МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

Орхон аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч П.Ууганцэцэг даргалж, тус шүүхийн хуралдааны 107 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: Орхон аймгийн иргэн Р овогтой Э

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч: Б.Б

Хариуцагч: ОАТХ-ийн ТУБ M.Ц, Б.Э

Хариуцагч Б.Э-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Ц.Х нарын хоорондын

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “ТУБ-ийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүйд тооцуулах”-ыг хүссэн нэхэмжлэлийн шаардлага бүхий 119/2022/0040/З дугаарын индекстэй захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.   

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгч Р.Э, түүний өмгөөлөгч Б.Б, хариуцагч M.Ц, хариуцагчийн төлөөлөгч Ц.Х, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Г.Отгонтуяа нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгч Р.Э нь ОАТХ-ийн ТУБ M.Ц, Б.Э нарт холбогдуулан “ТУБ-ийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүйд тооцуулах”-аар маргасан.

2. ОАТХ-ийн ТУБ M.Ц, Б.Э нар нь Р.Э-ийн 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрөөс 2022 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд татварын хяналт шалгалт хийж, 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар 13,548,642.3 төгрөгийн төлбөр /нөхөн татвар, торгууль, алданги/ ногдуулсан байна. Дээрх маргаан бүхий захиргааны актыг нэхэмжлэгчид мэдэгдэж, хүргүүлсэн.

3. Нэхэмжлэгч нь маргаан бүхий захиргааны актыг эс зөвшөөрч ОАТХ-ийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагааны журмаар гомдол гаргасныг тус зөвлөлийн 2022 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн 05 дугаар тогтоолоор нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоогдсон төлбөрийг 1,371,533.21 төгрөгөөр бууруулан 12,547,360.31 төгрөг болгон өөрчилж шийдвэрлэсэн. Үүнийг эс зөвшөөрч Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1 дэх хэсэгт зааснаар шүүхэд нэхэмжлэлээ ирүүлсэн. Шүүх нэхэмжлэлийг 2022 оны 08 дугаар сарын 26-ны өдөр хүлээн авч, захиргааны хэрэг үүсгэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан.  

 4. Нэхэмжлэгч нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлдээ:  

-ТУБ нар Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана. 41.2.Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ. 41.4.Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гэсэн заалтуудыг зөрчсөн байна. Тус зүйлийн 41.11 дэх хэсгийн 41.11.1-т “энэ хуулийн 41.4-т зааснаас бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийх”-ийг татварын алба, ТУБнарт хориглосон байдаг.

-Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2 дахь хэсгийн 4.2.1-д “хуульд үндэслэх”, 4.2.5-д “зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх” зэрэг тусгай зарчмууд, мөн 40 дүгээр зүйлийн 40.2 дахь хэсгийн 40.2.3-т “захиргааны актыг гаргах бодит нөхцөл байдал, хууль зүйн үндэслэлийг заах” зэрэг журмыг зөрчсөн гэж үзэж байна. Учир нь Нөхөн ногдуулалтын актын тогтоох хэсэгт Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.1, 84 дүгээр зүйлийн 84.1.2 дахь заалтыг үндэслэн нөхөн татвар, торгууль, алданги тооцсон. Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.1 дэх хэсэг нь дотроо 73.1.1, 73.1.2 гэсэн 2 дэд хэсэгтэй бөгөөд ТУБ нар тус дэд хэсгийн аль хэсгийг нь баримталж байгаа. Зөрчлийн тухай хуулийн ямар зүйлийн хэд дэх хэсэгт заасан ямар зөрчил үйлдсэн, тэр зөрчилд нь хэдэн төгрөгийн торгуулийн арга хэмжээ, алданги тооцож байгаа нь тодорхойгүй байна. Надад ногдуулаад байгаа торгууль нь Татварын ерөнхий хууль болон Зөрчлийн тухай хуулийн аль хэсгээр ямар зөрчил үйлдсэн гэж үзэж байгаа эсэх, бодит төлөгдөөгүй татвар нь хэд болох, тооцооллыг үнэн зөв тооцож торгуулийг тогтоох зэрэг бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх зарчмыг алдагдуулсан байна.

-ТУБ нар миний ажиллаагүй буюу орлого олоогүй сард их хэмжээний үндэслэлгүй татвар ногдуулж байгаа нь Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсгийн 5.1.1 “зайлшгүй байх” 5.1.2-т “тодорхой байх” 5.1.3- т “шударга байх” зэрэг татварын зарчмыг зөрчсөн үйлдэл гэж үзэхээр байна.

-Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах шийдвэр нь шийтгэлийн хуудас хэлбэртэй байна” гэж заасан. Гэтэл ТУБ нар намайг торгохдоо шийтгэлийн хуудсаар биш нөхөн ногдуулалтын актаар торгож байгаа нь хуулийг ноцтой зөрчиж, прокурорын хяналтаас гадуур бусдын эрх, ашиг сонирхолд хууль бусаар халдаж байгаа ноцтой зөрчил юм.

-Мөн Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-т “Татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ” гэж заасны дагуу зөрчил илэрсэн гэж үзсэн бол уг хуулийн дагуу зөрчлийн хэрэг бүртгэлтийн ажиллагааг явуулж зөрчлийн хэрэг нээн прокуророос хэргийн дугаар аван, хяналтад оруулж шийдвэрлэх ёстой байсан боловч Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчиж зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах үүргээ биелүүлээгүй. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1,4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1-т “зөрчил шалган шийдвэрлэх гэж зөрчлийн хэрэг бүртгэлт, түүнд тавих прокурорын хяналт, зөрчил шүүхээр хянан шийдвэрлэх ажиллагааг” хэлнэ гэжээ. Тэгэхээр ТУБ нар зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу зөрчлийн хэрэг нээн, прокуророос хэргийн дугаар авч, түүний хяналтын дор зөрчлийн хэрэг бүртгэлтийг явуулж, зөрчил гэж тогтоогдсон тохиолдолд торгууль, алданги, нөхөн татвар зэргээ тодорхойлох байсныг зөрчсөн байна. Түүнчлэн Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 6.12 дах хэсэгт ТУБ Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19... заасан зөрчил”-ийг шалгахаар харьяалал тогтоосон байхад энэ үүргээ биелүүлэхгүй зөрчил шалгахгүйгээр шууд нөхөн ногдуулалтын актаар торгосон нь үндэслэлгүй болжээ. Хэрэв ТУБ нар энэ хуулийг баримтлан прокурорын хяналт дор шалгасан бол хууль бус, буруу тооцоололтой, татвар, торгууль оногдуулж миний эрх ашигт сөргөөр халдах үндэслэл гарахгүй байх байсан юм.

-Актад “....Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн дүгээр зүйлийг удирдлага болгон” гэсэн нь тус хуулийн аль зүйлийг удирдлага болгоод байгаа нь тодорхойгүй ойлгомжгүй байгаа тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1-т “захиргааны актын агуулга ойлгомжтой, тодорхой байна” гэснийг зөрчсөн байна.” гэжээ.

5. Нэхэмжлэгч Р.Э шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Д худалдааны төвд 16 дугаар лангууг ажиллуулж байгаад 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдөр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн. Гурван сарын дараа худалдаа наймаа муу, барааны үнэ тогтворгүй болж ашиг муу байсан учир лангуугаа хураасан. Тэгээд 04 дүгээр сард нь Цагаанчулуутын нутаг дэвсгэрт байрлах “С” нэртэй хүнсний дэлгүүрийг ажиллуулж байгаад ашиг орлого муу байсан учир И гэдэг хүнд бараа болон лангуугаа базаад өгсөн. 2021 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрөөс хойш өнөөдрийг хүртэл ажилгүй байгаа. 2022 оны 3 дугаар сард нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөс хасуулах талаар хүсэлтээ өгсөн. ТУБ Б.Э гэдэг хүн залгаад 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөс 2022 оны 03 дугаар сарын 30-ны өдөр хүртэл дансны хуулгаа авч ир гэж хэлэхээр нь аваачиж өгсөн. Би нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөс хасуулах талаар хүсэлт гаргасан. Харин өөрийгөө шалгуулъя гэж хүсэлт гараагүй. Татварын байцаагч над руу утасдаад дансны хуулгыг чинь шалгаад чамд 93.000.000 төгрөгийн орлогоос чинь 5.900.000 төгрөгийн нөхөн татвар тогтоосон. 2022 онд борлуулалтын орлого 2.700.000 төгрөг байна нийт 13,500.000 төгрөгийн татвар авахаар акт гарсан байна гэж хэлсэн. Татварын байцаагч намайг шалгана гэж хэлээгүй томилолт эрх, үүрэг танилцуулаагүй. Би банкны зээл, хадгаламж барьцаалсан зээл, кредит карт зэргээр өөрийгөө санхүүжүүлж бараа эргэлтийг хийдэг байсан. 2022 онд орлого олоогүй байхад 2.700.000 төгрөгийн борлуулалт гаргаж ирээд татвар ногдуулсан байсан. 12 дугаар сард шинэ жил болон цагаан сараар нэмэлт бараа гурван компаниас авдаг бөгөөд ул боов их тоогоор татан авалт хийгддэг түр зуурын бараа учир зээлээр авдаг байсан. Борлуулалт 13.000.000 төгрөг гэж үзсэн байсан. Би 100 төгрөгөөс 200 төгрөгийн ашиг харж зардаг. Мобиком, Юнителийн гэрээт борлуулагч болж нэгж зардаг байсан 100.000 төгрөгт 3.000 төгрөгийн бонус өгдөг энийг цэвэр орлогод тооцуулах нь үндэслэлгүй санагдаж байна. “Г” ХХК, “О” ХХК  зэрэг компаниас татан авалтуудаа зээлээр авдаг. Еэвэн дээр гэхэд 500 төгрөгийн ашиг хардаг нийт 30.000.000 төгрөгийг цэвэр орлого гэж үзэн татвар ногдуулж байгааг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Эцсийн хэрэглэгчээс авах татварыг дангаар үүрэх болсон нь хүндрэлтэй байна. Ам бүл тавуулаа нөхөр, хүүхэд, хүргэн зээтэйгээ амьдардаг. Нэг хүний цалингаар банкны зээл, гурван кредит картны төлбөр, цалингийн зээл төлдөг, санхүүгийн чадваргүй болсон. Эцсийн хэрэглэгчдээс авах татварыг би хэрэглэгчдээс аваагүй. Бараа бүтээгдэхүүн дээрээ 10 хувийн ашиг харж зардаг байсан.  Өөрийн гэсэн бизнес хийж орлого олъё гэж бодсон. Энэ нь надад маш их дарамт боллоо. Иймд татварын байцаагчийн гаргасан нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэв.

6. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Б.Б шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Хариуцагч сая Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйл 8.1.1-д “Бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулсан, экспортод гаргасан, түүнчлэн борлуулсан бол тухай бүрд” гэсэн заалтыг хэлж байна.  Р.Э нь бараа үйлчилгээгээ гадагш гаргаж болон импортоор бараа авдаггүй. Компаниудаас  бараа бүтээгдэхүүнээ авдаг бөгөөд тухайн цаад компаниуд нь татвараа төлөөгүйгээс Р.Э-д асуудал үүсээд байна. Үнэлгээгээр Р.Э-г дунд эрсдэлтэй гэж гарсан гэж байна. Энэ талаар хавтаст хэрэгт баримт авагдаагүй байсан. “Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйл 41.4-д “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” мөн хуулийн  41 дүгээр зүйл 41.11.1-д “Энэ хуулийн 41.4-т зааснаас бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийхийг хориглоно” гэж заасан байдаг. Р.Э нь хэлэхдээ миний нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг шалгаад өгөөч гэж хандаагүй, татвар суутган төлөгчөөс хасуулах талаар хүсэлт гаргасан гэсэн. Татварын байцаагчаас шалгасан бол албан томилолт болон эрх, үүргийг танилцуулах ёстой байдаг. Гэтэл маргаан үүссэний дараа ийм зүйл болсон. Томилолт гэдэг зүйлийг гар утсаар хэлэлгүй албан бичгээр мэдэгдэх ёстой байдаг. Өөрт нь байсан болон хүнээс авсан мөнгөө хийсэн талаар яаж борлуулалтын орлого гэж үзээд байгаа бэ? АТМ-ээс орсон орлого болгоныг борлуулалтын орлого гэж үзэж болохгүй. Р.Э-г 97.000.000 төгрөг олсон гэдгийг хавтас хэрэгтээ ч нотлоогүй, нөхөн ногдуулалтын акт гаргах болон маргаан таслах зөвлөл дээр ч нотолж чадаагүй. Хариуцагч тал Зөрчлийн тухай хуулийг ашиглаагүй гэж хэлж байна. Зөрчлийн тухай хуульд “татвар, гааль гэх мэт бүх зөрчлийг энэ хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ” гэж заасан байдаг. Татварын ерөнхий хуулийн 79 дүгээр зүйлийн 79.4.3-т “Татвар төлөгчид хууль тогтоомжийн дагуу татварыг нөхөн ногдуулж хариуцлага хүлээлгэх, алданги тооцоход нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх бөгөөд түүнд хяналт шалгалт хийсэн холбогдох нэгжийн дарга болон ТУБ гарын үсэг зурж, зөрчлийн тухай тэмдэглэл, шийдвэрлэсэн үндэслэл, уг актыг үйлдсэн он, сар, өдөр, дугаарыг тусгах” гэж заасан байдаг. Зөрчлийн тухай тэмдэглэл үйлдээгүй байсан. Хариуцагч талаас Зөрчлийн тухай хуулийг хэрэглэхгүй гээд байгаа нь хуулийг гажуудуулсан үйлдэл байна гэж харж байна. Өчигдөр өгсөн 54 ширхэг зарлагын падаан дээр 37.000.000 төгрөгийн орлого гэж харагдаад байгаа нь Р.Э бараагаа зээлээр аваад тухайн бараагаа зараад зээлсэн хүмүүстээ өгөөд яг бодит амьдрал дээр 3.000.000 төгрөгийн орлого олсон. Энэ хүн өөрийнхөө барааг зараагүй бусдын бараан дээр 100-200 төгрөг нэмээд зардаг, 3.000.000 төгрөгийн ашиг олсныхоо төлөө 13.000.000 төгрөгийн татвар төлнө гэдэг үндэслэлгүй байна гэж үзэж байна.

Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1-д “Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ”.  41.2-т ”Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана”. 41.4-д “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гэсэн хуулийн заалтуудыг ТУБ M.Ц, Б.Э нар зөрчсөн байна. Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.11.1-д “Энэ хуулийн 41.4-т зааснаас бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийхийг хориглоно” гэж заасан байдаг. Р.Э нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөс хасуулах л хүсэлт өгсөн байдаг нь нотлох баримтад авагдсан байгаа. Алдангийг Татварын ерөнхий хуулиар тооцсон нь буруу гэж үзэж байна. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7 дугаар зүйл 7.1.2-т “Зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах шийдвэр нь шийтгэлийн хуудас хэлбэртэй байна” гэсэн заалтыг зөрчиж нөхөн ногдуулалтын акт гаргасан нь прокурорын хяналтаас гадуур бусдын эрх ашигт ноцтой халдсан гэж үзэж байна. Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-д “Татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ” гэсэн заалтыг зөрчсөн. Р.Э-ийн үйлдлийг зөрчлийн хэрэг үүсгэн прокуророос дугаар авч шалгах байсан. Иймд ТУБ-ийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгох хууль зүйн үндэслэл байна” гэв.

7. Хариуцагч M.Ц шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “ТУБ татварын хяналт шалгалт хийхдээ Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.4-т “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана" гэж заасны дагуу НӨАТ-ын суутган төлөгчөөс хасагдах хүсэлтийн дагуу эрсдэлтэй тооцогдсон тул эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтыг гүйцэтгэсэн.

2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/ батлагдаад 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс мөрдсөнтэй холбоотой татварын хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчилд нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх болсон. Татвар төлөгч Р.Э-ийн гаргасан зөрчилд Зөрчлийн тухай хуулийн заалт хэрэглээгүй болно. Татварын хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчилд орлого тайлагнаагүй, худалдан авалт дутуу тайлагнасан тул зөрүүд нь нэмэгдсэн өртгийн нөхөн татвар 10 хувиар, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн 84 дүгээр зүйлд “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль тогтоомжийг зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх хариуцлага”, “84.1. Дараах үйлдэл, эс үйлдлийн улмаас төсөвт төлөх татварын хэмжээг бууруулсан буюу төлөөгүй бол төлбөл зохих татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлөх татварын дүнгийн -0 хувиар торгоно: 84.1,2.нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн хувь хүн, хуулийн этгээд үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээндээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй;" гэж заасан заалтуудыг үндэслэн торгууль 40 хувиар, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн 73 дугаар зүйлд “Алданги”, “73.1.Татвар төлөгчийн хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй татварт, эсхүл татварын албаны үндэслэлгүй илүү хураасан татварт тус тус алданги тооцох бөгөөд тухайн татварын жилд мөрдөх алдангийн хэмжээг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн тухайн татварын жилийн 1 дүгээр сард багтаан дараах зарчмыг үндэслэн тогтооно" гэж заасны дагуу алданги ногдуулсан болно.

Хяналт шалгалт татварын ерөнхий хууль, татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам бусад холбогдох хууль, тогтоомжийн хүрээнд Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлд заасан зарчмыг баримтлан ажилласан болно.

Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.1-д “ТУБ энэ хуулийн 16.2, 16.3, 36.1, 37.1, 41.1-д заасан үндэслэлээр нөхөн ногдуулалтын акт, эсхүл илтгэх хуудас үйлдэх бөгөөд нөхөн ногдуулалтын акт нь тэмдэглэх, тогтоох хэсгээс, илтгэх хуудас нь тэмдэглэх хэсгээс бүрдэнэ", 79 дүгээр зүйлийн 79.1-д “Татварын албанаас ... хяналт тавих, татварын шалгалт хийхтэй холбогдсон бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ гаргасан шийдвэрийг... нөхөн ногдуулалтын акт, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан акт, .... зөвлөмж болон татварын албаны үйлдэх бусад баримт бичиг үйлдэн баталгаажуулна”, ⁷9.4.3-т “татвар төлөгчид хууль тогтоомжийн дагуу татварыг нөхөн ногдуулж хариуцлага хүлээлгэх, алданги тооцоход нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх бөгөөд түүнд хяналт шалгалт хийсэн холбогдох нэгжийн дарга болон ТУБ гарын үсэг зурж, зөрчлийн тухай тэмдэглэл, шийдвэрлэсэн үндэслэл, уг актыг үйлдсэн он, сар, өдөр, дугаарыг тусгах" гэж заасны дагуу нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн нь хууль зүйн үндэслэл бүхий юм.

Нөхөн ногдуулалтын актыг үйлдэж, татварын удирдлагын нэгдсэн системээс хэвлэн гаргахад 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн үйлчлэлд тус хяналт шалгалтад хамаарахгүй байх тул гэсэн тэмдэглэгээтэй хэвлэгдсэн болно” гэжээ.

 8. Хариуцагч M.Ц шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Р.Э нь 2022 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдөр Татварын хэлтэст нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөс хасуулах хүсэлтээ бичгээр гаргаж өгсөн. Манай байгууллага хүлээж аваад Эрсдэлийн үнэлгээний газар луу шилжүүлсэн. Р.Э-г эрсдэлтэй татвар төлөгч байна гэж үзээд хяналт шалгалт хийх томилолт үүссэн. 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрөөс 2022 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртэл нэмэгдсэн өртгийн албан татварын шалгалтыг ТУБ Б.Э, M.Ц нар 2022 оны 4 дүгээр сарын 06-ны өдрөөс эхэлж хийсэн. Б.Э байцаагч Р.Э руу холбогдон томилолт үүссэн талаар хэлж дансны хуулгаа авч ирж өгөхийг мэдэгдсэн. 2022 оны 04 дүгээр сарын 08-ны өдөр Р.Э хуулгаа авч ирж өгөхөд нь эрх, үүргийг тайлбарлан өгч ярилцлагын тэмдэглэл үйлдэн гарын үсгийн зуруулж авсан. 2022 оны 04 дүгээр сарын 19-ний өдөр миний бие Р.Э-д гарсан зөрчлүүдийг танилцуулаад давхцаж байгаа орлого байна уу гэж тулгалт хийж харуулсан. Гэр бүлийн орлого, хувийн хэрэглээ, Худалдаа хөгжлийн банк болон Голомт банкны данс хооронд орсон гарсан гүйлгээ, нөхрийн орлого зэргийг хасан борлуулалтын орлогыг тооцсон. Р.Э ярилцлага өгч байхдаа Хаан банкны данс пос машинтай холбогдсон байдаг бөгөөд орлогоо хэдэн өдрөөр хуримтлуулж байгаад АТМ-ээс шилжүүлдэг гэсэн тайлбарыг хэлж байсан. Бүртгэлээс хасах журмын дагуу эрсдэлийн үнэлгээ рүү явуулсан 2022 оны нэмэгдсэн өртгийн албан татвар тогтоосон тухай утсаар холбогдоод шалгалт үүссэн тухай мөн мэдэгдсэн. Баримтаа авч ирж өгөхөд хяналт шалгалт хийх талаар тайлбарлаж өгч тулгалт хийсэн. Хаан банкны данс маань пос машинтай холбогдсон байдаг. 2022 оны 03 дугаар сарын 30-ны өдрөөр түрээсийн гэрээгээ цуцлаад лангуугаа 26,000,000,00 төгрөгөөр зарсан гэдгээ ярилцлагаараа хэлсэн байдаг. 2021 оны 10 дугаар сараас “С” дэлгүүрийг ажиллуулж эхэлсэн. Энэ дэлгүүр манай дүүгийн нэр дээр байдаг гэж хэлж байсан. Бараа материал нь минийх учраас би түрээсэлж байгаа гэж тайлбарласан. Танайх тайлангаа яаж гаргадаг вэ? гэж асуухад би тайлангаа гаргаж мэдэхгүй, хүн гуйж тайлангаа гаргуулдаг гэхээр нь нягтлан бодогчийг нь дуудан тайлбар авсан. Нягтлан бодогч нь хэлэхдээ зөвхөн цахим баримтад бүртгэгдсэн орлого худалдан авалтаар тайлангаа гаргадаг гэж хэлсэн, тулгаж үзэхэд тийм байсан. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасуулах хүсэлт ирсэн учир зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэрэгжилтийн шалгалтыг хийсэн. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс батлагдаад үүнд цахим төлбөрийн баримт хэвлэх, цахим системд тайлангаа бүртгэх заалтууд орсон. Шалгалтын явцад харахад зарлагын падаанаа авч ирж өгсөн байсан энэ цахим бүртгэлийн системтэй холбоогүй. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу хяналт шалгалтаа хийсэн. Зөрчлийн хууль хэрэглээгүй. Актыг бүхэлд нь хүчингүй болгох нэхэмжлэл гаргасан нь үндэслэлгүй гэж үзэж байна” гэв.

9. Хариуцагч Б.Э-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Х шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “Р.Э нь татвар төлөгчөөр бүртгүүлж үйл ажиллагаа эрхэлж байгаад зогсоох үедээ хууль, журмын дагуу татвар төлөгчөөс хасагдах ёстой. Гэтэл татвар төлөгчөөс хасагдаагүй үед тухайн төрлийн татварын тайланг хуулиар тогтоосон хугацаанд заавал тайлагнах ёстой. Ингээд Р.Э нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийн бүртгэлээс хасагдах хүсэлтийг 2022 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдөр Орхон аймгийн Татварын хэлтэст гаргаж, Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны А/02 дугаар тушаалын 4 дүгээр хавсралтаар батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийг бүртгэх, бүртгэлээс хасах журам”-ын 6.2.1-д заасны дагуу “суутган төлөгчөөр бүртгүүлснээс хойшхи дараалсан 12 сарын албан татварын тайлангаар албан татвар ногдох орлогогүй, эсхүл орлогын хэмжээ нь албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн босгын хэмжээнд хүрээгүй, үйл ажиллагаа явуулаагүй байх шаардлагыг хангаж байгаа” эсэхийг буюу татвар төлөгчийн эрсдэлийн төвшинг тооцуулахаар Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газарт хүргүүлсэн.

Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас эрсдэлтэй гэж тооцсоны дагуу 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрөөс 2022 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааг хамруулан нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн бүртгэлээс хасагдах хяналт шалгалтыг хийсэн. Р.Э нь үйл ажиллагааг эрхэлж байх хугацаанд Татварын ерөнхий  хуулийн 29 дүгээр зүйл, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлүүдэд заасан албан татвар тайлагнах үүргээ биелүүлээгүй нь хяналт шалгалтаар илэрсэн тул ТУБ-д 2020, 2021 оны тайлагнаагүй орлогод нөхөн татвар, торгууль, алдангийг хууль, журмын дагуу тооцсон нь хууль зүйн үндэслэлтэй байна.” гэжээ.

10. Хариуцагч Б.Э-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Х шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөс хасуулах хүсэлт өгсөн даруйд журмын дагуу үйл ажиллагаа эхэлсэн. Эрсдэлийн үнэлгээний газраас гаргасан эрсдэл дунд буюу өндөр байх юм бол татварын хяналт шалгалт ордог. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2.1-т  “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалт хийсэн”; 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-т “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж заасан байдаг. Та бараа, ажил, үйлчилгээ борлуулж байгаа бол татвараа төлөөд явах ёстой гэсэн агуулга байгаа. Мөн хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1-т “Бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулсан, экспортод гаргасан, түүнчлэн борлуулсан бол” тухай бүрд, тус хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-т “Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно” гэж заасан байдаг. Та борлуулсан бараа бүгддээ төлбөрийн баримт үүсгээд борлуулалт гэж орлогодоо аваад түүнийхээ дагуу татварын цахим системдээ бүртгүүлээд явах байсан. Мөн хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.13-т заасан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан" гэж тухайн төлбөр тооцоо хийснийг нотлох он, сар, өдөр, дахин давтагдашгүй төлбөрийн дугаар, албан татвар суутган төлөгчийн буюу худалдаа эрхлэгч, худалдан авагч албан татвар суутган төлөгчийн нэр, хаяг, татвар төлөгчийн дугаар, худалдаа хийгдсэн бараа, ажил, үйлчилгээний нэр, код, тоо хэмжээ, үнэ, төлбөр тооцооны болон татварын дүн зэрэг мэдээллийг агуулсан зориулалтын тоног төхөөрөмжөөс гаргасан цаасан болон цахим баримтаа тайлагнаад борлуулалтаа гаргаад тооцуулаад явах байтал та борлуулалтаа тайлагнаагүй нь хяналт шалгалтаар нотлогдсон байдаг. Нэхэмжлэгч тайлбартаа Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйл  37.6-т заасан “Хууль бус захиргааны акт гэж эрх зүйн зөрчилтэй захиргааны актыг ойлгоно” гэсэн энэ заалтыг дурдсан байсан. Энэ хяналт шалгалт нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон даган гарсан татвар төлөгчөөс хасуулах журмыг баримтлан шалгасан.

Эрсдэлд тооцсон нь нотлогдохгүй байна гэж байна. Татварын ерөнхий хуулийн 32 дугаар зүйлийн 32.2.4-т “Татварын албаны үйл ажиллагааны ил тод байдлыг хангах”, мөн 35 дугаар зүйлийн 35.6-т, 35.4.3-т заасан эрсдэлийн үнэлгээ, шинжилгээг татварын бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сангийн мэдээлэлд үндэслэн хийнэ гэсэн байдаг. Энэ эрсдэл нь дунд гээд гарсан хариу нь Эрсдэлийн үнэлгээний нэгдсэн сангаас гарсан. Энэ баримтыг программаас татан авч хавсаргасан байгаа. Зөрчлийн тухай хуулийг яагаад хэрэглэхгүй байгаа талаар ярьж байна. Татварын ерөнхий хуулийн 79 дүгээр зүйлийн 79.4.3-т “Татвар төлөгчид хууль тогтоомжийн дагуу татварыг нөхөн ногдуулж хариуцлага хүлээлгэх, алданги тооцоход нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх бөгөөд түүнд хяналт шалгалт хийсэн холбогдох нэгжийн дарга болон ТУБ гарын үсэг зурж, зөрчлийн тухай тэмдэглэл, шийдвэрлэсэн үндэслэл, уг актыг үйлдсэн он, сар, өдөр, дугаарыг тусгах” гэж байгаа. Зөрчлийн тухай хуульд заасан торгуулийг ногдуулж мөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг ногдуулна гэсэн агуулга энд байгаа. Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.10.3-т зааснаар татварын болон нягтлан бодох бүртгэлийн тайлан, данс бүртгэл, санхүүгийн бусад баримт болон татварын бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сангийн мэдээлэлтэй холбоотой тайлбар, лавлагаанд тулгарлуулан гаргасан тооцоо гэдгийг хэлмээр байна” гэв.

Шүүх хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нарын шүүхэд болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар, хуульд заасан журмын дагуу хэрэгт авагдаж, шүүх хуралдаанаар хэлэлцэгдсэн нотлох баримтуудыг шинжлэн судлаад

ҮНДЭСЛЭХ нь:

            1. Нэхэмжлэгчээс “ТУБ-ийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүйд тооцуулах” гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа анх тодорхойлсон боловч шүүх хуралдаанд “ТУБ-ийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах” гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодруулан тайлбарлаж мэтгэлцсэн.

2. Нэхэмжлэгч Р.Э-ийн ОАТХ-ийн ТУБ M.Ц, Б.Э нарт холбогдуулан гаргасан “ТУБ-ийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэх үндэслэлтэй байна.

            3. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2.1-д “Үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ нь 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрч, албан татвар ногдуулан суутган авч, төсөвт төвлөрүүлэх үүрэг бүхий дараах этгээд албан татвар суутган төлөгч байна: 5.2.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалт хийсэн” гэж зааснаар татвар төлөгч Р.Э нь 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдөр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн болох нь түүний татварын албанд гаргасан хүсэлт, №221013004708 дугаартай нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийн гэрчилгээ зэрэг бичгийн нотлох баримтаар тогтоогдсон. /Хавтаст хэргийн 60-63 дахь тал/

4. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-д “Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно” гэж зааснаар Р.Э нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлж, гэрчилгээ олгосон өдөр буюу 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрөөс эхлэн борлуулсан бараандаа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж, татвар төлөгч буюу эцсийн хэрэглэгчээс татварыг суутган авч, төсөвт төлөх;

мөн хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна: 7.1.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж, 8 дугаар зүйлийн 8.1-д “Албан татварыг доор дурдсан журмаар ногдуулна: 8.1.1.бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулсан, экспортод гаргасан, түүнчлэн борлуулсан бол тухай бүрд” гэж тус тус зааснаар борлуулсан бараандаа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах үүргийг тус тус хүлээнэ.

5. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар нь хэрэглээнд төлж байгаа татвар бөгөөд эцсийн хэрэглэгчийн төлж буй татвар ба барааг борлуулж буй этгээд тухайн татварыг суутган авч цуглуулан татварын албанд төлдөг онцлогтой. Тодруулбал, нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг Р.Э-аас бараа худалдан авч байгаа хэрэглэгч төлдөг бөгөөд уг татвар шингэсэн барааг борлуулж байгаа татвар суутган төлөгч Р.Э нь уг татварыг хэрэглэгчээс суутган авч, цуглуулан татварын албанд тушаах, тайлагнах үүрэгтэй гэж ойлгоно.  

6. Иймд Р.Э нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийн хувьд Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.7-д “Суутган төлөгч нь татварын хууль тогтоомжийн дагуу тухайн төрлийн татвар төлөх үүрэг бүхий этгээдээс албан татварыг ногдуулан суутгана”, 29 дүгээр зүйлийн 29.1.3-т “Суутгасан татварыг хуульд заасан хугацаанд харьяа татварын албанд үнэн зөв тайлагнах” гэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1-д “Албан татвар суутган төлөгч нь борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг доор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны өдрийн дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, баталсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд тушаана: 16.1.1.тухайн сард борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг албан татвар суутган төлөгч төсөвт төлнө” гэж тус тус зааснаар эцсийн хэрэглэгч болох худалдан авагчаас татварыг суутган авч, суутгасан татвараа татварын албанд тайлагнаж, төлөхөөр байна.

7. Гэтэл татвар суутган төлөгч Р.Э нь татварын хууль тогтоомжид заасан дээрх үүргээ зохих ёсоор биелүүлээгүй тул ТУБ нар нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги тооцсон нь хуульд нийцсэн гэж дүгнэлээ.  

8. ОАТХ-ийн ТУБ нар нь татварын хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1-д “Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана”, 41.4-д “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гэж заасан журамд нийцүүлэн хийсэн байна.

9. Татвар суутган төлөгч Р.Э-ийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийн бүртгэлээс хасуулах хүсэлтийн дагуу Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 77 дугаар зүйлийн 77.7.3-т “Энэ хууль болон татварын бусад хууль тогтоомжоор олгосон эрхийн хүрээнд тушаал гаргах, нийтээр дагаж мөрдөх журам, заавар, аргачлал, акт, маягтын загварыг баталж мөрдүүлэх, зөвлөмж гаргах” гэж заасан эрхийн хүрээнд батлан мөрдүүлсэн Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 01 дүгээр сарын 03-ны өдрийн А/02 дугаар тушаалаар батлагдсан “...албан татвар төлөгчийг бүртгэх, бүртгэлээс хасах журам батлах тухай” журмын 4 дүгээр хавсралтаар батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийг бүртгэх, бүртгэлээс хасах журам”-ын 6 дугаар зүйлийн 6.1, 6.2-т заасан ажиллагааг явуулж, Эрсдэлийн удирдлагын асуудал эрхэлсэн нэгжээс эрсдэлийн төвшинг тооцож ирүүлсний үндсэн дээр нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд эрсдэлд суурилсан татварын хяналт шалгалтыг явуулжээ.   

10. Татвар суутган төлөгч Р.Э-ийн эрсдэлийн үнэлгээ 52 оноотой байсан болох нь татварын нэгдсэн системээс гаргаж ирүүлсэн бичгийн нотлох баримтаар тогтоогдож байгаа бөгөөд Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 32 дугаар зүйлийн 32.2.2-т “Татварын хяналт шалгалтыг эрсдэлд үндэслэх” гэж зааснаар эрсдэлд үндэслэн татварын хяналт шалгалтыг явуулсан нь хууль зөрчөөгүй гэж үзэх үндэслэлтэй. /Хавтаст хэргийн 54-55 дахь тал/

11. Нэхэмжлэгч талаас “Би нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийн бүртгэлээс хасуулах хүсэлт гаргасан, тэрнээс татварын хяналт шалгалт хийлгэх хүсэлт гаргаагүй, эрсдэлтэй гэж үзсэн нь үндэслэлгүй” гэж тайлбарлан маргасан. ТУБ нар нь татварын хяналт шалгалтыг татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн хийгээгүй, харин татвар суутган төлөгчөөс хасуулах хүсэлтийн дагуу Татварын ерөнхий хууль болон Татварын ерөнхий газраас батлан гаргасан журамд заасан ажиллагааг хэрэгжүүлэн эрсдэлийн төвшинг тогтоолгоход “эрсдэл” тогтоогдсон тул эрсдэлийг үндэслэн татварын хяналт шалгалтыг явуулсан болох нь нотлогдсон.

12. Иймд “Татвар төлөгч татварын хяналт шалгалт хийлгэх хүсэлт гаргаагүй, эрсдэлтэй гэдэг нь тогтоогдоогүй байхад татварын хяналт шалгалт хийсэн нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41.11.1 дэх заалтыг зөрчиж хяналт шалгалт явуулсан” гэх нэхэмжлэгч, түүний өмгөөлөгчийн тайлбар үгүйсгэгдэж байна.

13. ТУБ нар нь татварын хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41.2-т “Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ” гэж зааснаар “Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж”, ОАТХ-ийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн даргын 2022 оны 04 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 2022400708 дугаартай томилолтын үндсэн дээр хийж, 2022 оны 04 дүгээр сарын 08-ны өдөр, 2022 оны 04 дүгээр сарын 19-ний өдөр тус тус татварын төлөгч Р.Э-тай ярилцлага хийж, тэмдэглэл үйлдсэн байгаагаас дүгнэхэд түүнийг татварын хяналт шалгалт хийх, шийдвэр гаргах ажиллагаанд татан оролцуулж, эрх үүргийг тайлбарлан өгчээ. /Хавтаст хэргийн 36-40, 56-59 дэх тал/

             14. Иймд ТУБ нар нь татварын хяналт шалгалтыг эрсдэлийн үндсэн дээр эрх бүхий албан тушаалтны олгосон томилолтын дагуу татвар төлөгчийг шийдвэр гаргах ажиллагаанд татан оролцуулж, Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1, 41.4-т заасан журмын дагуу эхлүүлсэн гэж үзэх үндэслэлтэй бөгөөд захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагааны журмыг зөрчөөгүй байна.

            15. ТУБ-ийн гаргах шийдвэр буюу захиргааны актын нэг хэлбэр нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 42 дугаар зүйлийн 42.1-д “ТУБэнэ хуулийн 16.2, 16.3, 36.1, 37.1, 41.1-д заасан үндэслэлээр нөхөн ногдуулалтын акт, ... үйлдэх бөгөөд нөхөн ногдуулалтын акт нь тэмдэглэх, тогтоох хэсгээс, ... бүрдэнэ” гэж, 79 дүгээр зүйлийн 79.1-д “Татварын албанаас татвар хураах, хяналт тавих, татварын шалгалт хийхтэй холбогдсон бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ гаргасан шийдвэрийг ... нөхөн ногдуулалтын акт, ... болон татварын албаны үйлдэх бусад баримт бичиг үйлдэн баталгаажуулна” гэж зааснаар нөхөн ногдуулалтын акт байна.

            16. Иймд Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 79 дүгээр зүйлийн 79.4.3-т “Татвар төлөгчид хууль тогтоомжийн дагуу татварыг нөхөн ногдуулж хариуцлага хүлээлгэх, алданги тооцоход нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх бөгөөд түүнд ...” гэж зааснаар нөхөн ногдуулалтын актаар татварын нөхөн ногдуулалт хийж, торгууль, алданги тооцсон нь шийдвэр гаргах ажиллагааны хэлбэрийг зөрчөөгүй. Тодруулбал, ТУБ нь татвар төлөгчийн татварын хууль тогтоомжид заасан үүргээ хэрхэн биелүүлж, хэрэгжүүлсэн байдалд татварын хяналт шалтгалт явуулж, нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулахдаа гаргах шийдвэр /захиргааны акт/ нь нөхөн ногдуулалтын акт хэлбэртэй байхаар хуульд шийдвэр гаргах ажиллагааны хэлбэрийг заажээ.

17. Нэхэмжлэгч талаас “Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-д “Татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ” гэж, мөн Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 6.12 дахь хэсэгт ТУБ Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19-д заасан зөрчлийг шалгахаар харьяалал тогтоосон байхад энэ үүргээ биелүүлэхгүй, шийтгэлийн хуудсаар биш нөхөн ногдуулалтын актаар торгосон үндэслэлгүй, прокурорын хяналтаас гадуур бусдын эрх, ашиг сонирхолд хууль бусаар халдсан” гэж маргасан.

18. ТУБ нар нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгч этгээдийн борлуулсан бараандаа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган авч төсөвт төлөх үүргээ биелүүлээгүй гэж үзэж татварыг нөхөн ногдуулж, хариуцлага хүлээлгэхдээ Татварын ерөнхий хуульд заасан хариуцлагыг хүлээлгэсэн нь хууль зөрчөөгүй байна.

 19. Татвар төлөгчийн татварын хууль тогтоомжид заасан үүргээ биелүүлээгүй бол хүлээлгэх хариуцлага нь татварын алба, татвар төлөгчийн хооронд үүссэн татварын эрх зүйн харилцаанаас үүссэн маргаанд хамаарах ба татвар төлөх үүргээ биелүүлээгүй зөрчилд хүлээлгэх хариуцлага, Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчилд хариуцлага хүлээлгэх асуудал нь зөрчлийн шинж байдал, төрлөөс шалтгаалан Татварын ерөнхий хууль, Зөрчлийн тухай хуулиудад тус тус тусгайлан зохицуулагдсан. Тийм учраас Татварын ерөнхий хуульд зааснаар нөхөн татвар ногдуулж, төлбөл зохих татварын үнийн дүнгээс торгууль, алданги тооцоход Зөрчлийн тухай хууль, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг хэрэглэхгүй.

20. Тодруулбал, татварын хяналт шалгалтаар татвар суутган төлөгч нь Татварын ерөнхий хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй бол нөхөн татвар ногдуулж, торгууль, алданги тооцоход Татварын ерөнхий хуулийг хэрэглэх, харин татварын хяналт шалгалтын явцад Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-д зааснаар Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу зөрчлийг хянан шийдвэрлэнэ гэж ойлгох нь зүйтэй.

21. Иймд Татварын ерөнхий хуульд зааснаар нөхөн ногдуулалтын актаар татварын нөхөн ногдуулалт хийж, торгууль, алданги тооцсон нь Зөрчлийн тухай хууль, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг зөрчөөгүй, нөхөн ногдуулалтын актыг прокурорт хянуулах эрх зүйн зохицуулалт, шаардлага байхгүй тул нэхэмжлэгч, түүний өмгөөлөгчийн тайлбарыг хангах үндэслэлгүй.

22. ОАТХ-ийн ТУБ M.Ц, Б.Э нар нь татварын улсын байцаагчийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар татвар суутган төлөгч Р.Э-д нийт 100,265,809.9 төгрөгийн борлуулалтын орлогод 9,417,532.82 төгрөгийн нөхөн татвар, 3,767,013.13 төгрөгийн торгууль, 364,096.35 төгрөгийн алданги, нийт 13,548,642.3 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан. /Хавтаст хэргийн 7-9 дэх тал, 64-66 дахь тал/

23. ОАТХ-ийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2022 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн 05 дугаар тогтоолоор нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоогдсон төлбөрийг 1,371,533.21 төгрөгөөр бууруулан 12,547,360.31 төгрөг болгон өөрчилж шийдвэрлэсэн. /Хавтаст хэргийн 10-15 дахь тал/

24. Нэхэмжлэгчээс 2021 оны нийт 97,467,709.92 төгрөг, 2022 оны 2,798,100.0 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг эс зөвшөөрч “Орлогын тооцоолол үндэслэлгүй, 2021 оны 97,0 сая төгрөгийн орлогыг ямар, ямар орлогыг нэмж гаргасан нь тодорхойгүй, хасагдах ёстой картын зээл, нөхрийн цалин, АТМ-ээс хийсэн мөнгө зэргийг дутуу хассан, 2022 онд үйл ажиллагаа явуулаагүй байхад орлого гаргаж ирж татвар ногдуулсан. Миний хувьд 254,0 сая төгрөгийн борлуулалт хийж, 237,0 сая төгрөгийн бараа худалдан авсан байгаа бөгөөд ашиг нь 17,0 сая төгрөг гэсэн тооцоолол хийсэн” гэж марган үүнтэй холбоотой Хаан банк, Худалдаа хөгжлийн банкны дансны хуулга болон орлого, зарлагын тооцооллын талаарх нотлох баримтыг шүүхэд ирүүлсэн.

25. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар нь татвар төлөгчийн орлого, зарлагын зөрүү буюу ашигт ногдуулдаг татвар бус барааны борлуулалтын дүнд шууд ногддог татвар юм. Тийм учраас нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдлыг тооцоход худалдаа эрхлэгчийн цэвэр ашиг хамааралгүй тул шүүхэд ирүүлсэн нотлох баримтыг үнэлж, төлбөрийн хэмжээг бууруулах, актаар тогтоосон төлбөрийг хасаж тооцох үндэслэлгүй байна.

26. Татвар суутган төлөгч нь худалдан авалт, борлуулалтаа Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.5-д “Татвар төлөгч борлуулалт хийх тухай бүрд хэрэглэгчийн системээс дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримтыг хэвлэж өгөх, эсхүл цахимаар илгээх үүрэгтэй” гэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.3-т “Албан татвар суутган төлөгч хоорондын бараа борлуулсан, ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн тухай бүрд төлбөрийн баримт олгох бөгөөд уг баримтуудыг дангаар, эсхүл хамтатган нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан үйлдэнэ” гэж тус тус зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан, төлбөрийн баримтаар нотлох, улмаар мөн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн  14.4-д “Албан татвар суутган төлөгч хоорондын бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалтыг баталгаажуулсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падааныг үндэслэн албан татварын хасалтыг хийнэ” гэж зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийж, зөрүүгээр татварын тайлан, тооцоогоо хийх боломжтой, хуульд энэхүү боломжийг тусгайлан зохицуулж өгсөн.

27. Гэтэл Р.Э нь худалдан авалтандаа нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан бүрэн авдаггүй байсан болох нь “Бараагаа гол төлөв зээлээр татаад цөөхөн хэдэн төгрөг нэмж зардаг байсан. Зээлээр авч байгаа бараанд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын баримт өгдөггүй байсан” гэх нэхэмжлэгчийн тайлбараар тогтоогдсон ба нэмэгдсэн өртгийн албан татварын баримтгүй худалдан авалтыг төлөх татвараас хасалт хийх үндэслэлгүй. Иймд шүүхэд гаргаж өгсөн зарлагын баримт буюу нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтууд нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан, төлбөрийн баримтгүйгээр дангаараа татварын хасалт хийх нотлох баримт болж чадахгүй учраас эдгээр баримт бүхий худалдан авалтуудыг үндэслэн татварын ногдлыг бууруулах үндэслэлгүй, төлбөр тогтоосон актын төлбөрийн хэмжээг багасгах боломжгүй байна.

28. Татвар суутган төлөгч Р.Э нь борлуулалт, худалдан авалтаа хуульд заасан шаардлага хангасан нотлох баримт буюу санхүүгийн анхан шатны баримт, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан, төлбөрийн баримтаар нотолж чадаагүй учраас түүний борлуулалтын орлогыг дансаар орсон орлогоос түүж, хасагдах зардлуудыг хасч тооцоолсон ТУБ-ийн шийдвэрийг буруутгах үндэслэлгүй гэж үзлээ. /Хавтаст хэргийн 98-171 дэх тал/

29. Ийнхүү борлуулалтын орлогыг тооцоолохдоо өөрийнх нь гаргаж өгсөн хасагдах зардлууд болон тайлангаар гаргасан борлуулалтын орлогыг хасч тооцсон болох нь хариуцагчийн тайлбар, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалтын тооцоолол, Р.Э-ийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан зэрэг баримтаар тогтоогдсон. /Хавтаст хэргийн 50-53 дахь тал, 64-97 дахь тал/

30. Тодруулбал, нийт 153,827,755.25 төгрөгийн  нэмэгдсэн өртгийн албан татвар шингэсэн дүнгээс 2021 онд “Э” ХХК-ийн тайлагнасан дүн 35,854,860.05 төгрөг, Р.Э-ийн тайлангасан дүн 30,157,207.08 төгрөгийг хасч, тайлагнаагүй орлогын дүн 73,831,346.73 төгрөг, үүн дээр үлдэгдэл бараа борлуулсан 23,636,363.64 төгрөгийг нэмж, нийт 2021 оны 97,467,709.92 төгрөг, 2022 оны 2,798,100.0 төгрөгийн борлуулалтад Татварын ерөнхий хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.1-д “Дараах үйлдэл, эс үйлдлийн улмаас төсөвт төлөх татварын хэмжээг бууруулсан буюу төлөөгүй бол төлбөл зохих татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлөх татварын дүнгийн 40 хувиар торгоно: 84.1.2.нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн хувь хүн, хуулийн этгээд үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээндээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй” гэж зааснаар татварыг нөхөн ногдуулж, төлөөгүй татварын 40 хувиар торгууль ногдуулжээ.

31. Мөн Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.1-д “Татвар төлөгчийн хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй татварт, эсхүл татварын албаны үндэслэлгүй илүү хураасан татварт тус тус алданги тооцох бөгөөд тухайн татварын жилд мөрдөх алдангийн хэмжээг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн тухайн татварын жилийн 1 дүгээр сард багтаан дараах зарчмыг үндэслэн тогтооно: 73.1.1.татвар төлөгчийн хугацаандаа төлөөгүй татварт тооцох алдангийн хэмжээг Монголбанкнаас зарласан арилжааны банкуудын зээлийн хүүгийн жилийн жигнэсэн дунджаас 20 хувиар илүү байхаар” гэж зааснаар алданги тооцсон нь үндэслэлтэй.  

32. Нэхэмжлэгч нь “Би Д худалдааны төвд 2021 оны 3 дугаар сар хүртэл, “С” дэлгүүр 2021 оны 11 сар хүртэл бараа борлуулсан, гэтэл ямар ч үйл ажиллагаа явуулаагүй хугацаанд татвар тооцож байгаа нь үндэслэлгүй” гэж маргасан. Р.Э нь 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрөөс 2022 оны 03 дугаар сарын 30-ны өдрийг хүртэлх хугацаанд татварын албанд татвар суутган төлөгчөөр бүртгэлтэй байсан тул энэ хугацаагаар борлуулалтын орлогыг тооцож, нөхөн татвар ногдуулсан нь хууль зөрчөөгүй.

33. Хэрвээ татвар суутган төлөгч Р.Э нь үйл ажиллагаа зогсоосон бол нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөс хасуулах хүсэлтээ тухайн үедээ гаргаж шийдвэрлүүлэх эрхтэй байсан ба татвар төлөгчөөс хасуулах нь татвар суутган төлөгчийн хүсэлтээр хийгдэх ажиллагаа тул үйл ажиллагаагаа зогсоосон, борлуулалтын орлого 50,0 саяд хүрэхгүй болсон гэх үндэслэлүүдээ нотолж, хүсэлтээ гаргах боломжтой байжээ. Тийм учраас хүсэлт гаргах хүртэл хугацаанд Р.Э-г нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгч гэж үзнэ.

34. Иймд татвар суутган төлөх үүргээ биелүүлээгүй, борлуулалт хийсэн гэх үндэслэлээр түүнд нөхөн татвар  ногдуулж, торгууль, алданги тооцсон нь Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д заасан татвар ногдуулах, тайлагнах, төлөх, хяналт шалгалт хийхэд баримтлах зарчимд нийцнэ.

35. Нэхэмжлэгч талаас “ТУБ нар “Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн ...” гэж хуулийн аль зүйлийг удирдлага болгоод байгаа нь тодорхойгүй ойлгомжгүй байгаа тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1-т “захиргааны актын агуулга ойлгомжтой, тодорхой байна” гэсэн шаардлагыг зөрчсөн гэж, хариуцагч “программаас хуулийн нэр шууд гарч ирдэг, уг хуулийг хэрэглээгүй учраас зүйл, заалт тавиагүй” гэж тус тус тайлбарлав.  

36. Энэхүү захиргааны актын хэлбэрийн алдаа нь захиргааны актыг хүчингүй болгох үндэслэл болохгүй, нөхөн ногдуулалтын актын агуулгаас дүгнэхэд татварын  улсын байцаагч нар нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг хэрэглээгүй бөгөөд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль, Татварын ерөнхий хуулийн хүрээнд захиргааны актыг гаргасан, шийдвэрлэсэн асуудал тодорхой байх тул энэ үндэслэлээр захиргааны актыг эрх зүйн зөрчилтэй гэж дүгнэх үндэслэлгүй байна.

37. Иймд дээрх үндэслэлүүдээр захиргааны акт хууль бус болох нь тогтоогдохгүй, Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1-д заасан “хуульд үндэслэх”, 4.2.5-д заасан “зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх” зэрэг тусгай зарчмуудыг зөрчөөгүй байх бөгөөд уг актын улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол хөндөгдөөгүй байна гэж дүгнэв.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.14, 106.4-т тус тус заасныг удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

            1. Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1, 28 дугаар зүйлийн 28.5, 28.7, 29 дүгээр зүйлийн 29.1.3, 41 дүгээр зүйлийн 41.1, 41.4, 77 дугаар зүйлийн 77.7.3, 79 дүгээр зүйлийн 79.4.3, 84 дүгээр зүйлийн 84.1.2, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2.1, 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, 8 дугаар зүйлийн 8.1.1, 10 дугаар зүйлийн 10.1, 14 дүгээр зүйлийн 14.3, 14.4, 16 дугаар зүйлийн 16.1.1 дэх заалтуудыг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч Р.Э-ийн ОАТХ-ийн ТУБ M.Ц, Б.Э нарт холбогдуулан гаргасан “ТУБ-ийн 2022 оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдрийн НА-20220000017 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 51 дүгээр зүйлийн 51.1-т зааснаар нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 /далан мянга, хоёр зуун/ төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу нэхэмжлэгч, хариуцагч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.

   

 

       ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                      П.УУГАНЦЭЦЭГ