МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Булган аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч Б.Мөнхжаргал даргалж, тус шүүхийн хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: “Энх-Алтаргана” ХХКомпани, захирал А.Энхжаргал,   

            Хариуцагч: Булган аймгийн Засаг даргын тамгын газрын Геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч Т.Наранцацралт нарын хоорондын “хяналтын улсын байцаагчийн 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн 0071297 дугаарын шийтгэлийн хуудсыг хүчингүй болгуулах”-ыг хүссэн шаардлагатай маргааныг хянан хэлэлцэв.

            Шүүх хуралдаанд нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч А.Энхжаргал, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч М.Бүжин, хариуцагч Т.Наранцацралт, гэрч М.Төмөрбат, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга М.Энхмаа нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгч “Энх-Алтаргана” ХХКомпанийн захирал А.Энхжаргал нь Булган аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын Геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч Т.Наранцацралтад холбогдуулан “улсын байцаагчийн 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн 0071297 дугаарын шийтгэлийн хуудсыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.
2. Нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэл: “
   1. Геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч нь манай компанийг Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчлийг гаргасан гэж арга хэмжээ авахдаа хохирлын хэмжээг буруу тооцоолсон, шийтгэлийн хуудсаа гаргасны дараа дуудаж танилцуулсан,  
   2. Хохирлын хэмжээ тогтоосон шинжээчийн дүгнэлт гаргах ажиллагаанд оролцуулаагүй,
   3. Эрх бүхий албан тушаалтны заасан газраас очиж шороог авсан байхад дур мэдэн газрыг эвдсэн мэтээр арга хэмжээ авсан нь үндэслэлгүй” гэж тодорхойлсон. 
3. Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч А.Энхжаргалаас шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Манай компани нь 2017 онд хүнд машин, механизмын түрээс, тоног төхөөрөмжийн худалдааны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахаар үүсгэн байгуулагдсан. 2021 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдөр Булган аймгийн Хангал сумын Засаг даргатай шороо худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулсан. Эрдэнэт үйлдвэр ТӨҮГ-ын ус хангамжийн цехийн цэвэр ус дамжуулах 3 дугаар шугамын далангийн труба булах зориулалтаар “Сантын ар” гэх газраас 2,000 м.куб шороог 10,000,000 төгрөгөөр авахаар харилцан тохиролцож гэрээ байгуулсан. Уг шорооны төлбөрийг Булган аймгийн Төрийн сангийн зохих дансанд бүрэн төлсөн. Шороо худалдан авсан зорилго нь ажил гүйцэтгэх гэрээний дагуу цэвэр усны шугамын далангийн труба булах ажлыг гүйцэтгэх байсан. Шороог барилгын материалын зориулалтаар ашигласан үйлдэл огт байхгүй. Энэ талаар эрх бүхий албан тушаалтнууд ямар ч дүгнэлт хийгээгүй, хайрга худалдаж авах ямар  ч хүсэл зориг байгаагүй. Өөрсдийнх нь зааж өгсөн газраас гэрээний дагуу шороог авч ашигласан. 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдөр хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх зөрчилд шийтгэл оногдуулах тухай шийтгэлийн хуудас оногдуулсан. Тухайн үед ийм дүгнэлт гарсан, ийм хэмжээний нөхөн төлбөр тооцогдсон, манай компани зөрчил гаргасан талаарх мэдээлэл байгаагүй. Мөн манай нөхөрт ямар нэгэн мэдээлэл ирээгүй. Наранцацралт байцаагч утсаар залгаад танай компанид шийтгэлийн хуудас оногдуулсан ирж уулз гэсний дагуу очиж уулзсан. Би тухайн үед “нөхөн төлбөр гарсан талаар болон зөрчлийн шийтгэлийн хуудас оногдуулсан талаар мэдээгүй тул үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна” гэж хэлсэн. Тэгээд би гараар “материалтай танилцсан, нөхөн төлбөрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна” гэж бичсэн. Байцаагчаас ямар төлбөр оногдуулсан талаар бүрэн тайлбарлаж өгөөгүй. Тухайн шийтгэлийн хуудсанд огноо байхгүй, тамга, тэмдэг дарагдаагүй байсан”гэв.
4. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч М.Бүжин шүүх хуралдаанд гаргасан дүгнэлтдээ: “Дээрх зөрчлийн талаар хэрэг бүртгэлтийн хэрэг 2021 оноос хийгдэж эхэлсэн үеэс “Энх-Алтаргана” ХХК-ийн Энхжаргал, тодорхой гэрчүүд мэдүүлэг өгч ирсэн. “Энх-Алтаргана” ХХК-иас мэдүүлэг өгөх бүртээ зөрчлөө хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаагаа тайлбарласан. Гэрээний дагуу авсан гэдэг тайлбарыг хийсээр ирсэн. Зөрчлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаатай холбоотой үндэслэлүүдээ тайлбарлая. Хангал сумын Засаг даргатай 7 дугаар сарын 01-ний өдөр хийсэн шороо худалдах, худалдан авах гэрээнд Сантын арын энгэр гэх газраас 2,000 м.куб шороог 10,000,000 төгрөгөөр худалдаж авахаар тохиролцсон. Уг шороо авах зорилго нь ажил гүйцэтгэх гэрээний дагуу цэвэр усны шугамын далангийн труба булах ажил байсан. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хуульд зааснаар түгээмэл тархацтай ашигт малтмал гэж зам, барилгын материалын зориулалтаар ашиглах боломжтой элбэг тархалт бүхий элс, хайрга, тоосгоны шороог хүрмэн боржин, дайрганы зориулалттай барилгын чулууны хуримтлалыг хэлнэ гэж заасан. Ажил гүйцэтгэх гэрээний дагуу труба булах ажлыг гүйцэтгэхийн тулд заавал хуульд заасан түгээмэл тархацтай ашигт малтмал буюу барилгын материалтай зориулалттай чулуу, барилгын материалын хуримтлал огт шаардлагагүй, трубаг хөлдөлтөөс сэргийлэх учраас заавал хайрга, дайрга, шавар байх шаардлагагүй. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмал ашиглах гээгүй. Трубаны хөлдөлтөөс сэргийлсэн шороо шаардлагатай гэдэг хүсэлтээ уламжилж, түүний дагуу Хангал сумын Засаг даргатай гэрээ байгуулж, зааж өгсөн газраас нь 2,000 м.куб шороог авсан. Засаг дарга гэрээ байгуулахдаа тусгай зөвшөөрөл шаардаагүй.

 Компанийг байгаль орчинд хохирол учруулсан гэж шийтгэлийн хуудсаар 88 сая төгрөгийн нөхөн төлбөр оногдуулсан. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Гэрч сая шүүх хуралдаанд мэдүүлэхдээ тухайн газрыг 1970 оноос эхлэн цэвэр усны шугам тавих ажилд ухаж ашиглаж байсан. Гэтэл 0,99 га талбайг тогтоож, “Энх-Алтаргана” ХХК нь “Сантын ар” гэх газарт тэр чигт нь хохирол учруулсан юм шиг байдлаар дүгнэж, хохирлын үнэлгээг тооцсон байна. Хохирлын хувьд тухайн газрын шороог ингэж хэмжиж байгаа нь үндэслэлгүй байна. Шинжээчийн дүгнэлт болон байгаль орчны нөхөн үнэлгээг тооцох журмын дагуу газрын хэмжээг үзлэгийн тэмдэглэлд тусгах, газрын хэвлийд үүссэн шороон овоолго, талбайн захын цэгийн солбилцол, урт, өргөн, гүн, налуу, тухайн газрын эзлэхүүн зэрэг хэмжээг тогтоох ёстой. Гэтэл мөрдөгчийн шинжээч томилж, дүгнэлт гаргуулах тухай тогтоолд тухайн эвдэгдсэн газрын хэмжээг тогтоогоод тэнд тухайн компанийн учруулсан хохирлыг тогтоолгох дүгнэлт гарга гэж заасан. Үнэлгээний компанийн тайлан ч бас “Сантын ар” гэх газрыг тэр чигээр нь хэмжиж дүгнэлт гаргасан зөрүүтэй байдал байна. Хохирлын үнэлгээ учир дутагдалтай байхад эрх бүхий албан тушаалтан учирсан хохирлыг нотлох талаар хэрэг бүртгэлтийн ажиллагаа явуулах шаардлагагүй гэж үзсэн. Зөрчлийн хэрэгт холбогдогчоор мэдүүлэг өгөхдөө хүлээн зөвшөөрөхгүй байна, анхнаасаа тусгай зөвшөөрөлтэй байх шаардлагагүй, хэргийн материалтай танилцаад энэ дүгнэлтийн талаар сая мэдлээ гэсэн байдаг. Ийм хэмжээний хохирол учруулаагүй, 0,99 га талбайг манай компани ганцаараа ухаагүй талаар мэдүүлэг өгсөн байдаг. Гэтэл учирсан хохирлыг нотлох зөрчлийн хэрэг бүртгэлтийн ажиллагаа явуулах шаардлагагүй гэж үзээд хялбаршуулсан журмаар хэрэг бүртгэлтийн ажиллагаа явуулсан нь үндэслэлтэй эсэх нь эргэлзээтэй.

Дараагийн дугаарт зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд зааснаар байгууллага албан тушаалтнаас харъяаллын дагуу Булган аймгийн Засаг даргын Тамгын газарт гомдол, мэдээлэл шилжиж ирсэн байна. Гомдол мэдээллийг хүлээн авч дараа гомдол гаргагчид танилцуулж энэ талаар тэмдэглэл үйлдэх ёстой. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.2 дугаар зүйлд заасны дагуу хуурамч гомдол, мэдээлэл гаргавал хуулийн хариуцлага хүлээлгэх тухай танилцуулж, баримтад гарын үсэг зуруулах ёстой байдаг. Тус хуулийн 6.1, 3.2 дугаар зүйлд зааснаар хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх үндэслэлтэй гэж үзсэн. Шийтгэлийн хуудас болон тэмдэглэл дээр зөрчил үйлдэгдсэн нь илт тодорхой тул байгаль экологид учруулсан хохирлын талаар хэрэг бүртгэлийн ажиллагаа явуулах шаардлагагүй гэж үзсэн. Гэтэл “Энх-Алтаргана” ХХК нь уг зөрчлийг үйлдсэн талаар хүлээн зөвшөөрдөггүй. Яагаад хохирлын үнэлгээ 40 гаруй сая төгрөг болсон. Үүнийг 2 дахин үржүүлээд 88 сая төгрөг гэж гаргасан бэ?. Хохирлыг манай компани хүлээн зөвшөөрөхгүй байна гэж тайлбарлаж байхад хохирлын талаар нотлох шаардлагагүй гэж үзэж тэмдэглэл үйлдсэн. Тиймээс эрх бүхий албан тушаалтны шийтгэлийн хуудсыг хүчингүй болгож  өгнө үү” гэв.

5. Хариуцагч геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч Т.Наранцацралт нэхэмжлэлийн шаардлагад холбогдуулан дараах тайлбарыг шүүхэд ирүүлсэн байна. Үүнд:”
   1.  “Энх-Алтаргана” ХХКомпани нь тус аймгийн Хангал сумын 1 дүгээр багийн Сант нэртэй газраас тусгай зөвшөөрөлгүйгээр түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлосон гэх зөрчлийг харьяаллын дагуу шалгуулахаар ирүүлсэн мэдээллийг хүлээн авсан. Зөрчилд холбогдогч нь тусгай зөвшөөрөлгүйгээр Хангал сумын Сант гэх газраас хайрга авсан нь тогтоогдсон, эрх бүхий байгууллагаас экологи, эдийн засгийн үнэлгээг гаргаж, нөхөн төлбөрийг тооцсон нь үндэслэлтэй,
   2. Нэхэмжлэгчийн Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хууль зөрчиж тусгай зөвшөөрөлгүй хайрга олборлосон нь гэрчийн мэдүүлэг, хэргийн газрын үзлэг, шинжээчийн дүгнэлт, тайлан зэрэг нотлох баримтуудаар нотлогдсон” гэжээ.
6. Хариуцагчаас шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “2023 оны 3 дугаар сарын 14-ний өдөр Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газраас “Энх-Алтаргана” ХХК-тай холбоотой гомдол мэдээлэл зөрчлийн харъяаллын дагуу орж ирсэн. Анх 2021 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдөр иргэн Туяа цагдаагийн газарт гомдол гаргасан байдаг.  Түүний дагуу Цагдаагийн ахлах, дэслэгч Ганбаатар зөрчлийн хэрэг нээж шалгасан. Хангал сумын 1 дүгээр баг “Сант” гэх газарт хэргийн газрын үзлэг хийж, 11 дүгээр сарын 10-ны өдөр Энх-Алтаргана ХХК-ийн захирал Энхжаргалаас гэрчийн мэдүүлэг авсан байдаг. Уг гэрчийн мэдүүлэгт Хялганат тосгоноос Орхон аймаг руу Эрдэнэт үйлдвэрийн захиалгаар цэвэр усны шугамын ажилд “Бридж констракшн” ХХК тендерт шалгарч, Энх-Алтаргана ХХК туслан гүйцэтгэгчээр ажилласан. Цэвэр усны шугамын угсралт, далангийн шугамыг дарах, булах зориулалтаар шороо хэрэг болсон тул Хангал сумын Засаг дарга Төмөрбаттай шороо худалдан авах гэрээ байгуулсан. Үүнд 2000 м.куб шороог 1 м.кубыг нь 500 төгрөгөөр худалдаж авахаар гэрээ хийсэн байдаг. Шорооны үнэ болох 10,000,000 төгрөгийг өгсөн эсэхийг мэдэхгүй гэж гэрчийн мэдүүлэгтээ дурдсан байдаг. Байгалийн дагалдах баялаг олборлох тусгай зөвшөөрөл байхгүй гэж мэдүүлсэн. Мөн хэрэг бүртгэлтийн хугацаанд Цагдаагийн газар, Авлигатай тэмцэх газраас холбогдох гэрчүүдээс мэдүүлэг авсан байдаг. 2022 оны 01 дүгээр сарын 20-ны өдөр тус талбай дээр “Лендс” ХХК-иар экологи, эдийн засгийн хохирлын үнэлгээг тооцуулсан. 0,99 га талбай эвдрэлд орж нийт хохирлын үнэлгээг 44,080,000 төгрөг гэж тооцсон. 4 дүгээр сарын 07-ны өдөр Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газрын мэргэжилтэн Мартыг шинжээчээр томилж, “Энх-Алтаргана” ХХК-ийн олборлосон шороо нь түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын төрөл болох хайрга байсан. Уулын бэл, хормой хэсгээс тус компани нь хайрга авсан. Ямар хэмжээтэй хайрга авсныг тогтоох боломжгүй, мэргэжлийн байгууллага тогтооно гэсэн. Булган аймгийн Хангал суманд шороо олборлох зөвшөөрөлтэй газар байхгүй гэсэн байдаг. 2023 оны 01 дүгээр сарын 09-ний өдөр 04 тоот прокурорын тогтоолоор “Энх-Алтаргана” ХХК Хангал сумын Засаг даргатай гэрээ байгуулан байгалийн дагалдах баялагийг олборлож, газрын хэвлийд халдсан гэх хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулаад гэмт хэргийн шинжгүй гэж тогтоож, хэрэг бүртгэлтийн хэргийг хаасан. “Энх-Алтаргана” ХХК нь түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хууль зөрчиж тусгай зөвшөөрөлгүй хайрга олборлосон гэх үйлдэл нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.3 дахь заалт, Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хуулийн 17, 18,19, 20 дугаар зүйл мөн зөрчлийн хэргийн гишүүд болон холбогдогчийн мэдүүлэг, хэргийн газрын үзлэг, шинжээчийн дүгнэлт, тайлан зэрэг нотлох баримтуудаар нотлогдсон учраас Зөрчлийн тухай хуулийн 7.12 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2-т заасны дагуу зөрчлийн шинжтэй гэж үзэн зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа хийгдэж 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдөр 2,000 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох шийтгэл оногдуулсан. Байгаль орчны хохирлын үнэлгээний нөхөн төлбөрт 88,160,000 төгрөгийг тооцож оногдуулсан. Уг компани шороог бид нар олборлосон. Хайрга  биш гэсэн тайлбар өгдөг. Шороо гэдэг нь ерөнхий ойлголт. Нийтдээ хөрс юм. Газрын хэвлийд 15-30 см-т өнгөн хөрс, 30-60 см-т шилжилтийн буюу хүрэн хөрс, түүнээс доошоо чулуулгийн үед бүрддэг. Мөн төлбөрөө төлөхдөө орон нутгийн түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр гэж төлсөн байдаг. Тиймээс шинжээчийн дүгнэлтэд дурдсан хайрга гэдэг нь нотлох баримтаар нотлогдсон. Намайг материалаа танилцуулаагүй гэж байна. Би өмнө нь холбогдож, ажлын 5 хоногийн хугацаанд зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа хийгдэх байсан. Манай байгууллага дээр ирж зөрчлийн материалтайгаа танилцана уу гэж дуудсаны дагуу материалаа танилцуулаад шийтгэлийн хуудсаа оногдуулсан. Байгаль орчинд нөхөн төлбөр тавигдсан асуудал нь эрүүгийн хэрэгт шалгагдаж байсан материалтайгаа танилцаагүй юм байна лээ. Түүнд гомдолтой байна. Их хэмжээний мөнгөн төлбөр гарч байна. Энэ байдалтай тухайн үед танилцаагүй байсан тул төлөх боломжгүй гэдэг тайлбар өгсөн. Тиймээс шийтгэлийн хуудсан дээр тэр тайлбараа бичээд үлдээсэн. Тамга тэмдэгний хувьд хуулбар хувь тул тамга, тэмдэг дарагдаагүй байж магадгүй. Эх хувь дээрээ дарагдсан байгаа. Зөрчлийн материалд хавсаргагдаад явж байгаа” гэв.
7. Шүүх хуралдаанд оролцсон гэрч М.Төмөрбат мэдүүлэгтээ: “2021 оны 7 дугаар сард “Энх-Алтаргана” ХХК-д шороо өгөх тухай гэрээ байгуулсан. Бид шороо авах газрыг Сантын араас ав гэж зааж өгсөн. Тус газраас өмнө нь шороо авч ашигладаг байсан. Одоо ч мөн замын ажилд шороо авч байгаа. Бид шороо ашиглуулах гэрээ хийсэн. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмал ашиглуулахад аймгийн Засаг дарга гэрээ хийгээд явж байгаа” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

1. Нэхэмжлэгч “Энх-Алтаргана” ХХКомпанийн захирал А.Энхжаргал нь Булган аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын Геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч Т.Наранцацралтад холбогдуулан “улсын байцаагчийн 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн 0071297 дугаарын шийтгэлийн хуудсыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.

2. Нэхэмжлэгч нэхэмжлэлийн шаардлага үндэслэлээ “манай компани нь эрх бүхий албан тушаалтны зааж өгсөн газраас гэрээнд заасан хэмжээний шороо авч ашигласан, газрын эвдрэлийн хохирлын үнэлгээг гаргахдаа биднийг оролцуулаагүй, үндэслэлгүйгээр их хэмжээний нөхөн төлбөр гаргасан ба хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх боломж байгаагүй Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг зөрчсөн” гэж;

3. Хариуцагч “эрүүгийн хэрэг шалгагдах явцад зөрчлийн талаар хангалттай баримт цугларсан байсан ба холбогдогчийн үйлдэл нь нотлох баримтаар тогтоогдсон, дахин шалгах шаардлагагүй байсан учраас хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн” гэж тус тус маргажээ.

4. Геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.1 /төрийн гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг төв, орон нутгийн бүх байгууллага/-д заасан захиргааны байгууллагад харьяалагдаж, төрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэгч этгээд бөгөөд шийдвэр гаргах ажиллагаанд Захиргааны ерөнхий хууль, Төрийн хяналт шалгалтын хууль болон Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд заасан зарчим, шаардлагын дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж, шийдвэр гаргах үүрэгтэй.

 Нэхэмжлэгчийн хууль бус гэж үзэж хүчингүй болгуулахаар маргаан үүсгэсэн хариуцагчийн 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн 0071297 дугаарын шийтгэлийн хуудас нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-д “Захиргааны акт гэж захиргааны байгууллагаас тодорхой нэг тохиолдлыг зохицуулахаар нийтийн эрх зүйн хүрээнд гадагш чиглэсэн, эрх зүйн шууд үр дагавар бий болгосон амаар, бичгээр гаргасан захирамжилсан шийдвэр болон үйл ажиллагааг ойлгоно” гэж заасан захиргааны актын шинжийг агуулсан гэж үзэж, уг шийтгэл оногдуулсан шийдвэр хуульд нийцсэн эсэхэд дүгнэлт хийж хэргийг шийдвэрлэлээ.

5. Нэхэмжлэлийн шаардлага үндэслэлтэй байна.

6. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Зөрчил үйлдсэн ... хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах шийдвэр нь шийтгэлийн хуудас хэлбэртэй байна” гэж заасан байх бөгөөд хариуцагч геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч Т.Наранцацралт нь Булган аймгийн Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газраас харьяаллын дагуу шилжин ирсэн гомдол, мэдээлэл /хх-ийн 19, 119 дүгээр тал/ -д хавсаргасан баримтад үндэслэн “түгээмэл тархацтай ашигт малтмалыг тусгай зөвшөөрөлгүйгээр олборлосон” гэх агуулгаар Зөрчлийн тухай хуулийн 7.12 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2-т “тусгай зөвшөөрөлгүй хүн, хуулийн этгээд түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлосон, эсхүл борлуулсан бол...хуулийн этгээдийг хоёр мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэж заасныг баримтлан шийтгэл оногдуулах шийдвэрийг гаргажээ.    

7. Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлд “Улсын байцаагч, түүний нийтлэг бүрэн эрх”-ийг хуульчилж, 10.9.12-т “улсын байцаагч нь Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага оногдуулах эрхтэй”, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг уг зөрчил үйлдэгдсэн нутаг дэвсгэр, энэ хуульд заасан харьяаллын дагуу явуулна”, 6 дахь хэсгийн 6.10-т “мэргэжлийн хяналтын улсын байцаагч Зөрчлийн тухай хуулийн ...7.12.. дугаар зүйлд заасан зөрчил” гэж тус тус хуульчилсан.

8. “Энх-Алтаргана” ХХК нь “аялал жуулчлал, хүнд машин механизмын түрээс, мал аж ахуй, хүнд машин механизмын тоног төхөөрөмжийн худалдаа, үйлчилгээ, цэцэрлэгжүүлэлт, хүлэмжийн аж ахуй, хүнсний ногоо тариалалт, газар тариалан, барилгын засвар хийх” үйл ажиллагааны чиглэлтэй хуулийн этгээд байна.

9. 2021 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдөр Хангал сумын Засаг дарга нэхэмжлэгч “Энх-Алтаргана” ХХК-тай “Шороо худалдах, худалдан авах тухай гэрээ” /хх-ийн 91 дүгээр хуудас/-г байгуулж, уг гэрээнд “Хоёр. Гэрээний зүйл. 2.1. Энэхүү гэрээний дагуу Эрдэнэт 3 дугаар цэвэр усны шугамын угсралтын ажил далангийн турбаг дарж булах зориулалтаар Сантын арын энгэрээс шороог ашиглана.” гэж тусган нэхэмжлэгч болон Хангал сумын Засаг дарга, ЗДТГазрын санхүү албаны дарга, Байгаль орчны хяналтын улсын байцаагч нар тус бүр гарын үсэг зурж баталгаажуулжээ. Нэхэмжлэгч нь гэрээнд заагдсан газар буюу Хангал сумын Сант гэх газраас шороо авч ашигласан үйл баримт тогтоогдсон.  

10. Энэхүү гэрээний дагуу ашигласан шороо нь Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1 /түгээмэл тархацтай ашигт малтмал” гэж зам, барилгын материалын зориулалтаар ашиглах боломжтой, элбэг тархалт бүхий элс, хайрга...дайрганы зориулалттай барилгын чулууны хуримтлалыг ойлгоно/-д заасан хайрга болохыг Булган аймгийн Байгаль, орчин аялал жуулчлалын газрын шинжээчийн дүгнэлт /хх-ийн 162 дугаар хуудас/ -ээр нотолжээ.  

11. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газраас ““Энх-Алтаргана” ХХКомпани нь тус аймгийн Хангал сумын 1 дүгээр багийн Сант нэртэй газраас тусгай зөвшөөрөлгүйгээр түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлосон” гэх зөрчлийг харьяаллын дагуу шалгуулахаар Булган аймгийн ЗДТГазарт ирүүлснийг хяналтын улсын байцаагч хүлээн авч, 2023 оны 3 дугаар сарын 14-ны өдөр “Зөрчлийн талаар амаар болон харилцаа холбооны хэрэгслээр ирүүлсэн гомдол, мэдээллийг хүлээн авсан тухай” эрх бүхий албан тушаалтны тэмдэглэлийг үйлдэн, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг эхлүүлжээ.

12. Хариуцагчаас дээрх шилжин ирсэн материалаар “Энх-Алтаргана” ХХК-д холбогдуулан зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг явуулан Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх тухай тэмдэглэл /хх-ийн 121 дүгээр тал/ үйлдсэн байх ба уг тэмдэглэлд “Булган аймгийн Хангал сумын нутаг 1-р багийн Сант нэртэй газарт “Энх-Алтаргана” ХХК нь холбогдох зөвшөөрөлгүй түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлосон нь холбогдогчийн болон бусад нотлох баримт, мэдүүлгээр нотлогдож, өөрөө хүлээн зөвшөөрч байх тул хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх үндэслэлтэй байна” гэжээ.

Дээрх тэмдэглэлээс харахад хариуцагч нь “Энх-Алтаргана” ХХК-ийг тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмал олборлосон гэх зөрчлийг холбогдогч хүлээн зөвшөөрсөн гэх дүгнэлтийг хийсэн байх боловч зөрчлийн материалд холбогдогчоос мэдүүлэг авсан тэмдэглэлд “түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлосон” гэх үйл баримтыг хүлээн зөвшөөрөөгүй, харин “эрх бүхий албан тушаалтантай гэрээ байгуулж, шороо авсан” талаар болон эвдэгдсэн газрын хэмжээ, хохирлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа талаар дурджээ.

13. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрх бүхий албан тушаалтан энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан зөрчлийн шинжтэй ... гомдол, мэдээллийг хүлээн авснаас хойш ажлын 5 өдрийн дотор шалгаж, дараах шийдвэрийн аль нэгийг гаргана:” гээд “...2.3. хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх; 2.4. зөрчлийн хэрэг нээх“ гэж заажээ.

Хариуцагч уг гомдол, мэдээллийг хүлээн аваад энэ хэсэгт заасан шийдвэрийн аль нэгийг гаргах эрхтэй гэж ойлгоно. “Энх -Алтаргана” ХХКомпанийн үйлдсэн зөрчлийн тухайд хариуцагчаас зөрчлийн хэрэг нээж, шалгах шаардлагагүй гэж үзээд хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх шийдвэрийг гаргасан байна. Мөн хуулийн 6.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Дараахь үндэслэлийн аль нэг нь тогтоогдвол эрх бүхий албан тушаалтан зөрчлийг газар дээр нь, эсхүл хялбаршуулсан журмаар шалган шийдвэрлэнэ: 1.1. зөрчил үйлдэгдсэн нь ил тодорхой, зөрчил, учирсан хохирлыг нотлох талаар зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах шаардлагагүй бол” гэжээ.

14. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд зөрчлийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх үндэслэлд “холбогдогч өөрийн зөрчил үйлдсэн үйл баримтыг хүлээн зөвшөөрсөн, учруулсан хохирлын нөхөн төлбөрийн талаар дахин тодруулж, шалгах шаардлагагүй тохиолдол хамаарах” агуулгаар тодорхойлсон байна.  

Гэтэл хариуцагчаас шүүхэд ирүүлсэн “Хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн зөрчлийн материал”-д авагдсан гэрчүүдийн мэдүүлэг болон холбогдогчийн тайлбар, үнэлгээний тайлан, шинжээчийн дүгнэлт зэрэг баримтууд нь дээрх агуулгад нийцэхгүй, зөрүүтэй байна.

Тухайлбал: Зөрчлийн хэрэгт нотлох баримтаар ирүүлсэн Байгаль орчны үнэлгээ, зөвлөх үйлчилгээний “Лэндс” ХХКомпанийн “Булган аймгийн Хангал сумын нутаг дэвсгэрт “Энх-Алтаргана” ХХКомпанийн зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулсны улмаас эвдрэлд оруулсан талбайн байгаль орчинд учруулсан хохирлын үнэлгээний тайлан”-д дараах нөхцөл байдлууд тусгагджээ. Уг тайлангийн “1.4 Хөрсөн бүрхэвчинд учруулсан хохирол” хэсгийн “Судалгааны талбайн эвдрэл түүний өөрчлөлт” хэсэгт “Тус судалгааны талбайн эвдэрсэн талбайг тооцох зорилгоор GARMIN ETREX GPS -ээр хэмжилт хийж мэдээллийг боловсруулсан бөгөөд нийт 0.99 га талбайг хүчтэй эвдрэлд өртүүлж, зохиомол ландшафт үүсгэсэн байна. Гэвч тус талбай нь өмнө нь эвдрэлд өртсөн байсныг Google Earth-ийн суурь зургуудыг ашиглан илрүүлсэн... Дээрх зургаас харахад 2007 оны 10 дугаар сард нийт 0.06 га талбайг ухсан байсан бол 2012 оны 10 дугаар сард 0.1 га болж нэмэгдсэн байна. Харин сүүлийн хэмжилт буюу бидний хийсэн хэмжилтээр энэ талбай улам нэмэгдэж 0.99 га болсон байна” /хх-ийн 71 дүгээр хуудсын ар тал/ гэж тусгаад “1.8 Экологи-эдийн засгийн хохирлын үнэлгээний дүн” хэсэгт “Булган аймгийн Хангал сумын нутаг дэвсгэрт зохих зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулсан “Энх -Алтаргана” ХХК-ийн эвдрэлд оруулсан гэх 9900 м.кв буюу 0.99 га талбайн байгаль орчинд учруулсан нийт Экологи-эдийн засгийн хохирлын үнэлгээ нь нийт дүнгээр 44080,0 /дөчин дөрвөн сая наян мянган/ төгрөг болж байна” /хх-ийн 75 дугаар тал/ гэжээ.

15. Хариуцагчаас дээрх үнэлгээний тайланд үндэслэн гарсан шинжээчийн дүгнэлт /хх-ийн 83 дугаар тал/ -д тусгагдсан экологи, эдийн засгийн хохирлын үнэлгээнд тулгуурлан, Байгаль орчинд учруулсан хохирлын нөхөн төлбөрийн хэмжээг  88160000 /наян найман сая нэг зуун жаран мянга/ төгрөг байх /хх-ийн 122 дугаар хуудас/ -аар тооцож гаргажээ.

16. Зөрчлийн хэрэгт авагдсан үнэлгээний тайлангаас харахад эвдэгдсэн талбайн хэмжээг тооцоолохдоо нэхэмжлэгчийн хайрга олборлохдоо эвдрэлд оруулсан талбайн хэмжээгээр тооцоогүй, Сант гэх газрын нийт эвдэгдсэн талбайгаар тооцож гаргасан байна. Хариуцагчаас “шинжээчийн дүгнэлтэд үндэслэн хохирлын хэмжээг тодорхойлж, зөрчилд холбогдогчийн үйлдэл тогтоогдсон” гэж үзэж тухайн зөрчлийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэсэн нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 25 дугаар зүйлийн 25.1-д “Захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагааны нөхцөл байдлыг тогтооход шаардлагатай нотлох баримтыг захиргааны байгууллага ...цуглуулна”, Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.9.10 -т “улсын байцаагч нь хууль тогтоомжийг чанд сахих, .... хяналт шалгалтыг бүрэн гүйцэд хийх үүрэгтэй” гэж тус тус заасныг зөрчсөн гэж дүгнэлээ.

 17. Мөн нэхэмжлэгч нь Хангал сумын Засаг даргатай “Шороо худалдах, худалдан авах тухай” байгуулсан гэрээний үнэ, төлбөрийг Булган аймгийн Хангал сумын Төрийн сангийн түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын дансанд төлсөн нь түүнийг түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлосон үйлдлээ хүлээн зөвшөөрсөн гэж үзэх боломжгүй. Учир нь эрх бүхий албан тушаалтан болох Засаг даргаас хуулийн этгээдтэй түгээмэл тархацтай ашигт малтмал ашиглуулахаар гэрээ байгуулсан бол худалдан авагч буюу олборлох эрх хүсэж буй этгээдээс хуульд заасан тусгай зөвшөөрлийг шаардах эрх нээлттэй байхад тусгай зөвшөөрөл шаардалгүйгээр гэрээг эрх бүхий албан тушаалтнаас хүлээн зөвшөөрч, гарын үсэг зурж баталгаажуулсан үйлдэл нь нэхэмжлэгчийг тухайн газарт олборлолт хийх зөвшөөрөл олгосон гэж үзнэ.

18. Шүүх хуралдаанд Хангал сумын Засаг дарга гэрчээр оролцож мэдүүлэхдээ: “шороо авах газар”-ыг зааж өгсөн гэдгээ хүлээн зөвшөөрсөн ба өмнө нь энэ талаар хэрэг бүртгэлтийн ажиллагааны явцад өгсөн мэдүүлэгтээ дурджээ. Нэгэнт эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан зөвшөөрч, уг газрыг зааж өгсөн нөхцөл байдал тогтоогдож, холбогдогч энэ талаар мөн 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн тайлбартаа дурдсан байхад түүнийг түгээмэл тархацтай ашигт малтмалыг зөвшөөрөлгүйгээр олборлосон гэж буруутгаж, зөрчлийн үйл баримтыг дахин тодруулж, бодит нөхцөл байдлыг тодруулахгүйгээр хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн нь үндэслэлгүй юм.

   Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.1, 106.3.12 дахь хэсэгт заасныг удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1. Захиргааны ерөнхий хуулийн 25 дугаар зүйлийн 25.1, Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.9.10, 10.9.12, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, 6.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1-д заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж, Булган аймгийн ЗДТГ-ын геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагчийн 2023 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн 0071297 дугаартай шийтгэл оногдуулсан шийдвэрийг хүчингүй болгосугай.
2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.2, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2-т зааснаар нэхэмжлэгчийн урьдчилан төлсөн 70200 /далан мянга хоёр зуун/ төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагчаас 70200 /далан мянга хоёр зуун/ төгрөг гаргуулж, нэхэмжлэгчид олгосугай.
3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйлийн 108.2, 113 дугаар зүйлийн 113.1, 113.2 дахь хэсэгт заасны дагуу нэхэмжлэгч, хариуцагч нар шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шүүхийн шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 5 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн Давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэйг дурдсугай.

 

 

 

     ДАРГАЛАГЧ, ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                               Б.МӨНХЖАРГАЛ