МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

Булган аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Батчимэг даргалж хийсэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ,

Хариуцагч: Булган аймгийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч /У.Мөнхчимэг, ДЗолжаргал/ нарын хоорондын 

“Булган аймгийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Д.Золжаргал, У.Мөнхчимэг нарын 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн № НА-04220000019 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгох” шаардлага бүхий маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын гүйцэтгэх захирал Х.Нарангэрэл, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ү.Галмандах, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Булган аймгийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн дарга, татварын улсын байцаагч С.Санжаасүрэн, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга М.Энхмаа нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ НЬ:

            1. “Нэвсгэр өвст ургамал” нийгэмд үйлчилдэг төрийн бус байгууллага /цаашид ““Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ” гэх/ нь Булган аймгийн Татварын хэлтэс /цаашид “Татварын хэлтэс” гэх/-ийн татварын улсын байцаагч нар /У.Мөнхчимэг, Д.Золжаргал/-т холбогдуулан “Татварын улсын байцаагч нарын 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн НА-04220000019 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах”-аар маргаж байна.

2. Татварын хэлтэс нь “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг түүний хүсэлтээр 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдөр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгэсэн бөгөөд уг хуулийн этгээдээс 2022 оны 9 дүгээр сарын 26-ны өдрийн 1 дугаартай албан бичгээр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөс чөлөөлүүлэх тухай хүсэлтийг гаргажээ.

2.1. Харин Татварын хэлтэс 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн 01/572 дугаартай албан бичгээр Татварын ерөнхий газрын Эрсдлийн удирдлагын газарт “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын эрсдлийг тооцуулах хүсэлтийг хүргүүлсэн бөгөөд дээрх байгууллагаас 51 хувийн дэнд эрсдэлтэй гэж үнэлэн цахим бүртгэлд татварын хяналт шалгалт хийх эрхийг нээсэн байна.  

2.2. Улмаар Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн даргын 2022 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 4221102951 дугаартай “Татварын хяналт шалгалт хийх томилолт”-ын дагуу тус хэлтсийн улсын байцаагч Д.Золжаргал, У.Мөнхчимэг нар “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн хоорондох санхүүгийн үйл ажиллагаанд татварын хяналт шалгалтыг хийж 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдөр нэхэмжлэгчид 18589000 төгрөгийн нөхөн татвар, 5576700 төгрөгийн торгууль, 3766876 төгрөгийн алданги, нийт 27932576 төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр тогтоосон НА-04220000019 дугаарын “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг гаргажээ.

3.Татвар төлөгчийн зүгээс Татварын улсын байцаагчийн № НА-04220000019 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар ногдуулсан төлбөрийг эс зөвшөөрч Булган аймгийн Татварын хэлтсийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан байна.

3.1. Дээрх Маргаан таслах зөвлөл нь 2023 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдөр хуралдаж, 01 дугаар тогтоолоор татварын улсын байцаагчийн НА-04220000019 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актаас 5,923,780.83 төгрөгийн төлбөрийг бууруулж, 14646750.9 төгрөгийн нөхөн төлбөр, 4394025.27 төгрөгийн торгууль, 2968019 төгрөгийн алданги, нийт 22,008,795.17 төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр шийдвэрлэжээ.

4. “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь татварын улсын байцаагчийн 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн № НА-04220000019 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгуулахаар маргаан үүсгэсэн бөгөөд нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлдээ “..Булган аймгийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Д.Золжаргал, У.Мөнхчимэг нар 4221102951 тоот хяналт шалгалт хийх томилолтын дагуу 2022.11.22-ноос 2022.12.14-ний өдрүүдэд "Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын 2021.10.11-нээс 2022.10.26-ны өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд татварын хяналт шалгалт /НӨАТ-төлөгчийн бүртгэлээс хасагдах/ хийж 2022.12.14-ний өдөр № НА-04220000019 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар 27,932,576 төгрөгийн төлбөрийг ногдуулсан.

Татвар төлөгчийн зүгээс Татварын улсын байцаагчийн № НА-04220000019 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар ногдуулсан төлбөрийг эс зөвшөөрч Булган аймгийн Татварын хэлтсийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан.

Уг гомдлын дагуу маргаан таслах зөвлөл 2023 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр хуралдаж, 01 дугаар тогтоолоор татварын улсын байцаагчийн №НА-23210000201 тоот нөхөн ногдуулалтын актаас 5,923,780.83 төгрөгийн төлбөрийг бууруулж, 22,008,795.17 төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

Нэхэмжлэгчийн зүгээс энэхүү нөхөн ногдуулалтын акт болон түүнийг урьдчилан шийдвэрлэх журмаар шийдвэрлэсэн Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2023 оны 01 дугаар тогтоолыг эс зөвшөөрч Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 19 дэх хэсэгт заасны дагуу энэхүү гомдлыг гаргаж байна.

А. Татварын улсын байцаагч шийдвэр гаргах ажиллагааны журам зөрчсөн талаар: Татварын улсын байцаагч татварын хяналт шалгалт хийж, шийдвэр гаргахдаа Татварын ерөнхий хуулийн 9 дүгээр бүлэг, Татварын ерөнхий газрын даргын 2022 оны А/70 тоот тушаалын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан "Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам/”-г баримтлан шийдвэр гаргадаг. 'Татварын ерөнхий хуулийн 41.2-т болон хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 3.6-д тус тус зааснаар хяналт шалгалтыг зөвхөн томилолттойгоор гүйцэтгэх бөгөөд тухайн албаны хяналт шалгалтын нэгжийн дарга олгодог... Тус журмын 7.2-т зааснаар нөхөн ногдуулалт акт хавсралтын хамт хүчинтэй бөгөөд хавсаргах хавсралтыг 7.7-д зааж өгсөн. Томилолт нь тус журмын 7.7.1-д заасан албан ёсоор хавсаргах баримт юм.

2022.12.15-ны өдөр № НА-04220000019 тоот нөхөн ногдуулалтын ...хүчин төгөлдөр болсон акттай "Нэвсгэр өвст ургамал" НҮТББ-н гүйцэтгэх захирал Х.Нарангэрэл танилцаж, актын зургийг хувийн утас дээр авч баримтжуулан, актын бүх хуудасны доод талд "хөх” өнгийн балаар гарын үсэг зурж, цаасан хэлбэрээр хүлээн авалгүй үлдээсэн. Татварын улсын байцаагч нар тус журмын 4.5.10-д заасан хугацаанд нөхөн ногдуулалтын актыг, хавсралтын хамт хүлээлгэж өгөхдөө хяналт шалгалт хийх 4221102951 тоот томилолтыг хүлээлгэж өгөөгүй. Тухайн томилолтыг 2023.03.23-ны өдөр аймгийн Татварын хэлтсийн бичиг хэргээс авсан.

Татварын улсын байцаагч нар нөхөн ногдуулалтын актыг татвар төлөгчид гардуулж өгөхдөө татвар төлөгчийн 2022.12.15-ны өдөр акттай танилцаж, гарын үсэг зурсан нөхөн ногдуулалтын актны "ЭХНИЙ” хуудсыг сольж өгсөн ба энэ талаар татвар төлөгч юу ч мэдээгүй. Тухайн сольсон хуудаст орсон өөрчлөлт нь "2021 оны 10 сарын 11-ний өдрөөс" гэх бичвэрийг "2021 оны 01 сарын 01-ний өдрөөс” болгон өөрчилсөн. Өөрөөр хэлбэл 2022.12.14-ний өдөр хүчин төгөлдөр болсон актад өөрчлөлт оруулсан гэсэн үг. Захиргааны ерөнхий хуулийн 45 дугаар зүйлд зааснаар захиргааны байгууллага өөрөө захиргааны актын илэрхий алдааг засах бөгөөд энэ талаар татвар төлөгчид мэдэгдэх үүрэгтэй. Тухайн үед байцаагч нар энэ засварын талаар татвар төлөгчид мэдэгдээгүй болно. Эрх зүйд хугацаа бол хууль зүйн пакт болох бөгөөд түүнийг засварлах нь илэрхий алдаанд орохгүй. Учир нь "Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын хяналт шалгалтад хамрагдах хугацааг 2021.10.11.-нээс 2022.10.26-ны өдрийг дуусталх гэж тодорхойлсныг 2021.01.01.-нээс 2022.10.26-ний өдрийг дуусталх хугацаанд болгож өөрчилснөөр татвар төлөгчийн санхүүгийн баримтад хяналт шалгалт хийх хугацааг уртасгаж байна. Ингэснээр өөрсдийн илрүүлсэн гэх зөрчлийн хугацааг хяналт шалгалтад хамрагдах хугацааны хязгаарт багтаах, цаашилбал хууль тогтоомжид заасан удирдамж, томилолтгүйгээр хяналт шалгалт хийсэн гэх зөрчлөөс урьдчилан сэргийлсэн хууль бус үйлдэл гэж үзэхээр байна. Мөн сольсон хуудасны доод хэсэгт татварын төлөгчийн гарын үсэг байхгүй бөгөөд сольсон гэдэг нь үүгээр нотлогдох юм.

Нөхөн ногдуулалтын актын солигдоогүй хуудаст бичигдсэнээр “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын хяналт шалгалтад хамрагдах хугацааг 2021.10.11.-нээс 2022.10.26-ны өдрийг дуусталх гэж зааж өгсөн бөгөөд 2021.10.11.-нээс өмнөх хугацаанд хяналт шалгалт хийх боломжгүй. Өөрөөр хэлбэл 2021.10.11-нээс өмнөх хугацаанд хяналт шалгалт хийх томилолт байхгүй гэсэн үг. Гэтэл ТУБ нар татвар төлөгчийн 2021.01 сараас 2021.09 сар хүртэлх хугацаанд хэрэгжүүлсэн төсөл хөтөлбөрт холбогдох 215,285,000 төгрөгийн санхүүжилтийг НӨАТ-н тайланд тусгаагүй гэх зөрчил илрүүлсэн нь хяналт шалгалтад хамруулаагүй хугацааны санхүүгийн анхан шатны баримтад хяналт шалгалт хийснийг илэрхийлж байна. Энэ үйлдлээ зөв болгох үүднээс хяналт шалгалтад хамрагдах хугацааг 2021.01.01.-нээс 2022.10.26-ний өдрийг дуусталх болгон өөрчилсөн нь татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 4.5.7, 4.5.9, 4.5.10-р зүйлийг болон Захиргааны ерөнхий хуулийн 39, 40, 45 дугаар зүйлийг тус тус зөрчсөн үйлдэл юм. Маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолын 5 дугаар хуудасны 2 дугаар параграфт "Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас хэсэгчилсэн хяналт шалгалт байсныг иж бүрэн хяналт шалгалт болгож томилолт өгсөн болох нь 2022 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн №4221102951 томилолт, 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн №НА-04220000019 дугаартай нөхөн ногдуулалтын акт зэргээр нотлогддог...", мөн тогтоолын 5-6 дугаар хуудаст татварын улсын байцаагч У.Мөнхчимэгийн тайлбарт "... хяналт шалгалт хийх хугацаанд өөрчлөлт оруулан 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ныг дуустал шалгахаар шалгалтын хугацааг сунгасан..." гэсэн маргаан таслах зөвлөлийн эрх зүйн дүгнэлт, байцаагчийн тайлбараас үзвэл хяналт шалгалтын төрлийг өөрчилсөн, хяналт шалгалтын хугацааг сунгасан үйл баримтыг хяналт шалгалтын асуудал хариуцсан нэгжийн дарга нь хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 3.1.17-д зааснаар өөрчлөлтийг томилолтын 10 дах хэсэгт, 3.1.16 зааснаар сунгалтыг томилолтын 9 дэх хэсэгт тус тус тусгаж, гарын үсэг зурж, тэмдэг дарж баталгаажуулаагүй байна. Мөн томилолтын 7 дахь хэсэгт татварын хяналт шалгалт эхлэх хугацаа 2022 оны 12 сарын 1-ний өдөр, нөхөн ногдуулалтын актад шалгалтыг 2022 оны 11 сарын 22-ны өдрөөс эхэлсэн гэж зөрүүтэй байгаа нь бидэнд 2023.03.23-ны өдөр "хуулбар үнэн" тамгатай томилолтыг дээрх зөрчлөө нуун далдлах зорилгоор дахин үйлдсэн, эсхүл татварын улсын байцаагч нар Татварын ерөнхий хуулийн 41.2 дах заалт болон хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмыг зөрчиж томилолтгүйгээр хяналт шалгалтыг эхэлсэн гэсэн ойлгомжгүй, тодорхойгүй байдлыг бий болгож байна.

Б. 2021 оны 185,890,000 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланд тайлагнаагүй гэх зөрчлийн талаар:

"Нэвсгэр өвст ургамал" НҮТББ нь Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоо /МБАНХ/-той Сэлэнгэ үүлдрийн үржлийн зориулалттай үхэр сонгох нийлүүлэх үржлийн цөм сүрэг бүрдүүлэх, гарал үүсэл чанарын мөшгөх тогтолцоог нэвтрүүлэх төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр 2021.06.23-ны өдөр хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан.

Уг гэрээний дагуу Хаан банкны 5286172353 тоот дансанд 2021.07.08-2021.07.24-ний өдрүүдэд 197,900,000 төгрөг шилжин орж, 39 малчдад 127 үхрийн үнэд 197,800,000 төгрөгийг шилжүүлсэн.

2021.08.16-ны өдөр дээрх малчдаас үхрээ хүлээн авч, тус тусын үнийн дүнгээр е баримт үүсгэхэд 2 малчнаас бусад нь одоо болтол баталгаажуулаагүй байна. 2021.08.23-ны өдөр үхэр хүлээлгэн өгсөн тухай акт үйлдэж, Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд 127 үхрийг хүлээлгэн өгч, 197,900,000 төгрөгийн урьдчилж олсон орлогыг борлуулалтын орлогоор хүлээн зөвшөөрч е баримтыг шивсэн. Энэхүү үйл баримтыг нягтлан бодох бүртгэлд дараах байдлаар тусгасан. Үүнд:

• Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбооноос "Нэвсгэр өвст ургамал" НҮТББ-д 2021.07.08-2021.07.24-ний өдрүүдэд шилжүүлсэн 197,900,000 төгрөгийг

Дт: Харилцах 197,900,000

Кт: Урьдчилж орсон орлого 197,900,000

Бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээ үзүүлэхээс өмнө тэдгээрийн үнийг худалдан авагч, эсхүл захиалагчаас урьдчилан хүлээн авсан тохиолдолд хүлээн авсан мөнгөний хэмжээгээр богино хугацаат өр үүсгэж "Урьдчилж орсон орлого” дансанд бүртгэнэ. Энэ дансыг бараа, үйлчилгээ үзүүлсэн буюу орлого хэрэгжсэн үед дебитлэж, холбогдох борлуулалтын орлогын дансыг кредитлэнэ. Өр гэдэг нь аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн тайлангийн өдрийн дараах нэг жил ба үйл ажиллагааны циклийн аль уртад төлж барагдуулах бусдын өмнө хүлээн санхүүгийн хариуцлага юм. 2021.07.08-2021.07.26-ны өдрүүдэд малчдад үхрийн үнэд 197,800,000 төгрөгийг урьдчилж шилжүүлсэн

Дт: Урьдчилж төлсөн тооцоо 197,800,000

Кт: Харилцах 197,800,000

Бараа материал, бусад зүйлсийг худалдан авахаар төлсөн урьдчилгааг урьдчилж төлсөн тооцоонд хамааруулна.

•           2021.08.16-ны өдөр малчдаас үхрээ хүлээж авсан

Дт: Бараа материал 197,800,000

Кт: Урьдчилж төлсөн тооцоо 197,800,000

•           2021.08.23-ны өдөр Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбооны өмчлөлд 125 үхрийг хүлээлгэн өгсөн

Дт: Урьдчилж орсон орлого 197,900,000

Кт: Борлуулалтын орлого 197,900,000

Дт: Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 197,800,000

Кт: Бараа материал 197,800,000

Дээрх үйл баримтыг эрх зүйн талаас

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.8-д "нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр” гэж энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа эрхэлж, орлого олж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдийн уг үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн өдрийг гэж,

4 дүгээр зүйлийн 4.1.1-д "борлуулалт" гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг гэж,

4 дүгээр зүйлийн 4.1.2-т "бараа" гэж мөнгөн хөрөнгөнөөс бусад бүх төрлийн хөрөнгийг гэж,

5 дугаар зүйлийн 5.2-т" Үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ нь 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрч, албан татвар ногдуулан суутган авч, төсөвт төвлөрүүлэх үүрэг бүхий дараах этгээд албан татвар суутган төлөгч байна” гэж,

5 дугаар зүйлийн 5.6-д "Энэ хуулийн 5.2-т заасан борлуулалтын орлогын хэмжээ нь нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтаар нотлогдсон байна” гэж,

Сангийн сайдын 347 дугаар тушаалаар батлагдсан "Өмчийн бүх хэлбэрийн аж ахуйн нэгж, байгууллагад нийтлэг хэрэглэгдэх анхан шатны бүртгэлийн маягтыг нөхөх заавар” журмын 6 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэгт "Төлбөрийн баримт нь бараа, ажил, үйлчилгээний төлбөр, тооцоо хийгдсэнийг нотлох анхан шатны цаасан болон цахим баримт юм. Төлбөрийн баримтад борлуулагч, худалдан авагчийг таних тэмдэг, татвар төлөгчийн дугаар, төлбөр тооцоо хийгдсэн он, сар, өдөр, бараа, ажил, үйлчилгээний нэр, код, тоо хэмжээ, үнэ, татварын дүнг тусгана. Төлбөрийн баримтыг цахим гарын үсэг эсхүл тусгай нууцлалын (Кодоор баталгаажуулах бөгөөд ... хоёр хувь үйлдэнэ.” гэж тус тус зааснаас үзвэл "Нэвсгэр өвст ургамал" НҮТББ-д харилцах дансанд 2021.07.08-2021.07.24-ний өдрүүдэд шилжин орсон 197,900,000 төгрөгийг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4.1.8-д заасан борлуулалтын орлого олж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр гэж үзэхгүй. Тодруулбал тус төрийн бус байгууллага нь хамтран ажиллах гэрээний дагуу Сэлэнгэ үүлдрийн үржлийн зориулалттай үхрийг Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбооны өмчлөлд шилжүүлж өгөх үхрээ малчдаас ч хүлээж аваагүй байсан. Малчдаас 2021.08.16-ны өдөр үхрээ хүлээн авч, 2021.08.23-ны өдөр 125 үхрийг Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбооны өмчлөлд шилжүүлж, гэрээ дүгнэн, төлбөрийн баримт үйлдсэн. 2021.08.23-ны өдөр нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4.1.8-д заасан нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр юм. "Нэвсгэр өвст ургамал" НҮТББ нь 2021.09.27-ны өдөр нэмэгдсэн өртгийн албан татварын суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлтээ өгсөн. Татварын хэлтэс уг хүсэлтийг хүлээн авч, 2021.10.10-ны өдөр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгэсэн.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 10.1-д "Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно" гэж, мөн хуулийн 16.1-д "Албан татвар суутган төлөгч нь борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг доор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны өдрийн дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, баталсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд тушаана”, гэж зааснаас харахад албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн этгээд гэрчилгээ авсан 2021.10.10-ны өдрөөс эхлэн борлуулалтдаа татвар ногдуулж, 2021 оны 10 сараас хойш сар бүрийн 10-ны дотор харьяалах татварын албанд тайлагнах хууль зүйн үүрэгтэй байна. Гэтэл "Нэвсгэр өвст ургамал" НҮТББ-нь 2021 оны 8-н сард е-баримтаар шивсэн борлуулалтын орлого болох 204,479,000 төгрөгийг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланд тусгаагүй гэж үзэн зөрчилд тооцсон нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Мөн ТУБ нарын үзэж байгаачлан эдгээр орлогыг 10-12 сарын НӨАТ-н тайланд дахин тусгах нь нягтлан бодох бүртгэл болон санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандарт, татварын ерөнхий хуулийн тодорхой зарчимд үл нийцнэ” гэжээ.

Нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын гүйцэтгэх захирал Х.Нарангэрэл шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...  9 дүгээр сарын 24-ний өдөр Булган аймгийн Татварын хэлтсээс над руу ярьсан. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлагатай болсон байна гэсэн. Ингээд 27-ны өдөр хүсэлт өгсөн. Би нийгмийн сайн сайхны төлөө ажилладаг хүн. Өөр аймагт хэрэгжих гэж байсан төслийг Булган аймгийн сумдын нэг ч гэсэн малчин өрхөд орлого оруулах гэж орон нутагтаа хэрэгжүүлсэн. Надад өөрт маань ямар ч орлого ороогүй. Миний дансанд мөнгө үлдээгүй. Орж ирсэн мөнгө нь 127 толгой мал болоод явсан. Шилжиж орж ирсэн мөнгийг малчдад шилжүүлсэн. Орлого гэдэг үгийг би анх ашиг гэж ойлгоод байсан” гэв.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ү.Галмандах шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Нэхэмжлэл гаргахдаа 3 зүйлээр гаргасан. Нэгдүгээрт шийдвэр гаргах ажиллагааны журам зөрчсөн байна. Энэ нь томилолтод гарын үсэг зурах, дахиад шинээр томилолт үүсгэсэн, өөрчлөлт дээр гарын үсэг зураагүй. Хяналт шалгалтын хамрагдах хугацааг өөрчилж байгаа асуудал нь хяналт шалгалтын төрөл, хэлбэр өөрчлөх шийдвэр гарсан гэж хуульд заасан. Тэр шийдвэр нь Эрсдлийн удирдлагын газраас гарсан. Тэгвэл үүнийг заавал бүртгэнэ. Хоёрдугаарт актын эхний нүүрийг сольсон асуудал байна. Энэ нь Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйл 42.4, Хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 4.5.7-д заасныг зөрчсөн. Тухайн нөхөн ногдуулалтын актыг үйлдсэн этгээд буюу улсын байцаагч гарын үсэг зурж, хариуцсан нэгжийн дарга гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болно. Акт 12 дугаар сарын 14-ний өдөр хүчин төгөлдөр болсон. Санжаа даргаас хугацааг өөрчлөх хүсэлтийг хэзээ явуулсан бэ? гэж асуусан. Ер нь сонин хугацаа хэлж байна. 12 дугаар сарын 12-ны өдөр явуулсан гэж байна. Хяналт шалгалтын бэлтгэл үе, гүйцэтгэх үе, дуусгах үе нь байцаагч шалгалтаа хийгээд түүнийгээ даргадаа танилцуулж байгаа процесс юм. Гэтэл дуусах үе шатанд явж байхад дахиад хяналт шалгалтын хамрагдах хугацааг нэмэгдүүлээд байна. Он, сар, өдрийн хувьд ч гэсэн хоёрхон хоногийн дотор шийдвэрлэгдэх тухай асуудал байхгүй. 35 дугаар хуудсанд байгаа баримтыг та бүхэн хараарай. Санжаасүрэн гэдэг хүнээс хугацааг өөрчилж өгнө үү гэсэн утгатай хүсэлт явуулсан. Энэ нь 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 2 цаг 14 минутад явуулсан байна. Хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 7.2-т акт, илтгэх хуудас нь татварын бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сангаас олгогдсон нэгдсэн дугаартай байх бөгөөд хавсралтын хамт хүчинтэй байна, 7.7-д нөхөн ногдуулалтын акт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан илтгэх хуудаст баталгаажуулсан маягтын хамт хавсаргана, 7.1.1-т хяналт шалгалтын томилолт гэж заасан. Томилолтыг татвар төлөгчид өгөх шаардлагагүй мэтээр ярилаа. Гэтэл заавал хавсаргаж өгөх ёстой. Мөн журмын 7.7.4-т хяналт шалгалтыг илрүүлсэн ногдуулсан төлбөр тооцооны маягт ХШ0602 гэж байна. Үүнийг одоо хүртэл өгөөгүй. Заавал өгөх ёстой эдгээр баримтуудаа өгөөгүй бол энэ журмаар нөхөн ногдуулалтын акт хүчингүй болно. Хавсралтын хамт хүчинтэй байна гэж заасан. Хавсралтуудаа өгөөгүй бол хүчинтэй байх боломжгүй. Дараагийн дугаарт татвар төлөгч ямар ч хууль зөрчсөн асуудал гаргаагүй. Татварын алба, Маргаан таслах зөвлөл нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.8-д заасан нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөх үүрэг үүсэх өдөр гэдгийг одоо хүртэл тодорхойлоогүй. 7 сард анхны санхүүжилт орж ирсэн тэр өдрөөс эхлэн 50,000,000 төгрөг болсон. Тэр өдөр үүрэг үүссэн. Түүнээс хойш 10 хоногийн дотор бүртгүүлэх ёстой гэсэн ерөнхий тайлбарыг өгмөөргүй байна. Татварын байгууллагыг төлөөлж байгаа хүний хувьд. Энэ нь татвар төлөгчид маш их хохиролтой байна. Ямар нэгэн зөрчил гаргаагүй байж өнөөдрийг хүртэл ингээд явж байгаа нь сэтгэл санааны хувьд бухимдалтай, стресстэй байна. Борлуулалтын орлого нь хэзээ үүссэн бэ?. Борлуулалтын орлого гэдгийг зөв томъёолох хэрэгтэй. ...Барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлнэ ...гэдэг нь эрх зүйн талаасаа тэр эд хөрөнгө хэн нэгэн лүү шилжээд яваад байхыг хэлж байгаа. Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд хэрвээ урьдчилж орсон орлого бол бүртгэгдээд явна гээд тодорхой заасан байдаг. Тэр өдрийг тодорхойлоогүйгээс болж энэ байгууллагыг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль зөрчсөн мэтээр тайлбарлаад байна. Хоёрдугаарт зөрчил илрүүлсэн тухай асуудал байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараа тайлагнах ёстой гэдэг асуудал яриад байна. 8 дугаар сарын 23-ны өдөр е баримтаар бараагаа шилжүүлээд холбогдох нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтаараа баримтжуулаад өгсөн. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд борлуулалтын орлого нь нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтаар нотлогдсон байна гэж заасан. Сангийн сайдын 347 дугаар тушаалд зааснаар е баримт, зарлагын баримтууд, хүлээлцсэн акт анхан шатны баримтад орж байгаа. Түүнээс биш орж ирсэн орлогыг гэж хэлээгүй. Борлуулалтын орлого гэдгийг юу гэж хэлж байна вэ? Хамгийн их маргаан дагуулж байгаа асуудал нь энэ юм. Татвар төлөгч 8 дугаар сарын 23-ны өдөр е баримтаа бичээд Бэлчээр ашиглалтын холбоонд үхрээ шилжүүлж, актаар хүлээлцсэн. Тэгвэл үүрэг үүсэх өдөр нь 8 дугаар сарын 23-ны өдөр байна. Шүүхээс талуудыг эвлэрэн хэлэлцэх үү гэж асуусан. 8 дугаар сарын 27-ны өдөр энэ байгууллага борлуулалт хийсэн. Тэр нь анхан шатны баримтуудаар харагдаж байна. 6,479,000 төгрөгийн борлуулалт хийсэн. Хэрвээ акт тавигдвал энэ борлуулалтын орлого дээр тавигдана. Актын хувьд дийлэнх нь хүчингүй болвол бүгд хүчингүй болдог зохицуулалттай.  Мөн Захиргааны ерөнхий хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-т заасныг ярьж байна. Захиргааны актын илэрхий алдааг засах гэж байна. 10 дугаар сарын 11-ний өдөр гэдгийг 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болгож байгаа мөн чанар нь 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс өмнөх харилцааг шалгах ямар ч зохицуулалт байхгүй. Татварын албанд ямар ч эрх байхгүй. Жилийн эцсийн тайлан 204,000,000 төгрөгийг чөлөөлөгдөх орлогод тайлагнасныг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дээрээ тайлагнаагүй гээд зөрчил гэж үзээд явчихсан. 10 дугаар сарын 11-ний өдөр, 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр гэдэг нь хяналт шалгалтад хамруулах хугацааг бий болгож байна. Юу нь илэрхий алдаа байна вэ?. Хууль зүйн факт байна. Захиргааны илэрхий алдаа гэдгийг захиргааны актын бичилтийн болон тооцооны алдаа, түүнтэй адилтгаж болохоор бусад илэрхий алдааг захиргааны актын зохицуулалт, утга агуулгыг өөрчлөхгүйгээр захиргааны байгууллага өөрөө эсхүл оролцогчийн хүсэлтээр засна. Уг засварыг оролцогчид мэдэгдэх үүрэгтэй. Гэтэл мэдэгдсэн гэж тайлбарлаад байна. Бид нар Маргаан таслах зөвлөлийн хурал дээр шоконд орсон. Бид нар хугацаанд засвар ороогүй гэсэн. Бид нар гар утсан дээрээ авсан актын зургаараа яваад байсан. Хяналт шалгалтанд хамрагдах хугацааг 10 дугаар сарын 11-ний өдөр гэснийг 01 дүгээр сарын 11-ний өдөр гээд бичсэн байж болно. Энэ бол бичилтийн алдаа. Томилолт үүнийг нотолно. Томилолт дээр 10 дугаар сарын 11-ний өдөр гэж байна. Эрсдлийн удирдлагын газраас тогтоосон хугацаа нь 10 дугаар сарын 11-ний өдөр гэж байна. Тэгвэл энд бичилтийн алдаа гарсан байна гээд татвар төлөгчид үүнийг засахаас өөр аргагүй боллоо гэж мэдэгдээд засаад баримтжуулж өгөх ёстой байсан. Шүүгчээс хяналт шалгалтын актын эхний хуудсыг өөрчлөхөд та нар ямар шийдвэр гаргасан бэ? гэж асуугаад байгаа нь зөв. Гэтэл урдаас нь хүсэлт яриад байх юм. Дараагийн дугаарт хууль тогтоомжийг буруу хэрэглэсэн байна. Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасныг үндэслэсэн. Хэзээ татвар төлөгчийг дуудахад ирээгүй юм бэ?. Хэзээ татвар төлөгчөөс баримтуудыг өгөөгүй юм бэ?. Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-т заасны дагуу зөрчил илэрсэн бол Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийтгэлийн хуудас бичээд 4,000,000 төгрөгөөр торгох ёстой байсан. Тийм зүйл байхгүй байна. Энэ зөрчил ямар татвартай холбоотой юм бэ? гэж асуухад Нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбоотой гэж байна. Тийм бол Татварын ерөнхий хуулийн 84 дүгээр зүйлд заасныг үндэслэх байсан. Гэтэл уг хуулийн 82 дугаар зүйлийг үндэслэсэн. Мордохын хазгай гэгчээр процессуудаа буруу томъёолоод, суутган төлөгчийн үүрэг үүсэх өдрөө буруу тогтоогоод, хүлээлгэх хариуцлагаа буруу тодорхойлоод явчихсан. Тэгвэл Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.2-т хуульд үндэслэх гэсэн зарчим байна. Энэ нь тухайн татвар төлөгчийн гаргасан зөрчил нь хууль тогтоомжид заасан зохицуулалттай нийцэж байвал хэрэглэнэ, нийцэхгүй бол хэрэглэхгүй гэсэн үг юм. Тайлагнаагүй гэж нэг юм яриад, үүрэг үүссэн эхний 50,000,000 төгрөг нь ингэх ёстой гэж нэг юм яриад байна. Бид нар хуульд үндэслэж ярих ёстой. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.5-д зааснаар зорилгодоо нийцсэн байх ёстой. Татварын байгууллага татвар төлөгчийг татварын хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөж байгаа эсэхийг нь шалгадаг. Зорилгоо хэрэгжүүлж байна гээд татвар төлөгчийг хууль зөрчөөгүй байхад зөрчсөн мэтээр хохироож болохгүй. Бодит нөхцөлд тохирсон байх ёстой гэж байна. 7 дугаар сард орж ирсэн мөнгө 50,000,000 төгрөг гээд байна. Гэтэл орж ирсэн орлого биш борлуулалтын орлого гэж хэлсэн. Борлуулалтын орлогыг хуульд тодорхой заасан. Нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтаар нотлогдоно. Тэгвэл яагаад анхан шатны баримтуудыг ярихгүй байна вэ?. Өнөөдрийг хүртэл яагаад журналыг авч үзээгүй вэ?. Зарлагын баримтуудыг яагаад үзээгүй вэ?. Ганцхан е баримт дээр тоглолт хийгээд байж болохгүй. Харилцах дансаар орж ирсэн мөнгөнүүд дээр тоглолт хийгээд байж болохгүй. Сангийн сайдын 347 дугаар тушаалаар батлагдсан өмчийн бүх хэлбэрийн аж ахуйн нэгжүүдэд хэрэглэгддэг санхүүгийн анхан шатны баримтууд гэж байна. Түүнд зарлагын баримт, е баримт байгаа. Сангийн сайдын 361 дүгээр тушаалаар батлагдсан нягтлан бодох бүртгэлээр урьдчилж орсон орлого гэж юу юм. Урьдчилж гарсан зардал гэж юу юм. Борлуулалтын орлого гэж юу юм. Энэ бүгдийг тайлбарласан байгаа. Үүнийг бүгд хэрэглэх ёстой. Нийтээрээ дагаж мөрдөх журам мөн юм. Татвар төлөгчийн төлж болохуйц байдлыг харгалзан үзэх хэрэгтэй. Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх ёстой гээд татвар төлөгчийг хохироогоод байгаа нь үнэхээр хангалтгүй байна. Шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх ёстой. Нөхөн ногдуулалтын актын үндэслэх хэсгийг ярьж байна. Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэг, Татварын ерөнхий хуулийн 82 дугаар зүйлийн 82.1-т заасныг үндэслэсэн. Илэрсэн зөрчил нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбоотой мөртлөө хуулийн үндэслэл нь буруу байна. Ийм байж болохгүй. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1, 4.2.5-д заасныг татварын байгууллага зөрчсөн. Шийдвэр гаргах ажиллагааны журам, материаллаг эрх зүйг зөрчсөн, хууль буруу хэрэглэсэн тул 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн Булган аймгийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Золжаргал, Мөнхчимэг нарын гаргасан НА-04220000019 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэв.

5. Хариуцагч Булган аймгийн Татварын хэлтсийн хяналт шалгалтын улсын байцаагч Д.Золжаргал шүүхэд ирүүлсэн тайлбартаа: “8282455 регистрийн дугаартай “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ -ийн 2021-2022 онуудын санхүүгийн баримтад хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамжийн дагуу /НӨАТ төлөгчийн бүртгэлээс хасагдах/ 4221102951 тоот томилолтоор 2022 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрөөс 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийг дуусталх хугацаанд Татварын улсын байцаагч У.Мөнхчимэг, Д.Золжаргал нар эрсдэлд суурилсан төлөвлөгөөт бус иж бүрэн шалгалтыг хийж гүйцэтгэв.

“Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдөр Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгэгдсэн байна. НӨАТ төлөгчөөс хасагдах хүсэлт өгсний дагуу Эрсдэлийн удирдлагын газарт хүргүүлэхэд эрсдэл “51” буюу “дунд” үнэлгээтэй байсан. Хяналт шалгалт хийх хугацааг 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийг дуусталх хугацаанд шалгалт хийхэд дараах зөрчлүүд илэрсэн. Үүнд:

1. Хяналт шалгалт хийх явцад “Нэвсгэр өвст ургамал” ХХК-ны хаан банкин дахь бүртгэлтэй 5286172353 тоот дансны гүйлгээгээр 2021 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр орлого орж НӨАТ төлөгч болох үүрэг үүссэн өдөр байсан боловч тухайн аж ахуйн нэгж НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлээгүй нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл 4.1.8-д “Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр” гэж энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа эрхэлж орлого олж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдийн уг үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн өдрийг, гэсэн заалтыг зөрчсөн нь тогтоогдсон.

2. НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлснээс хойших хугацаанд үйл ажиллагаа явуулаагүй боловч Эрсдэлийн удирдлагын газраас эрсдэлийн оноо “51” буюу дунд үнэлгээтэй байгаа нь жилийн эцсийн аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн борлуулалтын орлого 204,479,000 төгрөг, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлангийн борлуулалтын орлого 0,00 дүнгээр тайлагнасантай холбоотойгоор хяналт шалгалт хийх хугацаанд өөрчлөлт оруулж хугацааг 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийг дуустал шалгахаар хугацааг сунгасан.

3. “Нэвсгэр өвст ургамал” ХХК-ны Хаан банкин дахь 5286172353 дансны хуулгаар тухайн жилийн борлуулалтын орлого 215,285,000 төгрөг байсан. Цахим төлбөрийн баримтын системд Монголын бэлчээр ашиглагчдын холбоонд 204,479,000 төгрөгийг борлуулалтын орлогоор төлбөрийн баримт үүсгэсэн боловч тухайн борлуулалтын орлогыг чөлөөлөгдөх орлого хэмээн үзэж тайланд тусгаагүй нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д Монгол улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна. Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйл 28.1-д “татвар төлөгч холбогдох татварын хуулиар төлбөл зохих татварын ногдлоо өөрөө тодорхойлж, хуулиар тогтоосон хугацаанд төсөвт төлнө”, 29 дүгээр зүйлийн 29.1.1-д “анхан шатны баримт бүрдүүлэх, нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам, нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу төлбөрийн баримтад үндэслэн хөтөлж, татварын тайланг санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэлд үндэслэн үйлдэх” гэсэн заалтуудыг тус тус зөрчсөн тул Зөрчлийн тухай хууль 11.19 дүгээр зүйлийн 11.19.4, Татварын ерөнхий хууль 73 дугаар зүйлийн 73.1, 82 дугаар зүйлийн 82.1.1 дэх заалтыг тус тус үндэслэн 18,589,000 төгрөгийн нөхөн татвар 5,576,700 төгрөгийн торгууль, 3,766,876 төгрөгийн алданги, нийт 27,932,576 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр хуулийн дагуу №НА-04220000019 тоот актыг үнэн зөв үйлдсэн болно” гэжээ.

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Булган аймгийн Татварын хэлтсийн хяналт шалгалтын тасгийн дарга, улсын байцаагч С.Санжаасүрэн шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “... “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөс хасуулах хүсэлтийн дагуу татварын ерөнхий газрын Эрсдлийн удирдлагын газарт хүсэлтийг дамжуулж, энэ аж ахуйн нэгжийг эрсдэлтэй эсэхийг хянуулсан. Хэрвээ эрсдэлгүй байвал шууд татан буулгах тухай шийдвэр ирдэг. Гэтэл Татварын ерөнхий газрын Эрсдлийн удирдлагын газраас “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг өндөр эрсдэлтэй буюу 51 хувийн үнэлгээтэй байх тул хяналт шалгалтад хамруулах нь зүйтэй гэсэн шийдвэр ирсэн. Ингээд төлөвлөгөөт бус шагалтад хамруулахаар оруулсан.  2012 оноос хойш манай татварын хяналт, шалгалтын үйл ажиллагаа цахимжсан. Хяналт, шалгалтын программд уг аж ахуйн нэгжийг шалга гэж төлөвлөгөөнд орж ирсэн. Үүний дагуу Татварын хяналт шалгалтын тасгийн дарга  төлөвлөгөө баталж, томилолт олгосон. 2022 онд хяналт шалгалтыг 3 байцаагч, ахлахтайгаа хийж байсан. Байцаагч нараас хэн нь ахлах болох хэн нь уг аж ахуйн нэгжид мэдэгдэж, баримтаа шаардаж авах вэ гэдгийг тодруулахын тулд томилолт үүсгэдэг. Томилолт авсан байцаагч Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.5-д заасны дагуу 10-аас доошгүй хоногийн өмнө татвар төлөгчид үүнийг мэдэгдэж, санхүүгийн баримтыг шаардан авч хяналт, шалгалтыг эхлүүлдэг. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хэлж байгаагаар 3 үе шат буюу бэлтгэх, гүйцэтгэх, дуусгах үе шатуудаар хяналт, шалгалт явагддаг. Бэлтгэх шатанд томилолт авсанаас хойш байцаагч программ дээр тухайн байгууллагын тайлан, мэдээг шалгаж эрсдэл нь хаана байна гэдгийг тогтоож, татвар төлөгчөөс баримтаа шаардах үйл ажиллагаа явагддаг. Баримтаа шаардаж авсан тохиолдолд гүйцэтгэх ажиллагаагаа хийж, санхүүгийн баримтыг шалгаж, зөрчил байвал хяналт, шалгалтын ахлахад танилцуулдаг. Дуусах шатанд нөхөн ногдуулалтын акт бичигддэг. Тухайн аж ахуйн нэгжийг Татварын ерөнхий газрын Эрсдлийн удирдлагын газраас 51 хувийн буюу дунд үнэлгээтэй гэсний дагуу анх хяналт шалгалтын хугацааг 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийг хүртэл хийж гүйцэтгэхээр томилолт олгосон. Манай байгууллага цахимжсан тул томилолт цахимаас гардаг. Хяналт шалгалтын тасгийн дарга гэсэн гарын үсэг зурагдаад бусад сунгалтын мэдээллүүд нь өөр цаасан дээр хэвлэгдсэн. Хэвлэхээр гарын үсэгнийхээ доор гардаггүй тул шинэ цаасан дээр хэвлэж хэргийн материалд өгсөн. Шалгалтын хугацаанд уг НҮТББ-ын захирал нь Улаанбаатар хотод суралтанд суух болсон тул хяналт, шалгалтын хугацааг сунгасан. Миний бие өөртэй нь уулзаад сургалтанд суух талаар нотлох баримтаа ирүүл гэж хэлсэн. Бид нар томилолтын хугацаанд хяналт, шалгалтыг хийж дуусгах үүрэгтэй байсан. Сургалтанд суусан талаархи баримтыг мэйл хаягаар авч томилолтын хугацааг сунгасан. Сунгасан талаархи мэдээлэл нөхөн ногдуулалтын актад орсон байгаа. Хяналт, шалгалтын явцад “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын дансаар 2021 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр орлого орж ирсэн. Энэ нь 50,000,000 төгрөг ба түүнээс дээш дүнг давсан тул нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн үүрэг үүссэн өдөр гэж тодорхойлж байна. Эрсдэл яагаад үүссэн бэ? гэхээр 2021 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр 197,000,000 төгрөгийн орлого орсон. Гэтэл энэ татвар төлөгч нь хуульд заасан босго давсан бол 10 хоногийн дотор татварын албанд энэ талаар мэдэгдэж, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх ёстой. Энэ нь татвар төлөгчийн үүрэг юм. Гэтэл энэ үүргээ биелүүлээгүй. Сүүлд 10 дугаар сард нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч болсон. Үүнээс хойш энэ байгууллагад борлуулалт хийгдэж орлого орсон зүйл байхгүй. Гэтэл татварын хяналт шалгалтаар татварын хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг шалгадаг. Татвар төлөгч хэдийгээр өөрөө орлого, зарлагаа тодорхойлж тайлагнадаг боловч татварын хяналт шалгалтаар татвар төлөгч хууль тогтоомжийг үнэн зөв дагаж мөрдсөн эсэхийг шалгадаг. Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1-т зааснаар татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлвөл зохих ноогдлоо бүрэн гүйцэт тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана гэж заасан. Үүний дагуу хяналт, шалгалт хийж, нөхөн ногдуулалт бичсэн. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн ярьж байгаагаар 100 гаруй сая төгрөг орсон гэж байна. Тэгвэл хуульд 50,000,000 төгрөгийн босго яагаад тавигдсан бэ?. 185,000,000 төгрөгийн орлого орсон. Энэ орлогод нэмэгдсэн өртгийн орлогын албан татвар ногдохгүй. Үүнээс хойшхи орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдоно гэж буруу тайлбарлаад байна. Эрсдэлийн удирдлагын газраас тухайн байгууллагыг 51 хувьтай гэж шийдвэрлэж ирүүлсэн. Гэтэл шалгалтын хугацааг 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс гэж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгч болсон өдрөөс хойших хугацааг тавьсан байсан. Гэтэл энэ байгууллагын эрсдэл уг хугацаанд байхгүй үүнээс өмнө аж ахуйн нэгж дээрээ борлуулалтын орлого гэж тайлагнасан. Гэтэл е баримтаар Монголын бэлчээр ашиглалтын холбоо руу 100 гаруй сая төгрөгийн борлуулалтыг шивсэн. Харин нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дээр 0 гэж байсан. Эрсдэл нь шалгах хугацаанд байхгүй байна гэхэд Эрсдлийн удирдлагын газар шалгах хугацааг 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс гэж оруулж ирсэн. Энэ талаар эх материал дээр байгаа. 14-ний өдөр актаа хэвлэхэд актын дээд хэсэг автоматаар программаас хэвлэгдсэн. Ингэхдээ засвар нь орж ирээгүй байсан. Тэр үед томилолт нь засагдсан байсан. Нарангэрэл төлөөлөгч анх акттай танилцаад зургийг нь авъя гэсэн. Нэгэнт та зургийг нь авч байгаа тул та танилцсанаар гарын үсэг зур гэсэн. Түүнээс биш акт дээр гарын үсэг зуруулаагүй. Төлөөлөгч акт дээр хүчээр гарын үсэг зуруулсан гэж тайлбарлаад байна. Нарангэрэл төлөөлөгч надтай орж ирж уулзсан. Би эрх, үүргийг нь тайлбарлаад захиргааны хэргийн шүүхэд хандаж болно. Миний хувьд татварын улсын байцаагчийн шийдвэрт нөлөөлөх зүйл байхгүй гэж хэлсэн. Актад бүх байцаагч нар гарын үсэг зурсан, Татварын хяналт шалгалтын тасгийн дарга гарын үсгээ зурсан байдаг. Гэтэл Нарангэрэл төлөөлөгчийг явсаны дараа он нь солигдсон эсэхийг шалгахад солигдоогүй байсан. Би программ томилолтын хугацааг татахгүй байна гээд Эрсдлийн удирдлагын газар луу дахиж ярьсан. Ингээд мэдээлэл технологийн төв рүү яриад хугацааг нь 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болгуулсан. Маргааш нь Нарангэрэл төлөөлөгч өөрөө ирж актаа гардаж авсан. Та 1 хувь актаа ямар ч байсан аваад яв. Маргаан таслах зөвлөлд ийм ийм хүмүүс байдаг гэж хэлсэн. Төрийн сангийн Батцогт дарга болон хуулийн хэлтсийн холбогдох хүмүүстэй актаа барьж очоод уулзсан байсан. Гэтэл танилцуулаагүй юм шиг ярьж байна. Ингэж засвар орсон шүү гэхэд 1 хувь актаа аваад гарсан. Монголын бэлчээр ашиглалтын холбоотой гэрээ байгуулсан байна. Хэргийн материал дотор гэрээ авагдсан. Гэрээгээ хаагаад акт үйлдсэн. 2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны  өдөр акт үйлдэж, 197,800,000 төгрөгийн е баримтад “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ борлуулалтын орлого гээд Монголын бэлчээр ашиглалтын холбоо нь худалдан авагч тал болоод явсан байна. Энэ 2 байгууллага бие бие рүүгээ гүйлгээ хийгээд байдаг мөртлөө бланк нь нэг байна. Энэ бол хууль зөрчсөн байна. Борлуулалтын орлогоо аж ахуйн нэгж дээрээ тайлагнасан мөртлөө нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дээрээ тайлагнаагүй учраас нэмэгдсэн өртгийн албан татварын борлуулалтын орлого гэж үзэх үндэслэлтэй юм. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд заасан борлуулалт гэсэн зүйлийг уншиж танилцуулаад байна. Борлуулалт яг тийм л байдаг. Барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх гэж байна. Малчдаас үхэр аваад Монголын бэлчээр ашиглалтын холбоонд шилжүүлсэн. Энэ чинь борлуулалт юм. Мөнгө нь ороод ирсэн. Энэ байгууллагын дансанд орж ирсэн тул зарцуулах эрх нь энэ байгууллагын асуудал юм. Ийм учраас нэмэгдсэн өртгийн албан татварын борлуулалтын орлого гэж үзэж татварын улсын байцаагч нар нөхөн ногдуулалтын акт бичсэн... аж ахуйн нэгжийн борлуулалт бол нэмэгдсэн өртгийн албан татварын борлуулалттай ижил байх ёстой... 50,000,000 төгрөгийн босго давлаа түүнээсээ худалдан авалтаа хасаж өгнө. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн эрх үүссэн өдөр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч болсон өдөр хоёрын хооронд худалдан авалт байвал татвар төлөгч үүнийг хасах эрхтэй байдаг... Акт гаргахаас өмнө би Татварын ерөнхий газар луу хүсэлт явуулсан. Томилолт засагдлаа гээд акт хэвлэсэн асуудал дээр ач холбогдол өгөөд байна. Захиргааны ерөнхий хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-т илэрхий алдааг засах гэж заалт байгаа. Тухайн акттай холбоотой дүнд илэрхий өөрчлөлт ороогүй. Захиргааны актын бичилт болон тооцооны алдаа түүнтэй адилтгаж болохоор өөр бусад илэрхий алдааг захиргааны актын үндсэн зохицуулалт, утга агуулгыг өөрчлөлгүйгээр захиргааны байгууллага өөрийн хүсэлтээр буюу оролцогчийн хүсэлтээр засна гэж байна. Үүний дагуу томилолт үүсгэсэн он, сар татагдаагүй тул ийм зүйл болсон... Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1-т заасны дагуу борлуулалт тул татварын улсын байцаагчийн актыг хэвээр үлдээж өгнө үү” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

1. 1. Нэхэмжлэл үндэслэлтэй байна.
   2. Нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь дараах үндэслэлээр Булган аймгийн Татварын хэлтсийн улсын байцаагч нарын 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдөр гаргасан НА-04220000019 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулахаар маргасан байна. Үүнд:
1. Татварын улсын байцаагч шийдвэр гаргах ажиллагааны журам зөрчсөн.
2. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгч болсон өдрийг буруу тодорхойлсон,
3. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн өдрөөс өмнөх хугацааны борлуулалтын орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг тайлагнах учиргүй.
4. Маргаан бүхий “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг гаргасан хууль зүйн үндэслэл тохироогүй.

3. Хэрэгт авагдсан бичгийн нотлох баримтаар дараах үйл баримтууд тогтоогдов.

1. Нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь “Бэлчээрийн менежмент”-ийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахаар 2018 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдөр улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн, Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоотой 2021 оны 6 дугаар сарын 23-ны өдөр 21/45 дугаар бүхий “Сэлэнгэ үүлдрийн үржлийн үхэр сонгох, үржлийн цөм сүрэг бүрдүүлэх, гарал үүсэл чанарын мөшгөх тогтолцоог нэвтрүүлэх талаар хамтран ажиллах гэрээ”-г байгуулсан байх ба тус гэрээт ажлыг гүйцэтгэхэд 197900000 төгрөгийн санхүүжилт гаргахаар харилцан тохиролцжээ.
2.  Нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын гүйцэтгэх захирал Хишигсүрэнгийн Нарангэрэлийн ХААН банк дахь 5286172353 дугаарын дансанд 2021 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдрөөс мөн оны 8 дугаар сарын 27-ны өдрүүдэд орсон орлого болон гаргасан зарлагын гүйлгээг “Депозит дансны дэлгэрэнгүй хуулга”-аас харахад

- Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбооноос нэхэмжлэгчид нийт 199879000 төгрөгийг шилжүүлсэн болох нь 2021 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр 60000000 болон 43200000 төгрөг, 2021 оны 7 дугаар сарын 19-ний өдөр 49500000 төгрөг, 2021 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр 45200000 төгрөг буюу нийт 197900000 төгрөгийг “Малчдын үржлийн цөм сүрэг RMTS нэвтрүүлэх” гэх “Хуулгын агуулга”-тай, 2021 оны 8 дугаар сарын 26-ны өдөр 1 удаагийн гүйлгээгээр 1979000 төгрөгийг “Малчдын үржлийн цөм сүргийн үлд/төлбөр Бул” гэх “Хуулгын агуулга”-тай орлогын гүйлгээгээр,

- харин “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-аас нийт 39 удаагийн гүйлгээгээр 197800000 төгрөгийг нэр бүхий иргэдийн данс руу шилжүүлсэн болох нь 2021 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр нийт 11 удаагийн гүйлгээгээр 102000000 төгрөгийг, мөн сарын 09-ний өдөр 1 удаагийн гүйлгээгээр 1200000 төгрөгийг, 26-ны өдөр нийт 27 удаагийн гүйлгээгээр 94600000 төгрөгийг “МАЛЫН ЦӨМ СҮРЭГ RMTS НЭВТРҮҮЛЭХ” гэх “Хуулгын агуулга” бүхий зарлагаар,

- 100000 төгрөгийг малын гарал үүслийн зөвшөөрөл авахад зарцуулсан болох нь 2021 оны 7 дугаар сарын 26-ны өдрийн 2 удаагийн гүйлгээгээр нийт 100000 /54000+ 46000/ төгрөгийг “МАЛЫН ЦӨМ СҮРЭГ ГАРАЛ ҮҮСЭЛ” гэх “Хуулгын агуулга” бүхий зарлагаар,

- 2021 оны 8 дугаар сарын 27-ны өдөр тус бүр 4000, 1975000, 4600000  төгрөгийн үнийн дүн бүхий зарлагуудыг гаргасан болох нь Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд шилжүүлсэн “ТӨЛБӨРИЙН БАРИМТ”-уудаар тус тус нотлогдож байна.  

3. “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь нэр бүхий малчдаас хүлээж авсан үхрүүдийг “СЭЛЭНГЭ ҮҮЛДРИЙН ҮРЖЛИЙН ҮХЭР НИЙЛҮҮЛЖ, ХҮЛЭЭЛГЭН ӨГСӨН ТУХАЙ АКТ” болон “Зарлагын баримт”-уудыг 2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны өдөр үйлдэж бүдүүн бух 2, өсвөр бух 4, бүдүүн, тугалтай үнээ 75, гунж 46, бүгд 127 үхрийг Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд хүлээлгэн өгч, ДДТД:000008282455000210823000001861239 дугаартай “ТӨЛБӨРИЙН БАРИМТ”-ыг гаргажээ. /Хэргийн 17-18, 22 дугаар хуудас болон эх хувь нотлох баримтын 108-110 дугаар хуудас/.
4. Хэргийн оролцогчдын тайлбараар “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь 2021 оны 9 дүгээр сарын 27-ны өдөр “нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгч”-өөр бүртгүүлэх хүсэлтийг Булган аймгийн Татварын хэлтэст гаргаж, тус Хэлтсээс 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдөр холбогдох гэрчилгээг олгосон[1] болох нь тогтоогдож байна.
5. Нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь 2022 оны 9 дүгээр сарын 26-ны өдрийн 1 дугаартай албан бичгээр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөс чөлөөлүүлэх тухай хүсэлтийг Булган аймгийн Татварын хэлтэст гаргасан байх ба тус Хэлтэс нь 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн 01/573 дугаартай албан бичгээр уг хуулийн этгээдийн эрсдлийг тооцуулах хүсэлтийг Татварын ерөнхий газрын Эрсдлийн удирдлагын газар /Цаашид “Эрсдлийн удирдлагын газар” гэх/-т гаргажээ.
6. Эрсдлийн удирдлагын газраас “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг 51 хувийн “дунд” эрсдэлтэй үнэлгээ өгсөн үндэслэлээр Булган аймгийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн дарга С.Санжаасүрэнгээс 2022 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдөр 4221102951 дугаартай “ТАТВАРЫН ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТ ХИЙХ ТОМИЛОЛТ”-ыг олгож, тус Хэлтсийн улсын байцаагч У.Мөнхчимэг, Д.Золжаргал нар татварын хяналт шалгалтыг хийсэн үйл баримтууд болсон болох нь хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч нарын шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар, хэрэгт авагдсан бичгийн баримтуудаар тогтоогдож байна. Энд гарсан агуулгын хүрээнд хэргийн оролцогчид маргаагүй.    

4. Харин улсын байцаагч нар “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын санхүүгийн үйл ажиллагаанд татварын хяналт шалгалтыг явуулж НА-04220000019 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдөр гаргаснаар маргаан эхэлсэн байна.

1. Хэрэгт авагдсан 2022 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн огноо, 4221102951 дугаартай “ТАТВАРЫН ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТ ХИЙХ ТОМИЛОЛТ”-д “Татварын хяналт шалгалтанд хамрагдах хугацаа: 2021-01-01 – 2022-10-26”, “Татварын хяналт шалгалтын төрөл: 6.1.НӨАТ-төлөгчийн бүртгэлээс хасагдах” гэж тусгажээ.
2. Нэхэмжлэгч, түүний төлөөлөгч нар “Нөхөн ногдуулалтын актын эхний нүүрийг сольсон нь хууль зөрчсөн” гэж, хариуцагч “...Томилолтын хугацаа актан дээр татагддаг... Татварын ерөнхий газрын Эрсдлийн удирдлагын газарт хяналт, шалгалтын хугацааг 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болгуулахаар хүсэлт гаргаж, хугацааг өөрчилсөн... 12 дугаар сарын 14-ний өдөр өөрчлөлт нь орж ирэхгүй байсан. Хүсэлтийг дахиж явуулаад засвар хийгдсэн Захиргааны ерөнхий хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-д зааснаар актын агуулгад өөрчлөлт ороогүй” гэх агуулгаар тус тус мэтгэлцэв.
3. Шүүх маргалдагч талуудыг байлцуулан маргаан бүхий НА-04220000019 дугаартай актын а) хувийн хэрэгт авагдсан болон б) нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчид гардуулсан эх хувиуд /хэргийн 28-30 дугаар хуудас/, в) нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн утсанд хадгалагдсан тухайн актын зурагт үзлэг хийх замаар актын эхний хуудаст татварын хяналт шалгалтад хамруулах санхүүгийн үйл ажиллагааны эхлэх хугацааг хэрхэн бичигдсэн байгааг харьцуулан судлахад

•  хувийн хэрэгт хадгалагдаж буй эх хувьд “...2021 оны 1 сарын 01-ний өдрөөс...” гэж,
• нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчид гардуулсан эх хувьд “...2021 оны 01 сарын 01-ний өдрөөс...” гэж,
• утсан дахь зурагт “...2021 оны 10 сарын 11-ний өдрөөс...” гэж тус тус өөр өөрөөр бичсэн байх ба актын бусад бичвэрүүд ижил /эхний нүүрэн дэх энэхүү бичвэрээс бусад хэсэгт өөрчлөлт оруулаагүй/, нэхэмжлэгчид гардуулсан хувийн эхний нүүр хуулбар хэлбэрээр хүргэгдсэн, тус захиргааны актын цаасан хувиудын эхний хуудсаас бусад хуудаст нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч Х.Нарангэрэлийнх гэх хөх өнгийн бэхээр зурсан гарын үсэг байгаа нөхцөл байдал тогтоогдов.

4. Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.4-т “Нөхөн ногдуулалтын акт...-т хяналт шалгалт хийсэн татварын улсын байцаагч гарын үсэг зурж, хариуцсан нэгжийн дарга хянан баталгаажуулж гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болно”, 42.5-д “Татварын алба, татварын улсын байцаагч нь албан ёсны маягтад эцэслэн баталгаажуулаагүй нөхөн ногдуулалтын актыг татвар төлөгчид урьдчилан танилцуулахгүй” гэж, Захиргааны ерөнхий хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-д “Захиргааны актын бичилт болон тооцооны алдаа, түүнтэй адилтгаж болохоор өөр бусад илэрхий алдааг захиргааны актын үндсэн зохицуулалт, утга агуулгыг өөрчлөхгүйгээр захиргааны байгууллага өөрөө, эсхүл оролцогчийн хүсэлтээр засах эрхтэй бөгөөд уг засварыг оролцогчид мэдэгдэх үүрэгтэй” гэжээ.
5. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн “”Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ сүүлд цаасаар гардаж авахад нь актын эхний нүүрт засвар оруулсан тул сольсон гэдгийг тайлбарлаад гардуулж өгсөн...” гэх тайлбарыг нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч үгүйсгэсэнгүй.
6. Захиргааны ерөнхий хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1 дэх хэсгийн зохицуулалт нь хүчин төгөлдөр болсон захиргааны актын тухайд хэрэглэгдэнэ.
7. Нэхэмжлэгчид танилцуулсан маргаан бүхий актад эрх бүхий албан тушаалтнууд гарын үсэг зурсан байсан нь хэргийн оролцогчдын тайлбар, тухайн актын эх хувиуд болон нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн утсанд хадгалагдаж буй актын зурагт хийсэн үзлэгээр  тогтоогдов.
8. Маргалдагч нарын тайлбараас татварын хяналт шалгалтыг нэхэмжлэгчийн 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрүүдэд явуулсан санхүүгийн үйл ажиллагаанд хийсэн бодит үйл явдал болсон болох нь нотлогдож байна.
9. Нөгөө талаар маргаан бүхий актын “ТЭМДЭГЛЭХ НЬ” хэсгээс улсын байцаагч нар нэхэмжлэгчийн 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн хооронд явуулсан санхүүгийн үйл ажиллагаанд татварын хяналт шалгалтыг хийсэн гэх агуулга илэрхийлэгдэж байх ба эхний хуудаст бичигдсэн огноог өөрчилснөөр тухайн агуулга нь өөрчлөгдөөгүй байх тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1 дэх хэсгийн зохицуулалтыг зөрчөөгүй байна гэж дүгнэлээ.   
10. Энэхүү дүгнэлт нь шүүх /хэргийн оролцогчдын маргаж буй үндэслэлээр/ улсын байцаагч нар татварын хяналт шалгалтыг хуульд заасан журмын дагуу явуулсан эсэх болон маргаан бүхий НА-04220000019 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ын хууль зүйн үндэслэл[2]-д дүгнэлт хийхэд нөлөөлөхгүйг тайлбарлах нь зүйтэй гэж үзэв.

5. Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч нар “4221102951 дугаартай “ТАТВАРЫН ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТ ХИЙХ ТОМИЛОЛТ”-д заасан хугацааг зөрчиж татварын хяналт шалгалтыг явуулсан. Нөхөн ногдуулалтын актад томилолтыг хавсаргаж өгөөгүй...” гэж, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс “...олгосон томилолтыг программаас хэвлэж авдаг. Зарлан дуудах хуудас дээр тодорхой бичиж мэдэгддэг. Томилолтыг татвар төлөгчид гардуулж өгдөггүй...” гэж тус тус мэтгэлцэв.

1. Татварын улсын байцаагч У.Мөнхчимэг, Д.Золжаргал нарын гаргасан 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн НА-04220000019 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ын хувийн хэрэгт авагдсан “Зарлан дуудах хуудас”[3]-т “...Захирал албан тушаалтай Хишигсүрэн овогтой Нарангэрэл таныг ...204 тоот өрөөнд 2022 оны 12 сарын 01-ний өдрийн 10 цагт татвар төлөгч “Нэвсгэр өвст ургамал” ТББ-ын 2021-2022 оны санхүүгийн баримтад татварын хяналт шалгалт хийх зорилгоор татварын улсын байцаагч У.Мөнхчимэг, Д.Золжаргал нартай уулзахыг мэдэгдэн ... зарлан дуудах хуудас үйлдэв...” гэж тэмдэглэжээ.   
2. Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2-т “Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ”, 41.4 “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана”, 42 дугаар зүйлийн 42.3-т “Нөхөн ногдуулалтын акт ...нь ...хавсралтын хамт хүчинтэй байна” гэж тус тус хуульчилсан.
3. Нөхөн ногдуулалтын НА-04220000019 дугаартай актын хувийн хэрэгт авагдсан тухайн захиргааны акт болон түүнтэй нэг өдөр гаргасан №05 дугаартай “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан акт”-уудад нэхэмжлэгчийн 2021 оны санхүүгийн үйл ажиллагааг бүхэлд нь татварын хяналт шалгалтад хамруулсан гэж тусгасан боловч бусад нотлох баримтууд болох маргаан бүхий захиргааны актыг гаргасан өдөр буюу 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн №25808 дугаартай “Зөвлөмж”, түүний дараагийн өдөр буюу 2022 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр гаргасан “Нэвсгэр өвст ургамал” ХҮТББ[4]-ийн хяналт шалгалтын ажлын чанарын баталгаажуулалтын хуудас”, 2022 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдөр гаргасан “Татварын хяналт шалгалтын ажлын карт” гэх баримтуудад уг хуулийн этгээдийн 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн хоорондох санхүүгийн үйл ажиллагааг хамруулж татварын хяналт шалгалтыг хийсэн агуулга илэрхийлэгдэж байна.
4. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс “...2012 оноос хойш манай татварын хяналт, шалгалтын үйл ажиллагаа цахимжсан... тул томилолт цахимаас гардаг... Эрсдлийн удирдлагын газраас 51 хувь буюу дунд үнэлгээтэй гэсний дагуу хяналт, шалгалтын хугацааг 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс ... гэж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгч болсон өдрөөс хойшхи хугацааг тавьсан байсан. Гэтэл энэ байгууллагын эрсдэл уг хугацаанд байгаагүй үүнээс өмнө аж ахуйн нэгж дээрээ борлуулалтын орлого гэж тайлагнасан... Эрсдлийн удирдлагын газар шалгах хугацааг 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс гэж оруулж ирсэн... 14-ний өдөр актаа хэвлэхэд актын дээд хэсэг автоматаар программаас хэвлэгдсэн. Ингэхдээ засвар нь орж ирээгүй байсан...“ гэж тайлбарлаж байгаа ч тэрээр Эрсдлийн удирдлагын газрын “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын санхүүгийн үйл ажиллагаанаас татварын хяналт шалгалтад “2021-10-11-ээс 2022-10-26” гэх хугацааг хамруулахаар тогтоосныг тусгасан “Томилолт”-ыг эх баримтад хавсаргаагүй, уг томилолтод заасан татварын хяналт шалгалтад хамрагдах хугацаанд засвар[5] оруулсан /өөрчлөлтийн/ талаар нэхэмжлэгчид хэрхэн мэдэгдсэнийг нотлох баримтуудыг шүүхэд ирүүлсэнгүй. Тодруулбал: Хэрэгт болон НА-04220000019 дугаартай захиргааны актын хувийн хэрэгт авагдсан 4221102951 дугаартай томилолтод тусгасан хугацаа нь нэхэмжлэгчийн 2021 оны санхүүгийн үйл ажиллагааг бүхэлд нь татварын хяналт шалгалтад хамруулахаар эхнээсээ л тогтоосон мэтээр ойлгогдохоор байх ба энэ нь хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн “хяналт шалгалтад хамруулах хугацаанд засвар оруулсан” гэх агуулга бүхий тайлбартай зөрчилдөж байна. 
5. Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.2-т “Татварын хяналт шалгалт хийхэд “тодорхой байх” зарчмыг баримтлахаар хуульчилсан бөгөөд хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь шүүх хуралдаанд “...улсын байцаагчид томилолтод заасан хугацаанаас бусад хугацааны санхүүгийн үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийх эрх үүсэхгүй...” гэж тайлбарлав. 
6. Тиймээс хариуцагч нь Эрсдлийн удирдлагын газраас “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрүүдэд явуулсан санхүүгийн үйл ажиллагаанд хийсэн хяналт, шалгалтаар зөрчил илрээгүй бол тухайн ажиллагааг дуусгавар болгох учиртай бөгөөд шалгалтад хамрагдах санхүүгийн үйл ажиллагааны хугацааг өөрчилсөн бол энэ талаар нэхэмжлэгчид мэдэгдэх үүрэгтэй.
7. Гэтэл хариуцагч нар нь “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-д 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс мөн оны 10 дугаар сарын 10-ны өдрийн хоорондох хугацаанд явуулсан санхүүгийн үйл ажиллагаанд татварын хяналт шалгалтыг үргэлжлүүлэн хийхээр болгож өөрчилсөн шийдвэрийг мэдэгдсэн байх үүргээ бүрэн гүйцэтгээгүй нь Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.2-т заасан “тодорхой байх” зарчмыг зөрчсөн гэж дүгнэлээ.

6. “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүссэн өдрийг нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд 127 үхрийг хүлээлгэж өгсөн өдөр буюу 2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны өдөр” гэж, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбооноос  “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын дансанд 50000000 төгрөгөөс дээш орлого орж ирсэн өдөр буюу 2021 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр” гэж тус тус мэтгэлцэж байна.

1. Булган аймгийн Татварын хэлтэс нь “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн хоорондох санхүүгийн үйл ажиллагаанд татварын хяналт шалгалтыг хийсэн зорилго нь тус хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар тайлагнах үүргээ хэрхэн гүйцэтгэснийг тодорхойлох зорилгоор явуулсан болох нь хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн шүүх хуралдаанд гаргасан “...Эрсдлийн удирдлагын газраас тухайн байгууллагыг 51 хувьтай гэж шийдвэрлэж ирүүлсэн... ебаримтаар Монгол бэлчээр ашиглагчдын холбоо руу 100 гаруй сая төгрөгийн борлуулалтыг шивсэн. Харин нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дээр 0 гэж байсан... Борлуулалтын орлогоо аж ахуйн нэгж дээрээ тайлагнасан мөртлөө нэмэгдсэн өртгийн албан татвар дээрээ тайлагнаагүй учраас ...нөхөн ногдуулалтын акт бичсэн...” гэх тайлбараар нотлогдож байна.
2. Татварын ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2-т “Энэ хуулиар зохицуулаагүй, эсхүл энэ хуульд зааснаас өөрөөр татварын бусад хуульд заасан бол тухайн харилцааг нарийвчлан зохицуулсан татварын хуулийн зүйл, хэсэг, заалт давуу үйлчилнэ” гэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-д “Энэ хуулийн зорилт нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг ногдуулах, төсөвт төвлөрүүлэх, буцаан олгох, тайлагнахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино”, 3 дугаар зүйлийн 3.1-д “...хуулийн этгээдийн... Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бараа, ажил үйлчилгээнд албан татвар ногдуулахад энэ хууль үйлчилнэ” гэж зааснаас үзэхэд татварын хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий хуульд заасан журмын дагуу явуулах бөгөөд хяналт шалгалтын үйл ажилллагаанд хэрэглэгдэх нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбогдох нэр томъёог Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн холбогдох зохицуулалтад заасан утгаар ойлгож, хэрэглэхээр байна. Тухайлбал: Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1-д “"борлуулалт" гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх...-ийг”, 4.1.2-т “"бараа" гэж мөнгөн хөрөнгөнөөс бусад бүх төрлийн хөрөнгийг”, 4.1.8-д “"нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр" гэж энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа эрхэлж, орлого олж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдийн уг үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн өдрийг”, 4.1.19-т “"нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгч болсон өдөр" гэж энэ хуулийн дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгэгдэн гэрчилгээ авсан өдрийг ойлгоно” гэж тус тус хуульчилсан.
3. 2021 оны 6 дугаар сарын 23-ны өдөр байгуулсан “Сэлэнгэ үүлдрийн үржлийн үхэр сонгох, үржлийн цөм сүрэг бүрдүүлэх, гарал үүсэл чанарын мөшгөх тогтолцоог нэвтрүүлэх талаар хамтран ажиллах гэрээ”-гээр Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоо нь 197900000 төгрөгийн санхүүжилтийг гаргах бөгөөд түүний 30 хувийг гэрээ байгуулмагц урьдчилгаа байдлаар, ажил гүйцэтгэх явцад үндэслэн 45 хувийг, үлдэх хувийг гэрээний үүргийн биелэлтийг талууд дүгнэснээс хойш 10 хоногийн дотор тус тус “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-д олгох, “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь Сэлэнгэ үүлдрийн үржлийн зориулалттай үхэр сонгох, нийлүүлэх, үржлийн цөм сүрэг бүрдүүлэх, гарал үүсэл чанарын мөшгөх тогтолцоог нэвтрүүлэх ажлыг гэрээнд заасан 60 хоногийн хугацаанд чанарын өндөр түвшинд гүйцэтгэхээр тус тус харилцан тохиролцсон болох нь дээрх хуулийн этгээдүүдийн дунд 2021 оны 6 дугаар сарын 23-ны өдөр байгуулсан 21/45 дугаартай гэрээгээр нотлогдож байна.
4. Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоо нь 2021 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын данс руу 60000000 болон 43200000 төгрөг, нийт 103200000 төгрөгийг шилжүүлсэн болох нь нэхэмжлэгчийн ХААН банк дахь 5286172353 дугаарын дансны гүйлгээ /хуулга/-гээр, “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь 2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны өдөр Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд бүгд 127 үхрийг хүлээлгэж өгсөн болох нь Сэлэнгэ үүлдрийн үхэр нийлүүлж, хүлээлгэж өгсөн акт, зарлага болон төлбөрийн баримтуудаар тус тус тогтоогдсон.  
5. 21/45 дугаар бүхий “Сэлэнгэ үүлдрийн үржлийн үхэр сонгох, үржлийн цөм сүрэг бүрдүүлэх, гарал үүсэл чанарын мөшгөх тогтолцоог нэвтрүүлэх талаар хамтран ажиллах гэрээ”-ний холбогдох зохицуулалтаас харахад Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбооноос 2021 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ руу 103200000 төгрөгийг шилжүүлсэн үйлдэл нь дээрх гэрээгээр хүлээсэн урьдчилгаа санхүүжилт олгох үүргээ гүйцэтгэсэн гэж ойлгогдохоор байна. Өөрөөр хэлбэл Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоо нь өөрийн хөрөнгөөр Сэлэнгэ үүлдрийн үхрийг худалдан авах ажлыг “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-аар гүйцэтгүүлэхээр тус 103200000 төгрөгийг шилжүүлсэн үйлдэл бөгөөд энэхүү мөнгөн хөрөнгө нь “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-аас өөрийн ямар нэгэн хөрөнгө /Тухайлбал: Сэлэнгэ үүлдрийн үхэр/-ийг Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд борлуулсны улмаас орж ирсэн орлого биш байна. 
6. Тиймээс “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын ХААН банк дахь 5286172353 дугаарын дансанд 103200000 төгрөгийн орлого орж ирсэн өдөр болох 2021 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр нь тус хуулийн этгээдэд “нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр”[6] гэж үзэхгүй.     
7. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1-д “"борлуулалт" гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх...-ийг”, 4.1.2-т “"бараа" гэж мөнгөн хөрөнгөнөөс бусад бүх төрлийн хөрөнгийг ойлгоно” гэж, Монгол хэлний их тайлбар тольд “Борлуулах” гэх үгийг “Бараа таваар зарах, худалдах: арьс шир борлуулах (арьс шир худалдах)” гэж тус тус тайлбарлажээ.
8. Нэхэмжлэгч нь Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд Сэлэнгэ үүлдрийн үхэр нийлүүлэх үүргийг хүлээсэн.
9. Харин “үхэр” нь мөнгөн хөрөнгө биш тул түүнийг дээрх зохицуулалтад зааснаар “бараа” гэж ойлгоно.
10. Шийдвэрийн “6.7”-д тусгасан тайлбаруудаас харахад “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь захиалагчийн хөрөнгөөр нэр бүхий малчдаас бүдүүн бух 2, өсвөр бух 4, бүдүүн, тугалтай үнээ 75, гунж 46, бүгд 127 үхрийг худалдан авснаараа тухайн 127 үхрийн өмчлөгч болсон бөгөөд тэдгээр үхэр /бараа/-ийг Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд хүлээлгэж өгсөн өдөр буюу 2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны өдөр нь тус хуулийн этгээдийн “нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр” байна. Тодруулбал: Нэхэмжлэгч нь Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд Сэлэнгэ үүлдрийн үхэр бэлтгэн нийлүүлэх 21/45 дугаартай гэрээгээр хүлээсэн үүргээ 2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны өдөр 127 үхрийг хүлээлгэн өгч, өмчлөх эрхээ шилжүүлснээр бүрэн гүйцэтгэж, өөрийн /түр/ өмчлөлд байсан 127 үхрийг “борлуулж”, 197800000 төгрөгийн “орлого” олсон байна.
11. Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1-д “Татвар төлөгч холбогдох татварын хуулиар төлбөл зохих татварын ногдлоо өөрөө тодорхойлж, хуулиар тогтоосон хугацаанд төсөвт төлнө” гэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн  5.2-т “Үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ нь 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрч, албан татвар ногдуулан суутган авч, төсөвт төвлөрүүлэх үүрэг бүхий дараах этгээд албан татвар суутган төлөгч байна”, 5.2.1-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалт хийсэн” 6 дугаар зүйлийн 6.1-д “Энэ хуулийн 4.1.8-д заасны дагуу албан татвар суутгах үүрэг үүссэн хувь хүн, хуулийн этгээд ажлын 10 өдөрт багтаан албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргана”, 6.2-т “Харьяалах татварын алба энэ хуулийн 6.1-д заасан этгээдийн өргөдлийг хүлээн авснаас хойш ажлын гурван өдөрт багтаан албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгэж, тухайн этгээдэд гэрчилгээ олгоно”, 7 дугаар зүйлийн 7.3-т “Энэ хуулийн 7.1, 7.2-т заасан бараа, ажил, йлчилгээнд албан татвар ногдуулахад доор дурдсан нөхцөлийг хангасан байна”[7], 7.3.1 “тухайн этгээд нь энэ хуулийн 5, 6 дугаар зүйлд заасны дагуу албан татвар суутган төлөгч байх”, 7.3.2 “борлуулалтыг аж ахуйн үйл ажиллагааны хүрээнд хийсэн байх”, 10 дугаар зүйлийн 10.1-д “Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно” гэж тус тус хуульчилсан.
12. “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь 2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны өдөр 197800000 төгрөгийн борлуулалтын орлого олсон тул мөн оны 9 дүгээр сарын 06-ны өдрийн дотор Булган аймгийн Татварын хэлтэст “татвар суутган төлөгч”-өөр бүртгүүлэх тухай хүсэлтээ гаргах үүрэгтэй байсан боловч 2021 оны 9 дүгээр сарын 27-ны өдөр гаргаж, Булган аймгийн Татварын хэлтсээс 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдөр татвар суутган төлөгчөөр бүртгэж, гэрчилгээг нэхэмжлэгчид олгосон болох нь нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн “...9 дүгээр сарын 24-ний өдөр Булган аймгийн Татварын хэлтсээс над руу ярьсан. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлагатай болсон байна гэсэн. Ингээд 27-ны өдөр хүсэлт өгсөн...” гэх, татварын улсын байцаагч Д.Золжаргалын шүүхэд ирүүлсэн “...”Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь 2021 оны 10 сарын 11-ний өдөр Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгэгдсэн байна...” гэх тайлбаруудаар нотлогдож байх тул тус хуулийн этгээдийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөх, тайлан гаргах үүрэг 2021 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрөөс үүсчээ.
13. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1-д “Албан татвар суутган төлөгч нь борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг доор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны өдрийн дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, баталсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд тушаана”, 16.1.1-д “тухайн сард борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг албан татвар суутган төлөгч төсөвт төлнө” гэх зохицуулалт, шүүх хуралдаанд гаргасан нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн “...Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын жилийн эцсийн тайлан гэж гардаггүй. Сар сараар тайлан гардаг...” гэх, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн “...Суутган төлөгчийн жилийн эцсийн нэгдсэн тайлан гэж гарахгүй...” гэх тайлбаруудаас дүгнэхэд нэхэмжлэгчийг 2021 оны 8 дугаар сард олсон борлуулалтын орлогыг нөхөж тайлагнаагүй гэж буруутгах үндэслэлгүй байна. Учир нь: “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь 2021 оны 8  болон 9 дүгээр саруудад нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр улсын бүртгэлд бүртгэгдэж, гэрчилгээ аваагүй байсан тул борлуулсан бараа /127 үхэр/-ны үнэ 197800000 төгрөгийн орлогод ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг татвар төлөгч /малчнаас/-өөс суутган авах, төсөвт төлөх, тайланг гаргаж Булган аймгийн Татварын хэлтэст хүргэхтэй холбогдох харилцааг үүсгэх эрхгүй байхад түүнийг “борлуулалтын орлогод ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татвараа тайлагнаагүй” гэж буруутгах үндэслэлгүй.
14. “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгэгдсэнээс хойшхи хугацаанд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.8-д заасан “...энэ хуульд заасан албан татвар ногдох орлогогүй, эсхүл орлогын хэмжээ нь албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн босгын хэмжээнд хүрээгүй нь дараалсан 12 сарын албан татварын тайлангаар, эсхүл үйл ажиллагаа явуулаагүй нь нотлогдсон ...”-д заасан нөхцлийг хангасан болох нь нэхэмжлэгчийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийн бүртгэлээс хасуулах тухай хүсэлт болон хариуцагчаас гаргасан холбогдох шийдвэрүүдээр тогтоогдож байна.

7. Хариуцагчаас “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг 2021 онд Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоонд борлуулсан бараанд ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланг гаргаж татварын албанд ирүүлээгүй гэж буруутган 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдөр гаргасан НА-04220000019 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-аар “...Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 11.19.4, Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.1, 82 дугаар зүйлийн 82.1.1 дэх заалтыг тус тус үндэслэн 18,589,000 төгрөгийн нөхөн татвар, 5,576,700 төгрөгийг торгууль, 3,766,876 төгрөгийн алданги, нийт 27.932.576 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр акт тогтоов...” гэж шийдвэрлэсэн байна.  

1. Татварын ерөнхий хуулийн 76 дугаар зүйлийн 76.1-д “Татварын алба нь үйл ажиллагаандаа дараах зарчмыг баримтална”, 76.1.1-д “.хууль дээдлэх”, 79.4.3-т “татвар төлөгчид хууль тогтоомжийн дагуу татварыг нөхөн ногдуулж хариуцлага хүлээлгэх, алданги тооцоход нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх бөгөөд түүнд ...шийдвэрлэсэн үндэслэл...ыг тусгах” гэж, Захиргааны ерөнхий хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.2-т “Бичгээр гаргасан захиргааны акт дараах шаардлагыг хангасан байна”, 40.2.3-т “захиргааны актыг гаргах бодит нөхцөл байдал, хууль зүйн үндэслэлийг заах”, 40.3-т “Захиргааны актын хууль зүйн үндэслэлд захиргааны байгууллага захиргааны акт гаргах эрх олгогдсон хуулийн зүйл заалтыг тодорхой заана” гэжээ.
2. Нэхэмжлэгчийн хүчингүй болгуулахаар маргаж буй дээрх НА-04220000019 дугаартай актын үндэслэл болох Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.1 дэх хэсэг[8] нь

- “73.1.1.татвар төлөгчийн хугацаандаа төлөөгүй татварт тооцох алдангийн хэмжээг Монголбанкнаас зарласан арилжааны банкуудын зээлийн хүүгийн жилийн жигнэсэн дунджаас 20 хувиар илүү байхаар”,

- “73.1.2.татварын албанаас үндэслэлгүй илүү хураасан татварт тооцох алдангийн хэмжээг Монголбанкнаас зарласан арилжааны банкуудын зээлийн хүүгийн жилийн жигнэсэн дундаж байхаар” гэсэн нарийвчилсан зохицуулалтыг агуулсан заалтуудтай байх ба тухайн заалтууд нь өөр өөр утга агуулгыг илэрхийлсэн байна.

3.  Хариуцагчаас дээрх хуулийн “73.1” гэх хэсгийг маргаан бүхий шийдвэрийнхээ үндэслэл болгохдоо “73.1.1” болон “73.1.2” дахь заалтуудаар зохицуулсан нөхцлийн алиныг үндэслэж байгаа нь тодорхойгүй байх ба энэ нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.3, Татварын ерөнхий хуулийн 76 дугаар зүйлийн 76.3.4-т заасан зохицуулалтад нийцээгүй байна.
4. Мөн тус НА-04220000019 дугаартай актад Татварын ерөнхий хуулийн 82 дугаар зүйлийн 82.1.1 дэх хэсгийг үндэслэл болгожээ.
5. Хууль тогтоогч нь Татварын ерөнхий хуулийн 82 дугаар зүйлээр төлөх татварын хэмжээг бууруулсан этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагыг хуульчилсан байх ба мөн зүйлийн

• 82.1-д “Татвар төлөгч нь татвар төлөхгүй байх, төлөх татварын хэмжээг бууруулах, эсхүл татвар ногдох зүйлийг нуух зорилгоор татвар ногдуулаагүй буюу татварын ногдлыг бууруулсан бол татварын улсын байцаагч татварыг нөхөн төлүүлж, дараах хэмжээгээр торгоно” гэж,
• 82.1.1-д “төлбөл зохих татварын дүнг 50 хүртэл хувиар бууруулсан бол нөхөн төлөх татварын дүнгийн 30 хувиар” гэж тус тус заасан.
  6. Булган аймгийн татварын алба нь “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараа тайлагнах үүргээ гүйцэтгээгүй хэмээн буруутгаж хариуцлага ногдуулсан болохоос “төлбөл зохих татварын дүнг 50 хүртэл хувиар бууруулсан” гэж буруутгаагүй болох нь хэргийн оролцогчдын төлөөлөгч нарын шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбарууд болон маргаан бүхий захиргааны актын “ТЭМДЭГЛЭХ НЬ” хэсгээр нотлогдож байна.
  7. Хариуцагчаас “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг буруутгаж буй үндэслэлд Татварын ерөнхий хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.1-д “Дараах үйлдэл, эс үйлдлийн улмаас төсөвт төлөх татварын хэмжээг бууруулсан буюу төлөөгүй бол төлбөл зохих татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлөх татварын дүнгийн 40 хувиар торгоно”, 84.1.1-д “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлагыг хангасан боловч гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан, түүнчлэн ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн” гэх хэсгүүдэд заасан зохицуулалтууд хамаарах бөгөөд давуу үйлчлэнэ.
  8. Хариуцагчийн үндэслэсэн зохицуулалтад заасан зөрчлийг нэхэмжлэгч үйлдсэн болох нь хэрэгт цугларсан болон маргаан бүхий захиргааны актын хувийн хэрэгт авагдсан баримтууд, хэргийн оролцогчдын төлөөлөгч нарын тайлбараар нотлогдохгүй байна.
  9. Нөхөн ногдуулалтын НА-04220000019 дугаартай актад Зөрчлийн тухай хуулийн  “11.19 дүгээр зүйлийн 11.19.4 ...үндэслэн” гэжээ.
  10. Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-д “Татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ” гэж заасан.
  11. Харин Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Татвар төлөгч хүн, хуулийн этгээд” гэсэн байх ба тус хэсэг нь

• “4.1.байнга, эсхүл түр оршин суугаа, аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулж байгаа газрын хаягаа буруу тодорхойлсон,
• 4.2.татварын албанаас дуудахад хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр хүрэлцэн ирээгүй,
• 4.3.шүүх тухайн татвар төлөгчийг сураггүй алга болсонд тооцоогүй байхад хаана оршин суугаагаа үл мэдэгдэж татвар, алданги, торгууль төлөхөөс зайлсхийсэн,
• 4.4.татварын хяналт шалгалтын зорилгоор шаардсан магадалгаа, баримтын хуулбар, банкны гүйлгээний хуулгыг хугацаанд нь ирүүлээгүй,
• 4.5.татварын өр хураах зорилгоор хөрөнгө битүүмжлэхэд саад учруулсан бол татварыг нөхөн төлүүлж хүнийг дөрвөн зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг дөрвөн мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэх заалтуудаар үргэлжилсэн байна.
  12. Хэдийгээр хуулийн этгээдийн санхүүгийн үйл ажиллагаанд хийх татварын хяналт шалгалтын ажиллагаа, Зөрчлийн тухай хуульд заасан “Татварын хууль зөрчсөн” зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаануудыг татварын улсын байцаагч гүйцэтгэдэг ч гэсэн тухайн ажиллагаанууд нь тус тусдаа бие даасан эрх зүйн харилцаанууд бөгөөд холбогдох харилцааг зохицуулсан хуулиудад заасан шийдвэр /захиргааны акт/-ээр тус тусын хуульд заасан зохих хариуцлагыг оногдуулах учиртай, хольж болохгүй үйл ажиллагаанууд юм.      
  13. Тиймээс Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1 дэх хэсэгт зааснаар хариуцагч нь “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ыг Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 4.1-4.5-д заасан зөрчлүүдээс нэг болон хэд хэдийг үйлдсэнийг илрүүлсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 6.12, 2.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан эрхийнхээ дагуу зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг прокурорын хяналт дор явуулж, зөрчил гаргасан болох нь нотлогдвол холбогдогчид шийтгэлийн хуудсаар шийтгэл оногдуулах учиртай.
  14. Гэтэл хариуцагч нь татварын хяналт шалгалт явуулах журмын хүрээнд гаргах захиргааны актад Зөрчлийн тухай хуулийн зохицуулалтыг үндэслэсэн нь ойлгомжгүй, Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1 дэх хэсэг болон Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн холбогдох зохицуулалтуудыг ноцтой зөрчсөн үйлдэл болсон байна.  

8. Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.19-т “Татвар төлөгч нь Маргаан таслах зөвлөлийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд шийдвэрийг гардан авснаас хойш 30 хоногийн дотор шүүхэд хандах эрхтэй” гэж заасан бөгөөд мөн хуулийн 81 дүгээр зүйлийн 81.1, 81.1.3 болон 81.1.4 дэх хэсгүүдэд татварын улсын байцаагчийн үйлдсэн татварын акттай холбогдсон гомдлыг харьяаллын дагуу Маргаан таслах зөвлөлд, Маргаан таслах зөвлөлийн шийдвэртэй холбогдсон гомдлыг шүүхэд гаргаж, учирсан хохирлоо нөхөн төлүүлэх эрхтэй байхаар тус тус хуульчилжээ.
9. Нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын гаргасан нэхэмжлэл нь Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1 дэх хэсэг болон Татварын ерөнхий хуулийн 81 дүгээр зүйлийн 81.1, 81.1.4 -т тус тус зааснаар мөн шүүхийн харъяалан шийдвэрлэнэ маргаанд хамаарч байна.
10. Тиймээс “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, Булган аймгийн Татварын хэлтсийн улсын байцаагч нарын 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдөр гаргасан НА-04220000019 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгож шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэлээ.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3, 106.3.1, 106.3.12 дахь заалтад тус тус заасныг удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

   1.Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.2, 44 дүгээр зүйлийн 44.1, 73 дугаар зүйлийн 73.1, 73.1.1, 76 дугаар зүйлийн 76.1, 76.1.1, 81 дүгээр зүйлийн 81.1, 81.1.4, 82 дугаар зүйлийн 82.1, 82.1.1, Захиргааны ерөнхий хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.2, 40.2.3, 40.3, 45 дугаар зүйлийн 45.1, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 6.12 дахь хэсэгт заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч “Нэвсгэр өвст ургамал” НҮТББ-ын нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, Булган аймгийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч /У.Мөнхчимэг, Д.Золжаргал/ нараас 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдөр гаргасан НА-04220000019 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгосугай.

   2.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2 дахь хэсэгт тус тус заасныг баримтлан нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 /далан мянга хоёр зуу/ төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагчаас 70200 /далан мянга хоёр зуу/ төгрөгийг гаргуулан нэхэмжлэгчид олгосугай.

   3.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэйг тайлбарласугай.

 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                    Б.БАТЧИМЭГ