| Шүүх | Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх |
|---|---|
| Шүүгч | Ганбатын Мөнхтулга |
| Хэргийн индекс | 128/2021/0556/З |
| Дугаар | 128/ШШ2022/0748 |
| Огноо | 2022-10-11 |
| Маргааны төрөл | Татвар, |
Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн Шийдвэр
2022 оны 10 сарын 11 өдөр
Дугаар 128/ШШ2022/0748
2022 10 11 128/ШШ2022/0748
МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС
Нийслэл дэх захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Г.Мөнхтулга даргалж, тус шүүхийн 4 дүгээр танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,
Нэхэмжлэгч: “Г****” ХХК РД:***,
Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Д.Б***, Н.Т***,
Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт арга зүйн газрын татварын улсын байцаагч Б.А***, Ц.М***,
Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Я.А*** нарын хоорондын татварын маргаантай хэргийг хянан хэлэлцэв.
Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.Б***, Н.Т***, хариуцагч Ц.М***, Б.А***, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Я.А***, гэрч З.А***, Д.Б***, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Т.Ц*** нар оролцов.
ТОДОРХОЙЛОХ нь:
1. Нэхэмжлэгч “Г***” ХХК нь Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт арга зүйн газрын татварын улсын байцаагч Б.А***, Ц.М*** нарт холбогдуулан “...Татварын улсын байцаагч Б.А***, Ц.М*** нарын 1,805,110,159.95 төгрөгийн нөхөн татвар, 541,533,048.34 төгрөгийн торгууль, 361,022,032.37 төгрөгийн алданги, нийт 2,707,665,240.66 төгрөгийн төлбөр тавьсан 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 36190500028 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах” шаардлага бүхий нэхэмжлэл гаргасан.
2. Хариуцагч Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт арга зүйн газрын татварын улсын байцаагч Б.А***, Ц.М*** нар 2019 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдрийн 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолтын дагуу “Г***” ХХК-ийн 2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд иж бүрэн хяналт шалгалтыг 2019 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл хугацаанд хийж, татварын улсын байцаагчийн 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ны өдрийн 36190500028 дугаар “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” нөхөн ногдуулалтын актаар 1,805,110,159.95 төгрөгийн нөхөн татвар, 541,533,048.34 төгрөгийн торгууль, 361,022,032.37 төгрөгийн алданги, нийт 2,707,665,240.66 төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.
3. Нэхэмжлэгч “Г***” ХХК нь дээрх маргаан бүхий актыг эс зөвшөөрч урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагааны журмаар Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд 2021 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдөр гомдол гаргасныг хянан шийдвэрлэлгүй 60 хоногийн хугацаа өнгөрсөн тул нэхэмжлэгч “Г****” ХХК-иас 2021 оны 5 дугаар сарын 03-ны өдөр тус шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан.
4. Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчөөс шүүхэд бичгээр гаргасан нэхэмжлэлдээ:
1. “Татварын шалгалт явуулж, нөхөн ногдуулалтын акт гаргахдаа хуулиар тогтоосон журам зөрчсөн талаар:
Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.5-д заасан татварын алба нь хяналт шалгалт хийх талаар татвар төлөгчид ажлын ажлын 10-аас доошгүй өдрийн өмнө урьдчилан мэдэгдэх үүрэг хүлээсэн байна. Мөн Татварын ерөнхий газрын даргын 2019 оны А/264 дүгээр тушаалаар баталсан Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа явуулах журмын 4.2.122-т энэхүү шаардлагыг тавьдаг. Гэтэл 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр гаргасан 36190500028 дугаартай татвар нөхөн ногдуулах тухай актыг гаргахдаа татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны талаар татвар төлөгчид албан ёсоор урьдчилан мэдэгдээгүй, мэдэгдэх үүргээ хэрэгжүүлээгүй, шалгалтын зорилго, үндэслэл, эрх үүрэг, удирдамж, томилолтыг танилцуулалгүй татвар төлөгчийн эрх ашгийг зөрчиж, татварын нөхөн ногдуулалтын акт тавьсан байна.
2016 онд “Г***” ХХК ба “А***” ХХК-иуд нэгдэхэд “А***” ХХК татан буугдах шаардлага гарсан тул татварын өргүй гэдгээ баталгаажуулж татварын шалгалтаар орох үед Татварын ерөнхий газрын улсын байцаагч Т.М*** нь тухайн үед Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтэст ажиллаж байхдаа “А***” ХХК-ийг шалгахаар томилогдон шалгалт хийж байсан байна.
“Г***” ХХК-д 2017 онд Хан-Уул дүүргийн татварын шалгалт орсон нь 2012 оноос хийгдээгүй байсан ердийн ээлжит шалгалт гэж ойлгуулж байсан. Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсээс 2017 онд эхлүүлсэн хяналт шалгалтын ажиллагаа дуусгавар болсон тухай одоо болтол мэдээлэл ирээгүй болно.
Журмын 3.4.1-3.4.64, 5.15 –д зааснаар удирдамжид огноо, нэгдсэн дугаар, шалгалтын зорилго шалгалтын бүрэлдэхүүн, шалгалтад хамрагдах хугацаа, шалгалт эхлэх болон дуусах хугацааг тусгахаар заасан боловч тус татварын хяналт шалгалт эхлэх болон дуусах хугацаагүйгээр 2019 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдрөөс 2021 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийг хүртэл хугацаанд үргэлжилсэн.
Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа явуулах журмын 6 дугаар зүйлийн 6.6.1-д зааснаар татварын хяналт шалгалтын дагуу гарсан татварын акт болон илтгэх хуудсыг хүргүүлэхдээ тухайн татварын хяналт шалгалтыг явуулахаар гаргасан томилолтыг хавсаргахаар заасан байхад 36190500028 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актад татварын хяналт шалгалт явуулах тухай томилолт буюу татварын улсын байцаагч нарын ажиллуулахаар томилсон томилолтыг хавсаргаагүй.
Журмын 5.3.26-т заасны дагуу ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэж үзвэл татварын улсын байцаагчийг өөрчлүүлэх, татгалзах зэрэг хяналт шалгалтын үйл ажиллагаанд оролцох эрхтэй байна. Гэвч, татвар төлөгчийн энэхүү эрхийг эдлэх боломжийг олгоогүй ба урьд нь 2017 онд шалгасан татварын байцаагчаас татгалзах, өөрчлүүлэх боломжоор хангаагүй байна.
2. Татварын холбогдох хууль тогтоомжийг буруу хэрэглэн тайлбарлаж, “эрх борлуулсан” гэж үзэж үндэслэлгүйгээр төлбөр ногдуулсан талаар: “... К*** компани Х*** компаниудын 2016 оны 5 дугаар сарын 24-ний өдрийн “Хувьцаа солилцох гэрээ” болон “А***” ХХК болон “Г***” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчийн нэгтгэх шийдвэрийн дагуу “Г***” ХХК болон “А***” ХХК-ийн эзэмшиж байсан ашигт малталын хайгуулын 7 ширхэг хайгуулын тусгай зөвшөөрөл “Г****” ХХК-д ашигт малтмалын газрын 2016 оны 11 дүгээр сарын 24-ний өдөр 156 дугаар шийдвэрээр шилжсэн байдаг. Тиймээс, компаниуд нэгдэх үйл ажиллагаа нь тухайн үед хүчин төгөлдөр байсан Аж ахуй нэгжлийн орлогын албан татварын тухай хууль буюу уг хуульд 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдөр нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиас өмнө хийгдсэн ажиллагаа тул хуулийн 8.2, 8.2.2, 17 дугаар зүйлийн 17.2.7-д заасан эрх борлуулсан орлогод хамаарахгүй, эрх борлуулсан гэж үзэхгүй. Гэтэл татварын байцаагчид Аж ахуй нэгжлийн орлогын албан татварын тухай хуульд 2017 онд орсон нэмэлт өөрчлөлтийг 2016 оны үйлдэлд буцаан хэрэглэсэн нь хуулийг ноцтой зөрчсөн гэж үзнэ. Ирээдүйд үйлчлэх хуулийн үйлчлэлийг баримтлан шийтгэл оногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлгүй.
Монгол Улсын Компанийн тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 1 дүгээр хэсэгт зааснаар компани нэгдэх ажиллагаа нь борлуулах үйл ажиллагаа биш. Компани нэгдэх нь нэг компанид хөрөнгө оруулсан хувьцаа эзэмшигч тухайн компанийнхаа үйл ажиллагааг зогсоож уг компанид байгаа эрх үүрэг, хариуцлага, хөрөнгийг өөр компанид шилжүүлэн улмаар тухайн өөр компанийн хувьцаа эзэмшигч болох үйл ажиллагаа билээ. Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулагч нь өөрийн хөрөнгө оруулалтаа өөр компанид шилжүүлж, тэрхүү компанид өөрийнхөө оруулсан хөрөнгөө эзэмшсэн хэвээр байх юм.
Уг нэгдэх үйл ажиллагаа явуулахаас өмнө тус компаниуд компани нийлэх, нэгдэх үйл ажиллагаатай холбогдуулан Татварын ерөнхий газраас дүгнэлт хүссэн ба улмаар дээр дурдсан 2016 оны 10 дугаар сарын 21-ний өдөр 01/637 дугаар албан захидлаар дүгнэлт гаргасан. Уг дүгнэлтийн хүрээнд тухайн үед төлөх ёстой байсан татварын бүх өр төлбөрийг төлсөн болохыг баталж, улмаар Улсын бүртгэлийн газар тус компаниудын нэгдэх үйл ажиллагааг зохих ёсоор бүртгэсэн. 2016 онд компани нэгдэхээс өмнө гаргаж өгсөн татварын дүгнэлтийн хүрээнд нэгдэх үйл ажиллагаа явагдсан ба үүнтэй холбоотойгоор татварын байгууллагаас холбогдох бүх баримт бичгийг гаргаж өгсөн ба нэгдэх үйл ажиллагааг хориглосон үндэслэл зааж байгаагүй.
Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлүүдийн хувьд хүлээн авагч “Г***” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч ямар нэгэн санхүүгийн орлого, ашиг олоогүй, “Х***” ХХК-д зориулж шинээр гаргасан хувьцааны үнэ өртөг нь “К***” команийн өмнө гаргаж байсан хувьцааны үнэ өртөгтэй харьцуулахад нэлээн доогуур байсан. “Г****” ХХК эдгээр тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд хөрөнгө зарж хайгуулын үйл ажиллагаа явуулсан ч цаашид шаардлагагүй нь тодорхой болсон учраас төрд буцаан хүлээлгэн өгсөн. 2016 он хүртэлх 5,781,890,085.00 төгрөгийн олон жилийн хайгуулын ажлын зардал, түүнээс хойш “Г***” ХХК-ийн нэмж хийсэн хайгуулын зардал бүхэлдээ алдагдал болсон. Тэг төгрөгийн үнэлгээтэй хөрөнгийг хүлээн авсны төлөө татвар төлөгчид 2,601,850,583 төгрөгийн нөхөн татвар төлөх үүрэг одоо хүлээлгэж буй нь татварын албаны зүгээс татвар төлөгчийн хууль ёсны эрх ашиг, сонирхлыг хүндэтгэх үүргийг зөрчсөн.
3. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулан суутгаж, төсөвт төлөөгүй гэх талаар: Татварын хяналт шалгалт хийх процессын үйл ажиллагааг мөн зөрчиж гүйцэтгэсэн тул татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаанд баримтлах зайлшгүй, тодорхой, шударга, үр ашигтай байх зарчмыг ноцтой зөрчсөн үйлдэл гэж үзэж байна.
Актын 1 дэх заалтаар 199,161,925.88 төгрөгийн төлбөрт НӨАТ ногдуулан суутгаж, төсөвт төлөөгүй зөрчилд 19,916,192.59 төгрөгийн нөхөн татвар, уг дүнгээс 20 хувийн алданги 3,983,239 төгрөг, 30 хувийн торгууль 5,974,857.78 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд зааснаар татвар төлөгчийн эрх ашгийг ноцтой зөрчсөн байна.
4 Аж ахуй, нэгжийн орлогын албан татвар ногдуулан суутгаж, төсөвт төлөөгүй гэх талаар: Нэхэмжлэлийн хоёр дахь хэсэгт дурдсанаар татварын хяналтын шалгалт хийх процессын үйл ажиллагааг мөн зөрчиж гүйцэтгэсэн тул татварын хяналт шалгалтын дараах үйл ажиллагаанд баримтлах зайлшгүй, тодорхой, шударга, үр ашигтай байх зарчмыг ноцтой зөрчсөн үйлдэл гэж үзэж байна. Актын 2 дахь заалтаар 2018 онд Австрали болон Шинэ Зеландын улс руу шилжүүлсэн 199,161,925.8 төгрөг, мөн Канад улсын SJ *** компанид шилжүүлсэн 215,891,133.6 төгрөгийн, нийт 415,053,059.48 төгрөгийн үйлчилгээний төлбөрт аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар суутгаж, төсөвт төлөөгүй гэж төлбөр ногдуулахдаа холбогдох хуулийг буруу хэрэглэсэн.
Аж ахуй нэгжлийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 17 дугаар зүйлийн 17.2.98 дэх заалтыг үндэслэн 2018 онд шилжүүлсэн төлбөрт 20 хувийн нөхөн татвар, Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх заалтыг баримтлан 20 хувийн алданги, Зөрчлийн тухай хууль (шинэчилсэн найруулга) /2017/-ийн 11.19 дүгээр зүйлийг 4 дэх заалтыг баримтлан 30 хувийн торгуулийг тус тус ногдуулж, тооцсон байна. Татварын Ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлд заасан хариуцлага нь “нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд төлөөгүй татвар"-т хамааралтай болохоос бус "аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар суутгаагүй” зөрчилд хүлээлгэх хариуцлагыг Татварын ерөнхий хууль болон Зөрчлийн тухай хуулиар зохицуулаагүй атал нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувийн алданги, 30 хувийн торгууль ногдуулсан нь хууль бус юм” гэжээ.
Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нараас шүүх хуралдаанд гаргасан нэмэлт тайлбартаа: “А***” ХХК-д 2011 оноос 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусах хүртэл иж бүрэн төлөвлөгөөт шалгалт хийсэн. Энэ шалгалт 2016 оны 5 дугаар сард дуусгавар болсон. Энэ шалгалт дуусаад 560 сая төгрөгийн зөрчил илэрсэн гээд акт тавигдсан. Тухайн үед н.Н*** гэдэг хүн очиж акт баримтыг аваад, “А***” ХХК-ийг Сүхбаатар дүүргээс шалгасан. Тэгээд “А***” ХХК-ийн зүгээс Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтэст 6 дугаар сард манай компанид 2011 оноос 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр хүртэл хугацаанд шалгалт хийчихсэн тул 2016 оны 1, 2 дугаар улирлын байдлаар шалгалтыг нэмээд хийж өгөөч гэсэн хүсэлт гаргасан. Учир нь “Г***” ХХК-тай нэгдэх гэж байгаа учраас улсын бүртгэлээс тавигдах шаардлага нь заавал аудитын шалгалт хийсэн байна. “Г***” ХХК-ийн зүгээс татварын хяналт шалгалт хийсэн байхыг тус тус шаардах тул хяналт шалгалт явуулах тухай хүсэлт гаргана. Хүсэлтийн дагуу 2016 оны 8 дугаар сарын 31-ний өдөр 25160800623 тоот томилолтыг Ц.М***, н.А*** нарт Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсээс гаргана. Энэ томилолт нь бас их асуудалтай. Холбогдох баримт материалуудыг үзэхээр “Г***” ХХК-ийн нягтлан бодогч Д.Б***ийг 2016 оны 8 дугаар сарын 30-ны өдөр дуудаад хяналт шалгалт хийх томилолтоо танилцуулсан гэдэг. 25160800623 дугаартай томилолтын дагуу 5 лицензийн асуудал буюу зөрчил гэж тооцогдоод байгаа 16,681,232,102 төгрөгийн асуудал яг энэ шалгалтаар гарч ирсэн. Энэ хоёр компанийн нэгдэл 2016 оны 8 дугаар сарын 19-ний өдөр болон 8 дугаар сарын 19-ний өдөр “А***” ХХК хаалтын баланс гаргасан. “Г***” ХХК-тай нэгдэхээс өмнө тайлан буюу баланс гаргаж ирсэн. Энэ “А***” ХХК-ийн хаалтын баланс нь “Г***” ХХК-ийн зөрчил гэж байгаа. Яагаад зөрчил болж байна вэ гэхээр нөгөө олон лицензүүдэд жил бүрийн хайгуулын зардал толгой компаниас орж ирсэн 5,781,890,085 төгрөг гэж,
Тэгтэл энэ үнийн дүн яагаад 16 болж хувирч байна вэ гэхээр “А***” ХХК өөрөө 131 сая төгрөгийн хөрөнгөтэй, үүн дээр “Г***” ХХК-тай нэгдэж, улсын бүртгэлд бүртгүүлэхийн тулд энэ тайлангийн дүнг тэглэх ёстой. Өрийг өөрөөр хэлбэл толгой компаниас удирдлагын зардал гэхэд 9,8 тэрбум, бусдад цалингийн зээл гэхэд 3 тэрбум, хайгуулын зардалд 5,7 тэрбум гарчихсан компани юм. “А***” ХХК-ийн өр татан буугдах үед өрийг төлнө эсвэл өрийг хувьцаанд шилжүүлнэ гэх нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандарт байна. Нийт өр 16,339,062,000 төгрөг болоод дээр нь 132 нэмээд “А***” ХХК-ийн дүрмийн сангийн өөрт байгаа өрөө хувьцаанд шилжүүлэхээр 16,681,232,102 төгрөгийг өр нь хувьцаанд шилжсэн үнийг зөрчил гэж тооцож байгаа. Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт зэргээс холбогдох заалтуудаар үзэхэд хайгуулд гарсан зардал нь зардалд бүртгэгдэх ёстой, орлогод биш. Тэгэхээр энэ үнийн дүн бол хэзээ ч орлого байгаагүй, зардал байгаад өр төлбөр болоод, өр төлбөр нь хувьцаанд шилжээд, хувьцаанд шилжсэн үнийн дүнгээрээ “Г***” ХХК-тай очиж нэгтгэгдсэн үнийн дүн өнөөдөр зөрчил болж байна. Зөрчил гэж тооцож байгаа зүйл нь Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулиар аль 2016 оны 9 дүгээр сард Татварын ерөнхий газрын дарга н.Зориг танаа гээд 2,3 бичиг “Г***” ХХК-иас мөн “А***” ХХК-иас ч явсан байдаг.
Австрали улс руу 2018 онд шилжүүлсэн 199,168,925 төгрөгийн цалинг үйлчилгээний төлбөр болгосон байна. Хүний цалингаас Монгол дахь бүх татварууд нь төлөгдөөд явсан байхад яагаад зардал болж байгаа юм бэ? Хавтас хэрэгт шинээр гаргаж өгсөн нотлох баримтад байгаа.
... Иймд нэхэмжлэлийн шаардлага, үндэслэлийг нэг бүрчлэн задлан шинжилж, гаргаж ирсэн тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг дараа дараагийн шатуудад дэмжиж явна.
“... Гол ярьж буй асуудал бол 2016 оны 10 дугаар сарын 21-ний өдрийн 01/637 тоот Татварын ерөнхий газрын даргын гарын үсэгтэй, Татварын албанаас ирүүлсэн материалын 37 дугаар талд байгаа “А***” ХХК-д гэсэн энэ албан бичгүүд. Энэ албан бичгүүдэд юу гэж бичигдсэн бэ гэхээр хөрөнгө оруулалтын аливаа хэлбэрт албан татвар ногдуулахгүй гэж. Энэ бол нэгдэх ажиллагаанд захирагдаж компанийн хөрөнгө эсвэл хувьцаа худалдаж авах, шилжүүлэх замаар хоёр компани нэгдэж илүү том компани болж хөрөнгөө нэмэгдүүлэх, үйл ажиллагаагаа идэвхжүүлэх нэг хэлбэр гэж үзэж байгаа болохоос биш татвар ногдох орчин биш. Хувьцаанд шилжээд, дүрмийн сан нь 132 сая байснаа 16,5 тэрбум болсон гэж хэлж байна. Энэ 500 сая гэдгийг нөхөн ногдуулалтын акт дээрээ 600 сая гээд үнийн дүнгээ зөрүүтэй, хаанаас авсан нь мэдэгдэхгүй үнийн дүнгээр бичсэн байна. Татварын ерөнхий газрын 2016 оны 10 дугаар сарын 21-ний өдрийн энэ албан бичиг бол ерөөсөө энэ шалгалтын удирдамжид бичсэн юм шигээр тайлбарлалаа.
Нэгдүгээрт, татварын хөрөнгө оруулалтын аливаа хэлбэрт албан татвар ногдохгүй,
Хоёрдугаарт, компанийн нэгдэх нөхцөл журамд тодорхойлсноор үнэт цаасыг нэгтгэж байгаа компанийн үнэт цаасанд болоод бусад хөрөнгөд хөрвүүлэх журмаар тусгана гэж байгаа. Тэгэхээр татварын орчинд энэ компани нэгдэж байна гэдгийг мушгихдаа толгой компаниудын зураглалыг гаргаад, тэнд нэгдэж байна, тэнд нэгдээгүй биш тэнд хувьцаагаа арилжиж байна гэж, арилжих гэдэг нь солилцох гэдэг утгыг бас агуулна. Орчуулгын хувьд шууд арилжих гэдэг бус н.Б******* өмгөөлөгчийн хэлснээр хувьцаа солилцох, компаниудын нэгтгэх шийдвэрүүд байгаа. Тэгэхээр яагаад татварын байцаагч нар арилжих гэдэг чинь ерөөсөө худалдах гэсэн үг шүү дээ гэж үзээд байгаа юм бэ гэдэг нь бас л нэг төрлийн ашиг сонирхлын хардалт сэрдэлт гэдэг ч юм уу эсвэл өөрсдийн үзэл бодлоо тулгаад, энэ бол эрх борлуулсан орлого байна гэж үзсэн. Хувьцаанд шилжсэн өр төлбөрийн асуудал өөрөөр хэлбэл хайгуулын зардал хөрөнгө үнэлгээний тайланг яаж бүртгэсэн бэ гэдгийг хариуцагч нар тайлбарлахдаа хувьцаанд шилжсэн учраас дүрмийн санг 16,5 тэрбум болгоод нэгдсэн гэж. 16,5 тэрбум төгрөгийн 16,3 тэрбум төгрөг нь нийт аудитаар батлагдсан тайлангаар өр төлбөрөө хувьцаанд шилжүүлээд, хувьцаанд шилжүүлсэн өр төлбөрийн асуудлыг эрх борлуулсан орлого гэж үзээд байна” гэв.
5. Хариуцагч нараас шүүхэд бичгээр ирүүлсэн хариу тайлбартаа: Татварын улсын байцаагчид “Г***” ХХК-аас Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх татварын маргаан таслах зөвлөлд 2021 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдрийн нөхөн ногдуулалтын 36190500028 дугаартай актад гаргасан гомдлыг 2021 оны 02 дугаар сарын 10-ны өдөр тус зөвлөлийн магадлагч Ш.Ц***аас цахимаар хүлээн авсан. Улмаар тус гомдолтой танилцаж, хариу тайлбарыг нотлох баримтын хамт хүргүүлсэн болно. Татварын улсын байцаагчдын зүгээс холбогдох хуулиар хүлээсэн эрх үүргээ биелүүлж ажилласан.
1. Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг явуулахдаа холбогдох хууль тогтоомжийг ноцтой зөрчиж явуулсан гэх талаар: "Г***” ХХК-ийн татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийх томилолтыг анх 2016 онд Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтэст үүсгэсэн байна. Тус дүүргийн хяналт шалгалтын хэлтсээс хяналт шалгалтыг хийж байгаад Татварын ерөнхий газрын ХШАЗГ-т шалгуулах тухай хүсэлт гаргасны дагуу 2019 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдөр удирдлагын шийдвэрээр иж бүрэн хяналт шалгалт хийхээр шийдвэрлэж томилолтыг үүсгэсэн байна. Томилолт үүссэнээс хойш томилогдсон татварын улсын байцаагч нар нь ажлаас чөлөөлөгдсөн, эрүүл мэндийн шалтгааны улмаас урт хугацааны чөлөө авсан, албан тушаал сэлгэн ажилласнаар хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа нь удаашралтай явагдсан. Дээрх нөхцөл байдлаас үүдэж томилолтод өөрчлөлт орж татварын улсын байцаагч Б.А***, Ц.М*** нарт олгож, татварын хяналт шалгалтыг үргэлжлүүлэн хийж дуусгасан. Татварын ерөнхий газрын дарга Б.Б*** нь томилолтод өөрчлөлт хийн гарын үсэг зурж, тэмдэг дарж, баталгаажуулсан. Өмнөх хяналт шалгалт хийж байсан татварын улсын байцаагчдаас хүлээн авсан баримт, материалд үндэслэн хяналт шалгалтад шаардлагатай байсан баримтыг нэмж ирүүлэх талаар "Баримт бичгийн хүсэлт №1,2,3,4,5”-ийг оффис менежер З.А***д [email protected] имэйл хаягаар хүргүүлсэн. Татвар төлөгч нь гомдолдоо Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.5 дахь хэсэгт зааснаар “Татварын алба нь хяналт шалгалт хийх талаар татвар төлөгчид ажлын 10-аас доошгүй өдрийн өмнө урьдчилан мэдэгдэнэ” гэж заасан ба энэ нь анх удаа хяналт шалгалт хийх талаар татвар төлөгчид мэдэгдэх үйл ажиллагаа бөгөөд, хяналт шалгалтын явцад хэдэн ч удаа баримт бичгийн хүсэлтийг хүргүүлж болно.
“Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”-ын 6-д “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа”, 6.4.3-д “Татварын хяналт шалгалтын хугацаанд шаардлагатай мэдээллийг олж авах, нэмэлт мэдээллийн эх сурвалжийг илрүүлэх, мэдээллийн сангийн мэдээллийн үнэн зөв эсэхийг нотлох шалгалтын явцад илрүүлсэн зөрчлийг баримтжуулах, тодруулах зэрэг асуудлаар татвар төлөгч, ажлын шаардлагын дагуу холбогдох хүмүүстэй хэдэн ч удаа ярилцлага хийж болох бөгөөд тухай бүр “Ярилцлагын тэмдэглэл” хөтлөн ярилцсан татвар төлөгч болон татварын улсын байцаагч гарын үсэг зурна" гэж зааснаар татвар төлөгчтэй уулзаж, тайлбар тодруулга авах тухай бүр ярилцлагын тэмдэглэл үйлдэж баталгаажуулдаг. Татварын улсын байцаагчид нь томилолт хүлээн авч, хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн дагуу маягт бөглөсөн. Татвар төлөгч нь татварын улсын байцаагч нараас татгалзах эрх нь нээлттэй байсан боловч хүсэлтийг албан бичгээр ирүүлээгүй тул татварын хяналт шалгалтыг хийж дуусгасан.
2. Эрх борлуулсны орлогод татвар ногдуулсан тухайд: "Г***” ХХК нь 2016 онд "Г***" ХХК нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа эрхэлж байсан бөгөөд хайгуулын чиглэлээр ижил төрлийн үйл ажиллагаа явуулж байсан "А***” ХХК-ийг шилжүүлэн авч нэгтгэсэн. Компани нэгтгэх үйл ажиллагааг хийхдээ 2016 оны 5 дугаар сарын 31-ний өдрийн 16/31 дугаар “Компанийг нэгтгэх тухай хувьцаа эзэмшигчийн шийдвэр”, “Г***” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагчийн 2016 оны 8 дугаар сарын 10-ны өдрийн үүсгэн байгуулагчийн шийдвэрээр "А***” ХХК-ийг нэгтгэх тухай гэрээнүүдийг тус тус байгуулсан бөгөөд компанийн оноосон нэр нь одоогийн “Г***” ХХК болж өөрчлөгдсөн. Дээрх нэгтгэх үйл явцтай холбоотойгоор “А***" ХХК нь 2016 оны 8 дугаар сарын 19-ний өдрийн Санхүү байдлын тайланг Сүхбаатар дүүргийн Төрийн сангийн хэлтэст баталгаажуулан мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө, татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн авлага, үндсэн хөрөнгө, биет бус хөрөнгө, хайгуул, үнэлгээний хөрөнгө, дансны өглөг, татварын өр, бусад урт хугацаат хөрөнгө оруулалт, хувийн өмч зэрэг дансны дүнг балансаас баланст шилжүүлж бүртгэсэн нь тайлан баланс болон харилцах дансны хуулгаар нотлогдож байна. “А***” ХХК нь 2016 онд Дорноговь аймгийн Мандах сумын нутагт Жирмийн худаг нэртэй газарт орших 3653 га талбайтай 14523 дугаартай хайгуул, Дорноговь, Өмнөговь аймгуудын Мандах, Хатанбулаг, Манлай, Ханбогд сумдын нутагт Баяннуур нэртэй газарт орших 3272.2 га талбайтай 15167 дугаартай хайгуул, Дорноговь аймгийн Мандах сумын нутагт Хөндлөн нэртэй газар орших 14301 га талбайтай 13615 дугаартай хайгуул, Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутагт Хүрэн цав нэртэй газарт орших 40302 га талбайтай 14396 дугаартай хайгуул, Дорноговь аймгийн Мандах, Хатанбулаг сумдын нутагт Амтгайн тойром нэртэй газарт орших 16224.93 га талбайтай 14876 дугаартай хайгуул, Дорноговь аймгийн Мандах сумын нутагт Э******* нэртэй газар орших 13690.67 га талбайтай 14877 дугаартай хайгуул, Дорноговь аймгийн Мандах сумын нутагт Хөх хошууны худаг нэртэй газар орших 9732.27 га талбайтай 17650 дугаартай хайгуулын 7 тусгай зөвшөөрлийг эзэмшиж байсан.
Компани нэгдэх үйл ажиллагаа хийгдсэний дараа дээрх 7 тусгай зөвшөөрлийг шинээр үүсгэн байгуулагдсан “Г***” ХХК-д 2016 оны 11 дүгээр сарын 24-ний өдөр Ашигт малтмал, газрын тосны газрын даргын гаргасан 156 дугаар шийдвэрээр шилжүүлсэн байна. Энэ нь Ашигт малтмал, газрын тосны газраас ирүүлсэн хөдөлгөөний мэдээгээр нотлогдож байна. "Г***" ХХК-ийн толгой компани болох Канад улсад бүртгэлтэй К*** компани /"K***" Ltd/ болон "А***" ХХК-ийн толгой компани болох Сингапур улсад бүртгэлтэй Э*** компани /"H***" Ltd/ нь хоорондоо харилцан хамааралгүй этгээдүүд бөгөөд Монгол Улсад бүртгэлтэй "Г***" ХХК болон "А***" ХХК-иудын хооронд бэлэн мөнгөний төлбөр тооцоо хийгдээгүй. Харин эдгээр компаниудын толгой компани болох "K***" Ltd болон "H***” Ltd-уудын хооронд 2016 оны 5 дугаар сарын 24-ний өдөр “хувьцаа солилцох гэрээ” байгуулж, хувьцаа солилцооны үр дүнгээр тусгай зөвшөөрлүүдийг шилжүүлсэн нь холбогдох баримт бичиг, “K***" Ltd компанийн веб сайтад байршуулсан мэдээллээр нотлогдож байна.
Татварын улсын байцаагчид нь нөхөн ногдуулалтын актаар 5,781,890,085.00 төгрөгийн тусгай зөвшөөрлийн төлбөрт татвар суутган тооцож, төсөвт төлөөгүйд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдөр батлагдсан/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д суутгагчийн үүргийг дурдсан байдаг бөгөөд “суутгагч” гэж албан татвар төлөгчид олгосон орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг” гэж заасан нь “Г***” ХХК нь татвар суутгах үүргийг хүлээсэн байна.
Иймд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8.2 “Эрх борлуулсны орлогод эрх бүхий байгууллагаас олгосон тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх, эсхүл эд хөрөнгө эзэмшиж, ашиглах эрхийг хуульд заасан хэлбэрээр бусдад төлбөртэй шилжүүлснээс олсон орлогыг хамааруулна" гэж заасныг зөрчсөн байх тул 1,734,567,025.50 төгрөгийн нөхөн татвар, 520,370,108.00 төгрөгийн торгууль, 346,913,405.00 төгрөгийн алданги, нийт 2,601,850,538.00 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.
3. Монгол Улсын бусад хууль тогтоомжоор компаниуд нэгдэх үйл ажиллагааг борлуулах үйл ажиллагаанд тооцсон тухайд: 2016 оны 8 дугаар сарын 10-ны өдөр “Г***” ХХК болон "А***” ХХК-иудын хооронд "А***" ХХК-ийг нэгтгэх тухай гэрээ”-г байгуулсан байна. Тус гэрээний 2.1-д “А”-ийн үйл ажиллагааг 2016 оны 8 сарын 15-ны өдрөөс зогсоож, түүний эрх үүрэг, хариуцлагыг "Г***"-д бүрэн шилжүүлнэ”, мөн 2.2-т “А***"-ийн санхүүгийн хаалтын тайлан тэнцлийг 2016 оны 8 дугаар сарын 19-ний өдрөөр дуусгавар болгон гаргаж, түүнд тусгагдсан бүх хөрөнгө, авлага, өр төлбөр, өөрийн хөрөнгийг бүгдийг нь "Г***”-ийн өмчлөл, хариуцлагад бүрэн шилжүүлнэ” гэж тус тус заасан. 2016 оны 8 дугаар сарын 19-ний өдрийн байдлаарх “А***” ХХК-ийн хаалтын Санхүүгийн тайлангийн Эргэлтийн бус хөрөнгө хэсгийн Хайгуул ба үнэлгээний хөрөнгийн дүн 5,781,890,085 төгрөг гэж бүртгэсэн нь Улсын бүртгэлийн ерөнхий газраас ирүүлсэн “А***” ХХК-ийн хаалтын Санхүүгийн тайлангаар нотлогдож байна.
Сангийн сайдын 2016 оны 409 тоот тушаалын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан “Хайгуул болон олборлох үйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт"-д "Дансны үнэ" гэдэг нь аливаа хуримтлагдсан элэгдэл (хорогдол) ба хуримтлагдсан үнэ цэнийн бууралтын гарзыг хассаны дараах хөрөнгийн зөвшөөрөх дүн”, мөн стандартын 4.2.2.1-т “Аж ахуй нэгж ашигт малтмалын нөөцийн хайгуул ба үнэлгээтэй холбоотой гарсан зардлуудыг НББОУС 16 Үндсэн хөрөнгө стандарт, НББОУС 38 Биет бус хөрөнгө стандартуудад тодорхойлсон шаардлагатай нийцэж байвал хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ ...” гэж заасны дагуу хайгуул үнэлгээний хөрөнгө дансны 5,781,890,085.00 төгрөг нь “А***" ХХК-ийн эзэмшиж буй тусгай зөвшөөрлийн анхны үнэлгээ юм. Компанийн тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.3-т “Энэ хуулийн 20.2-т заасан гэрээнд компанийг нэгтгэх нөхцөл, журмыг тодорхойлохоос гадна нэгдэж байгаа компанийн үнэт цаасыг нэгтгэж байгаа компанийн үнэт цаас, бусад хөрөнгөд хөрвүүлэх журмыг тусгасан байна” гэсэн эрх зүйн зохицуулалттай байна. "Г***" ХХК нь “А***” ХХК-ийг Хувьцаа солилцох гэрээний дагуу өөртөө нэгтгэн авах хэлцэл хийгдсэн байгаа нь Монгол Улсын “Иргэний хууль”-ийн 1 дүгээр зүйлийн 1.3-т “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол татвар, төсөв, санхүү зэрэг захиргааны хууль тогтоомжоор зохицуулах болон захиргааны талаар нэг этгээд нөгөөдөө захирагдах эдийн болон эдийн бус баялагтай холбоотой харилцаанд энэ хууль үйлчлэхгүй” гэж заасны дагуу тухайн хэлцэлд албан татвар ногдох асуудал нь холбогдох татварын хууль, тогтоомжоор зохицуулагдахаар байна. Дээрх хэлцлийг хувьцаа солилцож, үр дүнгээр нь эрх борлуулах үйл ажиллагаа хийгдсэн тул татвар ногдуулах үндэслэлтэй байна.
Нэг компани нөгөөд нэгдэж буйг тодорхойлсон Компанийн тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.1-т “компанийн үйл ажиллагааг зогсоож, түүний эрх, үүрэг, хариуцлагыг өөр компанид шилжүүлэхийг компани нэгдэх гэнэ”, мөн Татварын ерөнхий хуулийн /2008 оны/ 10 дугаар зүйлийн 10.3-т “өөрчлөн байгуулагдсан хуулийн этгээдийн төлөөгүй буюу дутуу төлсөн татвар төлөх үүрэг, түүнтэй холбоотой эрх өөрчлөн байгуулагдсаны дүнд бий болсон хуулийн этгээдэд шилжих ба уг этгээд тусгаарлах, салах замаар өөрчлөн байгуулагдсан бол татвар ногдох зүйлтэй хувь тэнцүүлэн татвар ногдох үүрэг тэдгээрт шилжинэ” гэж заасны дагуу “Г***” ХХК-д эрх, үүрэг шилжсэнийг дээрх заалтууд харуулж байна.
Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006/ 17 дугаар зүйлийн 17.2.7-д “Эрх борлуулсны орлогод 30 хувиар”, мөн хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.5-д “Энэ хуулийн 17.2.1-17.2.3, 17.2.7-17.2.9-д заасан орлогод ногдох албан татварыг мөн хуулийн 4.1.6-д заасан суутгагч татварын улсын байцаагч суутгаагүй татварыг нөхөн төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн нь үндэслэлтэй.
4. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болон Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдуулан суутгаж, төсөвт төлөөгүй гэх талаар: Нөхөн ногдуулалтын актын 1, 2, 3-т заасан хэсэгт хариуцлага ногдуулахдаа “Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга”-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл, 2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 5 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө” гэж заасныг хэрэглэсэн. Татварын улсын байцаагч нарын актаар тогтоосон зөрчил нь баримтаар тогтоогдсон, татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа хууль журмын дагуу явагдсан бөгөөд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буцааж хэрэглэсэн асуудал нь нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчөөгүй бөгөөд хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн гэж үзэх үндэслэлгүй тул “Г***” ХХК-ийн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.
Хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс шүүх хуралдаанд гаргасан нэмэлт тайлбартаа: Нэхэмжлэгчийн зүгээс татварын улсын байцаагчийн актыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулахаар маргаж байгаа. Татварын улсын байцаагчийн 2020 оны актаар нийт татвар төлөгчийн дөрвөн зөрчилд торгууль алданги ногдуулсан. Эхний асуудлын тухайд хяналт шалгалтын процесстой холбоотой гомдлыг гаргасан. Хамгийн анх Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтсээс “Г***” ХХК-д татварын хяналт шалгалт хийхээр томилолт үүссэн. Энэ хяналт шалгалт хийх томилолт байцаагч н.У***, н.А*** нарт олгогдоод, нэгдэн нийлж буй компаниудын үйл ажиллагаа, толгой компаниуд хооронд хийгдсэн гэрээтэй холбоотой мэдээлэл, судалгаа, нотлох баримтуудыг шинжлэн судлахад хүндрэлтэй байгаа учраас Татварын ерөнхий газар энэ хяналт шалгалтыг үргэлжлүүлэх хүсэлтийг илэрхийлсэн. 2017 онд томилолт олгогдсоноос хойш юу ч хийгээгүй гэх үндэслэл байхгүй. Гадаад улсад тухайн хувьцаа эзэмшигч, эцсийн эзэмшигчийг тодорхойлох гэх мэт үйл ажиллагаа хийгдээд явж байсан. Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсээс ирсэн дээрх хүсэлтийн дагуу Татварын хяналт шалгалт, аргазүйн газраас томилолтыг н.Т***, н.Э*** нарт олгосон. Эндээс н.Т***, н.Г*** сүүлд нь н.Г***, н.Б*** мөн Ц.М***, н.А*** гэх мэтээр хяналт шалгалтын томилолтууд өөрчлөгдсөн. Эдгээр нь бүгд томилолт өөрчлөгдөх болсон шалтгаантай. Энэ дунд томилолт олгогдсон улсын байцаагч ажлаасаа гарах, байгууллагын бүтэц зохион байгуулалт өөрчлөгдөх, эрүүл мэндийн шалтгаан гэх мэт шалтгаанууд байгаа хэдий ч хяналт шалгалтыг хийж дуусгасан. Дахиж шинээр эхлүүлсэн үндэслэл бол огт байдаггүй. Тэгэхээр томилолт дахиад үүслээ гэдгээр цоо шинээр эхэлж байна гэдэг зүйлгүй. Томилолт өөрчлөгдөж байгаа гэдгийг мэдэгдэж байгаа. Түүнээс биш өмнөх байцаагч нарын томилолтыг хүчингүй болгоод дахиад шинээр хяналт шалгалт хийх гээд байна гэсэн нөхцөл байдал бол биш. Нэг л удирдамжтай хяналт шалгалт яваад байгаа. Тэгэхээр хяналт шалгалтыг огт томилолтгүйгээр хийчихлээ гээд байгаа нэхэмжлэгчийн шаардлага бол хуульд нийцээгүй байна.
Зөрчлүүдийн тухайд 1-т, гадагшаа шилжүүлсэн орлогууд дээр албан татвар ногдуулж төлөөгүй, суутгагчийн үүргээ биелүүлээгүй гэдэг үндэслэлээр зөрчил гэж үзсэн. Албан татвар төлөгчийн энэ татварын жилд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт олсон эсвэл Монгол Улсаас олсон орлогот албан татвар ногдуулах талаар 2006 оны Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд тодорхой заасан. Өнөөдөр гаргаж өгөөд байгаа нотлох баримтаар бол бид нар гадаадын хүнд цалин хөлсийг нь олгоод, нийгмийн даатгал, татварыг нь төлөөд явж байхад гадагшаа шилжүүлсэн орлого байна гээд татвар ногдуулсан нь буруу гэдэг зүйлийг яриад байна. Маргаан таслах зөвлөлийн хурлаар ч мөн яригдсан. Энэ орлогуудыг бол тухайн хүнд дангаар нь олгосон зүйл байхгүй. Аж ахуй нэгжээс аж ахуй нэгжийн хооронд шилжүүлсэн. Энэ нь байцаагчийн ярьсанчлан данснаас данс хооронд хийгдсэн гүйлгээний дүнгээр нотлогдож байгаа.
Улсын Дээд шүүхийн тогтоолоор Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8.1.8-ыг тайлбарлахдаа зөвлөхийн үйлчилгээ 1.33.54 гэдэг нь аж ахуй нэгжид менежмент, зах зээл, хөрөнгө оруулалтын орчин, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа бусад мэргэжил арга зүйн туслалцаа үзүүлэх, баримт бичиг боловсруулах зэрэг ажил үйлчилгээ үзүүлж буй үйлчилгээнээс олсон орлогыг зөвлөхийн үйлчилгээний орлого гэж үзээд байгаа. Тиймээс Австралийн, Канадын энэ компаниуд бол Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй “Г***” ХХК-д зөвлөхийн үйлчилгээнүүд үзүүлсэн байна. Энэ зөвлөхийн үйлчилгээнүүдтэй холбоотой орлогыг “Г***” ХХК гадагшаа шилжүүлсэн байна. Шилжүүлэхдээ гадагшаа шилжүүлсэн орлогоос суутган авч төсөвт төлөх үүрэг нь “Г***” ХХК-д байгаа. Суутгагчийн үүргээ биелүүлээгүй гэдгээр зөрчил гэж үзээд байгаа. 2-т, Эрх борлуулсан орлогод албан татвар ногдуулж төлөөгүй гэж байгаа. Эрх борлуулсны орлого гэдэг бол 2006 оны хуулийн 8.2 дахь хэсэгт байж л байсан. Хуулийн 8.1.2 дээр үйл ажиллагааны орлого гэж юу болох, энэ орлогод ямар ямар орлогуудыг хамааруулах зэргийг тодорхойлсон. Уг үйл ажиллагааны орлогод эрх борлуулсны орлого хамаарна гэж заасан байгаа. 2017 оны хуулийг хольж хэрэглэсэн гэж байгаа нь бол зөвхөн хувьцаа, газар ашигт малтмалын эрхийг шилжүүлсэн бол гэдэг заалт тусгайлан орж ирсэн. Гэхдээ ингэж тусгайлан орж ирэхээс өмнө эрх борлуулсны орлого огт байгаагүй мэтээр яриад байна. 2017 оны 11 дүгээр сард нэмэлтээр орж ирээд 2018 оны 01 дүгээр сард дагаж мөрдөөд байсан хуулийг 2016 онд болсон үйл явдал дээр хэрэглэсэн мэтээр нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч яриад байна. Тийм зүйл байхгүй. 2006 оны хууль батлагдахад л үйл ажиллагааны орлогод эрх борлуулсны орлого хамаарч байсан. Эрх борлуулсны орлогод ямар эрх орохыг хуульд тодорхой заасан. Төрийн эрх бүхий байгууллагаас олгож буй тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа явуулах эрх. Ашигт малтмалын энэ 7 тусгай зөвшөөрөл бол төрийн эрх бүхий байгууллагаас олгож байгаа, тусгай эрхүүд. Яагаад “Г***” ХХК-ийг эрх борлуулсан орлогод суутган авч төлөөгүй гэж үзээд байна вэ гэхээр “Г***” ХХК-ийн толгой компани болох “К***” гээд хилийн гадна, “А*** ХХК-ийн толгой компани “Э***” гээд мөн гадаадад байрлаж үйл ажиллагаа явуулдаг компани. “Э****” компани “А***” ХХК-д оруулсан хөрөнгө оруулалтаа авлага хэлбэрээр авах ёстой байсан. Энэ авлагаа харин “А***’ ХХК, “Г*** ХХК хоёрыг нэгтгээд, “К***” компанийн хувьцаа болгон сольсон үйл ажиллагаа болсон байсан. Хэрвээ бүх компаниуд ашиггүй ажилласан гэсэн тайлан ирүүлбэл ашиггүй ажилласан гэдгээр татвар ногдуулахгүй байвал өнөөдөр энэ татварын хууль тогтоомж байгаад ямар хэрэгтэй юм бэ? Бүгд л ашиггүй, алдагдалтай гэдэг тайлбарыг хэлнэ. Тэгэхээр зөвхөн ашиг орлого олж байгаад нь татвар ногдуулаад, алдагдалтай байгаад нь татвар ногдуулахгүй гэдэг ойлголт байж болохгүй.
“А***” ХХК алдагдалтай ажиллаж байсан бол хувьцааг яах гэж солиод “Г***” ХХК-тай нэгтгэх юм бэ? Тэгэхээр энэ хоёр компанийг нийлүүлээд, “К***” компани өөрийнхөө хувьцаанаас “Э***”-д өгөөд байна гэдэг бол энэ компанийн цаана эзэмшиж буй эрх бүхий байгууллагаас олгосон 7 тусгай эрхэд л үндэслэж байна гэж үзэх боломжтой. “А***” ХХК дээр өмнө хяналт шалгалт орсон, ямар ч зөрчилгүй гээд илтгэх хуудас бичигдсэн гэдэг дээр бол “А***” ХХК-ийг “Г***” ХХК-тай нэгтгэж байгаа учраас хяналт шалгалт оруулъя гэдэг хүсэлтийг ирүүлсний үндсэн дээр хяналт шалгалт ороод хэрэгт авагдсан байгаа тухайн үеийн илтгэх хуудсан дээр “А***” ХХК, “Г***” ХХК-тай нэгдсэнээр эрх шилжүүлсний орлого авагдана. Тэр ногдож байгаа орлогоос суутгаж аваад төсөвт төлөх үүрэг нь нэгдэж буй компанид шилжих талаар анхааруулсан дүгнэлт хэсэг байгаа.
Хяналт шалгалтыг 2006 оны хуулиар хийсэн юм уу, шинэ 2020 оны хуулиар хийсэн юм уу гэдэг юм ярьж байна. Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дээр хэрвээ хуучин хууль хэрэгжиж байх үед эхлүүлсэн хяналт шалгалт байвал тухайн үеийн хуулиар л хяналт шалгалтыг үргэлжлүүлээд дуусгах, мөн Татварын тухай хууль зөрчих зөрчлүүд Зөрчлийн тухай хууль тогтоомж батлагдсантай холбогдуулан Зөрчлийн тухай хуульд орчихсон байсан. Зөрчлийн тухай хуульд зөрчил үйлдэгдсэн үеийн хууль тогтоомжийг хэрэглэнэ, мэдээж аль алинд нь эрх зүйн байдлыг дээрдүүлэх асуудал яригдсан. Тэгэхээр 2019 оны шинэ Татварын ерөнхий хуулийг хэрэглээд 50 хувь хүртэл бууруулсан бол гээд албан татвар ногдуулсан зүйл бол байхгүй, бүгд тухайн үеийн холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу торгууль ногдуулаад, алдангийг 20 хувиар ногдуулсан үйл баримтууд байгаа. Энэ мэтчилэн Монгол Улсаас гадна байрлаж байгаа аж ахуй нэгжүүдэд орлого шилжүүлэхдээ суутгаж авч төсөвт төлөөгүй, энэ гадагшаа шилжүүлсэн орлогууд нь компанийн банкаар дамжуулсан нь гүйлгээний баримтаар нотлогдож байгаа. Энэ компани хувьцаа арилжсантай холбоотой энэ 7 ширхэг эрх өнөөдөр “Г***” ХХК-д бүртгэгдээд гараад ирсэн. Энэ талаар Ашигт малтмал, газрын тосны газрын тухайн үеийн даргын албан бичиг байгаа. Энэ хайгуулын 7 тусгай зөвшөөрлийг “Г***” ХХК өөр дээрээ аваад ашиглаад эсвэл ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл олгоод эндээс заавал ашиг орлого олсон тохиолдолд бид нар үүнийг өөрийнхөө нэр дээр бүртгэсэн гэж ярих хууль зүйн бололцоо байхгүй.
Эрхээ шилжүүлсэн бол тухайн этгээдийг орлого олсон гэж үзээд уг орлогоосоо “Г***” ХХК суутгаж төлөх ёстой гэдгийг хуулиар зохицуулсан. Суутгагчийн үүрэг бол энэ 3 зөрчлийн тухай гурвууланд нь “Г***” ХХК-д байсан. Гэтэл энэ зүйлүүдийг суутган авч төсөвт төлөөгүй. Ер нь “А***” ХХК-ийн шалгалтаас хойш танайх энэ суутгагчийн үүргийг гүйцэтгэнэ, эрх борлуулахтай холбоотой орлогыг танайх төлнө гэж анхааруулж байсан, Татварын ерөнхий газрын даргын албан бичгээр удаа дараа суутгагчийн үүргийг биелүүлэх талаар сануулж байсан.
“А***" ХХК нь энэ эрхүүдийг өөрийн санхүүгийн тайланд хөрөнгөөр бүртгээд явсан. Алдагдлаар бүртгэлээ, өрөөр бүртгэлээ гээд энэ эрх бол ерөөсөө үнэ цэнгүй болно гэсэн зүйл байхгүй учир нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлага хуульд нийцэхгүй байна. Мөн бид нар татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай давхар татварын гэрээнд буюу Канад Улстай байгуулсан улс төрийн 1.43.55 гэрээн дээр огт татвар төлөх ёсгүй байсан гэдэг зүйл яриад байна. Гэтэл энэ Монгол Улсаас эх үүсвэртэй олж буй орлогод тухайн гадаад улсад байрлах аж ахуй нэгжүүдэд татвараа ногдуулаад суутгаад төлчихсөн байсан бол, түүнтэй холбоотойгоор оршин суугчийн сертификатаа аваад ирсэн бол манай татварыг давхардуулж ногдуулахгүй. Гэтэл ерөөсөө ингэж төлсөн талаар баримт байхгүй, харин Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлогод татварыг 20 хувиар бодох хуулийн зохицуулалттай. Манай зүгээс энэ олон улсын гэрээнд байсан учраас 5 хувиар ногдуулсан. Үүн дээр хууль зөрчсөн үйл ажиллагаа байхгүй. Иймээс нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэв.
ҮНДЭСЛЭХ нь:
2. Нэхэмжлэгч дараах үндэслэлээр нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодорхойлж маргасан. Үүнд:
1. Татварын улсын байцаагч нар 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 36190500028 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг гаргахдаа татварын хяналт, шалгалтын үйл ажиллагааны талаар албан ёсоор мэдэгдээгүй, удирдамж, томилолтыг танилцуулаагүй, хяналт шалгалт хийх эрх олгогдоогүй этгээд хяналт шалгалт хийсэн,
2. татварын хууль тогтоомжийг буруу тайлбарлан, эрх борлуулсан гэж үндэслэлгүй төлбөр ногдуулсан,
3. татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан хуулийг баримтлан татвар төлөгчийн эрхийг ноцтой зөрчсөн зэрэг үндэслэлээр тайлбарлан маргаж байна.
3. Хэргийн оролцогчдын тайлбар, хуульд заасан журмын дагуу хэрэгт авагдсан нотлох баримтаас үзэхэд,
Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт, шалгалт арга зүйн газрын даргын 2019 оны 5 дугаар сарын 13-ны өдрийн 2019/10 дугаар Хяналт шалгалтын ажлын удирдамж, 2019 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдрийн 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолтын дагуу татварын улсын байцаагч Б.Т***, Ё.Э*** нар анх 2019 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдөр нэхэмжлэгч “Г**” ХХК-ийн 2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд иж бүрэн хяналт шалгалтыг хийж эхэлсэн.
Улмаар, өөрөө хүсэлт гаргасныг үндэслэн Татварын ерөнхий газрын даргын 2019 оны 6 дугаар сарын 05-ны өдрийн Б/229 дугаар тушаалаар татварын байцаагч Ё.Э***г татварын албанаас чөлөөлсөнтэй холбогдуулан Татварын хяналт, шалгалт арга зүйн газрын даргаас 2019 оны 9 дүгээр сарын 07-ны өдөр 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолтод өөрчлөлт оруулан, татварын улсын байцаагч Д.Г***г нэмсэн.
Мөн “Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын бүтэц, чиг үүрэг, албан тушаалын тодорхойлолт батлагдсантай холбогдуулан” Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 7 дугаар сарын 03-ны өдрийн Б/436 дугаар тушаалаар татварын улсын байцаагч Б.Т***ыг “Татвар төлөгчтэй харилцах хэлтэст улсын байцаагч”-аар томилсонтой холбогдуулан Татварын хяналт, шалгалт арга зүйн газрын даргаас 2019 оны 9 дүгээр сарын 07-ны өдөр 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолтод өөрчлөлт оруулан, татварын улсын байцаагч Н.Б****ийг нэмж тус тус томилон бөгөөд
Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн Б/715 дугаар тушаалаар татварын байцаагч Н.Б****ийг Татвар хураалтын удирдлага, арга зүйн газарт татварын улсын байцаагчаар, 2020 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн Б/857 дугаар тушаалаар татварын улсын байцаагч Д.Г***г эрүүл мэндийн шалтгаанаар 2 сарын цалинтай чөлөө олгохоор тус тус шийдвэрлэсэнтэй холбогдуулан Татварын хяналт, шалгалт арга зүйн газрын даргаас 2019 оны 9 дүгээр сарын 07-ны өдөр 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолтод өөрчлөлт оруулан, татварын улсын байцаагч Ц.М***, Б.А*** нарыг тус тус томилон хянан шалгалтын ажлыг гүйцэтгүүлсэн болох нь,
Татварын хяналт, шалгалт арга зүйн газрын даргын 2019 оны 9 дүгээр сарын 07-ны өдөр 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолтод хяналт шалгалт эрхлэх, зарцуулах хугацааг анх “2019 оны 5 сарын 29-ний өдөр, 20 ажлын өдөр” гэсэн байдлаар тусгасан бөгөөд уг хугацааг “2019.06.11-2019.10.21-ний өдрийг хүртэл 94 хоног”, “2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртэл 313 ажлын өдөр” болон ”2021 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдөр хүртэл 2 ажлын өдөр” хэмээн нийт 3 удаа сунгасан болох нь,
Татварын улсын байцаагчид, тухайлан хариуцагч татварын улсын байцаагч Ц.М***, Б.А*** нар нь Татварын хяналт, шалгалт арга зүйн газрын даргын 2019 оны 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолтын дагуу, татварын иж бүрэн хяналт шалгалтыг хийж байгаа болохоо тухай бүр нэхэмжлэгч талд мэдэгдэж байсан болох нь хэргийн оролцогчдын тайлбар, хуульд заасан журмын дагуу хэрэгт нотлох баримтаар авагдсан Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт, шалгалт арга зүйн газрын даргын 2019 оны 2019/10 дугаар Хяналт шалгалтын ажлын удирдамж, 2019 оны 36190500028 дугаар татварын хяналт шалгалт хийх томилолт, Татварын ерөнхий газрын даргын 2019 оны Б/229 дугаар, 2020 оны Б/436, Б/715, Б/857 дугаар тушаалууд болон “Г***” ХХК-ийн оффис менежер З.А***, Д.Б*** нартай хийсэн ярилцлагын тэмдэглэл, нэхэмжлэгч “Г***” ХХК-ийн оффис менежер З.А***ийн цахим шууданд хийсэн шүүхийн үзлэгийн тэмдэглэл болон холбогдох бусад баримтаар,
Маргаан бүхий захиргааны акт болох татварын улсын байцаагчийн 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 36190500028 дугаар “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” нөхөн ногдуулалтын актаар
Хэргийн оролцогчдын тайлбар, хуульд заасан журмын дагуу хэрэгт авагдсан дараах нотлох баримтуудаар:
Маргаан бүхий захиргааны акт болох татварын улсын байцаагчийн 2020 оны 36190500028 дугаар “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” нөхөн ногдуулалтын актаар нэхэмжлэгч “Г***” ХХК-ийг 2018 онд Австрали болон Шинэ Зеландын улс руу 199,161,925.88 төгрөгийг үйлчилгээний төлбөрт шилжүүлэхдээ нэмэгдсэн өртгийн болон аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг суутган улсын төсөвт шилжүүлээгүй зөрчил гаргасан хэмээн дурдсан байх боловч тухайн зөрчилд холбогдох нотлох баримтыг хяналт шалгалтын материалд аваагүй, Австрали болон Шинэ Зеланд гэх хоёр тусдаа улс руу тус бүр хэдэн төгрөг шилжүүлсэн эсхүл нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын тайлбарлаж байгаачлан Австрали улс дахь “Au****” гэх нэр бүхий банк дахь “Te***” гэх дансанд Х*** гэх хувь хүний хөдөлмөрийн хөлсийг шилжүүлсэн болох үйл баримтыг нягтлан тогтоогоогүй, мөн тухайн маргаан бүхий үйл баримттай холбогдуулан нэхэмжлэгчээс гаргаж өгсөн Х***т олгосон хөдөлмөрийн хөлсний талаарх нотлох баримт нь маргаан бүхий захиргааны актад дурдсан, хариуцагчийн зөрчил хэмээн үзсэн мөнгөн дүнтэй тохирохгүй, татварын хяналт шалгалтын хүрээнд хариуцагчаас нэхэмжлэгч нартай хийсэн уулзалтын тэмдэглэл болон татварын хяналт шалгалтын холбогдох бусад баримтад тухайн маргаан бүхий үйл баримтыг тодруулахтай холбоотой ажиллагааг хариуцагчаас авч хэрэгжүүлээгүй болох нь,
Хэргийн оролцогчдын тайлбар, хуульд заасан журмын дагуу хэрэгт нотлох баримтаар авагдсан Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын 2022 оны 9 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 10/8259 дүгээр албан бичиг, Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагчийн 2016 оны 10 дугаар сарын 24-ний өдрийн 25623136 дугаар Илтгэх хуудас болон холбогдох бусад баримтаар Канад Улсад бүртгэлтэй “К****” компанийн охин компани болох Монгол Улсад бүртгэлтэй “Г***” ХХК нь Британийн Виржини арлуудад бүртгэлтэй “Х***” компанийн Сингапур Улсад бүртгэлтэй охин компани болох “Э***” болон “Ж***” компаниудын охин компани болох Монгол Улсад бүртгэлтэй “А***” ХХК болон “А***” ХХК-ийг 2016 оны 5 дугаар сарын 24-ний өдрийн Хувьцаа солилцох гэрээний үндсэн дээр өөртөө нэгтгэн авч, өөрийн нэрээ “Г***” ХХК болгон өөрчилсөн. Үүнтэй холбогдуулан “А***” ХХК-иас гаргасан хүсэлтийн дагуу Ашигт малтмал, газрын тосны газрын Кадастрын хэлтсийн даргын 2016 оны 11 дүгээр сарын 24-ний өдрийн 156 дугаар тушаалаар “А***” ХХК-ийн эзэмшиж байсан 7 ширхэг 5,781,890,085 төгрөгийн дансны үнэ бүхий ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг “Г***” ХХК-ийн нэр дээр шилжүүлэн бүртгэсэн.
“А***” ХХК нь 2016 оны 8 дугаар сарын 10-наас өмнө 132,060 мянган төгрөгийн дүрмийн сантай, 2016 оны 2 дугаар улирлын Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангаар нийт 1,511,991.64 төгрөгийн орлоготой, 1,228,545,619.22 төгрөгийн хасагдах зардалтай, “Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүүг зохицуулах тайлан”-гийн татварын өмнөх ашгийг нэмэгдүүлэх дүнгээр 12,711,843.62 төгрөгийн, татвар ногдуулах орлогыг бууруулах дүнгээр 32,577,220.54 төгрөгийн нийт 1,246,899,004.50 төгрөгийн алдагдалтай байсан. Улмаар хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг 2016 оны 8 дугаар сарын 10-ны өдөр 16,500,598.55 мянган төгрөг болгон нэмэгдүүлж улсын бүртгэлд бүртгүүлэн, “Хувьцаа солилцох гэрээ”-г үндэслэн “Г***” ХХК-д нэгдсэнийг 2016 оны 10 дугаар сарын 28-ны өдөр улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн.
Монгол Улсад бүртгэлтэй дээрх хуулийн этгээдүүдийн нэгдэлтэй холбоотойгоор тэдгээрийн анхдагч толгой компани “К***” компаниас “Э***” компанийн Сингапур Улсад бүртгэлтэй охин компани болох “Э***” компанид Канадын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй Кинкора компанийн 3.275.000 ширхэг хувьцааг 1.637.500 ширхэг баталгааг шилжүүлэн өгсөн болох нь тус тус тогтоогдож байна.
4. Захиргааны ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.2-т “Энэ хуулийн 24.1-д заасан бодит нөхцөл байдлыг тогтооход ач холбогдол бүхий шаардлагатай ажиллагаа хийх, нотлох баримтыг цуглуулах, үнэлэх үүргийг захиргааны байгууллага хүлээнэ”,
Татварын ерөнхий хуулийн /2019 оны/ 5 дугаар зүйлийн 5.1.1-д “Татвар бий болгох, тогтоох, ногдуулах, тайлагнах, төлөх, хяналт шалгалт хийх, хураах, хөнгөлөх, чөлөөлөх үйл ажиллагаанд “зайлшгүй байх” зарчмыг баримтална”, 41 дүгээр зүйлийн 41.1-т “Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана”, 41.2-т “татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ”, 41.5-д “Татварын хяналт шалгалт хийх талаар татвар төлөгчид ажлын 10-аас доошгүй өдрийн өмнө урьдчилан мэдэгдэнэ” хэмээн,
Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 5 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө” хэмээн,
Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д "суутгагч" гэж албан татвар төлөгчид олгосон орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг”, 5 дугаар зүйлийн 5.4.2 “энэ хуулийн 5.4.1-д зааснаас бусад хэлбэрээр Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого олсон гадаадын аж ахуйн нэгж”, 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Энэ хуулийн 5.3-д заасан албан татвар төлөгчийн тухайн татварын жилд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт олсон болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого, гадаад улсад олсон орлогод албан татвар ногдоно”, 8 дугаар зүйлийн 8.1.2-т “эрх борлуулсны орлого”, 8.2-т “Эрх борлуулсны орлогод дараахь орлогыг хамааруулна”,17 дугаар зүйлийн 17.2.7-д “эрх борлуулсны орлогод 30 хувиар”, 17.2.9-д “Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчийн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй олсон дараахь орлогод 20 хувиар”, 21 дүгээр зүйлийн 21.5-д “Энэ хуулийн 17.2.1-17.2.3, 17.2.7-17.2.9-д заасан орлогод ногдох албан татварыг мөн хуулийн 4.1.6-д заасан суутгагч ногдуулан суутган авч, ажлын 7 хоногийн дотор төсөвт шилжүүлнэ” хэмээн тус тус заасан.
4. Үүнтэй холбогдуулан шүүх, маргаан бүхий захиргааны акт болох Татварын улсын байцаагчийн 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 36190500028 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг гаргах хүрээнд хариуцагч нь Татварын ерөнхий хуулиар тогтоосон журмын дагуу олгогдсон хяналт шалгалтын томилолт, удирдамжийн дагуу үйл ажиллагааг явуулсан хэдий ч хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг гүйцэтгэхдээ маргаан бүхий захиргааны актын “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаагаар илэрсэн зөрчлийн талаар “ гэсэн хэсгийн 1 болон 2-д дурдагдсан “Австрали болон Шинэ Зеландын улсруу 2018 онд шилжүүлсэн 199,161,925.88 төгрөгийн үйлчилгээний төлбөрт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй”, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар суутгаж, төсөвт төлөөгүй” гэх зөрчлийн тухайд тухайн мөнгөн шилжүүлэг нь ямар зориулалттай байсан болох, “Австрали” болон “Шинэ Зеланд” гэх хоёр тусдаа улсруу тус тусад нь шилжүүлсэн үү эсхүл ийм оноосон нэртэй банк дахь дансанд шилжүүлсэн үү, тухайн шилжүүлгийн зориулалт нь үйл ажиллагааны хөлс үү эсхүл нэхэмжлэгчийн тайлбарлаж буйчлан гадаад ажилтны хөдөлмөрийн хөлс байсан уу гэх асуудлыг бүрэн эрхийнхээ хүрээнд нягтлан шалгаагүй.
Нөхөн ногдуулалтын актын “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаагаар илэрсэн зөрчлийн талаар “ гэсэн хэсгийн 3-т дурдагдсан зөрчлийн тухайд Британийн Виржинийн арлуудад бүртгэлтэй “Э***” компанийн Сингапур Улсад бүртгэлтэй охин компани болох “Э***” компанийн Монгол Улсад бүртгэлтэй, ашигт малтмалын хайгуулын 7 тусгай зөвшөөрлийг эзэмшдэг хэдий ч үлэмж хэмжээний алдагдал бүхий “А***” ХХК-ийг өөрийн тус улсад бүртгэлтэй охин компани болох “Г***” ХХК-д нэгтгэн замаар “А***” ХХК-ийн эзэмшиж байсан ашигт малтмалын хайгуулын 7 тусгай зөвшөөрлийг өөрийн охин компанийн нэр дээр шилжүүлэн, хариу төлбөрт нь “К***” компанийн 3.275.000 ширхэг хувьцааг 1.637.500 ширхэг баталгааны хамт шилжүүлсэн “К***” болон “Э***” компаниудын арилжааг “Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого олсон” гэж үзэж Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн холбогдох зүйл, заалтыг зөв тайлбарласан хэдий ч маргаан бүхий захиргааны актыг гаргахдаа Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1,3,4,5 дах заалтыг баримтлалгүй, Татварын ерөнхий хуулийн /2019 оны/ 82 дугаар зүйлийн 82.1.1, 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх хэсгийг үндэслэн хууль хэрэглээний алдаа гаргасан.
Эдгээр нөхцөл байдлыг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад залруулах боломжгүй, тухайн нэмж тодруулах зүйлийн цар хүрээ шүүхийн шинжлэх судлах боломжоос хэтэрсэн байх тул хариуцагчаас дээрх маргаан бүхий үйл баримтыг дахин нягтлан шалгаж дахин шинэ акт гаргах хүртэл Татварын улсын байцаагчийн 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 36190500028 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг 3 сарын хугацаагаар түдгэлзүүлж шийдвэрлэх нь зүйтэй байна гэж үзлээ.
Үүнтэй холбогдуулан нэхэмжлэгч “Г***” ХХК-иас 2021 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр тус хандан нэхэмжлэл гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжийг төлөөгүй, нэхэмжлэлд хавсаргасан 2021 оны 4 дүгээр сарын 30-ны өдрийн огноо бүхий 210.600 төгрөгийг шилжүүлсэн цахим гүйлгээний баримт нь хүлээн авагч “ТАХ”, хүлээн авагчийн данс “1165117377” гэсэн буюу тус шүүхийн тэмдэгтийн хураамжийн бус дансанд мөнгө шилжүүлсэн баримтыг хавсаргасан болохыг дурдах нь зүйтэй байна.
Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.11 дэх хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:
1. Захиргааны ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.2 дахь хэсэг, Татварын ерөнхий хуулийн /2019 оны/ 5 дугаар зүйлийн 5.1.1, 41 дүгээр зүйлийн 41.1, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6, 5 дугаар зүйлийн 5.4.2 дах хэсэгт заасныг тус тус үндэслэн Татварын улсын байцаагчийн 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 36190500028 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хариуцагчаас тухайн асуудлаар дахин шинэ акт гаргах хүртэл 3 сарын хугацаагаар түдгэлзүүлсүгэй.
2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 107 дугаар зүйлийн 107.6-д заасныг үндэслэн шүүхээс тогтоосон хугацаанд хариуцагч шинэ захиргааны акт гаргаагүй бол уг маргаан бүхий актыг хүчингүй болсонд тооцсугай.
3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт заасны дагуу нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид 70.200 /Далан мянга хоёр зуу/ төгрөгийг нөхөн төлүүлж улсын орлогод оруулсугай.
Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д зааснаар хэргийн оролцогчид болон тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нар шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардаж авсан өдрөөс хойш 14 /арван дөрөв/ хоногийн дотор давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.
ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ Г.МӨНХТУЛГА