МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

 

Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Ц.Амаргэрэл даргалж,                                                                                       

шүүх хуралдааны тэмдэглэлийг нарийн бичгийн дарга А.Энэрэл хөтөлж,

улсын яллагч Б.Содномиший,

шүүгдэгч Р.Бийраадамба,

түүний өмгөөлөгч Д.*******,

шүүгдэгч *******,*******,*******,*******,

тэдгээрийн өмгөөлөгч Б.*******,

шүүгдэгч Б.******* нарыг тус тус оролцуулан тус шүүхийн хуралдааны “Б” танхимд нээлттэй явуулсан хуралдаанаар Сэлэнгэ аймгийн Прокурорын газраас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 2.8 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн шүүгдэгч ******* овогт н Бийраадамба, овогт ийн Гантулга, овогт н Чанцалням, овогт ын , овогт ын *******, овогт гийн Тогтохбаяр нарт холбогдох эрүүгийн  2300350062 дугаартай 36/2025/020/Э индекстэй хэргийг 2025 оны 08 дугаар сарын 5-ны өдөр хүлээн авч, энэ өдөр хянан хэлэлцэв.

Шүүгдэгч нарын биеийн байца:

. Улсын иргэн, 7 оны 0 дугаар сарын 03-ны өдөр Хөвсгөл аймгийн Мөрөн суманд төрсөн, 5 настай, эрэгтэй, бүрэн бус дунд боловсролтой, мэргэжилгүй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг, ам бүл 5, эхнэр, 3 хүүхдийн хамт Сэлэнгэ аймаг, сумын   дүгээр баг, - тоотод оршин суух хаягтай, урьд ял шийтгэлгүй, хэрэг хариуцах чадвартай, ******* овогт н Бийраадамба /РД:МП70037/;

2. Улсын иргэн, 68 оны 0 дүгээр сарын 7-ны өдөр Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар суманд төрсөн, 57 настай, эмэгтэй, бүрэн бус дунд боловсролтой,  тогооч мэргэжилтэй, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй,  ам бүл 5, нөхөр, 3 хүүхдийн хамт Сэлэнгэ аймаг, сумын дүгээр баг, - тоотод оршин суух хаягтай, урьд ял шийтгэлгүй, хэрэг хариуцах чадвартай, овогт  Баасанжавын ******* /РД:МЬ680700/;

3. Улсын иргэн, 8 оны 02 дугаар сарын 2-ны өдөр Увс аймгийн  Улаангом суманд төрсөн, настай, эрэгтэй, бага боловсролтой, мэргэжилгүй, “” ХХК-нд туслах ажилтан, ам бүл 5, эхнэр, 3 хүүхдийн хамт Сэлэнгэ аймаг, сумын   дүгээр баг, 2- тоотод оршин суух хаягтай, урьд ял шийтгэлгүй, хэрэг хариуцах чадвартай, овогт ийн Гантулга /РД:МП802275/;

. Улсын иргэн, 80 оны 2 дугаар сарын 25-ны өдөр Сэлэнгэ аймгийн суманд төрсөн, 5 настай, эмэгтэй, бүрэн бус дунд боловсролтой, мэргэжилгүй, “ өсөх” ХХК-ний “Намуун” дэлт туслах ажилтан, ам бүл 5, нөхөр, 3 хүүхдийн хамт Сэлэнгэ аймаг, сумын дүгээр баг, 2- тоотод оршин суух хаягтай, урьд ял шийтгэлгүй, хэрэг хариуцах чадвартай, овогт н Чанцалням /РД:МП802256/;

 5. Улсын иргэн, 80 оны дүгээр сарын 8-ны өдөр Увс аймгийн  Тариалан суманд төрсөн, 5 настай, эрэгтэй, бага боловсролтой, малчин мэргэжилтэй, “” ХХК-нд туслах ажилтан, ам бүл 5, эхнэр, 3 хүүхдийн хамт Сэлэнгэ аймаг, сумын дүгээр баг, Жаргалант хөдөө тоотод оршин суух хаягтай, урьд ял шийтгэлгүй, хэрэг хариуцах чадвартай, овогт  гийн Тогтохбаяр /РД:ОМ8087/;

6. Улсын иргэн, 73 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг суманд төрсөн, 53 настай, эмэгтэй, бүрэн бус дунд боловсролтой, мэргэжилгүй, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, ам бүл 3, хоёр хүүхдийн хамт Сэлэнгэ аймаг, сумын дүгээр баг, Бугат - тоотод оршин суух хаягтай, урьд ял шийтгэлгүй, хэрэг хариуцах чадвартай, овогт Сандуйжавын /РД:МП73063066/;

Холбогдсон хэргийн талаар (Яллах дүгнэлтэд дурьдснаар)

Шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нар бүлэглэн Сэлэнгэ аймгийн сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэр “ ” гэх газраас 202 оны 0 дүгээр сарын 28-ны өдрөөс 202 оны 0 дугаар сарын 2-ны өдрийн хооронд зохих зөвшөөрөлгүйгээр ховор ургамал болох хуш модны самар 0 кг түүж бэлтгэсний улмаас экологи-эдийн засгийн үнэлгээгээр 00,77,00 төгрөгийн хохирол учруулсан гэх гэмт хэрэгт холбогджээ.

                                            ТОДОРХОЙЛОХ нь:

              Нэг. Гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай эсэх талаар.

Шүүх хэргийн бодит байдлыг тогтоох зарчмын дагуу Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн .7 дугаар зүйлийн 3-д зааснаар талуудын мэтгэлцээн дээр шинжлэн судалсан нотлох баримтын хүрээнд шүүгдэгч Р.Бийраадамба, *******,*******,*******,*******, Б.******* нар бүлэглэн Сэлэнгэ аймгийн сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэр “ ” гэх газраас 202 оны 0 дүгээр сарын 28-ны өдрөөс 202 оны 0 дугаар сарын 2-ны өдрийн хооронд зохих зөвшөөрөлгүйгээр ховор ургамал болох хуш модны самар 0 кг түүж бэлтгэсний улмаас экологи эдийн засгийн үнэлгээгээр 00,77,00 төгрөгийн хохирол учруулсан гэмт хэргийг үйлдсэн үйл баримт тогтоогдож, уг гэмт хэрэгт шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нар гэм буруутай болох нь нотлогдон тогтоогдлоо гэж шүүх дүгнэв.

Энэхүү үйл баримт нь шүүх хуралдаанаар шинжлэн судлагдаж хэлэлцэгдсэн доорх нотлох баримтуудаар хангтай нотлогдон тогтоогдсон болно. Үүнд:

.Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч Р.Бийраадамба өгсөн: “...Тухайн үед хүүхдийн хичээлийн хэрэглэл бэлтгэх гээд самарт явсан. Өмнөх жил явж байсан, зөвшөөрөл авдаг гэдгийг мэдэж байсан. Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байна” гэсэн мэдүүлэг[];

2.Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч ******* өгсөн: “...Ажилгүй болохоор л хүүхдийн хэрэглэл бэлтгэх гээд самарт явсан. Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байна. Уурхайд ажилд орж байгаа, хохирлоо төлж барагдуулна” гэсэн мэдүүлэг[2];

3.Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч******* өгсөн: “...Хүүхдийнхээ хичээлийн хэрэглэл бэлтгэх гээд самарт явсан. Би зөвшөөрөл авдаг эсэхийг мэдэхгүй байсан. Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байгаа юм. Ахынхаа мал маллаж сард ,000,000 төгрөгийн цалин авдаг, тэрнээсээ хохирлоо төлж барагдуулна” гэсэн мэдүүлэг[3];

.Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч******* өгсөн:” ...Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байна” гэсэн мэдүүлэг[];

5.Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч******* өгсөн: ”...Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байна” гэсэн мэдүүлэг[5];

6.Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч Б.******* өгсөн: “...Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байна. Хохирлыг төлж барагдуулна ” гэсэн мэдүүлэг[6];

 7.Хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч Д.Эрдэнэбаярын мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өгсөн: “...Би Сэлэнгэ аймгийн сумын Засаг даргын тамгын газарт байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтэнгээр 202 оны 0 дүгээр сарын 0-ний өдрөөс хойш одоог хүртэл ажиллаж байна. Сэлэнгэ аймгийн сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт ертөнцийн зүгээр зүүн урд хэсэгт сумын төвөөс 70 орчим км газарт “ ” гэх газар нь байдаг. Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн сайдын 202 оны 0 дугаар сарын 08-ны өдрийн А/737 дугаартай тушаалаар 0 дугаар сарын 20-ны өдрөөс дараа оны 02 дугаар сарын 0-ний өдрийн хооронд түүж бэлтгэхээр байгаа. Энэ хугацаанаас өмнө бэлтгэгдсэн хуш модны самар зохих зөвшөөрөлгүй бэлтгэсэн самар болно. Хэрвээ гэм буруутай нь тогтоогдвол байгаль орчинд учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлмээр байна...” гэх мэдүүлэг[7];

8.Иргэний нэхэмжлэгч Ж.ын  мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өгсөн: “...Зил 3 тээврийн хэрэгслийг би 2023 онд хүнээс 0 сая төгрөгөөр сэлбэгэнд бодож худалдаж авсан. Анх авахад л гэрчилгээ, баримт бичиг байхгүй. Тэгээд янзалсан чинь мотор, кроп нь гайгүй болохоор сэлбэгэнд ашиглаагүй чигээр нь унаж байгаа. Миний эзэмшлийн тээврийн хэрэгсэл юм. Манай малчин , манай ангийн хүүхэд хоёр надад хэлэхдээ “хүүхдийн сургууль орох гээд жаахан мөнгөний ажил хийх хэрэг байна, машинаа өгчих гэхээр нь би өгөөд явуулсан” хаашаа юунд явсан талаар би мэдэхгүй...” гэх мэдүүлэг[8];

.Гэрч Т.ын мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өгсөн мэдүүлэгтээ: “... сумын ойн ангиас 202 оны 08 дугаар сарын 25-ны өдөр Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яам руу самрын нөөц тогтоосон дүгнэлт мөн тухайн яамны сайдын 202 оны 0 дүгээр сарын 30-ны өдрийн А/723 дугаар тушаалаар сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт “ ” гэх газарт ахуйн зориулаар 30 тонн хэмжээний самар түүж бэлтгүүлэхээр батлагдсан. Мөн яамны сайдын 202 оны 0 дүгээр сарын 30-ны өдрийн А/723 дугаар тушаалын 3 дугаарт зааснаар “Хуш мод”-ны самрыг ахуйн зориулаар түүж бэлтгэхээр бол тушаал гарсан өдрөөс үйлдвэрлэлийн зориулаар түүж бэлтгэх самрыг холбогдох хууль журмын дагуу нээлттэй дуудлага худалдаа зохион байгуулан 202 оны 0 дугаар сарын 20-ны өдрөөс түүж бэлтгүүлэхээр заасан байна. Харин иргэдийн самар түүж байх хугацаанд буюу 202 оны 0 дүгээр сарын 28-аас 0 дугаар сарын 2-ны хооронд иргэд ямар нэгэн зөвшөөрлийн бичиг аваагүй. Аж ахуйн нэгжтэй ч самар түүж бэлтгэх гэрээ байгуулаагүй байна. Байгаль орчин аялал жуулчлалын сайдын 2023 оны 0 дүгээр сарын 3-ны өдрийн А/50 дугаар тушаалаар баталсан журамд заахдаа тухайн оны 0 дугаар сарын 20-ны өдрөөс дараа оны 02 дугаар сарын 0-ний өдөр хүртэл самар түүж бэлтгэх гэж заасан. Гэхдээ тухайн тушаал нь Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамны сайдын 202 оны 0 дугаар сарын 08-ны өдрийн А/737 дугаар тушаалаар баталсан журамд дараа оны 02 дугаар сарын 0-ний өдрийн дотор ойн сангаас нөөцийг бэлтгэж, тээвэрлэж дууссан байна гэж заасан байдаг...” гэх мэдүүлэг[];

0.Гэрч Э.ын мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өгсөн мэдүүлэгтээ: “... Иргэдийн самар түүж байх хугацаанд буюу 202 оны 0 дүгээр сарын 28-наас 0 дугаар сарын 2-ны хооронд иргэд ямар нэгэн зөвшөөрлийн бичиг аваагүй. Аж ахуйн нэгжтэй ч самар түүж бэлтгэх гэрээ байгуулаагүй байсан...” гэх мэдүүлэг[0];

.Гэрч Б.ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өгсөн мэдүүлэгтээ: “...Би тус сумын байгаль хамгаалагчаар 202 оноос хойш одоог хүртэл ажиллаж байна.Иргэдийг хуш модны самар түүж бэлтгэхээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр 202 оны 0 дүгээр сараас 0 дугаар сарын 5-ны хооронд Ойн ангийн албан ёсны цахим пейж хуудаснаас зурагт хуудас, мэдээллийг цахим орчинд иргэд, аж ахуй нэгжид хүргэх зорилгоор байршуулсан. Мөн 202 оны 0 дүгээр сараас 0 дугаар сарын 2-ны хооронд “ н” улсын тусгай хамгаалтай газар, Онцгой байдлын газар алба хаагчидтай хамтран удаа “ ” тухайн газрын чиглэлд байдаг “ ”, ‘", “ " орчимд эргүүл хян, шалгын ажлыг зохион байгуулсан.” гэх мэдүүлэг[];

2.Гэрч 202 оны 0 дугаар сарын 2-ний өдрийн 7 дугаартай “....Иргэн Р.Бийраадамбын түүж бэлтгэсэн гэх 25, килограмм цайруулсан самар, хуш модны боргоцойг шинж байдлаар нь авч үзвэл чанарын хувьд шинжээ алдаагүй, нойтон байгаа нь шинжилгээнд тэнцэж байна. 2.Тухайн цайруулсан самар_; боргоцой нь “Сибирь хуш”-ны үр идээ байна. 3.Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 2 дугаар сарын 22-ны өдрийн Экологи-эдийн засгийн үнэлгээ батлах тухай А/603 дугаар тушаалаар “Сибирь хуш” нь ховор ургамлын жагсаад бүртгэсэн байна. . сумын ой зохион байгуулын судалгаанаас үзэхэд ойн сан бүхий газрын 20,50 га талбайд тархан ургасан байна. 5.Иргэн Р.Бийраадамба, А.Гантулгын түүж бэлтгэсэн 25, килограмм цайруулсан самар, хуш модны боргоцой нь цаашид ахуйн хэрэгцээнд ашиглах болон зах зээл дээр борлуулж ашиглах боломжтой байна. 8.Шинжилгээнд ирүүлсэн ургамлын үрийг ямар төрлийн техник, тоног төхөөрөмж ашиглаж боловсруулсан эсэхийг тодорхойлох боломжгүй байна. 0.Иргэн Р.Бийраадамба, А.Гантулгын хуш модны самар түүж бэлтгэсэн гэх " ” нэртэй газар нь Сэлэнгэ аймгийн сумын ашигл бүхий ойн 3 дугаар мужлалд хамаарна...” гэх дүгнэлт[2];

3.”Ашид Билгүүн^” хөрөнгө үнэлгээний компанийн 202 оны 2 дугаар сарын 2-ны өдрийн №ТХҮ-82-05 дугаартай тайланд “...72-55 УБТ улсын дугаартай ЗИЛ 3 маркийн тээврийн хэрэгслийн зах зээлийн үнэ цэнийг 202 оны 2 дугаар сарын байдлаар 8,500,000 төгрөгөөр тогтоов” гэх дүгнэлт[3];

.Сэлэнгэ аймгийн Шүүх шинжилгээний хэлтсийн шинжээч Г.ын “2023 оны 02 дугаар сарын 2-ний өдрийн 0 дугаартай дүгнэлтэд: “....”Сибирт нарс” цайруулсан самар байна. Уг самар нь шинжилгээнд тэнцэнэ. “Хуш” модны самрыг MNS 5786:2007, МNS 536:200 стандартын дагуу жил хадгална. Тус стандартад заасны дагуу хадгалаагүй тохиолдолд чанар муудах боломжтой. Дээрх стандартад заасны дагуу хадгалаагүй тохиолдолд жин, хэмжээ, чийгшилд өөрчлөлт орох боломжтой. Хугацааг нь тогтоох боломжгүй. “Сибирь нарс” (Хуш)-“Pinus sibirica Du tour”-ийн үр нь Засгийн газрын 5 оны 08 дугаар сарын 25-ны өдрийн 53 дугаар тогтоолын хавсрын “Ховор ургамлын жагса”-д орсон ургамал “Сибирь нарс” (Хуш)-“Pinus sibirica Du tour”-ийн үр үр буюу самар нь Ойн даг баялагт ордог. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 2 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/603 дугаар тушаалын хавсрад тусгаснаар кг нойтон Хуш модны самрын экологи-эдийн засгийн үнэлгээ нь 8,00 төгрөг байна. Нийт самрын экологи эдийн засгийн үнэлгээг тооцвол 8,00x0кг=00,77,00 төгрөг байна.0кг хуш модны самрын “Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль”-ийн дүгээр зүйлийн дэх хэсгийн дүгээр заад зааснаар ойн санд учирсан хохирлын нөхөн төлбөрийг тооцвол 8,00x3x0кг=302,337,300 төгрөг байна.Мөн Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн дүгээр зүйлийн дэх хэсгийн 3-р заад зааснаар ургамлын аймагт учирсан хохирлыг нөхөн төлбөрийг тооцвол 8,00x5x0кг= 503,85,500 төгрөг байна” гэх дүгнэлт[];

5.Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн сайдын 202 оны 0 дүгээр сарын 30-ны өдрийн А/723 дугаартай тушаалын хуулбар[5];

6.Сэлэнгэ аймгийн байгаль орчны газрын улсын ахлах байцаагчийн 2025 оны 03 дугаар сарын 2-ны өдрийн 0 дугаартай акт[6] зэрэг бичгийн нотлох баримтууд болно.

Мөрдөгч дээрх нотлох баримтуудыг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу цуглуулж, бэхжүүлсэн, хуульд заасан шаардлагыг хангасан байх бөгөөд энэ хэрэгт хамаарай, ач холбогдолтой байх тул шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болгож шүүх үнэлэв.

Хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудаас нотлох чадвараа алдах болон шүүхээс тогтоосон үйл баримтыг үгүйсгэх нотлох баримт байхгүй, шүүгдэгч хэргийн үйл баримт, зүйлчлэлийн талаар маргаагүй болохыг дурьдах нь зүйтэй.

Хүн, хуулийн этгээд нь эрх бүхий байгууллагын зохих зөвшөөрөлгүйгээр хуульд зааснаас өөр зорилгоор нэн ховор, ховор ургамал, тэдгээрийн үр, эрхтнийг байгалиас түүсэн, эмийн түүхий эд болгох болон өөр бусад зорилгоор бэлтгэсэн, өөрийн болон бусдын орон байр, агуулахад эзэмшил ашиглад байлгасан, агаарын тээвэр, автотээвэр, г тэрэг ашиглан нэг газраас нөгөө газарт зөөж шилжүүлсэн, боловсруулсан буюу хими, физикийн шинж чанарыг өөрчилсөн бол Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 2.8 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт заасан байгалийн ургамлыг хууль бусаар бэлтгэх гэмт хэрэгт тооцохоор заасан.

Иймд шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нарын гэмт үйлдэл нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 2.8 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийн шинжийг бүрэн хангаж байх бөгөөд шүүхээс яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн хэргийн бүрдэл хангагдсан, нотолбол зохих асуудлыг бүрэн нотолсон, прокурорын зүйлчлэл хэргийн бодит байдай тохирсон гэж үзлээ.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт оролцсон улсын яллагчийн зүгээс: “Шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нарыг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 2.8 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт заасан “Зохих зөвшөөрөлгүйгээр байгалийн ховор ургамлын үр, эрхтнийг түүсэн, бэлтгэсэн” гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцох саналыг шүүхэд гаргаж байна. Гэмт хэргийн улмаас учирсан бодит хохирол 00,77,00 төгрөг, 0кг самрыг дуудлага худалдаагаар худалдан борлуулж, сонины зар, үнэлгээчний хөлсийг хасч тооцоод 7,5,3 төгрөг, ойн санд учруулсан хохирлоос 25,82,0 төгрөгийг тэнцүү хувь хэмжээгээр гаргуулах, ургамлын аймагт учруулсан 503,85,500 төгрөгийг тэнцүү хувь хэмжээгээр гаргуулах саналыг гаргаж байна. Энэхүү хэрэгт битүүмжилсэн Зил-3 маркийн тээврийн хэрэгсэл нь иргэн Ж.ын эзэмшлийнх тул буцаан олгож, 8,500,000 төгрөгийн үнэлгээтэй байгаа бэлтгэхдээ ашиглаагүй байх тул гаргуулахгүй байх санал гаргаж байна” гэжээ.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт оролцсон шүүгдэгч нарын өмгөөлөгч Б.*******ын зүгээс: “Сөрөг үр дагавар учруулсан нь тогтоогдохгүй байгаа тул дээрх хуш модны самар нь жил бүр нөхөн ургадаг тул 00,77,00 төгрөгийг хувь тэнцүүлэн гаргуулж, худалдан борлуулсан 7,5,3 төгрөгийг хасч тооцож өгнө үү” гэсэн өмгөөллийн дүгнэлтийг гаргажээ.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт оролцсон шүүгдэгч Р.Бийраадамбын өмгөөлөгч Б.*******гийн зүгээс: “Цаг хугацаандаа ургаад нөхөн төлжиж ургадаг. Газарт унасан самрыг түүсэн байдаг, модыг мунадах, гэмтээх хэлбэрээр түүгээгүй тул 00,77,00 төгрөгнөөс хувь тэнцүүлэн гаргуулж өгнө үү. Иргэний хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50. дэх хэсэгт заасныг баримталж өгөхийг хүсч байна” гэсэн өмгөөллийн дүгнэлтийг гаргажээ.

Хоёр. Гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирол, хор уршгийн талаар.

Энэ хэрэгт хохирогчоор тогтоогдсон Д.Эрдэнэбаяр нь (төрийг төлөөлж хохирогчоор тогтоогдсон болно) мөрдөн байцаын шатанд шүүгдэгчээс шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоогдсон байгаль экологид халдсан экологи-эдийн засгийн үнэлгээгээр тогтоогдсон хохирлыг нөхөн төлүүлж, нэхэмжилмээр байна гэжээ.

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн дүгээр зүйлийн .., .3 дахь хэсэгт тус тус зааснаар энэхүү гэмт хэргийн улмаас шүүгдэгч Р.Бийраадамба, *******,*******,*******,*******, Б.******* нарын хууль бус ашиглаас ойн санд учруулсан хохирол 8,00×3×522кг=5,877,00 төгрөг, ургамлын аймагт учирсан хохирол 8,00×5×522кг=258,2,00 төгрөг, нийт 3,006,00 төгрөгийг учруулсан гэсэн шинжээчийн дүгнэлт болон Улсын байцаагчийн акт гарсан байна.

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн дүгээр зүйлд зааснаар байгаль орчны улсын байцаагч актын биелэлтийг хариуцахаар хуульчилсан. Мөн түүнчлэн шинжээчийн дүгнэлтэд самар нь өөрөө ойн байгалийн баялаг учраас ойн санд учруулсан хохирол, ургамлын санд учруулсан хохирол гэдэг байдлаар хор уршгийг тооцсон дүгнэлтийг шинжээч гаргажээ.

Шүүгдэгч нарын хувьд ойн санд учруулсан бодит хохирлыг нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн ба тэдгээрийн зохих зөвшөөрөлгүйгээр самар түүж бэлтгэсэн үйлдлийн улмаас ургамлан аймагт ноцтой хор уршиг учраагүй, хушин ойн байгалийн аясаар нөхөн ургах хэвийн нөхцлийг алдагдуулаагүй, хуш модыг ямар нэгэн гадны хатуу биетээр (мунаар) цохиж гэмтээн байгаль-экологид хортой, сөрөг үр дагавар бий болгон дахин нөхөн төлжиж ургахааргүй доройтуулсан нөхцөл байдал шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоогдоогүй байна.

Самар нь ын ховор ургамлын жагсаад багтсан байгаа боловч жил бүр төлжиж дахин ургадаг, нөхөн сэргээгддэг байгалийн баялаг ургамлын нэг төрөл тул байгаль-экологид учруулсан шууд хохирлыг шүүгдэгч нараас гаргуулан төлүүлэх нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэн шийдвэрлэлээ.

Иймд Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн дүгээр зүйлийн . дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нарын гэмт үйлдлийн улмаас байгаль орчинд учирсан бодит хохирол 00,77,00 төгрөгнөөс 00,77,00-7,5,3 самар худалдан борлуулсны үнэ =3,62,70 нийт  /ерэн хоёр сая зургаан зуун хорин дөрвөн мянга долоон зуун нэг/ төгрөгийг шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нараас хувь тэнцүүлэн гаргуулан, /3,62,70:6=5,60,6.83/ Байгаль орчин, уур амьсгалын санд оруулах нь хуульд нийцнэ гэж үзсэн.

Энэхүү хэрэгт битүүмжилсэн шүүгдэгч Р.Бийраадамба, *******,*******,*******,*******, Б.******* нараас хураан авсан

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 2.5 дугаар зүйлийн дэх хэсэг, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурорын 20 оны 26, А/80 дугаар хамтарсан захирамж, тушаалаар батлагдсан “Эрүүгийн болон зөрчлийн хэрэгт хураан авсан, битүүмжилсэн хөрөнгө, орлого, барьцааны мөнгө, эд мөрийн баримтыг шийдвэрлэх журам”-ын Аравдугаар бүлэгт заасныг удирдлага болгон дуудлага худалдаагаар худалдан борлуулсан шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нарын түүж, бэлтгэсэн 2 шуудай, 0 кг самрын үнэ болох 7,5,3 /долоон сая нэг зуун тавин дөрвөн мянга гурван зуун ерэн есөн/ төгрөгийг Сэлэнгэ аймгийн Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын тусгай данснаас гаргуулан, Байгаль орчин, уур амьсгалын санд оруулахаар шийдвэрлэсэн болно.

Дуудлага худалдаагаар худалдан борлуулсан кг самрыг 720 төгрөгөөр тооцож борлуулж, 0х720=7,36,0 төгрөг, үүнээс анхны болон хоёр дахь албадан дуудлага худалдааны сонины зар үнэ 200,000 төгрөг, үнэлгээчний хөлс 250,000 төгрөг зэргийг самар борлуулсан мөнгөнөөс хасч тооцсон талаар Сэлэнгэ аймаг дахь шийдвэр гүйцэтгэх газрын 2025 оны 0 дугаар сарын 30-ны өдрийн 0/55 дугаартай албан бичигт дурьджээ.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт: “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон эд зүйл, түүний үнэ, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан тээврийн хэрэгсэл, уналга, г зэвсэг, зэвсэг, тусгайлан бэлтгэсэн зэвсгийн чанартай зүйл нь тухайн гэм буруутай этгээдийн өмчлөлд байсан нь тогтоогдсон тохиолдолд түүнийг хураан авч хадгалах, устгах, гэмт хэргийн хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулна” гэж тус тус хуульчилсан.

Шүүгдэгч нар нь хууль бусаар самар түүж, бэлтгэхдээ иргэний нэхэмжлэгч Ж.ын “Зил-3” маркийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэсэн болох нь нотлогдон тогтоогдохгүй байх тул тээврийн хэрэгсэл битүүмжилсэн тогтоолыг хүчингүй болгож, “Зил-3” маркийн тээврийн хэрэгслийг иргэний нэхэмжлэгч, хууль ёсны өмчлөгч Ж.т буцаан олгохоор шийдвэрлэсэн.

Гурав. Шүүгдэгчид хүлээлгэх эрүүгийн хариуцлагын талаар.

Шүүхээс шүүгдэгч Р.Бийраадамба, *******,*******,*******,*******, Б.******* нарт  эрүүгийн хариуцлага буюу ял шийтгэхдээ Эрүүгийн хуулийн хууль ёсны, шударга ёсны, гэм буруугийн зарчмыг баримтлан гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдал, эрүүгийн хариуцлагын хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нь зүйтэй байна.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт оролцсон улсын яллагч эрүүгийн хариуцлагын дүгнэлтдээ: “Шүүгдэгч нар нь анх удаагаа гэмт хэрэг үйлдсэн, гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байгаа болон эрхэлсэн тодорхой ажилгүй шүүгдэгч нар байна. Иймд шүүгдэгч*******д Сэлэнгэ аймгийн сумаас гарах зорчих эрх хязгаарлах жил, 6 сарын хугацаагаар, шүүгдэгч Б.*******,******* нарт Сэлэнгэ аймгийн сумаас гарах зорчих эрх хязгаарлах жил, 6 сарын хугацаагаар, шүүгдэгч Р.Бийраадамбад хорих ял оногдуулахгүйгээр жил, 6 сарын хугацаагаар тэнсэх, шүүгдэгч *******,******* нарт 6,000,000 торгох ял оногдуулж, 3 жилийн хугацаанд хэсэгчлэн төлүүлэх” саналыг гаргаж байна гэжээ.[7]

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч нарын өмгөөлөгч Б.*******ын зүгээс: “Шүүгдэгч нарт Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.5 дугаар зүйлийн . дэх хэсэгт заасан хөнгөрүүлэх нөхцөл байдал бий. Шүүгдэгч *******,******* нар нь “” ХХК-нд туслах ажилтнаар ажилладаг, ******* нь группид байдаг. Шүүгдэгч нарын гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байгаа байдал болон тэдгээрийн хувийн байдлыг харгалзан тус бүр хорих ял оногдуулахгүйгээр тэнсэж өгөхийг хүсч байна” гэсэн өмгөөллийн дүгнэлтийг гаргажээ.[8]

Шүүхийн эрүүгийн хариуцлагын хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч Р.Бийраадамбын өмгөөлөгч Д.*******гийн зүгээс: “Миний үйлчлүүлэгч анх удаагаа тохиолдлын шинж чанартайгаар гэмт хэрэг үйлдсэн. Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байгааг хүлээн авч, хорих ял оногдуулахгүйгээр жилийн хугацаагаар тэнсэж өгөхийг хүсч байна” гэсэн өмгөөллийн дүгнэлтийг гаргажээ.[]

Шүүхээс шүүгдэгч нарт эрүүгийн хариуцлага оногдуулахад Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.5 дугаар зүйлийн . дэх хэсэгт заасан “тохиолдлын шинжтэй нөхцөл байдлын улмаас анх удаагаа гэмт хэрэг үйлдсэн” гэм буруугаа сайн дураараа хүлээн зөвшөөрч, чин санаанаасаа гэмшиж байгаа байдал, тэдгээрийн ар гэр, олон хүүхэдтэй ахуй амьдралын нөхцөл, хувийн байдал зэргийг тус тус хөнгөрүүлэн үзэх нөхцөл байдалд харгалзан үзсэн.

Харин Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.6 дугаар зүйлд заасан хүндрүүлэх нөхцөл байдал тус тус тогтоогдохгүй байна.

Иймд Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7. дүгээр зүйлийн дэх хэсэгт заасныг журамлан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 2.8 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Р.Бийраадамба, *******,*******,*******,*******, Б.******* нарт тус бүр хорих ял оногдуулахгүйгээр /нэг/ жил, 6 /зургаан/ сарын хугацаагаар тэнсэж, тэнссэн хугацаагаар оршин суугаа газар, ажлаа өөрчлөх, зорчин явахдаа хян тавьж буй эрх бүхий байгууллагад урьдчилан мэдэгдэх үүргийг тус бүрт хүлээлгэж шийдвэрлэсэн.

Шүүгдэгч нар нь тэнссэн хугацаанд хүлээлгэсэн үүргийг биелүүлээгүй, хязгаарлыг зөрчсөн бол мөн энэ хуулийн тусгай ангид заасан санаатай гэмт хэрэг үйлдсэн бол шүүх тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож, энэ хуулийн 6.8, 6. дүгээр зүйлд заасан журмаар ял оногдуулахыг шүүгдэгч нарт анхааруулсан болно.

Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч нарт урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг тус тус хэвээр хэрэглэх нь зүйтэй.

Шүүгдэгч нар нь энэ гэмт хэргийн улмаас цагдан хоригдсон хоноггүй, шүүгдэгч нараас гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурьдвал зохино.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.2 дугаар зүйлийн , 2, , 36.6, 36.7, 36.8 дугаар зүйлийн , , 36., 36.0, 36.3, 37. дүгээр зүйлийн , 2 дахь хэсэгт тус тус заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

.Шүүгдэгч ******* ургийн овогт н Бийраадамба, ургийн овогт ын *******, ургийн овогт ийн Гантулга, ургийн овогт н Чанцалням, ургийн овогт гийн Тогтохбаяр, ургийн овогт ын нарыг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 2.8 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт заасан “Зохих зөвшөөрөлгүйгээр байгалийн ховор ургамлын үр, эрхтнийг түүсэн, бэлтгэсэн” гэмт хэрэг тус тус үйлдсэн гэм буруутайд тус тус тооцсугай.

2.Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 3. дүгээр зүйлийн 3, 3.7 дугаар зүйлийн , 7. дүгээр зүйлийн дэх хэсэгт заасныг журамлан мөн хуулийн тусгай ангийн 2.8 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч ******* овогт н Бийраадамба, овогт ын *******, овогт ийн Гантулга, овогт н Чанцалням, овогт гийн Тогтохбаяр, овогт ын нарт тус бүр хорих ял оногдуулахгүйгээр /нэг/ жил, 6 /зургаан/ сарын хугацаагаар тэнссүгэй.

3.Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7. дүгээр зүйлийн 3, 7.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.5 дахь заад зааснаар шүүгдэгч нарт оршин суугаа газар, ажлаа өөрчлөх, зорчин явахдаа хян тавьж буй эрх бүхий байгууллагад урьдчилан мэдэгдэх үүргийг хорих ял оногдуулахгүйгээр /нэг/ жил, 6 /зургаан/ сарын хугацаагаар тэнссэн хугацаагаар тус тус хүлээлгэсүгэй.

.Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7. дүгээр зүйлийн , 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нар нь тэнссэн хугацаанд шүүхээс хүлээлгэсэн үүргийг биелүүлээгүй, хязгаарлыг зөрчсөн бол мөн энэ хуулийн тусгай ангид заасан санаатай гэмт хэрэг үйлдсэн бол шүүх тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож, энэ хуулийн 6.8, 6. дүгээр зүйлд заасан журмаар ял оногдуулахыг анхааруулсугай.

 

 

5.Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн дүгээр зүйлийн . дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нарын гэмт үйлдлийн улмаас байгаль орчинд учирсан бодит хохирол 00,77,00 төгрөгнөөс 00,77,00-7,5,3 самар худалдан борлуулсны үнэ =3,6,70 нийт  /ерэн гурван сая зургаан зуун хорин дөрвөн мянга долоон зуун нэг/ төгрөгийг шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нараас хувь тэнцүүлэн гаргуулан, /3,6,70:6=5,607,50/ Байгаль орчин, уур амьсгалын санд оруулсугай.

6.Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 2.5 дугаар зүйлийн дэх хэсэг, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурорын 20 оны 26, А/80 дугаар хамтарсан захирамж, тушаалаар батлагдсан “Эрүүгийн болон зөрчлийн хэрэгт хураан авсан, битүүмжилсэн хөрөнгө, орлого, барьцааны мөнгө, эд мөрийн баримтыг шийдвэрлэх журам”-ын Аравдугаар бүлэгт заасныг удирдлага болгон дуудлага худалдаагаар худалдан борлуулсан шүүгдэгч Р.Бийраадамба, Б.*******, *******,*******,*******,******* нарын түүж, бэлтгэсэн 2 шуудай, 0кг самрын үнэ болох 7,5,3 /долоон сая нэг зуун тавин дөрвөн мянга гурван зуун ерэн есөн/ төгрөгийг Сэлэнгэ аймгийн Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын тусгай данснаас гаргуулан, Байгаль орчин, уур амьсгалын санд оруулсугай.

7.Шүүгдэгч нар нь гэмт хэрэг үйлдэхдээ иргэний нэхэмжлэгч Ж.ын “Зил-3” маркийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэсэн болох нь нотлогдон тогтоогдохгүй байх тул тээврийн хэрэгсэл битүүмжилсэн тогтоолыг хүчингүй болгож, “Зил-3” маркийн тээврийн хэрэгслийг иргэний нэхэмжлэгч, хууль ёсны өмчлөгч Ж.т буцаан олгосугай.

8.Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч нарт урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг тус тус хэвээр хэрэглэсүгэй.

.Шүүгдэгч нар нь энэ гэмт хэргийн улмаас цагдан хоригдсон хоноггүй, шүүгдэгч нараас гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурьдсугай.

0.Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.0 дугаар зүйлийн , 36.3 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт зааснаар шүүхийн шийдвэрийг уншиж сонсгосноор хүчинтэй болохыг дурьдаж, шийдвэрийг уншиж сонсгосноос хойш 5 хоногийн дотор шийдвэрийн агуулгыг бүрэн эхээр, бичгээр үйлдэж улсын яллагч, шүүгдэгч, хохирогч нарт гардуулахыг шүүгчийн туслахад даалгасугай.

.Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38.2 дугаар зүйлийн дэх хэсэгт зааснаар прокурор, дээд шатны прокурор, оролцогч шийтгэх тогтоолыг эс зөвшөөрвөл тогтоолыг гардан авсан буюу энэ хуулийн . дүгээр зүйлд заасны дагуу хүргүүлснээс хойш хоногийн дотор Сэлэнгэ аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол, эсэргүүцэл гаргаж болохыг дурьдсугай.

 

 

 

       ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                         Ц.АМАРГЭРЭЛ