2017 оны 02 сарын 22 өдөр       Дугаар 221/МА2017/0163          Улаанбаатар хот

“Божманайзууд” ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн                                                                                төлөөлөгч “Монголтакс ТМЗ” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй                                                                                          захиргааны хэргийн тухай

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Э.Лхагвасүрэн  даргалж, шүүгч Д.Баатархүү, шүүгч Н.Хонинхүү нарын бүрэлдэхүүнтэй, нарийн бичгийн дарга Б.Наранцэцэг, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч З.Оюунчимэг, З.Тунгалагмаа, хариуцагч З.Энхтуяа, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Алтанхүү, П.Долгормаа нарыг оролцуулан хийж, Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2016 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн 993 дугаар шийдвэрийг эс зөвшөөрч гаргасан хариуцагч З.Энхтуяа, Н.Туул нарын давж заалдах гомдлоор, “Божманайзууд” ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “Монголтакс ТМЗ” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч З.Энхтуяа, Н.Туул нарт тус тус холбогдох захиргааны хэргийг шүүгч Н.Хонинхүүгийн илтгэснээр хянан хэлэлцэв.  

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2016 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн 993 дугаар шийдвэрээр: Татварын ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1, 3.2, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 1 дүгээр зүйлийн 1.1, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.2, 7 дугаар зүйлийн 7.1.4, 10 дугаар зүйлийн 10.2 дахь хэсгийн 10.2.3, 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх хэсгийн 12.1.2, 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.1.2, 14 дүгээр зүйлийн 14.7, 15 дугаар зүйлийн 15.1 дэх хэсгийн 15.1.4 дэх заалтыг тус тус баримтлан “Божманайзууд” ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “Монголтакс ТМЗ” ХХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2015 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 210201555 дугаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан актаар тогтоосон нөхөн татвараас 1 087 092 575.98 төгрөгийн нөхөн татварыг хүчингүй болгож, 30 418 287.00 төгрөгийн нөхөн татварыг хүчингүй болгох нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэжээ.

Хариуцагч З.Энхтуяа, Н.Туул нарын давж заалдах гомдолдоо: “Божманайзууд” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй Татварын ерөнхий газрын харьяа Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч З.Энхтуяа, Н.Туул нарт холбогдох Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2016 оны 11 дүгээр сарын 30-ний өдрийн 993 дугаартай шийдвэрийг дараах үндэслэлээр эс зөвшөөрч гомдол гаргаж байна.

Тус компанийн 2010 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс 2014 оны 09 дүгээр сарын 30-ний өдрийг хүртэлх хугацааны "Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийг баталгаажуулах" хяналт шалгалтыг ТЕХ-ийн 15 дугаар зүйлийн 1-ийн 3-т заасныг үндэслэн Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нар хийж 1 тэрбум 026 сая 970 мянга 070 төгрөгийг /1,026,970,070.00/ улсын төсвөөс буцаан олгохоор тогтоосон актуудыг ТЕГ-ын харьяа УТОХГ-ын Хяналт шалгалтын хэлтсийн даргын томилолтоор дахин хянаж 108,711,700.00 төгрөгийг улсын төсөвт буцааж төлүүлэхээр 2015 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр 210201555 дугаартай актыг үйлдсэн болно.

Татварын ерөнхий хууль, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон холбогдох бусад хууль тогтоомж, стандартыг мөрдлөг болгож, хуулийн дараах заалтуудыг үндэслэн акт үйлдсэн болно.Үүнд: Татварын Ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1 дэх хэсэгт "Татвар төлөгч дараах үүрэг хүлээнэ. 18.1.3 анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах" гэж заасан. НББОУС 2-т "Бараа материал" стандартын нэр томьёонд Худалдах зорилгоор олж эзэмшсэн бараа эсвэл борлуулах зориулалт бүхий бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд ашиглах хөрөнгийн зүйлсийг бараа материал гэнэ. Бараа материалд дараахь хөрөнгө орно. Үүнд: "Бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны үед худалдан борлуулахаар эзэмшиж байгаа хөрөнгө, худалдан борлуулах зорилгоор үйлдвэрлэлийн дамжлагад байгаа зүйлс, үйлчилгээ үзүүлэхэд хуваарилагдах эсвэл хэрэглэгдэх материал буюу хангамжийн зүйлс"-ийг хамааруулахаар заасан буюу худалдан борлуулах зорилго агуулаагүй бол бараа материалд оруулахгүй гэж заасан.

Монгол Улсын Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл Нягтлан бодох бүртгэлийн зарчим, 4.1-т "Аж ахуйн нэгж, байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлд дараах зарчмыг баримтална: 4.1.1. аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлан нь нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцсэн байх" гэж, мөн хуулийн 9 дүгээр зүйл Хөрөнгө, өр төлбөрийг үнэлэх, бүртгэх, 9.1-т "Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь хөрөнгө, өр төлбөрөө нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын дагуу үнэлж дансанд тусгана." гэж, 10 дугаар зүйл Санхүүгийн тайлангийн бүрэлдэхүүн, 10.1-т “Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартад, төсөвт байгууллага нь Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцүүлэн санхүүгийн тайлангаа гаргана” гэж тус тус заасан.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-т "Иргэн, хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурьдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцно: 14.1.1-д "үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн", мөн 14.1.2-т "худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар өөрөө шууд импортолсон бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн",  14.7-д "Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар импортолсон болон худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээний зарим хэсгийг нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох, үлдсэн хэсгийг нь уг татвараас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд буюу албан татвар ногдуулахгүй хэрэглээнд ашигласан бол зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд ашигласан хэсгийг нь хасч тооцно."" гэж тус тус заасан.

Мөн Монгол Улсын Сангийн сайдын 283 дугаар тушаалаар батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийх, буцаан олгох, тэдгээрийг нягтлан бодох бүртгэлд тусгах харилцааг зохицуулах журам”-ын 5.1.1-т "үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэн явуулахад зориулан худалдан авсан үндсэн ба туслах материал, түүхий эд, шатахуун, тослох материал, сэлбэг хэрэгсэл, барилгын материал, уур, ус, цахилгаан болон дулааны эрчим хүч, шуудан холбооны үйлчилгээ, бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний төлбөр зэргийг зориулалтын дагуу зарцуулж, тухайн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний өртөгт шингээсэн анхан шатны баримт болон нягтлан бодох бүртгэлийн дансны бичилтийг үндэслэн зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл үйлчилгээнд зарцуулсан хэсэгт ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалтыг хийнэ." гэж заасан. Гэтэл худалдан борлуулах зорилгогүй, өөрийн хэрэгцээнд ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгө нь Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох бараа, ажил, үйлчилгээ биш бөгөөд өөртөө бэлтгэж байгаа үндсэн хөрөнгө юм.

Түүнчлэн Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14дүгээр зүйлийн 14.1, 14.1.1, 14.1.2, 14.7-д заасны дагуу хасалтыг хийхдээ мөн хуулийн 7 дугаар зүйлд заасны дагуу албан татвар ногдсон бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн буюу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж байгаа орлого олохтой холбоотой худалдан авалтанд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх албан татвараас хасалт хийхээр зохицуулсан.

Нэг. “Божманайзууд” ХХК-ийн үндсэн хөрөнгө худалдан авахад зориулсан худалдан авалтанд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг Монгол Улсын Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.3, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1,10 дугаар зүйлийн 10.1, 16 дугаар зүйлийн 16.1, 16.2, НББОУС-2, НББОУС-16 дугаар стандартуудад тус тус заасны дагуу тухайн үндсэн хөрөнгийн анхны өртөгт оруулан тооцох бөгөөд Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.1.1, 14.1.2, 14.7-д заасан, мөн Монгол Улсын Сангийн сайдын 283 дугаар тушаалаар батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийх, буцаан олгох, тэдгээрийг нягтлан бодох бүртгэлд тусгах харилцааг зохицуулах журам”-ын 5.1.1-т тус тус заасны дагуу төсөвт төлөх албан татвараас хасч тооцохгүй болно.

Хоёр. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14.1-т "Иргэн, хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7,8,11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцно:" гэж, 14.3-т "Худалдан авагч нь бэлтгэн нийлүүлэгчид нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлсөн нь нэхэмжлэл, падаан болон нягтлан бодох бүртгэлийн бусад баримтад тусгагдаагүй бол уг албан татварыг хасч тооцохгүй." гэж тус тус заасны дагуу төлбөр төлөөгүй худалдан авалтыг улсын төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцсон байсан тул төлбөр төлсөн баримтгүй болон төлбөр төлөөгүй худалдан авалтыг хасч тооцсон нийт 474,483.7 мянган төгрөгт ногдох 47,448.3 мянган төгрөгийг бууруулж, хуулийн дагуу шийдвэрлэсэн.

Гурав. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 9.1-т "Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар тооцох үнэлгээг дор дурдсан журмаар тодорхойлно: ... 9.1.2. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйлдвэрлэсэн болон борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээний нэмэгдсэн өртгийн албан татвар тооцох үнэлгээг тэдгээрийн тухайн үеийн зах зээлийн үнэ, тарифыг үндэслэн;" нэмэгдсэн өртгийн албан татвар тооцох үнэлгээг тогтоохоор заасан.

Мөн хуулийн 9.3-т “Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар тооцох үнэлгээг гадаад валютаар хийсэн бол түүнийг энэ хуулийн 10.2-т зааснаар тогтоосон өдрийн Монгол банкны ханшийг үндэслэн төгрөгт шилжүүлнэ” гэж, 10 дугаар зүйлийн 10.2-т “Бараа борлуулсан, ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн тухай бүрт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах хугацааг дор дурдсан үйлдлийн аль түрүүнд хийгдсэн өдрөөр тогтооно: 10.2.1-т борлуулагч энэ хуулийн 4.1.3-т заасан падаан үйлдсэн өдөр; 10.2.2-т борлуулагч худалдсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээний төлбөрийг хүлээн авсан өдөр; 10.2.3-т бараа, ажил, үйлчилгээг худалдан авсан өдөр” албан татвар ногдуулах хугацааг тооцох, хэрэв нэмэгдсэн өртгийн албан татвар тооцох үнэлгээг гадаад валютаар хийсэн бол албан татвар ногдуулах өдрийн Монгол банкны ханшийг үндэслэн төгрөгт шилжүүлэн тооцохоор тус тус заасан. Түүнчлэн бараа, ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах, төсөвт төлөх, тайлагнах хугацааг заасан 16 дугаар зүйлийн 16.1-т “Албан татвар төлөгч нь бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг дор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, батлагдсан маягтын дагуу тайлангаа харъяалах татварын албанд тушаана: 16.1.1-т тухайн сард борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд ногдох албан татварыг албан татвар төлөгч өөрөө төсөвт төлөх" гэж заасан. Гэтэл тус "Божманайзууд" ХХК нь 2011 оны 9-12 дугаар сард нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлого олсон боловч 9-11 дүгээр сарын борлуулалтын орлогыг тайланд тусгаагүй хуулийн хугацааг зөрчсөн байсан ба 2011 оны 12 дугаар сарын тайланд борлуулалтын нэг падаан бичиж, тайланд тусгахдаа дээрх хуулийн заалтуудыг баримтлаагүйгээс борлуулалтын орлогыг дутуу тооцон улсын төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг бууруулсан байсан тул 15,659.2 мянган төгрөгийг тус компанийн илүү төлөлтийн дүнгээс хуулийн дагуу хасч тооцсон болно. Иймд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан 2015 оны 210201555 тоот актыг хянаж, Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2016 оны 11 дүгээр сарын 30-ний өдрийн 993 дугаартай шийдвэрийг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.

                                                             ХЯНАВАЛ:

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 118 дугаар зүйлийн 118.3-т заасны дагуу хариуцагч нарын давж заалдах гомдлын хүрээнд хянан үзэхэд анхан шатны шүүх Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн холбогдох зохицуулалтуудыг буруу тайлбарлан хэрэглэж, нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн зарим шаардлагыг хангаж шийдвэрлэсэн байх тул шүүхийн шийдвэрт зохих өөрчлөлтийг оруулж шийдвэрлэв. 

Нэхэмжлэгчээс “Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2015 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 210201555 дугаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан актаас

-  Үндсэн хөрөнгө худалдан авахад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг худалдан авалтаас хасалт хийж, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулах орлогыг бууруулсан гэх 10,714,333,328.70 төгрөгийн зөрчилд 1,071,433,332.87 төгрөгийн,

-  Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын борлуулалтын орлогын жилийн дүнгээр тооцоо хийлгүй, дутуу тооцсон гэх 156,592,431.08 төгрөгийн зөрчилд 15,659,243.11 төгрөгийн,

- Бэлтгэн нийлүүлэгчид төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар нь нэхэмжлэл, падаан болон нягтлан бодох бүртгэлд тусгагдаагүй байхад суутган тооцож, бичилт хийсэн гэх 304,182,870.00 төгрөгийн зөрчилд 30,418,287.00 төгрөгийн, 

нийт 1,117,510,862.98 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлүүлэхээр тогтоосон хэсгийг эс зөвшөөрч  хүчингүй болгуулах”[1]-аар нэхэмжлэлийн шаардлагыг гарган маргажээ.

Дээрх нэхэмжлэлийн шаардлагад дурдсан зөрчил тус бүрийг авч үзвэл:

Нэг. Үндсэн хөрөнгө худалдан авахад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг худалдан авалтаас хасалт хийж, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулах орлогыг бууруулсан гэж үзэж 10,714,333,328.70 төгрөгийн зөрчилд 1,071,433,332.87 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулсан тухайд:

Шүүх “...“Божманайзууд” ХХК-ийн импортолсон ачааны машин, чиргүүл, чирэгч нь үйлчилгээний зориулалтаар шууд импортолсон бараа байна. “Божманайзууд” ХХК-ийн Таван толгой нүүрсний уурхайгаас БНХАУ-ын Цагаан хад боомт хүртэл нүүрс тээвэрлэсэн тээвэрлэлтийн үйлчилгээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлдөг үйлчилгээнд хамаарч байгаа нь ... нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлчилгээнд ашигласан гэж үзэх үндэслэлтэй. ...Иймд 10,714,333,328.70 төгрөгийн импортолсон бараанд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцох үндэслэлтэй...” гэж дүгнэн 1,071,433,332,87 төгрөгийн нөхөн татварыг хүчингүй болгуулах тухай нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангасан нь үндэслэл муутай болжээ.

“Божманайзууд” ХХК нь 2011-2012 оны хооронд 10,714,333,328.70 төгрөгийн үнэ бүхий ачааны автомашиныг Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсаас худалдан авч, 1,071,433,332,87 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлснөө татварын тайландаа тусган хасалт хийсэн ба уг үйл баримт, үнийн дүнтэй хэргийн оролцогчид маргаагүй байна.

Нэхэмжлэгч “Божманайзууд” ХХК “... Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.2-т худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар өөрөө шууд импортолсон бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасаж тооцно гэж заасны дагуу бид ачааны автомашинаа өөрсдөө БНХАУ-аас худалдан авсан... Манай ачааны автомашины хувьд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.2-т заасан бараа гэсэн шаардлагыг хангасан...”[2] гэж,

Хариуцагчаас “...нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хувьд тус бүтээгдэхүүний эцсийн хэрэглэгч нь төлөх ёстой учраас тухайн бүтээгдэхүүний эцсийн хэрэглэгч болох тус байгууллага нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төлөх ёстой ...Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын 16-д заасан Үндсэн хөрөнгийн анги гэдэг нь ижил шинж чанар болон аж ахуйн нэгжийн үндсэн үйл ажиллагаанд ашиглагдах байдлаар нь ангилсан бүлэглэл юм. Бие даасан хөрөнгийн ангилал “е”-д нь тээврийн хэрэгсэл орж байгаа. Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын 2-т Бараа материал гэж худалдах зорилгоор олж эзэмшсэн бараа эсхүл борлуулах зориулалт бүхий бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд ашиглах хөрөнгийн зүйлсийг хэлнэ гэж заасан тул тус автомашинууд нь бараа материалд орохгүй. ... нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцохгүй...”[3] гэж нэхэмжлэлийн шаардлага, үндэслэлийг эс зөвшөөрч маргажээ.

Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1-т “Татвар төлөгч дараахь үүрэг хүлээнэ”, 18.1.3-т “анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах”, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн  2 дугаар зүйлийн 2.1-д “Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хуультай нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ”, 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д “Аж ахуйн нэгж, байгууллага дараах бүртгэлийн стандартыг дагаж мөрдөнө:”, 4.1.1-д “Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандарт” гэж тус тус заажээ.

Дээрх хуулийн зохицуулалтаас үзвэл татвар төлөгч нь нягтлан бодох бүртгэлийн талаар тогтоосон журам, стандарт тодруулбал, санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартын дагуу үйл ажиллагааныхаа тайлан тэнцлийг гаргах үүрэгтэй байна.

 Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт 16-д “Үндсэн хөрөнгөд дараах шалгууруудыг хангасан биет зүйлсийг хэлнэ”, а-д “үйлдвэрлэл, борлуулалт, үйлчилгээ, түрээс эсхүл удирдлагын хэрэгцээнд ашиглаж байгаа”, Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт 2-т ““Бараа материал”-ын стандартад худалдах зорилгоор олж эзэмшсэн бараа эсхүл борлуулах зориулалт бүхий бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд ашиглах хөрөнгийн зүйлсийг бараа материал гэнэ”, “Бараа материалд дараахь хөрөнгө орно. Үүнд “Бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны үед худалдан борлуулахаар эзэмшиж байгаа хөрөнгө...” гэж үндсэн хөрөнгө болон бараа материалыг үндсэн шинжээр нь тодорхой ялгаж тодорхойлсон байна.

 

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна”, 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д “Иргэн, хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцно”, 14.1.1-д “үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн”, 14.1.2-т “худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар өөрөө шууд импортолсон бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн”, нэхэмжлэгчийн татварын хяналт шалгалтад хамрагдсан хугацаа болох 2011 оны 10 дугаар сарын 01-нээс 2014 оны 09 дүгээр сарын 30-ны хооронд хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан Монгол Улсын Сангийн сайдын 2009 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрийн 283 дугаар тушаалаар батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийх, буцаан олгох, тэдгээрийг нягтлан бодох бүртгэлд тусгахтай холбогдсон харилцааг зохицуулах журам”-ын 5 дугаар зүйлийн 5.5.1-т “үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэн явуулахад зориулан худалдан авсан үндсэн ба туслах материал, түүхий эд, шатахуун, тослох материал, сэлбэг хэрэгсэл, барилгын материал, уур, ус, цахилгаан болон дулааны эрчим хүч, шуудан холбооны үйлчилгээ, бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний төлбөр зэргийг зориулалтын дагуу зарцуулж, тухайн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний өртөгт шингээсэн анхан шатны баримт болон нягтлан бодох бүртгэлийн дансны бичилтийг үндэслэн зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл үйлчилгээнд зарцуулсан хэсэгт ногдох НӨАТ-ын хасалтыг хийнэ”, маргаан бүхий акт гарах  үед буюу 2015 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр батлагдан гарсан Монгол Улсын Сангийн сайдын 2015 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 333 дугаар тушаалаар батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийх, буцаан олгох, тэдгээрийг нягтлан бодох бүртгэлд тусгах журам”-ын 2 дугаар зүйлийн 2.2.1-т “үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэн явуулахад зориулан худалдан авсан үндсэн ба туслах материал, түүхий эд, шатахуун, тослох материал болон дулааны эрчим хүч, шуудан холбооны үйлчилгээ, бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний төлбөр зэргийг зориулалтын дагуу зарцуулж, тухайн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний өртөгт шингээсэн анхан шатны баримт болон нягтлан бодох бүртгэлийн дансны бичилтийг үндэслэн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд зарцуулсан хэсэгт ногдох албан татварыг хасах” гэж тус тус заасан байна.

Дээрх хууль, журмын зохицуулалтуудаас үзвэл үйлдвэрлэлийн болон үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан түүнчлэн худалдах, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар өөрөө импортолсон бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцохоор байх буюу өөрөөр хэлбэл, өөрийн үйлдвэрлэл үйлчилгээнд зориулан худалдан авсан, өөртөө бэлтгэсэн үндсэн хөрөнгөд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцохоор хуульчлаагүй байна.

Түүнчлэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн  12 дугаар зүйлийн 12.1-т “Дараахь зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно:” 12.1.5-д “үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, хорогдлын шимтгэл” гэж заасны дагуу нэхэмжлэгч нь үндсэн хөрөнгийн дансанд бүртгэгдсэн автомашинуудын элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг дансандаа тусгаж, албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцох боломжтой болохоос нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцох үндэслэлгүй гэх хариуцагчийн тайлбар үндэслэлтэй гэж үзлээ.

 

 “Божманайзууд” ХХК-ийн “...гадаад худалдаа, улс хоорондын байнгын ачаа тээвэрлэлтийн үйлчилгээ...” гэх эрхлэх үйл ажиллагааны чиглэлийг тодорхойлсон Улсын бүртгэлийн 2009 оны 05 дугаар сарын 05-ны өдрийн 000002924 дугаар гэрчилгээ[4], “Божманайзууд” ХХК-ийн “үндсэн хөрөнгө... 8,558,912,968 төгрөгийн үнэ бүхий тээврийн хэрэгсэл...” гэх 2011 оны жилийн санхүүгийн тайлан[5], Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2015 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн “... үндсэн хөрөнгө олж бэлтгэхтэй холбоотой худалдан авалт хийхэд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хасалт хийж нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчил дүн 8,558,913,000 төгрөг...” гэх “Божманайзууд” ХХК-д хийсэн татварын хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчил, ногдуулсан төлбөрийн тооцоо[6], “Божманайзууд” ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “Монголтакс ТМЗ” ХХК-ийн “...Манай компани нь олон улсын ачаа тээврийн үйлчилгээ үзүүлдэг тул ачааны машинаар тээвэр хийж буй үйл ажиллагаа нь материал баялгийг бий болгож буй үйлдвэрлэл мөн...”[7] гэх нотлох баримт,  тайлбар   хавтаст хэрэгт авагджээ.

Дээрх нотлох баримтууд, тайлбараас үзвэл “Божманайзууд” ХХК-ийн худалдан авсан ачааны автомашинууд нь тухайн компанийн үндсэн хөрөнгө мөн байх бөгөөд уг хөрөнгийн эцсийн хэрэглэгч нь “Божманайзууд” ХХК байна.

Өөрөөр хэлбэл, нэхэмжлэгчийн өөртөө үндсэн хөрөнгө олж авах зорилгоор бий болгосон ачааны автомашинуудын худалдан авалт нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох ажил, үйлчилгээнд түүнчлэн мөн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1, 14.1.2-т заасан бараа, ажил, үйлчилгээнд тус тус хамаарахгүй, тус автомашинуудыг нэхэмжлэгч компани бараа материалын дансанд бүртгээгүй, үндсэн хөрөнгөд бүртгэгдсэн автомашинууд нь бусдад түрээслэх, худалдах, ашиглуулах гэх мэт хэлбэрээр нэмүү өртөг бий болгодоггүй байх тул тэдгээрийг худалдан авахад төлсөн албан татварыг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд заасан худалдан борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээг бий болгоход зориулан түүнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэж хасалт хийх үндэсгүй байна.

Анхан шатны шүүх нэхэмжлэгчийн өөртөө хөрөнгө бий болгох зорилгоор худалдан авалт хийснийг “...“Божманайзууд” ХХК-ийн Таван толгой нүүрсний уурхайгаас БНХАУ-ын Цагаан хад боомт хүртэл нүүрс тээвэрлэсэн тээвэрлэлтийн үйлчилгээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлдөг үйлчилгээнд хамаарч байгаа нь ... ачааны автомашиныг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлчилгээнд ашигласан гэж үзэх үндэслэлтэй...” гэж түүний үйл ажиллагааны чиглэлтэй уялдуулан тайлбарлаж нөхөн татварыг хүчингүй болгосон нь борлуулсан бараа, үзүүлсэн үйлчилгээний өртөгт тооцож ногдуулдаг, бараа, үйлчилгээ худалдан авсан хэрэглэгч болгон төлдөг, борлуулагч болон үйлчилгээ үзүүлэгч нь өөрийн бараа үйлчилгээний өртөг дээр татварыг нэмж тооцон хэрэглэгчээс авч төсөвт төлдөг татвар болох нэмэгдсэн өртгийн албан татварын агуулга, зорилгод нийцэхгүй байна.

Хоёр. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын борлуулалтын орлогын жилийн дүнгээр тооцоо хийлгүй, дутуу тооцсон 156,592,431.08 төгрөгийн зөрчилд 15,659,243.11 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулсан тухайд:

            Шүүх “... Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 10 дугаар зүйлийн 10.2.2-т заасан “үзүүлсэн үйлчилгээ” гэдэг нь энэ тохиолдолд нүүрсний тээвэрлэлтийг хийж, гаальд мэдүүлсэн, тогтоосон газарт нүүрсийг хүргэсэн аль алиныг нь ойлгоно. Өөрөөр хэлбэл, БНХАУ-ын Гуан лин лун компаниас орж ирсэн мөнгө нь хэдийгээр нүүрсний тээвэрлэлтийн урьдчилгаа хэлбэрээр орж ирж байгаа ч хэдэн төгрөгийн тээвэрлэлтийн үйлчилгээ үзүүлсэн нь гаалийн мэдүүлгээр тогтоогдож, ... үйлчилгээг худалдан авсан  өдрөөр тооцох нь зүйтэй байна...” гэж дүгнэн 15,659,243.11 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулсныг хүчингүй болгож шийдвэрлэсэн нь үндэслэл бүхий байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.2-т “Бараа борлуулсан, ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн тухай бүрт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах хугацааг дор дурдсан үйлдлийн аль түрүүнд хийгдсэн өдрөөр тогтооно”, 10.2.1-д “борлуулагч энэ хуулийн 4.1.3-т заасан падаан үйлдсэн өдөр”, 10.2.2-т “борлуулагч худалдсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээний төлбөрийг хүлээн авсан өдөр”, 10.2.3-т “бараа, ажил, үйлчилгээг худалдан авсан өдөр” гэж тус тус хуульчилжээ.

БНХАУ-ын “Гуан лин лун” компани болон “Божманайзууд” ХХК нар нь 2011 оны 07 дугаар сарын 20-ны өдөр “БНХАУ-ын “Гуан лин лун” компанийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Луй Кун Лайгаар дамжуулан “Божманайзууд” ХХК-д санхүүжилтийг өглөг хэлбэрээр олгох, энэ нь тайлант хугацааны эцэст “Божманайзууд” ХХК нь тээвэрлэсэн нүүрсний тээвэрлэлтийн хөлсөөр буурах үзүүлэлтээр уг өглөгөө төлөх” агуулга бүхий А003 дугаар “Итгэмжлэлийн гурван талт гэрээ”[8]-г байгуулжээ.

Тус гэрээний дагуу орж ирсэн санхүүжилтийг хариуцагчаас “...“Божманайзууд” ХХК нь 2011 оны 09-12 дугаар сард нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлого олсон боловч 9-11 дүгээр сарын борлуулалтын орлогыг тайланд тусгаагүй хуулийн хугацааг зөрчсөн байсан ба 2011 оны 12 дугаар сарын тайланд борлуулалтын нэг падаан бичиж, тайланд тусгахдаа дээрх хуулийн заалтуудыг баримтлаагүйгээс борлуулалтын орлогыг дутуу тооцон улсын төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг бууруулсан байсан...”[9] гэж үзэж 15,659,243.11 төгрөгийн нөхөн татварыг ногдуулсан байх бөгөөд үнийн дүнтэй холбогдуулан хэргийн оролцогчид маргаагүй байна.

Хавтаст хэрэгт “Божманайзууд” ХХК-ийн эзэмшдэг “Хаан банк”-ийн дансаар БНХАУ-ын Гуан лин лун компаниас 2011-2012 онд Монгол банкны ханшаар 7,576,309,407.36 төгрөг...” шилжиж ирсэн талаарх депозит дансны дэлгэрэнгүй хуулга[10], “Божманайзууд” ХХК болон “Эрдэнэс Таван Толгой” ХК-ийн 2011 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн “...Тээвэрлэлтийн хөлс 7,404,061,336 ...” гэх нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан[11] зэрэг баримтууд тус тус авагджээ.

Дээрх нотлох баримтууд, хариуцагчийн тайлбараас үзвэл “Божманайзууд” ХХК нь БНХАУ-ын “Гуан лин лун” компаниас тээвэрлэлтийн хөлсийг урьдчилгаа байдлаар авсан гэж үзэх үндэслэлтэй хэдий ч хариуцагч уг тээвэрлэлтийн хөлсөнд ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах хугацаа, тус хугацааг тоолоход үндэслэл болгох падааныг буруу тооцож нөхөн татвар ногдуулсан байна.

Тодруулбал, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд заасан үйлчилгээ үзүүлсэн тухай бүрт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах хугацааг падаан үйлдсэн өдөр, борлуулагч худалдсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээний төлбөрийг хүлээн авсан өдөр эсхүл бараа, ажил, үйлчилгээг худалдан авсан өдрөөр тооцохоор байх тул нэхэмжлэгчээс нүүрсний тээвэрлэлтийг хийж, гаальд мэдүүлсэн өдрөөр тооцохоор байна. Хариуцагчаас уг хугацааг тооцох нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаан бичсэн өдрийг тооцохдоо БНХАУ-ын “Гуан лин лун” компанитай худалдан авалт хийсэнтэй холбоотой нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаанаар биш харин “Эрдэнэс Таван Толгой” ХК-тай хийсэн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падааныг үндэслэн нөхөн татвар ногдуулсан нь үндэслэлгүй байна.  

Бэлтгэн нийлүүлэгчид төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар нь нэхэмжлэл, падаан болон нягтлан бодох бүртгэлд тусгагдаагүй байхад суутган тооцож, бичилт хийсэн 304,182,870.00 төгрөгийн зөрчилд 30,418,287.00 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулсан тухайд:

Хариуцагч нараас давж заалдах гомдолдоо “...төлбөр төлсөн баримтгүй болон төлбөр төлөөгүй худалдан авалтыг хасч тооцсон нийт 474,483.7 мянган төгрөгт ногдох 47,448.3 мянган төгрөгийг бууруулж, хуулийн дагуу шийдвэрлэсэн...” гэсэн байх бөгөөд давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд тэрээр “... хэрэг эцэслэн шийдвэрлэгдэх хүртэл үндсэн нэхэмжлэлийн 3 шаардлагынхаа хүрээнд тайлбар, гомдлоо гаргаад явна гэж бодсон. ... Би андуурч бодсон байна. Уг хэсгийн давж заалдах гомдлоосоо татгалзаж байна...” гэж тайлбарласан, нэхэмжлэгчээс тус нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэнтэй холбогдуулан давж заалдах гомдол гаргаагүйд тооцож дүгнэлт өгөх шаардлагагүй гэж үзэв.

Иймд дээр дурдсан үндэслэлээр хариуцагчийн давж заалдах гомдлыг хангаж, шүүхийн шийдвэрийн тогтоох хэсэгт холбогдох өөрчлөлтийг оруулж шийдвэрлэв.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.2, 120 дугаар зүйлийн 120.3 дахь хэсгийг удирдлага болгон 

ТОГТООХ нь:

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2016 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн 993 дугаар шийдвэрийн “Тогтоох” хэсгийн 1 дэх заалтыг “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.2,  7 дугаар зүйлийн 7.1, 10 дугаар зүйлийн 10.2, 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1, 14.1.2, 14 дүгээр зүйлийн 14.7, 15 дугаар зүйлийн 15.14 дэх хэсэгт заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2015 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 210201555 дугаар актад холбогдох “15,659,243.11 төгрөгийн нөхөн татварыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, үлдэх “1,101,851,619.87 төгрөгийн нөхөн татварыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосугай.” гэж өөрчлөн, шийдвэрийн бусад заалтыг хэвээр үлдээж, хариуцагч З.Энхтуяа, Н.Туул нарын гаргасан давж заалдах гомдлыг хангасугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.2, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-т зааснаар хариуцагчийг улсын тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлснийг дурдсугай.

 Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.5-д зааснаар шүүх хэрэглэвэл зохих хуулийг хэрэглээгүй, хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн, хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн, төсөөтэй харилцааг зохицуулсан хуулийг буруу хэрэглэсэн, мөн шүүх хуулиар тогтоосон хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн нь шүүхийн шийдвэр гарахад нөлөөлсөн гэж үзвэл магадлалыг гардан авсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимд гомдол гаргах эрхтэй.

                                       

                                        ШҮҮХ БҮРЭЛДЭХҮҮН:

                  ШҮҮГЧ                                                          Э.ЛХАГВАСҮРЭН

                  ШҮҮГЧ                                                         Д.БААТАРХҮҮ

                  ШҮҮГЧ                                                         Н.ХОНИНХҮҮ