүний, байхгүй бол ойролцоо орон нутагт орших хэд хэдэн татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, орлого, зарлагын буюу бусад бодит тооцоонд үндэслэн татварын ногдол тодорхойлохыг “жишиг үнийн арга” гэнэ.” гэж заасны дагуу дээрх 2 машины татварын ногдлыг жишиг үнийн арга ашиглан ногдуулах ёстой.

Жишиг үнийн аргаар татварын ногдлыг тодорхойлохдоо Сангийн сайдын 2019 онд 294 дугаар тушаалаар баталсан “Татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлох журам”-ын дагуу татварын ногдлыг тооцоолно. Маргааны үйл баримт нь 2017 оных боловч Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд “2008 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулиар хяналт шалгалтыг эхлүүлсэн бол уг хяналт шалгалтыг 2008 оны  5-р сарын 20-ны өдөр баталсан. Татварын ерөнхий хуулийн дагуу үргэлжлүүлэн, хянан шийдвэрлэнэ” гэж зааснаас үзэхэд хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий хууль  / Шинэчилсэн найруулга /  мөрдөж эхэлсэн 2020.01.01-ээс хойш эхэлсэн бол 2019 оны Сангийн сайдын 294 дугаар тушаалаар баталсан журмыг хэрэглэх байсан Иймд татварын улсын байцаагч нар хэрэглэвэл зохих хууль, журмыг хэрэглээгүй тул энэ зөрчлийг хүчингүй болгох хууль зүйн үндэслэлтэй байна.

2/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 3 дахь хэсэгт 3.а. 2017онд “М***** ******* **** ****” компаниас авсан 350.0 сая ам. долларын урт хугацаат зээлийн хүүг хугацаандаа төлөөгүйн улмаас нэмэгдүүлсэн хүүг төлөхдөө зээлийн хүүгийн зардлаар бүртгэж, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан гэх зөрчлийн тухайд:

“Э***** *********” ХК нь Ч**** компанитай 350 сая ам. долларын зээлийн гэрээ байгуулсан бөгөөд Иргэний хуулийн 282 дугаар зүйлийн 282.1-д “Зээлийн гэрээгээр талууд хэлэлцэн тохиролцож хүү тогтоож болно.” гэж заасны дагуу уг гэрээгээр зөвхөн зээлийн хүү, нэмэгдүүлсэн хүү төлөхөөр тохиролцсон бөгөөд ямар нэгэн торгууль алданги, нөхөн төлбөр төлөх талаар зохицуулалтыг тусгаагүй болно. Түүнчлэн зээлийн хүүг нэмэгдүүлсэн хүү гэдэг ойлголт нь торгууль, алданги нөхөн төлбөр гэсэн ойлголтоос өөр бие даасан ойлголт юм. Тодруулбал:

Иргэний хуулийн 232 дугаар зүйлийн 232 1-д Хүлээсэн үүргээ гүйцэтгээгүй буюу зохих ёсоор гүйцэтгээгүй тал нь хууль болон гэрээнд зааснаар нөгөө талдаа төлөх ёстой мөнгөн төлбөрийг анз гэнэ.”,  232. 4-д “Анз нь торгууль, алданги гэсэн төрөлтэй байна.” гэж тодорхойлж өгсөн. Анз буюу торгууль, алдангийн гэрээг бичгээр хийхийг Иргэний хуулиар зохицуулж өгсөн. Нөхөн төлбөр гэдэг нь тухайн этгээд бусдад өөрийн буруутай үйл ажиллагааны улмаас хохирол учруулснаас үүдэн гарах хохирлыг эрх бүхий байгууллагаар шийдүүлэн нөхөн төлбөр төлөх тухай эрх зүйн ойлголт юм. Талуудын хооронд байгуулсан гэрээнд торгууль, алданги, нөхөн төлбөртэй холбоотой ямар нэг харьцааг тусгаж өгөөгүй.

Ч**** компанитай байгуулсан зээлийн гэрээ 2017 оны 3-р сард бүрэн дуусаж, гэрээг дүгнэж, хаасан бөгөөд уг гэрээтэй холбоотойгоор тус компаниас гэрээний үүргээ биелүүлээгүй хэмээн ямар нэгэн торгууль алданги, нөхөн төлбөрийг гаргуулахаар Э***** ********* ХК-с нэхэмжлээгүй байна.

Улсын Дээд шүүхийн 2016 оны “Иргэний хуулийн 44, 45, 46 дугаар бүлэг, банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, төлбөр тооцоо, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хуулийн зарчим зүйл, заалтыг тайлбарлах тухай” 53 дугаар тогтоолын хоёрын 2.2-т “Иргэний хуулийн 452 дугаар зүйлийн 452.2, Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, төлбөр тооцоо, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 3-т тус тус заасан “үндсэн хүү” гэж зээлийг ашиглавал зохих хугацаагаар зээлдүүлэгчээс тогтоогж, зээлдэгч зөвшөөрч гэрээнд заасан хэмжээгээр төлөх хариу төлбөр буюу зээлийн үнийг хэлнэ. Мөн зүйл заалтыг “нэмэгдүүлсэн хүү” гэж зээлдэгч авсан зээлээ гэрээнд заасан хугацаандаа буцааж төлөөгүй тохиолдолд зээлдэгчээр үндсэн хүү дээр нэмж төлүүлэхээр тогтоож, гэрээгээр тодорхойлсон хариуцлагын хэлбэрийг хэлнэ.”гэж тайлбарлажээ.

Дээрх УДШ-ийн тайлбараар зээлийн үндсэн хүүг бодохдоо нийт зээлийн үлдэгдэл, дүнгээс тооцдог бол нэмэгдүүлсэн хүүг тооцохдоо төлөгдөх хугацаа нь болсон ч төлөөгүй байгаа зээлийн дүнгээс тооцдог. Жишээлбэл, 5 сая төгрөг авсан хүн энэ сард зээлээсээ 300,000 төгрөг төлөх ёстой байсан ч түүнийхээ 100,000 төгрөгийг төлөөд үлдсэн нь төлөөгүй бол нэмэгдүүлсэн хүүг тооцохдоо энэ сард төлөх ёстой байсан боловч төлөөгүй байгаа 200,000 төгрөгөөс тооцно.

“Э***** ***** ******ХК” нь Ч**** компанитай 350 сая ам. долларын зээлийн гэрээнд тухайн сарын зээлийн хүүг төлөөгүй бол түүнд нэмэгдүүлсэн хүү тооцохоор тохиролцсон. Харин зээлийг тодорхой заасан хугацаанд төлж чадахгүй бол үндсэн хүүгийн хувь хэмжээг өсгөж, гэрээнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Үндсэн хүүгийн энэ хувь хэмжээний өсөлт нь нэмэгдүүлсэн хүү биш, гэрээгээр шинээр тохиролцсон үндсэн хүү юм. “Э***** ***** ******ХК” нь Ч**** компанид 2016 оныг дуусах хугацаанд үндсэн хүү 58,046,220.47 ам. доллар нэмэгдүүлсэн хүү 648,875.84 ам. доллар төлсөн. Харин 2017 онд үндсэн хүү 1,666,406.61 ам. доллар төлсөн ба нэмэгдүүлсэн хүү огт төлөөгүй болно.

Энэ гэрээний дагуу урьдчилж тохирсон хүү тул ААНОАТ-ын хууль /2006/-ийн, 12 дугаар зүйлийн 12.1.7-д заасан “Зээлийн хүүгийн зардал” хэсэгт хамаарч, уг зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсон нь  хуульд нийцэж байна.

3/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 5 дахь хэсэгт Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг дахь гаалийн хяналтын талбайн зориулалттай /4******** дугаар бүхий 13.5 га, 9 жилийн хугацаатай/ газар эзэмших эрхэд хорогдох тооцож ТНО-ыг бууруулсан гэх зөрчлийн тухайд:

НББОУС-38-д зааснаар Биет бус хөрөнгө гэж биет шинж чанаргүй, тодорхойлж болохуйц, мөнгөн бус хөрөнгийг хэлнэ. Санхүүгийн байдлын тайланд биет бус хөрөнгийг хуримтлагдсан хорогдол, хуримтлагдсан үнэ цэнгийн бууралтыг хассан дансны цэвэр дүнгээр нь толилуулна. Биет бус хөрөнгийг анхны удаа өртгөөр нь, дараагийн тайлант үед өртгийн загвар эсхүл дахин үнэлгээний загварын аль нэгийг нь ашиглан бүртгэнэ.

Сангийн сайдын 2017 оны 361 дүгээр тушаалаар батлагдсан “Санхүүгийн тайлан, тодруулгыг бэлтгэх заавар”-т биет бус хөрөнгөнд газар эзэмших эрхийг оруулсан.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 4-дүгээр зүйлийн 4.1.4-т зааснаар “газар эзэмших эрх” нь биет бус хөрөнгөд хамаардаг.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 13 дугаар зүйлийн 13.2 дах заалтын хүснэгтийн 5 дугаар мөрөнд “Ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгө /Үүнд ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл хамаарна/” гэсэн заалтын тухайд тайлбарлавал:

Энэ заалтад ашиглах хугацаа нь тодорхой байгаа бүх биет бус хөрөнгийг хамааруулж авч үзнэ. Үүнд ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл хамаарна гэсэн нь “Лицензийг нь энэ энэ заалтад бас хамаарна” гэдгийг тодотгож өгсөн тайлбар юм. Хэрвээ зөвхөн хайгуулын болон ашиглалтын лицензэд энэ заалт үйлчилнэ гэж үзэх юм бол хаалтад бичих шаардлагагүй, шууд л хүснэгтдээ бичих ёстой. Монгол хэлний дүрмээрээ ч “Үүнд” гэсэн үг нь уг агуулгад багтах зүйлсээс тодруулж тайлбарлахыг хэлдэг. Монгол хэлний тайлбар толь “хаалтад бичих” гэдгийг тайлбарлахдаа өгүүлбэрт ямар нэгэн зүйлийн утга санааг тодруулах, тодотгох үүднээс хэрэглэдэг тусгай тэмдэглэгээг хэлнэ гэсэн байна.

Татварын байцаагч нар “газар эзэмших эрх”-ийг “газар”-тай андуурч хуулийн 13.9 дэх заалт “Газар, бараа материалын нөөцөд элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцохгүй” гэсэн заалтыг “Газрын эрх”-д хамааруулж, үндэслэл болгосон нь газарт элэгдэл тооцдоггүй дэлхий нийтийн жишгийг буруугаар ойлгож, хэрэглэсэн байна.

Аж ахуй нэгжид газар өмчлүүлдэггүй тул энэ заалтыг зөвхөн  ХХОАТ-ын тухай хуулийн “15.1 Үйл ажиллагааны орлогод албан татварын ногдуулах орлогыг тодорхойлохдоо ААНОАТ-ын тухай хуулийн 13.1-д заасан шаардлагыг хангасан зардлыг хасаж, мөн хуулийн 13.2-т заасан зарчмыг баримталж, 14, 15, 16, 17  дугаар зүйлийг дагаж мөрдөнө” гэсэн заалтын хувьд хэрэглэх хуулийн боломж байдаг.

Өөрөөр хэлбэл татварын улсын байцаагч нар “газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ” буюу Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн  13.2 дахь заалтын хүснэгтийн 5-д хамаарах ашиглах хугацаа нь тодорхой, биет бус хөрөнгийг “газар” гэсэн хуулийн заалтад хамааруулж элэгдэл хорогдол тооцохгүй гэж үзсэн нь хууль бус тул тус зөрчлийг хүчингүй болгох үндэслэлтэй байна.

4/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 6 дахь хэсэгт Санхүүгийн тайланд бүртгэсэн Биет бус хөрөнгөөс ТЭЗҮ-гээр  батлагдсан нөөцөд хамаарах биет бус хөрөнгийн дүн болон цаашид ашиглахаар тооцоолсон хугацаанд үндэслэн /Зүүн цанх 27 жил, Б******* 25 жил/ татварын зорилгоор биет бус хөрөнгийн жилийн хорогдуулгыг шулуун шугамын аргаар илүү тооцож ТНО-г бууруулсан гэх зөрчлийн тухайд:

Монгол Улсын Засгийн Газрын шийдвэрийн дагуу 2018 онд Монгол Улсын бүх иргэдэд хувьцааны ногдол ашиг олгохтой холбоогоор Зүүн цэг, Баруун Цанхийн ордын нөөцийн хэмжээг дахин тооцоолж, ТЭЗҮ-гээр батлагдсан нөөцийн хэмжээ буурсан. Иймээс тус компани НББОУС 8-д заасанчлан, нягтлан бодох бүртгэлийн тооцооллын өөрчлөлтийн үр нөлөөг тухайн тайлант үед болон ирээдүйн тайлант үеүдэд гүйцээх горимоор хүлээн зөвшөөрөх болсон. Өөрөөр хэлбэл, Биет бус хөрөнгийн өмнөх онуудад хамаарах хорогдуулагыг тухайн тайлант жилд болон дараагийн жилүүдэд гүйцээх горимоор шингээж тооцсон.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006/ 13-дугаар зүйлийн 13.2-т “Ашиглах хугацаа нь тодорхойгүй Биет бус хөрөнгийг 10 жилийн хугацаанд, Ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгө /Үүнд ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл хамаарна/-ийг хүчин төгөлдөр байх хугацаанд хорогдуулахаар заасан. Тус компанийн Зүүн, Б*******йн ордын тусгаснаар нөөцийг ашиглах хугацааг 30 жил гэж тогтоосон тул ашиглах хугацаа нь тодорхойгүй гэж үзэж 10 жилээр тооцох үндэслэлгүй юм. Иймд 2018 онд шинээр санхүүгийн тайландаа тусгасан боловч 2011-2017 онд олборлолт хийж, дээр дурдсан ордын нөөцийн тоо хэмжээ өөрчлөгдсөн буюу ТЭЗҮ-гээр батлагдсан нөөцийн хэмжээ буурсан. Иймд гүйцээх горимоор буюу ТЭЗҮ-д анх тусгасан хугацаанаас өмнөх өмнөх жилүүдэд хамаарах ашиглалтын хугацааг хасаж, З*******йн ТЭЗҮ боловсруулагдсан хэсгийн биет бус хөрөнгийг 27 жилд, Баруун Цанхийн ТЭЗҮ боловсруулагдсан хэсгийн биет бус хөрөнгийг 25 жилд хорогдуулахаар шийдвэрлэсэн. Энэхүү шийдвэрийг 2018 онд компанийн захирлын тушаалаар “Биет бус хөрөнгийн хорогдуулга тооцох аргачлал” болгон баталсан.

НББОУСТ 38, Биет бус хөрөнгийн 97-р параграфт “Хөрөнгийг ашиглах боломжтой болсон, өөрөөр хэлбэл удирдлагын төлөвлөсөн арга маягаар ажиллуулах боломжтой болгоход шаардлагатай тийм байршил болон нөхцөл байдалд оруулсан үеэс хорогдуулгыг тооцож эхэлнэ” гэж заасны дагуу ТЭЗҮ батлагдсан нөөцөд хамаарах биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг тооцоолдог. Тус компанийн ТЭЗҮ-ээр цаашид олборлох нүүрсний тоо хэмжээ нь тухайн тайлант үе буюу 2018 онд болон түүнээс хойших хугацаанд биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг тодорхойлох, ашиглалтын хугацааг тодорхойлох суурь үндэслэл болох юм. Биет бус хөрөнгийг хорогдуулгыг санхүүгийн зорилгоор тооцохдоо ХД =(АӨ-ҮӨ) : ЦО х ОН

Томьёогоор тооцоолдог. ХН-хорогдуулахын дүн, АӨ анхны өртөг, ҮӨ үлдэх өртөг, ЦО-цаашид олборлох нөөцийн хэмжээ, ОН- олборлосон нөөц байна.

Бид биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг татварын зорилгоор шулуун шугамын аргаар хийхдээ уг биет бус хөрөнгийн өртгөөс (эсвэл шинэчлэн тогтоосон үнэ цэнээс) үлдэх өртгийг хасаж, хорогдуулах дүнг тодорхойлно. Энэхүү хорогдуулах дүнг тухайн хөрөнгийг цаашид ашиглахаар тооцоолсон жилийн тоонд хувааж, жилийн хорогдуулгын дүнг тооцоолдог. Татварын зорилгоор тооцож буй биет бус хөрөнгийн хорогдуулгын дүнг  анхны өртөг өртөг, ашиглалтын хугацаа зэрэг хүчин зүйлийн улмаас материаллаг хэмжээгээр өөрчлөгдсөн эсэхээг тайлант жил бүрийн эцэст хяналт тавьж ажилладаг.

Батлагдсан ТЭЗҮ-н 30 жилийн хугацаатай уялдуулан Зүүн Цанхийн хувьд 2011 оноос эхлэн 30 жил, Баруун Цанхийн хувьд 2013 оноос эхлэн 30 жил ашиглах хугацаатай.

Иймд тухайн биет бус хөрөнгийг Баруун Цанхи болон Зүүн Цанхийг ашиглаж эхэлсэн үеэс тооцож өмнөх, олборлосон нүүрсний хэмжээ ТЭЗҮ-гээр хэд дэх жил дээр явж байгааг харгалзан, үлдсэн жилдээ хорогдуулсан. Татварын улсын байцаагч нарын үзэж байгаагаар ашиглалтын 30 жилдээ шулуун шугамын аргаар хорогдуулбал ТЭЗҮ-н хугацаа дууссан боловч тухайн биет бус хөрөнгө хорогдож дуусаагүй үлдэгдэлтэй гарч, хуульд заасан тусгай зөвшөөрлийн хүчинтэй хүчин төгөлдөр байх хугацаанд хорогдуулах зарчим алдагдана. Өөрөөр хэлбэл ААНОАТ-ын тухай хууль /2006/-ийн. 13.2-т заасны дагуу 2018 онд шинээр тооцсон биет бус хөрөнгийн хорогдуулалд тооцох ашиглалтын хугацааг цаашид тусгай зөвшөөрлийн хүчин төгөлдөр байх хугацаанд буюу 27 болон 25 жилийн тооцсон нь хуульд нийцэх тул биет бус хөрөнгийн хорогдуулах дүнг ТЭЗҮ-д тусгаснаар 30 жил биш, хувьцааг бүртгэсэн оноос цаашид ТЭЗҮ-д ашиглах хугацаагаар хорогдуулсан зөрүүгээр ТНО-г бууруулсан гэх үндэслэлээр зөрчилд тооцсоныг хүчингүй болгох хууль зүйн үндэслэлтэй байна.

Э***** ***** ******ХК нь биет бус хөрөнгийн хорогдуулга тооцох асуудлаар 2018 онд Зөвлөх үйлчилгээ авч ажиллуулсан бөгөөд уг тайланд олон улсын стандартын дагуу хэрхэн хорогдуулга тооцох асуудлыг нэгтгэн боловсруулсан болно. (Зөвлөх үйлчилгээний тайланг нотлох баримт болгон хавсаргав)

5/. НА-2********тоот нөхөн хорогдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 7 дахь хэсэгт Уурхайн нөхөн сэргээлтийн хаалт, нөхөн сэргээлтийн буулгалт хөрөнгийн дансыг хорогдуулж, ТНО-г бууруулсан гэх зөрчлийн тухайд:

Тус компани Сангийн сайдын 2016 оны 409 дүгээр тушаалаар баталсан “Хайгуул болон олборлох үйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт”-д заасны тус компани уул уурхайн хөрөнгийн нягтлан бодох бүртгэлийг хөтөлдөг. /Уг стандартын холбогдох хэсгийг нотлох баримт болгон хавсаргав/

Уг стандартын 4.5.2.1-ийн 4 дэх хэсэгт уг нөөц санг хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрч, уурхайн хаалт, нөхөн сэргээлтийн хөрөнгийг уурхай ашиглалтын хугацаанд шулуун шугамын аргаар хорогдуулна гэж заасан. Бүртгэлийн бичилтийг ДТ Дуусаагүй үйлдвэрлэл, КТ Уурхайн хаалт, нөхөн сэргээлтийн хөрөнгө гэж бүртгэнэ.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын татварын тухай хууль /2006/-д  уурхайн хаалт, нөхөн сэргээлтийн зардлыг зохицуулсан тодорхой заалт байхгүй. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 12.1.27 дахь заалт нь хаалтын нөхөн сэргээлтийн сангийн зохицуулалт биш, Байгаль орчны үнэлгээний тухай хуулиар жил бүр нөхөн сэргээхтэй холбоотой дансанд төвлөрүүлж буй мөнгөн хөрөнгийн заалт бөгөөд үүнийг нөхөн сэргээлт, хаалтын зардлаас ялгаж зохицуулаагүй. Иймд уул уурхайн компаниуд Сангийн яамны 2016 оны 409 дүгээр тушаалаар батлагдсан журам НББОУС 37-ын дагуу нөөцийн сан үүсгэж татвар ногдох орлогоос хасдаг. Энэ асуудлыг хуулиар зохицуулаагүй, аргачлал, журам байхгүй байна.

Хэрэв уурхайн хаалт, нөхөн сэргээлтийн зардлыг татвар ногдуулах орлогоос хасагдах зардлаар тооцож хасаагүй тохиолдолд хойшлогдсон татварын хөрөнгөөр бүртгэх шаардлага үүснэ. Гэвч хойшлогдсон татварын хөрөнгийг ирээдүйн татварын өрийг багасгах хангалттай орлоготой байхыг шаарддаг. ТЭЗҮ-д заасан хугацаа өнгөрснөөр уурхай орлого олохгүй тул дээрх зардлыг хойшлогдсон татварын хөрөнгөөр бүртгэх боломжгүй. Нөхөн сэргээлтийн сан уурхай хаагдах хүртэл хугацаанд 589 тэрбум төгрөг болох үүнтэй холбоотой 147 тэрбум төгрөгийн татварын өрийг багасгах ёстой гэж үзвэл тэр үед уурхай 147 тэрбум төгрөгийн татварын өр үүсэх орлоготой байхгүй болох тул стандартын дагуу жил бүр татвар ногдох орлогоос хасах зохицуулалттай..

НББОУС 37-д заасны дагуу уурхайн уг нөхөн сэргээлтийн санг байгуулж тухайн сангаас зарцуулж байгаль орчны нөхөн сэргээлтийг хийх ёстой. Уг зардлыг ирээдүйд зардлаар хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй тул санг байгуулах үедээ зардлаар хүлээн зөвшөөрч, дээрх стандартын дагуу Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөгт оруулах үүрэгтэй ба энэ нь хасагдах зардал учир тус зөрчлийг хүчингүй болгох үндэслэлтэй байна.

6/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 8 дахь хэсэгт Нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 онд жилийн эцсийн “ТТ-02 Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн маягтын “СТ-30”-Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүүг зохицуулах тайлангийн “Байнгын зөрүү” хэсгийн бууруулах утга дээр бичиж татвар ногдох орлогыг бууруулсан гэх зөрчлийн тухайд:

Сангийн сайдын 2010 оны 121 тоот тушаалаар баталсан “Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүүг зохицуулах журам”-ын зорилгыг НББОУС 12 Орлогын албан татварыг хэрэгжүүлэх, санхүүгийн тайлангаар илэрхийлэгдсэн татварын өмнөх ашиг, ААНОАТ-ын тайлангийн татвар ногдуулах орлогын хооронд үүсэх байнгын ба түр зөрүүг бүртгэх, тайлангуудын уялдааг хангах, тайлант хугацааны хойшлогдсон татвар хэмжээг тодорхойлох...” гэж тодорхойлсон. Өөрөөр хэлбэл зөрүүгийн тайлан татвар, санхүүгийн тайлангийн хоорондын зөрүүг илэрхийлдэг болохоос уг журмыг зөрчсөн үндэслэлээр татварын ногдол тодорхойлдоггүй. Татварын улсын байцаагч энэ байнгын зөрүүд тусгасан дүнг татвар ногдох орлогыг бууруулсан гэж үзэх үндэслэлгүй юм. Нөхөн ногдуулалтын актад ААНОАТ-ын тухай хуулийн 12.1-т заасныг зөрчсөн гэж үзэж, татварын хуулийн үндэслэлийг тогтоохгүйгээр хариуцлага хүлээлгэсэн нь хууль бус юм.

7/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 12 дахь хэсэгт Экспортод гаргасан нүүрсэнд Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг жишиг үнээр тооцолгүй гэрээний үнээр тооцон, АМНАТ-ийг дутуу ногдуулсан гэх зөрчлийн тухайд:

2019 оны 7-12 дугаар саруудад Экспортод гаргасан нүүрсэнд АМНАТ тооцох борлуулалтын үнэлгээг Засгийн газрын 2019 оны 9-р сарын 4-ний өдөр батлагдсан 342 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар баталсан журмын 2 дугаар зүйлийн 2.7 д заасны дагуу гэрээний үнээр тооцсоныг зөрчилд тооцсон.

Засгийн газрын 2019 оны 9 дүгээр сарын 04-ны өдрийн 342 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар "Гадаадын зах зээлд борлуулсан нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн хүдрийн баяжмалд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох журам"-ыг баталж, 2014 оны 7 дугаар сарын 4-ний өдрийн 220 дугаар тогтоолыг хүчингүй болгосон. Засгийн газрын тухай хуулийн 30 дугаар зүйлийн 7-т "Засгийн газрын тогтоол, Ерөнхий сайдын захирамж нь тэдгээрт болон хуульд өөрөөр заагаагүй бол гарсан өдрөөсөө эхлэн хүчин төгөлдөр болно." гэж зааснаас үзэхэд Засгийн газрын 2019 оны 342 дугаар тогтоолыг дагаж мөрдөх өөр хугацаа заагаагүй тул 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан журам 2019 оны 09 дүгээр сарын 04-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөх ба Мөн өдөр 2014 оны 220 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан экспортолсон нүүрсний АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг тооцох аргачлал хүчингүй болно.

2019 оны Засгийн газрын 342 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар баталсан журам нь Засгийн газрын 2014 оны 220 дугаар тогтоолоор баталсан Гадаад зах зээлд борлуулсан нүүрсний, 2015 оны 103 дугаар тогтоолоор баталсан Гадаад зах зээлд борлуулсан төмрийн хүдэр, төмрийн баяжмалын АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг тооцох аргачлалуудыг нэгтгэж, шинээр "экспортлохоор ачуулсан" нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн баяжмалын АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг тооцохоор болсон. Тус журмын 2.2-т борлуулалтын үнэлгээг гэрээний үнэ үндэслэн тооцуулах тохиолдолд энэ журамд заасан нөхцөл, шаардлагын дагуу борлуулалтын үнэлгээг тооцож, АМНАТ-н тайланг мэдээ, мэдээллийн хамт татварын албанд хүргүүлэх ба 2019 оны 3 дугаар улиралд энэ журмыг баримтална гэжээ. 2019 оны 3 дугаар улиралд энэ журмыг баримтална гэдэг нь тус оны 7, 8 сарын АМНАТ-ын ногдуулалт, төлөлт, тайлагналын чухам алинд нь үйлчлэх бэ гэдэг нь маргааны объект болсон. АМНАТ-н тайлангийн 3 дугаар улиралд гэдэгт 7, 8, 9 дүгээр сарууд багтах бөгөөд 10 дугаар 20-ны дотор тайлагнана. Харин 7, 8 сарын экспортолсон нүүрсний АМНАТ-ын ногдуулалт, төлөлтийг 2014 оны 220 дугаар тогтоолын дагуу, түүний тайлагналыг 2019 оны 342 дугаар тогтоолын дагуу тайлагнах юм. Татварын улсын байцаагчийн зөрчилд тооцсон үндэслэлээр 7. 8 сарын экспортолсон нүүрсний АМНАТ-н ногдуулалт, төлөлтөд 2019 оны 09 дүгээр сарын 04-ны өдөр баталсан Засгийн газрын 342 дугаар тогтоолыг буцаан хэрэглэж мөрдвөл Засгийн газрын тухай хуулийн 30 дугаар зүйлийн 7-т заасныг зарчих юм. Мөн 7, 8 сард экспортлохоор ачуулсан нүүрсний АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг 2019 оны Засгийн газрын 342 дугаар тогтоолын дагуу тооцох шаардлага гарч байна. Хэрэв энэ шаардлагыг хангахын тулд 2019 оны 09 дүгээр сарын 04-ны өдөр баталсан Засгийн газрын 342 дугаар тогтоолд дагаж мөрдөх ОГНОО-г 2019.07.01-нээс гэж өөрөөр зааж өгөх ёстой боловч Засгийн газрын 2014 оны 220 дугаар, 2015 оны 103 дугаар тогтоолуудтай цаг хугацааны давхцал бий болж, тогтоолууд хоорондоо зөрчилдөх болно.

2019 оны 7, 8 дугаар саруудад экспортод гаргасан нүүрсэнд АМНАТ тооцох борлуулалтын үнэлгээнд Засгийн газрын 2014 оны 220 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан аргачлалыг мөрдөх ба 2019 оны 342 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар баталсан журам үйлчлэхгүй. 2019 оны 7, 8 дугаар саруудад экспортод гаргасан нүүрсэнд 2019 оны 9 сарын 4-ний өдөр батлагдсан журмыг мөрдөж жишиг үнэ хэрэглээгүй гэх зөрчлийн 2019 оны 7, 8 сард ногдох АМНАТ-н нөхөн татвар 10,416,909,457,28 төгрөг, түүний торгууль 3,125,042,837.16 төгрөг, нийт 13.541.952.294.44 төгрөгийн төлбөрийг ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 12 дахь хэсгийн дүнгээс хүчингүй болгох үндэслэлтэй байна.

8/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 14 дахь хэсэгт Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлангаар ногдуулсан татварыг хуульд заасан хугацаанд төсөвт төлөөгүй гэх зөрчлийн тухайд:

2017 оны 348,233,515.81 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хуулийн хугацаанд нь төлөөгүй зөрчилд 13,147,293.66 төгрөгийн торгууль, 6,291,646.77 төгрөгийн алданги оногдуулсан.

Татварын ерөнхий хууль/2019/-ийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-т Татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ.

Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт "Татварыг хуулиар тогтоосон хугацаанд нь төлөөгүй бол хүн, хуулийн этгээдийг хугацаа хэтэрсэн хоног тутамд төлөгдөөгүй татварын 0.1 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйл шийтгэл оногдуулах, мөн зүйлийн 1 дэх хэсэгт "Зөрчил үйлдсэн хун, хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах шийдвэр нь шийтгэлийн хуудас хэлбэртэй байна." гэж зааснаас үзэхэд татварыг хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй бол зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил бөгөөд түүнд шийтгэл оногдуулах шийдвэр нь Шийтгэлийн хуудас байна.

Татварын ерөнхий хууль/2019/-ийн 79 дүгээр зүйлийн 79.4.3-т зааснаар нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх үндэслэл нь татвар төлөгчид хууль тогтоомжийн дагуу татварыг нөхөн ногдуулж хариуцлага хүлээлгэх, алданги тооцох юм. Татвар төлөгч нөхөн ногдуулалтын актад гомдол гаргасан тохиолдолд маргаан таслах зөвлөлд гаргана. Харин хугацаанд төлөөгүй татварт холбогдох шийтгэлийн хуудаст гаргах гомдлоо захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд гаргах хуулийн зохицуулалттай байна. Өөрөөр хэлбэл Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан зөрчилд шийтгэлийн хуудсаар биш, нөхөн ногдуулалтын актаар хариуцлага тооцох нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хууль болон Татварын ерөнхий хуулиудыг зэрэг зөрчихөд хүргэж байна.

Татварын улсын байцаагч нар хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй татварт оногдуулах шийтгэлийг нөхөн ногдуулалтын актаар биш шийтгэлийн хуудсаар оногдуулах хуулийг буруу хэрэглэж, холбогдох хуулиудыг зөрчсөн тул нөхөн ногдуулалтын актаар оногдуулсан 13,147,293.66 төгрөгийн торгуулийг хүчингүй болгох үндэслэлтэй байна.

9/. НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн ногдуулсан татварт алданги ногдуулсан тухайд;

Нөхөн татварт алданги тооцох тухай хуучин Татварын ерөнхий хууль/2008/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-т "Хуульд заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварт алданги тооцох..." гэсэн маш тодорхой зохицуулалттай байсан.

Харин одоо мөрдөж буй Татварын ерөнхий хууль/2019/-ийн 73 дүгээр зүйлийн 73.1-т зааснаар татвар төлөгчийн хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй татварт, эсхүл татварын албаны үндэслэлгүй илүү хураасан татварт тус тус алданги тооцохоор хуульчилсан. Нөхөн татварт алданги тооцох тухай хуульчилж өгөөгүй атал татварын улсын байцаагч нар нөхөн татварт алданги тооцож байгаа нь хууль бус юм.

Хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй гэдэгт татварыг Татварын ерөнхий хуулийн 50 дугаар зүйлд заасан хугацаанд төлөөгүй байхыг ойлгодог. Үүнд:

·         татвар төлөгчийн татварын тайлангаар тодорхойлсон татварын хувьд татварын хууль, тогтоомжид зааснаар татвараа төлж, тайлагнасан байх ёстой өдөр:

·         тайлан боловсруулалтаар болон татвар төлөгчийн хүсэлтээр хийсэн залруулгын тайлангаар тодорхойлсон татварын хувьд залруулгын тайлан хүлээн авсан өдөр:

·          нөхөн ногдуулалтын акт, шийтгэлийн хуудсаар тогтоосон татвар, алданги. торгуулийн хувьд уг шийдвэрийг гардуулснаас хойш ажлын 15 өдөр;

·         татварын хууль тогтоомжоор тайлагнадаггүй татварын хувьд татварын хууль тогтоомжоор татвараа төлсөн байх ёстой өдөр.

Иймд тус актын тэмдэглэх хэсгийн 14 дэх хэсгээс бусад алдангийг хүчингүй болгох үндэслэлтэй байна.

10/. Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2021 оны 12 сарын 24-ний өдрийн 16 дугаар тогтоолоор НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын алдангийн хэмжээг нэмэгдүүлэн ногдуулсан шийдвэрийн тухайд:

Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл НА 21210000028 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хэлэлцэж, шийдвэрлэхдээ актын тэмдэглэх хэсгийн 14 дэх хэсгээс бусад зөрчилд ногдох алдангийг 2018 онд 212,907,583.26 төгрөг, 2019 онд 3,238,236,827.89 төгрөг нийт 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмж ногдуулсан нь хууль бус бөгөөд маргаан таслах зөвлөлд хуулиар олгогдоогүй эрх хэмжээ юм.

Тодруулбал, маргаан таслах зөвлөл нь татварын албаны дэргэд татвар төлөгчөөс татварын акттай холбогдуулан гаргасан гомдол, гомдол гаргах хөөн хэлэлцэх хугацааг сэргээхтэй холбоотой хүсэлтийг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий захиргааны ерөнхий хуулийн 93.1-т заасан захиргааны байгууллага юм. Энэ байгууллага нь Татварын ерөнхий хуулийн 47.14-т зааснаар маргаан үүссэн шалтгаан,түүний нөхцөлийг арилгуулах, татварын хууль тогтоомж зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор зөвлөмж гаргаж, татварын албанд хүргүүлэх эрхтэй бөгөөд татварын хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх чиг үүрэгтэй татварын албаны татварын ерөнхий хуулийн 75.1-д заасан үндсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлдэггүй. Татварын ерөнхий хуулийн 41.1-д зааснаар татвар төлөгчийн татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу телбел зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгадаг. Татвар алба гэдэгт татварын ерөнхий хуулийн 74.2-д зааснаар татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага, аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, тосгоны татварын газар, хэлтэс, тасаг, татварын улсын байцаагч, хураагчаас бүрддэг. Маргаан таслах зөвлөл нь татвар төлөгчийн гомдлын хүрээнд урьдчилан шийдвэрлэх журмаар хянан шийдвэрлэх чиг үүрэгтэй болохоос Татварын улсын байцаагчийн эрхийг эдэлж торгууль, алдангийг нэмж ногдуулах эрх бүхий этгээд биш юм.

Захиргааны байгууллагын шатлан захирах зарчмаас үл хамааруулах үүднээс маргаан таслах зөвлөлийн ажиллах журмыг татварын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага болон санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн засгийн газрын гишүүн биш Засгийн газар баталдаг онцлогтой.

Маргаан таслах зөвлөл хуулиар олгогдсон эрх хэмжээний хүрээнд гомдлыг хэлэлцэх явцдаа 2018, 2019 онуудын ААНОАТ болон АМНАТ-н зөрчилд алданги тооцоогүй асуудлыг дутуу шийдвэрлэсэн гэж үзвэл татварын ерөнхий хуулийн 47.11, 47.11.2-т заасны дагуу НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актыг түдгэлзүүлж, актыг дахин шалгуулахаар дээд шатны дээд шатны татварын албанд буцаах шийдвэр гаргах боломж байсан.

Татварын байцаагч нар 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-нээс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний дуустал хугацаанд хяналт шалгалт хийх удирдамж, томилолтын дагуу хяналт шалгалт хийж илрүүлсэн зөрчилд энэ хугацаанд ногдох алданги, торгуулийг оногдуулна. Татварын ерөнхий хууль/2008/-н 43.5-т зааснаар татвар төлөх, тайлагнах хугацаа адил байна гэсний дагуу Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг дараа оны 2 дугаар сарын 10-наас, АМНАТ-ыгг мөн дараа оны 2 дугаар сарын 10-ны өдрөөс алдангийг тооцохоор байна. Хяналт шалгалтын томилолтын эцсийн хугацаа 2019 оны 12 дугаар сарын 31 тул 2018 онд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварт холбогдох зөрчилд тооцох алдангийг тооцох хугацаа 2019 оны 02 дгаар сарын 10-аас 2019 оны 12 дугаар сарын 31, АМНАТ-ын хувьд 2019 оны 01 дүгээр сарын 20-оос 2019 оны 12 дугаар сарын 31, 2019 онд ААНОАТ болон АМНАТ -н илрүүлсэн зөрчилд алданги тооцох боломжгүй. Учир нь Татварын ерөнхий хууль/2008/-н 30.1-д "Төрийн албаны тухай хуулиар төрийн албан хаагчийн үйл ажиллагаанд хориглохоор зааснаас гадна татварын улсын байцаагчийн үйл ажиллагаанд дараах зүйлийг хориглоно. 30.1.1.татварын хяналт, шалгалтыг удирдамж, томилолтгүйгээр хийх" гэж заасныг зөрчих юм.

Иймд Татварын ерөнхий газар, Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, байцаагч Ч.С*****, С.Г*********, Б.Х******* нарын 2021.03.30-ны өдрийн НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актын тогтоох хэсгээс 20,546,364,932.97 төгрөгийн нөхөн татвар, 6,177,026,773.53 төгрөгийн торгууль, 1,156,011,674.96 төгрөгийн алданги нийт 27,879,403,381.45 төгрөгийн төлбөрийг Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлийн 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдрийн №16 тогтоолоор 2018-2019 оны алдангийн дүнг 3,451, 144,411.11 төгрөгөөр нэмэгдүүлснийг тус тус хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж шийдвэрлэж өгнө үү” ” гэв.

4. Хариуцагч Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, байцаагч Ч.С*****, С.Г*********, Б.Х******* нар шүүхэд бичгээр ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “...

1/ Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 8 дугаар зүйлд: "8.1. Албан татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны дараах орлогод албан татвар ногдоно: 8.1.6. үнэ төлбөргүйгээр бусдаас авсан бараа, ажил, үйлчилгээний орлого" гэж заасныг зөрчиж 2017 онд усны машин /Nissan UD 20TH **-** ***/ 50,000,000.00 төгрөг, суудлын автомашин /Ниссан патрол  **-** ***/ 15,000,000.00 төгрөг, нийт 65,000,000.00 төгрөгийн балансаас гадуур бүртгэлтэй хөрөнгийг бусад орлогоор хүлээн зөвшөөрч бүртгээгүй албан татвар ногдуулаагүй зөрчилд 16,250,000.00 төгрөгийн нөхөн татвар, 4,875,000.00 төгрөгийн торгууль, 3,250,000.00 төгрөгийн алданги, нийт 24,375,000.00 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

"Э***** ***** ******" ХК нь 2011 онд "М***** **********" ХХК-иас уул уурхайн техник худалдан авахад урамшуулалд өгсөн усны машин /Nissan UD 20TH суудлын автомашин / Ниссан патрол/-ыг 2011 оны 12 дугаар сарын 01 нд "Зүүн цанх Балансаас гадуурх-тээврийн хэрэгсэл"-2905-22-05-001-00-00-002 балансаас гадуурх дансанд бүртгэж авсан байна.

Үндсэн хөрөнгийн үлдэгдлийн 2020 оны дэлгэрэнгүй тайлангийн Балансаас гадуур хөрөнгийн бүртгэлийн эхний үлдэгдэлд 452111112001 хөрөнгийн дугаарт усны машин /NissanUD 20 тн/-ыг 50,000,000.00 төгрөгөөр, 452111112002 хөрөнгийн дугаарт суудлын -автомашин / Ниссан патрол/-ыг 15,000,000.00 төгрөгөөр тус тус бүртгэсэн байгаа нь хяналт шалгалтын явцад татвар төлөгчөөс ирүүлсэн үндсэн хөрөнгийн үлдэгдлийн дэлгэрэнгүй тайлангаар нотлогдож байна.

Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйл "Нягтлан бодох бүртгэлийн зарчим"-ын 5.1-д "Аж ахуйн нэгж, байгууллага нягтлан бодох бүртгэлийн дараах зарчмыг баримтална: 5.1.4. үнэн зөв байх." Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.3-т "анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах", мөн хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д "Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно гэсэн заалтыг зөрчиж бусдаас үнэ төлбөргүй авсан 2 ширхэг тээврийн хэрэгслийг "үйл ажиллагааны бусад орлого"-оор бүртгэн, татвар ногдуулаагүй байсан. Иймд татварын хяналт шалгалтаар дээрх зөрчилд төлбөр ногдуулсан.

2/ Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 12 дугаар зүйлд: "12.8. Дор дурдсан зардал албан татвар ногдох орлогоос үл хасагдана: ... 12.8.2.албан татвар төлөгчийн буруутай үйл ажиллагаатай холбогдон төлсөн торгууль, алданги, бусдад учруулсан хохирлыг нөхөн төлсөн төлбөр..." гэж заасныг зөрчиж, 2017 онд "Ч**** трэйдинг Хонг Конг" компаниас авсан 350,000,000.00 /гурван зуун тавин сая/ ам.долларын урт хугацаат зээлийн хүүг хугацаандаа төлөөгүйн улмаас 1,628,050,530.58 төгрөгийн нэмэгдүүлсэн хүүг төлөхдөө зээлийн хүүгийн зардлаар /данс 7219-11-01-001 12-27-001/ бүртгэж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 407,012,632.65 төгрөгийн нөхөн татвар, 81,402,526.53 төгрөгийн алданги, 122,103,789.79 төгрөгийн торгууль, нийт 610,518,948.97 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

"Э***** ***** *****" ХК нь БНХАУ-ын "Ч**** трейдинг Хонконг" компанитай 2011 оны 07 дугаар сарын 26-ны өдөр байгуулсан "Нүүрс нийлүүлэх, худалдан авах" гэрээний урьдчилгаа төлбөрт 350 сая ам.долларыг авч, төлбөрийг нүүрсээр эргэн төлөх нөхцөлтэй гэрээ байгуулсан. Зээлийн төлбөрийг 2017 оны 04 дүгээр сарын 01-нээр нүүрс болон бэлэн мөнгөөр төлж барагдуулсан. Компани нь 2017 оны санхүү тайлан бүртгэлдээ зээлийн хүүгийн зардлыг үндсэн болон нэмэгдүүлсэн хүүгийн нийлбэрээр тооцож, УХЗХүүгийн өглөг /3523-22-04-001-00-00-102/ данснаас Ч****гийн зээлийн хүү 77019-1 01-001-12-27-001 / дансанд 1-р сард 1,632,357,790.17 төгрөг, 2-р сард 1,374,421,350.85 төгрег 3-р сард 1,097,363,114.90 төгрөг, нийт 4,104,142,255.92 төгрөгийн хүүгийн зардлыг тооцсон байна.

Шалгалтаар нийт зээлийн хүүгийн зардлаас үндсэн болон нэмэгдүүлсэн хүүг салган тооцсон анхан шатны баримтаас 2017 оны 01-р сард 625.425,427.85 төгрөг 02-р сард 546,440,386.68 төгрөг, 03-р сард 456,184,765.26 төгрөг, нийт 1,628,050,530 58 төгрөгийн нэмэгдүүлсэн хүүгийн зардлыг зээлийн хүүгийн зардалд оруулж татвар Ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчлийг тогтоосон. / Журналын бичилт болон зээлийн хүүгийн тооцооллыг үндсэн болон нэмэгдүүлсэн хүүг тооцсон дэлгэрэнгүй хүүгийн тооцооллыг хавсаргав/

"Э***** ***** ******" ХК нь зээлийн хүүг хугацаандаа төлөөгүйн улмаас нэмэгдүүлсэн хүү төлөх гэрээний заалтын дагуу гэрээний үүргээ биелүүлээгүйн улмаас зээлдэгч талд нэмэгдүүлсэн хүү төлсөн байна. Энэ талаар 2016 оны санхүүгийн үйл ажиллагаанд Үндэсний аудитын газраас хийсэн шалгалтын дүгнэлтэд дурдсан байна. Татварын улсын байцаагчид бид шалгалтаар нийт 1,628,050,530.58 төгрөгийн нэмэгдүүлсэн хүүг зээлийн хүүгийн зардалд оруулж, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд төлбөр ногдуулсан.

3/: Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 13 дугаар зүйлийн 13.9-д “Газар, бараа, материалын нөөцөд элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцохгүй" гэж заасныг зөрчиж, Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг дахь гаалийн хяналтын талбайн зориулалттай 1,108,871,630.09 төгрөгийн үнэлгээ бүхий, 4******** дугаар бүхий 13.5 га газар эзэмших эрхэд 2017 онд 184,811,938.00 төгрөг, 2018 онд 184,811,938.00 төгрөг 2019 онд 184,811.938.00 төгрөг, нийт 554,435,814.00 төгрөгийн хорогдуулга тооцож албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 138,608,953 50 төгрөгийн нөхөн татвар, 41,582.686.05 төгрөгийн торгууль, 16,891,811.13 төгрөгийн алданги, нийт 197,083,450.68 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

"Э***** ***** ******" ХК нь "Г*** *****" ХХК-иас 5.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгийг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн шугамаар шилжүүлж авахад Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг дахь гаалийн хяналтын талбайн зориулалттай /4******** дугаар бүхий 13.5 га, 9-н жилийн хугацаатай эзэмших зориулалттай/ газрыг 2017 онд 1,108,871.630.09 төгрөгөөр үнэлж, нягтлан бодох бүртгэлийн "үндсэн хөрөнге" булгийн биет бус хөрөнгөнд "Зүүн цанх газар эзэмших эрх" нэрээр / *** *** *** **** *** ***/ бүртгэж авсан байна.

Нягтлан бодох бүртгэлд газар эзэмших эрхийг бүртгэхдээ "Г**** **** " ХХК-иас хүлээн авсан хөрөнгийн жагсаалтад үнэлсэн байсан 1,108,871,630.09 төгрөгөөр бүртгэсэн байна. Тус компани нь дээрх эзэмшлийн газрыг нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт 38-ын дагуу биет бус хөрөнгө гэж үзэн "газар эзэмших эрх" дансанд бүртгэж, эзэмших хугацаа 9 жилд нь хорогдуулан, 2017-2019 онд нийт 554,435,814.00 төгрөгийн дүнгээр элэгдэл хорогдлын шимтгэл байгуулсан байна.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.2.5-д "ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгө Үүнд: ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл хамаарна" гэж заасан байх тул ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг тухайн зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацаанд нь тооцохоор байна. Уг хуулийн заалт нь ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч этгээдэд хамааралтай болохоос биш, аливаа аж ахуйн нэгжийн эзэмшлийн газарт элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцоход хамаарахгүй.

Санхүүгийн тайланг НББОУС болон СТОУС-ын дагуу бэлтгэж тайлагнадаг бол харин татварын тайланг татварын хууль тогтоомжийн дагуу бэлтгэн, татвар ногдох орлого, татвар ногдох орлогоос хасагдах зардлыг тооцон, татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлж, албан татвараа ногдуулдаг. Иймээс татвар төлөгч нь санхүүгийн тайлангийн зорилгоор НББОУС 38-д заасны дагуу өөрийн эзэмшлийн газрын "биет бус хөрөнгө"-өөр бэртгэж, хорогдуулга тооцох нь стандартын дагуу боловч, Татварын тайлангийн зорилгоор Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд заасны дагуу өөрийн эзэмшлийн газарт элэгдэл, хорогдлын шимтгэл байгуулахгүй.

Газар, бараа, материалын нөөцөд элэгдэл хорогдлын шимтгэл тооцохгүй гэж нарийвчлан зохицуулсан. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.9-д: "газар, бараа, материалын нөөцөд элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцохгүй" гэж заасныг үндэслэн татварын улсын байцаагчид бид 2017-2019 OHA элэгдлийн зардлаар хорогдуулсан нийт 554,435,814.00 төгрөгийн зөрчилд нөхөн төлбөр ногдуулсан.

4/ Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 13 дугаар зүйлд: “13.1 Албан татвар төлөгчийн 1 жилээс дээших хугацаанд ашиглах хөрөнгөд энэ хуулийн 12.1.5-д заасан элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцно. 13.2. Үндсэн хөрөнгийг дор дурдсан хугацаагаар ашиглахаар тооцож, түүний элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг шулуун шугамын аргаар дараах байдлаар байгуулна: Ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгө /Үүнд ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл хамаарна/-нд хүчин төгөлдөр байх хугацаанд" гэж заасныг зөрчиж санхүүгийн тайланд бүртгэсэн биет бус хөрөнгөөс ТЭЗҮ-гээр батлагдсан нөөцөд хамаарах биет бус хөрөнгийн дүн болон цаашид ашиглахаар тооцоолсон хугацаанд үндэслэн 2018 онд 9,484,825,927.94 төгрөг, 2019 онд 9,484,825,927.94 төгрөг, нийт 18,969,651,855.88 төгрөгийн биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг илүү тооцож, албан татвар ногдуулах орлого бууруулсан зөрчилд 4.742412.963.97 төгрөгийн нөхөн татвар, 1,422,723,889.19 төгрөгийн торгууль, 392,671,793.42 төгрөгийн алданги, нийт 6,557,808,646.58 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

"Э***** ***** ******" ХК нь 2017 оны санхүү байдлын тайланд "З******* хувьцаа, биет бус хөрөнгө1,912,900,744,956.25 төгрөг, Б******* хувьцаа, биет бус хөрөнгө 2,628,343,812,800.43 төгрөг, "бусад хувьцаа" биет бус хөрөнгө 6,648,163,761,789.32 төгрөг, нийт 11,189,408,319,546.00 төгрөгөөр биет бус хөрөнгийг бүртгэсэн байна. Үүнээс: Ашиглаж байгаа Баруун болон З*******йн биет бус хөрөнгөд хорогдуулга тооцсон байна.

Хорогдуулга тооцохдоо НББОУС 8-д заасанчлан, нягтлан бодох бүртгэлийн тооцооллын өөрчлөлтийн үр нөлөөг тухайн тайлант үед болон ирээдүйн тайлант үеүүдэд гүйцээх зарчмаар хүлээн зөвшөөрч өөрөөр хэлбэл, биет бус хөрөнгийн өмнөх онуудад хамаарах хорогдуулгыг тухайн тайлант жилд болон дараагийн жилүүдэд гүйцээх зарчмаар 2018 оноос эхлэн хорогдуулга тооцсон байна. Ашиглаж байгаа 2 лиценз буюу Б******* хувьцаа биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг 27 жилээр, З******* хувьцаа биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг 25 жилээр бүтээгдэхүүний нэгжид ногдуулах аргаар тооцож, 2018 онд 55,383,446,220.54 төгрөг 2019 онд 55,383,446,220.54 төгрөг, нийт 110,766,892,441.08 төгрөгийн хорогдуулга тооцож, татвар ногдох орлогоос хасч тооцсон байна.

Татварын улсын байцаагчид бид хуулийн дээрх заалтыг үндэслэн ашиглаж байгаа биет бус хөрөнгөнд ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацаа /30 жил/ үндэслэн шулуун шугамын аргаар хорогдуулгыг тооцсон. Хяналт шалгалтаар биет бус хөрөнгөд шулуун шугамын аргаар хорогдуулга тооцсон болон татвар төлөгчийн бүтээгдэхүүний нэгжид ногдуулах аргаар хорогдуулга тооцсоны зөрүү дүн болох 2018 онд 9.484,825,927.94 төгрөг, 2019 онд 9,484,825,927.94 төгрөг, нийт 18,969,651,855.88 төгрөгийн дүнгээр татвар ногдуулах орлогоо бууруулсан гэж үзэн нөхөн төлбөр ногдуулсан.

5/ Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 12 дугаар зүйлд: “12.1.Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно: ... 12.1.27 Ашигт малтмалын тухай хуулийн 38.1.8. 39.1.9-т заасны дагуу байгаль орчныг нөхөн сэргээх зорилгоор төвлөрүүлсэн мөнгөн хөрөнгө, 13.1.Албан татвар төлөгчийн 1 жилээс дээших хугацаанд ашиглах хөрөнгөд энэ хуулийн 12.1.5-д заасан элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцно, 13.2 Үндсэн хөрөнгийг дор дурдсан хугацаагаар ашиглахаар тооцож, түүний элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг шулуун шугамын аргаар дараах байдлаар байгуулна..." гэж заасныг зөрчиж, уурхайн нөхөн сэргээлтийн хаалт, нөхөн сэргээлтийн буулгалт хөрөнгийн дансыг 2017 онд 593,337,004.19 Төгрөг, 2018 онд 7,717,160,833.87 төгрөг, 2019 онд 5,294,443,503 41 төгрөг, нийт 13,604,941,341.40 төгрөгөөр хорогдуулж, үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлын нэгтгэл дансанд бүртгэж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 3,401,235,335.37 төгрөгийн нөхөн татвар, 1,020,370,600.61 төгрөгийн торгууль, 349,157,308.73 төгрөгийн алданги, нийт 4,770,763,244.71 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

“Э***** ***** ******" ХК нь Сангийн сайдын 2016 оны 409 дүгээр тушаалаар баталсан "Хайгуул болон олборлох үйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт"-д заасны дагуу НББОУС 37 "Нөөц, болзошгүй өр төлбөр ба болзошгүй хөрөнгө"-г үндэслэн уурхайн нөхөн сэргээлтийн санг байгуулж, тухайн санг элэгдүүлэн элэгдлийн зардлыг үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал дансанд бүртгэсэн байна. Сангийн сайдын 2016 оны 409 дүгээр тушаалаар баталсан "Хайгуул болон олборлох уйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт"-Уурхайн хаалт ба нөхөн сэргээлтэд зориулан нөөц санг НББОУС 37 Неец, Болзошгүй өр төлбөр ба Болзошгүй Хөрөнгө стандартын дагуу нөөц санг байгуулж бүртгэлд тусгана. Мөн "Нөөц сан"-г холбогдох хөрөнгийн өртөгт капиталжуулах ба уурхайн ашиглалтын хугацаанд бүтээгдэхүүний нэгжид, эсвэл шулуун шугамын аргын аль тохиромжтойг сонгон хорогдуулна гэж заасан.

 "Хайгуул болон олборлох уйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын 1.2-д Энэхүү стандартыг СТОУС-ын дагуу тус салбарын онцлогт тохируулан боловсруулсан ба ажил гүйлгээг татварын зорилгоор хэрхэн бүртгэлд тусгах тухай багтаагүй болно гэж заасан нь энэхүү стандарт нь зөвхөн санхүүгийн тайлангийн зорилгоор санхүү байдлын тайлан гаргахдаа баримтлах стандарт юм.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 12 дугаар зүйлд: 13.1.Албан татвар төлөгчийн 1 жилээс дээших хугацаанд ашиглах хөрөнгөд энэ хуулийн 12.1.5-д заасан элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцно 13.2 Үндсэн хөрөнгийг дор дурдсан хугацаагаар ашиглахаар тооцож, түүний элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг шулуун шугамын аргаар дараах байдлаар байгуулна... "гэж заасан нь нөөц санд элэгдэл тооцох талаар татварын хуульд хуульчлаагүй байна.

Татвар төлөгч нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 38.1.8, 39.1.9-т заасны дагуу байгаль орчныг нөхөн сэргээх зорилгоор Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яаманд жил бур Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө гарган батлуулж, төлөвлөгөөний биелэлтийг тайлагнадаг байна.

Хяналт шалгалтаар бид нөхөн сэргээлтэд зарцуулсан ажлын гүйцэтгэлийг тайлант оны байгаль орчны менежментийн зардлаар хүлээн зөвшөөрч, татвар ногдох орлогоос хасч тооцсон. Татвар төлөгч нь БОАЖЯ-нд төвлөрүүлсэн мөнгөн хөрөнгийг 2017 оны эхний үлдэгдэл 387,275,000.00 төгрөг, 2019 онд 41,125,000.00 төгрөг, нийт 428,400,000.00 төгрөгийг БОНХЯ нөхөн сэргээлтийн авлага" /1207-11-01-001-00-00-001/ тооцооны Дансанд үлдэгдэлтэйгээр санхүү байдлын тайланд тусгасан.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн *12.1 Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно: 12.1.27 Ашигт малтмалын тухай хуулийн 38.1.8, 39.1.9-т заасны дагуу байгаль орчныг нөхөн сэргээх зорилгоор төвлөрүүлсэн мөнгөн хөрөнгө" гэж заасан байгаа нь татвар төлөгч нөхөн сэргээлтийн зориулалтаар төвлөрүүлсэн мөнгөн хөрөнгийг татвар ногдох орлогоос хасахыг хуульчилсан. Иймд бид татварын хяналт шалгалтаар уурхайн нөхөн сэргээлтийн хаалт, нөхөн сэргээлтийн буулгалт хөрөнгийг элэгдүүлэн, үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардалд бүртгэн, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан 2017-2019 онд нийт 14,033,341,341.17 төгрөгийн зардлаас Байгаль орчин аялал жуулчлалын яаманд 2017-2019 онд төвлөрүүлсэн нийт 428,400,000.00 төгрөгийн мөнгөн хөрөнгийг хасаж, үлдэх 13.604,941,341.47 төгрөгийн зөрчилд төлбөр ногдуулсан.

6/ Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 12 дугаар зүйлд: 12.1.Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно: 12.1.1.түүхий эд, үндсэн болон туслах материал, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, уур, ус, эрчим хүч, түлш, шатахуун, сэлбэг хэрэгсэл, сав, баглаа боодлын зэрэг бүх төрлийн материалын зардал.... 12.1.36 спортын холбоо, спортын клубийн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор аж ахуйн нэгжээс тухайн татварын жилд хандивласан 10 сая хүртэлх төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний хандив, хөрөнгө" гэж /татвар ногдох орлогоос хасагдах зардлын нэр төрлийг нэрлэн заасан/ заасныг зөрчиж, 2017 оны 5,695,742,360.77 төгрөгийн нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 оны жилийн эцсийн "ТТ-02" Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн маягтын "СТ-30ө Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүү зохицуулах тайлангийн "Байнгын зөрүү" хэсгийн бууруулах утга дээр тайлагнаж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 1,423,935,590.19 төгрөгийн нөхөн татвар. 427,180,677.06 төгрөгийн торгууль, 235,803,733.74 төгрөгийн алданги нийт 2,086,920,000.99 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

"Э***** ***** ******" ХК нь 2018 оноос өмнө нөхөн сэргээлтийн санг байгуулахдаа тухайн жилийн борлуулалтын орлогын үнийн дүнгийн 1 хувиар тооцож санг байгуулсан байсан. Харин 2018 оны 04 сард Байгаль орчны үнэлгээ хийх тусгай зөвшөөрөлтэй "Э***** *******" ХХК-иар анх үүсгэн байгуулагдсанаас хойших хугацааны байгаль орчны аудитын үйлчилгээ хийлгүүлж, дүгнэлт гаргуулсан.

Уг аудитын дүгнэлтийн дагуу 2018 он хүртэлх санхүүгийн тайланд байгуулсан нөхөн сэргээлтийн сангийн дутуу болох 5,695,742,360.77 төгрөгийн нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 оны жилийн эцсийн ТТ-02" Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн маягтын "СТ-30" Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүү зохицуулах тайлангийн "Байнгын эерүү" хэсгийн бууруулах утга дээр тайлагнаж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан байна.

Сангийн сайдын 2010 оны 121 тоот тушаалаар баталсан "Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүүг зохицуулах журам"-ын зорилгыг "НББОУС 12 Орлогын албан татварыг хэрэгжүүлэх, санхүүгийн тайлангаар илэрхийлэгдсэн татварын өмнөх ашиг, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн татвар ногдуулах орлогын хооронд үүсэх байнгын болон түр зөрүүг бүртгэх, тайлангуудын уялдааг хангах, тайлант хугацааны хойшлогдсон татварын хэмжээг тодорхойлох..." гэж заасан. Энэхүү зөрүү зохицуулах тайлангаар зохицуулагдсан санхүү, татварын тайлангийн хоорондын зөрүүг Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлан /ТТ-02/-ын 22, 23 дугаар мөрөнд тусгаж, 26 дугаар мөрөнд зохицуулагдсан татвар ногдуулах орлого, тайлант хугацаанд ногдуулах албан татварын хэмжээг тодорхойлдог. Энэ нь зөрүүгийн тайлангийн байнгын болон түр зөрүү нь ААНОАТ-ын тайланд өөрчлөлт оруулж, нөлөөллийг харуулдаг.

Иймд бид хяналт шалгалтаар татвар төлөгчийн 2017 оны 5,695,742,360.77 төгрөгийн нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 оны жилийн эцсийн ТТ-02" Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн маягтын "СТ-30" Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүү зохицуулах тайлангийн "Байнгын эерүү" хэсгийн бууруулах утга дээр тайлагнаж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд төлбөр ногдуулсан.

7/ Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Ашигт малтмалын тухай хууль /2018.03.26. 2019.11 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/-ийн 47 дугаар зүйлийн 47.2-д энэ хуулийн 47.16-д заасан борлуулалтын Үнэлгээг дараах журмаар тооцно: 47.2.1.экспортод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухайн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан; 47.3-д Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дараах хэмжээгээр ногдуулна: 47.3.3. энэ хуулийн 47.3.1. 47.3.2-т зааснаас бусад бүх төрлийн ашигт малтмалын ашигласны төлбөр тухайн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5.0 хувь, 47.11-д Монгол банк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан хувь хүнээс бусад энэ хуулийн 47.1-д заасан ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч нь тухайн улиралд олборлож худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан ашигт малтмалын тоо хэмжээ, борлуулалтын үнэлгээ, төлбөрийн нийт хэмжээг мэргэжлийн хяналтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан маягтын дагуу, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тайланг татварын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан маягтын дагуу улирал тутам өссөн дүнгээр гаргаж, улирлын тайланг дараагийн улирлын эхний сарын 20-ны өдрийн дотор, жилийн эцсийн тайланг дараа оны 02 дугаар сарын 10-ны өдрийн дотор тус тус ирүүлнэ гэж заасан. Хуулийн энэхүү зохицуулалт болон Засгийн Газрын 2019 оны 342 дугаар тогтоолын 02 дугаар хавсралтаар баталсан "Гадаадын зах зээлд борлуулсан нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн хүдрийн баяжмалд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох журам "-ын 2.7-д Аж ахуй нэгжийн тухайн сард экспортолсон, экспортлохоор ачуулсан нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн хүдрийн баяжмалын энэ журмын 2.3.2.4-т заасны дагуу тодорхойлсон борлуулалтын үнэлгээ нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.2.1 дахь заалт, мөн зүйлийн 47.14 дэх хэсэгт заасны дагуу олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухайн бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан нийтэд зарласан үнээс 30 болон түүнээс дээш хувиар бага бол ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг энэ журмын 2.1-д заасны дагуу тодорхойлно гэж заасныг үндэслэн 2019 оны 07-12 дугаар саруудад 104,128,429,133.39 төгрөгийн үнэлгээ бүхий экспортод гаргасан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг жишиг үнээр тооцолгүй, гэрээний үнээр тооцон, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дутуу ногдуулсан зөрчилд 12,137,517,834.09 төгрөгийн ашигт малтмалын ашигласны төлбөр, 3,641,255,350.23 төгрөгийн торгууль, нийт 15,778,773,184.32 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

“Э***** ***** ******" ХК нь 2019 онд борлуулсан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулахдаа Засгийн газрын 2014 оны 220 дугаар тогтоолын 02 дугаар хавсралт "Гадаадын зах зээлд борлуулсан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох аргачлал"-ын 2.5-д "Аж Захуйн нэгж нь энэхүү аргачлалын 3 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан нүүрс борлуулах гэрээ, 5 дугаар зүйлд заасан мэдээ, тайлан, тайлбарыг Ашигт малтмалын тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.9-д заасан хугацаанд үнэн зөв, иж бүрэн ирүүлсэн бол татварын алба уг аж ахуйн нэгжийн төсөвт төлөх ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг тухайн аж ахуйн нэгжийн борлуулалтын гэрээнд үндэслэн эцсийн тооцоог хийж, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тайланг баталгаажуулна., 2.7. Аж ахуйн нэгжийн тухайн сард экспортолсон нүүрсний энэ аргачлалын 2.3, 2.4-т заасны дагуу тодорхойлсон борлуулалтын үнэлгээ нь ижил ангилал, стандарт бүхий нүүрсийг хилийн ижил боомтоор тухайн сард экспортолж байгаа бусад аж ахуйн нэгжийн энэ аргачлалын 2.2-т заасны дагуу тодорхойлсон үнээс 10 ба түүнээс дээш хувиар эерүүтэй байвал татвар ногдох борлуулалтын үнэлгээг энэ аргачлалын 2.1-д заасны дагуу тооцно гэж заасан аргачлалын дагуу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулж, төлсөн байна.

Ашигт малтмалын тухай хуульд 2019 оны 03 дугаар сарын 26-нд орсон өөрчлөлттэй уялдуулан Засгийн газрын 2019-ны 342 дугаар тогтоолын 02 дугаар хавсралтаар "Гадаадын зах зээлд борлуулсан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох журам" батлагдсан. Энэхүү журмын үйлчлэлийг журмын 2.2-д "Аж ахуйн нэгж нь тухайн сард экспортолсон, экспортлохоор ачуулсан нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн хүдрийн баяжмалын ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг Засгийн Газрын 2016 оны 81 дүгээр тогтоолын 02 дугаар хавсралтын 3. 6-д заасны дагуу гэрээний үнэд үндэслэн тооцуулах тохиолдолд энэ журамд заасан нөхцөл, шаардлагын дагуу борлуулалтын үнэлгээг тооцож, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн улирал. жилийн эцсийн тайлан, мөн журамд заасан мэдээ, мэдээллийн хамт харьяалах татварын албанд хүргүүлнэ. 2019 оны III улирлын тайланд энэ журмыг баримтална" гэж заасан байна. Журмын 2.2-д заасан хугацааг баримтлан татвар төлөгч 2019 оны 03 дугаар улирлын АМНАТ-ийн тайланг баталсан маягтын дагуу өссөн дүнгээр татварын албанд гаргахаар зохицуулсан байна. Иймд 2019 оны 03 дугаар улиралд 07, 08, 09 дүгээр сарууд хамрагдах тул 07 ба 08 дугаар саруудад энэ тогтоолын хавсралт үйлчилнэ гэж үзэн 07 ба 08 дугаар саруудад борлуулсан нүүрсний үнийг Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.14 дэх хэсэгт заасны дагуу олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухайн бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан нийтэд зарласан үнээс 30 болон түүнээс дээш хувиар бага бол ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг энэ журмын 2.1-д заасны дагуу тодорхойлон нөхөн төлбөр ногдуулсан.

8/ Татварын ерөнхий хууль /2019 оны/-ийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.14. "нөхөн ногдуулалтын акт" гэж татварын албанаас тодорхойлсон нөхөн ногдуулалт, торгууль, алдангийн дунг тусгасан татвар төлөгчид хүргүүлэх баримт бичгийг", 79 дүгээр зүйлийн 79.1.Татварын албанаас татвар хураах, хяналт тавих, татварын шалгалт хийхтэй холбогдсон бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ гаргасан шийдвэрийг ...нөхөн ногдуулалтын акт болон татварын албаны үйлдэх бусад баримт бичиг үйлдэн баталгаажуулна" гэж заасны дагуу нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн бөгөөд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буцаан хэрэглэж байгаа болохоос Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны процесс ажиллагааг буцаан хэрэглэх хууль зүйн үндэслэлгүй. Монгол Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны шүүх хуралдааны Захиргааны хэргийн шуух хуралдааны 2021.03.01-ний өдрийн 57 дугаар тогтоолын 22-24 дэх хэсэг/ тул Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар Татварын ерөнхий хууль /2008 он/-ийн 43 дугаар зүйлд: "43.5. Татварын тайлан тушаах, төлөх хугацааг тухайн төрлийн татварын хуулиар тогтоох ба татвар төлөх, тайлагнах эцсийн хугацаа адил байна" Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд: 16.1 Албан татвар суутган төлөгч нь борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг доор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны өдрийн дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, батлагдсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд тушаана" гэж заасныг зөрчиж, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 2017 оны тайлангаар ногдуулсан 348,233,515.81 төгрөгийн албан татварыг хуульд заасан хугацаанд төсөвт төлөөгүй зөрчилд 13,147,293.66 төгрөгийн торгууль, 6,291,646.77 төгрөгийн алданги, нийт 19,438,940.43 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

Татварын хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчилд хариуцлага хүлээлгэхдээ Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт. 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө", мөн Татварын ерөнхий газрын дэд даргын 2020 оны 05 дугаар сарын 15-ны өдрийн 02/1577 дугаар "Чиглэл өгөх тухай" 4.Татварын улсын байцаагч хяналт шалгалтаар зөрчил илэрсэн тохиолдолд нөхөн татвар, торгууль алданги ногдуулна. Алдангийг Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 73 дугаар зүйлийн 73.2.1-д заасны дагуу тооцно. Татвар төлөгч тайлангаар ногдуулсан татвараа хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй тохиолдолд Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 73 дугаар зүйлийн 73.2.1-д заасан алданги, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1-д заасны дагуу ТОРГУУЛЬ Ногдуулж, нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэнэ" гэж тус тус заасны дагуу татвар төлөгчийн 2017 оны 348,233,515,81 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хуулийн хугацаанд нь төлөөгүй зөрчилд торгууль, алданги тооцон, нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн.

9/ Татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчилд хариуцлага хүлээлгэхдээ Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/ ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1. 3. 4. 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө" гэж заасныг тус тус удирдлага болгосон.” гэв. 

5. Хариуцагч Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлөөс шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “...1/Маргаан таслах зөвлөлийн эрх хэмжээ Татварын ерөнхий хуулийн 46, 47 дугаар зүйл болон Засгийн газрын 2019 оны 466 дугаар тогтоолын хавсралтаар батлагдсан Маргаан таслах зөвлөлийн ажиллах журам"-аар зохицуулагдана.

2/ Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.8-д "Маргаан таслах зөвлөл нь гомдлыг хуралдаанаараа хэлэлцэж, хуралдаанд оролцсон гишуудийн олонхын саналаар шийдвэрлэнэ", 47.9-д "...гомдлыг татвар төлөгчийн гомдлын хүрээнд хянан шалгаж, шийдвэр гаргана", 47.10-д "Маргаан таслах зөвлөл нь татварын актаар баталгаажуулсан дунг өөрчлөх... шийдвэрийг гаргах бөгөөд уг шийдвэр нь тогтоол хэлбэртэй байна" гэж Засгийн газрын 2019 оны 466 дугаар тогтоолоор батлагдсан "Маргаан таслах зөвлөлийн ажиллах журам"-ын 6.7-д "Маргаан таслах зөвлөл нь гомдол, хусэлтийг хуралдаанаараа хэлэлцэж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ", 7.1-д "Маргаан таслах зөвлөл гомдлыг хянан хэлэлцээд тухайн акттай холбогдуулан дараах шийдвэрийн аль нэгийг гаргана", 7.1.1-д "татварын актыг өөрчлөх" гэж заасны дагуу “Э***** *********" ХК-ийн гаргасан гомдлын хүрээнд хянаж, тогтоол гаргасан.

Татвар төлөгч Маргаан таслах зөвлөлд гаргасан гомдлын үндэслэлээ “...алданги тооцох ёсгүй байсан гэж тодорхойлон маргасан”-тай холбоотойгоор хууль зүйн хувьд алданги тооцох ёстой, эсхүл тооцох ёсгүй байсан эсэхийг хянан магадлахад татварын улсын байцаагчид хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн дараах нөхцөл байдал тогтоогдсон учир зөвтгөсөн өөрчлөлт оруулсан.

Тухайлбал, Татварын улсын байцаагчид "Э***** *********" ХК-ийн татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгаж, 2018-2019 оны алдангийг Татварын алданги торгуулиас чөлөөлөх тухай хууль /2020.04.09-ний өдрийн/-ийн үйлчлэлд хамааруулан, хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэж чөлөөлсөн илэрхий алдааг залруулсан өөрчлөлт оруулсан. Өөрөөр хэлбэл Татварын алданги, торгуулиас чөлөөлөх тухай хуулийн зорилго нь татвар төлөгч албан татварыг зөвхөн 2020.02.01-2021.06.30-ны өдрийг дуустлах ногдуулан тайлагнасан төлбөл зохих татварыг хуульд заасан хугацаанд төлөөгүй, хугацаа хоцроож талсан тохиолдолд л алданги, торгуулиас нэг удаа чөлөөлөх зорилготой болохоос татвар талагчийн ногдуулж тайлагнаагүй зөрчилд дээрх хуулийг хэрэглэж алданги, торгуулиас чөлөөлөх үндэслэлгүй. Энэхүү асуудлыг түдгэлзүүлж дахин шалгах, тодруулах ажиллагаа хийгдэх шаардлагагүй, хууль хэрэглээний өөрчлөлт оруулах замаар алдааг засварлах боломжтой гэж зөвлөлийн бүрэлдэхүүн олонхийн саналаар шийдвэрлэснийг буруутгах буюу тогтоолыг хүчингүй болгох хууль зүйн үндэслэлгүй. Иймд "Э***** *********" ХК-ийн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх энэ хэрэгт цугларсан бичгийн нотлох баримтууд, нэхэмжлэгч хариуцагч тэдгээрийн төлөөлөгч нараас шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар зэргийг шинжлэн судалж үнэлээд дараахь хууль зүйн үндэслэлүүдээр нэхэмжлэгч “Э***** ***** ******” ХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, үлдсэнийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэв.

Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчийн 2020 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн Татварын хяналт шалгалт хийх тусгай удирдамж, томилолтын дагуу "Э***** ***** ******" ХК-ийн 2017-2019 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, татварын улсын байцаагч С.Г*********, Б.Х*******, Эрдэс баялгийн хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ч.С***** нар хяналт шалгалт хийж Татварын улсын байцаагчийн 2021 оны 03 дугаар сарын 30-ны едрийн 21210000028 дугаар бүхий нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн байна.

Нэг. Нэхэмжлэлийн 1 дэх шаардлага буюу нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсгийн 1 дэх хэсэгт заасан зөрчлийн тухайд:

Нэхэмжлэгч уг шаардлагын үндэслэлээ "...автомашинуудыг 2017 онд балансаас гадуур бүртгэснийг татварын бүртгэлээр хөрөнгийг орлогоор хүлээн зөвшөөрөөгүй гэж зөрчилд тооцсон, бүртгэл хөтлөөгүй тохиолдолд Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 48.1, 48.1.2, 48.5-д заасны дагуу татварын ногдлыг жишиг үнийн арга ашиглан ногдуулах ёстой, жишиг үнийн аргаар ногдлыг тодорхойлоход Сангийн сайдын 2019 оны 294 дүгээр тушаалаар баталсан "Татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлох журам"-ын дагуу тооцоолно, маргааны үйл баримт нь 2017 оных боловч Taтварын ерөнхий хууль /2019/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 3-т зааснаас үзэхэд хяналт шалгалтыг 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс хойш эхэлсэн бол 2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Сангийн сайдын 294 дугаар тушаалаар баталсан журмыг хэрэглэх байсан...” гэж тодорхойлжээ.

            Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 48.1-д “Тодорхой үйл ажиллагаа эрхлэхдээ бодит бус үнэ хэрэглэсэн, тайлан, бүртгэл хөтлөөгүй буюу дутуу хөтөлсөн, эсхүл бүртгэл, татварын тайланг гаргаж өгөөгүй нь нотлогдсон тохиолдолд татварын алба тухайн татвар төлөгчийн татварын ногдлыг дор дурдсан шууд бус аргаар тодорхойлно:”, 48.1.2-т “жишиг үнийн арга.”, 48.5-д “Татвар төлөгчтэй ойролцоо хүчин чадал, нөхцөл бүхий адилтгах үйл ажиллагааг тухайн орон нутагт эрхэлж буй татвар төлөгч байгаа бол түүний, байхгүй бол ойролцоо орон нутагт орших хэд хэдэн татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, орлого, зарлагын буюу бусад бодит тооцоонд үндэслэн татварын ногдол тодорхойлохыг "жишиг үнийн арга" гэж, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 8 дугаар зүйлийн 8.1-д “Албан татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны дараах орлогод албан татвар ногдоно” 8.1.6-д “үнэ төлбөргүйгээр бусдаас авсан бараа, ажил, үйлчилгээний орлого" гэж, мөн хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д "Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно” гэж, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д "Аж ахуйн нэгж, байгууллага нягтлан бодох бүртгэлийн дараах зарчмыг баримтална: 5.1.4-т “үнэн зөв байх" гэж тус тус заасан.

Хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудаас үзвэл "Э***** ***** ******" ХК нь 2011 онд "М***** **********" ХХК-иас уул уурхайн техник худалдан авахад урамшуулалд өгсөн усны машин /Nissan UD 20TH суудлын автомашин/ Ниссан патрол/-ыг 2011 оны 12 дугаар сарын 01 нд "Зүүн цанх Балансаас гадуурх тээврийн хэрэгсэл-2905-22-05-001-00-00-002” балансаас гадуурх дансанд тухайлбал, үндсэн хөрөнгийн үлдэгдлийн 2020 оны дэлгэрэнгүй тайлангийн “Балансаас гадуур хөрөнгийн бүртгэл”-ийн эхний үлдэгдэлд 452111112001 хөрөнгийн дугаарт усны машин /Nissan UD 20 тн/-ыг 50,000,000.00 төгрөгөөр, 452111112002 хөрөнгийн дугаарт суудлын автомашин /Ниссан патрол/-ыг 15,000,000.00 төгрөгөөр тус тус бүртгэсэн нь хяналт шалгалтын явцад тогтоогдсон байна.

Нэхэмжлэгч байгууллага нь өөрөө тухайн хөрөнгийг анх хүлээн зөвшөөрч үндсэн хөрөнгийн үлдэгдлийн дэлгэрэнгүй тайландаа бүртгэсэн, энэ тохиолдолд  Сангийн сайдын 2019 оны 294 дүгээр тушаалаар баталсан журмыг баримтлан татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлох хууль зүйн үндэслэлгүй бөгөөд нэхэмжлэгч нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1, 8.1.6-д заасныг зөрчиж, нийт 65,000,000.00 төгрөгийн балансаас гадуур бүртгэлтэй хөрөнгийг бусад орлогоор хүлээн зөвшөөрч бүртгээгүй, албан татвар ногдуулаагүй зөрчил гаргасан болох нь тогтоогдсон байх тул 16,250,000.00 төгрөгийн нөхөн татвар, 4,875,000.00 төгрөгийн торгууль, 3,250,000.00 төгрөгийн алданги, нийт 24,375,000.00 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь зөв гэж шүүх дүгнэв.

Хоёр. Нэхэмжлэлийн шаардлагын 2 дахь хэсэг буюу "2017 онд "Ч**** трэйдинг Хонг Конг" компаниас авсан 350.0 сая ам.долларын урт хугацаат зээлийн хүүг хугацаандаа төлөөгүйн улмаас нэмэгдүүлсэн хүүг төлөхдөө зээлийн хүүгийн зардлаар бүртгэж татвар ногдох орлогыг бууруулсан” гэх зөрчлийн тухайд:

Татварын улсын байцаагч нар, дээрхи нөхөн ногдуулалтын актаар нэхэмжлэгчийг 2017 онд "Ч**** трэйдинг Хонг Конг" компаниас авсан 350,000,000.00 /гурван зуун тавин сая/ ам.долларын урт хугацаат зээлийн хүүг хугацаандаа төлөөгүйн улмаас 1,628,050,530.58 төгрөгийн нэмэгдүүлсэн хүүг төлөхдөө зээлийн хүүгийн зардлаар /данс 7219-11-01-001 12-27-001/ бүртгэж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчил гаргасан гэж үзэж 407,012,632.65 төгрөгийн нөхөн татвар, 81,402,526.53 төгрөгийн алданги, 122,103,789.79 төгрөгийн торгууль, нийт 610,518,948.97 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан байна.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 12 дугаар зүйлийн 12.8-д “Дор дурдсан зардал албан татвар ногдох орлогоос үл хасагдана”, 12.8.2-т “албан татвар төлөгчийн буруутай үйл ажиллагаатай холбогдон төлсөн торгууль, алданги, бусдад учруулсан хохирлыг нөхөн төлсөн төлбөр" гэж заасан.

Хэрэгт цугларсан нотлох баримт болох "Э***** ***** *****" ХК болон БНХАУ-ын "Ч**** трейдинг Хонконг" компанийн хооронд 2011 оны 7 дугаар сарын 26-ны өдөр байгуулсан "Нүүрс нийлүүлэх, худалдан авах" гэрээнээс үзвэл гэрээний талууд урьдчилгаа төлбөрт 350 сая ам.долларыг авч, төлбөрийг нүүрсээр эргэн төлөх нөхцөлтэйгээр уг гэрээг байгуулж, улмаар зээлийн төлбөрийг 2017 оны 04 дүгээр сарын 01-нээр бүрэн төлж барагдуулсан, энэ талаар хэргийн оролцогчид маргаагүй.

Харин, Татварын байцаагч нар нэхэмжлэгчийг 2017 оны санхүү тайлан бүртгэлд зээлийн хүүгийн зардлыг үндсэн болон нэмэгдүүлсэн хүүгийн нийлбэрээр тооцож, улмаар УХЗХүүгийн өглөг /3523-22-04-001-00-00-102/ данснаас Ч****гийн зээлийн хүү /77019-101-001-12-27-001/ дансанд 1-р сард 1,632,357,790.17 төгрөг, 2-р сард 1,374,421,350.85 төгрег 3-р сард 1,097,363,114.90 төгрөг, нийт 4,104,142,255.92 төгрөгийн хүүгийн зардлыг тооцсон, өөрөөр хэлбэл нийт зээлийн хүүгийн зардлаас үндсэн болон нэмэгдүүлсэн хүүг салган тооцсон анхан шатны баримтаас 2017 оны 01-р сард 625.425,427.85 төгрөг, 02-р сард 546,440,386.68 төгрөг, 03-р сард 456,184,765.26 төгрөг, нийт 1,628,050,530 58 төгрөгийн нэмэгдүүлсэн хүүгийн зардлыг зээлийн хүүгийн зардалд оруулж тайлагнасныг татвар ногдох орлогыг бууруулсан зөрчил гаргасан гэж үзсэн байна.

Нэхэмжлэгчээс “...уг гэрээгээр зөвхөн зээлийн хүү, нэмэгдүүлсэн хүү төлөхөөр тохиролцсон, өөр ямар нэгэн торгууль, алданги, нөхөн төлбөр төлөх талаар тохиролцоогүй, зээлийг заасан хугацаанд төлж чадахгүй бол үндсэн хүүгийн хувь хэмжээг өсгөхөөр тохиролцсон, энэ нь нэмэгдүүлсэн хүү биш, шинээр тогтоосон үндсэн хүү...” гэж тодорхойлсныг хариуцагч нараас “..."Э***** ***** ******" ХК нь зээлийн хүүг хугацаандаа төлөөгүйн улмаас нэмэгдүүлсэн хүү төлөх гэрээний заалтын дагуу гэрээний үүргээ биелүүлээгүйн улмаас зээлдэгч талд нэмэгдүүлсэн хүү төлсөн...” гэж тайлбарлан маргав.

“Э***** *********” ХК нь “Ч**** трейдинг Хонгконг” компанитай 2012 оны 03 дугаар сарын 24-ний өдөр байгуулсан нэмэлт гэрээний 2.6-д “Нүүрс нийлүүлэх, худалдан авах гэрээний 10.3.4 дүгээр зүйлд заасан торгуулийн хүүг дараах байдлаар өөрчлөв. Үүнд: “2012 оны урьдчилгаа төлбөрийг эс тооцон, урьдчилгаа төлбөрийг худалдан авагчаас шалтгаалахгүйгээр 2013 оны 3 дугаар сарын 31-ний дотор төлж барагдуулж чадаагүй бол урьдчилгаа төлбөрийн төлөгдөөгүй дүн (урьдчилгаа төлбөрт өмнө нь бодогдсон бүх хүүг оролцуулан)-г Худалдан авагчийн саналаар төлж дуусгах бөгөөд төлбөрийг төлж дуусах хүртэл  жилийн зургаан хувийн хүү тооцно. 2012 оны урьдчилгаа төлбөр худалдан авагчаас шалтгаалахгүйгээр 2013 оны 6 дугаар сарын 30-ны дотор төлөгдөөгүй тохиолдолд үлдэгдэл төлбөрийг төлж дуусах хүртэл жилийн хүүгийн анхны хувь хэмжээ болох 7.2 ба 5.2-ыг тус тус хоёр дахин өсгөж тооцно" гэж, Гэрээний 2014 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр"... Худалдан авагч нь үлдэгдэл төлбөрийг бүрэн барагдуулах үүрэгтэй бөгөөд урьдчилгаа төлбөрийг бүрэн барагдуулах хүртэл торгуулийн хүүг жилийн 10.4 хувиар ногдуулна..." гэж тус тус тохиролцсон байна.

Үүнээс үзвэл "Э***** *********" ХК-иас "Ч**** трейдинг Хонгконг” компанид төлж байгаа нэмэгдүүлсэн хүү нь урьдчилгаа төлбөрийг бүрэн барагдуулаагүй тохиолдолд төлбөрийг барагдуулах хүртэл хугацаанд ногдуулж байгаа торгууль гэж үзэхээр байх ба энд дурдсан “нэмэгдүүлсэн хүү” нь "Э***** *********" ХК нь үүргийн гүйцэтгэлийг хангаагүйн улмаас гэрээний нөгөө талд төлж байгаа торгууль тул нэхэмжлэгчийн өөрийнх нь буруутай үйл ажиллагааны улмаас бусдад төлсөн торгуулийг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцохгүй бөгөөд энэ тохиолдолд “...урьдчилж тохирсон хүү тул ААНОАТ-ын хууль /2006/-ийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.7-д заасан “Зээлийн хүүгийн зардал” хэсэгт хамаарч, уг зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсон” гэх нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэл буруу.

Иймд Татварын улсын байцаагчид 2017 онд урт хугацаат зээлийн хүүг хугацаандаа төлөөгүйн улмаас төлсөн нэмэгдүүлсэн хүүг татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцон, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан 1,628,050,530.58 төгрөгийн зөрчилд 407,012,632.65 төгрөгийн нөхөн татвар, 122,103,789.79 төгрөгийн торгууль, 81,402,526.53 төгрөгийн алданги, нийт 610,518,948.97 төгрөгийн төлбөрийг ногдуулсан нь үндэслэлтэй гэж шүүх дүгнэв..

Гурав: Нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагын 3 дахь хэсэг буюу "Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг дахь гаалийн хяналтын талбайн зориулалттай 13.5 га, 9 жилийн хугацаатай газар эзэмших эрхэд хорогдол тооцож татвар ногдох орлогыг бууруулсан” гэх зөрчлийн тухайд:

Нэхэмжлэгчээс уг шаардлагын үндэслэлээ “...Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 4 дүгээр зүйлийн 4.1.4-т зааснаар "газар эзэмших эрх" нь биет бус хөрөнгөд хамаарна, газар эзэмших эрхийг “газар”-тай андуурч хуулийн 13.9 дэх заалтыг “газрын эрхэд хамааруулж” үндэслэл болгосон нь газарт элэгдэл тооцдоггүй дэлхий нийтийн жишгийг буруугаар ойлгож хэрэглэсэн” гэж тодорхойлсныг хариуцагч нар “...Уг хуулийн заалт нь ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч этгээдэд хамааралтай болохоос биш, аливаа аж ахуйн нэгжийн эзэмшлийн газарт элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцоход хамаарахгүй...” гэж маргаж байна.

.           Татварын улсын байцаагчид 2017-2019 онд газар эзэмших эрхэд хорогдуулга тооцож татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан 554,435,814.00 төгрөгийн зөрчилд 138,608,953.50 төгрөгийн нөхөн татвар, 41,582,686.05 төгрөгийн торгууль, 16,891,811.13 төгрөгийн алданги, нийт 197,083,450.68 төгрөгийн төлбөрийг ногдуулсан.

Нэхэмжлэгч нь "Г*** *****" ХХК-иас авах авлагад 2013 оны 12 дугаар сарын 09-ний өдөр Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг дэвсгэрт орших нэгж талбарын 4******** дугаар бүхий, 9 жилийн хугацаатай 135000 м.кв газрыг шилжүүлэн авч, уг газрыг НББОУС 38-ын дагуу “биет бус хөрөнгө” гэж үзэн “Газар эзэмших эрх” дансанд бүртгэн, хорогдол тооцож, 2017-2019 онд хугацаанд 554 435,814.00 төгрөгийн хорогдуулгыг татвар ногдох орлогоос хасагдах зардлаар тайлагнасан нь санхүү, татварын элэгдлийн зөрүү жагсаалт, үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардлын журналаар тус тус нотлогджээ.

Иймээс татвар төлөгч нь санхүүгийн тайлангийн зорилгоор /Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт /цаашид НББОУС гэх/-ын 38-д заасны дагуу өөрийн эзэмшлийн газрыг "биет бус хөрөнгө"-өөр бүртгэж, хорогдуулга тооцох нь стандартын дагуу боловч, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 13 дугаар зүйлийн 13.9-д "газар, бараа, материалын нөөцөд элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцохгүй" гэж зааснаар Татварын тайлангийн зорилгоор Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд заасны дагуу өөрийн эзэмшлийн газарт элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцохыг хуулиар тусгайлан хориглосон байна.

Иймд өөрийн эзэмшлийн газрыг Нягтлан бодох бүртгэлд “биет бус хөрөнгө” гэж бүртгэсэн эсэхээс үл хамаарч тухайн газарт элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцохооргүй байх тул гомдол гаргагчийн "газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ" буюу ААНОАТ-ын тухай хуулийн 13.2 дахь заалтын хүснэгтийн 5-д хамаарах ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгийг "газар" гэсэн хуулийн заалтад хамааруулж, элэгдэл хорогдол тооцохгүй гэж үзсэн нь үндэслэлгүй гэж шүүх үзлээ.

Дөрөв: Нэхэмжлэлийн шаардлагын 4 дэх хэсэг буюу “Санхүүгийн тайланд бүртгэсэн Биет бус хөрөнгөөс ТЭЗҮ-гээр  батлагдсан нөөцөд хамаарах биет бус хөрөнгийн дүн болон цаашид ашиглахаар тооцоолсон хугацаанд үндэслэн /З*******-27 жил, Б*******-25 жил/ татварын зорилгоор биет бус хөрөнгийн жилийн хорогдуулгыг шулуун шугамын аргаар илүү тооцож татвар ногдох орлогыг бууруулсан” гэх зөрчлийн тухайд:

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 13 дугаар зүйлийн 13.1-д “Албан татвар төлөгчийн 1 жилээс дээших хугацаанд ашиглах хөрөнгөд энэ хуулийн 12.1.5-д заасан элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцно”, 13.2-т “Үндсэн хөрөнгийг дор дурдсан хугацаагаар ашиглахаар тооцож, түүний элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг шулуун шугамын аргаар дараах байдлаар байгуулна: Ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгө /Үүнд ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл хамаарна/-нд хүчин төгөлдөр байх хугацаанд" гэж заасан.

Хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудаас үзвэл нэхэмжлэгч компани нь санхүүгийн тайланд бүртгэсэн биет бус хөрөнгөөс ТЭЗҮ-гээр батлагдсан нөөцөд хамаарах биет бус хөрөнгийн дүн болон цаашид ашиглахаар тооцоолсон хугацаанд үндэслэн 2018 онд 9,484,825,927.94 төгрөг, 2019 онд 9,484,825,927.94 төгрөг, нийт 18,969,651,855.88 төгрөгийн биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг илүү тооцож, албан татвар ногдуулах орлого бууруулсан зөрчил гаргасан болох нь тогтоогдсон, энэ зөрчилд хариуцагч нар 4.742412.963.97 төгрөгийн нөхөн татвар, 1,422,723,889.19 төгрөгийн торгууль, 392,671,793.42 төгрөгийн алданги, нийт 6,557,808,646.58 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль зөрчөөгүй гэж шүүх дүгнэв.

Тухайлбал, "Э***** ***** ******" ХК нь 2017 оны санхүүгийн тайланд “З*******” хувьцаа, биет бус хөрөнгө 1,912,900,744,956.25 төгрөг, “Б*******” хувьцаа, биет бус хөрөнгө 2,628,343,812,800.43 төгрөг, "бусад хувьцаа" биет бус хөрөнгө 6,648,163,761,789.32 төгрөг, нийт 11,189,408,319,546.00 төгрөгөөр бүртгэн, өмнөх онуудад хамаарах хорогдуулгыг тухайн тайлант жилд болон дараагийн жилүүдэд гүйцээх зарчмаар 2018 оноос эхлэн тооцсон, энэ талаар талууд маргаагүй.

Харин одоо ашиглаж буй “Б*******” хувьцаа биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг 27 жилээр, “З*******” хувьцаа биет бус хөрөнгийн хорогдуулгыг 25 жилээр бүтээгдэхүүний нэгжид ногдуулах аргаар буюу 2018 онд 55,383,446,220.54 төгрөг, 2019 онд 55,383,446,220.54 төгрөг, нийт 110,766,892,441.08 төгрөгийн хорогдуулга тооцож, татвар ногдох орлогоос хассаныг татварын улсын байцаагч нар ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацаа болох 30 жилд үндэслэн шулуун шугамын аргаар тооцоолон улмаар бүтээгдэхүүний нэгжид ногдуулах аргаар тооцсоны зөрүү болох 2018 онд 9.484,825,927.94 төгрөг, 2019 онд 9,484,825,927.94 төгрөг, нийт 18,969,651,855.88 төгрөгийн дүнгээр татвар ногдуулах орлогоо бууруулсан гэж үзэн нөхөн төлбөр ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлтэй.

Иймд, нэхэмжлэгчийн, “...2018 онд шинээр тооцсон биет бус хөрөнгийн хорогдуулалт тооцох ашиглалтын хугацааг цаашид тусгай зөвшөөрлийн хүчин төгөлдөр байх хугацаанд буюу 27 болон 25 жилээр тооцсон, биет бус хөрөнгийн хорогдуулах дүнг ТЭЗҮ-д тусгаснаар 30 жил биш, хувьцааг бүртгэсэн оноос цаашид ТЭЗҮ-д ашиглах хугацаагаар хорогдуулна” гэх тайлбарыг шүүх хүлээн авах хууль зүйн үндэслэлгүй гэж үзэв.

Тав. Нэхэмжлэлийн шаардлага болох "Уурхайн нөхөн сэргээлтийн хаалт, нөхөн сэргээлтийн буулгалт хөрөнгийн дансыг хорогдуулж, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан" гэх зөрчлийн тухайд:

Татварын улсын байцаагчид 2017-2019 онд уурхайн нөхөн сэргээлтийн хаалт, нөхөн сэргээлтийн буулгалт дансыг хорогдуулж, үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал дансанд бүртгэж, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан 13,604,941,341.47 төгрөгийн зөрчилд 3,401,235,335.37 төгрөгийн нөхөн татвар, 1,020,370,600.61 төгрөгийн торгууль, 349,157,308.73 төгрөгийн алданги, нийт 4,770,763,244.71 төгрөгийн төлбөрийг ногдуулжээ.

"Э***** ***** ******" ХК нь Сангийн сайдын 2016 оны 409 дүгээр тушаалаар баталсан "Хайгуул болон олборлох үйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт"-д заасны дагуу НББОУС 37-д заасан "Нөөц, болзошгүй өр төлбөр ба болзошгүй хөрөнгө”-ийг үндэслэн уурхайн нөхөн сэргээлтийн санг байгуулж, тухайн сангийн элэгдлийн зардлыг үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал дансанд бүртгэн уг зардлыг татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцон, татвар ногдох орлогыг бууруулсан нь санхүүгийн тайлан, холбогдох бусад баримтуудаар тогтоогдсон байна.

Сангийн сайдын 2016 оны 409 дүгээр тушаалаар баталсан "Хайгуул болон олборлох үйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт"-д “Уурхайн хаалт ба нөхөн сэргээлтэд зориулсан нөөц сан”-г “НББОУС-37. Нөөц. Болзошгүй Өр төлбөр ба Болзошгүй Хөрөнгө” стандартын дагуу нөөц сан байгуулж бүртгэлд тусгана, мөн нөөц санг холбогдох хөрөнгийн өртөгт капиталжуулах ба уурхайн ашиглалтын хугацаанд бүтээгдэхүүний нэгжид, эсвэл шулуун шугамын аргын аль тохиромжтойг сонгон хорогдуулна” гэж заажээ.

Уг стандартын үйлчлэх хүрээний 1.2-т "энэхүү стандартыг СТОУС-ын дагуу тус салбарын онцлогт тохируулан боловсруулсан ба ажил гүйлгээг татварын зорилгоор хэрхэн бүртгэлд тусгах тухай багтаагүй болно” гэж зааснаас үзвэл тус стандарт нь санхүүгийн тайлангийн зорилгод үйлчлэх ба харин татварын тайлангийн зорилгоор ажил, гүйлгээг бүртгэх асуудалд хамааралгүй байна.

Үүнээс үзвэл Татварын ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2-т “татвар ногдуулах, төлөхтэй холбогдсон харилцааг зөвхөн татварын хуулиар зохицуулна” гэж, мөн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д "Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно”, 12.1.5-д “үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, хорогдлын шимтгэл”, 12.1.27 “Ашигт малтмалын тухай хуулийн 38.1.8, 39.1.9-т заасны дагуу байгаль орчныг нөхөн сэргээх зорилгоор төвлөрүүлсэн мөнгөн хөрөнгө", 13.1-д “Албан татвар төлөгчийн 1 жилээс дээших хугацаанд ашиглах хөрөнгөд энэ хуулийн 12.1.5-д заасан элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцно”, 13.2-т “Үндсэн хөрөнгийг дор дурдсан хугацаагаар ашиглахаар тооцож, түүний элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг шулуун шугамын аргаар дараах байдлаар байгуулна..." гэж тус тус зааснаар байгаль орчныг нөхөн сэргээх зорилгоор төвлөрүүлсэн хөрөнгийг татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцохоор байна.

Иймд хариуцагч нараас, уурхайн нөхөн сэргээлтийн хаалт, нөхөн сэргээлтийн буулгалт хөрөнгийн дансыг 2017 онд 593,337,004.19, 2018 онд 7,717,160,833.87, 2019 онд 5,294,443,503 төгрөг, нийт 13,604,941,341.40 төгрөгөөр хорогдуулж, албан татвар ногдох орлогыг бууруулсан 2017-2019 онд нийт 14,033,341,341.17 төгрөгийн зардлаас Байгаль орчин аялал жуулчлалын яаманд 2017-2019 онд төвлөрүүлсэн нийт 428,400,000.00 төгрөгийг хасч, үлдэх 13.604,941,341.47 төгрөгийн зөрчилд 3,401,235,335.37 төгрөгийн нөхөн татвар, 1,020,370,600.61 төгрөгийн торгууль, 349,157,308.73 төгрөгийн алданги, нийт 4,770,763,244.71 төгрөгийн төлбөр ногдуулсныг буруутгах хууль зүйн үндэслэлгүй гэж шүүх дүгнэв.

Зургаа. Нэхэмжлэлийн шаардлагын “Нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 онд жилийн эцсийн “ТТ-02 ААНОАТ-ын тайлангийн маягтын “СТ-30”-Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүүг зохицуулах тайлангийн “Байнгын зөрүү” хэсгийн бууруулах утга дээр бичиж татвар ногдох орлогыг бууруулсан” гэх зөрчлийн тухайд:

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно”, 12.1.1-д “түүхий эд, үндсэн болон туслах материал, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, уур, ус, эрчим хүч, түлш, шатахуун, сэлбэг хэрэгсэл, сав, баглаа боодлын зэрэг бүх төрлийн материалын зардал....” гэх мэтчилэн жагсаасан.

Хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудаас үзвэл нэхэмжлэгч нь 2017 оны 5,695,742,360.77 төгрөгийн нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 оны жилийн эцсийн "ТТ-02" Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн маягтын "СТ-30ө Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүү зохицуулах тайлангийн "Байнгын зөрүү" хэсгийн бууруулах утга дээр тайлагнаж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 1,423,935,590.19 төгрөгийн нөхөн татвар. 427,180,677.06 төгрөгийн торгууль, 235,803,733.74 төгрөгийн алданги нийт 2,086,920,000.99 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлтэй байна.

Тухайлбал, "Э***** ***** ******" ХК нь 2018 оноос өмнө нөхөн сэргээлтийн санг байгуулахдаа тухайн жилийн борлуулалтын орлогын үнийн дүнгийн 1 хувиар тооцож санг байгуулсан, улмаар 2018 оны 4 дүгээр сард "Э***** *******" ХХК-иар анх үүсгэн байгуулагдсанаас хойших хугацааны байгаль орчны аудитын дүгнэлт гаргуулсан байх ба уг дүгнэлтээр 2018 он хүртэлх санхүүгийн тайланд байгуулсан нөхөн сэргээлтийн сангийн дутуу болох 5,695,742,360.77 төгрөгийн нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 оны жилийн эцсийн “ТТ-02" Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн маягтын "СТ-30" Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүү зохицуулах тайлангийн "Байнгын зөрүү" хэсгийн бууруулах утга дээр тайлагнаж, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан байна.

Сангийн сайдын 2010 оны 121 тоот тушаалаар баталсан "Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүүг зохицуулах журам"-д уг журмын зорилгыг "НББОУС-12.Орлогын албан татварыг хэрэгжүүлэх, санхүүгийн тайлангаар илэрхийлэгдсэн татварын өмнөх ашиг, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн татвар ногдуулах орлогын хооронд үүсэх байнгын болон түр зөрүүг бүртгэх, тайлангуудын уялдааг хангах, тайлант хугацааны хойшлогдсон татварын хэмжээг тодорхойлох..." зорилготой гэж зааснаас үзвэл нэхэмжлэгч нь  2017 оны 5,695,742,360.77 төгрөгийн нөхөн сэргээлтийн зардлыг 2018 онд хуримтлагдсан ашиг руу залруулсан дүнгээр 2018 оны татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчил гаргасан гэж үзсэн хариуцагчийн шийдвэр үндэслэлтэй, энэ тохиолдолд “...журам зөрчсөн гэх үндэслэлээр татварын ногдол тодорхойлдоггүй, байнгын зөрүүд тусгасан дүнг татвар ногдох орлогыг бууруулсан гэж үзэхгүй” гэх нэхэмжлэгчийн тайлбар, үндэслэлийг шүүх хүлээн авах хууль зүйн боломжгүй.

Долоо. Нэхэмжлэлийн шаардлагын "Экспортод гаргасан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг жишиг үнээр тооцолгүй гэрээний үнээр тооцон, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дутуу ногдуулсан” гэх зөрчлийн тухайд:

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2-д “энэ хуулийн 47.16-д заасан борлуулалтын үнэлгээг дараах журмаар тооцно”, 47.2.1-д “экспортод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухайн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан; 47.3-д “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дараах хэмжээгээр ногдуулна” 47.3.3-д “энэ хуулийн 47.3.1, 47.3.2-т зааснаас бусад бүх төрлийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тухайн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5.0 хувь”, 47.11-д “Монгол банк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан хувь хүнээс бусад энэ хуулийн 47.1-д заасан ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч нь тухайн улиралд олборлож худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан ашигт малтмалын тоо хэмжээ, борлуулалтын үнэлгээ, төлбөрийн нийт хэмжээг мэргэжлийн хяналтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан маягтын дагуу, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тайланг татварын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан маягтын дагуу улирал тутам өссөн дүнгээр гаргаж, улирлын тайланг дараагийн улирлын эхний сарын 20-ны өдрийн дотор, жилийн эцсийн тайланг дараа оны 02 дугаар сарын 10-ны өдрийн дотор тус тус ирүүлнэ” гэж  тус тус заасан.

Түүнчлэн Засгийн Газрын 2019 оны 342 дугаар тогтоолын 02 дугаар хавсралтаар баталсан "Гадаадын зах зээлд борлуулсан нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн хүдрийн баяжмалд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох журам"-ын 2.7-д “Аж ахуйн нэгжийн тухайн сард экспортолсон, экспортлохоор ачуулсан нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн хүдрийн баяжмалын энэ журмын 2.3.2.4-т заасны дагуу тодорхойлсон борлуулалтын үнэлгээ нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.2.1 дахь заалт, мөн зүйлийн 47.14 дэх хэсэгт заасны дагуу олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухайн бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан нийтэд зарласан үнээс 30 болон түүнээс дээш хувиар бага бол ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг энэ журмын 2.1-д заасны дагуу тодорхойлно” гэж заажээ.

Нэхэмжлэгчээс “Засгийн газрын 2019 оны 342 дугаар тогтоолыг дагаж мөрдөх өөр хугацаа заагаагүй тул 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан журам нь 2019 оны 09 дүгээр сарын 04-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөх ба мөн өдрөөс 2014 оны 220 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар батлагдсан “Экспортолсон нүүрсний АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг тооцох аргачлал” хүчингүй болно, журмын 2.2-т заасан хугацаа нь 2019 оны 7, 8 сарын АМНАТ-ын ногдуулалт, төлөлт, тайлагналын чухам алинд нь үйлчлэх бэ гэдэг нь маргааны объект, 3 дугаар улиралд гэдэгт 7, 8, 9 дүгээр сарууд багтах бөгөөд 10 дугаар 20-ны дотор тайлагнана, харин 7, 8 сарын экспортолсон нүүрсний АМНАТ-ын ногдуулалт, төлөлтийг 2014 оны 220 дугаар тогтоолын дагуу, түүний тайлагналыг 2019 оны 342 дугаар тогтоолын дагуу тайлагнана” гэж тайлбарлан маргаж байна.

Хариуцагч нар нэхэмжлэгчийг 2019 оны 07-12 дугаар саруудад 104,128,429,133.39 төгрөгийн үнэлгээ бүхий экспортод гаргасан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг жишиг үнээр тооцолгүй, гэрээний үнээр тооцон, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дутуу ногдуулсан зөрчил гаргасан гэж үзэж 12,137,517,834.09 төгрөгийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр, 3,641,255,350.23 төгрөгийн торгууль, нийт 15,778,773,184.32 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх дүгнэв. Учир нь:

“Э***** ***** ******" ХК нь 2019 онд борлуулсан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулахдаа Засгийн газрын 2014 оны 220 дугаар тогтоолын 02 дугаар хавсралт "Гадаадын зах зээлд борлуулсан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох аргачлал"-ын 2.5-д "Аж ахуйн нэгж нь энэхүү аргачлалын 3 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан нүүрс борлуулах гэрээ, 5 дугаар зүйлд заасан мэдээ, тайлан, тайлбарыг Ашигт малтмалын тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.9-д заасан хугацаанд үнэн зөв, иж бүрэн ирүүлсэн бол татварын алба уг аж ахуйн нэгжийн төсөвт төлөх ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг тухайн аж ахуйн нэгжийн борлуулалтын гэрээнд үндэслэн эцсийн тооцоог хийж, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тайланг баталгаажуулна” гэж, 2.7-д “Аж ахуйн нэгжийн тухайн сард экспортолсон нүүрсний энэ аргачлалын 2.3, 2.4-т заасны дагуу тодорхойлсон борлуулалтын үнэлгээ нь ижил ангилал, стандарт бүхий нүүрсийг хилийн ижил боомтоор тухайн сард экспортолж байгаа бусад аж ахуйн нэгжийн энэ аргачлалын 2.2-т заасны дагуу тодорхойлсон үнээс 10 ба түүнээс дээш хувиар зөрүүтэй байвал татвар ногдох борлуулалтын үнэлгээг энэ аргачлалын 2.1-д заасны дагуу тооцно” гэж заасан ба нэхэмжлэгч нь энэхүү аргачлалын дагуу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулж, төлсөн байна.

Ашигт малтмалын тухай хуульд 2019 оны 03 дугаар сарын 26-нд орсон өөрчлөлттэй уялдуулан Засгийн газрын 2019 оны 342 дугаар тогтоолын 02 дугаар хавсралтаар "Гадаадын зах зээлд борлуулсан нүүрсэнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох журам" батлагдсан ба уг журмын 2.2-д "Аж ахуйн нэгж нь тухайн сард экспортолсон, экспортлохоор ачуулсан нүүрс, төмрийн хүдэр, төмрийн хүдрийн баяжмалын ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг Засгийн Газрын 2016 оны 81 дүгээр тогтоолын 02 дугаар хавсралтын 3. 6-д заасны дагуу гэрээний үнэд үндэслэн тооцуулах тохиолдолд энэ журамд заасан нөхцөл, шаардлагын дагуу борлуулалтын үнэлгээг тооцож, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн улирал. жилийн эцсийн тайлан, мөн журамд заасан мэдээ, мэдээллийн хамт харьяалах татварын албанд хүргүүлнэ. 2019 оны 3 дугаар улирлын тайланд энэ журмыг баримтална" гэж заасан.

Журмын дээрхи заалтаас үзвэл нэхэмжлэгч нь 2019 оны 3 дугаар улирлын АМНАТ-ийн тайланг баталсан маягтын дагуу өссөн дүнгээр гаргаж, журмын 2.2-т заасан хугацааг баримтлан татварын албанд гаргахаар зохицуулсан гэж үзэхээр байх тул нэхэмжлэгчээс гаргасан “...7, 8 сарын экспортолсон нүүрсний АМНАТ-ын ногдуулалт, төлөлтийг 2014 оны 220 дугаар тогтоолын дагуу, түүний тайлагналыг 2019 оны 342 дугаар тогтоолын дагуу тайлагнана” гэх тайлбарыг шүүх хүлээж авах үндэслэлгүй.

Найм. Нэхэмжлэлийн шаардлагын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлангаар ногдуулсан татварыг хуульд заасан хугацаанд төсөвт төлөөгүй гэх зөрчлийн тухайд:

Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт "Татварыг хуулиар тогтоосон хугацаанд нь төлөөгүй бол хүн, хуулийн этгээдийг хугацаа хэтэрсэн хоног тутамд төлөгдөөгүй татварын 0.1 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт "Зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах шийдвэр нь шийтгэлийн хуудас хэлбэртэй байна." Гэж, Татварын ерөнхий хууль /2008 он/-ийн 43 дугаар зүйлийн 43.5-д “Татварын тайлан тушаах, төлөх хугацааг тухайн төрлийн татварын хуулиар тогтоох ба татвар төлөх, тайлагнах эцсийн хугацаа адил байна" Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд: 16.1 Албан татвар суутган төлөгч нь борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг доор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны өдрийн дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, батлагдсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд тушаана" гэж заасан.

Хуулийн дээри заалтуудаас үзвэл нэхэмжлэгч нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 2017 оны тайлангаар ногдуулсан 348,233,515.81 төгрөгийн албан татварыг хуульд заасан хугацаанд төсөвт төлөөгүй зөрчилд 13,147,293.66 төгрөгийн торгууль, 6,291,646.77 төгрөгийн алданги, нийт 19,438,940.43 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх дүгнэв..

Түүнчлэн Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт. 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө" гэж  заасан.

Иймд нэхэмжлэгч компанийн гаргасан, 2017 оны 348,233,515,81 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хуулийн хугацаанд нь төлөөгүй зөрчилд торгууль, алданги тооцсон нь үндэслэлтэй, 348,233,515.81 төгрөгийн албан татварыг хуульд заасан хугацаанд төсөвт төлөөгүй зөрчилд 13,147,293.66 төгрөгийн торгууль, 6,291,646.77 төгрөгийн алданги, нийт 19,438,940.43 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль зөрчөөгүй гэж шүүх үзсэн болно.

Ес. Нэхэмжлэлийн шаардлагын "Нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн ногдуулсан татварт алданги ногдуулахыг хуульчилж өгөөгүй атал татварын улсын байцаагч нар нөхөн татварт алданги тооцсон нь хууль бус" гэх тухайд:

Нэхэмжлэгч нь уг шаардлагын үндэслэлээ “...нөхөн татварт алданги тооцох тухай Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-т маш тодорхой зохицуулж байсан, харин одоо мөрдөж буй Татварын ерөнхий хууль /2019/-ийн 73 дүгээр зүйлийн 73.1-т зааснаар нөхөн татварт алданги тооцохоор заагаагүй” гэж тодорхойлсныг хариуцагч нар “...Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасныг удирдлага болгосон” гэж тайлбарлан маргав.

Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-т "Хуульд заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварт алданги тооцох..."-оор, Татварын ерөнхий хууль /2019/-ийн 73 дүгээр зүйлийн 73.1-д “татвар төлөгчийн хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй татварт, эсхүл татварын албаны үндэслэлгүй илүү хураасан татварт тус тус алданги тооцох”-оор, Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1. 3. 4. 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө" гэж тус тус заажээ.

Хуулийн дээрхи заалтуудаас үзвэл нэхэмжлэгч компанийн 2017-2019 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийж нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн тул тухайн маргаанд 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр дагаж мөрдөгдөхөөр заасан Татварын ерөнхий хуулийн /2019 оны/ шинэчилсэн найруулгын 73 дүгээр зүйлийн 73.1 дэх заалтыг хэрэглэх боломжгүй, харин Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан алдангийн хэмжээг тогтоосон нь зөв гэж шүүх үзлээ.

Иймд дээр дурдсан хууль зүйн үндэслэлүүдээр Татварын Ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын Татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, Байцаагч Ч.С*****, С.Г*********, Б.Х******* нарын 2021.03.30-ны өдрийн НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актаас 27,879,403,381.45 төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох хууль зүйн үндэслэлтэй, уг актын улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдөөгүй байна гэж шүүх дүгнэв.

Арав. Нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагын “2021 оны 12 сарын 24-ний өдрийн Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын Маргаан таслах зөвлөлийн 16 дугаар тогтоолоор 2018-2019 оны алдангийн дүнг 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмэгдүүлснийг хүчингүй болгуулах” тухайд:

Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр нэхэмжлэгчээс гаргасан гомдлын дагуу маргаан бүхий захиргааны акт болох НА-2********тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хэлэлцэж, 16 дугаар тогтоолоор дээрхи актын тэмдэглэх хэсгийн 14 дэх хэсгээс бусад зөрчилд ногдох алдангийг 2018 онд 212,907,583.26 төгрөг, 2019 онд 3,238,236,827.89 төгрөг нийт 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмж ногдуулсан байна.

Нэхэмжлэгчээс тухайн тогтоолын “алданги нэмж ногдуулсан хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж, түүний үндэслэлээ “...Маргаан таслах зөвлөл нь татвар төлөгчийн гомдлын хүрээнд урьдчилан шийдвэрлэх журмаар хянан шийдвэрлэх чиг үүрэгтэй болохоос Татварын улсын байцаагчийн эрхийг эдэлж алдангийг нэмж ногдуулах эрх бүхий этгээд биш, асуудлыг дутуу шийдвэрлэсэн гэж үзвэл актыг түдгэлзүүлж, актыг дахин шалгуулахаар дээд шатны татварын албанд буцаах шийдвэр гаргах боломж байсан” гэж тодорхойлсныг хариуцагчаас “...2017 оны алдангийг зөв тооцоолсон, 2018-2019 оны алдангийг Татварын еранхий хууль /2019 оны/-ийн 73 дугаар зүйлийн 73.1-д заасныг үндэслэн дутуу тооцсон байх тул 14 дэх хэсгээс бусад зөрчилд ногдох алдангийг 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмж ногдуулах үндэслэлтэй...хариуцагчийн эрх хэмжээнд нийцсэн” гэж тайлбарлан маргаж байна.

Татварын ерөнхий хууль /2019 оны/-ийн 46 дугаар зүйлийн 46.1-д “Татварын албаны дэргэд татвар төлөгчөөс энэ хуулийн 6.1.26-д заасан татварын акттай холбогдуулан гаргасан гомдол, Захиргааны ерөнхий хуулийн 94.2-т заасан хүсэлтийг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий Татварын маргаан таслах зөвлөл /цаашид "Маргаан таслах зөвлөл" гэх/ ажиллана.”, 47 дугаар зүйлийн 47.5-д “Энэ хуулийн 47.1-д заасан гомдлыг дараах харьяаллын дагуу шийдвэрлэнэ:”, 47.5.2-д  “том татвар төлөгч хариуцсан нэгжид харьяалагдах татвар төлөгчийн гомдлыг татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөл.” гэж заасан.

Түүнчлэн Засгийн газрын 2019 оны 466 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Маргаан таслах зөвлөлийн ажиллах журам”-ын 6.7-д “ Маргаан таслах зөвлөл нь гомдол, хүсэлтийг хуралдаанаараа хэлэлцэж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ.” гэж, 7.1-д “ Маргаан таслах зөвлөл гомдлыг хянан хэлэлцээд тухайн татварын акттай холбогдуулан дараахь шийдвэрийн аль нэгийг гаргана:”, 7.1.1-д “татварын актыг өөрчлөх;”, 7.1.2-т “татварын актыг хүчингүй болгох”, 7.1.3-т “татварын актыг хэвээр үлдээх”, 7.1.4-т “ татварын актыг түдгэлзүүлж татварын албанд буцаах” гэж тус тус заасан.

Хууль болон журмын дээрхи заалтуудаас үзвэл татварын улсын байцаагч нараас тогтоосон төлбөрийн дүнг тухайлбал алдангийн дүнг нэмж тооцон, нөхөн ногдуулалтын актад өөрчлөлт оруулах эрхийг хариуцагч Татварын маргаан таслах зөвлөлд хуулиар олгоогүй байхад Татварын улсын байцаагч нарын үйлдсэн “Нөхөн ногдуулалтын акт”-аар тогтоосон төлбөрийн дүн дээр алдангийг нэмж ногдуулахаар шийдвэрлэсэн нь хууль зүйн үндэслэлгүй гэж шүүх дүгнэв.

Учир нь Маргаан таслах зөвлөл нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.2-т заасан “...нийтийн эрх зүйн бусад байгууллага”-д хамаарах бөгөөд энэ утгаараа тус байгууллагаас гаргаж буй аливаа шийдвэр, үйл ажиллагаа нь мөн хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1-д заасан “хуульд үндэслэх”, 4.2.4-т заасан “үр нөлөөтэй байх”, 4.2.5-д заасан “зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх” тусгай зарчимд нийцэж байх учиртай

Гэтэл Маргаан таслах зөвлөл нь өөрт хуулиар тусгайлан олгоогүй эрхийг хэрэгжүүлж улмаар гомдол гаргагчийн эрхийг дордуулсан хуулийн заалтыг хэрэглэн нэхэмжлэгчийн төлбөл зохих төлбөрийг хэмжээг шууд нэмэгдүүлж шийдвэрлэсэн нь хуулийн дээрхи заалтыг болон эрх зүйн суурь зарчмыг зөрчсөн байх бөгөөд энэ тохиолдолд хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс гаргасан “...Улсын байцаагчид хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн байсан тул зөвтгөсөн өөрчлөлт оруулсан...” гэх тайлбар хууль зүйн үндэслэлгүй.

Маргаан таслах зөвлөл нь Татварын ерөнхий хуулийн 47.10-д заасан “татварын актаар баталгаажуулсан дүнг өөрчлөх, хүчингүй болгох, хэвээр үлдээх, түдгэлзүүлж татварын албанд буцаах шийдвэрийн аль нэгийг гаргах” үүрэгтэй бөгөөд энэ тохиолдолд хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс гаргасан “нөхөн ногдуулалтын актад өөрчлөлт оруулсан” гэх тайлбар үндэслэлгүй, хариуцагч нь Татварын улсын байцаагчаас тогтоосон алдангийн дүнг нэмж тогтоож байгааг актаар баталгаажуулсан дүнг өөрчилж байгаа гэж үзэхгүй.

Нөгөө талаар Татварын ерөнхий хуулийн /2019 оны/ 47.11 дүгээр зүйлд “Маргаан таслах зөвлөл гомдлыг хэлэлцэх явцад доор дурдсан нөхцөл байдлын аль нэг нь үүсвэл 3 хүртэл сарын хугацаагаар актыг дахин шалгуулахаар дээд шатны татварын албанд буцааж, гомдол бүхий нөхөн ногдуулалтын актыг нэг удаа түдгэлзүүлж болно:”, 47.11.1-д “илрүүлсэн татварын актын бичилтийн болон тооцооны алдаа нь тухайн татварын актын нөхөн ногдуулалт, торгууль, алдангийн нийт дүнг нэмэгдүүлэх;”, 47.11.2-т “гомдлын нөхцөл байдлыг цаашид тодруулах шаардлагатай, асуудлыг дутуу шийдвэрлэсэн бөгөөд нэмж тодруулах зүйлийн цар хүрээ нь маргаан таслах зөвлөлийн магадлан судлах боломжоос хэтэрсэн”, 47.12-т “гомдлын нөхцөл байдлыг цаашид тодруулах шаардлагатай, асуудлыг дутуу шийдвэрлэсэн бөгөөд нэмж тодруулах зүйлийн цар хүрээ нь маргаан таслах зөвлөлийн магадлан судлах боломжоос хэтэрсэн.” гэж тус тус заасан.

Хуулийн дээрхи заалтаас үзвэл нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагад дурдсан нөхцөл байдал нь “татварын актын бичилтийн болон тооцооны алдаа нь тухайн татварын актын нөхөн ногдуулалт, торгууль, алдангийн дүнг нэмэгдүүлэх нөхцөл байдал”-д хамаарахаар байх бөгөөд энэ тохиолдолд хариуцагч Татварын маргаан таслах зөвлөл нь хуулийн 47.11.1-д заасны дагуу шийдвэрлэх боломжтой гэж үзэх тул “дээд шатны татварын алба байхгүй тул алдангийг нэмж шийдвэрлэсэн” гэх хариуцагчийн тайлбар хууль бус.

Иймд дээр дурдсан хууль зүйн үндэслэлүүдээр нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагын Татварын маргаан таслах зөвлөлд холбогдуулан гаргасан хэсгийг хангаж, Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлийн 2021 оны 12 сарын 24-ний өдрийн 16 дугаар тогтоолын, нэхэмжлэгч компанийн 2018-2019 оны алдангийн дүнг 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн хэсгийг хүчингүй болгох хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх үзсэн болно.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.1, 106.3.13-д заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1.            Татварын ерөнхий хуулийн /2008 он/ 18 дугаар зүйлийн 18.1, 43 дугаар зүйлийн 43.5, 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 он/ 8 дугаар зүйлийн 8.1, 8.1.6, 12 дугаар зүйлийн 12.1, 12.1.27, 12.8, 12.8.2, 13 дугаар зүйлийн 13.1, 13.2, 13.9 , Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1, Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 Татварын ерөнхий хууль /2019 оны/ 47 дугаар зүйлийн. 47.2, 47.10, 47.11 дүгээр зүйлийн 47.11.1-д заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч “Э***** ***** ******” ХК-иас гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлийн 2021 оны 12 сарын 24-ний өдрийн 16 дугаар тогтоолын, нэхэмжлэгч компанийн 2018-2019 оны алдангийн дүнг 3,451,144,411.11 төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн хэсгийг хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн үлдэх хэсэг болох “Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч П.Д*******, байцаагч Ч.С*****, С.Г*********, Б.Х******* нарын 2021 оны 3 дугаар сарын 30-ны өдрийн НА-2********тоот Нөхөн ногдуулалтын актаас 27,879,403,381.45 төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгох” нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосугай.

2.            Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2, 51 дүгээр зүйлийн 51.1-д заасныг баримтлан нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг төсвийн орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагчаас 35100 төгрөгийг гаргуулж нэхэмжлэгчид олгосугай.

Захиргааны  хэрэг  шүүхэд  хянан  шийдвэрлэх  тухай  хуулийн  114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч өмгөөлөгч энэхүү шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш  14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                  Н.ДУЛАМСҮРЭН

 

 

 

Улаанбаатар хот \ъ