2023          05            12                                       128/ШШ2023/0438

 

 

  МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Ц.О***** даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны 5 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн хуралдаанаар, 

Нэхэмжлэгч: “А***” ХК

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Д.Эн********, А.Ц*********

Хариуцагч: Т******рын е****ий га****

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Х.А**********, Ц.Т********, Ш.Б*************

Хариуцагч: Та****н ер*****й га***ын ха***а Т*м та****р тө****ийн га***р

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Ц.Т************, П.Д********

Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч А.Ц*************, Д.Э******, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т*****, Х.Ал******ү, П.Д***********, нарийн бичгийн дарга Г.Ба*****а нар оролцов.

 

 ТОДОРХОЙЛОХ нь:

 

1. Нэхэмжлэгч  А***** ХК-аас Т******рын е****ий га****, түүний харъяа Том татвар төлөгчийн газарт холбогдуулан гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагадаа: “Гадаад валютын ханшийн зөрүүтэй бодит алдагдал 4,487,553,635.16 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй байгаа, түүнчлэн үүнээс шалтгаалан манайхаас улсын төсөвт 1,043,221,562.38 төгрөгийн татварын илүү төлснийг тооцохгүй байгаа хариуцагчийн үйлдэл хууль бус болохыг тогтоолгож энэхүү төлсөн 1,043,221,562.38 төгрөгийг ирээдүйн төлөх татвараас суутган тооцохыг хариуцагчдад даалгахаар маргаж байна.

2. А**  ХК нь 2013 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдөр Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкнаас 14,273,000 /арван дөрвөн сая хоёр зуун далан гурван мянга/ ам.долларын зээл авч, гэрээний дагуу 2014 оны 02 дугаар сарын 03-ны өдөр 10,000,000,000 ам.доллар, мөн оны 10 дугаар сарын 23-ны өдөр 4,272,727.27 ам.долларыг буцаан төлсөн байна.

3. Сангийн сайдын 2014 оны 09 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 201 дүгээр тушаалын хавсралтаар батлагдсан Аж ахуй нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайланг хүлээн авах, хянах, нэгтгэл хийх, мэдээллийг ашиглах журмын 4 дүгээр зүйлийн 4.3 дахь хэсэгт “Жилийн эцсийн санхүүгийн тайлангийн залруулгыг дараа оны 12 дугаар сарын 31-нийг хүртэл, 1,2,3 дугаар улирлын санхүүгийн тайлангийн залруулгыг тухайн тайлант оныг дуустал харилцагч санхүүгийн байгууллага хийнэ” гэж заасан байжээ.

4. Гэтэл Сангийн сайдын 2015 оны 09 дүгээр сарын 02-ны өдрийн 246 дугаар “Журамд нэмэлт оруулах тухай” тушаалаар “Журмын 4 дүгээр зүйлийн 4.6, 4.7 дахь хэсэг: 4.6. Энэ журмын 4 дүгээр зүйлийн 4.3, 4.4-т заасныг үл харгалзан аж ахуй нэгж байгууллагын өмнө нь гаргасан 2014 оны жилийн эцсийн болон 2015 оны 1 дүгээр  улирлын санхүүгийн тайланг 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд залруулахыг хориглоно” гэж нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар нэхэмжлэгч тайланг залруулга хийх боломжгүй нөхцөл байдал үүссэн байна.

5. Нэхэмжлэгч А*** ХК-иас 2016 оны 06 дугаар сарын 10-ны өдрийн 01/526 дугаар Та*****ын е****й г****ын Улсын төсвийн орлого хяналтын газарт, 2016 оны 07 дугаар сарын 27-ны өдрийн 01/686 дугаар албан бичгээр Гааль, Та*****ын е****й г****ын татвар төлөгчдөд дэмжлэг үзүүлэх газарт, 2016 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 01/1009 дүгээр албан бичгээр Та*****ын е****й г****ын Улсын төсвийн орлого хяналтын газарт удаа дараа 2014 оны аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тайланд залруулга хийх хүсэлтийг гаргажээ.

6. Тус хүсэлтийн хариуг 2016 оны 09 дүгээр сарын 16-ны өдрийн 06/256 дугаар албан бичгээр Та*****н е****й г****ас “...Тайлант хугацаанд мөрдөгдөж байсан Та*****ын е****й г****ын даргын 2014 оны 01 дугаар сарын 27-ны өдрийн 53 тоот тушаалаар батлагдсан “Татварын тайлан хүлээн авах, хянах, нэгтгэл хийх журам”-ын 5 дугаар зүйлийн 3-т “Тайлангийн залруулгыг дараа оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн дотор нэг удаа хийнэ” гэж заасан байдаг. Иймд танай компанийн 2014 оны санхүү, татварын тайланг засварлах боломжгүй юм” гэж, 2016 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн 01/1348 дугаар “Албан бичгийн хариу хүргүүлэх тухай” албан бичгээр “...татварын тайланг засварлах боломжгүй тухай хариуг хүргүүлсэн билээ. Иймд харьяалах татварын албандаа хандаж Татварын ерөнхий хуулийн 46 дугаар зүйлийн 5.3-т “...татварын ногдлоо буруу тодорхойлсон байдал илэрвэл татварын хяналт шалгалт хийх тухай дүгнэлт бичиж хариуцсан нэгжийн удирдлагад танилцуулах” гэж заасны дагуу танай компанийн 2014 оны татварын тайланд залруулга хийх эсэх асуудлыг татварын хяналт шалгалт хийж, түүний үр дүнгээс хамаарч шийдвэрлүүлэх боломжтой” гэх хариуг нэхэмжлэгчид өгчээ.

7. Нэхэмжлэгчээс дахин Та*****ын е****й г****ын даргын Том татвар төлөгчийн газрын даргад 2022 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 01/385 дугаар “хүсэлт хүргүүлэх тухай”  2014 онд үүссэн зөрүүг залруулах агуулгатай хүсэлтийг гаргасан бөгөөд үүнд 2022 оны 09 дүгээр сарын 01-ний өдрийн 01/1052 дугаар албан бичгээр Том татвар төлөгчийн газраас “...Тухайн үед мөрдөгдөж байсан хууль журмын дагуу Татварын ерөнхий хуулийн /2008 оны/ 18 дугаар зүйлийн 18.1.1-т “татвар ногдох зүйл, татвараа үнэн зөв тодорхойлж, тогтоосон хугацаанд төлөх”, 18.1.3-д “анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах” гэж заасан татвар төлөгчийн үүргийн биелэлтэд хяналт шалгалт хийж 2014 оны албан татварын ногдуулалтыг үнэн зөв тайлагнасан гэж хяналт шалгалтаар баталгаажуулсан байх тул дахин татварын хяналт шалгалт хийх боломжгүй байна” гэх хариуг өгч нэхэмжлэгч шүүхэд ханджээ.

8. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүх хуралдаанд гаргасан нэхэмжлэлийн үндэслэл болсон тайлбартаа: “Гадаад валютын нягтлан бодох бүртгэлтэй холбоотой асуудлыг өмнөх тайлбар дээр алгассан буюу өмнөх шүүх хуралдааны тэмдэглэлийн эхэнд байгаа. Ямар учраас энэ асуудал болж, бүртгэл дээр ямар учраас гарсан талаар шинжээчийн дүгнэлтээр тодорхойлж, татварын албаны хүмүүс өөрсдөө маш сайн мэддэг асуудал учраас үүнийг алгассан байгаа. Энэ талаар товчхон хэлье. Гадаад валютын ханшийн бодит алдагдал, ашгийг тодорхойлохдоо гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн өглөг, авлага үүссэн өдөр буюу түүхэн ханш тухайн өглөг, авлага барагдсан авлага авсан. Эсвэл өрийг төлсөн тэр хэзээ байсан талаар энэ хоёр өдрийн ханшийн хэлбэлзлээс үүсэж байгаа зөрүүг ашиг, алдагдал гэнэ. Үүнийг төрийн албаны хүмүүс мэдэж байгаа. Мөн нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад заасан байгаа. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль дээр тухайн үед мөрдөгдөж байсан болон өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль дээр гадаад валютын ханшийн бодит ашгийг татвар ногдох орлогод хамааруулна. Гадаад валютын ханшийн бодит алдагдлыг татвар ноогдох орлогоос хасаж олгоно гэсэн зохицуулалттай. Энэ нь 1992 оноос хойш мөрдөгдөж байгаа Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар өнөөдрийг хүртэл хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хуулийн зохицуулалттай. Үүнийг бид мэддэг буюу ойлгодог. Мөн хэрэгжсэн өдрөөр нь өөрөөр хэлбэл гол тогтоодог зүйл нь өглөг, авлага барагдаж, ажил гүйлгээ хийдэж төлбөр төлөгдөж хэрэгжсэн байхад гол шаардлага тавьдаг. Мөн зөрүү гаргадаг асуудлаар ярьсан. Түүхэн ханш хэрэгжсэн өдрийн ханшийн зөрүүгээр тодорхойлогдоно. Татварын ноогдлыг тодорхойлохтой холбоотой гадаад валютын ханшийн бодит алдагдлыг татвар ноогдох орлогоос хасахтай холбоотой асуудлаар энэ маргаан үүсэж байгаа. Үүнийг өмнөх шүүх хуралдаанаар тодорхой ярьсан. Тухайн үед 2015 онд 2014 оны аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайланг бэлтгэхдээ валютын ханшийн бодит алдагдлыг дутуу тооцож, татвар ноогдох орлогоос хассантай холбоотойгоор 4,5 орчим тэрбум төгрөг буюу ноогдох орлого нь 1 тэрбум гаруй төгрөгийн татвар илүү төлсөн асуудал байгаа. Үүнийг тухайн үед татварын тайландаа 2015 онд залруулга оруулж хийх гэтэл Ил тодын хуулиар сангийн сайдын 2015 оны 09 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 246 дугаар тушаалаар 2014 оны тайлан болон 2015 оны тайланд 2016 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийг хүртэл залруулга хийхийг сангийн сайдын тушаалаар хориглосон. Энэ талаар тухайн үед 2016 онд хандсан. Бид өмнө нь дурдсан хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан Татварын ерөнхий хууль бидний эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн. Тухайн үед хоригдсон ханшийн бодит алдагдлыг хасаж тооцдог байсан гэж хэлсэн. Үүнээс манай дээр үүссэн асуудал нь бид тухайн хоригдсон ханшийн бодит алдагдлыг хасаагүйгээс илүү төлөлт үүссэн. Үүнийгээ зөвхөн тухайн үед үйлчилж байсан хууль тогтоомжийн дагуу татварын тайлангийн залруулгад үндэслэн хэрэгт ирсэн тус журмаар залруулга хийх боломжтой байсан. Гэтэл Татварын ерөнхий хуулийн шинээр буюу одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Татварын ерөнхий хуулийн дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд эрх зүйн байдлыг дордуулсан бол 2008 оны хуулийг буцаан хэрэглэхээр зохицуулсан. Тэгэхээр бидний хувьд 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хууль нь эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн” гэжээ.

9. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүх хуралдаанд гаргасан хариу тайлбартаа: “Хавтаст хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудтай танилцсан. Та*****ын е****й г****ын даргаас “А****” ХК руу албан бичиг явуулж байсан. Тухайн үед Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль хэрэгжиж байсантай холбоотой тайланг засварлах боломжгүй байсан. Тийм учраас бид тухайн үед бичиг өгч байсан. Одоо тус хүсэлтийн дагуу илүү төлөлттэй холбоотой асуудлыг харьяалах Татварын албанд хандаж, татварын хяналт, шалгалтаар шийдвэрлүүл гэдэг бичиг өгч байсан байна. Тэрнээс хойш татварын хяналт, шалгалт 2 удаа хийгдсэн. Тэгээд татварын хяналт, шалгалтаар энэ ярьж буй асуудал гарч ирээгүй. Тэгэхээр 2016 онд Та*****ын е****й г****ын дарга с.Зоригтын гарын үсэгтэй бичиг өгч байсан. Тэгэхээр 2014 онд засварлах боломжгүй гэж сангийн яамнаас хориглосон чиглэл ирүүлсэнтэй холбоотой танай хүсэлтийг шийдвэрлэх боломжгүй талаар бид бичиг өгч байсан гэдэг талаар дурдсан. Тэгээд татварын хяналт, шалгалтаар шийдвэрлүүл гэсэн байгаа. Мөн татварын хяналт, шалгалтаар орсон боловч тийм зүйл гарч ирээгүй байгаа. Тэгэхээр энэ хүсэлтийн дагуу татварын төлөвлөгөөт хяналт, шалгалтын явцад энэ асуудлыг тавьж байсан. Татварын хяналт, шалгалтаар энэ асуудал тогтоогдоогүй. Тэгэхээр илүү төлөлт байгаа эсэх асуудал тодорхойгүй байна” гэжээ.

 

                                                          ҮНДЭСЛЭХ нь:

 

   1. Шүүхээс нэхэмжлэл, түүний үндэслэл, түүнд хавсаргасан нотлох баримтууд, хариуцагчийн хариу тайлбар, хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг судлан үзэж, дараах үндэслэлээр нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд хангаж шийдвэрлэлээ.

2. А*** ХК нь 2013 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдөр Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкнаас 14,273,000 /арван дөрвөн сая хоёр зуун далан гурван мянга/ ам.долларын зээл авч, гэрээний дагуу 2014 оны 02 дугаар сарын 03-ны өдөр 10,000,000,000 ам.доллар, мөн оны 10 дугаар сарын 23-ны өдөр 4,272,727.27 ам.долларыг буцаан төлсөн болох нь хэрэгт авагдсан баримтаар тогтоогдож байх бөгөөд энэ талаар талууд маргаагүй.

3. Тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.8-д “Дараахь зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно: гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдал” гэж заасан байна.

4. Хуулийн дээрх заалтын дагуу нэхэмжлэгч компанийн зүгээс 2014 оны аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайланд 2014 оны 02 дугаар сарын 03-ны өдрийг хүртэлх болон 2014 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдрийг хүртэлх хугацаа буюу зээлийг эргэн төлөх хугацаанд ханшийн зөрүүний алдагдлыг тооцолгүй тайлагнасны улмаас зөрүү үүссэн болох нь шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоогдож байна.

5. Тодруулбал тус шүүхийн 2023 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн 128/ШЗ2023/1588 дугаар шүүгчийн захирамжаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шинжээч томилон ажиллуулсан бөгөөд 2023 оны 04 дүгээр сарын 25-ны өдөр  шүүхээс тодруулсан асуултын хүрээнд дүгнэлтийг ирүүлсэн.

Тус дүгнэлтээр,

- захирамжид дурдсан 1 дэх асуултын хүрээнд “Компанийн Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банктай /цаашид ЕСБХБ гэх/ байгуулсан 2012 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн зээлийн гэрээний дагуу зээлийг авсан өдрөөс төлсөн өдрийг /2014 он/ хүртэлх хугацаанд хүлээсэн гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлыг тооцоолоход 5,178,181,817 төгрөгийн гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдал нь гарсан.

- ЕСБХБ-тай хамааралтай дээр дурдсан компанийн тооцоолсон 5,178,181,817 төгрөгийн зээлийн гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлын дүн шинжээчийн тооцоолсон гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлын дүнтэй таарч байна. Зээлийн хүүгийн хувьд: Компанийн бүртгэл буюу гүйлгээ баланс (2014 он)-аарх төлөгдсөн хүүтэй холбоотой ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлын дүнг шинжээчийн тооцоолсон бодит алдагдлын дүнтэй тулган шалгаж зөрүүг харууллаа.

- ЕСБХБ-тай хамааралтай дээр дурдсан компанийн бүртгэсэн 42,260,843 төгрөгийн зээлийн хүүгийн гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлын дүн шинжээчийн тооцоолсон гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлын дүнгээс 57,886,769 төгрөгийн дутуу буюу зөрүүтэй тайлагнагдсан байна”,

- 2 дахь асуултын хүрээнд “2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх хэсэгт "Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно", 12.1.8 дахь заалтад “гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдал" гэж заасан байна”,

- 3 дахь асуултын хүрээнд “Компанийн ЕСБХБ-аас авсан зээл болон зээлийн хүүгийн эргэн төлөлттэй холбоотойгоор 2014 оны санхүүгийн тайланд 690,628,182 төгрөгийн зээлийн, 42,260,843 төгрөгийн зээлийн хүүгийн гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлын дүнг тайлагнасан байна”,

- 4 дэх асуултын хүрээнд “....Компанийн хасч тооцоогүй гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдлыг баталгаажуулахад А*** ХК-ийн 2022 оны 10-р сарын 21-ний өдрийн Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд гаргасан №01/837 тоот нэхэмжлэлд дурдагдсан тухайн тайлант 2014 онд тайлагнагдах ёстой байсан дүнгээс 57,886,769 төгрөгийн зөрүүтэй буюу компанийн тодорхойлсон бодит алдагдлын дүнг нэмэгдүүлэхээр байна”,

- 5 дахь асуултын хүрээнд “...Компани тухайн үед мөрдөгдөж байсан 2006 оны 6-р сарын 29-ны өдрийн Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн дагуу 0-3,0 тэрбум төгрөгийн албан татвар ногдуулах жилийн орлого олсон бол 10 хувиар, 3,0 тэрбум төгрөгөөс дээш албан татвар ногдуулах жилийн орлого олсон бол 300,0 сая төгрөг дээр 3,0 тэрбум төгрөгөөс дээш давсан орлогын дүнгийн 25 хувиар нэмж албан татвар ногдуулна гэсний дагуу 1.2 тэрбум төгрөгийн татвар ногдуулсан байна. Хэрвээ компани ААНОАТ (2014 он)-ын тайлангаарх 6.9 тэрбум төгрөгийн ТНО-с хасч тооцоогүй ханшийн хэрэгжсэн бодит алдагдлын дүн буюу 4,545,440,405 төгрөг бууруулснаар компани 3 тэрбум төгрөг хүртэлх ТНО- той болж зөвхөн 10 хувиар буюу 241 сая төгрөгийн ААНОАТ татвар ногдуулахаар болж, өмнөх тооцооллын дагуу бүрэн төлсөн гэж үзвэл 1,049,010,239 төгрөгийн илүү төлөлттэй болохоор байна” гэх дүгнэлтийг ирүүлжээ.

6. Шүүхээс томилсон шинжээчийн хувьд нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс гаргасан “...2013 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрөөс хойших тайлан гаргасан өдөр хүртэлх хугацааны татвар ноогдох орлого 4,3 тэрбум төгрөгийг тайлагнаагүй нөхцөл байдал үнэн болохыг тогтоолгож, хэрэв тухайн нөхцөл байдалд татвар ноогдох орлогыг хассан бол “А***” ХК бодитоор хэдэн төгрөгийн татвар төлөх байсныг болон төлснөөс хасаж хэд болохыг шинжээчээр тогтоолгох хүсэлттэй байна” гэх хүсэлтийг 2023 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн шүүх хуралдаанаар ханган шийдвэрлэж улмаар талуудыг байлцуулан https://www.cpta.mn/ буюу Татварын мэргэшсэн зөвлөх нийгэмлэгийн цахим хуудаст байршсан Татварын мэргэшсэн зөвлөхийн үйлчилгээ эрхлэх тусгай зөвшөөрөл нь хүчинтэй, үйл ажиллагаа явуулж буй 38 аж ахуй нэгжийн жагсаалтаас санамсаргүй байдлаар 21 дугаарт бичигдсэн “хараат бус, олон улсын” Б**О Т**с Т**З ХХК-ийг шинжээчээр томилсон болохыг шүүгчийн туслах тэмдэглэжээ.

7. 2019 онд батлагдаж одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1 дэх хэсэгт “Татварын нөхөн ногдуулалт хийх, алданги, торгууль ногдуулах, хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдлэх, алдагдал шилжүүлэх, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 4 жил байх бөгөөд Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа татварын хууль тогтоомжид хамаарахгүй”, 15.2 дахь хэсэгт “Татвар, алданги, торгуулийн өр төлөх болон энэ хуулийн 12 дугаар бүлэгт заасан татварын өр хураах журам, түүнчлэн татвар төлөгчид гаргасан хүсэлтийнх нь дагуу төлсөн татварыг буцаан олгохтой холбогдсон харилцаанд энэ хуулийн 15.1-д заасан хугацаа хамаарахгүй” гэж, Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд “2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнө үүссэн татварын хяналт шалгалттай холбоотой татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолох, хугацааны тасалдлыг 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-д заасны дагуу тогтооно” тус тус заасан байна.

8. Нэхэмжлэгчээс 2014 онд тайланд үүссэн зөрүүгийн асуудлаар өмнө нь шүүхэд хандаагүй шалтгаан, үндэслэлээ “Сангийн сайдын 2015 оны 09 дүгээр сарын 02-ны өдрийн 246 дугаар “Журамд нэмэлт оруулах тухай” журмаар тайланд залруулга хийхийг хориглосон байсан... бөгөөд тухайн үеийн хяналт шалгалтаар энэ асуудал хөндөгдөөгүй ч гэсэн дутуу төлсөн тохиолдолд суутгуулах, илүү төлсөн тохиолдолд буцаан авах нь татварын эрх зүйн харилцааны үндсэн зарчим...” гэх тайлбарыг үгүйсгэх үндэслэлгүй, өөрөөр хэлбэл одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулиар хугацааг тоолох нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.8-д заасан “хууль ёсны итгэлийг хамгаалах” зарчимд нийцнэ.

9. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад гарсан шинжээчийн дүгнэлт болон шинжээч нарын шүүх хуралдаанд өгсөн мэдүүлэг, талуудын тайлбар, гэрчийн мэдүүлэг, хэрэгт авагдсан баримтаас үзвэл нэхэмжлэгч компанийн хувьд олон улсын хөгжлийн банкнаас зээл авсан, зээлийг хугацаанд нь эргүүлэн төлсөн, зээлийг аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайланд мэдүүлэхдээ ханшийн зөрүүний бодит алдагдлыг тооцоолоогүй тайлагнасан, улмаар тайланд зөрүү үүссэн, тайлангийн залруулга хийх боломж тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан Сангийн сайдын шийдвэрээр хориглогдсон байсан, улмаар залруулга хийх хугацаа хэтэрсэн, 2019 онд Татварын багц хууль шинэчлэн батлагдсан, уг хууль болон хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулиар хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдаж шүүхэд хандсан байна.

10. Иймд дээрх нөхцлийг нэгтгэн дүгнээд шүүх нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж “Гадаад валютын ханшийн зөрүүтэй бодит алдагдал 4,487,553,635.16 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй байгаа, түүнчлэн үүнээс шалтгаалан манайхаас улсын төсөвт 1,043,221,562.38 төгрөгийн татварын илүү төлснийг тооцохгүй байгаа хариуцагчийн үйлдэл хууль бус болохыг тогтоолгож, нэхэмжлэгчээс төлсөн 1,043,221,562.38 төгрөгийг ирээдүйн төлөх татвараас суутган тооцох” -ыг хариуцагч Т******рын е****ий га****, түүний харъяа Том татвар төлөгчийн газарт даалгах нь зүйтэй байна.

11. Нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлага болон шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоогдсон үнийн дүн хоорондоо зөрүүтэй хэдий ч Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.5-д “Шүүх нэхэмжлэлийн шаардлагын хүрээнээс хэтэрсэн болон хэргийн оролцогчдын маргаагүй асуудлаар дүгнэлт хийж, шийдвэр гаргаж болохгүй” гэж заасны дагуу шийдвэрлэсэн болохыг дурдах зүйтэй.

12. Түүнчлэн нэхэмжлэгч А**ХК болон шинжээч Б****Т*** ТМЗ ХХК-ийн нарын хийсэн 2023 оны 03 дугаар сарын 16-ны өдрийн 230307 дугаар “Татварын зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ” гэх гэрээг байгуулсан боловч энэ гэрээгээр шинжээчийн зардлыг төлөхийн тулд байгуулсан болох нь гэрээний агуулга, шинжээчийн тайлбар, шүүхэд ирүүлсэн баримт зэргээр тогтоогдож байх тул “манайх олон улсын компанийн салбар тул өөрт байсан загвар гэрээгээр шинжээчийн зардал төлөх гэрээ байгуулсан” гэх тайлбарыг буруутгах үндэслэлгүй.

13. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 46 дугаар зүйлийн 46.1-д “Хэргийн оролцогч төлбөрийн чадваргүй болох нь түүний тайлбар болон бусад нотлох баримтаар тогтоогдсон, эсхүл хуульд заасан бусад үндэслэл байвал тэдгээрийг нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардлаас чөлөөлж болно” гэж заасны дагуу шинжээчийн зардлыг нэхэмжлэгч тал урьдчилан төлсөн, улмаар шүүх хуралдаан дээр энэхүү зардлаа нэхэмжлэхгүй болохоо илэрхийлсэн, энэхүү шалтгаанаа “хариуцагч байгууллага болон манай буруугаас болж тайлангийн зөрүү үүсээгүй, Сангийн сайдын шийдвэр болон хуулийн өөрчлөлтөөс шалтгаалсан тул манайх хариуцагчаар зардлыг нөхөн төлүүлэхгүй” гэж тайлбарласан тул нөхөн төлөх шинжээчийн зардал байхгүй болохыг тэмдэглэж байна.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.4, 106.3.12-т  заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.8, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006/ 12 дугаар зүйлийн 12.1, 12.1.8, Татварын ерөнхий хуулийн /2019/ 15 дугаар зүйлийн 15.2, Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч А** ХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж “Гадаад валютын ханшийн зөрүүтэй бодит алдагдал 4,487,553,635.16 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй байгаа, түүнчлэн үүнээс шалтгаалан манайхаас улсын төсөвт 1,043,221,562.38 төгрөгийн татварын илүү төлснийг тооцохгүй байгаа хариуцагчийн үйлдэл хууль бус болохыг тогтоолгож, нэхэмжлэгчээс төлсөн 1,043,221,562.38 төгрөгийг ирээдүйн төлөх татвараас суутган тооцох”-ыг хариуцагч Т******рын е****ий га****, түүний харъяа Том татвар төлөгчийн газарт тус тус даалгасугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2-т заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70,200 төгрөгийг төсвийн орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагч Та*****н е****й г****ас 70,200 төгрөгийг гаргуулж, нэхэмжлэгчид олгосугай.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д зааснаар хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэхүү шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.

 

                           ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                           Ц.О*****