2024          03          04                                     128/ШШ2024/0193

 

 

 

МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Д.Эрдэнэчимэг  даргалж тус шүүхийн шүүх хуралдааны 2 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү

Нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Ө.Г*******

Нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн өмгөөлөгч: Т.Ц*******

Хариуцагч: Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Э.П*******

Гуравдагч этгээд: “б*******х” ХХК

Гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Ц.Ц, С.Э

Гуравдагч этгээдийн өмгөөлөгч: Ё.Э нарын хо*******онд үүссэн маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ө.Г*******, нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн өмгөөлөгч Т.Ц*******, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Э.П*******, гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Ц, С.Э, гуравдагч этгээдийн өмгөөлөгч Ё.Э, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Г.Булгантамир нар *******олцов.

ТОДОРХОЙЛОХ НЬ:

            1.Нэхэмжлэлийн шаардлагад:

            1.1.Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн А тоот тушаалын “б*******х” ХХК-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах гэж тод*******хойлсон.           

            Хоёр.Хэргийн үйл баримт, процессын талаар:

            2.1. дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны нутаг дэвсгэр буюу “Ө ө” гэх газарт гуравдагч этгээд “б*******х” ХХК нь Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргааны 2022 оны 09 дүгээр сарын 16-ны өдрийн 22/674 дугаар саналыг үндэслэж, Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн А дүгээр тушаалаар 20060 м.кв газрыг ашиглах эрхтэй болжээ.

            2.2.Нэхэмжлэгч нар нь маргаан бүхий тушаалыг эс зөвшөөрч Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдад 2023 оны 05 дугаар сарын 29-ний өдөр гомдол гаргасан ч Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдаас гомдлыг хариуг шийдвэрлээгүй тул нэхэмжлэгч өөрийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалж, сэргээлгэхээр тус шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан байна.

            Гурав.Хэргийн *******олцогчдын тайлбар, түүний үндэслэл:

            3.1.Нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлдээ:

            Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын нь байгаль *******чныг хамгаалах асуудлаарх хууль тогтоомжийг улсын хэмжээнд нэг мөр болгон ягштал хэрэгжүүлэх үүрэгтэй байтал Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд Б.Б энэ үүргээ умартаж, албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж Монгол Улсын Үндсэн хууль болон Газрын тухай хууль, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, Байгаль *******чныг хамгаалах тухай хууль, Эрүүл ахуйн тухай хууль зэрэг хуулиудыг зөрчиж, дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны нутагт *******шдог Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн байгалийн цогцолб*******т газар болох "Ө ө" гэдэг газарт 2022 оны 12 сарын 30-ны өдөр  "б*******х" ХХК-д аялал, жуулчлалын з*******иулалтаар 2,0 га газар ашиглах зөвшөөрөл олгож, хуулиас давсан шийдвэр гаргасан байна. Үүнд:

            Нэг.Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд Б.Б хууль бус шийдвэрээс болж "Ө ө" гэдэг газарт уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа нэхэмжлэгч иргэдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол хэрхэн хохирч байгаа талаар:

            Байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс болох дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны нутаг "Ө ө" гэдэг жижигхэн аманд нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д. Ц нарын өвөг дээдэс 1860 оноос, тэд өөрсдөө тэнд төрж өсөж, одоо уугуул нутагтаа амьдарч байна. Иргэн Ү.Ү 1972 оноос уг нутагт 50 гаруй жил уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байна.

            Гэтэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын-ын сайдын хууль бус үйлдлээс болж тэдний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол дараах байдлаар хохироход хүрээд байна. Зөвхөн Монгол Улсын Үндсэн Хуулиар олгогдсон эрх л гэхэд дараах байдлаар зөрчигдөж байна:

            1.Монгол Улсын Үндсэн Хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5-д "Мал сүрэг бол үндэсний баялаг мөн бөгөөд төрийн хамгаалалтад байна" гэжээ. Энэ нь төрөөс мал бүхий иргэдийг нутаг бэлчээрээр хангана гэсэн үг. Гэтэл малчин иргэдэд Үндсэн Хуулиар олгогдсон эрхийг Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын-ын сайд Б.Б албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглан зөрчиж, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчийн Хурлаас бэлчээр нутгаар тогтоосон малын бэлчээр дээр нь аялал жуулчлал з*******иулалтаар "б*******х" гэдэг мпанид 2,0 га газар олгож, тэдний мал бэлчээх газрыг нь булааж, эрхийг зөрчиж, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хохирооход хүргээд байна. "Ө ө" гэдэг газарт нэхэмжлэгчдээс гадна 12 өрх айл уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа бөгөөд уг нутагт бэлчээрийн даац хэтэрч, хүрэлцэхгүй байгаа болно.

            2.Үндсэн Хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.2-т "Иргэн эрүүл ахуйн *******чинд амьдрах, *******чны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй" гэж заасан эрхээ эдэлж чадахгүйд хүрээд байна. Тухайлбал, Байгаль *******чныг хамгаалах тухай хуульд "Энэ хуулийн з*******илт нь хүний эрүүл, аюулгүй *******чинд амьдрах эрхийг хангах, ... байгаль *******чныг хамгаалахад... төр, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хо*******онд үүсэх харилцааг зохицуулахад *******шино" гэж заасан байна. Гэтэл аялал жуулчлал эрхлэхээр 2,0 га газар авсан "б*******х" ХХК-нь тэнд амьдарч байгаа малчдын ө хаваржаа, гэрийн хаяагаар болон намаржаа зуслангийн хашаа, малчдын гэрийн яг дэргэдүүр аялал жуулчны баазаа барьж байгуулахаар дураараа зам гаргаж, ачаагаа зөөж, хүн, мал амьдрахын аргагүйгээр ш*******оо тоосо******* булж, эрүүл, аюулгүй *******чинд хэвийн амьдрах эрхийг тэсэхийн аргагүй зөрчихөд хүргээд байна. Түүнчлэн энэ их тоос ш*******оо нь хүн мал төдийгүй, мод, ургамал хэвийн өсөж үржих нөхцөлийг хаахад хүргээд байна. Нэхэмжлэгч малчин иргэд байгаль *******чноо хамгаалах, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс дэвшүүлсэн "Тэрбум мод тарих санаачилга"-ыг бүрнээ дэмжиж, 500 гаруй мод тарьж ургуулж, ойн төгөл буй болгож байна. Гэтэл тарьж ургуулж байгаа мод нь энэ мпанийн машины тоосонд дарагдаж, өнгө зүсээ алдаж, ургалт нь зогс ч болзошгүй болоод байна. Ингэж байгаль хамгаалах үүрэгтэй сайд өөрөө байгалийг сүйтгэх нөхцөлийг бүрдүүлээд байна.

            3. Монгол Улсын Үндсэн Хуулиас гадна Эрүүл ахуйн тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-д "Энэхүү хуулийн з*******илт хүний эрүүл, аюулгүй амьдрах таатай *******чин, нөхцөлийг бүрдүүлэх, хүрээлэн байгаа *******чны хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөөнөөс урьдчилан сэргийлэх, түүнийг бууруулах, арилгахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад *******шино" гэж заасан Тэгвэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын-ын сайдын шийдвэр хуулийн энэ з*******илтын эсрэг төдийгүй, энэ хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.1.1-д "Хүний эрүүл мэнд болон хүрээлэн байгаа *******чинд сөрөг нөлөө үзүүлэх үйл ажиллагаа явуулах, үйлдэл хийх"-ийг х*******иглоно гэснийг ноцтой зөрчөөд байна. Тухайлбал, Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын-ын сайдын "б*******х" ХХК-д олгосон аялал жуулчлалын газар нь тэнд хүрч очих автомашины зам угаасаа байхгүй. Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын-ын сайд автомашин хүрч очих замгүй тийм л газарт аялал жуулчлал эрхлэх зөвшөөрөл олгосон байна. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.7-д Аялал жуулчлалын зам, чиглэл, журмыг Байгаль *******чин аялал жуулчлал яам тогтоохо******* заасан байтал дээрх газрыг олгохдоо энэ асуудлыг анхаарч үзээгүй. Зүй нь энэ асуудлыг урьдчилан судалсны үндсэн дээр газар олгох, эсэхийг шийдвэрлэх ёстой байсан. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн Газар ашиглагчийн эрх үүрэг гэсэн 38 дугаар зүйлийн 38.2.2-т "Ашиглахаар авсан газартаа тогтоосон замаар *******ж, гарах" үүрэгтэй гэж маш тод*******хой заасан. Иймээс малчид ө хаваржаа руугаа болон зуслан намаржаа руугаа *******ж гардаг тус бүртээ нэг л замтай. Энэ зам бол аялал жуулчлалын з*******иулалттай зам биш, зөвхөн малчдын гэр лүүгээ *******ж гардаг жижигхэн зам болно. Гэтэл тус мпани авсан газар луугаа *******ж гарах автомашины зам байхгүй учир хаа дуртай газраараа зам гаргаж, байгаль *******чныг сүйтгэж байгаагийн дээр хамгийн хачирхалтай малчдын гэр лүүгээ *******ж гардаг замыг булааж авахыг *******олдож, түрэмгийлж байна. Энэ байдал тэнд амьдарч байгаа иргэдийн эрүүл, аюулгүй таатай *******чинд амьдрах нөхцөлийг онц ноцтой алдагдуулахад хүргээд байна.

            Хоёр. Газрын тухай хуулийг хэрхэн зөрчсөн талаар:

            1.Газрын тухай хуулийн Газрын нэгдмэл сангийн үндсэн ангилал гэсэн 10 дугаар зүйлийн 10.1-т Монгол Улсын газрын нэгдмэл санг дараах байдлаар ангилна гээд 10.1.1-д хөдөө аж ахуйн газар ... 10.1.6-д тусгай хэрэгцээний газар гэж тус тус заажээ. Уг хуулийн хөдөө аж ахуйн газар гэсэн 11 дүгээр зүйлийн 11.1-т "хөдөө аж ахуйн газарт бэлчээр... хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн хэрэгцээнд з*******иулсан бусад газар хамаарна" гэж заасан. Бэлчээр гэж юуг ойлгохыг уг хуулийн нэр томьёо гэсэн 3 дугаар зүйлийн 3.1.6-д "бэлчээр" гэж мал, амьтны бэлчээх з*******иулалттай байгалийн болон таримал ургамлын нөмрөг бүхий хөдөө аж ахуйн газарт хамааруулсан газрыг" ойлгоно гэж тод*******хойлжээ. Эндээс үзэхэд Газрын тухай хуулиар хөдөө аж ахуйн ангилалд хамааруулсан бэлчээрийн газар дээр аялал, жуулчлалын газар олгосон нь илт хууль бус үйлдэл болж байна.

            2.Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрх гэсэн 21 дүгээр зүйлийн 21.5-д "Дүүргийн Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ гээд 21.5.3-т "Энэ хуулийн 21.2.3-т зааснаас бусад газрыг дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас баталсан тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний дагуу энэ хуулийн 21.2.2-т заасныг баримтлан дүүргийн хэмжээнд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг шийдвэрлэж, зохион байгуулна" гэж заасан. Гэтэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын-ын сайд-ын сайд 2022 оны 12 сарын 30-ны өдөр А тоот тушаалыг гаргахдаа эдгээр заалтуудыг шууд зөрчиж, Нийслэлийн болон дүүргийн 2022 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй дүүргийн 1 дүгээр х*******оонд *******шдог "Ө ө" гэдэг газарт "б*******х" ХХК- д аялал жуулчлалын з*******иулалтаар 2,0 га газар олгосон байна.

            3.Газар эзэмшүүлэхэд тавигдах шаардлага гэсэн ******* дүгээр зүйлийн *******.2-т "Хүсэлт гаргасан газрын байршил нь аймаг, сум, нийслэл, сум, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд 3 иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлж болохо******* заагдсан байна" гэж заасан. Гэтэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын-ын сайд-ын сайд газар эзэмшүүлэхэд тавигдсан дээрх шаардлагыг улайм цайм зөрчиж, дүүргийн 2022 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд огт тусгагдаагүй, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулахаар заагдаагүй газарт 2,0 га газар олгож, уг заалтыг зөрчжээ.

            4.Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны А тоот тушаалаар "б*******х" ХХК-д олгосон 2,0 га газар нь Газрын тухай хуулийн ******* дүгээр зүйлийн *******.3-т "Хүсэлт гаргасан газар нь бусдын эзэмшиж ашиглаж байгаа газартай ямар нэгэн хэмжээгээр давхцаагүй байна" гэсэн заалтыг шууд зөрчиж, уг 2,0 газрыг малчдын малын бэлчээртэй 100,0 хувь давхцуулан олгож, дээрх заалтыг Газрын тухай хуулийн гол заалт болох 33 дугаар зүйлийн 33.4-т "Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд эзэмшүүлж болохо******* зааснаас бусад газарт газар эзэмшүүлэхийг х*******иглоно" гэж онцлон заасныг зөрчиж, дүүргийн 2022 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй газарт дүүргийн захиргаанд мэдэгдээгүйгээр барахгүй, Засаг даргын саналыг авалгүйгээр дээрх шийдвэрийг дур мэдэн дангаараа гаргасан нь түүний албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашигласныг батлах бодит нотолгоо юм. Иймээс уг тушаалыг хууль бус акт гэж үзэж байна.

            5.Бэлчээр, түүнийг зохистой ашиглах, хамгаалах гасан ******* дугаар зүйлийн *******.1-т "сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурал тухайн нутгийн онцлог, бэлчээрийг ашиглаж ирсэн уламжлал, зохистой ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх шаардлагыг харгалзан ө, хаваржаа, зуслан, намаржаа, отрын нөөц нутаг гэсэн ерөнхий хуваарийн дагуу газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусган батална" гэж заасан. Мөн уг хуулийн *******.2-т "Зуслан, намаржаа болон отрын бэлчээрийг баг хот айлаар хуваарилж нийтээр ашиглана. Тухайн жилийн бэлчээрийн гарц иргэдийн саналыг харгалзан ө, хаваржааны бэлчээрийг малаас чөлөөлөх, мал *******уулах хугацааг сум, дүүргийн засаг дарга тогтоож, баг, х*******ооны Засаг дарга мөрдөж хэрэгжүүлнэ. Ө, хаваржааны нутаг бэлчээрийг талхлагдахаас хамгаалах, нөхөн сэргээх з*******илго******* тухайн бүс нутгийн онцлог, бэлчээр ашиглаж ирсэн уламжлал, газрын даац, чадавхыг харгалзан багийн Иргэдийн Нийтийн Хурлын саналыг үндэслэн сумын Засаг дарга малчдад болзол, гэрээний дагуу хэсэг бүлгээр ашиглуулж болно" гаж тус тус заасны дагуу тэнд мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа малчид бэлчээрээ улирлын хуваарьтай ашиглаж байна. Энэ хуулийн бас нэг чухал заалт бол ******* дугаар зүйлийн *******.4-т "Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь байгаль *******чин, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдлыг харгалзан нутаг дэвсгэрийн бэлчээрийн болон суурин маллагааны бус тогтоож болно" гэж онцлон заасан заалтуудыг үндэслэн дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал олгогдсон бүрэн эрхий дагуу 2017 оны .06 сарын 16-ны өдрийн 5/21 дугаар тогтооло******* "Ө ө" гэдэг газрын 117  га газрыг малын бэлчээр нутгаар албан ёсо******* тогтоосон. Энэ газар бол аялал жуулчлалын з*******иулалттай газар биш, малын бэлчээрийн бүс нутаг юм. "Ө ө" гэдэг газар нь эргэн тойрон уул хад, гуу жалгаар хүрээлэгдсэн давчуухан жижиг ам юм. Харин "б*******х" ХХК-д олгосон 2,0 га газар нь тэр хавьдаа тэгш, цагаан, задгай мал бэлчээх боломжтой ганц газар болно. Гэтэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд  албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж малын бэлчээрийн гол цөм, нөөц газар дээр "б*******х" ХХК-д аялал жуулчлалын з*******иулалтаар 2,0 га газар олгож, тэнд мал бэлчээх боломжгүй болгоход хүргээд байна.

            Гурав.Тусгай хамгаалалттай газар зөрчсөн нутгийн тухай хуулийг хэрхэн зөрчсөн талаар:

            Нэхэмжлэгч малчин иргэд энэ хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.2-т "Уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэх" гэсэн заалтын дагуу уг нутагт уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн олон жил амьдарч байна.

            Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн Газар ашиглуулах тухай шийдвэр гаргах гэсэн 36 дугаар зүйлийн 36.1-т "Төрийн захиргааны төв байгууллага нь дархан цаазат газрын болон байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс, байгалийн нөөц газар, дурсгалт газраас иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад газар ашиглуулах тухай шийдвэрийг хамгаалалтын захиргаа болон сум, дүүргийн Засаг даргын саналыг үндэслэн гаргана" гэжээ. Гэтэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд Б.Б 2022 онд "б*******х" ХХК-д 2,0 га газар олгохдоо дүүргийн Засаг даргад огт мэдэгдэлгүйгээр, түүний саналыг авалгүйгээр дураараа авирлаж, эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж, уг шийдвэрийг дангаар гаргасан байна. Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын  сайдад тусгай хамгаалалттай газар нутгийг дангаар захиран зарцуулах эрх ямар ч хуулиар олгогдоогүй. Иймээс энэ хууль бус үйлдэл нь маргаан бүхий актыг хүчингүй болгох гол үндэслэл гэж үзэж байна.

            Дөрөв.Шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг үл харалзан Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын гаргасан тушаалын талаар:

            Малчдын бэлчээр дээр Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдаас "б*******х" ХХК-д газар олгосон асуудал нь "Ө ө" гэдэг газарт уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа иргэдийн малын бэлчээр дээр хууль бусаар газар олгож, тэдний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хохироосон Байгаль *******чин, ногоон хөгжлийн сайд С.О 2014 оны А/230, А тоот тушаалуудыг 2022 онд Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 434 дүгээр магадлал, Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын нийт шүүгчдийн 401 дүгээр тогтооло******* тус тус хүчингүй болгосонтой шууд хамааралтай байтал түүнийг огтхон ч хайхарч, анхаарч авч үзээгүй. Тодруулбал, Байгаль *******чин ногоон хөгжил-ийн сайд С.О албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж, дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны нутаг дахь тусгай хамгаалалттай газар нутгийн байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүсэд *******шдог "Ө ө" гэдэг газарт 2014 онд А-230, А тоот тушаалууд гаргаж, өөрийн яам, харьяа газрын 163 албан тушаалтанд 23,1 га газар ашиглах зөвшөөрөл олгож, уг нутагт уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа иргэдийн малын бэлчээрийг булаан авч, тэдний эрхийг зөрчиж, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хохирооход хүргэсэн тул иргэдээс Нийслэлийн захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд хандаж, С.О дээрх 2 тушаалыг хүчингүй болгуулахаар 2015 онд нэхэмжлэл гаргасан. Уг хэрэг 7 жилийн хугацаанд сунжирсны эцэст 2022 онд Давж заалдах шатны нийт шүүгчдийн 2022 оны 06 сарын 20-ны өдрийн 434 дугаар магадлал, Монгол Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн хяналтын шатны шүүхийн 2022 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрийн 401 дүгээр тогтооло******* нэхэмжлэгч Д.Цэрэ******* Д.Ц, Ү.Ү нарын нэхэмжлэлийн шаардлагыг ханган эцэслэн шийдвэрлэгдэж, Байгаль *******чин ногоон хөгжил-ийн сайд С.О 2014 оны А-230, А тоот тушаалуудыг тус тус хүчингүй болгосон.

            Гэтэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд Б.Б уг асуудал эцэслэн шийдвэрлэгдэж, нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол сэргээгдээд дөнгөж хоёр сар болж байтал 2022 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдөр тэдгээр малчин иргэдийн малын бэлчээрийн гол цөм, нөөц газар дээр шүүхийн дээрх магадал тогтоолыг үл ойшоож, түүний эсрэгээр А тоот тушаалыг гаргаж, "б*******х" ХXК-д аялал жуулчлал гэсэн нэрээр 2,0 га газар олгосон нь Газрын тухай хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.4-т заасан Газрын шийдвэрийг гаргахдаа "Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд эзэмшүүлж болохо******* зааснаас бусад газарт газар эзэмшүүлэхийг х*******иглоно" гэсэн заалтыг ноцтой зөрчиж, Монгол Улсын Үндсэн Хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19. 1-т "төр ..хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна" гэсэн үүргээ төр хөсөрдүүлэхэд хүргээд байна.

            Энэ бүхнээс үзэхэд Байгаль *******чин, аялал жуулчлал-ын сайд нь малчдын бэлчээр дээр аялал жуулчлалын з*******иулалтаар б*******х" гэдэг мпанид 2,0 га газар олгохдоо Монгол Улсын Үндсэн Хууль болон Газрын тухай хууль, "Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулиас гадна Байгаль *******чныг хамгаалах тухай хууль, Эрүүл ахуйн хуулийг дээрх байдлаар зөрчиж, тэдний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хохироож, хүний эрүүл мэндийг хамгаалах болон мал амьтан, ургамал өсөж үржих нөхцөлийг хаахад хүргэж, байгааг үнэхээр албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашигласан илт хууль бус үйлдэл гэж үзэж байна. Байгаль *******чин, аялал жуулчлал-ын сайд Б.Б өөрөө 2022 онд Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газар ачааллаа даахгүй боллоо гэсэн дүүргийн удирдлагууд, ард иргэдийн саналыг хүлээн авч, уг газарт шинээр газар олгохыг зогсоосноо хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр албан ёсо******* зарласан. Тэгсэн атлаа өөрөө хэлсэн үг, гаргасан шийдвэрээсээ няцаж, эдгээр олон заалтуудыг илт зөрчиж, "б*******х" ХХК-д аялал жуулчлалын з*******иулалттай 2,0 га газрыг з*******иуд олгосон нь түүний цаана ашиг сонирхлын зөрчил байгаатай холбоотой гэж үзэж байна.

            Ийнхүү Байгаль *******чин, аялал жуулчлал-ын сайд Б.Б энэ хууль бус шийдвэрээс болж нутаг *******ондоо уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн ая таваараа хэвийн амьдарч байгаа малчин иргэдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол ноцтой зөрчигдөж хохирооход хүрээд байна.

            Нэхэмжлэгчдийн хувьд 2023 оны 05 дугаар сарын дундуур олон машин гэнэт хөлхөлдөж эхлэхээр нь ямар учиртай болохыг асууж тодруулахаар хөөцөлдөж, "б*******х" ХХК-д аялал жуулчлалын цогцолб******* барих гэж байгааг олж мэдсэний үндсэн дээр уг шийдвэрийг гаргасан Байгаль *******чин, аялал жуулчлал-ын сайдад хандан 2023 оны 05 сарын 29-ний өдөр гомдол гаргасан боловч хариу өгөөгүй тул ийнхүү хуульд заасан хугацааны дот******* шүүхэд нэхэмжлэлээ гаргаж байгаа болно.

Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж өгөхийг хүсэж байна” гэжээ.

            3.2.Нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүх хуралдаан дээр гаргасан тайлбартаа: Би нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д:Ц, Ү.Ү нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ө.Г. Нэхэмжлэлийн шаардлага Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн газар ашиглах эрх олгох тухай А тушаалын “б*******х” ХХК-д мпанид холбогдох хэсгийг хүчингүй болгох үндэслэлээ би товч тайлбарлая.

            Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын яам бол Монгол *******ны хэмжээнд байгаль хамгаалах асуудлын хууль тогтоомжийг улсын хэмжээнд нэг мөр болгон хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Гэтэл Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд Б.Б энэ үүргээ өөрөө умартаж, албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж Монгол Улсын Үндсэн хууль, Газрын тухай хууль, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, Байгаль *******чныг хамгаалах тухай хууль, Байгалийн ургамлын тухай хууль, Эрүүл ахуйн тухай хууль зэрэг хуулиудыг зөрчиж дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны нутагт *******шдог, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн байгалийн цогц буулт, газрын хязгаарлагдмал болох “ө ө” гэдэг газарт 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн 402 тушаал гаргаж, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн дагуу уг нутагт он удаан жил уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа иргэдийн малын бэлчээрийг булааж, тэдний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчиж, гуравдагч этгээдэд 2 га газрыг аялал жуулчлалын з*******иулалтаар ашиглах зөвшөөрөл олгож, хуулиас давсан шийдвэр гаргасан байгаа юм. Энэ хууль бус үйлдэлтэй холбогдуулан 4 асуудлаар товч тод*******хой тайлбар хийхийг хүсэж байна. Энэ тайлбар дотроо гуравдагч этгээдээс нэхэмжлэгчид хариу болгож шүүхэд ирүүлсэн. Хурал дээр дурдсан хуулийн холбогдох зарим заалтыг буруу ойлгож, өөрийнхөөрөө тайлбарласан, тайлбарлаад байгаа зарим зүйлийг товч тэмдэглэж хэлэх болно.

            4 асуудлын нэг дэх хэсэгт: Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд Б.Б хууль бус шийдвэрээс болж “Ө ө” гэдэг газарт уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа мал бүхий иргэд буюу нэхэмжлэгч нарын эрх хууль ёсны ашиг сонирхол хэрхэн зөрчигдөж байгаа талаар ярья. Байгалийн цогцолб*******т газар болох дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны нутаг “Ө ө” гэдэг жижигхэн уулын ам байгаа. Энэ аманд Д.Цэрэ*******, Д.Ц нарын өвөг дээдэс, тэдний өлгий нутаг 1960 оноос тэд нар өөрсдөө уг нутагтаа удам залгаад амьдарч байгаа. Нэхэмжлэгч Ү.Үгийн хувьд 1972 оноос уг нутагт 50 гаруй жил уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхэлж ажиллаж байгаа нутгийн хүмүүс. Гэтэл Б.Б сайдын дээрх хууль бус бодлогоос болж уугуул нутаг *******ондоо хуулийн дагуу амьдарч байгаа нэхэмжлэгчдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол дараах байдлаар зөрчигдөж, хохирол гарч байгаа тухайд зөвхөн Монгол Улсын Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх л гэхэд дараах байдлаар зөрчигдөж байна.

            1 дүгээрт, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5-д мал сүрэг үндэсний баялаг мөн бөгөөд төрийн хамгаалалтад байна гэж заасан байдаг. Энэ нь өмнө мал бүхий иргэдийг нутаг бэлчээрээр хангана гэсэн үг гэж ойлгоод байна. Малчдын малыг бэлчээрээс салгаж ойлгох аргагүй юм. Гэтэл нэхэмжлэгч мал бүхий иргэдэд Үндсэн хуулиар олгогдсон энэхүү эрхийг Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд, албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглан зөрчиж, бэлчээрийн з*******иулалттай, тэдгээрийн мал бэлчээрлэдэг газар дээр аялал жуулчлалын з*******иулалтаар “б*******х” гэдэг мпанид 2022 онд 2 га газар олгосон нэхэмжлэгчдийн малын бэлчээр болон эрхийг нь зөрчиж хууль ёсны ашиг сонирхол нь хохироход хүргээд байгаа юм. “Ө ө” гэдэг газарт нэхэмжлэгчээс гадна 12 айл мөн уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа уг нутагт бэлчээрийн даац хэтэрч, бэлчээр хүрэлцэхгүй байгаа юм. Энэ нь Мал аж ахуй, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгээс 2018 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдөр уг газар дээр хийсэн шинжээчийн дүгнэлтээр нотлогдож байгаа юм. Энэ талаарх баримт хавтаст хэрэгт болон нотлох баримтаар авагдсан хэрэгт мөн нотлох баримтаар авагдсан. Мал аж ахуйн хүрээлэнгээс 2018 онд шинжээчийн дүгнэлтийг хийхдээ 12 айлын 2017 онд тоологдсон 1*******3 толгой мал дээр хийсэн. Тэгэхээр энэ шинжээчийн гол дүгнэлт юу гэж гарсан гэхээр Эрдэнэтийн дүгнэлт нь 1 дүгээрт бэлчээрийн талбайг мал идэх ургацаар нь тооцож үзсэн байгаа. Судалгаагаар 6 мянган га газар одоогийн байгаа малаар тооцоход хүрэлцэхгүй байна гээд бэлчээрийн талбай хүрэлцээгүй байгаа. Хоёрдугаарт бэлчээрийн талбайг улирлаар ээлжлэн 4 улиралдаа нүүдэллэн сэлгэх боломжгүй газар юм байна. Энэ айлууд 4 улирал эндээ малаа бэлчээдэг учраас малаа сэлгээд ийш тийш нь нүүлгэх ямар ч боломжгүй гэсэн ийм дүгнэлтийг хийсэн. Гуравдугаарт гол дүгнэлт юу гэхээр Монгол мал өвс тэжээлээ өөрөө сонгож идэх чадвартай тул хэсэгхэн газарт тод*******хой бүс нутагт бэлчээрлэдэг, зөвхөн тэр д*******оо байдаггүй аль ч газар бэлчээрлэдэг гэж байгаа гэж дурдсан. Өрхүүдийн мал нь тэндээ бэлчээрлээд, тэр *******чин тойрондоо бэлчээрий өвс ургамлыг идэж  амьдардаг юм. Үүнийг онцгойлон анхаарахыг дүгнэлт гаргаж шүүхэд ирүүлсэн. Нотлох баримтаас харахад малчин хэвээрээ тэр газартаа амьдарч байна. Өнөөдөр тэнд байгаа малын тоо толгой нь өссөн болохо******* бэлчээр хүрэлцэхгүй хэмжээнд байна. Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.2-т “эрүүл, аюулгүй *******чинд амьдрах, *******чны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй” гэж заасан. Энэ эрхээ малчин иргэд маань эдэлж чадахгүй байна. Тухайлбал, Байгаль *******чныг хамгаалах тухай хууль байгаа. Энэ хуулийн з*******илтод нь юу гэсэн гэхээр хүний эрх, хүний эрүүл мэнд, аюулгүй *******чинд амьдрах эрхийг хангах, байгаль *******чныг хамгаалахад төр, иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагын хо*******онд үүссэн хариуцлагыг зохицуулна гэж эрүүл мэнд, байгаль *******чин хамгаалагчдын харилцааг зохицуулсан ийм хууль байгаа юм. Гэтэл аялал жуулчлалын з*******иулалтаар 2 га газар олгосноос “б*******х” мпани өөрийнхөө баазыг байгуулахаар, тэнд амьдарч байгаа малчдын ө, зуслангийн газрыг хамарч тэр ч байтугай яг гэрийнх нь хаяагаар дураараа зам гаргана, ачаагаа зөөж, хүн малыг ш*******оо тоосо******* будаж, эрүүл мэнд, аюулгүй *******чинд хэвийн амьдрах эрхийг байна. Түүнчлэн энэ их тоос нь зөвхөн хүн, мал төдийгүй мод, ургамал, амьтныг хэвийн бүсэд бэлтгэх нөхцөлийг хаахад хүргээд байгаа. Нэхэмжлэгч мал бүхий эдгээр иргэд байгаль хамгаалах үүргээ биелүүлж Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс тэрбум мод тарих аянд хамрагдаж тус хөтөлбөрийг дэмжинэ. Одоого******* тухайн маргаан бүхий газарт 500 гаруй мод тарьж, ойн төгөл бий болгоод байгаа. Гэтэл тарьж ургуулсан моддыг “б*******х” мпанийн машинуудын тоос ш*******оонд өртөж өнгө зүсээ алдаж ургуулсан ургамал нь зогсолтод *******ж болзошгүй ийм байдалд хүрээд байна. Ингэж байгаль хамгаалах үүрэгтэй сайд өөрөө байгалийг сүйтгэх нөхцөлийг бүрдүүлээд зогсохгүй тэнд амьдарч байгаа иргэдийн эрүүл ахуйн *******чинд амьдрах боломжийг алдагдуулахад хүргэж, эрх ашгийг нь хохироож байна.

            3. Монгол Улсын Үндсэн хуулиас гадна Эрүүл ахуйн тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-д Энэ хуулийн з*******илт нь хүний эрүүл, аюулгүй амьдрах таатай *******чин, нөхцөлийг бүрдүүлэх, хүрээлэн байгаа *******чны хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх, түүнийг бууруулах, арилгахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад *******шино, гэж заасан байгаа. Тэгэхээр эрүүл ахуйн хүмүүсийг эрүүл мэндээ хамгаалахтай холбогдсон асуудал байж байгаа. Гэтэл сайд тушаал гаргасан явдал нь тус хуулийн эсрэг төдийгүй тус хууль нь бас үүгээр тод*******хой зүйл заачихсан. Эрүүл ахуйн нөхцөл шаардлагыг биелүүлэхтэй холбогдуулсан, х*******иглох зүйлсийг Эрүүл мэндийн тухайн хуулийн ямар зүйл заалтад х*******иглосон байна гэхээр Эрүүл мэндийн тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.1-д Эрүүл ахуйн нөхцөл, шаардлагыг хангуулахтай холбогдон дараах зүйлийг х*******иглоно: гээд 20.1.1-д хүний эрүүл мэнд болон хүрээлэн байгаа *******чинд сөрөг нөлөө үзүүлэх үйл ажиллагаа явуулах үйлдэл хийхийг х*******иглоно гэж ингээд заачихсан байгаа. Гэтэл энэ заалтыг зөрчиж “б*******х” гэдэг мпанид газар олгохдоо замгүй газар олгосон, тэнд хүрч очих зам ерөөсөө байхгүй. Тийм битүү мухар тийм газарт газар олгосон. Тухайн газраа урьдчилан судалж, замтай юм уу, замгүй юм уу гэж таамгаар олгосон юм. Тийм учраас энэ асуудлыг судлалгүйгээр газар олгож ийм байдалд хүргэж байна. Тусгай хамгаалалттай  газар нутгийн тухай хуулийн газар ашиглах эрх үүрэг 38 дугаар зүйлийн 38.2.2-т ашиглахаар авсан газартаа тогтоосон замаар *******ж, гарах; үүрэгтэй гэж газар авсан хүмүүсийн үүргийг тод*******хойлсон. Тэгвэл гуравдагч этгээд “б*******х” ХХК-ийн аялал жуулчлалын газарт тогтоосон зам байхгүй, зүгээр л нэг ашиглах лиценз, зөвшөөрөл олгосон, зам харгуйгүй тийм газар л олгосон.

            Харин нэхэмжлэгч, малчин иргэд, мал бүхий иргэдийн ө, хаваржаа руугаа *******дог, нэг жижигхэн замтай, зуслан, намаржаа руугаа *******дог нэг замтай, ийм 2 жижиг замтай. Тухайн зам нь аялал жуулчлалын зам биш. Малчдын гэр лүүгээ *******ж гардаг зам байгаа. Гэтэл тус яамны тус мпани авсан газар луугаа *******ж гарахын тулд автомашины зам байхгүй учир дуртай газраа зам гаргаж байгаль *******чныг сүйтгэж байгаагийн дээр, мал бүхий иргэдийн гэр лүүгээ *******ж гардаг замыг булааж авахыг *******олдож байгаа. Тэгэхээр тэнд байгаа иргэдийн эрүүл ахуй, аюулгүй *******чинд амьдрах нөхцөлийг ноцтой алдагдуулахад хүрээд байна. Түүнчлэн иргэдийн эрх ашиг хохирч байгаа талаар 1 дүгээр зүйл дээрээ тэмдэглэе. Мөн Газрын тухай хуулийг хэрхэн зөрчсөн гэхээр бэлчээр гэж юуг ойлгох юм. Газрын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.6-д "бэлчээр" гэж мал, амьтан бэлчээх з*******иулалттай байгалийн болон таримал ургамлын нөмрөг бүхий хөдөө аж ахуйн газарт хамааруулсан газрыг ойлгоно гэж тод*******хой заасан. Эндээс үзэхэд бэлчээрийн газар дээр аялал жуулчлалын газар олгосон нь хууль бус үйлдэл гэж үзэж байна. Түүнчлэн Газрын тухай хуулийн хамгийн гол заалт байгаа. Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурал, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрх гэсэн 21 дүгээр зүйл байна. Газрын тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.5-д Дүүргийн Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ, гэж заасан дүүрэгт онцгойлон хэлсэн байгаа. Дүүргийн Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ Газрын тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.5.3-д дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас баталсан тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг зохион байгуулах; гэж тодруулаад заасан. Тус хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.2.3-д хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний уялдаа холбоог хангах, хэрэгжилтэд хяналт тавих; гэж заасан байгаа. Тус хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.2.3-т заасан нь газар доогуурх шугам сүлжээний газрыг Засаг дарга захиран зарцуулах эрхгүй, бусдыг нь захиран зарцуулах эрхтэйгээр газрыг дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас баталсан тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнийхөө дагуу иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг Засаг даргад шийдвэрлүүлж зохион байгуул, гэж Засаг даргад бүрэн эрх олгосон ийм заалт.

            Гэтэл тус заалтыг зөрчиж гаргасан тушаал нь дүүргийн ө, ө гэдэг газарт хамаарах аялал жуулчлалын з*******иулалттай, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй газар хууль зөрчиж дангаараа  шийдвэр гаргасан. Тус явдал нь хуулиас давсан үйлдэл гэж үзэж байгаа. Мөн Газрын тухай хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.1-д Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад газар эзэмшүүлэх асуудлыг дараах журмыг баримтлан шийдвэрлэнэ: гэж заасан дүүргийн Засаг даргад өгөхөөр зөвхөн энэ дангаараа захиран зарцуулах эрхээ хамгаалуулах ийм үүрэгтэй гэж зааж байгаа. Тэгэхээр энэ хууль бус үйлдлийг баталж, дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлаас шүүхэд 2023 оны 8 дугаар сарын 25-ны өдөр 0185 албан бичиг гээд явуулаад ирүүлсэн. Нэгдүгээр хавтаст хэргийн 116-д энийг буруушаагаад байсан. Сүүлд би нотлох баримтыг хэлэлцүүлж уншуулна гэж үзэж байгаа. Дүүрэг нь юу гэж үзэж байна гэхэд газар эзэмшүүлэхэд тавигдах шаардлага нь Газрын тухай хуулийн ******* дүгээр зүйлийн *******.2-т Хүсэлт гаргасан газрын байршил нь аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлж болохо******* заагдсан байна, гэж заасан байгаа юм. Иргэн, аж ахуйн нэгж заалтыг тус заалтыг зөрчиж 2 га газрыг олгосон гэдгийг хууль бус үйлдэл гэж үзэж байгаа. Байгаль *******чны сайдын энэ тушаал нь Газрын тухай хуулийн ******* дүгээр зүйлд заасан. Хүсэлт гаргасан газар нь бусдын эзэмшилд ашиглаж байгаа газартай ямар нэгэн хэллэгээр давхцаагүй байна гэсэн. Гэтэл “б*******х” ХХК-д олгосон энэ 2 га газар малын бэлчээртэй 100% давхцаж байгаа. Газрын тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.3-д ингэж заасан бусдын газар эзэмшихтэй холбогдсон эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчихгүй байх гэж заасан. Гэтэл энд газар олгосон явдал нь эрх ашгийг нь зөрчөөд малынх нь бэлчээр дээр 100% давхцуулаад олгосон явдал хууль зөрчсөн үйл явдал гэж үзэж байгаа. Газрын тухай хуулийн х*******иглосон 1 гол заалт байгаа юм. Газрын тухай хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.4-д ингэж заасан аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд эзэмшүүлж болохо******* зааснаас бусад газар эзэмшүүлэхийг х*******иглоно гэсэн. Гэтэл төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй ийм ойлголт *******сон. Ийнхүү Газрын тухай хуулийг илт зөрчсөн учраас хууль бус. Тэгэхээр тус маргаан бүхий захиргааны акт, тушаалыг хууль бус акт гэж үзэж байгаа. Газрын тухай хуульд зааснаар бэлчээртэй холбогдсон асуудал байгаа. Гол заалт бэлчээр яригдаад, бэлчээр ашиглуулах асуудлаар сум, дүүргийн Засаг даргад тод*******хой эрх хэмжээг олгочихсон байгаа. Газрын тухай хуулийн ******* дугаар зүйлийн *******.1-д Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тухайн нутгийн онцлог, бэлчээрийг ашиглаж ирсэн уламжлал, зохистой ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх шаардлагыг харгалзан ө, хаваржаа, зуслан, намаржаа, отрын нөөц нутаг гэсэн ерөнхий хуваарийн дагуу газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусган батална, гэж заасан байгаа юм. Ингээд дүүрэг жил бүр үүнийг батлаад,  үүний дагуу малчид малынхаа бэлчээрийг улирлын чанарт ашиглаж байгаа. Тэгэхээр хариуцагчийн хэлээд байгаа, гуравдагч этгээдийн хэлээд байгаа нэг заалт байгаа. Үүнд нэг асуудал явагдаад байна, хамгийн гол заалт нь ******* дугаар зүйлийн *******.4 дэх хэсэгт Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь байгаль *******чин, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдлыг харгалзан нутаг дэвсгэртээ бэлчээрийн болон суурин мал маллагааны бүс нутгийг тогтоож болно, гэж заасан. Тэгэхээр эрхий дагуу иргэдий хурлаар энийгээ тогтоочихсон ийм газар байгаа юм гэдгийг тэмдэглэж хэлэхийг хүсэж байна. Тэр ч битгий хэл баг, х*******ооны Засаг даргад ч ер нь бэлчээр нутгийг тогтоохо******* заачихсан. Энэ хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д ингэж байгаа юм. Бэлчээрийн мал аж ахуй эрхэлдэг иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага *******шин суугаа газрынхаа сум, дүүрэг, нутаг дэвсгэрт мал бэлчээр гэж ярьж байна. Хадлан авах зэргээр бэлчээр, хадлангийн ургамлыг ашиглахдаа Газрын тухай хуулийн *******, 53 дугаар зүйлд заасныг баримтлан бэлчээр, хадлангийн газрыг тогтоож болно гээд баг, х*******ооны Засаг даргад хүргэгдэх ийм эрх олгочихсон байгаа. Тэгэхээр эндээс үзэхэд энэ “б*******х” ХХК-д олгосон бэлчээрийн талбай дээр олгосон 2 багууд эдгээр заалтуудыг нотолсон ийм байдал харагдаж байгаа. Ийнхүү гуравдагч этгээд тайлбартай дурдахдаа тусгай хамгаалалттай газар нутагт Байгаль *******чны сайд газар олгосон явдал нь Газрын тухай хуулиар зохицуулагдах учраас энд хамаагүй гэх маягийн энэ хуулийг буруугаар тайлбарласан. Тусгай хамгаалалттай газар нутагт Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль үйлчлэхгүй гэсэн зүйл байхгүй. Энэ нь хуулийг буруутган мушгисан байна тэгэхээр хууль бус гэдгээр үзэж байна. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, Газрын тухай хуулийг ярьж байна. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийг хэрхэн зөрчсөн талаар тайлбар хэлье. Нэхэмжлэгч нь мал бүхий 3 хүн энэ хуулийн 17 дугаар зүйлийн 12-т заасан уламжлалт аж ахуй аргаар мал аж ахуй эрхлэх гэсэн эрхий дагуу тухайн хүмүүс энэ нутагт уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхэлж, гуравдагч этгээдэд өөрчлөлт хийх ямар ч үйлдэл байхгүй. Тусгай хамгаалалттай газарт иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад газар ашиглах асуудал Газрын тухай хуулиас гадна Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулиар тусдаа зохицуулагдсан зөвшөөрлөөр буюу тухайлбал, энд 2 га газрыг олгосон явдал Газрын тухай хуулийн миний одоо унших гэж байгаа энэ гол заалтыг з*******иуд зөрчсөн. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн газар ашиглуулах шийдвэр гаргасан 36 дугаар зүйлийн 36.1-д ингэж заасан төрийн захиргааны төв байгууллага гээд Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын яам яамыг хэлж байх шиг байна. Төрийн захиргааны төв байгууллага дархан цаазат газрын хязгаарлалтын бүс болон байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс, байгалийн нөөц газар, дурсгалт газраас иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад газар ашиглуулах тухай шийдвэрийг энэ хуулийн 27 дугаар зүйлийн 12-т заасан сонгон шалгаруулалтын дүнг үндэслэн гаргана, гэж заасан. Өөрөөр хэлбэл, налайх дүүргийн Засаг даргын саналыг авч тохирсны үндсэн дээр энэ шийдвэрийг гаргах ёстой байтал дүүргийн Засаг даргын саналыг ч аваагүй. Түүнчлэн дүүргийн Засаг даргад огт мэдэгдээгүйгээр дангаараа дур мэдэж, эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж шийдвэр гаргасан. Тэгэхээр тухайн хууль бус шийдвэрийг дүүргийн Засаг даргаас шүүхэд 2023 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдөр ирүүлсэн 4 тоотдоо тод*******хой бичсэн байгаа. Энэ 01 2458 тоотод дурдсан. Тэгэхээр тус тоотод юу гэж дурдсан гэдгийг нотлох баримт шинжлэн судлах үед шинжлэн судлуулж, уншуулна. Гуравдагч этгээд шүүхэд ирүүлсэн тайлбартаа, энэ хуулийн 2.1.1-д тусгай хамгаалалтын газар нутаг, газар ашиглуулах асуудлыг Газрын тухай хуулиар тусгай хамгаалалтын төвд нарийвчлан зохицуулсан тусгай хамгаалалттай газар гэж хянан шийдвэрлэх гуравдагч этгээдийн өөрийнх нь тайлбарыг би хэлчихье. Энд хэлж байгаа тушаалдаа үүнийг дурдсан байтал 36 дугаар зүйлийг дурдчихсан нь зөв. Үүний дагуу Засаг даргын зөвшөөрлийг авна гэсэн шийдвэр гаргахдаа аваагүй байгаа юм. Би энд хэлж байна. Иймээс энэ захиргааны акт болох тушаалыг хууль бус захиргааны акт гэж хэлж байна. Миний хэлэх дүгнэлт Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нараас урьд нь үүнтэй ижил асуудлаар давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхэд гаргасан гомдлыг эдгээр байгууллагууд хянаж үзсэн магадлал, тогтоол гаргасан. Тухайн тогтоолыг үл харгалзан гаргасан тушаал тэр байна. Нэхэмжлэгчдийн малын бэлчээр дээр Байгаль *******чны сайд “б*******х”  ХХК-д 2 га газар олгосон асуудал нь урьд нь 2014 онд “ө ө” гэдэг газарт уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байсан мал бүхий иргэдийн малын бэлчээр дээр Байгаль *******чин, ногоон хөгжлийн сайд н.О хууль бусаар өөрийн яам, харьяа газрын 163 ажилтандаа 23 10.1 га газар олгож, тэдний эрх, хууль ёсны амь сонирхлыг хохироосон 200, А гэсэн ийм 2 тушаалыг гаргасан. Энэ тушаалуудыг Захиргааны хэргийн Давж заалдах шатны шүүхийн 2022 оны 434 дүгээр магадлал, Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын нийт шүүгчдийн 401 дүгээр тогтооло******* тус тус хүчингүй болгосон асуудал байна. Энэхүү асуудалтай шууд хамааралтай нэхэмжлэгч буюу иргэн эргээд тухайн асуудалд нь шүүх хэрэгт нөлөөлсөн. Тус асуудлыг авч үзээгүй. “ө ө” гэдэг газар 163 ажилтантай га газар олгож, уг нутагт уламжлалт аж ахуй аргаар мал аж ахуй эрхлэх бэлчээр нутгийг булааж авч, тэдний эрхийг зөрчиж, ашиг сонирхлыг нь хохироосон тул тэр үед энэ нутагт амьдарч байсан 12 иргэн шүүхэд нэхэмжлэл гаргаад тухайн шийдвэрүүдийг ингээд гаргавал эцэст нь шийдвэрлэгдсэн юм. Гэтэл Байгаль *******чны сайд н.Б уг тушаалд шүүхээр шийдвэрлэгдсэнийг мэдэж байсан хэр нь нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол сэргээгдсэнээс дөнгөж 7 хоногийн дараа буюу өөрөөр хэлбэл  2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдөр сэргээгдсэнээс хойш 7 хоногийн дараа эдгээр 3 мал бүхий иргэдийн бэлчээр дээр шүүхийн магадлал, тогтоолыг бүрэн харгалзан түүний эсрэгээр 200, А тогтоолыг гаргаж олгосон. Хууль ёсны илт зөрчсөн, хууль бус гэдэг үйлдэл гэж үзэж байгаа. Ингэснээрээ Засаг даргын саналыг ч аваагүй. Ийм илт хууль бус зөрчсөн шийдвэр гаргаснаараа Байгаль *******чны сайд н.Б Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.1-д Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна, гэж заасан байхад тус 3 эрх мэдэл, эрхийг зөрчиж, хүлээсэн үүргээ одоо хөсөрдүүлэхийг хүргэсэн байна.

            Эцэст нь өмнө нь сайд н.Б гаргасан шийдвэр нь Үндсэн хууль, Газрын тухай хууль, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, Байгаль *******чныг хамгаалах тухай хууль, Байгалийн ургамлын тухай, Эрүүл ахуйн тухай хуулиудын холбогдох заалт дээр дурдсан заалтуудыг зөрчсөн. Дээрх хууль бус шийдвэрээс болж эцэстээ өнөөдөр Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн дагуу нутаг *******ондоо уламжлалт аргаар мал аж ахуй, эрхлэн ая тухтай, тааваараа амьдарч байгаа нэхэмжлэгч нар, мал бүхий иргэдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь зөрчигдөхөд хүрээд байна. Иймээс нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэж өгөхийг хүсэж байна. Миний хувьд хэлэх тайлбар болсон. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч нэмэлт тайлбар хэлэх байх.

            3.3.Нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн өмгөөлөгч шүүх хуралдаан дээр гаргасан тайлбартаа: “Нэмээд цөөхөн хэдэн зүйл хэлчихье. Нэхэмжлэгч нарын эрх хэрхэн хөндөгдсөн, маргаан бүхий захиргааны актыг яагаад хууль бус гэж үзэж байгаагаа сая бол дэлгэрэнгүй тайлбарлачихсан учраас энэ дээр нэмээд хэлэхэд хавтаст хэрэгт авагдсан баримтуудаас харах, цугларсан баримтуудаар нэхэмжлэгч нарын хувьд тухайн газар дээрээ он удаан жил амьдарч байгаа, мал бүхий иргэд гэдэг үйл баримт тод*******хой байгаа. Түүнчлэн нэхэмжлэгч 3 иргэний тухайд 2012 онд 5 жилийн хугацаагаар олгосон газар ашиглах зөвшөөрөлтэй, мөн гэрчилгээний хугацаа нь тод*******хой, захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэгдэх хүртэл сунгах боломжгүй гэдэг ийм хариутай. Газрын зөвшөөрлийн тухайд ийм бичиг баримттай газрыг өөрөө дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын тогтооло******* дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны нутаг дэвсгэрт бэлчээрийн талбай олгосон. Тэгэхээр энэ нутаг дэвсгэр дээр он удаан жил мал маллаад амьдарч байгаа хүмүүс байгаа нь үнэн гэдгийг баталгаажуулаад газрыг бэлчээр нутгаар тогтоосон. Тухайн тогтоол нь хуулийн хүчин төгөлдөр хэрэгжиж байгаа. Нэхэмжлэгч 3 иргэний нэхэмжлэлээр “Ө ө” гэдэг газар дээр 163 хүнд газар олгосон асуудал нь өөрөө бэлчээр нутагтай давхацсан учраас нэхэмжлэгч нарын эрхийг зөрчиж байна гэдэг агуулгаар дүгнээд 163 иргэний газар ашиглах эрхийг хүчингүй болгосон. Шүүхийн шийдвэр өнөөдөр хүчин төгөлдөр дүгнэлттэйгээ тэр хавтаст хэрэгт авагдчихсан байгаа. Гэтэл энэ шийдвэр хуулийн хүчин төгөлдөр болсноос хойш долоо хоногийн дараа маргаан бүхий захиргааны актыг гаргаснаар тухайн  шүүхийн шийдвэрийг зөрчсөн гэж үзэж байгаа юм.       Түүнчлэн тус газрын тухайд “Ө ө” гэдэг газар нь өөрөө Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17 дугаар зүйлд заасан байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүсэд хамаарч байгаа газар. Тэгэхээр Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.2-т хязгаарлалтын бүсэд уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхэлж болно гэдгийг хуульчилчихсан байгаа. Тус хуулийн хүрээнд, нэхэмжлэгч нарын тухайд он удаан жил тус газарт мал маллан амьдарч байгаа эдгээр нөхцөл байдлууд хавтаст хэрэгт авагдсан, баримтаар тогтоогдож байгааг шүүх анхаарч үзнэ үү. Тэгээд маргаан бүхий актын хууль зүйн үндэслэлийн тухайд гэвэл Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1 3 дахь заалтыг баримтлаад бусад нь энэ заалтын з*******иулалтаар гэж гуравдагч этгээдийн мпанид энэ з*******иулалтаар олгосон байна гэж харж байгаа юм. Тэгэхээр энд юу гэж заасан гэхээр Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1, энэ хуулийн 11, 15, 16 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа, мөн хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.3 дугаарт аялагч, зөвшөөрөл бүхий бусад хүн ашиглах барилга байгууламжийг батлагдсан зураг, төсөл, зөвшөөрлийн дагуу барих; гэж тус тус заасан байгаа. Тэгэхээр гуравдагч этгээдийн мпанид батлагдсан зураг төсөл, зөвшөөрөл 1 дүгээрт байхгүй байгаа. Түүнчлэн барилга байгууламжийг барих зөвшөөрлийг олгож байгаа нь нэхэмжлэгч нарын дурдсан бэлчээр нутгаа тогтоосон энэ газар дээр олгож байгаа нь өөрөө хуульд нийцэхгүй байна гэж тус тус үзэж байгаа. Тэгээд Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17 дугаар 18 дугаар зүйлд бүс нутаг дээр явуулахыг х*******иглосон үйл ажиллагаануудыг нэг бүрчлэн тоочиж дурдсан байгаа. Тэгэхээр эдгээрт хамаарч байна гэж үзэж байгаа. Тухайлбал Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1-д болбол энэ хуулийн 12 дугаар зүйлийн 1-8, 11-т заасан үйл ажиллагаа явуулах; х*******иглоно гээд, 12 дахь зүйлийн 7-д заасныг зөрччихөж гэж харж байгаа. Энэ нь болохо*******оо аялагч, зөвшөөрөл бүхий бусад хүн буудаллах, отоглох, ажиглах, ажиглалт, судалгаа шинжилгээний з*******иулалттай *******он байр барих, ашиглах, үйл ажиллагаа л явуулахыг зөвшөөрнө. Бусдыг нь х*******иглохо******* заачхаад байгаа. Аялал жуулчлалын з*******иулалтаар зураг төсөл нь батлагдаагүй байхад аялал жуулчлалын цогцолб******* байгуулах гээд энэ зөвшөөрлийг олгож байгаа бөгөөд нэхэмжлэгч нарын эрхийг хөндсөн хууль дээр нь хууль зөрчсөн захиргааны акт гэж үзэх үндэслэлтэй, эдгээр үндэслэлүүдээр нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү гэж хүсэж байгаа” гэв.

            3.4.Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүхэд бичгээр гаргасан хариу тайлбартаа: “Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын гаргасан Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 2 дугаар сарын 30-ны өдрийн А дугаар тушаалыг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлтэй танилцаад нэхэмжлэлийн шаардлагыг эс зөвшөөрч дараах тайлбарыг гаргаж байна.

            “б*******х” ХХК нь 2022 оны 09 дүгээр сарын 19-ны өдрийн Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газарт байрлах Ө өний аманд 2 газрыг амралт, жуулчлалын з*******иулалтаар ашиглах хүсэлтийг гаргасан. Мөн Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргааны 2022 оны 09 дүгээр сарын 16-ны өдрийн 22/674, 22/675 дугаар албан бичгээр ирүүлсэн “б*******х” ХХК-д Ө өний эхэд газар ашиглуулах саналыг тус тус үндэслэн Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд 2022 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн А дугаар тушаалаар “б*******х” ХХК-д газар ашиглах эрх олгож шийдвэрлэсэн байна.

Маргаан бүхий тушаал нь Газрын тухай хууль, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль тогтоомжийг баримталсан бөгөөд давхцалгүй байх ба нэхэмжлэгч нарын эрх ашгийг зөрчөөгүй” гэжээ.

            3.5.Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүх хуралдаан дээр гаргасан тайлбартаа: “Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 12 сарын 30-ны өдрийн дараа нь А дүгээр тушаал нь Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуульд болон холбогдох бусад хуульд болбол нийцсэн ямар нэгэн эрхийг нь зөрчвөл энэ захиргааны акт болно. Тодруулж хэлбэл “б*******х” мпани 2022 оны 9 дүгээр сарын 19-ний өдөр “Г*******хи Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т” газарт байрлах “ө ө”-ний ам нээх газарт 2 га газрыг ашиглах хүсэлт бол гаргасан. За улмаар Г*******хи Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргаанаас 2022 оны 9 дүгээр сарын 16-ны өдрийн 674, 675 дугаар албан бичгүүдээр “б*******х” ХХК-д ө, өний эхэд газар ашиглуулах саналыг өөр бусад этгээдтэй, өөр бусад мпанийн, иргэний эзэмших, ашиглаж байгаа газартай давхцалгүй байгаа учраас газар ашиглуулахад саналыг нь Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын яаманд ирүүлсэн байгаа. Уг саналыг үндэслээд Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 36 дугаар зүйлийн 36.1-д Төрийн захиргааны төв байгууллага дархан цаазат газрын хязгаарлалтын бүс болон байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс, байгалийн нөөц газар, дурсгалт газраас иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад газар ашиглуулах тухай шийдвэрийг энэ хуулийн 27 дугаар зүйлийн 12-т заасан сонгон шалгаруулалтын дүнг үндэслэн гаргана, гэж зааснаар хамгаалалтын захиргааны саналыг үндэслээд мөн хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.3-д аялагч, зөвшөөрөл бүхий бусад хүн ашиглах барилга байгууламжийг батлагдсан зураг, төсөл, зөвшөөрлийн дагуу барих; гэж заасан з*******иулалтаар “б*******х” мпанид маргаан бүхий газрыг ашиглах эрх олгон шийдвэрлэсэн. Тэгэхээр нэхэмжлэгчийн эзэмшиж буй газартай ямар нэгэн байдлаар давхцалгүй учраас үүнд нэхэмжлэгчийн эрх ашиг зөрчигдсөн гэж үзэхгүй байна. Яагаад гэвэл хамгаалалттай байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын төсөлд Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.3-д заасан зөвшөөрлийг олгох эрх нь Төрийн захиргааны төв байгууллагад байгаа.

            Уг эрхий хүрээнд тухайн тушаалыг гаргасан. Нэхэмжлэгчээс яриад байна. Дүүргийн Засаг даргын саналыг авах байсан гэж  тайлбарлаад байгаа. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 36 дугаар зүйлийн 36.1-д юу гэж заасан гэхээр хамгаалалтын захиргаа байхгүй дүүргийн Засаг даргын саналыг заасан байгаа. Хамгаалалтын захиргаа байгаа учраас заавал дүүргийн Засаг даргын саналыг харгалзахгүй. Тийм учраас энэ тушаал нь Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 36 дугаар зүйлийн 36.1-д заасанд нийцсэн тушаал байгаа. Өмнөх Ө.Г******* нарын нэхэмжлэлтэй өмнөх шүүхийн шийдвэрийг дурдаад өнгөрлөө. Тухайн дурдсан шүүхийн шийдвэр нь хэдий хүчин төгөлдөр байгаа ч гэсэн маргаан бүхий харилцаанд шууд нөлөөлөх шийдвэр биш гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл тухайн үед 163 иргэнд газар ашиглах эрх олгосон байсан боловч тэр нь хуульд заасан з*******иулалтын дагуу олгогдоогүй байсан учраас тухайн тушаалыг хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг тухайн үед хангаж шийдвэрлэсэн. Түүнчлэн хязгаарлалтын бүсэд буюу Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.3.3-д заасан зөвшөөрсөн з*******иулалтаар гуравдагч этгээдэд газар ашиглах эрх олгосон байгаа нь өөрөө хууль зөрчөөгүй. Нэхэмжлэгчийн эрхийг мөн адил зөрчөөгүй учраас нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү гэж хүсэж байна” гэв.

            3.6.Гуравдагч этгээд шүүхэд бичгээр гаргасан тайлбартаа: Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нараас гаргасан б*******х ХХК-нд газар ашиглах эрх олгосон Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн А дүгээр тушаалыг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагыг эс зөвшөөрч дараах хариу тайлбарыг гаргаж байна. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1, 3 дугаар зүйлийн 3.1.3, ******* дугаар зүйлийн *******.5.1-д зааснаар нэхэмжлэгч захиргааны актыг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэл гаргахдаа тухайн захиргааны актын улмаас нэхэмжлэгчийн өөрийнх нь эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хэрхэн зөрчигдсөн болохыг нотлох ёстой юм. Нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын нэхэмжлэлд шаардлагын үндэслэлээ 4 хэсэгтэйгээр тайлбарласан байх бөгөөд нэгдүгээр хэсэгт нэхэмжлэгч нарын эрх хууль ёсны ашиг сонирхол энэ шийдвэрийн улмаас зөрчигдсөн талаар, хоёр, гурав, дөрөвдүгээр хэсэгт Байгаль *******чин аялал жуулчлалын сайд б*******х ХХК-нд газар ашиглуулах шийдвэр гаргахдаа албан тушаалаа урвуулан ашигласан, холбогдох хуулиуд болон шүүхийн шийдвэрийг зөрчсөн гэдэг агуулгатайгаар тайлбарлажээ. Нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын нэхэмжлэлийн шаардлага нь дараахь байдлаар үндэслэлгүй тул хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Үүнд: 1. Нэхэмжлэгчийн "Маргаан бүхий актын улмаас нэхэмжлэгч нарын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн" гэх тайлбарын талаар: 1.1. "Монгол Улсын Үндсэн хуульд "...мал төрийн хамгаалалтад байна" гэж заасныг зөрчин нэхэмжлэгч нарын "малын бэлчээрийг нь булааж эрхийг нь зөрчсөн" гэжээ. Өөрийн 4 *******шин суугаа буюу гэр бүлийн хэрэгцээний з*******иулалтын газар ашиглахтай холбоотой маргаагүй. Газрын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-т Монгол улсын газрын нэгдмэл санг үндсэн 6 ангилалд хуваан ангилсан бөгөөд 10.1.1-д хөдөө аж ахуйн газар, 10.1.6-д тусгай хэрэгцээний газрыг газрын нэгдмэл сангий бие даасан үндсэн ангилалд хамааруулсан, эдгээр нэгдмэл сангийн ангиллын газрууд хо*******ондоо давхцахгүй. Газрын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд зааснаар тусгай хамгаалалттай газар нь тусгай хэрэгцээний үндсэн ангиллын дэд сангийн ангилалд, мөн хуулийн 11 дүгээр зүйлд зааснаар бэлчээрийн газар нь нэгдмэл сангийн хөдөө аж ахуйн үндсэн ангиллын дэд ангилалд тус тус хамаарна. Өөрөөр хэлбэл эрх бүхий байгууллагаас нэгэнт тусгай хамгаалалттай газар нутаг гэж хил хязгаар болон дотоод бүсийг нь тогтоосон газарт "бэлчээр" буюу хөдөө аж ахуйн ангиллын газар байрлаж байх боломжгүй юм.

Газрын эрхийн улсын бүртгэлийн Egazar.gov.mn сайтад улсын газрын нэгдмэл сангийн ангиллын хөдөө аж ахуйн, хот, тосгон, бусад суурины газар, зам, шугам сүлжээний газар, ойн сан бүхий газар, усны сан бүхий газар, тусгай хэрэгцээний газар болон тэдгээрийн дэд ангиллын газрууд бүгд байршил болон эрх бүхий этгээдээс тогтоосон хил хязгаар нь *******динатаар бүртгэгдсэн байдаг. Энэхүү газрын улсын бүртгэлийн мэдээллийн санд бүртгэснээр нэхэмжлэгч нарын *******шин байгаа болон мод тарьсан гэх газар нь тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хязгаарлалтын бүсэд, б*******х ХХК-ийн ашиглалтын газар нь тусгай хамгаалалттай газрын аялал жуулчлалын бүсэд байрлаж байгаа нь нотлогдоно. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд аялал жуулчлалын бүсийн дэглэм, 17 дугаар зүйлд хязгаарлалтын бүсийн дэглэмийг хуульчилсан бөгөөд хуульд зааснаар аялал жуулчлалын бүсэд мал бэлчээхийг зөвшөөрөөгүй, харин хязгаарлалтын бүсэд уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэхийг зөвшөөрсөн боловч мөн хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “байгаль, цаг уурын хүндрэл тохиолдсон үед ... байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүсэд ... хамгаалалтын дэглэм, г*******им, бэлчээрийн нөөц, даацад нийцүүлэн мал бэлчээрлүүлэх, хадлан бэлтгэх ажлыг гэрээний үндсэн дээр харьяалах хамгаалалтын захиргаатай хамтран зохион байгуулах" гэж зааснаас үзэхэд зөвхөн цаг уурын хүндрэл тохиолдсон онцгой нөхцөлд зохих зөвшөөрлийг урьдчилан авсны үндсэн дээр тусгай хамгаалалттай газрын хязгаарлалтын бүсэд мал бэлчээх боломжтой байна. Харин аялал жуулчлалын бүсэд ямар ч тохиолдолд мал бэлчээхийг хуулиар зөвшөөрөөгүй байна. Нэхэмжлэгч нарт *******шин суугаа хязгаарлалтын бүсэд бэлчээрийн з*******иулалтаар газар ашиглах эрх олгогдоогүй, бэлчээр ашигласны төлбөр төлсөн баримт байхгүй, мөн гэр бүлийн хэрэгцээний з*******иулалтаар газар ашиглах зөвшөөрөл олгоогүй, иймд маргаан бүхий актын улмаас хөндөгдөх субъектив эрх үүсээгүй байна. Харин тусгай хэрэгцээний газрыг зохих зөвшөөрөлгүйгээр гэр бүлийн хэрэгцээний болон бэлчээрийн з*******иулалтаар ашиглаж байгаа нэхэмжлэгч нарын үйлдэл нь хууль зөрчсөн зөрчил болох юм. аб*******т газрын Монгол Улсын Үндсэн хуульд "дмал төрийн хамгаалалтад байна" гэж заасныг "малтай иргэн ямар нэг зөвшөөрөлгүйгээр малаа дуртай газраа бэлчээх, малтай л бол "бэлчээр, уламжлалт мал аж ахуй" гэх мэт шалтгаанаар бусад этгээдийн эрх хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчих, хязгаарлах эрхтэй" гэж ойлгож тайлбарлаж байгаа нь хуульд нийцэхгүй, үндэслэлгүй бөгөөд нэхэмжлэгч нар мал адгуулан амьдарч байгаа гэдэг нөхцөл нь маргаан бүхий захиргааны актыг хүчингүй болгох үндэслэл болохгүй. 1.1. "БОАЖ-ын сайд авто машин хүрч очих замгүй газарт газар олгосон, б*******х ХХК нь дураараа зам гаргаж ш*******оо тоос босгосно******* нэхэмжлэгч нарын эрүүл аюулгүй *******чинд амьдрах үндсэн эрх зөрчигдсөн, аялал жуулчлалын баазаа байгуулахдаа Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 38 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2-т заасан "ашиглахаар авсан газартаа тогтоосон замаар *******ж, гарах" үүргээ биелүүлээгүйгээс малчид /нэхэмжлэгч/ бидний ө, хаваржаандаа очдог "бидний зам"-аар з*******чиж эрхийг минь зөрчлөө" гэсэн агуулгатай тайлбар гаргасан нь үндэслэлгүй. Тодруулбал,

б*******х ХХК-нд замгүй газар газар ашиглуулсан гэж хариуцагчийг буруутгаж байх боловч Ө ө гэх аманд ганцхан авто зам байдаг бөгөөд энэ зам нь тухайн аманд байрлах жалганы зүүн тал, нэхэмжлэгч Д.Ц, Д.Ц нарын *******шин байгаа хашаа, байшингийн баруун талаар явж гуравдагч этгээдийн ашиглалтын газарт хүрдэг зам юм. Авто замын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлд үндэсний авто замын сүлжээний үндсэн ангиллуудыг заасан ба дээрх зам нь энэ хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.3-т заасан *******он нутгийн чанартай авто замын “ердийн ш*******оон зам" дэд ангилалд хамаарч байгааг Газрын мэдээллийн сангийн “Авто замын газар" бүртгэлийн хэсэгт бүртгэсэн байна. Газрын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2.3-т "Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дараахь газрыг төрийн зохих шатны байгууллагын хяналт, зохицуулалттайгаар нийтээр ашиглана: 6.2.3. зам, шугам сүлжээний газар" гэж заасан. Гэтэл нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ө.Г******* /нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******ийн нөхөр/ хуульд нийтээр ашиглахаар заасан замыг өө өмчилж, “манай ө, хаваржаа, намаржаа, зусландаа очдог зам" гэж тайлбарлан төмөр шон зоож гуравдагч этгээдийг ашиглалтын газартаа хүрэх боломжгүй болгож газар ашиглах эрхээ хэрэгжүүлэхэд нь саад учруулж байгаа. 50. Гуравдагч этгээд ашиглалтын газартаа хүрэхийн тулд зоосон шонд тулж саадыг тойрохын тулд жалга гатлан жалгың баруун талаар Ө.Г*******ийн хашаа байшинг өнгөрч буцаж жалга гатлан жалгын зүүн талд байрлах ашиглалтын газартаа хүрдэг. Улмаар жалга руу *******ох замыг том чулуу тавьж хаасан. Нэхэмжлэгч нар өөрсний хууль бусаар зам хааснаас үүссэн энэ байдлыг "тогтоосон замаар явдаггүй, дуртай газраараа явж, тоос ш*******оо босгож эрх зөрчиж байна" гэж тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй. Мөн гуравдагч этгээдэд газар ашиглуулах шийдвэр гаргаснаар тоос ш*******оо босч, хэн нэгний эрүүл мэндэд хохирол учирсан, мод бут устсан бол энэ талаар эрх бүхий этгээдээс газар ашиглуулахын өмнө байсан, газар ашиглуулнаас хойшхи байдлыг харьцуулан дүгнэлт гаргуулан батлах ёстой, ийм дүгнэлт, нотлох баримт байхгүй тул энэ тайлбар нь үндэслэлгүй байнала шократ******* men tedarry педаг - 1.2. Нэхэмжлэгч талаас нотлох баримтаар өгсөн "Г*******хи-Тэрэлжийн БЦГазарт байрлах эрхийн гэрчилгээ" гэх баримтын талаар: Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарт Хэнтийн тусгай хамгаалалттай газрын хамгаалалтын захиргаанаас 2012 оны 06 дугаар сарын 26, 07 дугаар сарын 07-ны өдрүүдэд олгосон дээрх "гэрчилгээ” гэх баримт бичиг нь дараахь үндэслэлээр эрх зүйн үйлчлэлгүй баримт бичиг байна. Үүнд: 1.3.1. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуульд заасан эрх бүхий этгээд буюу БОАЖ-ын яамнаас олгоогүй, Хэнтийн БЦГ-ын хамгаалалтын захиргаанаас олгосон тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.3, 47.1.6-д заасан үндэслэлээр илт хууль бус захиргааны акт гэж үзнэ. 1.3.2. Тухайн баримт нь "БЦГазарт байрлах эрхийн гэрчилгээ" гэсэн нэрнээсээ тусгай хамгаалалттай газар нутагт "газар ашиглах эрх"-ийг олгоогүй, иймд энэ баримт бичгийн үр дагавар нь түүнийг эзэмшигчийн газартай холбоотой эрх, хууль

ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн эсэхийг нотлох, маргах, шаардах эрх үүсгэх баримт болохгүй. 1.3.3. Тухайн үедээ БЦГазарт түр байрлах /?/ эрх олгосон гэж үзсэн ч уул баримтуудыг 2012 онд 5 жилийн хугацаагаар олгосон тул Газрын тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1.1, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-д зааснаар энэ баримтаар олгосон байж болох газартай холбоотой аливаа эрх дуусгавар болсон. Ийм дээрх "гэрчилгээ" гэх баримт нь энэ хэргийг шийдвэрлэхэд ач холбогдолгүй, улмаар эрх зүйн үйлчлэлгүй баримт бичиг байна. 2. Нэхэмжлэгчийн “Байгаль *******чин аялал жуулчлалын сайд б*******х ХХК- ид газар ашиглуулах шийдвэр гаргахдаа албан тушаалаа урвуулан ашигласан, Газрын тухай, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай болон бусад холбогдох хуулиудыг зөрчсөн" гэх тайлбарын талаар: Маргаан бүхий захиргааны актыг хариуцагч хуулиар олгогдсон эрх хэмжээнийхээ хүрээнд хуульд нийцүүлэн гаргасан, бусдын газар эзэмших, ашиглахтай холбоотой эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндөөгүй тул тухайн шийдвэр хууль ёсны шийдвэр юм. 2.1. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 33-37 дугаар зүйлд тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглах хүсэлт гаргах, түүнийг шийдвэрлэх, газар ашиглуулах тухай шийдвэр гаргах, газар ашиглуулах гэрээ байгуулах журмыг зохицуулсан, улам да про б*******х ХХК нь Г*******хи тэрэлжийн байгалийн цогцолб******* газарт аялал жуулчлалын чиглэлээр гэр бүлийн амралтын газар байгуулахаар БОАЖЯаманд газар ашиглах хүсэлтийг холбогдох хууль журмын дагуу материалыг бүрдүүлэн 2020 онд хүргүүлсэн, 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдөр БОАЖ-ын сайдын А тоот тушаалаар газар ашиглах эрх олгогдож Г*******хи тэрэлжийн байгалийн цогцолб******* газартай 2023 оны 04 дүгээр сарын 11-ний өдөр газар ашиглах гэрээ байгуулсан. Байгалийн цогцолб******* газарт газар ашиглуулах эрх олгоход шаардагдах “Байгаль *******чинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан болон ерөнхий үнэлгээ, байгаль хамгаалах төлөвлөгөөг "Э " ХХК, кадастрын болон байр зүйн зураглалыг "Б " ХХК зэрэг мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэж гэр бүлийн амралт байгуулах "Нарру family" төслийн боловсруулан Г*******хи тэрэлжийн байгалийн цогцолб******* газраас тус газрыг бусдын ашиглалт болон ойн сан бүхий газартай давхцаагүй тухай лавлагаа, тод*******хойлолтыг гаргуулсан. Байгаль *******чны ерөнхий болон нарийвчилсан үнэлгээгээр уг газрыг тухайн з*******иулалтаар ашиглахад байгаль *******чинд сөрөг нөлөөгүй гэж дүгнэсэн. Хуульд заасан шаардлагатай бусад холбогдох материалыг бүрдүүлэн Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуульд заасан журмын дагуу холбогдох этгээдэд хүсэлтээ гаргаж газар ашиглах эрх хууль, журмын дагуу олгогдсон. 18- 2.2. Нэхэмжлэлд дурьдаж буй “Газрын тухай хуулийг зөрчсөн" "Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийг зөрчсөн" гэсэн тайлбарууд дараахь байдлаар үндэслэлгүй байна. Үүнд

2.2.1. Газрын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-т Монгол улсын газрын нэгдмэл санг үндсэн 6 ангилалд хуваан ангилсан бөгөөд 10.1.1-д хөдөө аж ахуйн газар, 10.1.6-д тусгай хэрэгцээний газрыг газрын нэгдмэл сангий бие даасан үндсэн ангилалд хамааруулсан, эдгээр нэгдмэл сангийн ангиллын газрууд нь тусдаа хуулиудаар зохицуулагдах бөгөөд тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглуулах эрх хэмжээг Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулиар Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд болон яаманд харьяалуулсан. БОАЖ сайд б*******х ХХК-нд хуульд заасан эрх хэмжээнийхээ хүрээнд Тусгай хамгаалалттай газар нутаг буюу Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб******* газрын аялал жуулчлалын бүсэд аялал жуулчлалын з*******иулалтаар газар ашиглуулсан шийдвэр нь тусгай хамгаалалттай газрын хилийн цэсийн гадна Газрын тухай хуулиар зохицуулсан хөдөө аж ахуйн газрын бэлчээрийн газрын талаархи болон нэхэмжлэгч нар тусгай хамгаалалттай газарт газар ашиглах эрхгүй, бэлчээр ашиглах эрхгүй байгаа тохиолдолд бусдын эзэмшил, ашиглалтын газартай давхцуулсан эсэх зохицуулалттай хамааралгүй байна. Иймд “хөдөө аж ахуйн ангилалд хамааруулсан бэлчээрийн газар дээр аялал жуулчлалын газар олгосон нь илт хууль бус, малчдын бэлчээрийн газарт 100% давхцуулан газар олгосон нь хууль зөрчсөн" гэсэн нэхэмжлэгч нарын тайлбар нь үндэслэлгүй, бандурата ал 2.1.2. Тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглуулах асуудлыг Газрын тухай хуулиар бус Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулиар нарийвчлан зохицуулсан. Тухайлбал, тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглах хүсэлт гаргах, хүсэлтийг хянан шийдвэрлэх, тусгай хамгаалалттай газарт газар ашиглуулах шийдвэр гаргах асуудлыг Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 35-37 дугаар зүйлд зааснаар шийдвэрлэх бөгөөд энд Газрын тухай хуульд заасан газар эзэмших, ашиглах хүсэлт гаргах, түүнийг шийдвэрлэх зохицуулалт үйлчлэхгүй. Иймд "дүүргийн газар зохион байгуулалтын тухайн жилийн төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй газарт газар ашиглуулсан, шийдвэр гаргахдаа дүүргийн Засаг даргын саналыг аваагүй тул Газрын тухай хууль зөрчсөн" гэсэн тайлбар үндэслэлгүй. 3. Нэхэмжлэгчийн "Хариуцагч шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг үл харгалзан тушаал гаргасан нь Үндсэн хууль, Газрын тухай хуулийн холбогдох заалтыг зөрчсөн" гэх тайлбарын талаар: Нэхэмжлэлд дурьдаж буй 2022 онд шийдвэрлэгдсэн энэ хэргийн нэхэмжлэгч Д.Ц, нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ө.Г******* нарын 11 иргэний нэхэмжлэлтэй Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдад холбогдох захиргааны хэрэг нь өнөөдрийн маргаж буй газартай холбоогүй. Өмнөх захиргааны хэрэг маргаанд холбогдолтой "Э ногоон хөгжил" төсөл хэрэгжүүлэхээр Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын яамны албан хаагч 163 иргэнд ашиглуулж, шүүхийн магадлалаар хүчингүй болсон газрын байршил нь Ө ө амны жалгын баруун талд, нэхэмжлэгч Д.Ц, Д.Цэрэ******* нарын *******шин байрлаж буй газрын баруун ба баруун урд талд тусгай хамгаалалттай газрын хязгаарлалтын бүсэд байрлаж байсан, харин өнөөдрийн маргаж буй газар нь нэхэмжлэгч дээрх 2 иргэний /Ү.Ү нь энэ аманд *******шин байрладаггүй, баруун талын аманд амьдардаг/ *******шин байрласан газрын зүүн хойд талд, тусгай хамгаалалттай газрын аялал жуулчлалын бүсэд бүсэд байрладаг. Өмнөх 2022 оны хэрэгт нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэл нь мөн "бэлчээрийн газар дээр бусдад газар ашиглуулсан" гэсэн үндэслэл байсан бөгөөд Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд заасан аялал жуулчлалын бүсийн дэглэмээр ямар ч тохиолдолд аялал жуулчлалын бүсэд мал бэлчээрлүүлэх, бэлчээрийн газар ашиглуулахыг зөвшөөрөөгүй тул 2022 оны хязгаарлалтын бүсэд байрлах газартай холбоотой хэрэг маргааныг шийдвэрлэсэн шийдвэрийг өөр дэглэмтэй аялал жуулчлалын бүсэд газар ашиглуулах шийдвэр гаргахдаа харгалзан үзэх шаардлагагүй байсан гэж үзнэ. Дээр дурьдсан бүх үндэслэлүүдийг нэгтгэж үзвэл, нэхэмжлэгч нарт тусгай хамгаалалттай газрын аялал жуулчлалын бүсэд газрыг бэлчээрийн з*******иулалтаар ашиглах эрх үүсээгүй /хуульд зааснаар ийм эрх олгогдох боломжгүй/, “б*******х” ХХК-нд газар ашиглуулсан Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн А дүгээр тушаал нь нэхэмжлэгч нарын эрх зүйн байдалд шууд болон шууд бусаар өөрчлөлт *******уулахгүй буюу маргаан бүхий акт нь нэхэмжлэгч нарт чиглэсэн үйлчлэлгүй байна. Энэ нь Улсын Дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2013 оны 07 дугаар сарын 03-ны өдрийн "Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим заалтыг тайлбарлах тухай" 30 дугаар тогтоолын 5.6.2 дахь хэсэгт "нэхэмжлэлийн шаардлагаар тод*******хойлогдсон захиргааны акт нь нэхэмжлэгчид чиглээгүй, түүний эрх зүйн байдлыг хөндөөгүй нь илэрхий, тод*******хой бол нэхэмжлэгчийг тухайн асуудлаар маргах эрхгүй буюу нэхэмжлэл гаргах эрхгүй этгээд гэж үзнэ” гэж тайлбарласантай нийцэж байх тул нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нар нь нэхэмжлэл гаргах эрхтэй этгээд биш байна.

            Иймд Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 54 дүгээр зүйлийн 54.1.5, 109 дүгээр зүйлийн 109.2-т заасныг баримтлан нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэнэ үү” гэжээ.

            3.7.Гуравдагч этгээдийн өмгөөлөгч шүүх хуралдаан дээр гаргасан тайлбартаа:  “Нэхэмжлэгч иргэд нэхэмжлэлийн үндэслэлээ 4 үндэслэлээр тайлбарлаж байна. Нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлээ эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол хэрхэн зөрчигдсөн гэдэг талаар гэж тусгайлж байгаад бэлчээрийн даац, малтай иргэд, иргэд 1860 оноос хойш амьдарсан эрүүл мэндэд хээр байгаа модон дээр жишээлбэл ш*******оо буугаад эрүүл мэндэд нь сөргөөр нөлөөлөх юм байна гэх маягтай. Энэ зөндөө олон хуулийг зөрчиж, Үндсэн хуульд заасан эрх маань зөрчигдлөө гээд хүний үндсэн эрхийн асуудлууд ярьж байна. Тэгэхээр бид Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1 дээр заачихсан байж байгаа. Захиргааны хэргийн шүүх иргэн хүний, хүн болон аж ахуйн нэгж, тэр хуулийн этгээдийн зөрчигдсөн эрх, субьектив эрхийг хамгаалах, сэргээх ийм үйл ажиллагаа явуулна. Тэгэхээр ерөнхий эрхүүд яриад баймааргүй. Яг тэр өөрт ямар байгууллагаар, ямар эрх бүхий этгээдээс ямар эрх олгогдсон юм. Эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол гэдэг өөрөө хуулиар олгогдсон эрхийг хэлж байгаа, хуулиар олгогдсон боломжийг хэлж байгаа ашиг сонирхол маань өөрөө мөн хууль ёсны ашиг сонирхол байх ёстой гэдгийг хэлж байгаа. Тэгэхээр үүн дээр тэр малтай айл, малгүй айл гэж маргаагүй. Малтай, малгүй эсэх асуудал нь энэхүү хэргийн маргааны сэдэв биш. Тэгэхээр Газрын тухай хуульд заасны дагуу энэ ямар газрын зохицуулалт, ямар газар дээр маргаж байгаа гэдгийг ялгаж, салгах ёстой. Үүнийг ялгаж, салгаж тайлбарлах ёстой гэж үзэж байна. Газрын тухай хуульд Монгол Улсын бүх нутаг дэвсгэрийг 6 үндсэн газрын сангийн ангилалд хуваасан. Тэгэхээр Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр энэ 6 үндсэн ангилалд хамаарахгүй 1см 1 төр ч газар байхгүй. Тэгэхээр Газрын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлд энэ 6 үндсэн ангилал дотроо дэд ангилал хаагдаад явж байгаа. Тэгэхээр үндсэн ангилал тус бүр өөрийн гэсэн газар эзэмших, ашиглахад холбоотой харилцаа, тухайн газрыг зохицуулсан өөр өөрийн гэсэн хуультай. Тухайлбал, хөдөө аж ахуйн газар, бэлчээр гэж яриад Газрын тухай хууль дурдаад байгаа нь хөдөө аж ахуйн ангиллын бэлчээрийн газрын зохицуулалтыг л дурдаад байгаа юм. Тэгэхээр энэ хөдөө аж ахуйн газар гээд үндсэн ангилал, улсын тусгай хэрэгцээний газар гээд үндсэн ангилал, тэр улсын тусгай хэрэгцээний газрын нэг дэд ангилал нь улсын тусгай хамгаалалттай газар нутаг. Тэгэхээр улсын тусгай хэрэгцээний газар дотроо хэд хэдэн хуулийн зохицуулалт явж байгаагаас тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах, бусад байдлаар зохицуулах, хязгаарлах, зөвшөөрөх, х*******иглох үйл ажиллагааг Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулиар зохицуулчихсан.

            Түүнчлэн усан сан бүхий газар гэдэг үндсэн ангиллыг Усны тухай хуулиар, ойн сан бүхий газар гэдэг үндсэн ангиллыг Ойн тухай хуулиар, мөн зам, шугам сүлжээний газар гэсэн үндсэн ангиллыг Эрчим хүчний тухай хууль болон Авто замын тухай хууль гэх мэт бусад хуулиудаар зохицуулагддаг. Мөн бүгд өөр өөрийн гэсэн зохицуулалтын хуультай. Тэгэхээр үүнд бэлчээр гэдэг үгийг бэлчээр гэж ойлгоод хамаагүй жишээлбэл, хилийн зурвас газар дээр байгаа мал бэлчиж байгаа газрыг жишээ нь Газрын тухай хуулиар зохицуулаад сумын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал нь шийдвэр гаргаад байдаггүйтэй яг адилхан улсын тусгай хэрэгцээний газар өөрийн гэсэн хуультай. Тийм учраас үүн дээр тухайн яам нь жишээлбэл дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас зөвшөөрөл авах гээд байгаа юм уу, сайд, засаг даргаас зөвшөөрөл авах гээд байгаа юм уу энэ олон зохицуулалтуудыг, бүх газрыг хо*******онд нь хольж хутгаад эрх бүхий этгээд шийдвэр гаргачихсан байхад тэрийг буруутгаад байж болохгүй. Яагаад гэвэл өөр өөрийн хуулиар өөр өөрт нь олгогдсон эрх хэмжээ бүхий субъектүүдийн тухай яригдаж байна. Тийм болохо******* газрын тухай тухайн бэлчээрийн зохицуулалтыг яриад бэлчээр гээд тогтоочихсон л бол малаа бэлчээх ёстой миний эрх үүссэн юм гэдэг тайлбарыг хүлээн зөвшөөрөх үндэслэлгүй. Яагаад гэвэл түрүүн дурдсан өөрт нь хөдөө аж ахуйн ангиллын бэлчээрийн газар биш учраас Газрын тухай хуульд заасан бэлчээрийн зохицуулалт үйлчлэхгүй. Харин Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуульд заасан руугаа *******оод бэлчээрээр ашиглуулж болох юм уу, болохгүй юм уу гэдэг энэ зохицуулалтуудаа харах ёстой.    Тэгэхээр үүнд яагаад бэлчээр гээд яриад байна гэхээр нэхэмжлэгч нарын эрх нь зөрчигдсөн гэж үзээд байгаа үндэслэлийг тайлбарлаад байгаа юм. Үүний дараа гуравдагч этгээд нарт хамаатуулж гаргасан газар ашиглах эрх олгосон шийдвэрий үндэслэлийн талаар бас ярина. Тэгэхээр тухайн тусгай хамгаалалттай газар нутагт харьяалагдсан гэдгийг нэхэмжлэгч тал өөрсдөө маргахгүй байгаа. Хүсэлт саналаа бүгдийг нь дандаа яамандаа гаргаад сайдаасаа зөвшөөрөл хүсээд явчихсан байгаа. Нэхэмжлэгч этгээд итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч болоод өмгөөлөгч өөрөө хэлж байгаа Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 17-д заасан байгалийн цогцолб*******т газар буюу улсын тусгай хамгаалалттай газар нутаг мөн учраас гээд ярьж байгаа учир үүн дээр маргаагүй. Тийм учраас бэлчээрийн зохицуулалт тусад нь *******ж ирнэ. Тухайлбал, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд дархан цаазат газарт х*******иглох үйл ажиллагааг цувуулж бичсэн. Х*******иглох үйл ажиллагаа дархан цаазтай байгалийн цогцолб*******т газрын зохицуулалт шууд хуульд зааж байгаа учраас тус дархан цаазтай газрыг яриад байгаа юм. Тэгэхээр дархан цаазат газарт х*******иглох үйл ажиллагаа гэсэн Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.9-т ө, хаваржаа, намаржаа, зуслангийн барилга байгууламж барих, зохих зөвшөөрөлгүйгээр мал бэлчээрлүүлэхийг х*******иглоно гээд заачихсан. Байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүсийн дэглэмийг заасан 17 дугаар зүйлд х*******иглосон заалтуудыг дурдаад тус 17 дугаар зүйл дээр хязгаарлалтын бүсэд дараах ажиллагаа явуулж болно гээд энэ хуулийн 11, 15, 16 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа явуулж болно гэж заасан. Тэгэхээр 12 дугаар зүйлд заачихсан дархан цаазтай нутаг дэвсгэрт х*******иглосон үйл ажиллагааг явуулахыг зөвшөөрөөгүй, 17 дугаар зүйл дээр хязгаарлалтын бүсийн дэглэмийг тус тус заасан. Тийм учраас энэ байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүсийн дэглэм дот******* ямар нэгэн зөвшөөрөлгүйгээр мал бэлчээгээд байгаа нь өөрөө Зөрчлийн тухай хуулиар зөрчил болж байна. Зөрчлийн тухай хууль дээр мөн заачихсан. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн дэглэм болон Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийг зөрчсөн байвал зөрчилд тооцно гээд Зөрчлийн тухай хууль дээр заагаад өгчихсөн. Тусгай хамгаалалттай газар нутагт би л малтай иргэн гээд очоод малаа бэлчээгээд байхыг 1 дүгээрт хуулиар х*******иглосон байна. Энэ х*******иглосон дэглэмийг зөрчвөл Зөрчлийн тухай хуульд хамрагдаад зөрчил болно. Тэгэхээр үүнд мал бэлчээх зөвшөөрлөө албан ёсо******* аваагүй. 17 дугаар зүйлийн 12 дугаар зүйл гээд хэлээд байна.. Уламжлалт аргаар мал бэлчээх Мал аж ахуй эрхлэх эрхтэй юм, би ийм эрхтэй гэдэг. Эрхийг ингэж олгохгүй хуулиараа боломж олгож байгаа. Та нар малтай бөгөөд малаа бэлчээрлүүлмээр байгаа бол болох юм байна. Гэхдээ та хуульд заасан журмаар өөрийнхөө нэр дээр хүсэлт гаргаад зохих журмын дагуу зөвшөөрлөө авах юм байна.       Тэр зөвшөөрлийг зохих этгээд нь хуульд заасан хэлбэрээр гэрчилгээ, эсхүл гэрээ юм уу ямар хэлбэрээр олгох юм, энэ зөвшөөрлийг олгосны дараа төлбөр төлөх юм байна, бэлчээрийн төлбөр төлдөггүй юм гэж түрүүн маргаж байсан. Тэгтэл бэлчээрийн төлбөр төлдөг юм. Газрын төлбөрийн тухай хууль, Газрын тухай хууль, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль гээд эдгээр хууль тус бүрд бэлчээрийн төлбөрийн талаар заалтууд бий. Гагцхүү Газрын төлбөрийн тухай хууль дээр Монгол Улсын иргэн газрын төлбөрөөс чөлөөлөх гэдэг 8 дугаар зүйл дээр зааснаар иргэнийг мал бэлчээж байгаа газар нутгийнх нь газрынх нь төлбөрөөс чөлөөлнө гэсэн нэг заалт бий. Энэ маань өөрөө таныг төлсөн, төлөөгүй гэдэг асуудал яригдаж байгаа. Хэдэн төгрөг төлсөн бэ гэдэг мөнгөн дүнгийн асуудал биш. Төлбөр төлөх үүрэг хэзээ үүсдэг гэхээр тэр газрыг ашиглах эрх үүссэнээр та төлбөр төлөх үүрэгтэй болно. Үүрэг үүсэж байж үүссэний дараа тэр үүргийг чөлөөлдөг, үүсээгүй үүргээс чөлөөлнө гэж байхгүй. Тийм учраас малын бэлчээр, мал бэлчээхийн тулд заавал зөвшөөрөл авсан байх ёстой гэдэг үүрэг үүссэн байх ёстой. Түүний дараа тэр үүргийг төр танаас чөлөөлсөн байх ёстой. Газрын төлбөрийн тухай хуулиараа чөлөөлөөд өгчихсөн гэдэг нь зайлшгүй зөвшөөрөл авах ёстой гэдгийг заасан ийм хуулийн заалт байна. Дараагийн дугаарт Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн хуульд заасан байж байгаа. улсын тусгай хамгаалалттай газрын хамгаалалтын санхүүжилт хаанаас бүрдэх вэ гэдэг заалт дээр тод*******хой заачихсан. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тоо, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2-т заасан байна. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийг хамгаалах санхүүжилтийн хөрөнгө нь дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ гээд 7 дугаарт тусгай хамгаалалттай газар нутгийн бэлчээр ашигласны төлбөр, тэгэхээр ямар нэгэн гэрээ, гэрчилгээ гараагүй, өө субьектив эрх үүсээгүй хүн бэлчээрийн төлбөр төлөөд явах ийм үүрэг үүсэхгүй. Тийм учраас үүргийн асуудал эрх авах уу, авахгүй юу, гэрчилгээ тэр хүнд байх ёстой юм уу гэдэг асуудал бас гарч ирнэ. Тэгэхээр үүн дээр Монгол Улсын иргэн малтай л бол Үндсэн хуульдаа малыг нь төр хамгаалаад дуртай газраа дуртай малаа бэлчээгээд байдаг юм гэдэг нэхэмжлэгч нарын тайлбарыг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Тэгэхээр энэ хүмүүс тухайн нутаг дэвсгэрт мал бэлчээх ийм эрх нь үүсээгүй байна. Субьектив эрх үүсээгүй хэн нэгэн этгээд энэ хүнд эрх үүсгэж үүрэг оноогдуулсан, түүнээс чөлөөлсөн ийм баримт бичиг авагдаагүй. Тусгай хамгаалалттай газар нутагт мал бэлчээж болох юм уу, энэ нэхэмжлэгч нараас гадна зөвхөн нэхэмжлэгч нарыг яриагүй, тэнд байнгын бэлчээр байж болох юм уу гэдэг заалтыг мөн Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуульд зааж өгсөн 291-т Сум, дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрх гэсэн ийм заалт байгаа. Тухайн заалт дээр бүр тод*******хой бичээд өгчихсөн. Түрүүн байгалийн цогцолб******* газрын хязгаарлалтын бүсийн дэглэм дот******* мал бэлчээрлүүлэх, ө, хаваржаа, намаржаа, зуслангийн барилга байгууламж барих, байрлуулахыг х*******иглосон гэдгийг хуульд дурдсан. Үүн дээр бэлчээртэй холбоотой Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 291 дүгээр зүйлийн 291.2 дугаарт сум, дүүргийн Засаг дарга нь тусгай хамгаалалттай газар нутгийн талаарх дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ гээд бүрэн эрх дот******* бэлчээртэй холбоотой ганцхан заалт байна. Энэ заалт маань юу гэхээр байгаль цаг уурын хүндрэл тохиолдсон үед дархан цаазат байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс, байгалийн нөөц болон дурсгалт газар, тэдгээрийн *******чны бүсэд хамгаалалтын дэглэм, г*******им, бэлчээрийн нөөц, даацад нийцүүлэн мал бэлчээрлүүлэх, хадлан бэлтгэх ажлыг гэрээний үндсэн дээр харьяалал, хамгааллын хамгаалалтын захиргаатай хамтран зохион байгуулна. Өөр байдлаар ерөөсөө мал хэзээ ч бэлчээхгүй, цаг уурын хүндрэл тохиолдвол онцгой арга хэмжээ авч хамгаалалтын захиргаа буюу яамтайгаа хамтраад зохион байгуулах ийм л эрх байгаа болохоос өөрсдөө улсын тусгай хамгаалалттай газар нутаг гэдгээ мэдсээр байж үүн дээр бид нар насаараа буюу 1860 оноос хойш малаа бэлчээж амьдарсан гээд яриад байж болохгүй. Өнөөдөр он, цаг хугацааны хувьд газартай холбоотой зүйл дээр мөн энэ он цаг хугацаан дээр тэр үндэслэлээ мөнгө болгох гээд ч юм уу, үнэмшилтэй болгох гээд янз бүрийн зүйл дурдаад байх нь зохимжтой биш болсон. Яагаад гэвэл тэр гүүглэ гээд программ дээр хэдэн онд хэн ирээд буусан юм гэдэг нь 1 дүгээрт байж байгаа.

            2. дүүргийн 1 дүгээр х*******ооны Засаг дарга бичээд байлаа. н.Г*******ийнх гэдэг айл 2007 оноос эхлээд ирж суурьшсан юм. Бусад нь 2 мянга, хэдэн оноос гээд бичсэн байлаа. Энэ нь хэрэг шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой биш. Тэгээд хэдэн 100 жил малаа бэлчээгээд амьдраад ирсэн улсууд юм гээд байгаа тайлбарыг үгүйсгэж, няцааж байгаа юм. Эрүүл ахуйн тухай хууль, Үндсэн хууль, Газрын тухай хууль, Ургамлын тухай хууль, гээд энэ олон хуулийг дурдаад байх үндэслэл байхгүй байна гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл нэхэмжлэгч нарын өөрсдөө дурдаад байгаа эдгээр хуулийн дагуу, хуульд заасан үндэслэл, журмаар нэхэмжлэгч нарт ямар нэгэн эрх үүсээгүй. Тухайн нутаг дэвсгэрт олон хуулиудыг дурдаад байх нь тухайн маргаан бүхий актыг хүчингүй болгох үндэслэл болохгүй байна. “б*******х” мпанид нэхэмжлэгч нарын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хэрхэн хөндөгдсөн талаарх тайлбар дээр тайлбар хэлж байна. Тэгэхээр энэ “б*******х” мпанид газар ашиглуулсан шийдвэрийн тухайд Зөвшөөрлийн тухай хуулийн 8.1 дүгээр зүйлийн 8.1.1.18-т тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглуулах асуудлыг тусгай хамгаалалттай газар нутгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага олгоно гэж заагаад өгчихсөн.

            Тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглуулах зөвшөөрлийг тусгай хамгаалалттай газар нутаг хариуцсан Төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцна гэж заагаад өгсөн. Мөн Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн холбогдох заалтуудад газар ашиглуулах эрхийг, тусгай хамгаалалттай газар нутаг дээр газар ашиглуулах эрхийг яам хэрэгжүүлдэг болох талаар түрүүн тайлбарласан. Тэр заалтууд нь байж байгаа. Тэгэхээр Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас зөвшөөрөл аваад л газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө дээр тусгаад, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө гэдэг өөрөө ямар баримт бичиг гэдгийг ялгаж, салгаж ойлгох ёстой. Дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө гэдэг нь дүүргийн Засаг даргын эрх хэмжээний хүрээнд газар эзэмших, ашиглах эрх олгоход үйл ажиллагаагаа явуулахад өмнөх онд нь төлөвлөдөг. Тухайн жилдээ хэрэгжүүлэх баримт бичгийг энэ газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө гэж байгаа юм. Тийм болохо******* яамны сайд тусгай хамгаалалттай газар нутаг дээр газар ашиглуулах шийдвэр гаргахдаа дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал дээр очиж ямар нэгэн байдлаар хүсэлт тавьж, тусгаж өгөөч гэж хүсэлт гаргах ч юм уу, ямар нэгэн байдлаар тэрийг дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлын тогтоолд тусгах шаардлагагүй. Яагаад гэвэл Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуульдаа заачихсан. Ирэх онд тусгай хамгаалалттай газар нутаг дээр газар ашиглуулах төлөвлөгөөгөө тусад нь батална. Яам өөрөө баталдаг ийм хуулийн заалт байж байгаа. Тэгэхээр хөдөө аж ахуйн ангиллын бэлчээрийн газар буюу Засаг даргад хамааралтай эрх хэмжээнд нь хамааралтай бэлчээрийн газар, түүнчлэн тусгай хамгаалалттай газар нутаг дээр байгаа яамны эрх хэмжээнд хамааралтай газар хоёрыг ялгаж, салгаж эрхээ хамгаалуулахаар тайлбарлаж байх ёстой байна, үндэслэлээ гаргаж ирэх хэрэгтэй. Энэ болгоноос дурдаад байгаа бид нарын тайлбараас Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдааны 2023 оны 7 дугаар сарын 03-ны өдрийн Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим заалтыг тайлбарлах тухай 30 дугаар тогтоол гээд байгаа. Тус 30 дугаар тогтоолд ямар тохиолдолд нэхэмжлэл гаргагчийг нэхэмжлэл гаргах эрхгүй этгээд гэж үзэх бэ гэдгийг нэг мөр болгохын тулд тайлбарлаад өгчихсөн. Хууль тайлбарласан тайлбар байж байгаа. Тийм учраас нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагаар тод*******хойлогдсон захиргааны акт нь нэхэмжлэгчид чиглээгүй, түүний эрх зүйн байдлыг хөндөөгүй нь илэрхий тод*******хой, нэхэмжлэгчийг тухайн асуудлаар маргах эрхгүй гээд нэхэмжлэл гаргах эрхгүй этгээд гээд тод*******хойлоод өгчихсөн.

            Тэгэхээр тус 2022 оны А дүгээр “б*******х” мпанид тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хязгаарлалтын бүсэд газар ашиглуулсан Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын тушаал нь нэхэмжлэгч 3 иргэн рүү ерөөсөө чиглээгүй. Жишээлбэл “б*******х” мпанид газар ашиглуулахын тулд 3 иргэний эрхийг хүчингүй болгосугай, эсвэл байршлыг нь зөөж, эсвэл ямар нэгэн байдлаар энэ 3 иргэнд ерөөсөө чиглээгүй. Хоёрдугаарт нэхэмжлэл гаргаад байгаа. иргэд маань өөрөө малын бэлчээр, болон малаа бэлчээх эрх нь үүсээгүй эрхгүй байгаа тохиолдолд ямар нэгэн байдлаар “б*******х” мпанид газар ашиглуулсан шийдвэр, нэхэмжлэгч нарын эрхийг ямар нэгэн байдлаар д*******дуулаагүй, эрхэд нь ямар нэгэн байдлаар хөндөж, халдаагүй. Тийм учраас ойролцоо газар нь шийдвэр гаргах эрх бүхий этгээд буюу яамны сайд хуульд заасан эрх хэмжээнийхээ хүрээнд хуульд заасан хил хязгаар дотроо багтаагаад хуульд заасан журмаар бүх шаардлагыг нь хангаж, баримт бичгийг нь аваад энэ шийдвэрийг хянах ёстой газар буюу тэр байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргаанаас саналыг нь аваад хянах ажиллагааг нь хуульд заасан журмаар хийгээд газар олгосон байдал нь нэхэмжлэгч нарын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолд ямар нэг байдлаар нөлөөлөхгүй байгаа учраас ашиг сонирхлыг хөндөөгүй учраас энэ шийдвэр нэхэмжлэгч нарт шууд чиглээгүй учраас Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 54 дүгээр зүйлийн 54.1.5, мөн хуулийн 109 дүгээр зүйлийн 109.2-т зааснаар “б*******х” мпани улсын тусгай хэрэгцээний, тусгай хамгаалалтын газар дээр газар ашиглуулахаар шийдвэрлэсэн Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны А дүгээр тушаалыг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэгч нар нэхэмжлэл гаргах эрхгүй этгээд болохыг тогтоож, нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэнэ үү гэсэн ийм тайлбар гаргаж байна” гэв.

                     ҮНДЭСЛЭХ НЬ:

Нэг.Маргааны зүйл, эрх зүйн харилцааны төрөл:

1.1.Энэ хэрэгт “газрын эрх зүйн харилцааны хүрээнд үүссэн газар ашиглах эрх зөрчсөн эсэх” үйл баримт хэлэлцэгдсэн болно.

            Хоёр.Шүүхэд тогтоогдсон үйл баримтын талаар:

            2.1.Нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын газар ашиглах эрхийн талаар:

            2.1.1. хэнтий тусгай хамгаалалттай газрын хамгаалалтын захиргааны даргын олгосон 2012 оны 08 дугаар сарын 05-ны өдрийн Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газар байрлах эрхийн гэрчилгээгээр нэхэмжлэгч Д.Цэрэ******* /ХХ-1-н 10 дахь тал/,  2012 оны 06 дугаар сарын 26-ны өдөр олгосон мөн гэрчилгээгээр Д.Ц /ХХ-1-н 13 дахь тал/ нар тус тус Ө ө нэртэй газар ашиглах эрхийн гэрчилгээгээр газар ашиглаж байгаад уг газар ашиглах гэрчилгээний хугацаа нь 2017 онд дууссан байна.

            2.1.2.Д.Цэрэ*******, Д.Ц нар нь газар ашиглах эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгуулах хүсэлтийг гаргасан байгаа боловч  Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайд, хэнтий тусгай хамгаалалттай газрын хамгаалалтын захиргаанаас газрын маргаантай гэх үндэслэлээр сунгахаас татгалзсан, уг хугацаанаас хойш 7 жил өнгөрсөн, газрын маргаан нь дуусаад 6 сар болсон байхад газар ашиглах эрхийн гэрчилгээгээ сунгуулах хүсэлтээ дахин гаргаагүй, энэ талаар шүүхэд хандаагүй тул газар ашиглах эрх нь дуусгавар болсон гэж үзнэ.

2.1.3.Нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нар нь газар ашиглах гэрээ байхгүй, огт байгуулж байгаагүй, улмаар ашиглаж буй газартаа газрын төлбөр төлж байгаагүй байна.

2.1.4.Нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц нар нь өөрсдийгөө уламжлал мал аж ахуй эрхэлдэг гэж тайлбарлаж байгаа боловч Д.Цэрэ******* Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, 2 дугаар х*******оо, 5 дугаар х*******оолол, Сөүлийн гудамж, ******* дүгээр байр, ******* тоотод байнга *******шин суух хаягтай, Д.Ц нь Улаанбаатар хот, Баянзүрх дүүрэг, 5 дугаар х*******оо, 15 дугаар х*******оолол, ******* дугаар байр, ******* тоотод байнга *******шин суух хаягтай зэргээс үзвэл Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газарт нүүдэллэн, уламжлалт аргаар мал малладаг малжих иргэд гэж үзэхгүй.

2.1.5.Уламжлал аргаар мал аж ахуйн эрхэлнэ гэдгийг тод*******хойлсон хууль зүйн ойлголт байхгүй боловч нийтээр мэддэг жилийн 4 улирлын турш малын бэлчээрийг даган нүүдэллэн малаа малладаг, малаа өөрсдөө маллаж, арчлан хамгаалдаг суурин бус *******он сууцтай малчин хүн, өрхийг ойлгох болохоос бус суурин *******он сууцанд /хаус *******он сууц/ амьдарч, малын бэлчээрээ дагаж огт нүүдэллэдэггүй,  түүгээр үл барам малчнаар малаа маллуулдаг иргэдийг уламжлалт аргаар мал малладаг малчин гэж үзэхгүй.

2.1.6.Д.Цэрэ*******, Д.Ц нар нь Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын Ө ө гэх газарт суурин *******он сууцанд амьдарч байгаагаас гадна түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ө.Г*******ийн төрсөн ах Ө.Б*******, түүний төрсөн дүүгийнх гэх *******он сууц, малчин А.И нарын 6 айл өрх газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ, гэрээ байхгүй, нэхэмжлэгч Д.Цын амьдарч байсан гэх газар нь тод*******хойгүй, уг газартаа амьдарч байсан ул мөр байхгүй зэрэг  зөрчилтэй хүмүүс амьдарч байгаа болох нь шүүхийн үзлэгээр тогтоогдлоо.

2.1.7.Нэхэмжлэгч Ү.Ү нь Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын Ө ө гэх газарт амьдардаг гэх боловч шүүхийн үзлэгээр түүний амьдардаг гэх газар нь өөр уулын аманд байгаа нь шүүхийн үзлэг, газрын байршлын сансарын зураг зэргээр тогтоогдлоо. /ХХ-2-ийн 69, 109 дэх тал/

2.1.8.Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ө.Г******* /нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******ийн нөхөр/ нь өөрийн амьдарч буй хашааны газрын ард газрыг хашаажуулж, уг 1000 *******чим метр квадрат газар дээр мод тарьсан байгаа нь дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын 2017 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн Б/21 дүгээр тогтооло******* баталсан “бэлчээрийн з*******иулалттай” газар дээр мод тарьж, газрын з*******иулалтыг өөрчилсөн бөгөөд үүнийгээ Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн мод тарих уриалгын дагуу тарьсан гэж тайлбарлаж байна.

2.1.9.Нэхэмжлэгч  Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нар нь 2017 оны 10 дугаар сарын 10-ны өдөр газар ашиглах эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгуулах өргөдөл, огноо нь тод*******хойгүй мөн агуулга бүхий гаргасны хариуд Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргааны 2017 оны 12 дугаар сарын 05-ны өдрийн 403, 404, 405 дүгээр албан бичгээр ”... шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн цаашид авах арга хэмжээ санал боловсруулан Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын яаманд хүргүүлнэ гэж /ХХ-1-ийн 189-209 дэх тал/

2.1.10.Дээрх Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргааны 2017 оны 12 дугаар сарын 05-ны өдрийн 403, 404, 405 дүгээр албан бичигт дурдсан шүүхийн маргаантай асуудлыг Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2022 оны 06 дугаар сарын 20-ны өдрийн 434 дүгээр магадлал, Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын нийт шүүгчдийн хуралдааны 2022 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрийн 401 дүгээр тогтооло******* эцэслэн шийдвэрлэж дууссан байна. /ХХ-1-н 10-24 дэх хуудас/

2.1.11.Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын нэхэмжлэлээр үүссэн уг маргааныг Улсын Дээд шүүхэд эцэслэн шийдвэрлээд 8 сар гаруйн хугацаа, энэхүү хэргийг шийдвэрлэх өдрийг хүртэл 1 жил 5 сарын хугацаа өнгөрсөн бөгөөд энэ хугацаанд нэхэмжлэгч нараас газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ авах, гэрээ байгуулах хүсэлтээ дахин гаргаагүй, өмнө Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргааны 2017 оны 12 дугаар сарын 05-ны өдрийн 403, 404, 405 дүгээр албан бичгээр шийдвэрлээгүй эс үйлдэхгүйг зөвшөөрөөгүй бол дээрх шүүхийн шийдвэр гарснаас хойш 30 хоногийн дот******* шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй байхад гаргаагүй байх бөгөөд одоог хүртэл газар ашиглах эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгаагүй байхад шүүх тэдгээрийн гэрчилгээг “сунгагдана” гэж үзэж, нэхэмжлэгч нарыг газар ашиглах эрхтэй гэж дүгнэх хууль зүйн боломж байхгүй.

2.1.12.Ийнхүү нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нар нь Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын Ө ө гэх газарт газар ашиглах гэрээ, гэрчилгээ байхгүй, ашиглаж буй газрынхаа төлбөрийг төлөөгүй тул нэхэмжлэгч нарт хууль ёсны эрх гэж байхгүй болох нь тогтоогдлоо.

2.2.Нэхэмжлэгч нарын ашиглах газартаа газрын эрх зүйн харилцааны хамгаалалт хүссэн талаар:

2.2.1. дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын 2017 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн “ дүүргийн газар зохион байгуулалтын 2017 оны төлөвлөгөөнд нэмэлт *******уулах тухай” Б/21 дүгээр тогтооло******* дүүргийн 1 дүгээр х*******оо, Ө ө гэх газрыг бэлчээр нутгаар тогтоон, уг газрын хилийн заагийг *******динатаар баталгаажуулжээ. /Хх-1-н 118-125 дахь тал/ХХ-2-ийн 1-24 дэх тал/

2.2.2.Дээрх тогтооло******* баталсан бэлчээрийн талбайг хилийн заагийг шүүхийн өгсөн даалгавраар Газар зохион байгуулалт, Геодези, зураг зүйн газраас 2024 оны 02 дугаар сарын 26-ны өдрийн 1/499 дүгээр албан бичиг, түүнд хавсаргасан зургаар зурж ирүүлснээр нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц нар уг бэлчээрийн з*******иулалттай талбай дот******* амьдардаг, Ү.Ү өөр уулын аманд амьдардаг, гуравдагч этгээд “ б*******х” ХХК-д ашиглуулахаар шийдвэрлэсэн газар нь 669 метр квадратаар давхцалтай, үлдэх 19391 метр квадрат нь давхцалгүй байна. /ХХ-2-н 142-151, 228-232 дахь талууд/

2.2.3.Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ө.Г*******аас уг газарт бэлчээрийн даац хэтэрсэн тул газрыг өөр бусад этгээд ашиглах ёсгүй гэж маргасан.

2.2.4.Гэтэл нэхэмжлэгч нараас өөрсдийн мал бэлчих ёстой газар дээрээ өөрсдөө гэрээ, гэрчилгээгүйгээр ах дүүсийн хамтаар амьдарч, улмаар газрын з*******иулалтыг өөрчилж мод тарьсан зэргээс үзвэл уг газрыг малын бэлчээрийн з*******иулалтаар ашиглах ашиг сонирхол байгаа гэдэг нь нотлогдохгүй, “бэлчээрийн газрыг хамгаалах” эрх зүйн хамгаалалт хүссэн гэж үзэх үндэслэлгүй байна.

2.3.Мөн нэхэмжлэгч, түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын дээр дурдсан шүүхийн шийдвэрээр өөрсдийн эрхийг хамгаалагдсан, хариуцагч Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын яам нь уг газрыг өөр этгээдэд ашиглуулах эрхгүй гэх тайлбарыг хүлээн авахгүй.

2.4.учир нь Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2022 оны 06 дугаар сарын 20-ны өдрийн 434 дүгээр магадлал, Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын нийт шүүгчдийн хуралдааны 2022 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдрийн 401 дүгээр тогтооло******* шийдвэрлэсэн хэргийн үйл баримтууд нь өөр, өөр бусад этгээдэд холбогдох үйл баримт байгаа бөгөөд энэ нь нэхэмжлэгч нарыг туйлын халдашгүй эрхтэй гэж шийдвэрлэсэн шийдвэр биш болно.

2.5.Гуравдагч этгээд “ б*******х” ХХК-ийн газрын харилцаа үүссэн эрхийн талаар:

2.5.1.” б*******х” ХХК нь 2022 оны 01 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 220121-1 дугаартай албан бичгээр Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын яаманд хандан газар ашиглах хүсэлт гаргасан /ХХ-1-ийн 145 дэх тал/,  мөн сарын 24-ний өдөр Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдад хандан “... 2019 оноос хойш хүсэлт гарган шийдвэрлүүлэхээр хүлээсэн, хүсэлтийг шийдвэрлэхгүй байгаа талаар, газар ашиглах эрх олгохыг хүссэн” агуулга бүхий гомдол гаргасан /ХХ-1-н 146 дугаар хуудас/, Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хамгаалалтын захиргааны 2020 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдрийн 20/374 дүгээр албан бичгээр “ б*******х” ХХК-д аялал жуулчлалын бааз байгуулах з*******иулалтаар газар ашиглуулах санал хүргүүлсэн  /Хх-1-н 147 дахь тал/ байна.

2.5.2.Дээрх хүсэлт, гомдлууд болон бусад баримтыг үндэслэн Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн А дүгээр шийдвэрээр “б*******х” ХХК-д Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын Ө ө гэх газарт 20060 метр квадрат газрыг 5 жилийн хугацаагаар ашиглуулахаар шийдвэрлэж /ХХ-1-н 47-48 дахь тал/, 19-ний өдөр 0222323 дугаартай тусгай хамгаалалттай газар нутаг дэвсгэрт газар ашиглах гэрчилгээ олгож /ХХ-1-н132-133 дахь тал/, 2023 оны 04 дүгээр сарын 11-ний өдөр газар ашиглах гэрээ байгуулжээ. /ХХ-1-н 134-136дахь тал/

2.5.3.“б*******х” ХХК нь уг газар дээрээ үйл ажиллагаа явуулахаар Архитектур төлөвлөлтийн даалгавар авч /Хх-1-н 140-141 дэх тал/, Байгаль *******чны Ерөнхий үнэлгээ хийлгэсэн байна. /Хх-1-н 148-150 дахь тал/

2.5.4.Уг үнэлгээгээр “Тусгай хамгаалалттай газар нутаг дахь э аялал жуулчлалын з*******иулалттай байр, сууц, Үйлчилгээнд тавигдах нийтлэг шаардлага” MNS 6462:2013 стандартын шаардлага хангаж байгаа эсэхэд дүгнэлт гаргах, төслийг хэрэгжүүлэх явцад байгаль *******чинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний үндсэн дээр аялагчдад з*******иулсан гэр, байшин, бусад үйлчилгээний барилга байгууламжийг барихдаа “үйл ажиллагаа өртөх талбайн ургамлыг хамгаалах, шилжүүлэх арга хэмжээ авах, түүнд шаардагдах хөрөнгө зардлыг төсөвлөх асуудалд дүгнэлт хийсэн байна. Харин үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй, эсхүл бэлчээрийн даацын талаар үнэлгээний сөрөг дүгнэлт гаргаагүй зэрэг үйл баримт шүүхэд тогтоогдож байна.

Гурав.Маргаан бүхий актыг хянасан, шүүхээс хууль хэрэглэсэн үндэслэлийн тухайд:

3.1.Газрын тухай хуулийн  27 дугаар зүйлийн 27.1-т “Газрыг энэ хуульд заасан з*******иулалт, хугацаа,  дугаар  зүйлийн болзолтойго******* гэрээний үндсэн дээр зөвхөн эрхийн гэрчилгээгээр эзэмшүүлнэ” гэж, мөн зүйлийн 27.4-т “Хүчин төгөлдөр эрхийн гэрчилгээгүй аливаа этгээд газар эзэмшихийг х*******иглоно”  гэж заасан байна.

3.2.Газрын тухай хууль нь газрын харилцааны суурь зохицуулалт болсон хууль бөгөөд энэ хууль нь Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн бүрдэл хэсэг болно.

3.3.Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйлд “Байгалийн унаган төрхөө харьцангуй хадгалсан, түүх, соёл, шинжлэх ухааны болон танин мэдэхүй, элогийн хүмүүжилд ач холбогдол бүхий улсын тусгай хамгаалалтад авсан газар нутгийг байгалийн цогцолб*******т газар гэнэ” гэж, 17 дугаар зүйлд “Хязгаарлалтын бүсэд дараахь үйл ажиллагаа явуулж болно” гээд мөн зүйлийн 2-т “уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэх” гэж, 3-т “аялагч, зөвшөөрөл бүхий бусад хүн ашиглах барилга байгууламжийг батлагдсан зураг, төсөл, зөвшөөрлийн дагуу барих” гэж тус тус заажээ.

3.4.Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс болох Ө ө нэртэй газарт зөвхөн уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэх, аялал жуулчлалын з*******иулалттай барилга байгууламж барихыг хуулиар зөвшөөрсөн байгаа боловч үүнийг зөвхөн хүчин төгөлдөр гэрээ, гэрчилгээтэй этгээд эдэлнэ.

3.5.Аливаа хүчин төгөлдөр гэрээ, гэрчилгээгүй этгээдийг үйл ажиллагаа явуулахыг Газрын тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.4-т зааснаар х*******иглосон тул  Д.Цэрэ*******, Д.Ц нар нь уг газар дээр уламжлалт бус аргаар мал аж ахуй эрхлэх эрхгүйн дээр бусдын хууль ёсны дагуу үүссэн газар ашиглах эрхийг хүчингүй болгох, цуцлахыг шаардах эрхгүй байна.

3.6.Нэхэмжлэгч Ү.Ү нь уг газарт уламжлалт аргаар мал маллаж байгаа боловч тэрээр газар ашиглах гэрчилгээгүй, амьдарч буй газар нь гуравдагч этгээд “ б*******х” ХХК-ийн ашиглах газартай газар нь давхцаагүй, түүний амьдарч буй малын бэлчээрийн газарт газар олгосон гэх нотлох баримт байхгүйн тэрээр малаа бэлчээх *******он зай нь хязгаарлагдсан гэж үзэх нотлох баримт байхгүй байна.

3.7.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-т “Энэ хуулийн з*******илт нь хүн, хуулийн этгээдээс захиргааны байгууллагын хууль бус үйл ажиллагааны улмаас зөрчигдсөн, эсхүл зөрчигдөж болзошгүй эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулахаар, түүнчлэн нийтийн ашиг сонирхлыг төлөөлөх эрх бүхий этгээд, хуульд заасан бол захиргааны байгууллагаас гаргасан нэхэмжлэлийн дагуу захиргааны хэргийг шүүхэд хянан шийдвэрлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад *******шино” гэж, 3 дугаар зүйлийн 3.1.3-т "нэхэмжлэл" гэж хүн, хуулийн этгээдээс захиргааны хууль бус үйл ажиллагааны улмаас зөрчигдсөн, эсхүл зөрчигдөж болзошгүй эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулахаар, түүнчлэн нийтийн ашиг сонирхлыг төлөөлөх эрх бүхий этгээд, хуульд тусгайлан заасан бол захиргааны байгууллагаас нийтийн эрх зүйн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон үүссэн маргааныг шийдвэрлүүлэхээр захиргааны хэргийн шүүхэд гаргасан өргөдлийг” ойлгоно гэж, 106 дугаар зүйлийн 106.3.1-т “захиргааны акт, захиргааны гэрээ хууль бус бөгөөд түүний улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь зөрчигдсөн болох нь тогтоогдвол түүнийг хүчингүй болгох” гэж тус тус заасан.

3.8.Захиргааны хэргийн шүүх нь дээрх хуульд зааснаар хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ нэхэмжлэгчийн субьектив эрх байгаа эсэх, ийм эрх байгаа гэдэг нь тогтоогдсон бол уг эрх нь захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагааны улмаас зөрчигдсөн эсэх, захиргааны акт нь хууль зөрчсөн, эсхүл нийцээгүй эсэх зэргийг шалгаж тогтоох ёстой.

            3.9.Өөрөөр хэлбэл, нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын хувьд “ б*******х” ХХК-д Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс болох Ө ө нэртэй газарт газар ашиглуулснаар тэдгээрийн ямар эрх нь зөрчигдөх, ийм зөрчигдсөн эрх байгаа эсэхийг шалгаж  тогтооно.

            3.10.Дээрх нотлогдсоно******* нэхэмжлэгч нар нь Г*******хи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолб*******т газрын хязгаарлалтын бүс болох Ө ө нэртэй газарт газар ашиглах эрхийн гэрээ, гэрчилгээгүй буюу хуульд зааснаар уг газрыг ашиглах эрхгүй этгээдүүд байгаа тул тэдгээрийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхол байхгүй болох нь тогтоогдсон учраас гаргасан нэхэмжлэлийг нь хэрэгсэхгүй болгох зүйтэй гэж үзсэн.

Дөрөв.Анхан шатны шүүхэд нотлох баримт цуглуулсан, үнэлсэн талаар:

4.1.Шүүх нь хуульд заасан журмын дагуу цуглуулж, бэхжүүлсэн буюу маргаан бүхий актын үндэслэл болсон нотлох баримтад дүгнэлт хийж, маргааныг шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзсэн ба нотлох баримтыг үнэлэх нь хэргийг хянан шийдвэрлэсэн анхан шатны шүүхийн шүүгчийн дотоод итгэл, эрх хэмжээнд хамаарах болно.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.14 дэх заалтыг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1.Газрын тухай хуулийн  27 дугаар зүйлийн 27.1, 27.4, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйл, 17 дугаар зүйлийн 2, 3-т  заасныг баримтлан нэхэмжлэгч Д.Цэрэ*******, Д.Ц, Ү.Ү нарын нарын “Байгаль *******чин, аялал жуулчлалын сайдын 2022 оны  12 дугаар сарын 30-ны өдрийн А дүгээр тушаалын “б*******х” ХХК-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах” шаардлага бүхий нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй  олгосугай.

2.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1,  51 дүгээр зүйлийн 51.1-т заасныг баримтлан, нэхэмжлэгч нарын улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг улсын *******логод хэвээр үлдээсүгэй.

3.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-т заасны дагуу хэргийн *******олцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэр гардан авснаас хойш 14 хоногийн дот******* давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй болохыг тэмдэглэсүгэй.

 

 

 

  ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                    Д.ЭРДЭНЭЧИМЭГ