МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захирг*******ы хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Ө.Болорчимэг даргалж, шүүгч Л.Батбаатар, шүүгч Н.Дамдинсүрэн нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн 2 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралд*******аар, 

Гомдол гаргагч: ХХК

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын Хяналт шалгалт арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч С.Э, татварын улсын байцаагч П.С, Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч А.Ба, Б.Ба нарын хоорондын татварын марг*******ыг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралд*******д: Иргэдийн төлөөлөгч А.М, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч М.М, О.Ц, Б.Бя, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Г.О, Г.Ж, хариуцагч П.С, С.Э, А.Ба, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Я.А, шүүх хуралд*******ы нарийн бичгийн дарга Б.Бүжинлхам нар оролцов.

Хэргийн индекс: 128/2018/0222/З

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Гомдлын шаардлага: “Татварын ерөнхий газрын Хяналт шалгалт арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч С.Э, татварын улсын байцаагч П.С, Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч А.Ба, Б.Ба нарын 2018 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн 367201802 дугаар шийтгэлийн хуудасны Нэг-ийн 6 дахь заалтаас бусад хэсгийг хүчингүй болгуулж, тоосон төлбөрийн хэмжээг багасгах”

2. Хэргийн үйл баримт, процессын түүх:

2.1. Татварын ерөнхий газрын даргын 2017 оны 4 дүгээр сарын 5-ны өдрийн 2017/04 дүгээр хяналт шалгалтын удирдамжийн дагуу 2017 оны 4 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 36170400007 тоот томилолтыг үндэслэн Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2.3 дахь хэсэгт заасны дагуу ХХК-ийн 2012-2016 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд шалгалт хийгээд шалгалтаар илэрсэн 47,952.703.194.61 төгрөгийн зөрчилд 5,507,967,641.76 төгрөгийн татварыг нөхөн төлүүлж. 1.698.948.083.80 төгрөгийн торгууль, 885,405,391.69 төгрөгийн алданги, 698.366.87 төгрөгийн хүү, нийт 8,093,019,484.12 төгрөгийн шийтгэл оногдуулжээ. /1-р х.х-н 37-38/

2.2. Гомдол гаргагч тус шүүхэд 2018 оны 03 дугаар сарын 14-ний өдөр гомдол гаргаснаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдсан.

3. Гомдол гаргагч ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.М, О.Ц, Б.Бя, гомдол гаргагчийн өмгөөлөгч Г.Ж, Г.О нар шүүхэд гаргасан гомдлын үндэслэлдээ:

3.1. Захирг*******ы ерөнхий хуулийн 40 дүгээр зүйлд захирг*******ы актыг бичгээр гаргахад баримтлах шаардлагыг хуульчилж өгсөн бөгөөд 40.2.3-д "захирг*******ы актыг гаргах бодит нөхцөл байдал, хууль зүйн үндэслэлийг заах" гэж заасны дагуу захирг*******ы байгууллага захирг*******ы актыг бичгээр гаргаж байгаа тохиолдолд тухайн захирг*******ы актыг гаргах бодит нөхцөл байдал, хууль зүйн үндэслэлийг тодорхой заах үүрэгтэй. Гэтэл хариуцагч Татварын ерөнхий газрын Хяналт шалгалт, арга зүйн газрын 2017 оны 04 дүгээр сарын 12-ний өдрийн 36170400007 тоот томилолтыг үндэслэн ХХК-ны 2012-2016 онуудын албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд иж бүрэн шалгалт хийгээд 2018 оны 02 сарын 09-ний өдрийн 367201802 дугаар шийтгэлийн хуудсаар "Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийг зөрчсөн хэмээн дүгнэж Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйлд заасныг үндэслэн шийтгэл ногдуулсан нь Захирг*******ы ерөнхий хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.2.3-т заасныг зөрчиж байна. Учир нь 367201802 дугаартай шийтгэлийн хуудас гаргах үед үйлчилж байсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн аль заалтыг зөрчсөн болох нь тодорхойгүй байдаг. Иймээс нэхэмжлэгч нь марг******* бүхий 367201902 дугаартай шийтгэлийн хуудасны нэгийн 6-р дугаар заалтаас бусад заалтыг хүчингүй болгуулж, тоосон төлбөрийн хэмжээг багасгах шаардлага бүхий нэхэмжлэлийг гаргасан. Хариуцагч нар ХХК-ны 2012-2016 онуудын албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд иж бүрэн шалгалтыг 2017 оны 04 сарын 12-ны өдрөөс эхлэн 2018 оны 02 сарын 09-ний өдрийг хүртэл 310 хоногийн хугац*******д хийсэн боловч ХХК-ны бүх салбар нэгжийг бүрэн хамруулаагүй, албан татварын ногдуулалтыг бүрэн шалгаагүйн улмаас гомдол гаргагчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн шийдвэр гаргасан гэж үзнэ. ХХК-ны гомдолтой Татварын улсын байцаагч нарт холбогдох хэргийг хянан шийдвэрлэхээр товлогдсон 2022 оны 02 сарын 24-ний өдрийн шүүх хуралд******* дээр хариуцагчаас гаргаж өгсөн Зөрчил шалган шийдвэрлэсэн тухай материалтай /цаашид" ЗШШТМ" гэх / танилцахад

3.2. Нэг: Хөрөнгө оруулагч нарт олгосон ногдол ашгийн 17,209,782,000 төгрөгт албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэж үзэн 2,753,565,300.00 төгрөгийг нөхөн төлүүлж 826,069,690.00 төгрөгийн торгууль , 550,713,060.00 төгрөгийн алданги ногдуулсан талаар "ЗШШТМ"-ийн 24 дүгээр талд авагдсан Монголбанкны ерөнхийлөгчийн 2015 оны 12 сарын 03-ний өдрийн А-1/1269 дугаар Зөвшөөрөл олгох тухай албан бичигт ХХК-ны энгийн хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг 5000 төгрөгөөс 8000 төгрөг болгон өсгөж хуримтлагдсан ашгаас байгуулагдсан нөөцийн сан данснаас 5,656,094,961.41 төгрөг, нэмж төлөгдсөн капитал данснаас 14,140,923,038.59 төгрөг нийт 19,797,018,000.00 төгрөг шилжүүлэх гүйлгээ хийж банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг 50,608,320,000.00 төгрөг болгоход татгалзах зүйлгүй болно гэсэн албан бичиг, "ЗШШТМ"-ийн 27, 28, 29 дугаар талд авагдсан баримт нь дээрх Монголбанкны ерөнхийлөгчийн 2015 оны 12 сарын 07-ний өдрийн А-1/1269 дугаар Зөвшөөрөл олгох тухай албан бичгээр олгосон зөвшөөрлийн дагуу хийгдсэн гүйлгээний баримтууд авагдсан байна.

3.3. Хариуцагч хөрөнгө оруулагч нарт олгосон ногдол ашгийн 17,209,782,000 төгрөгт албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэж үзэн 2,753,565,300.00 төгрөгийг нөхөн төлүүлж 826,069,690.00 төгрөгийн торгууль, 550,713,060.00 төгрөгийн алданги ногдуулахдаа зөвхөн Монголбанкны ерөнхийлөгчийн 2015 оны 12 сарын 07-ний өдрийн А-1/1269 дугаар зөвшөөрөл олгох тухай албан бичиг, тус зөвшөөрлийн дагуу хийгдсэн гүйлгээний баримтаас бусад баримтад дүгнэлт хийгээгүйн улмаас хөрөнгө оруулагч нарт ногдол ашиг хуваарилсан гэх үндэслэлгүй дүгнэлтийг хийж шийтгэл ногдуулсан байна.

3.4. Учир нь хариуцагч нарыг ХХК ХХК-ны 2012-2016 оны татварын ногдуулалт , төлөлтөд 2017 онд шалгалт хийж эхлэх үед ХХК-аас гаргаж өгсөн дараах баримтуудыг хариуцагч Захирг*******ы ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.2-д " ... нотлох баримтыг цуглуулах, үнэлэх үүргийг захирг*******ы байгууллага хүлээнэ ... " заасны дагуу Монгол банкны ерөнхийлөгчийн 2015 оны А-58 дугаар тушаал буюу Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 50 тэрбум төгрөг болгон нэмэгдүүлэх тухай, Монгол банкны банкны 2015 оны 03 сарын 13-ний өдрийн А-6/271 дугаар албан бичиг /Ногдол ашиг хуваарилахыг хориглосон/, Монгол банкны 2015 оны 04 сарын 07-ний өдрийн А-6/348 дугаар албан бичиг /Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг 50 тэрбум болгон нэмэгдүүлэх/-үүдийг цуглуулж үнэлээгүй.

3.5. ХХК нь 2012-2016 онуудад Монголбанкнаас өгсөн үүрэг даалгаврын дагуу ногдол ашиг зарлаж хуваарилаагүй болно. Банк ногдол ашиг хуваарилах тухай асуудлыг Компанийн тухай хуулийн 46 дугаар зүйлийн 46.1-д "Компанийн дүрэмд өөрөөр заагаагүй бол төлөөлөн удирдах зөвлөл /байхгүй бол хувьцаа эзэмшигчдийн хурал / ногдол ашиг хуваарилах эсэх тухай шийдвэрийг гаргах бөгөөд уг шийдвэрт хувьцаа бурд ногдох ашгийн хэмжээ, ногдол ашиг авах эрхтэй хувьцаа эзэмшигчдийн нэрсийн жагсаалт гаргах өдөр болон ногдол ашиг төлөх өдөр зэргийг з*******а" Банкны тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.3-д " Энэ хуульд өөрөөр заагаагүй бол Банк нь ногдол ашиг хуваарилсны дараа Монгол банкнаас тоосон зохистой харьц*******ы үзүүлэлт хангагдах нөхцөлд ногдол ашиг хуваарилж болно" гэж тус тус тусгайлан зохицуулсан журмын дагуу ногдол ашиг хуваарилах журамтай.

3.6 Компанийн тухай хууль, Банкны тухай хуульд тус тус заасны дагуу Монгол банкны 2015 оны 03 сарын 13-ний өдрийн А-6/271 дугаар албан бичгээр ХХК-ны гүйцэтгэх захирал Н.Кд "Монголбанкнаас банкуудын хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг шинэчлэн тоохоор судалгаа хийгдэж байгаа тул аливаа хэлбэрээр ногдол ашиг хуваарилахгүй байхыг манайд мэдэгдье" /1-р хх-66-р тал/ гэснээр ногдол ашиг хуваарилахгүй байхыг үүрэг болгосон. Түүнчлэн нэгдүгээр хавтаст хэргийн 67 дугаар талд авагдсан Монголбанкны 2015 оны 04 сарын 07-ний өдрийн А-6/348 дугаар Тушаал хүргүүлэх тухай албан бичгээр "Монголбанк нь банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2015 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрийн А-58 дугаар тушаалаар шинэчлэн тоосныг хавсралтаар хүргүүлж байна. Иймд шинэчлэн тоосон хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн шаардлагыг хэрхэн хангаж ажиллах талаарх төлөвлөгөөг тоосон хугац*******д Монголбанкинд ирүүлэхийг мэдэгдье " гэсэн албан бичиг, Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 50 тэрбум төгрөг болгон нэмэгдүүлсэн Монгол банкны ерөнхийлөгчийн 2015 оны А-58 тушаал зэргийг хэрэгжүүлэх, банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 50 тэрбум болгож өгсөх зорилгоор ХХК энгийн хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг 5000 төгрөгөөс 8000 төгрөг болгон өсгөсөн болох нь шалгалт хийх үед тоогдож байсан. Дээр дурдсанчлан хариуцагч ХХК-ны 2012-2016 онуудын татвар ногдуулалт, төлөлтөд шалгалт хийхдээ ХХК-ны гаргаж өгсөн баримтуудыг захирг*******ы ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.2-д " Энэ хуулийн 24.1-д заасан бодит нөхцөл байдлыг тооход ач холбогдол бүхий шаардлагатай ажиллагаа хийх, нотлох баримтыг цуглуулах, үнэлэх үүргийг захирг*******ы байгууллага хүлээнэ" гэж заасны дагуу Монгол банкны албан бичгүүд , Монгол банкны ерөнхийлөгчийн 2015 оны А-58 дугаар тушаал зэргийг үнэлэх үүргээ биелүүлээгүйн улмаас марг******* бүхий шийтгэлийн хуудас Захирг*******ы ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.6-д заасан зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх гэсэн зарчмыг ноцтой зөрчсөн. Мөн нэгдүгээр хавтаст хэргийн 72 дугаар талд авагдсан Монголбанкны 2015 оны 12 сарын 07-ний өдрийн А-1/1269 дугаар зөвшөөрөл олгох тухай албан бичгийг үндэслэн ХХК "хувьц*******д хөрвөх нөөцийн сан", "нэмж төлөгдсөн капитал" данснаас тус тус гүйлгээ хийх байдлаар хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Энэхүү үйлдэл ногдол ашиг хуваарилсан үйлдэл биш гэдэг нь Монголбанкны 2020 оны 12 сарын 03-ний өдрийн Б-10/1004 дугаар албан бичгээр тоогдож байгаа, тус албан бичигт "... ХХК-ны нэгж хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг өсгөж, хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх нь ногдол ашиг хуваарилах үйл ажиллаг*******д хамааралгүй ... " гэж маш тодорхой тайлбарласан байдаг .

3.7. Иймээс Монголбанкны ерөнхийлөгчийн тушаал , Монголбанкнаас ирүүлсэн үүрэг даалгаврыг биелүүлэх зорилгоор нэгж хувьц*******ы үнийг өсгөх замаар хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг нэмэгдүүлж буй ХХК-ны үйлдлийг ногдол ашиг хуваарилсан гэж үзэн шийтгэл ногдуулах үндэслэлгүй байна.

3.8. Мөн Энэ марг*******ы гол процессыг харахад хувьц*******ы үнийг нэмэгдүүлсэн асуудал. Компанийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2-т Хувьцаа нь тухайн компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өмчлөлд оролцох эрхийг нотлох бөгөөд харин компанийн эд хөрөнгийг тусгайлан өмчлөх эрхийг нотлохгүй, 3.3-т Хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг энэ хууль болон компанийн дүрмээр тоох бөгөөд хувьцаа эзэмшигч нь ногдол ашиг авах, хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд оролцож, хэлэлцэж байгаа асуудлаар санал өгөх, компанийг татан буулгасны дараа үлдсэн эд хөрөнгийг худалдсанаас олсон орлогоос хувь хүртэх зэрэг үндсэн эрх эдэлнэ гэж заасан. Хувьц*******ы үнийг нэмэгдүүлэх замаар дүрмийн сангаа нэмэгдүүлсэн нь ногдол ашиг хуваарилсан эсэх асуудал мөн эсэхэд анхаарах шаардлагатай. Ногдол ашиг хуваарилах үйл ажиллагаа нь Монгол банкны зөвшөөрлийн дагуу явагддаг зохицуулалттай. Компанийн тухай хууль талаас нь харахад Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хуралд*******аас ногдол ашиг хуваарилах шийдвэр гаргаад хувьцаа бүрд оногдох ногдол ашгийн хэмжээг тодорхойлоод олгодог гэж ойлгож болно. Харин Банкны тухай хуулийн талаас нь харахад бүр илүү нарийн зохицуулалттай буюу Монгол банкнаас зөвшөөрөл авч хийгддэг ажиллагаа юм. Банкны зөвшөөрлийн журмын 5.1-т ногдол ашгийг хувьц*******д хөрвүүлэх талаар дурдсан байдаг. Гэвч энэ тохиолдолд ногдол ашгийг хувьц*******д хөрвүүлээд, хувьцаа нэмж олгоод байгаа зүйл байхгүй. Ногдол ашгийг хувьц*******д хөрвүүлнэ гэдэг нь тухайн хүнд тодорхой тооны хувьцаа нэмж хөрвүүлэх тухай ойлголт. Өөрөөр хэлбэл хөрвүүлнэ гэдэг нь мөнгийг хувьцаа болгох гэсэн ойлголт. Гэтэл тоо ширхэг нь нэмэгдсэн зүйл байхгүй. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 9 дүгээр зүйлийн 9.3 Энэ хуулийн 9.1.3-т заасан ногдол ашгийн орлогод хувь нийлүүлсэн аж ахуйн нэгжээс ашиг хуваах, хувь хүртэх хэлбэрээр авсан мөнгөн болон мөнгөн бус орлого, түүний хүү хамаарна гэж заасан. Үүнээс үзэхэд тухайн хүн тухайн орлогыг өөрт авах ойлголт явж байна. Гэтэл тухайн хүн компанийн хөрөнгөөс салгаад өөртөө авчихсан асуудал байхгүй. Хэрэв үнэхээр ногдол ашиг хуваарилсан байлаа гэхэд тухайн хүн өөртөө давуу байдал үүсгэж авах ёстой байсан. Мөн ямар эх үүсвэрээс төлөгдсөн гэдгийг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл нэмэгдсэн гэх 17 тэрбумын 14 тэрбум нь нэмж төлөгдсөн капитал буюу хувьцаа эзэмшигч нараас гаргаж өгсөн мөнгө. Нэрлэсэн хувьц*******ы үнийн дүнгээс гарсан зөрүүг нэмж төлөгдсөн капитал дансанд хадгалдаг. Харин үлдсэн 3 тэрбум орчим төгрөг нь хуримтлагдсан ашиг гэсэн дансанд байж байгаад компани өөрийн ашиг алдагдлыг сан үүсгэж болно гэсний дагуу сан үүсгээд байршуулсан байсан мөнгө юм. Өөрөөр хэлбэл 17 тэрбум төгрөг бүгд хуримтлагдсан ногдол ашгаасаа төлөгдсөн дүн биш юм. Гэтэл Монгол банк ногдол ашиг хуваарилахыг хориглочихсон. Өөрөөр хэлбэл төлбөрийн баланс, төлбөр гүйцэтгэх чадвар, мөнгөн хөрөнгийн тэнцвэрт харилцаа зэрэг нь хадгалагдаж байж ногдол ашиг хуваарилах талаар яригддаг. Тухайн үед дүрмийн сан нэмэгдүүлэхэд нэмж төлөгдсөн капитал данснаасаа бичилт хийгээд данснаас дансны хооронд шилжиж байгаа учраас Монгол банкны зүгээс ногдол ашиг хуваарилсан үйлдэл гэж үзэхгүйгээр данснаас дансанд бичилт хийж шилжүүлснийг зөвшөөрч дүрмийн санг нь нэмэгдүүлсэн. Гэтэл татварын улсын байцаагч нар нь энэ үйл ажиллагааг зөрчил гаргасан гэж үзээд шийтгэл оногдуулсан. Гэвч шийтгэл оногдуулахдаа Зөрчлийн тухай хуулийн аль зүйл заалтыг зөрчсөн гэдгийг тодорхойлж бичээгүй. Өөрөөр хэлбэл тухайн үед л үйлчилж байсан 11.19 дүгээр зүйлийг баримталсан боловч аль заалтыг нь зөрчсөн гэж үзсэн нь тодорхой бус байдаг. Дээрх зүйл заалтыг бүхэлд нь харахад санаатайгаар татвараас зайлсхийх тухай байдаг.  Гэтэл нэхэмжлэгчийн хувьд санаатайгаар татвараас зайлсхийх, татвараа нуун дарагдуулах ямар ч санаа зорилго нотлогддоггүй. Өөрөөр хэлбэл аль данснаас бичилт хийсэн, х*******аас ямар данснаас зарлага гарч, дүрмийн сан нэмэгдүүлсэн нь тодорхой. Монгол банкнаас ногдол ашиг хуваарилахыг хориглосон нь тодорхой байхад татвараас зайлсхийсэн гэж үзэж шийтгэл оногдуулах нь зохимжгүй.

3.9. Мөн Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж байх үед Зөрчлийн тухай хууль батлагдаж гарсан учраас өмнөх хуулиар шийдвэрлэсэн гэж тайлбарлаж байгаа нь хуулийг зөрчсөн гэдгээ өөрсдөө хүлээн зөвшөөрч байна гэж ойлгож байна. Шийтгэлийн хуудас оногдуулж байгаа тохиолдолд Зөрчлийн тухай хуулийг баримтлах ёстой. Зөрчлийн шинжтэй үйлдлийг шалгаж үзээд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн. 2 дахь хэсгийг 2.2 гомдол, мэдээллийг хүлээн авахаас татгалзах, 2.3 хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх, 2.4 зөрчлийн хэрэг нээх гэж заасны дагуу ажиллагаа явуулах ёстой. Гэтэл шалгуулж байгаа этгээдийн гомдол гаргах, хэргийн материалтай танилцах, тайлбар гаргах зэрэг бүх эрхийг нь эдлүүлэхгүйгээр хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.1 дүгээр зүйлийн 1 Эрх бүхий албан тушаалтан шийтгэл оногдуулахдаа дараахь нөхцөл байдлыг тоосон байна, 1.3 тухайн үйлдэл, эс үйлдэхүй нь Зөрчлийн тухай хуульд заасан шийтгэл оногдуулах зүйл, хэсэг, заалтад нийцэж байгаа эсэх, 4.15 дугаар зүйлийн 1 Эрх бүхий албан тушаалтан гаргасан шийдвэрийнхээ үндэслэлийг нотлох үүрэг хүлээнэ гэж заасныг зөрчиж, Татварын хуулийг иш татаж шийтгэл оногдуулсан гэж тайлбарлаж байгаа нь хуулийг зөрчсөн гэдгээ хүлээн зөвшөөрч байна. Хувьц*******ы нэрлэсэн үнэ өслөө гээд илүү ногдол ашиг авахгүй. Нэмж төлөгдсөн капитал данс нь эздийн өмч гэдэг бланс дээр бүртгэлтэй байдаг. Тэр 17 тэрбум төгрөгийн 14 тэрбум төгрөг нь хувьцаа эзэмшигчдийн халааснаас гарсан. Харин 3 тэрбум төгрөгт нь ногдол ашиг хуваарилаагүй. Компани нөөцийн сан бүрдүүлж болох бөгөөд тэндээсээ дүрмийн сангаа нэмэгдүүлсэн. Иймээс шийтгэлийн хуудасны нэг дэх хэсэгт заасныг хүчингүй болгуулах үндэслэлтэй гэж үзэж байна. 

3.10. Хоёр: Банкны дотоод арга хэмжээ, зочин төлөөлөгч , баяр ёслолын ажиллагаа ажилчдын сургалтын зардалд 2012-2016 онуудад зарцуулсан нийт 6,188,154,481 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасаж татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан гэж үзэн 1,547,038,620.30 төгрөгийг нөхөн төлүүлж 464,111,586.09 төгрөгийн торгууль, 253,007,631.69 төгрөгийн алданги ногдуулсан талаар "ЗШШТМ -ийн 30 дугаар талд ХХК-ны дотоод арга хэмжээний зардал, Зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын зардал, сургалтын зардал зэрэгт зарцуулсан 7,413,100,106.36 төгрөгөөс зөрүү тайлангаар тайлагнасан 354,385,996.05 төгрөг, хасагдах зардалд / сургалт / 870,559,629.07 төгрөгийг тус тус хасаад 6,188,154,481 төгрөгийг гаргасан хариуцагчийн тооцооны хүснэгт, "ЗШШТМ"-ийн 31-85 дугаар талд Банкны дотоод, гадаад сургалтын зардлын дансны хуулга, "ЗШШТМ"-ийн 86-152 дугаар талд Банкны дотоод арга хэмжээний зардлын дансны хуулга хэрэгт авагдсан.

3.11. Хариуцагч нар ХХК-ийг Банкны дотоод арга хэмжээ , зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын ажиллагаа, ажилчдын сургалтын зардалд 2012-2016 онуудад зарцуулсан нийт 6,188,154,481 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасаж татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан гэж буруутган шийтгэл ногдуулахдаа мөн л ХХК-аас гаргасан сургалтын гэрээнүүд, сургалтын зардал шилжүүлсэн санхүүгийн баримтууд, банкны дотоод арга хэмжээний зардлын баримтууд /Ажил хэргийн уулзалтын зардал, Ажилтнуудын цайны газрын хоолны материалын зардал, Х*******-Үдэш арга хэмжээний зардал/, бусдаар гүйцэтгүүлсэн бусад арга хэмжээний зардал зэрэг баримтуудыг үнэлэх үүргээ биелүүлээгүй болно.

3.12. Аж ахуйн, нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2006 он/ хуулийн 12 дугаар зүйлд Албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардлуудыг хуульчилсан бөгөөд 12.1.9-д "бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний хөлс" хасагдах зардалд тооцогдохоор заасан. Иймээс бусдаар гүйцэтгүүлсэн буюу ХХК-ны ажилчдын дотоод болон гадаадын сургалтад хамрагдсан 3,074,542,342 төгрөгийн сургалтын зардал нь албан татвар ногдох орлогоос хасагдах ёстой. Гэвч хариуцагч дээрх сургалтын зардлаас 870,559,629.07 төгрөгийг хасагдах зардалд тооцсон боловч үлдэх 2,203,982,712.93 төгрөгийг албан татвар ногдох орлогоос хасагдах ёсгүй зардал гэж үзэж байгаа нь үндэслэлгүй юм. Хөдөлмөрийн тухай / 2002 он / хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-д "Ажил олгогч нь ажилтанд мэргэжил эзэмшүүлэх, түүний мэргэжлийг дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулж суралцах нөхцөлөөр хангана" гэж заасны дагуу ХХК ажилтнуудынхаа мэргэжлийг дээшлүүлэх зорилгоор дотоод болон гадаадын сургалтыг зохион байгуулж тус сургалтад суралцах нөхцөл боломжоор хангаж, сургалттай холбоотой зардлыг гаргаж ирсэн. Энэ нь нэгдүгээр хавтаст хэргийн 176-250, хоёрдугаар хавтаст хэргийн 1-103, зургаадугаар хавтаст хэргийн 1-206 дугаар хуудаснууд болон нотлох баримтын хавтас гэх 2011-2016-2 зэрэг баримтуудад сургалтын гэрээнүүд болон зардал төлсөн баримтууд, хасагдах зардлаар хүлээн зөвшөөрсөн зардлууд баримтуудаар тоогдож байгаа болно . Гэтэл хариуцагч нар ХХК-ны 2012-2016 онуудын татварын ногдуулалт, төлөлтөд шалгалт хийхдээ ХХК-аас гаргаж өгсөн баримттай нэг бүрчлэн танилцаж үнэлэлт дүгнэлт өгөөгүйн улмаас марг******* бүхий захирг*******ы бодит нөхцөлд тохирсон байх зарчмыг зөрчиж байна.

3.13. Хариуцагчийн зөрчилд тооцсон Банкны дотоод арга хэмжээний зардлууд болох ажил хэргийн уулзалт, ажилтнуудын цайны газрын хоолны материал, Х*******-Үдэш арга хэмжээний зардал зэрэг нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.9-т заасан зардалд хамаарахаас гадна тус хуулийн 12.8-д заасан албан татвар ногдох орлогоос үл хасагдах зардал, 15 дугаар зүйлд заасан хасагдах зардалд тавигдах хязгаарлалтад хамаарахгүй юм. Түүнчлэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2020 он/ хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.2.5-д "ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээний зардал нь тухайн татварын жилд Хөдөлмөрийн тухай хуульд заасан хөдөлмөрийн гэрээ болон онцгой нөхцөл бүхий хөдөлмөрийн гэрээ байгуулан ажиллаж байгаа ажиллагчдад олгосон цалингийн зардлын нийт дүнгийн 5 хувиас хэтрэхгүй байх" гэж заасны дагуу Банкны дотоод /Х*******-Үдэш / арга хэмжээний зардал албан татвар ногдох орлогоос хасагдах учиртай.

3.14. Энэхүү зөрчлөөр тооцсон дүнгээс 3,074,542,342 төгрөгийн сургалтын зардлыг Аж ахуйн нэгжийн орлогын татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д заасан Бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил үйлчилгээний хөлс гэсэн зардалд хамруулан хасагдах зардлаар тооцно гэж үзэж байна. Шалгалтын явцад улсын байцаагчдад сургалтын зардлын талаар нэг бүрчлэн тайлбарлаж сургалтын байгууллагуудтай байгуулсан гэрээ, төлбөр шилжүүлсэн баримтуудыг танилцуулсныг хүлээж аваагүй. Дээрх зардлууд нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.8, 15 дугаар зүйлд заасан татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардал, хасагдах зардалд тавих хязгаарлалтад хамаарахгүй. Ажил олгогч нь ажилтанд түүний мэргэжлийг дээшлүүлэх, суралцах нөхцөлөөр хангах үүргийнхээ дагуу банкны дотоод журам, ажилтантай байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээний дагуу сургалтад хамруулдаг. Энэ нь банкны үйл ажиллагааг аюулгүй явуулахад нэн шаардлагатай зардал гэж үздэг. Банкны дотоод арга хэмжээний зардал нь хүний нөөцийг твортой байлгахад зайлшгүй гардаг зардал учраас хасагдах ёстой.

3.15. Захирг*******ы байгууллага шийтгэлийн хуудас ноогдуулахдаа нэхэмжлэгчээс гаргаж өгсөн баримтад судалгаа хийгээгүй. Мөн захирг*******ы байгууллага өөрсдөө нотлох баримт цуглуулж шалгаагүй. Үүний улмаас ойлголтын зөрүү үүсэж, шийтгэлийн хуудас оногдуулсан. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны хууль/ 12 дугаар зүйлийн 12.1 Дараахь зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно, 12.1.9 12.1.9.бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний хөлс гэж заасан. Мөн Хөдөлмөрийн тухай хуулийн /2002 оны хууль/ 45 дугаар зүйлийн 45.1 Ажил олгогч нь ажилтанд мэргэжил эзэмшүүлэх, түүний мэргэжлийг дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулж, суралцах нөхцөлөөр хангана гэж заасан. Банкны байгууллагын хувьд онцлой чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг учраас бүх ажилчдыг үргэлж сургалтад хамруулах шаардлагатай байдаг. Энэхүү үйл ажиллагаатай холбогдуулан 3,074,542,342 төгрөгийн зардал гарсан бөгөөд хариуцагч үүнээс 870 сая төгрөгийг хасагдах зардалд тооцсон нь сургалтын зардлыг хасагдах зардал гэж хүлээн зөвшөөрч байгааг илэрхийлж байна. Яагаад зарим нь хасагдаад, зарим нь хасагдахгүй байгаа нь эргэлзээтэй.

3.16. Мөн дотоод арга хэмжээтэй холбоотой зардлын баримтуудаа нэхэмжлэгч бүгдийг нь гаргаж өгсөн байхад зарим нь хасагдах зардал мөн, зарим нь хасагдах зардал биш гэж үзэж шийтгэлийн хуудас оногдуулж байгаа нь үндэслэлгүй байна.

3.17. Иймд хариуцагч нар ХХК-ны дотоод арга хэмжээ, зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын ажиллагаа, ажилчдын сургалтын зардалд 2012-2016 онуудад зарцуулсан нийт 6,188,154,481 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасаж татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан гэж үзэн 1,547,038,620.30 төгрөгийг нөхөн төлүүлж 464,111,586.09 төгрөгийн торгууль, 253,007,631.69 төгрөгийн алданги ногдуулах үндэслэлгүй байна.

3.18. Гурав: Албан татвар ногдох орлого олохоор ашиглагдаагүй, гүйцэтгэх захирлын орон сууцанд элэгдэл тооцон нийт 48,816,050.1 төгрөгөөр татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан гэж үзэн 12,204,012 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 3,661,203.8 төгрөгийн торгууль, 1,871,556.7 төгрөгийн алданги ногдуулсан талаар "ЗШШТМ"-ийн 153 дугаар талд гүйцэтгэх захирлын элэгдэл тооцсон талаарх хариуцагчийн тооцооллын хүснэгт авагдсан.

3.19. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-22 дугаартай орон сууц нь зөвхөн банкны эрх бүхий албан тушаалтан хөдөлмөрийн гэрээ, Контрактын гэрээний үндсэн амьдран суух зориулалтаар ашиглагддаг учир Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2006 он/ хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.5-д "Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, хорогдлын шимтгэл", 13 дугаар зүйлийн 13.1-д тус тус заасны дагуу албан татвар ногдох орлогоос хасагдах учиртай.

3.20. Мөн уг орон сууцны ашиглалтын зардлыг ТУЗ-ын зөвлөхөд олгосон шууд бус орлого гэж үзэн Хувь хүний орлогын албан татвар ногдуулж тайланг гаргаж ногдуулалтыг тайлагнасан нь хоёрдугаар хавтаст хэргийн 117 дугаар талд авагдсан байна. Гэтэл хариуцагч нар Захирг*******ы ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.2-т заасан нотлох баримтыг цуглуулах үүргээ биелүүлээгүй мөн хуулийн хүчин төгөлдөр болсон дараах шүүхийн шийдвэрийг зөрчиж шийтгэл ногдуулсан гэж үзнэ. Үүнд Нийслэлийн Захирг*******ы хэргийн анхан шатны шүүхийн 2010 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 178 дугаар шийдвэр, Улсын дээд шүүхийн захирг*******ы хэргийн танхимын давж заалдах шатны шүүх хуралд*******ы 2010 оны 6 сарын 15-ний өдрийн 267 дугаартай магадлал, Монгол улсын дээд шүүхийн 2010 оны 09 сарын 27 - ний өдрийн 240 дугаар тоол юм.

3.21. Түүнчлэн энэ асуудлаар 2008 онд Татварын улсын байцаагч акт тоосныг ХХК эс зөвшөөрч Захирг*******ы хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан тус нэхэмжлэлийг Нийслэлийн Захирг*******ы хэргийн анхан шатны шүүхийн 2010 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 178 дугаар шийдвэр, Улсын дээд шүүхийн захирг*******ы хэргийн танхимын давж заалдах шатны шүүх хуралд*******ы 2010 оны 6 сарын 15-ний өдрийн 267 дугаартай магадлал, Монгол улсын дээд шүүхийн 2010 оны 09 сарын 27-ний өдрийн 240 дугаар тоолоор "... 2008 оны эхний хагас жилд гадаад захирлуудын амьдардаг орон сууцны байрын төлбөр, элэгдлийн зардал ... татвар суутган авч төлөөгүй зөрчлүүдтэй холбогдох зардлыг хасаж шийдвэрлэсэн нь зөв байна ..." хэмээн дүгнэж шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэр хуулийн хүчин төгөлдөр болсон байна.

3.22. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 12 дугаар зүйлийн 12.1.5, 13 дугаар зүйлийн 13.1 дэх хэсэгт тус тус заасны дагуу албан татвар ногдох орлогоос хасагдах ёстой. Мөн энэ нөхцөл байдлыг хариуцагч бүрэн шалгаж үзээгүй байдаг. Нийслэл дэх Захирг*******ы хэргийн анхан шатны шүүхийн 2010 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 178 дугаар шийдвэр, Захирг*******ы хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2010 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдрийн 267 дугаар магадлал, Улсын дээд шүүхийн 2010 оны 09 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 240 дугаар тоол гарсан байдаг. Прокурорын байгууллагаас 2012-2016 оны татварын төлөлт, ногдуулалттай холбоотой хяналт шалгалт хийсэн. Энэ үед ХХК ХХК-ийн захирлын орон сууцтай холбоотойгоор татвар ногдуулаагүй гэсэн асуудал яригддаг. Гэтэл үүнийг Улсын дээд шүүхийн 2010 оны 09 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 240 дугаар тоолоор хасаж шийдвэрлэсэн нь зөв гэж үзсэн байдаг. Энэ тохиолдол нь дээрх тоолоор шийдвэрлэсэн хэрэгтэй адилхан нөхцөл байдалтай. Нэгэнт шүүхээр тоогдсон үйл баримтыг дахин нотлохгүй гэсэн зарчмын хүрээнд энэ асуудлыг хариуцагч шалгаж үзэхгүйгээр шийтгэлийн хуудас оногдуулсан. Иймээс Шийтгэлийн хуудасны Шийдвэрлэх нь хэсгийн 1.3 дахь заалтыг хүчингүй болгуулах байр суурьтай оролцож байна.

3.23. Иймд Албан татвар ногдох орлого олохоор ашиглагдаагүй, гүйцэтгэх захирлын орон сууцанд элэгдэл тооцон нийт 48,816,050.1 төгрөгөөр татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан гэх үндэслэлээр 12,204,012 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 3,661,203.8 төгрөгийн торгууль, 1,871,556.7 төгрөгийн алданги ногдуулах үндэслэлгүй юм.

3.24. Дөрөв: 2015-2016 онуудад бусдад олгосон хүүгийн орлого 8,158,549,404.7 төгрөгийн орлогод татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэж үзэн 815,854,940.7 төгрөгийг нөхөн төлүүлж , 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль , 62,804,055.39 төгрөгийн алданги ногдуулсан талаар "ЗШШТМ"-ийн 154 дугаар талд 2015 онд бусдад олгосон хүүгийн тооцооллын хүснэгт, "ЗШШТМ"-ийн 158 дугаар талд 2016 онд бусдад олгосон хүүгийн тооцооллын хүснэгтүүд авагдсан.

3.25. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай материалд шийтгэлийн хуудасны нэгийн 4 дэх хэсэгт заасан 2015-2016 онуудад бусдад олгосон хүүгийн орлого 8,158,549,404.7 төгрөгийн орлогод татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэх зөрчилд дээр дурдсан хоёр тооцооллын хүснэгтээс өөр баримт байхгүй байна.

3.26. Хариуцагч ХХК-ны бүх салбар нэгжийн 2012-2016 онуудын татварын ногдуулалт , төлөлтөд иж бүрэн шалгалтыг хийсний үндсэн дээр 8,158,549,404.7 төгрөгийн орлогод татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэж үзэн 815,854,940.7 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль, 62,804,055.39 төгрөгийн алданги ногдуулсан.

3.27. Гэтэл марг******* бүхий шийтгэлийг хуудсыг хянан хэлэлцэх явцад хариуцагчаас 2020 оны 09 сарын 30 - ний өдөр шүүхэд ирүүлсэн "Нотлох баримтын тайлбар" гэх тайлбарт " ... тайлангаа илгээж татвар ногдуулж тайлагнасан татвараар Татварын хяналт шалгалтын "Шийтгэлийн хуудас"-аар ногдуулсан хүүгийн орлогод ногдуулсан татварын тооцоололд өөрчлөлт орохоор байна ... " гэж тайлбарласнаас хариуцагч ХХК-инд татварын хяналт шалгалт хийхдээ ХХК-ны бүх салбар нэгжийн суутгагчийн хувь хунд олгосон орлогын албан татварын ТТ-12 тайланг бүрэн шалгаагүй нь түүний тайлбар, шүүхийн 2020 оны 11 сарын 03-ны өдрийн үзлэгийн тэмдэглэлээр тоогдоно. / Нотлох баримтын тайлбар: 8-р xx-33-36 , үзлэгийн тэмдэглэл:10-р хх-222 223-р тал/

3.28. Өөрөөр хэлбэл хариуцагч ХХК-инд татварын хяналт шалгалт хийхдээ банкны зарим салбарын татвар ногдуулалт, төлөлтийн тайланд шалгалт хийлгүйгээр шийтгэвэр ногдуулсан нь байна. Хариуцагч нарын шүүхэд гаргасан тайлбар, өмнөх шүүх хуралд******* дээр хэлсэн тайлбар зэргээс үзэхэд хариуцагч бусдад олгосон хүүгийн орлогод татвар ногдуулалт хийсэн эсэхийг шалгахдаа татварын албаны мэдээллийн бааз системээс авсан мэдээлэлд үндэслэн татвар ногдуулалт хийж төсөвт төвлөрүүлээгүй гэж ХХК-ийг буруутгасан.

3.29. Гэтэл хариуцагч ХХК-д татварын хяналт шалгалтыг хийхдээ ХХК-аас хариуцагчид гаргаж өгсөн дараах баримт бичиг баримт болон бүх салбар нэгжийн суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын ТТ-12 тайланг бүрэн шалгаж үнэлэлт дүгнэлт хийгээгүй байна. Үүнд: 2015-2017 онуудын сар бүр хүүгийн орлогод татвар суутгасан тооцооллын хүснэгт, 2012-2016 онуудад хүүгийн орлогоос татвар суутгасан баримтууд, ХХК-ны Богд-Ар салбарын ТТ-12 тайлан гэх мэт.

3.30. Мөн Татварын ерөнхий газрын дараах албан бичгүүдээр Татварын ерөнхий газрын мэдээлэл технологийн төвийн баазын мэдээллээс авсан баримтад үндэслэн шалгалт хийх тохиолдолд татварын шалгалтын хариу үнэн зөв гаргахгүй гэдэг нь

3.31. Татварын ерөнхий газрын мэдээлэл технологийн төвийн 2018 оны 03 сарын 16-ний өдрийн 12/905 тоот албан бичиг, 2020 оны 04 сарын 10-ний өдрийн 12/1146 тоот албан бичиг, 2020 оны 06 сарын 17-ны өдрийн 12/1146 тоот албан бичиг, 2020 оны 10 сарын 09-ний өдрийн 11/3046 тоот албан бичгүүдээр тоогдсон.

3.32. ХХК-ны зүгээс татварын хяналт шалгалтын дараа Татварын ерөнхий газрын мэдээлэл технологийн төвөөс өөрийн банкны 2014-2017 онуудын хүүгийн, суутган төлсөн татварын лавлагаа, ТТ-12 тайлангийн төлөлт зэргийн мэдээлэл авахад дээрх албан бичгүүдэд бүгд өөр байдлаар гаргаж ирсэн бөгөөд тухайн албан бичгүүд хавсралтын хамт хавтаст хэрэгт авагдсан. Энэхүү нөхцөл байдлыг эцэслэх үүднээс шүүхээс татварын ерөнхий газрын мэдээллийн санд нэхэмжлэгч болон хариуцагч нарыг байцуулан 2020 оны 11 сарын 03-ний өдөр үзлэг хийсэн бөгөөд тус үзлэгээр ХХК-ны бүх салбарын татварын ногдуулалт, төлөлтийн мэдээлэл Татварын ерөнхий газрын татвар төлөгчийн мэдээллийн нэгдсэн баазад байхгүй болох нь тоогдсон. /10-р хх-222-223-р тал/

3.33. Түүнчлэн хариуцагчийн 2015-2016 онуудад бусдад олгосон 8,158,549,404 төгрөг ногдох татварыг суутган авч төлөөгүй гэж үзсэн нь үндэслэлгүй юм. Учир нь ХХК 2015-2016 онуудын хугацаагүй болон 100 сая төгрөгөөс дээш хадгаламж эзэмшигчдийн хадгаламжид тухайн жилийн 12 сарын 31-ний өдрөөр тасалбар болгон хүү тооцож, улмаар дараа оны эхний сард зохих татварыг суутган төлөөд уг тайланг дараа оны эхний улирлын тайлангаар илгээсэн байгаа. Өөрөөр хэлбэл татвар ногдох орлогыг суутган авч улсын төсөвт бүрэн төвлөрүүлсэн болох нь 2015-2017 онуудын сарын бүр хүүгийн орлогод татвар суутгасан тооцооллын хүснэгт 2012-2016 онуудад хүүгийн орлогоос татвар суутгасан баримтуудаар тоогдоно.

3.34. Энэ талаар татварын хяналт шалгалт хийсэн татварын улсын байцаагч нарт тайлбарлаж холбогдох нотлох баримтыг гаргаж өгсөн хэдий ч тухайн баримтуудыг үнэлж дүгнэлт хийгээгүй байна.

3.35. Зөрчил шалган шийдвэрлэх материалын 154, 158 дугаар талуудад бусдад олгосон хүүгийн тооцоолол гэсэн хүснэгт байдаг. Энэ зөрчилтэй холбоотой өөр баримт байхгүй. Мөн ХХК-ны 531 салбар байдаг бөгөөд эдгээрээс 13 салбарт нь хариуцагч хяналт шалгалт хийгээгүй байдаг. Үүнтэй холбоотой шүүхээс үзлэг хийсний дараа хяналт шалгалт хийсэн байцаагч нь 2020 оны 09 дүгээр сарын 30-ны өдөр нотлох баримтын тайлбар гэх баримтыг гаргаж өгсөн. ХХК-ны татварын ногдуулалт төлөлттэй холбоотой баримууд шалгаж үзсэн эсэхийг тодруулахаар татварын системд үзлэг хийхэд тус систем нь алдаатай байсан. Өөрөөр хэлбэл тайлан илгээсэн эсэх нь харагддаггүй. Иж бүрэн шалгалт хийгээгүй атлаа 8.1 тэрбум төгрөгийн татвар төлөөгүй зөрчил илэрсэн гэдэг байдлаар акт ногдуулсан нь үндэслэлгүй байна.

3.36. ХХК-ны зүгээс удаа дараа татварын ногдуулалт төлөлттэй холбоотой асуудлыг ямар байгаа талаар Татварын ерөнхий газарт хүсэлт тавьж байсан. 2018 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн 12/905, 2020 оны 4 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 12/1136, 2020 оны 6 дугаар сарын 17-ны өдрийн албан бичгүүдээр ХХК-ны 2014-2019 онуудад төлсөн татварын лавлагаа ТТ12 тайлангийн төлөлт зэрэг нь бүгд өөр гарч ирдэг. Үүнээс дүгнэхэд улсын байцаагч нар нь иж бүрэн хяналт шалгалт хийгээгүй гэж харагдаж байна.

3.37. Энэ зөрчлийг оногдуулсан А.Ба байцаагч өмнөх шүүх хуралд*******уудад өөрөө оролцоод тайлбарласан тайлбарууд нь хавтаст хэрэгт авагдсан. ХХК-ны 500 гаруй салбар байдаг учраас хяналт шалгалтыг маш нарийн хийх шаардлагатай. Гэтэл Татварын ерөнхий газраас системээс ногдуулсан гэдэг мэдээллийг нь аваад зөрүү нь дээр нь акт ногдуулсан гэдгээ өөрөө хүлээн зөвшөөрдөг юм. Хамгийн гол төлсөн байхад ногдуулаагүй бол төлнө гэж байдаггүй юм гэж тайлбарладаг. Гэтэл татварын хяналт шалгалтын удирдамжид татварын ногдуулалт ба төлөлт гэж заасан байдаг.

3.38. Энгийнээр ойлговол энэ зөрчил нь татвар төлөхөөс зайлсхийж, татвараа нуун дарагдуулсан байхаар илрэн гарна. Гэтэл татварын систем нь алдаатай гэдэг нь үзлэг хийх үед нотлогдчихсон.

3.39. Харин одоо татварын албаны зүгээс он оноосоо хамаарч өөр болдог. Яаж хандсанаасаа шалтгаална гэж тайлбарлаад байгаа юм. Татварын албаны албан бичгүүдээс харахад дандаа зөрүүтэй байгаа боловч ногдуулалт нь дандаа төлөлтөөсөө илүү байдаг. Өөрөөр хэлбэл ХХК ногдуулалтаа суутгаж авчхаад төсөвт төлөхгүйгээр дунд нь завшдаг гэж харагдахаар байгаа юм. Хамгийн сүүлийнх нь буюу 2020 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдрийн 11/3046 тоот албан бичгийг хамгийн зөв нь гэж үзлээ гэхэд ногдуулсан нь 2.1 тэрбум, төлсөн нь 2.5 тэрбум төгрөг байгаа юм. 2016 онд ногдуулсан нь 2.6 тэрбум, төлсөн нь 3.1 тэрбум төгрөг байдаг. 2015 оны 2.3 тэрбум төгрөг байдаг. Гэтэл 2020 онд төлөлт нь 2.5 тэрбум байдаг. А.Ба улсын байцаагчийн системээс авсан ногдуулалтаас 200 гаруй сая төгрөгөөр илүү төлөлттэй байгаа юм. 2016 онд А.Ба байцаагчийн Татварын ерөнхий газрын системээс авсан ногдуулалтын мэдээ нь 3.1 тэрбум төгрөг байдаг. 12 сарын 01-ний өдөр гээд хүүгийн тооцооллыг программаар хаалт хийгээд дараагийн сардаа шилжүүлээд төлөлт нь хийгээд явдаг. Гэтэл А.Ба улсын байцаагч нь 12 дугаар сарын 31-ний өдөр хааснаар нь аваад төлөөгүй гэж үзсэн. 12 дугаар сарын 31-ний өдөр хаалаа гэхэд хэд хоногийн дараа буюу 1 дүгээр сард төлсөн байсан ч гэсэн татварын алба хохирохгүй. Энийгээ шалгаж үзээгүй байж ногдуулаагүй бол төлнө гэж байхгүй гээд маргаад байгаа нь үндэслэлгүй байна. Төлөлт нь дандаа илүү байгаа учраас дутуу төлсөн гэж үзэх үндэслэл байхгүй.

3.40. Иймд 2015-2016 онуудад бусдад олгосон хүүгийн орлого 8,158,549,404.7 төгрөгийн орлогод татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэж үзэн 815,854,940.7 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль, 62,804,055.39 төгрөгийн алданги ногдуулах үндэслэлгүй байна.

3.41. Тав: Үл хөдлөх хөрөнгө борлуулсан, түрээслүүлсний орлогод НӨАТ ногдуулж төсөвт төлөөгүй тухайд "ЗШШТМ"-д үл хөдлөх хөрөнгө борлуулсан, түрээслүүлсэн талаар НӨАТ албан татвар төлөлтийн шалгасан, тооцоолол хийсэн зүйл байхгүй байна. Хариуцагч нэмэгдсэн өртгийн албан татварын төлөлтийг шалгахдаа мөн л НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлэх тухай 2013.06.11-ний өдрийн 05/4102 дугаарт хүсэлт, 2012-2017 онуудад Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлж байсан баримтууд, 2012-2017 онуудад Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд НӨАТ төлж байсан эсэхийг, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын төлөлт шалгалт хийх үеийн байдлаар илүү төлөлттэй байсан эсэхийг /Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд/ баримтуудыг бүрэн гүйцэд шалгаж үнэлэлт дүгнэлт өгөөгүй байна.

3.42. ХХК НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлтийг 2013 оны 06 сарын 11-ний өдрийн 05/4102 дугаар албан бичгээр татварын ерөнхий газрын улсын төсвийн орлого хяналтын газарт гаргасан боловч эрх бүхий албан тушаалтан НӨАТ төлөгчөөр бүртгэж гэрчилгээ олгоогүй байж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэх зөрчил гаргасан гэж үзэн шийтгэл ногдуулсан нь Зөрчлийн тухай хуулийн 2.1 дүгээр зүйлийн 1-д "Хууль, захирг*******ы хэм хэмжээний актыг зөрчсөн, энэ хуульд шийтгэл оногдуулахаар заасан үйлдэл, эс үйлдэхүйг зөрчил гэнэ" гэж заасныг зөрчиж байна.

3.43. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.3-т "Энэ хуульд заасан албан татвараас чөлөөлөгдөх бараа, ажил, үйлчилгээг дагнан эрхэлж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдэд энэ хуулийн 6.1 , 6.2 дахь хэсэг хамаарахгүй" гэсэн заалтаас үүдэн ХХК өнөөг хүртэл НӨАТ суутган төлөгчөөр бүртгэгдээгүй юм.

3.44. Мөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-т "Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно" гэж заасны дагуу суутган төлөгчийн гэрчилгээгүй, НӨАТ суутган авах эрхгүй байсан хэдий ч ирээдүйд үүсэх эрсдэлээс өөрийгөө хамгаалах зорилгоор 2012-2017 онуудад ААНОАТ-ын дансанд НӨАТ төлсөн болох нь дөрөвдүгээр хавтаст хэргийн 89, 115-132 дугаар талд авагдсан, 10 дугаар хавтас хэргийн 144 дүгээр талд авагдсан Татварын ерөнхий газрын мэдээлэл технологийн төвийн 2020 оны 10 сарын 09-ний өдрийн 11/3046 тоот ТТ-12 тайлангийн зэргээр тус тус тоогдоно.

3.45. ХХК нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч болоогүй байсан хэдий ч нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд төлсөн үйлдлийг хууль зөрчсөн гэж үзэх үндэслэлгүй бөгөөд зөрчил гэж үзэх тохиолдолд Зөрчлийн тухай хуулийн 2.3 дугаар зүйлийн 1-д " Тулгарсан аюулыг өөр арга хэрэгслээр арилгах боломжгүй нөхцөлд учирч болох аюулын хэр хэмжээнээс хэтрүүлэхгүйгээр үйлдсэн энэ хуульд заасан зөрчлийн шинжтэй үйлдэлд шийтгэл оногдуулахгүй" гэж заасны дагуу шийтгэл оногдуулах үндэслэлгүй байна.

3.46. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллаг*******ы явцад шүүгчийн захирамжаар Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнг шинжээчээр томилж дүгнэлт гаргуулсан. /7-р хх-2-5-р тал/ Шинжээчийн дүгнэлтээр ХХК нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөв гэсэн гүйлгээний утгатайгаар 2012 онд 10,380,703.41 төгрөгийг ногдуулж төлсөн гэх татварын ерөнхий газраас ирүүлсэн тооцоо, 2013 онд 60,503,023,59 төгрөг , 2014 онд 64,026,955.21 төгрөг , 2015 онд 97,803,797.16 төгрөг, 2016 онд 63,866,246.81 төгрөгийг тус тус төлсөн төлбөрийн баримтууд хавтаст хэрэгт авагдсан боловч тус төлбөр нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын төлөлтөд орж тооцогдсон байна. Өөрөөр хэлбэл Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан гаргаж тайлагнаж байгаагүй байна. ХХК-ийн 2016 оны Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тайлангаарх татварын өглөг нь 2,175,631,919.47 төгрөг байна" гээд ХХК-ны 2012-2016 оны аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тайлангаарх ногдуулалт, төлөлт, өглөг, авлагын тооцоог харуулсан байдаг.

          3.47. Тус хүснэгтэд эцсийн үлдэгдэл буюу илүү төлөлт 2012 онд 1,251,164,810.60, 2013 онд 1,341,857,630.51, 2014 онд 3,124,922,468.39, 2015 онд 3,022,445,123.69, 2016 онд 2,175,631,919.47 төгрөг байгааг харуулсан байна

3.48. ХХК нь банкны үйл ажиллагаа явуулдаг. Банк нь хуульд зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч биш юм. Тус банкны хувьд түрээсийн үйл ажиллаг*******аас мөнгө олж байна гэдгээ татварын байгууллагаас нуугаагүй. Татварын албанд албан ёсоор хандсан боловч татварын байгууллага хүлээж аваагүй гэх баримт хавтаст хэрэгт авагдсан байсан. Гэхдээ татварын байгууллага үүнийг мэдэж байсан гэдгийг нотлох баримт хавтаст хэрэгт авагдсан. Тухайн үеүдийн татварын тайлангуудад харьцаж байгаа татварын байцаагч нь тэдэн төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөлт гээд төлснийг бүртгэсэн. Өөрөөр хэлбэл нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөлтөөр илүү байгаа нь баталгаажаагүй гээд татварын байцаагч албан бичиг үйлдсэн байдаг. Зөрчлийн тухайн хуулийн 11.19 дүгээр зүйл нь татвараас зайлсхийсэн санаатай үйлдэл байхыг шаарддаг. Гэтэл ХХК-ны хувьд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч биш учраас нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн тайлан гаргаж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн дансанд төлөх боломжгүй байдаг. Түүнчлэн татварын байгууллагад нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлтээ гаргасан боловч татварын байгууллага бүртгээгүй. Дараа яг ийм асуудал гарахаас болгоомжилж нэмэгдсэн өртгийн албан татвараа аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварт тооцоолоод суутган төлж байсан. Татварын байцаагч нарын зүгээс Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвартаа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлсөн учраас аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвартаа илүү дутуу нь тооцогдоод алга болох учраас нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлсөн гэж үзэхгүй гэж тайлбарладаг. ХХК-ны хувьд 2017 оноос хойших тайлангаа хүртэл гаргаж өгсөн. Сүүлд 2020 онд аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тайлангаа шүүхэд гаргаж өгсөн. Үүнээс харахад ч гэсэн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэсэг нь илүү төлөлттэй байна.

3.49. Энэ харилцаа бол зөрчил биш. Татварын байгууллага ХХК-тай уулзаад шийдчих боломжтой байсан. Одоо бол ХХК нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлсэн байгаа учраас өмнө нь илүү төлсөн дүнгээ суутгуулаад одоо харин нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөрөө цаашид явах боломжтой.

3.50. Иймд Үл хөдлөх хөрөнгө борлуулсан, түрээслүүлсний орлогод НӨАТ ногдуулж төсөвт төлөөгүй гэх үндэслэлээр шийтгэл ногдуулах үндэслэлгүй байна. Иймээс дээр дурдсан нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж нэхэмжлэгчийн гаргасан нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хангаж өгнө үү гэжээ.

5.Хариуцагч Татварын ерөнхий газрын улсын байцаагч Б.Ба, С.Э, П.С, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Я.А нар шүүхэд гаргасан хариу тайлбартаа:

5.1. ХХК-ийн 2012-2016 оны татвар ногдуулалт, төлөлтийг удирдамж томилолтын дагуу шалгах явцад дараах 6 төрлийн зөрчил илэрсэн тул 2018.02.09-ний өдрийн 367201802 тоот шийтгэлийн хуудсаар нийт 8,093,019,484.12 төгрөг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

5.2. Шийтгэлийн хуудасны шийдвэрлэсэн нь хэсгийн 1.1-д заасан хөрөнгө оруулагч нарт олгосон ногдол ашгийн орлогын 17,209,782,000 төгрөгт албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчилд 2,753,565,300 төгрөгийн нөхөн татвар, 826,069,590 төгрөгийн торгууль, 550,713,060 төгрөгийн алданги, нийт 4,130,347,950 төгрөг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн үндэслэлийн талаар

5.3. Татварын хяналт шалгалтад хамаарах хугац*******д " ХХК нь 2013 онд нэгж хувьц*******ы үнийг 2000-аас 5000 төгрөг болгож, мөн хувьцаа эзэмшигчдийн 2015.10.28-ны өдрийн 07 дугаар шийдвэрээр нэгж хувьц*******ы үнийг 5000 төгрөгөөс 8000 төгрөг болгон 2 удаа өөрчлөн нэмэгдүүлсэн.

5.4. Нэгж хувьц*******ы үнийг 2013 онд 2000-аас 5000 төгрөг болгож, хувьцаа эзэмшигч бүрийн оруулсан хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлэхдээ хуульд заасны дагуу албан татвар ногдуулж, тайлагнасан, харин 2015 онд нэгж хувьц*******ы үнийг 5000-аас 8000 мянган төгрөг болгож хувьцаа эзэмшигч бүрийн оруулсан хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлэхдээ хуульд заасны дагуу албан татварыг ногдуулаагүй, тайлагнаагүй, төсөвт төлөөгүй байсан.

5.5. Энэхүү зөрчлийн гол үйл баримт нь 6 хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө 32 тэрбум байснаас, 50 тэрбум болж, эцсийн дүндээ 17,2 тэрбум төгрөгөөр хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө нэмэгдсэнд байгаа болохоос аль нэг данс /" хувьц*******д хөрвөн нөөцийн сан", "нэмж төлөгдсөн капитал" данс/ -аас хэдэн төгрөг хуваарилсан нь ач холбогдолгүй юм.

5.6. Тухайлбал, " ХХК-ийн нэг бүр нь 5000 төгрөг бүхий нийт 6,599,006 ширхэг 32,995,030,000 төгрөгийн үнэ бүхий хувьцааг 6 хувь нийлүүлэгч эзэмшдэг. Нэгж хувьц*******ы үнийг 8000 төгрөг болгон нэмэгдүүлснээр хувь нийлүүлэгчийн 32,9 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө 50,6 тэрбум болж 17,2 тэрбум төгрөг болж нэмэгдсэн.

5.7. Улмаар 5000031010000094 данснаас бичилтээр хувьцаа эзэмшигчид рүү С-д 7,838,823,000 төгрөг, трейд ХХК-д 4,356,531,000 төгрөг, Олон улсын -д 1,768,338,000 төгрөг, Э-д 2,487,048,000 төгрөг, Д.д 2,527,380,000 төгрөг, ХХК-д 18,898,000 төгрөгийн гүйлгээг хийсэн болох нь дансны хуулга/бичилт/-аар нотлогдсон.

5.8. Гэтэл мөнгөн хэлбэрээр ногдол ашиг хуваарилсан /бичилтээр/-ыг татварын тайланд тусгаагүй, төлөөгүй нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 оны/-ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1.3-д "ногдол ашгийн орлогод албан татвар ногдоно" . 9.3-д " 9.1.3-д заасан ногдол ашгийн орлогод хувь нийлүүлсэн аж ахуйн нэгжээс ашиг хуваах, хувь хүртэх хэлбэрээр авсан мөнгөн болон мөнгөн бус орлого, түүний хүү хамаарна" гэж, 16 дугаар зүйлийн 16.3.1-д "ногдол ашгийн орлогод нийт дүнгээр тооцохоор, 17 дугаар зүйлийн 17.2.1-д "ногдол ашгийн орлогод 10 хувиар", 17.2.9-д "Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчийн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй олсон дараах орлогод 20 хувиар ", а/д "Монгол Улсад бүртгүүлэн үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжээс авсан ногдол ашгийн орлого"-д татвар ногдуулахаар, мөн хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.5-д "энэ хуулийн 17.2.1, 17.2.9-д заасан орлогод ногдох албан татварыг мөн хуулийн 4.1.6-д заасан суутгагч ногдуулан суутган авч, ажлын 7 хоногийн дотор төсөвт шилжүүлнэ" гэж заасныг зөрчсөн тул Татварын ерөнхий хууль /2008 оны/-ийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.6-д "татварын хууль тоомж зөрчсөн татвар төлөгчид энэ хуулийн 74, 75 дугаар зүйлд заасан хариуцлага хүлээлгэх", 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д татвар ногдох орлого, орлогоос бусад зүйлийг нуусан татвар төлөгчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол татварын алба, татварын улсын байцаагч татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний торгууль ногдуулна", 74.1.3-д "нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд тусгахгүй орхигдуулах", Татварын ерөнхий хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай /2015.12.04/ хуулийн 74.1-д "Хуульд заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугац*******д нь төлөөгүй татварт алданги тооцох бөгөөд уг алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувиас хэтрэхээргүй байна" гэж зааснаар хариуцлага оногдуулсан.

5.9. Монгол банкны 2015 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн А1269 тоот албан бичгээр татгалзах зүйлгүй гэсэн хариу өгсөн. Тухайн үедээ дүрмийн сангийн хэмжээг тодорхой хэмжээнд хүргэх шаардлага тавигдсан учраас бэлэн мөнгөөр ноогдол ашиг тараахгүй гэсэн байр суурьтай байсан. Өөрөөр хэлбэл зохистой доод хэмжээнд хүрэхгүй байгаа тул хөрөнгийн хэмжээгээ нэмэгдүүл байр суурийг Монгол банк болон Олон Улсын зөвлөхүүд баримталж байсан тул бэлэн мөнгөөр ноогдол ашиг хуваарилж болохгүй, харин бичилт хийж болно гэсэн. 5000 төгрөг байхад дүрмийн сангийн хэмжээ 32 тэрбум байсан. 8000 төгрөг болгоход 50 тэрбум төгрөг болж өссөн. Зург******* хувь нийлүүлэгчдэд нийт 17.2 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө нэмэгдэж, 50 тэрбум төгрөг болсон. Монгол банкны 2012 оны 06 дугаар сарын 07-ны өдрийн А/80 тушаалаар батлагдсан Банкны зөвшөөрлийн журам-ын 5.1-т Хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд өөрчлөлт оруулахад анх үүсгэн байгуулахад хувьцаа эзэмшигч нарын оруулсан мөнгөн хөрөнгийн хэмжээгээр, ногдол ашгийг хувьц*******д хөрвүүлэх замаар, хувьцаа нэмж гаргах, өрийг хувьц*******д хөрвүүлэх гэсэн 4 байдлаар бүртгэнэ гэж заасан байдаг.

5.10. Тэгэхээр нэхэмжлэгчийн хувьд хувьцаа нэмж гаргаагүй, өрийг хувьц*******д хөрвүүлээгүй учраас ногдол ашгийг хувьц*******д хөрвүүлсэн гэдэг нь батлагдаж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл ногдол ашиг хуваарилсан гэдэг нь хувь нийлүүлэгчдийн хурлын тэмдэглэл, банкны зөвшөөрлийн журамд заасан баримтуудаар нотлогдож байгаа юм. 

5.11. Монголбанк нь татвар ногдуулах эсэх асуудлыг тодорхойлдог эрх бүхий байгууллага биш. Энэ асуудлыг татварын байгууллага тодорхойлно. Гомдол гаргагчийн хувьд ногдол ашгийг бэлэн мөнгөөр тараагаагүй. Харин нэгж хувьц*******ыхаа үнийг нэмэх замаар 50 тэрбум болгоод 6 хувьцаа эзэмшигчдийн хөрөнгө нь эзэмшиж байгаа хувьц*******ы тоогоор нэмэгдсэн. Үүний дараа ногдол ашгийн данснаасаа хувьцаа эзэмшигчийн данс руу гүйлгээг бичилтээр хийсэн. Үүнийг татварын улсын байцаагч ногдол ашиг тараасан гэж үзсэн. Хуульд зааснаас үзэхэд ногдол ашгийг заавал бэлнээр тараасан байхыг шаарддаггүй. Мөн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээ нэмэгдэхэд нэмж төлөгдсөн капитал данснаас бичилтээр орж ирсэн байх нь хамаагүй. Эцсийн дүндээ хувьц*******д ногдох үнэ өсчихсөн учраас нэгж хувьц*******ы үнийг нэмэгдүүлэх замаар ногдол ашиг хүртсэн гэж үзэж байна. Монгол банкны зүгээс хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг 50 тэрбумд хүргэх шаардлага тавьсан хэдий ч татвар ногдуулахгүйгээр нэмэгдүүлэх чиглэл өгөөгүй. Өөрөөр хэлбэл хувьцаа эзэмшигчид эцсийн дүндээ ногдол ашиг хүртчихсэн байгаа юм. Энэ хяналт шалгалт нь 2017 оны 4 дүгээр сард эхэлсэн. Хяналт шалгалт хийгээд явж байх хугац*******д Зөрчлийн тухай хууль батлагдсан. Процессын дагуу Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийтгэл оногдуулах ажиллагаа явагдсан. Зөрчлийн тухай хуулийн 4.3 дугаар зүйлд Өмнөх хуулиар өөрөөр заасан бол тухайн хууль тоомжийн дагуу хуулийг баримталж шийдвэрлэнэ гэж заасан тул иш татсан хууль буюу татварын хууль тоомжуудаа баримтлаад шийтгэлийн хуудас оногдуулсан. Энэ нь процессын хувьд шийтгэлийн хуудас хэлбэрээр гарсан. Иймээс гомдол гаргагчийн гаргасан тайлбарууд үндэслэлгүй байна. 

5.12. Иймд гомдол гаргагчийн " Монгол банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг 50 тэрбумд хүргэх тушаал шийдвэрийг биелүүлсэн, мөн нэгж хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг өсгөж, хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлэх нь ногдол ашиг хуваарилах үйл ажиллаг*******д хамааралгүй, Монголбанк ногдол ашиг хуваарилахыг хориглосон тул ногдол ашиг хуваарилаагүй" гэх тайлбар үндэслэлгүй. Учир нь Монголбанк татварын харилц*******д оролцох, татвар ногдох, ногдуулах зүйлийг тодорхойлох чиг үүрэг байхгүй.

5.13. Монголбанк хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг 50 тэрбумд хүргэх шийдвэрийг гаргасан болохоос ямар арга замаар хэрхэн 50 тэрбумд хүргэх шийдвэр гаргаагүй бөгөөд энэ нь банк / хувь нийлүүлэгч /-ны асуудал нь татварыг төлж тайлагнах үүргээс чөлөөлөгдөх үндэслэл болохгүй.

5.14. Шийтгэлийн хуудасны шийдвэрлэсэн нь хэсгийн 1.2-д заасан банкны дотоод арга хэмжээ, зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын зардал / үйл ажиллагаа/, ажилчд сургалтын зардалд нийт 6,188,154,481.18 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасаж, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 1,547,038,620.30 төгрөгийн нөхөн татвар, 464,111,586.09 төгрөгийн торгууль , 253,007,631 төгрөгийн алданги , нийт 2,264,157,838.08 төгрөг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн үндэслэлийн талаар:

5.15. Хяналт шалгалтад хамаарах 2012-2016 онд " ХХК нь банкны үйл ажиллаг*******ы дотоод арга хэмжээ, уулзалт, хүлээн авалт, баяр ёслолын ажиллагаа, ажилчдын гадаад сургалт болон хэлний бэлтгэлийн сургалтын төлбөр нийт 6,188,54,481.1 төгрөгийн зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж татвар ногдох орлогыг бууруулсан нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль / 2006 / -ийн 12, 16 дугаар зүйлийг зөрчсөн тул 1,547,038,620.30 төгрөгийг нөхөн татвар, 464,111,586.09 төгрөгийн торгууль, 253,007,631.69 төгрөгийн алданги ногдуулсан.

5.16. А/ " ХХК нь өөрийн дотоод арга хэмжээ, үйл ажиллаг*******ы дараах зардлыг Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.9-д "Бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний хөлс" гэж заасныг баримтлан хасагдах зардлаар тооцсон. Уулзалтын зардал, зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын зардал, Үдэшлэг, хүлээн авалтын арга хэмжээний зардлуудыг 2012-2014 онд банкны дотоод арга хэмжээний зардал, 2015-2016 онд зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын зардал нэртэй 550500 дугаар дансанд нийт 3,467,998,134.4 төгрөгийн зардлыг бүртгэснээс 354,385,996 төгрөгийг залруулж 3,113,612,138.4 төгрөгийн зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсон байна.

5.17. Гомдол гаргагчаас Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2019 оны/-ийн 13 дугаар зүйлийн 13.2.5-д "ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээний зардал нь тухайн татварын жилд Хөдөлмөрийн тухай хуульд заасан хөдөлмөрийн гэрээ болон онцгой нөхцөл бүхий хөдөлмөрийн гэрээ байгуулан ажиллаж байгаа ажиллагчдад олгосон цалингийн зардлын нийт дүнгийн 5 хувиас хэтрэхгүй байх" гэх хуулийн заалтыг дурдан банкны дотоод арга хэмжээний зардал хасагдах учиртай гэж тайлбарладаг. Хууль хэрэглээний үндсэн зарчмын хувьд хуульд зааснаас бусад тохиолдолд хууль тоомжийг буц******* хэрэглэхгүй бөгөөд татварын улсын байцаагчдаас шийтгэлийн хуудсыг бичих үед дээрх хууль батлагдан гараагүй байсан тул 2018 онд үйлдэгдсэн шийтгэлийн хуудсыг дээрх үндэслэлээр хүчингүй болгох үндэслэлгүй.

5.18. Б / Банкны ажилтнуудыг мэргэжил дээшлүүлэх зорилгоор дотоод , гадаад сургалт зохион байгуулж , сургалтад оролцох болон сургалтын зардлыг төлсөн гэж сургалтын гэрээ болон төлбөр шилжүүлсэн баримтыг 550400 дугаар дансанд 3,945,101,971.0 төгрөгийн зардал бүртгэж мөн хасагдах зардлаар тооцож, татвар ногдох орлогыг бууруулсан байна. Татварын улсын байцаагч дээрх зөрчилд хариуцлага тооцохдоо сургалтын гэрээ болон сургалтын төлбөрт шилжүүлсэн баримтууд зэргийг үзэж шалгасны үндсэн дээр 870,559,629.0 төгрөгийг хасаж, 113,612,138.4 төгрөгт зөрчил тооцсон. Нэхэмжлэгчээс Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-д "Ажил олгогч нь ажилтанд мэргэжил эзэмшүүлэх, түүний мэргэжлийг дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулж, суралцах нөхцөлөөр хангана" гэж заасны дагуу ажилтны өмнө үүрэг хүлээсэн хэдий ч дээрх сургалтууд нь банкны хувьд үйл ажиллагаагаа хэвийн твортой явуулах, ашиг олох, үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллаг*******д чиглээгүй мэргэжилтнийг гадаадад сургах сургалтын төлбөр, гадаадад сургахтай холбоотойгоор зарцуулсан бусад зардлыг бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил үйлчилгээ гэх заалтад хамааруулах боломжгүй юм. Харин дээрх нөхцөлийг хангах банкны программ хангамжийн сургах, мэргэшүүлэх, мэдээллийн аюулгүй байдлын гэх мэт ажилтныг хэсэг бүлгээр, бөөнөөр хамруулсан сургалтыг өөр бусад этгээдээр зохион байгуулуулж төлбөрийг төлснийг хасагдах зардлаар тооцсон болно. Нэхэмжлэгчийн зүгээс банкны үйл ажиллаг*******ы дотоод арга хэмжээ, уулзалт, хүлээн авалт, баяр ёслолын арга хэмжээ, дотоод гадаад сургалтын зардлуудыг хасагдах зардлаар тооцсон үндэслэлээ Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.8-д заасан "албан татвар ногдох орлогоос үл хасагдах зардал", 15 дугаар зүйлд заасан хасагдах зардалд тавигдах хязгаарлалтад хамаарахгүй гэж тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй юм.

5.19. Учир нь "Аж ахуйн нэгж" -ийн орлого олох зорилго бүхий үйл ажиллаг*******д албан татварыг ногдуулдаг бөгөөд түүнээс гадуурх ашиг олохтой холбоогүй үйл ажиллаг*******д хамаарахгүй байх зарчмыг баримталдаг. Мөн хасагдах зардал нь албан татварыг орлогыг бууруулах үр дагавар үүсгэдэг учраас хууль тоомжоор тухайлан зохицуулдаг. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 оны/-д хасагдах зардлыг тухайлан нэрлэн заасан бөгөөд нэхэмжлэгчийн дээр дурдаж буй зардлууд нь хасагдах зардалд тооцогдохоор хуульчлаагүй.

5.20.Түүнчлэн банкны зүгээс тухайлсан нэг ажилтанд чиглэсэн гадаадад сургах, мэргэжил дээшлүүлэх зэрэг сургалтын төлбөрийг төлж буй тохиолдолд тухайн сургалтад хамрагдсан этгээдийн хувьд шууд бус орлогод тооцож, уг шилжүүлж буй орлогоос суутган авч, төлж тайлагнах үүргийг хуулиар хүлээсэн. Гэтэл банк энэ үүргээ гүйцэтгээгүй атлаа Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.2-т "албан татвар төлөгчийн баримтаар нотлогдоогүй зардал"-ыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцохгүй гэснийг үндэслэн шууд банкны зардлаар тооцож "баримтаар нотлогддог" гэх агуулгаар хасаж тооцох боломжгүй юм.

5.21. Тэгэхээр шалгаж нягталсан баримт байхгүй байхад шийтгэлийн хуудас оногдуулсан гэсэн нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч нарын тайлбар үндэслэлгүй байна. ХХК-ны хувьд хасагдах, хасагдахгүй бүх зардлуудаа нийлүүлээд сургалтын данс гэсэн дансанд хийчихсэн байсан. Дансны хуулгыг нэг бүрчлэн харвал маш их гүйлгээ байгаа. IT чиглэлийн сургалт байхгүй бол мэдээллийн аюулгүй байдал алдагдана гэж үзэж тэр зардлыг хассан. Харин гадаадын ганцаарчилсан сургалт зэргийг хасаагүй. Хариуцагчийн хувьд тухайн үед дагаж мөрдөж байсан Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн дагуу ажилласан.

5.22. Өөрөөр хэлбэл нэхэмжлэгчээс баримтаар нотлогдож буй болгоныг хасагдах зардалд хамааруулсан нь хуулийг буруугаар тайлбарлан хэрэглэсэн, улмаар энэ нь татварын хуулийг зөрчсөн зөрчил болж байна.

5.23. Иймд банкны үйл ажиллаг*******ы дотоод арга хэмжээ, уулзалт, хүлээн авалт, баяр ёслолын ажиллагаа, ажилчдын гадаад сургалт болон хэлний бэлтгэлийн сургалтын төлбөрийн 6,188,54,481.1 төгрөгийг хасагдах зардлаар тооцсон зөрчилд оногдуулсан шийдвэр нь хуульд нийцсэн.

5.24. Албан татвар ногдох орлогоор ашиглагдаагүй / гүйцэтгэх захирлын хувийн орон сууц / үндсэн хөрөнгөд элэгдэл байгуулж , 48,816,050.10 төгрөгийн татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 12,204,012.50 төгрөгийн нөхөн татвар , 3,661,203.80 төгрөгийн торгууль , 1,871,556.70 төгрөгийн алданги , нийт 17,736,773 төгрөг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн үндэслэлийн талаар:

5.25. " ХХК нь үндсэн хөрөнгөд бүртгэлтэй үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-22 дугаартай захирлын амьдран суудаг орон сууц /тaтвар ногдох орлого олохтой хамаагүй/ -нд 2012 онд 4,517,658.1 төгрөг, 2013 онд 10,227,857.1 төгрөг 2014 онд 10,227,857.1 төгрөг, 2015 онд 10,227,857.1 төгрөг, 2016 онд 13,614,820.7 төгрөг, нийт 48,816,050.1 төгрөгийн элэгдэл байгуулж, татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчил илэрсэн. Энэхүү зөрчлийн гол уйл баримт нь тухайн орон сууц /бүхэлд нь эсхүл түүний тодорхой хэсгийг/-ыг албан татвар ногдох орлого олоход ашиглагдсан эсэхтэй хамааралтай болохыг шүүх анхаарна уу.

5.26. Гомдол гаргагч " ХХК нь энэхүү үндэслэлээ "банкны өөрийн үндсэн хөрөнгөд бүртгэлтэй орон сууцанд банкны эрх бүхий албан тушаалтан хөдөлмөрийн гэрээ, контрактын үндсэн дээр амьдран суух зориулалтаар орлого олоход ашиглагдсан гэж үзэх бөгөөд ашиглалтын зардлыг гүйцэтгэх захиралд олгосон шууд бус орлого гэж үзэн Хувь хүний орлогын албан татвар ногдуулж байгаа учир Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай / 2006 / хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.5, 13 дугаар зүйлийн 13.1-д тус тус заасны дагуу албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсон" гэж тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй.

5.27. Учир нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2006/ хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.4-д "Тухайн хөрөнгийн тодорхой нэг хэсэг нь албан татвар ногдох орлого олоход ашиглагдаж байвал элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг тухайн хэсэгт хувь тэнцүүлэн тооцож албан татвар ногдох орлогоос хасна" гэж заасан.

5.28. Энэ нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13.1-д зааснаар өөрийн үндсэн хөрөнгөд бүртгэлтэй хөрөнгөд элэгдэл тооцохыг хориглоогүй. Нөгөөтээгүүр үндсэн хөрөнгөд бүртгэлтэй хөрөнгө болгонд элэгдэл, хорогдол тооцдоггүй. Гагцхүү тухайн хөрөнгийг албан татвар ногдох орлого олоход ашиглаагүй бол элэгдэл тооцохгүй байх харилцааг Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13.4 дэх хэсэгт нарийвчлан зохицуулсан. Өөрөөр хэлбэл татвар ногдох орлоготой уялдуулан элэгдэл, хорогдлын шимтгэл тооцох татвар ногдуулах орлогоос хасаж тооцох асуудлыг зохицуулсан болох нь 13.4, 13.7 дахь хэсгээс тодорхой харагдана. Мөн уг орон сууцны ашиглалтын зардлыг ТУЗ-ийн зөвлөхөд олгосон шууд бус орлого гэж үзэн Хувь хүний орлогын албан татвар ногдуулж, тайлагнасан /2-хх-117/ гэх боловч Хувь хүний орлогын албан татварын тайланг 2012-2016 онд БЗД-ийн татварын хэлтэст тайлагнахдаа, цалин, хөдөлмөрийн хөлс, тэдгээртэй адилтгах орлого болон шууд бус орлогоос суутгасан албан татварын тайлангаар 2014 онд шууд бус орлого тайлагнаагүй, 2015 2016 онд шууд бус орлого тайлагнасан боловч Ж захирлын амьдран сууж буй орон сууцны ашиглалтын зардлыг шууд бус орлогоор тооцож, тайлагнаагүй болох нь ХХК-ийн 2012-2015 оны аж ахуйн нэгжийн тайлан, түүний задаргаагаар нотлогдоно. Дээрх үл хөдлөх хөрөнгө нь ХХК-ны хөрөнгөнд бүртгэлтэй боловч албан татвар ногдох орлого олоход ашиглагдаагүй, зөвхөн захирал түүний гэр бүл амьдран суух зориулалтаар ашиглаж байгаа учраас албан татвар ногдох орлого олж байгаа хөрөнгө гэж үзэж элэгдэл тооцох хууль зүйн үндэслэлгүй юм. Хэрэв уг орон сууцыг татвар ногдох орлого олоход ашиглаж байгаа, ашигласан гэж үзвэл ямар төрлийн татвар ногдох орлого олоход ашигласан, татварын тайланд уг орлогыг хэрхэн тусгаж, төлсөн асуудалд хууль зүйн үндэслэл бүхий тайлбар, баримтыг ирүүлээгүй тохиолдолд татвар ногдох орлого олоход ашигласан гэж үзэхгүй. Гагцхүү захиралд гэрээний дагуу олгож буй цалин, түүнээс суутгаж буй татвар энэхүү харилц*******д хамааралгүй тусдаа үйл баримт болно.

5.29. Иймд татварын улсын байцаагчид албан татвар ногдох орлого олох зориулалтаар ашиглагдаагүй үндсэн хөрөнгөнд элэгдэл байгуулж, байгуулсан элэгдлийн зардлыг татвар ногдох орлогоос хасаж татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.4 дэх хэсгийг зөрчсөн гэж үзсэн. " ХХК нь захирлын орон сууцтай холбоотой асуудлыг өмнө нь 3 шатны шүүхээр шийдвэрлэсэн гэж маргаж байх боловч шүүхийн 2010 оны 178 дугаар шийдвэр, 2010 оны 267 дугаар магадлалд 1992 оны Монгол Улсын Аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлогын албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2006 оны/ хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.5 дахь заалтыг баримтлан дүгнэлт хийж шийдвэрлэсэн болохоос орон сууцыг татвар ногдох орлого олоход ашиглаж байгаа эсэх тухай Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.4 дэх хэсгийг баримтлаагүй, энэ талаар хууль зүйн дүгнэлт өгөөгүй учир нөхцөл байдал өөр гэж үзэхээр байна.

5.30. Шийтгэлийн хуудасны шийдвэрлэх хэсгийн 1.4-т заасан бусдад олгосон хүүгийн орлого 2015 онд 2,157,285,814.40 төгрөг, 2016 онд 6,001,263,590.30 төгрөг, нийт 8,158,549,404.7 төгрөгийн орлогод татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчилд 815,854,940.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль, 62,804055.39 төгрөгийн алданги ногдуулсан талаар

5.31. Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлд албан татвар ногдох орлогыг тодорхойлсон бөгөөд "хөрөнгө"-ийн орлогод албан татвар ногдуулахаар хуульчилсан байна. Мөн хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1-д " хөрөнгийн орлогод дараах орлого хамаарна", 13.1.4-т "хүүгийн орлого", 13.5-д хүүгийн орлогод зээлийн хүү, харилцах дансны үлдэгдэл, мөнгөн хадгаламжийн хүү, ... хамаарна" гэж заасны дагуу албан татвар төлөгчийн тухайн татварын жилд тухайн банк дахь данстай холбоотой хүүгийн албан татвар ногдох орлого олсон бөгөөд энэхүү орлогыг " ХХК олгосон. Албан татвар төлөгчийн дээрх хөрөнгийн орлогын албан татварыг төлөх, тайлагнах үүрэг нь Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1-д "суутгагч нь энэ хуулийн ... 13.12-13.14 дүгээр зүйлд заасны дагуу суутгасан албан татварын улирлын тайланг дараа улирлын эхний сарын 20-ний өдрийн дотор, жилийн тайланг дараа оны 02 дугаар сарын 15-ны өдрийн дотор өссөн дүнгээр гаргаж, харьяа татварын албан ирүүлнэ" гэж заасны дагуу "суутгагч" буюу ХХК-д байна.

5.32. Гэтэл " ХХК нь татварын ногдол, төлөх татварыг тодорхойлж тайлагнаагүй, хадгаламж эзэмшигчдэд олгосон хүүгээс татвар суутган авсан боловч татварын албанд тайлагнаагүй зөрчил гаргасан байна.

5.33. Хяналт шалгалт хийхдээ татварын албаны мэдээллийн систем дэх мэдээллийг хөрвүүлэн авч " ХХК-ийн бүх салбар, тооцооны төвийг хамруулсан бөгөөд татварын албаны бүртгэлийн баазад ирүүлсэн мэдээлэл, тайланг үндэслэсэн.

5.34. Нэхэмжлэгчийн тайлбарт дурдаж буй 13 салбар тооцооны төвийг шалгаагүй, тооцоололд ороогүй орхигдсон гэх татварын тайлангууд нь системд тайлан өгөөгүй, "0" дүнтэй хадгалсан төлөвтэй тайланг системд шивээд орхисон, хадгалсан төлөвтэй, илгээгээгүй, мөн тайлагнавал зохих хуулийн хугац*******аас хойш 97-385 хоногийн дараа өгснөөр татварын хяналт шалгалтын тайлан, мэдээллийг хөрвүүлснээс хойш, хяналт шалгалт эхэлсэн хойно нөхөж өгсөн, эсвэл илгээсэн тайлан нь шалгуур хангаагүйн улмаас буцаагдсан төлөвтэй, буцаасан тайланг татвар төлөгч тайланг засварлаж ирүүлээгүй, татварын ногдол буюу татварын өрийг үүсгээгүй, зарим татварын тайланг тайлагнаагүй байсан.

5.35. Хяналт шалгалт дууссанаас хойш эдгээр тайлангуудыг татвар төлөгч илгээж, татварын алба хүлээн авсан учир зарим салбар төвийг шалгалгүйгээр орхисон гэх тайлбар нь үндэслэлгүй.

5.36. Салбар тооцооны төвийн хяналт шалгалтын тооцоололд хамрагдсан байдлыг дараах байдлаар тодруулж байна. " ХХК - ийн захирг*******ы хэрэгт нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн хүсэлтэд ТЕГ-ын татварын улсын байцаагч нар нар нь тус банкны иргэдийн хадгаламжид хуу тооцох, ногдох хүүгийн орлогын суутган татварыг хянан шалгах ажиллагаа хийхдээ 2015-2016 оны татвар ногдуулсан тайлангийн мэдээллийг бүрэн нягталж шалгалгүйгээр авсан нь илэрхий болсон, "Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан T-12"-ийн мэдээллийг авалгүйгээр шийтгэлийн хуудас гаргасан байна хэмээн доор дурдах 13 салбар, тооцооны төвийн Татварын тайлангийн хуулбарыг шүүхээр нотлох баримтын шаардлага хангуулан гаргуулах хүсэлт гаргасан байна. Дээр дурдсан 13 салбар, тооцооны төвийн Татварын албанд гаргаж өгсөн тайлангуудын тайлагналын байдал, татварын хяналт шалгалтын тооцоололд орсон эсэх зэргийг нягтлан шалгахад дараах байдалтай байна.

5.37. Х******* төв банк- Баянгол // регистрийн дугаартай тооцооны төвийг татварын тайлангийн системээс хайхад Баянгол дүүргийн татварын хэлтэстэй харьцдаг "Х******* богд ар салбар" гэх нэрээр гарч ирсэн бөгөөд 2015-2016 онд Суутгагчийн хувь хунд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12" тайланг өгөөгүй байна.

5.38. "Г*******" // регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015, 2016 онд "Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12"-ыг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2015 оны 113 дугаар мөр, 2016 оны 79 дүгээр мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна.

5.39. " ХХК-Баянхошуу" // регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015 оны тайланг тайлагнавал зохих хуулийн хугац*******аас хойш 378 хоногийн дараа Татварын хяналт шалгалт хийгдсэн 2017 онд тайлангаа өгсөн байна. 2016 оны "Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12"-ыг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2016 оны 41 дүгээр мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна.

5.40. ХХК-Хайлааст" // регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015 оны тайланг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2015 оны 188 дугаар мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна. 2016 оны тайланг тайлагнавал зохих хуулийн хугац*******аас хойш 252 хоногийн дараа буюу 2017.10.20-нд татварын хяналт шалгалт хийгдэж байхад тайланг өгсөн байна.

5.41. " ХХК тооцооны төв" // регистрийн дугаартай тооцооны төвийн 2015 оны тайланг татварын улсын байцаагч нар нь татварын тайлан хүлээн авах журамд заасан тайлан мэдээ, тодруулгын үзүүлэлтийг сар, улирал/өссөн/-ын дүнгээр, төгрөгөөр илэрхийлсэн байх шаардлагын дагуу 2016.05.13-нд татвар төлөгчид буцаасан бөгөөд тайланг дахин ирүүлээгүй байна. 2016 онд "Суутгагчийн хувь хунд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12"-ыг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2016 оны 36 дугаар мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна.

5.42. " ХХК-Цайз" // регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015-2016 онд "Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12" -ыг тайлагнасан бөгөөд татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2015 оны 69 дүгээр мөр, 2016 оны 234 дүгээр мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна.

5.43. " ХХК-Яармаг" // регистрийн дугаартай тооцооны төвийн 2015 оны тайланг татварын улсын байцаагч нар нь татварын тайлан хүлээн авах журамд заасан тайлан мэдээ, тодруулгын үзүүлэлтийг сар, улирал /өссөн/-ын дүнгээр илэрхийлсэн байх шаардлагын дагуу 2016.03.04-нд татвар төлөгчид буцаасан бөгөөд тайланг дахин ирүүлээгүй байна. 2016 онд "Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12"-ыг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2016 оны 207 дугаар мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна.

5.44. " ХХК-Баруун хүрээ" // регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015 оны тайланг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2015 оны 142 дугаар мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна. 2016 онд "0" дүнтэй, хадгалсан төлөвтэй тайланг системд шивсэн бөгөөд тайланг илгээгээгүй, хүлээн аваагүй, татварын ногдол буюу татварын өрийг одоог хүртэл үүсгээгүй, тайлагнаагүй байна.

5.45. Эхлэл сургууль" /*******/ регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015 оны тайланг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2015 оны 157 дугаар мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна. 2016 оны тайланг тайлагнавал зохих хуулийн хугац*******аас хойш 385 хоногийн дараа буюу 2018.03.02-нд тайланг өгсөн байна.

5.46. " ХХК-Драгон" /*******/ регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015 оны тайланг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл-ийн 2015 оны 108 дугаар мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна. 2016 оны тайланг тайлагнаагүй байсныг татварын хяналт шалгалтын ажил эхэлсэн хойно тайланг өгсөн байна.

5.47. "Модны хоёр" /*******/ регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015 оны тайланг тайлагнасан байна. 2016 оны тайланг тайлагнаагүй байсныг татварын хяналт шалгалтын ажил эхэлсэн хойно тайланг өгсөн байна.

5.48. " ХХК" /*******/ регистрийн дугаартай тооцооны төв нь татварын тайлангийн системд 2015 оны тайланг тайлагнасан бөгөөд Татварын хяналт шалгалтад ашигласан "Тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл"-ийн 2015 оны 180 дугаар мөрөнд байх бөгөөд хяналт шалгалтын тооцоололд орсон байна. 2016 оны тайланг тайлагнаагүй байсныг татварын хяналт шалгалт эхэлсэн хойно тайланг өгсөн байна.

5.49. "Р*******" /*******/ регистрийн дугаартай тооцооны төвийг татварын тайлангийн системээс хайхад 2015 онд " Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12" тайланг өгөөгүй байна. 2016 оны тайланг тайлагнаагүй байсныг татварын хяналт шалгалт эхэлснээс хойш тайланг илгээж, хүлээн авсан байна.

5.50. Татварын хяналт шалгалт хийхдээ 2015-2016 оны "Суутгагчийн хувь хунд олгосон орлогын албан татварын тайлан"-гийн мэдээллийг бүрэн нягталж үзээгүй, мэдээллийг авалгүйгээр шийтгэлийн хуудас гаргасан гэх нь үндэслэлгүй, нэр дурдагдсан салбар, тооцооны төвийн тайлангууд нь Татварын хяналт шалгалтад хамрагдсан, тооцоолол буюу "Тайлангийн хөрвүүлсэн нэгтгэл"-д орсон байхад нягталж шалгахгүйгээр бусдыг буруутгах нь хуульч, өмгөөлөгчийн ёс зүйд нийцэхгүй үйлдэл гаргасан гэж үзэж байна. Системээс Татварын хяналт шалгалтад хамрагдаагүй, тооцоололд ороогүй орхигдсон гэх татварын тайлангууд нь системд тайлан өгөөгүй, "О" дүнтэй хадгалсан төлөвтэй тайланг системд шивээд орхисон, хадгалсан төлөвтэй, илгээгээгүй, мөн тайлагнавал зохих хуулийн хугац*******аас хойш 97-385 хоногийн дараа өгснөөр татварын хяналт шалгалтын тайлан, мэдээллийг хөрвүүлснээс хойш, хяналт шалгалт эхэлсэн хойно нөхөж өгсөн, эсвэл илгээсэн тайланг татварын улсын байцаагч нь татварын тайлан мэдээ, тодруулгын үзүүлэлтийг улирлын өссөн дүнгээр илэрхийлсэн байх шаардлагын дагуу буцаасан байх бөгөөд татвар төлөгч тайланг дахин ирүүлээгүй, татварын ногдол буюу татварын өрийг үүсгээгүй, зарим татварын тайланг тайлагнаагүй байсныг татварын хяналт шалгалт эхэлснээс хойш тайланг илгээж, хүлээн авсан байна. Хэдийгээр " ХХК нь татварын тайланд тавигдах дээрх шаардлагыг хангаагүй, хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй ч өнөөдрийн байдлаар тайлангаа илгээж татвар ногдуулсан доорх салбар, тооцооны төвүүдийн Мөнгөн хадгаламжийн хүүгийн орлогод татвар ногдуулж тайлагнасан татвараар Татварын хяналт шалгалтын "Шийтгэлийн хуудас"-аар ногдуулсан хүүгийн орлогод ногдуулсан татварын тооцоололд өөрчлөлт орохоор байна.

5.51. Хяналт шалгалт өнгөрсөн цаг хугац*******ы баримтад хийгддэг бөгөөд " ХХК-ийн "2012.01.01-2016.12.31-ний өдрийг дуусталх хугацаа"-нд хамаарах санхүү, татварын болон анхан шатны баримтыг шалгах ажиллагааг 2016 оны санхүү, татварын тайланг илгээсэн байх хуулийн хугацаа өнгөрсний дараа 2017.04.12-ны өдөр томилолт үүсгэн шалгалтыг эхлүүлэн, Татварын албаны тайлангийн системээс тайланг хөрвүүлэн "тайлангийн системээс хөрвүүлсэн нэгтгэл" хийсэн.

5.52. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиар тоосон хугац*******д төлж тайлагнаагүй, хяналт шалгалтын явцад ирүүлсэн, хяналт шалгалтаас хойш нөхөн ирүүлсэн салбар тооцооны төвийн тайланг хяналт шалгалтын тооцоололд оруулах боломжгүй.

5.53. Шүүхээс татварын албаны систем дээр очиж үзлэг хийхэд систем нь алдаатай байсан гэж асуудлыг нэхэмжлэгч ярьдаг. Татварын алба цахимжаад маш олон жилийн өгөгдлүүд байж байдаг: Энэ бүгдийг хамаагүй үгүйсгэж болохгүй. Тооцоолол гаргаад явж байхад зөрүүтэй зүйлээ тайлагнаагүй байсан. Гэхдээ систем дээр ногдуулах ёстой нь орчихсон байдаг. Төлөлт гэдэг нь ногдуулалт биш. Тайлантайгаа хамт төлөлтөө хийдэг.

5.54. Татварын алба нь татвараа бүрэн гүйцэт тайлагнаад, түүний үндсэн дээр төлөлт хийгдсэн эсэхийг шалгаж байгаа юм. Гэтэл тайлагнаагүй байж байгаад төлөлтөө хийчихсэн учраас хяналт шалгалт буруу хийгдсэн гэж тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй. Хяналт шалгалтын явцад 2012-2016 оны бүх тайланг хөрвүүлээд нэгтгэл гаргаж авсан. Жишээлбэл Баянгол тооцооны төв одоо болтол ямар ч тайлан өгөөгүй. Баянхошуу тооцооны төв 2016 оны тайлангаа өгсөн боловч 2015 оны тайлангаа өгөөгүй байж байгаад 2017 онд өгсөн байдаг. Өөрөөр хэлбэл хяналт шалгалтаас хийгдэж байхад, эсхүл хяналт шалгалтаас хойш тайлангаа нөхөж ирүүлчхээд дутуу шалгачихлаа гэж ярьж болохгүй байх. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллаг*******ы явцад системүүд дээр үзлэг хийхэд дараа дараагийн тайлангууд нөхөгдөж орж ирээд зөрүү гарсны дараа татварын албаны систем алдаатай гэж ярьж байгаа нь үндэслэлгүй байна. Цаг хугацаа өнгөрөхийн хирээр хариуцагчаас хамааралгүйгээр нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байна.

5.55. Учир нь яг хяналт шалгалтын үед байсан тайлангийн системээс мэдээллийг татан авсан. Гэтэл хяналт шалгалтаас хойш өмнөх оны тайланд засвар оруулсан зэрэг өөрчлөлтийн улмаас сүүлд шүүхийн шатанд мэдээлэл шаардахад өөрчлөлт орсон хамгийн сүүлийн байдлаар хүргэгдсэн нь зөрүүтэй мэт ойлгогдохоор байна.

5.56. Шийтгэлийн хуудасны шийдвэрлэсэн нь хэсгийн 1.5, 2.1-д заасан хөрөнгө түрээслүүлсэн, борлуулсан нийт 2,861,000,227.83 төгрөгийн орлогод НӨАТ ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчлийн талаар

5.57. Хөрөнгө түрээсэлсэн, борлуулсны орлого 2012 онд 380,812,771.91 төгрөг, 2013 онд 863,487,016.13 төгрөг, 2014 онд 686,178,631.49 төгрөг, 2015 онд 397,411,144.97 төгрөг, 2016 онд 533,110,663.23 төгрөг, нийт 2,861,000,227.83 төгрөгт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчилд 286,100,022.8 төгрөгийг нөхөн татвар, 132,387,798.1 төгрөгийн торгууль, 1,746,310.6 төгрөгийн алданги, 698,366.87 төгрөгийн хүү, нийт 420,932,498.34 төгрөг төлүүлэхээр тоосон.

5.58. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль / 2006-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д "Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна", 7.4.4-т "Байшин, барилгад байр түрээслүүлэх буюу бусад хэлбэрээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах" гэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.2.9-д " Үл хөдлөх, хөдлөх хөрөнгө түрээслүүлэх, бусад хэлбэрээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах" үйл ажиллаг*******д албан татвар ногдуулахаар тус тус хуульчилсан.

5.59. Хяналт шалгалтын явцад " ХХК нь хуулийн дээрх зохицуулалтад заасан үйл ажиллагаа буюу өөрийн бүртгэлд бүртгэлтэй үл хөдлөх эд хөрөнгө, борлуулах, түрээслүүлэх үйл ажиллагаа эрхэлж орлого олсон боловч уг орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй.

5.60. Хэдийгээр нэхэмжлэгчийн эрхэлж буй үндсэн үйл ажиллагаа нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх үйл ажиллагаа боловч үл хөдлөх эд хөрөнгө борлуулах, түрээслүүлэх үйл ажиллагаа нь НӨАТ-аас чөлөөлөгдөх үйл ажиллаг*******д хамаарахгүй учир энэхүү орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөх үүрэгтэй.

5.61. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015/-ийн 6 дугаар зүйлийн 6.3-т "Энэ хуульд заасан албан татвараас чөлөөлөгдөх бараа, ажил, үйлчилгээг дагнан эрхэлж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдэд энэ хуулийн 6.1, 6.2 дахь хэсэг хамаарахгүй" гэсэн зохицуулалт нь зөвхөн банкны үндсэн үйл ажиллаг*******д хамаарах учраас үндсэн үйл ажиллаг*******аас бусад бараа, ажил үйлчилгээ эрхэлсэн борлуулалтын орлогын хэмжээ хуульд заасан босгыг хангасан бол нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх хуулийн зохицуулалттай.

5.62. " ХХК-иас 2012-2017 онд аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлж байсан, ийнхүү төлснөөр тус дансанд хяналт шалгалт хийх үед илүү төлөлттэй байсан гэх боловч Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1-д " Албан татвар төлөгч нь бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг дор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны дотор төрийн сангийн нэгдсэн /НӨАТ-н данс/ дансанд шилжүүлж, батлагдсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд туш*******а" гэж заасны дагуу тайланг ирүүлж байгаагүй. Татварын албаны зүгээс төсвийн орлогыг бүрдүүлэх чиг үүргийн дагуу татварын орлогын гүйлгээний дансыг татварын төрлөөр өөр өөр дансанд төвлөрүүлдэг бөгөөд аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын 01010201 тоот дансанд төлсөн орлогыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын орлогоор ялгах боломжгүй ба нэхэмжлэгч нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангаар 2013-2015 онд дутуу төлөлттэй байсан болно.

5.63. Өөрөөр хэлбэл НӨАТ-ын тайлан гаргаагүй, төсвийн НӨАТ-н дансанд шилжүүлээгүй тохиолдолд татварын улсын байцаагч тэрхүү төсвийн ААН-н дансанд НӨАТ төлөв" утгатай хийсэн төлөлтийг НӨАТ төлсөн, тайлагнасан гэж үзэх үндэслэлгүй бөгөөд хууль, нягтлан бодох бүртгэл, стандартад нийцэхгүй. Төсвийн ААН дансанд шилжүүлсэн бол тухайн төрөл /ААН/-ийн татварынхаа илүү, дутуу төлөлтөөр тооцогдож явна. Энэ талаар шинжээчийн дүгнэлтэд ч тодорхой дурдсан байна.

5.64. Хэрэгт ХХК-ийн НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлт авагдсан байх боловч тэрхүү албан бичиг нь татварын алба /УТОХГ/-нд ирээгүй, шийдвэрлэгдсэн талаар баримт байхгүй байгаа тул тэрхүү хүсэлтийг татварын албанд гаргасан гэж үзэх, түүнийг нь шийдвэрлээгүйгээс суутган төлөгч болоогүй гэж татварын албыг буруутгах үндэслэл болохгүй.

5.65. Гомдол гаргагчийн зүгээс нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэхээ мэдэж байсан учраас аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварт тооцоолоод төлж байсан гэж ярьдаг. Өмнөх хяналт шалгалтаар ХХК нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлээгүй гээд торгууль тавигдаад явж байсан. Тэр алдаагаа энэ удаад дахиад гаргаж байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлтээ гаргасан эсэх талаар хяналт шалгалтын явцад тодруулсан. Гэвч тухайн үед баримт гаргаж өгөөгүй. Татварын бүртгэл үүсээд дараа нь тайлан гаргаж өгөх ёстой байдаг. Татварын тайлангаар ямар нэгэн ногдол үүсвэл түүнийг төлөх ёстой. Гэтэл өөрсдөө нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэж төлснийг татварын төлөгчийн үүргээ биелүүлсэн гэж үзэх ямар ч боломж байхгүй.

5.66. Шинжээчийн дүгнэлтэд ХХК нь 2012 онд 10 сая төгрөгийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэсэн утгатайгаар төлж байсан гэж дурдсан байдаг. Гэтэл энэ мөнгөнүүд нь бүгд аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд орж байсан. ХХК нь дотоодын нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлээгүй учраас тухайн төлөлтөөрөө ямар нэгэн төлөлт хийгдээгүй. Харин оршин суугч бус этгээдээс суутгасан нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан дээрээ дутуу төлөлттэй байж байгаад энэ нь 2015 онд хийгдсэн байдаг. Мөн тус банкны хувьд дотоодын нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлтээ гаргаж бүртгүүлэх бүрэн боломжтой байсан.

5.67. " ХХК-ийн үндсэн үйл ажиллаг*******аас бусад үйл ажиллагаа эрхэлж орлого олсон үйлдэлд өмнө 2009 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдрийн 210975 дугаар татварын улсын байцаагчийн актаар хариуцлага оногдуулж байсан бөгөөд энэхүү акт нь үндэслэлтэй талаар Монгол Улсын дээд шүүхийн Захирг*******ы хэргийн танхимын давж заалдах шатны шүүх хуралд*******ы 2010 оны 267 дугаар магадлал, хяналтын шатны захирг*******ы хэргийн шүүх хуралд*******ы 2010 оны 240 дүгээр тоолоор дүгнэж шийдвэрлэж байсан болно. Иймд нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү гэжээ.

6. Иргэдийн төлөөлөгч шүүх хуралд*******д гаргасан дүгнэлтдээ: Уг хэрэгт иргэдийн төлөөллөөр оролцож байгаа миний хувьд Х******* банкны нэхэмжлэлийг үндэслэлтэй гэж үзэж байна. Гэхдээ тэр сургалтын зардал хасуулах гэдэгт улсын байцаагчдын тавьсан акт болон торгуулийг үндэслэлтэй гэж үзэж байна.” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх бүрэлдэхүүн хэргийн оролцогчдын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч, хариуцагч нарын гаргасан тайлбар, хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудыг шинжлэн судлаад дараах үндэслэлээр ХХК-ийн гомдлын шаардлагын зарим хэсгийг ханган тоосон төлбөрөөс багасгаж, үлдэх хэсгийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ.

Татварын ерөнхий газрын хяналт шалгалт, аргазүйн газар болон Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нар нь ХХК-ийн 2012-2016 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдлыг шалгаад марг******* бүхий 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдрийн 367201802 дугаар шийтгэлийн хуудсаар 47,952,703,194,61 төгрөгийн зөрчилд 5,507,967,641,76 төгрөгийн татварыг нөхөн төлүүлж, 1,698,948,083,80 төгрөгийн торгууль, 885,405,391,69 төгрөгийн алданги, 698,366,87 төгрөгийн хүү, нийт 8,093,019,484,12 төгрөгийн шийтгэл оногдуулсан байна.

Гомдол гаргагч ХХК-иас энэхүү шийтгэлийн хуудасны Шийдвэрлэх нь хэсгийн Нэг-ийн 6 дахь заалтаас бусад заалтыг хүчингүй болгуулж, тоосон төлбөрийн хэмжээг багасгуулах тухай гомдол гарган маргажээ.

1. Шийтгэлийн хуудасны Нэгийн 1. Хөрөнгө оруулагч нарт олгосон ногдол ашгийн орлогын 17,209,782.000.00 төгрөгт албан татвар ногдуулж, төсөвт төлөөгүй зөрчилд 2,753,565,300.0 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 826,069,590.0 төгрөгийн торгууль, 550,713,060.0 төгрөгийн алданги ногдуулсан тухайд:

1.1 Гомдол гаргагчаас “...2017 онд шалгалт хийж эхлэх үед ХХК-аас гаргаж өгсөн дараах баримтуудыг хариуцагч Захирг*******ы ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.2-д "...нотлох баримтыг цуглуулах, үнэлэх үүргийг захирг*******ы байгууллага хүлээнэ ... " заасны дагуу Монгол банкны ерөнхийлөгчийн 2015 оны А-58 дугаар тушаал буюу Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 50 тэрбум төгрөг болгон нэмэгдүүлэх тухай, Монгол банкны банкны 2015 оны 03 сарын 13-ний өдрийн А-6/271 дугаар албан бичиг /Ногдол ашиг хуваарилахыг хориглосон/, Монгол банкны 2015 оны 04 сарын 07-ний өдрийн А-6/348 дугаар албан бичиг /Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг 50 тэрбум болгон нэмэгдүүлэх/-үүдийг цуглуулж үнэлээгүй. ...Монголбанкны 2015 оны 12 сарын 07-ний өдрийн А-1/1269 дугаар зөвшөөрөл олгох тухай албан бичгийг үндэслэн ХХК "хувьц*******д хөрвөх нөөцийн сан", "нэмж төлөгдсөн капитал" данснаас тус тус гүйлгээ хийх байдлаар хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Энэхүү үйлдэл ногдол ашиг хуваарилсан үйлдэл биш гэдэг нь Монголбанкны 2020 оны 12 сарын 03-ний өдрийн Б-10/1004 дугаар албан бичгээр тоогдож байгаа, тус албан бичигт "... ХХК-ны нэгж хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг өсгөж, хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх нь ногдол ашиг хуваарилах үйл ажиллаг*******д хамааралгүй ... " гэж маш тодорхой тайлбарласан байдаг ..” гэж маргажээ.

1.2. Хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудаас үзэхэд, Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2015 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрийн А-58  дугаар /хх1-68 тал/ тушаалаар банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 50.0 /тавин/ тэрбум төгрөгөөр тоож, 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл ногдол ашиг хуваарилахгүй байхаар банкуудад үүрэг болгосон байна.  

1.3. Үүний дагуу ХХК-ийн Хувьцаа эзэмшигчдийн 2015 оны 10 дугаар сарын 28-ны өдрийн 6 дугаар тоол /хх1-73 хуудас/-оор Х******* банкны хуваарилагдаагүй ногдол ашгаас өөрийн хөрөнгийн нөөцийн санд 5,656,094,961.41 төгрөг хуваарилахыг зөвшөөрч, 7 дугаар тоол /хх1-77 хуудас/-оор Х******* банкны нэгж энгийн хувьц*******ы үнийг 5000 /таван мянга/ төгрөгөөс 8000 /найман мянга/ төгрөг болгон өсгөхийг зөвшөөрч, Х******* банкны өөрийн хөрөнгийн нөөцийн сангаас, нэмж төлөгдсөн капитал данснаас нийт 19,797,018,000,00 /Арван есөн тэрбум долоон зуун ерэн долоон сая арван найман мянган/ төгрөгийг энгийн хувьц*******ы дансанд шилжүүлэхийг зөвшөөрсөн.

1.4. Улмаар Монголбанкны 2015 оны 12 дугаар сарын 07-ний өдрийн А-1/1269 дугаар албан бичиг /хх1-72 хуудас/-ээр “...ны банкны энгийн хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг 5000 төгрөгнөөс 8000 төгрөг болгон өсгөж, хуримтлагдсан ашгаас байгуулагдсан нөөц сан данснаас 5,656,094,961,41 /Таван тэрбум зург******* зуун тавин зург******* сая ерэн дөрвөн мянга есөн зуун ж нэгэн төгрөг дөчин нэгэн мөнгө/, нэмж төлөгдсөн капитал данснаас 14,140,923,038,59 /Арван дөрвөн тэрбум нэг зуун дөчин сая есөн зуун хорин гурван мянга, гучин найман төгрөг тавин есөн төгрөг/, нийт 19,797,018,000,00 /Арван есөн тэрбум долоон зуун ерэн долоон сая арван найман мянган/ төгрөг шилжүүлэх гүйлгээ хийж, банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг 50,608,320,000.0 /тавин тэрбум зург******* зуун найман сая гурван зуун хорин мянга/ төгрөг болгоход Монголбанкны зүгээс татгалзах зүйлгүй болно” гэж зөвшөөрөл өгсний дагуу 6 хувьцаа эзэмшигч рүү дараах гүйлгээг хийснээр, банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлсэн болох нь тоогдож байна. /хх4-н 158 хуудас/ Үүнд:

1.С 5000031010000005 данс руу 7,838,823,000

2. трейд ХХК 5000031010000016 данс руу 4,356,531,000

3. ОУ 5000031010000038 данс руу 1,768,338,000

4. Э 5000031010000061 данс руу 2,487,048,000

5. Д. 5000031010000072 данс руу 2,527,380,000

6. ХХК 5000031010000083 данс руу 818,898,000

1.5. Ийнхүү тухайн банкны энгийн хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг 5000 төгрөгнөөс 8000 төгрөг болгон өсгөх замаар хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэхдээ хуримтлагдсан ашгаас байгуулагдсан нөөц сан данс, нэмж төлөгдсөн капитал данснаас нийт 19,797,018,000,00 /Арван есөн тэрбум долоон зуун ерэн долоон сая арван найман мянган/ төгрөгийг 6 хувь нийлүүлэгчдэд шилжүүлснээр хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө дараах байдлаар өөрчлөгджээ.

Хувь нийлүүлэгч	Хувьц*******ы тоо ширхэг	Нэгж хувьц*******ы үнэ 5000 төгрөг байх үеийн хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийн дүн	Нэгж хувьц*******ы үнэ 8000 төгрөг болгон нэмэгдүүлснээр хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийн өссөн дүн
С	2,612,941	13,064,705,000	20,903,528,000
трейд ХХК	1,452,177	7,260,885,000	11,617,416,000
ОУ	589,446	2,947,230,000	4,715,568,000
Э	829,016	4,145,080,000	6,632,128,000
Д.	842,460	4,212,300,000	6,739,680,000
ХХК	272,966	1,364,830,000	2,183,728,000
	6,599,006	32,995,030,000	50,608,320,000

1.6. Компанийн тухай хуулийн 30 дугаар зүйлийн 30.1-т “Тухайн компаниас хувьцаа эзэмшигчдэд эзэмшүүлсэн буюу гаргасан нийт давуу эрхийн болон энгийн хувьц*******ы нэрлэсэн үнийн дүнг компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгө гэх бөгөөд компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд тухайн компанийн зарласан болон эргүүлэн худалдаж авсан халаасны хувьцаа хамаарахгүй.”, 30.2-т “Компанийн балансад тусгагдсан биет болон биет бус хөрөнгийн дүнгээс компанийн нийт өр төлбөрийг хасаад үлдсэн хэсгийг компанийн өөрийн хөрөнгө гэнэ.”, 31 дүгээр зүйлийн 31.2-т “Компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын шийдвэрт үндэслэн дор дурдсан хэлбэрээр өөрчилж болно”, 31.2.1.нэгж хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг өсгөх, эсхүл бууруулах;” гэж тус тус заасан.  

1.7. Дээрх үйл баримтаас дүгнэхэд компанийн хуримтлагдсан ашгаас байгуулсан нөөцийн сан данс,  хувьц*******ы нэрлэсэн үнээс илүү төлөгдсөн дүнг бүртгэдэг, хувьц*******ы урамшууллыг илэрхийлсэн данс болох нэмж төлөгдсөн капитал данснаас гүйлгээ хийж, хувьцаа эзэмшигчдийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг нэмэгдүүлсэн нь компанийн өөрийн хөрөнгө уг мөнгөн дүнгээр буурч, харин хувьцаа эзэмшигчийн компанид оруулсан хувь нийлүүлсэн хөрөнгө уг мөнгөн дүнгээр өссөн байх тул Х******* банк ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчид нь ногдол ашгийн орлого хүртсэн гэж үзэхээр байна.

1.8. Тодруулбал, Х*******банк ХХК нь Монголбанкны банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 50 тэрбум төгрөг байхаар тоосон шийдвэрийг биелүүлэхдээ Компанийн тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 31.2-т зааснаар компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг нэгж хувьц*******ы нэрлэсэн үнийг өсгөх замаар нэмэгдүүлсэн, үүнд талууд маргаагүй, гагцхүү компанийн хувьц*******ы нэрлэсэн үнэ 5000 төгрөгөөс 8000 төгрөг болж өссөн зөрүүгээр хувьцаа эзэмшигчид нь хөрөнгөө нэмж оруулахдаа компанийн /банкны/ нөөцийн сан данс, нэмж төлөгдсөн капитал данс дахь мөнгөн хөрөнгөөс хувьцаа эзэмшигч нарт шилжүүлж хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг нэмэгдүүлсэн байх тул хариуцагч нараас хувьцаа эзэмшигчид ногдол ашгийн орлого олсон гэж үзсэн нь үндэслэлтэй байна.

1.9. Иймд Татварын ерөнхий хуулийн /2008 оны/ 18 дугаар зүйлийн 18.1.6-д “бусдад олгох хөдөлмөрийн хөлс, шилжүүлсэн орлогод ногдох татварыг үнэн зөв суутган тооцож, тоосон хугац*******д төсөвт төлөх”,  Хувь хүний орлогын албан татварын тухай /2006 оны/ хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д “Тухайн татварын жилд албан татвар ногдох орлого олсон, эсхүл тийм орлого олоогүй ч хуульд заасны дагуу албан татвар төлөх үүрэг бүхий Монгол Улсад оршин суугч Монгол Улсын иргэн, гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн энэ хуулийн дагуу албан татвар төлөгч байна.”, 8 дугаар зүйлийн 8.1-д “Албан татвар төлөгчийн татварын жилд олсон дараахь орлогод албан татвар ногдуулна: 8.1.3.хөрөнгийн орлого;”, 13 дугаар зүйлийн 13.1-д “Хөрөнгийн орлогод дараахь орлого хамаарна: 13.1.3.ногдол ашгийн орлого;”, 19.1.Хөрөнгийн орлогод албан татвар ногдуулах орлогыг дараахь байдлаар тодорхойлно: 19.1.3.ногдол ашгийн орлогыг дүнгээр нь;”, 23 дугаар зүйлийн 23.1-д Энэ хуулийн 17-19 дүгээр зүйл,...зааснаар тодорхойлсон орлогын жилийн дүнд 10 хувиар тооцож албан татварын ногдуулна.”, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 оны/-ийн 9.1.Албан татвар төлөгчийн хөрөнгийн дараахь орлогод албан татвар ногдоно: 9.1.3.ногдол ашгийн орлого; 17 дугаар зүйлийн 17.2.Албан татвар төлөгчийн дараахь орлогод дор дурдсан хувиар албан татвар ногдуулна: 17.2.9-д Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчийн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй олсон дараах орлогод 20 хувиар, 21 дүгээр зүйлийн 21.5-д Энэ хуулийн 17.2.7-17.2.9-д заасан орлогод ногдох албан татварыг мөн хуулийн 4.1.6-д заасан суутгагч ногдуулан суутган авч ... төсөвт шилжүүлнэ” гэж тус тус заасны дагуу Х******* банк ХХК нь хувьцаа эзэмшигч нарт олгосон “ногдол ашгийн орлогод” албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын төсөвт шилжүүлэх суутгагчийн үүргийг хүлээхээр байна.

1.10. Харин хариуцагч нараас дээрх зөрчилд торгууль, алданги ногдуулсан нь үндэслэлгүй гэж үзлээ. Учир нь, Татварын ерөнхий (2008 оны) хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д татвар суутгагч гэж татвар төлөгчийн олсон орлогод татварын хуулиар татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг;, 29 дүгээр зүйлийн 29.1-д Татварын улсын байцаагч дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: гээд 29.1.5-д татвар суутгагч хувь хүн, хуулийн этгээд нь бусдад олгох хөдөлмөрийн хөлс, шилжүүлсэн орлогод татвар ногдуулж, суутган авч төсөвт төлөөгүй бол түүнийг уг этгээдийн хөрөнгөөс нөхөн төлүүлэх; гэж, 74 дүгээр зүйлийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д дараах үйлдэл, эс үйлдэхүйгээр татвар ногдох орлого, орлогоос бусад зүйлийг нуусан татвар төлөгчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол татварын алба, татварын улсын байцаагч татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний торгууль оногдуулна гэж тус тус заажээ.

1.11. Энэ тохиолдолд “Х******* банк” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч нар нь орлого олж буй татвар төлөгч, харин “Х******* банк” ХХК нь энэ харилц*******д суутгагчийн чиг үүрэгтэй оролцогч байх тул Татварын ерөнхий /2008 оны/ хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.5-д зааснаар суутгагчаар зөвхөн төсөвт төлөөгүй татварыг нөхөн төлүүлэхээр байна. иймд татварын улсын байцаагч нар торгууль, алданги тооцсон нь үндэслэлгүй гэж үзэж, шийтгэлийн хуудсын Нэг-ийн 1 дэх хэсэгт тоосон төлбөрөөс 826,069,590.00 төгрөгийн торгууль, 550,713,060.00 төгрөгийн алданги, нийт 1,376,782,650 төгрөгийг хасаж багасгахаар шийдвэрлэв.

2. Шийтгэлийн хуудасны Нэгийн 2. Банкны дотоод арга хэмжээ, зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын зардал /үйл ажиллагаа/, ажилчдын сургалтын зардалд зарцуулсан 2012 онд 1.054,625.106.72, 2013 онд 979,814,179.91, 2014 онд 1,531,541,614.86, 2015 онд 1,273,235,988.31, 2016 онд 1,348.937.597.38, нийт 6,188,154,481.18 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасаж татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 1.547,038,620.30 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 464,111,586.09 төгрөгийн торгууль, 253,007,631.69 төгрөгийн алданги ногдуулсан зөрчлийн тухайд:

2.1. Х******* банк ХХК нь хяналт шалгалтад хамаарах 2012-2016 онд " ХХК нь банкны үйл ажиллаг*******ы дотоод арга хэмжээ, уулзалт, хүлээн авалт, баяр ёслолын ажиллагаа, ажилчдын гадаад сургалт болон хэлний бэлтгэлийн сургалтын төлбөр нийт 6,188,54,481.1 төгрөгийн зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсоныг татварын улсын байцаагч нараас Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 12, 16 дугаар зүйлийг зөрчиж татвар ногдох орлогыг бууруулсан гэж үзжээ.

2.2. Зөрчлийг шалган шийдвэрлэсэн тухай материалын 30 дугаар хуудаст  банкны дотоод арга хэмжээний зардал, зочин төлөөлөгч, баяр ёслолын зардал, сургалтын зардлын тооцооллыг гаргасан, дансны дэлгэрэнгүй хуулга тус материалын 86-152 дахь хуудаст авагджээ.

2.3. Гомдол гаргагчаас “...Банкны дотоод арга хэмжээний зардал буюу бизнесийн ажил хэргийн уулзалт, харилцагч нартайгаа уулзах, ажилтнуудын цай, цайны газрын хоолны материал гэх мэтчилэн хүний нөөцийг твортой байдлыг хангахад чиглэгдсэн банкны үйл ажиллагааг хэвийн явуулахад буюу үндсэн үйл ажиллагаатай холбоотой гардаг зайлшгүй зардлуудыг хасагдах зардалд оруулан тооцсон. Тухайн үед үйлчилж байсан Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12.1.1, 12.1.9-д зааснаар материалын зардал, бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил үйлчилгээний зардал нь хасагдах зардалд тооцогдохоос гадна Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 12 дугаар зүйлийн 12.8-д заасан албан татвар ногдох орлогоос үл хасагдах зардал, 15 дугаар зүйлд заасан хасагдах зардалд тавигдах хязгаарлалтад хамаарахгүй. Мөн 2020 онд батлагдсан Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 2.5 дахь хэсэгт цалингийн зардлын нийт дүнгийн 5 хувиас бага байвал дотоод арга хэмжээний хасагдах зардалд тооцно гэж байгаа юм. Үүнийг зөрчил гэж үзэж байгааг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Сургалтын зардлыг Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 1.9-д бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил үйлчилгээний хөлс гэсэн зардалд хамааруулан хасагдах зардлаар тооцно гэж үзэж байгаа...” гэж маргаж байна.

2.4. а/ Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 он/ 12 дугаар зүйлд албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардлуудыг тоочин тодорхойлсон байх бөгөөд тус зүйлийн 12.1-д “Дараахь зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцсоны үндсэн дээр албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно: 12.1.1.түүхий эд, үндсэн болон туслах материал, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, уур, ус, эрчим хүч, түлш, шатахуун, сэлбэг хэрэгсэл, сав, баглаа боодлын зэрэг бүх төрлийн материалын зардал; 12.1.9.бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний хөлс;” гэж заажээ.

2.5. Хуулийн дээрх заалтуудаар аж ахуйн нэгжийн албан татвар ногдох орлоготой шууд хамааралтай үйл ажиллаг*******аас гарсан материалын зардал, бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний хөлстэй холбогдох зардлуудыг хасаж тооцохоор хуульчилсан бөгөөд гал тогооны хоол, өглөөний цай, ажил хэргийн уулзалт, тавгийн чихэр, цай кофены зардал, хандивын уулзалт, хүндэтгэлийн арга хэмжээнүүд, бэлэг, дурсгалын зардал зэрэг нь банкны орлого олох үндсэн үйл ажиллагаатай шууд хамааралгүй зардал байх тул дээрх хасагдах зардалд тооцох үндэслэлгүй.

2.6. Түүнчлэн хууль тоогчоос Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 он/ 12 дугаар зүйлийн 12.1-д албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцох зардлуудыг, 12 дугаар зүйлийн 12.8-д албан татвар ногдох орлогоос үл хасагдах зардал, 15 дугаар зүйлд хасагдах зардалд тавигдах хязгаарлалтыг тухайлан тоочиж хуульчилсан тул үл хасагдах зардал, хасагдах зардалд тавигдах хязгаарлалтад хамаарахгүй бол хасагдах зардлаар тооцох тухай гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нарын тайлбар үндэслэлгүй байна.

2.7. Иймд тус компанийг Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1, 12.1.9, Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1.4-д тоо хэмжээ, үнийг нь нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд багасгаж тусгах, эсхүл ийнхүү багасгахын тулд зардал болон бусад хасагдах зүйлийг өсгөх гэж заасныг зөрчсөн гэж үзсэн татварын улсын байцаагч нарын шийдвэр хуульд нийцжээ.

2.8. Харин гомдол гаргагчийн өмгөөлөгч, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нараас Зөрчлийн тухай хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 4-т “Зөрчилд тооцохгүй болсон, оногдуулах шийтгэл, албадлагын арга хэмжээг хөнгөрүүлсэн, зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буц******* хэрэглэнэ.” гэж заасны дагуу одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж буй 2019 онд батлагдсан Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.2.5-д “ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээний зардал нь тухайн татварын жилд Хөдөлмөрийн тухай хуульд заасан хөдөлмөрийн гэрээ болон онцгой нөхцөл бүхий хөдөлмөрийн гэрээ байгуулан ажиллаж байгаа ажиллагчдад олгосон цалингийн зардлын нийт дүнгийн 5 хувиас хэтрэхгүй байх;” гэж зааснаар ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээний зардлыг хасаж тооцуулахаар маргасныг шүүх хүлээн авах үндэслэлтэй гэж үзлээ.

2.9. Учир нь, Зөрчлийн тухай хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 4-т “Зөрчилд тооцохгүй болсон, оногдуулах шийтгэл, албадлагын арга хэмжээг хөнгөрүүлсэн, зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буц******* хэрэглэнэ.”, 6-д “Зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хууль хүчин төгөлдөр болохоос өмнө шийтгэл оногдуулах, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх тухай шийдвэрийг гүйцэтгэсэн бол хуулийг буц******* хэрэглэхгүй ба шийтгэл оногдуулах, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх тухай шийдвэрийг гүйцэтгээгүй байгаа тохиолдолд буц******* хэрэглэнэ.” гэж тус тус заасан.

2.10. Марг******* бүхий шийтгэлийн хуудаст гомдол гаргагч нь одоог хүртэл шүүхэд маргаж шийтгэлийн хуудас биелэгдээгүй байгаа энэ нөхцөлд хуулийн этгээдийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг шүүх буц******* хэрэглэх нь Зөрчлийн тухай хуулийн зорилгод нийцэхээр байна.

2.11. Иймд гомдол гаргагчийн 2012-2016 онуудын ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээний зардлыг тоосон төлбөрөөс хасах үндэслэлтэй, харин шүүх уг зардлыг ялган тооцоолох боломжгүй тул Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2019 оны/ 13 дугаар зүйлийн 13.2-т нийцүүлэн хасаж тооцсон өөрчлөлтийг шийтгэлийн хуудаст оруулахыг хариуцагч нарт даалгах нь зүйтэй байна. 

2.12. б/ Х******* банк ХХК нь 2012-2016 онуудад банкны ажилтнуудыг мэргэжил дээшлүүлэх зорилгоор дотоод, гадаад сургалт зохион байгуулж, сургалтанд оролцох болон сургалтын зардалтай холбоотой 3,945,101,971.0 төгрөгийг албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардлаар тайлагнажээ.  

2.13. Хариуцагч нараас дээрх зардлаас 870,559,629.0 төгрөгийг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцон, үлдэх хэсгийг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцохгүй гэж үзэж шийтгэл оногдуулсан байх бөгөөд үндэслэлээ банкны үйл ажиллагааг хэвийн твортой явуулах, ашиг олох, үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллаг*******д чиглээгүй мэргэжилтнийг гадаадад сургах, сургалтын төлбөр, гадаадад сургахтай холбоотой зарцуулсан бусад зардлыг бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээ гэх заалтад хамруулах үндэслэлгүй гэж маргасан.

2.14. Хэрэгт гомдол гаргагчаас гаргаж өгсөн сургалтын зардалтай холбоотой гэрээ, баримтуудаас үзэхэд  Х******* банк ХХК нь Хөдөлмөрийн тухай хуулийн /1999 оны/ 45 дугаар зүйлийн 45.1-д “Ажил олгогч нь ажилтанд мэргэжил эзэмшүүлэх, түүний мэргэжлийг дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулж, суралцах нөхцөлөөр хангана.” гэж заасан чиг үүргийн дагуу ажилтнуудаа гадаад, дотоодын сургалтад хамруулсан байх бөгөөд банкны үйл ажиллагааг хэвийн явуулах, орлого олох үндсэн зорилгын хүрээнд ажилтнуудын мэдлэг, мэргэшлийг сайжруулахтай холбоотойгоор гарсан сургалтын зардал нь бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний хөлсөнд хамаарах хасагдах зардалд тооцох үндэслэлтэй байна.

2.15. Хариуцагч нар нь гомдол гаргагчаас гаргаж өгсөн сургалтын гэрээнүүдээс ямар шалгуураар хасагдах зардалд тооцсонтой холбоотой тооцооллыг ирүүлээгүй, баримтаар нотлоогүй атлаа ерөнхий байдлаар буюу банкны програм хангамж, мэдээллийн аюулгүй байдлын гэх мэт ажилтныг хэсэг бүлгээр, бөөнөөр хамруулсан сургалттай холбоотой зардлыг хасагдах зардлаар тооцсон гэж тайлбарлаж байгааг хүлээн авах үндэслэлгүй бөгөөд гомдол гаргагчаас сургалтын зардалд нийт 3,074,542,342.4 төгрөгийн зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцсон гэж шийтгэл ногдуулахдаа хариуцагч зөрчилд хамаарах баримт материалыг бүрэн гүйцэт шалгаж тоогоогүй гэж маргаж байгаа нь үндэслэлтэй байна.

2.16. Иймд Шийтгэлийн хуудасны Шийдвэрлэх нь хэсгийн Нэг-ийн 2-д тоосон төлбөрөөс сургалтын зардлын 3,074,542,342.80 төгрөгийн зөрчилд холбогдох  768,635,585.70 төгрөгийн нөхөн татвар, түүнд холбогдох 230,590,675.80 төгрөгийн торгууль, 125,865,259.90 төгрөгийн алданги, нийт 1,125.091.521,40 төгрөгийг хасаж шийдвэрлэлээ.   

3. Шийтгэлийн хуудасны Нэгийн 3. Албан татвар ногдох орлого олохоор ашиглагдаагүй /захирлын хувийн орон сууц/ үндсэн хөрөнгөд элэгдэл байгуулж 2012 онд 4,517.658.1, 2013 онд 10.227.857.1, 2014 онд 10,227,857.1, 2015 онд 10,227,857.1. 2016 онд 13,614,820.7, нийт 48.816.050.1 төгрөгөөр татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд 12.204,012.5 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 3,661,203.8 төгрөгийн торгууль, 1.871.556.7 төгрөгийн алданги ногдуулсан зөрчлийн тухайд:

3.1. ХХК нь өөрийн үндсэн хөрөнгөд бүртгэлтэй улсын бүртгэлийн Y-22******* дугаартай орон сууцанд /захирлын амьдардаг/ 2012 онд 4,517,658.1 төгрөг, 2013 онд 10,227,857.1 төгрөг, 2014 онд 10,227,857.1 төгрөг, 2015 онд 10,227,857,1 төгрөг, 2016 онд 13,614,820.7 төгрөг, нийт 48,816,050.1 төгрөгийн элэгдэл байгуулж, албан татвар ногдох орлогоос хасаж тайлагсныг хариуцагч нараас татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчил гэж үзжээ.

3.2. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 13 дугаар зүйлийн 13.4-т “Тухайн хөрөнгийн тодорхой нэг хэсэг нь албан татвар ногдох орлого олоход ашиглагдаж байвал элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг тухайн хэсэгт хувь тэнцүүлэн тооцож, албан татвар ногдох орлогоос хасна” гэж зааснаар аж ахуйн нэгжийн хөрөнгөд бүртгэлтэй үл хөдлөх хөрөнгийг ямар зорилгоор ашиглаж байгаагаас шалтгаалан элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг албан татвар ногдох орлогоос хасахыг хязгаарлалттайгаар зохицуулсан байна.   

3.3. ХХК нь өөрийн хөрөнгөд бүртгэлтэй улсын бүртгэлийн Y-22******* дугаарт бүртгэгдсэн 172.9 мкв талбайтай 4 өрөө орон сууцыг АНУ-ын иргэн -тай 2012-2016 онд байгуулсан Хөдөлмөрийн гэрээнд “тохирох орон сууцаар хангагдана” гэж заасны дагуу түүнд эзэмшүүлж, ашиглалтын зардлыг төлдөг болох нь 2-р х.х-н 103-183 талд авагдсан хөдөлмөрийн гэрээ, СӨХ-ийн ашиглалтын зардлын гүйлгээний баримтуудаар тоогдож байна.   

3.4. Дээрх үл хөдлөх хөрөнгө нь ХХК-ийн хөрөнгө боловч банкны албан татвар ногдох орлого олох үйл ажиллаг*******д ашиглагдаагүй, зөвхөн хөдөлмөрийн гэрээний үүргээ биелүүлж, гадаадын зөвлөх ажилтныг амьдран суух зориулалтаар ашиглуулж байгаа тул уг орон сууцанд тооцсон элэгдэл, хорогдлын шимтгэлийг Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 12 дугаар зүйлийн 12.1.5 дахь хэсэгт заасан албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардал гэж үзэхгүй бөгөөд хариуцагч нарын албан татвар ногдох орлого олохоор ашиглагдаагүй, Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1.4-т заасан зөрчил гаргасан гэж үзсэн нь үндэслэлтэй.

4. Шийтгэлийн хуудасны Нэгийн 4. Бусдад олгосон хүүгийн орлого 2015 онд 2,157,285,814.40, 2016 онд 6.001,263,590.30, нийт 8.158,549,404.7 төгрөгийн орлогод татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчилд 815,854,940.7 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль 62,804,055.39 төгрөгийн алданги ногдуулсан зөрчлийн тухайд:

4.1. Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 8 дугаар зүйлд албан татвар ногдох хувь хүний орлогыг тодорхойлсон байх бөгөөд үүнд хөрөнгийн орлого тусгагдаж, мөн хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.4-т зааснаар хөрөнгийн орлогод хүүгийн орлого хамаарахаар заасан.

4.2. Татварын улсын байцаагч нар нь 2015-2016 оны Татварын ерөнхий газрын Тайлангийн систем дэх мэдээллийг, ХХК-иас авсан хадгаламж эзэмшигчдийн дансны жагсаалт, салбар, тооцооны төвүүдийн ТТ-12 тайланг үндэслэн бусдад олгосон хүүгийн орлогод татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчлийг тооцон гаргажээ. /8-р х.х-н 37-478 хариуцагчаас ирүүлсэн ХХК-ийн татвар суутган авсан хадгаламж эзэмшигчдийн дансны жагсаалт-2015, 2016 нотлох баримтууд, Зөрчлийг шалган шийдвэрлэсэн тухай материалын 154-161 хуудас/

4.3. Үүнд Х******* банк ХХК нь 2015 онд тайлагнавал зохих суутгасан татвар 2,329,563,250.98 төгрөг байхад тайлагнасан татварын дүн нь 2,113,834,669.54 төгрөг, зөрүү тайлагнаагүй дүн нь 215,728,581.44 төгрөг, 2016 онд тайлагнавал зохих суутгасан татвар 3,112,484,085.68 төгрөг байхад тайлагнасан татварын дүн нь 2,512,357,726.65 төгрөг, зөрүү тайлагнаагүй дүн нь 600,126,359.03 төгрөг, нийт 815,854,940.7 төгрөгийг нөхөн төлүүлж, 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль, 62,804,055.39 төгрөгийн алданги ногдуулж шийдвэрлэсэн байна.

4.4. Гомдол гаргагчаас уг зөрчлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа үндэслэлээ “...хариуцагчид гаргаж өгсөн баримт болон бүх салбар нэгжийн суутгагчийн хувь хүнд олгосон албан татварын ТТ-12 тайланг бүрэн шалгаж дүгнээгүй, мөн татварын байцаагч нь Татварын ерөнхий газрын мэдээлэл технологийн төвийн баазын мэдээллээс авсан баримтад үндэслэн шалгасан тохиолдолд татварын шалгалтын хариу үнэн зөв гарахгүй гэдэг нь Татварын ерөнхий газраас ирүүлсэн албаны бичгүүдээр суутган төлсөн татвар, ТТ-12 тайлангийн төлөлт бүгд зөрүүтэй хариу өгч байгаагаар тоогдсон, шүүхийн үзлэгээр энэ нь тоогдсон, шалгалтын үеэр 2015-2017 онуудын сар бүрийн хүүгийн орлогод татвар суутгасан тооцооллын хүснэгт гаргаж өгсөн хэдий ч үнэлж дүгнээгүй...” гэж маргасан.

4.5. Нийслэл дэх Захирг*******ы хэргийн шүүхийн 2019 оны 8 дугаар сарын 14-ний өдрийн 128/ШЗ2018/5601 дугаар шүүгчийн захирамжаар уг асуудал дээр шинжээч томилсон байх бөгөөд дүгнэлтэд: Шинжилгээгээр ХХК нь 2015-2016 онд нийт бусдад олгосон хүүгийн орлогоос 5,442,047,336.66 төгрөгийн татвар суутган авсан боловч татварт 4,626,192,396.19 төгрөгийн татварыг тайлагнан 815,854,940,47 төгрөгийн татвар буюу 8,158,549,404.71 төгрөгийн бусдад олгосон орлогыг дутуу тайлагнасан нь үндэслэлтэй байна. Татварын албаны нийт баазаас хөрвүүлэн авсан мэдээний дагуу татварын улсын байцаагч нар нь дутуу тайлагнасан орлогыг тооцсон бөгөөд 2015 онд 237 салбар, 2016 онд 241 салбар хамрагдсан байна. Энэхүү тооцоо нь захирг*******ы хэргийн шүүхээс ирүүлсэн хавтаст хэргийн 5-д авагдсан байна. Татварын албанд тайлагнасан хүүгийн орлогын түүврийг ХХК-ны салбар тус бүрээр регистрийн дугаараар нь хавсралтаар харуулав гэжээ. /7-р х.х-н 2-16/

4.6. Уг дүгнэлтэд шинжээчид нь татварын албаны нийт баазаас авсан мэдээ болон татварын албанд тайлагнасан хүүгийн орлогын түүврийг ХХК-ны салбар тус бүрээр гаргасныг харьцуулан дүгнэлт гаргасан байна.

4.7. Гомдол гаргагчаас 2015-2016 оны Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12-ийг салбар, нэгжүүд тайлагнасан байхад татварын нэгдсэн бааз дээр гарч ирэхгүй байсныг байцаагч нар тухайн салбарыг тайлангийн хугац*******д татвар ногдуулж, тайлагнаагүй гэж буруутгаж байгаа нь үндэслэлгүй гээд 13 салбар, тооцооны төвийн ТТ-12 тайланг гаргаж өгсөн. /8-р хавтаст хэргийн 1-20-р хуудас/

4.8. Гэтэл эдгээр салбар, тооцооны төвүүд нь хяналт шалгалтын тооцоололд орсон, Х******* төв банк Баянгол тооцооны төв 2015-2016 онд Суутгагчийн хувь хүнд олгосон орлогын албан татварын тайлан ТТ-12 тайланг өгөөгүй, Х******* банк-Баянхошуу тооцооны төв нь 2015 оны тайланг тайлагнавал зохих хуулийн хугац*******аас хойш 378 хоногийн дараа өгсөн, Х******* банк Хайлааст тооцооны төв нь 2016 оны тайланг хуульд заасан хугац*******аас хойш 252 хоногийн дараа буюу татварын хяналт шалгалт хийгдэж байх үед өгсөн, Х******* банк тооцооны төв, Х******* банк-Яармаг тооцооны төвүүд 2015 оны тайланг татварын улсын байцаагч өссөн дүнгээр ирүүлээгүй шалтг*******аар буцаасан байхад тайланг дахин ирүүлээгүй, Х******* банк-Баруун хүрээ тооцооны төв 2016 онд 0 дүнтэй, хадгалсан төлөвтэй тайланг системд шивсэн, тайланг илгээгээгүй, татварын ногдолыг үүсгээгүй, Х******* банк-Драгон, Модны хоёр, Х******* банк /*******/ тооцооны төвүүд нь 2016 оны тайланг тайлагнаагүй байснаа татварын хяналт шалгалтын ажил эхэлснээс хойш өгсөн үйл баримтууд болох нь хариуцагчийн нотлох баримтын тайлбар, түүнд хавсаргасан тайлан, системээс хэвлэсэн баримтуудаар тоогдож байна. /8-р х.х-н 33-104 хуудас/

4.9. Хэрэгт авагдсан баримтууд болон дээрх шинжээчийн дүгнэлтээр ХХК-ны тооцооны салбар, нэгжүүд нь бусдад олгосон хүүгийн орлогоос суутгал хийсэн атлаа ногдох татварыг хугац*******д нь тодорхойлж, тайлагнаагүй болох нь нотлогдож байна.

4.10. Ийнхүү тус банк нь Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.1, 26 дугаар зүйлийн 26.1.1 дэх хэсэгт зааснаар хүүгийн орлогод 10 хувиар суутгал хийсэн байх бөгөөд татварын хяналт шалгалтаар мөн хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1 дэх хэсэгт заасан суутгасан албан татварын улирлын тайланг дараа улирлын эхний сарын 20-ний өдрийн дотор, жилийн тайланг дараа оны 2 дугаар сарын 15-ны өдрийн дотор өссөн дүнгээр гаргаж, харьяа татварын албанд ирүүлэх үүргээ биелүүлээгүй болох нь тоогдож байх тул хариуцагч нараас зөрчил гаргасан гэж үзсэн нь үндэслэлтэй.

4.11. Түүнчлэн тухайн зөрчлийг шалгасан татварын улсын байцаагч А.Ба нь дээрх нотлох баримтын тайлбартаа /8-р х.х-н 33 хуудас/ “...Хэдийгээр ХХК нь татварын тайланд тавигдах дээрх шаардлагыг хангаагүй, хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй ч өнөөдрийн байдлаар тайлангаа илгээж, татвар ногдуулсан доорх салбар тооцооны төвүүдийн мөнгөн хадгаламжийн хүүгийн орлогод татвар ногдуулж тайлагнасан татвараар татварын хяналт шалгалтын хүүгийн орлогод ногдуулсан татварын тооцоололд өөрчлөлт оруулахаар байна гээд нийт 2,141,064,421.81 төгрөгийн хүүгийн орлогод ногдох 214,025,473.95 төгрөгийн татвар” гэж тооцоолжээ.

4.12. Үүнээс үзэхэд тус банк нь хуульд заасан хугац*******д нь тайлан гаргаагүй, ногдуулалт, төлөлтийг хугацаа хэтрүүлэн тайлагнаж, шилжүүлдэг үйл баримттай холбоотойгоор татварын нэгдсэн баазын мэдээлэл зөрүүтэй гарч байгаад хяналт шалгалт эхэлсэн үеийн татварын баазын мэдээлэл, тайланд үндэслэн хяналт шалгалт хийсэн байцаагч нарыг буруутгах, гомдол гаргагчийн татварын ногдлоо үнэн зөв тодорхойлоогүй зөрчлийг үгүйсгэх үндэслэл болохгүй байна.

4.13. Харин тайлант хугац*******аас хойш иргэдийн хүүгийн орлогыг шилжүүлсэн нь дээрх байдлаар тоогдвол гомдол гаргагч нөхөн татвартай холбоотой асуудлаа татварын байгууллагатай тооцоо нийлэн шийдвэрлэхийг энэхүү шүүхийн шийдвэр хязгаарлахгүй.

4.14. Уг зөрчлийн хувьд Үндэслэх хэсгийн 1.10, 1.11 дэх хэсэгт дүгнэснээр гомдол гаргагч нь суутгагчийн үүргээ биелүүлээгүй тул хуульд зааснаар нөхөн татварыг төлүүлэх нь зүйтэй, харин торгууль, алдангийг төлүүлэх үндэслэлгүй тул тоосон төлбөрөөс 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль, 62,804,055.39 төгрөгийн алданги, нийт 307,560,537.57 төгрөгийг хасаж багасгах нь зүйтэй гэж үзлээ.

5. Шийтгэлийн хуудасны Нэгийн 5, Хоёрын 1: Хөрөнгө түрээсэлсэн, борлуулсны орлого 2012 онд 380,812,771.91 төгрөг, 2013 онд 863,487,016.13 төгрөг, 2014 онд 686,178,631.49 төгрөг, 2015 онд 397,411,144.97 төгрөг, 2016 онд 533,110,663.23 төгрөг, нийт 2,861,000,227.83 төгрөгт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчилд 286,100,022.8 төгрөгийг нөхөн татвар, 132,387,798.1 төгрөгийн торгууль, 1,746,310.6 төгрөгийн алданги, 698,366.87 төгрөгийн хүү, нийт 420,932,498.34 төгрөг төлбөр ногдуулсан зөрчлийн тухайд:

5.1. ХХК нь 2012-2016 онуудад өөрийн өмчийн үл хөдлөх эд хөрөнгийг борлуулах, түрээслүүлэх үйл ажиллагаа эрхэлж орлого олсон үйл баримтад талууд маргаагүй, харин тус банкны нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлтийг хүлээн авч, гэрчилгээ олгоогүй, гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн албан татвар ногдуулах хугацаа эхлэх тул, зөрчил гаргасан гэж үзэхгүй, 2012-2017 онуудад ААНОАТ-ын дансанд НӨАТ төлсөн учраас Зөрчлийн тухай хуулийн 2.3 дугаар зүйлийн 1-д “Тулгарсан аюулыг өөр арга хэрэгслээр арилгах боломжгүй нөхцөлд учирч болох аюулын хэр хэмжээнээс хэтрүүлэхгүйгээр үйлдсэн энэ хуульд заасан зөрчлийн шинжтэй үйлдэлд шийтгэл оногдуулахгүй” гэж зааснаар шийтгэл оногдуулах үндэслэлгүй гэж маргаж байна.

5.2. Тус банк нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 13 дугаар зүйлийн 13.6.7-д заасан банкны болон санхүүгийн түрээсийн хүү, ногдол ашиг, зээлийн баталг*******ы хураамж, даатгалын гэрээний хураамж төлөх үйлчилгээ, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2015 оны/ 13 дугаар зүйлийн 13.5.7-д заасан банкны болон банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршооны зээлийн хүү, санхүүгийн түрээсийн хүү, ногдол ашиг, зээлийн баталг*******ы хураамж, даатгалын гэрээний хураамж төлөх үйлчилгээ бүхий албан татвараас чөлөөлөх үндсэн үйл ажиллагааг явуулдаг хэдий ч үндсэн үйл ажиллаг*******аас өөр хөрөнгө түрээсэлсэн, борлуулсны орлого нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д "Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна", 7.1.1-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа;”, 7.4.4-т "Байшин, барилгад байр түрээслүүлэх буюу бусад хэлбэрээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах" гэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа,, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна: 7.1.1 Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ, 7.2-т Доор дурдсан үйл ажиллагааг 7.1-д нэгэн адил хамааруулна: 7.2.9-д "Үл хөдлөх, хөдлөх хөрөнгө түрээслүүлэх, бусад хэлбэрээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах" гэж зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлого байна.

5.3. Энэ талаар Х******* банк ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Татварын ерөнхий газрын харъяа Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарт холбогдох захирг*******ы хэргийг хянан шийдвэрлэсэн Монгол Улсын Дээд шүүхийн захирг*******ы хэргийн танхимын давж заалдах шатны шүүх хуралд*******ы 2010 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдрийн 267 дугаар магадлал, Монгол Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны захирг*******ы хэргийн шүүх хуралд*******ы 2010 оны 9 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 240 дугаар тоолоор “...нэхэмжлэгч банк нь 2007, 2008 онуудад өөрийн үл хөдлөх эд хөрөнгийг борлуулж орлого олсон нь нотлогдсон, уг үйл ажиллагаа нь санхүүгийн үйлчилгээ- /мөнгөн хадгаламж, гадаад валют худалдах, худалдан авах, зээл, гадаад дотоод төлбөр тооцоо, үнэт зүйл хадгалах, санхүүгийн түрээс, үнэт цас гаргах, худалдах худалдан авах/-нд хамаарахгүй байх тул марг******* бүхий захирг*******ы актаар "ХХК болохынх нь хувьд уг орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсныг буруутгах боломжгүй юм. Уг орлогод нөхөн татвар /хүү, орлого/ төлүүлэхээр тоосон марг******* бүхий захирг*******ы актын холбогдох заалт ...2006 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1 дэх заалтыг зөрчөөгүй..., ...анхан шатны шүүх дээрх хуулийг буруу тайлбарлан хэрэглэж, ..."ХААН" Банк ХХК нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх үйл ажиллагаа эрхэлдэг хуулийн этгээд биш ..." гэж дүгнэн, актаар тоосон нөхөн татвар, хүү, торгуулийг хасаж шийдвэрлэснийг давж заалдах шатны шүүхээс зөвтгөж, шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулсан нь үндэслэлтэй” гэж дүгнэсэн.   

5.4. Иймд татварын улсын байцаагч нараас тус банкийг хөрөнгө түрээсэлсэн, борлуулсны орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй зөрчил гаргасан гэж үзсэн нь дээрх хуульд нийцсэн байна.

5.5. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 5 дугаар зүйлийн 5.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа импортолсон болон экспортолсон этгээд, түүнчлэн бараа үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан, ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн иргэн, хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч байна, 5.2. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үйлчилгээний борлуулалтын орлогын хэмжээ нь 10 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн гадаадын хуулийн этгээдийн төлөөний газарт энэ зүйлийн 5.1 дэх заалт нэгэн адил үйлчилнэ, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2015 оны/ 5 дугаар зүйлийн 5.2. Үйл ажиллаг*******ы борлуулалтын орлогын хэмжээ нь 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрч, албан татвар ногдуулан суутган авч, төсөвт төвлөрүүлэх үүрэг бүхий дараах этгээд албан татвар суутган төлөгч байна, 5.2.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалт хийсэн гэж зааснаар ХХК борлуулалтын орлогын хэмжээ 2006 оны хуулиар 10 сая төгрөг, 2015 оны хуулиар 50 сая төгрөгт хүрсэн тохиолдолд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч болохоор байна.

5.6. Гомдол гаргагчаас 2013 оны 6 дугаар сарын 1-ний өдөр 05/4102 тоот албан бичгээр /4-р х.х-н 90/ Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газарт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэхээр хүсэлт гаргасан гэх боловч уг хүсэлт Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газарт ирээгүй болох нь ирсэн баримт бичгийн бүртгэл /13-р х.х-н 2-16/-ээр тоогдох бөгөөд тус банкнаас нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгэхгүй байгаа татварын байгууллагын эс үйлдэлтэй холбогдуулан гомдол хүсэлт гаргаж байсан талаар баримт гарган маргаагүй байна.

5.7. Иймд тус банк нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлэхээр хүсэлт гаргасан нь баримтаар нотлогдохгүй байх тул татварын байгууллагыг буруутгах үндэслэлгүй бөгөөд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгэж аваагүйн улмаас татвар төлөх боломжгүй байсан гэсэн гомдол гаргагчийн тайлбарыг хүлээн авах хууль зүйн боломжгүй юм.

5.8. Мөн шинжээчийн дүгнэлтэд ХХК нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөв гэсэн гүйлгээний утгатайгаар 2012 онд 10,380,703.41 төгрөгийг ногдуулж төлсөн гэх Татварын ерөнхий газраас ирүүлсэн тооцоо, 2013 онд 60,503,023.59 төгрөг, 2014 онд 64,026,955.21 төгрөг, 2015 онд 97,803,797.16 төгрөг, 2016 онд 63,866,246.81 төгрөг тус тус төлсөн төлбөрийн баримтууд нь хавтаст хэрэгт авагдсан боловч тус төлбөр нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар төлөлтөд орж тооцогдсон байна. Өөрөөр хэлбэл нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан гаргаж тайлагнаж байгаагүй байна. ХХК-ийн 2016 оны Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангаарх татварын өглөг нь 2,175,631,919.47 төгрөг байна.” гэж дүгнэсэн.

5.9. Ийнхүү дүгнэснээр аж ахуйн нэгж нь хөрөнгө борлуулсан, түрээслүүлсэн орлогоо тайлагнаагүй буюу нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан гаргаагүй байхад аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд төлсөн татварыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төлсөнд тооцох боломжгүй бөгөөд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 16 дугаар зүйлийн 16.1. Албан татвар төлөгч нь бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг дор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, батлагдсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд туш*******а:, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2015 оны/ 16 дугаар зүйлийн 16.1. Албан татвар суутган төлөгч нь борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох албан татварыг доор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны өдрийн дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, баталсан маягтын дагуу тайлангаа харьяалах татварын албанд туш*******а” гэж заасантай нийцэхгүй байна.

5.10. Эдгээр үйл баримтаас дүгнэхэд шүүхийн хүчин төгөлдөр магадлал, тоолоор тус банкийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх үндэслэлтэй талаар дүгнэсэн байхад дээрх хуульд зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан төлөгчөөр бүртгүүлээгүй нь гомдол гаргагчийн өөрийнх нь буруутай үйл ажиллагаа бөгөөд аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын дансанд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөв утгатайгаар гүйлгээ хийснийг татварын байгууллага зөвтгөх болон татварын байгууллага зөвлөн туслах чиг үүргээ хэрэгжүүлээгүй гэж үзэх үндэслэлгүй.

5.11. Иймд татварын улсын байцаагч нарын тухайн зөрчилд шийтгэл оногдуулсан нь Зөрчлийн тухай хуулийн 1.2 дугаар зүйлийн 1-д Зөрчлийн шинжийг энэ хууль, бусад хууль, захирг*******ы хэм хэмжээний актаар тодорхойлно. 1.3 дугаар зүйлийн 1-д Зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдэд оногдуулах шийтгэл, албадлагын арга хэмжээний төрөл, хэмжээ нь зөрчил үйлдэгдсэн нөхцөл байдал, зөрчлийн шинж, хохирлын хэр хэмжээнд тохирсон байна. гэж заасан хууль ёс, шударга ёсны зарчимд нийцжээ. 

6. Гомдол гаргагчийн өмгөөлөгчөөс Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын үйл ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулиар захирг*******ы шийтгэл нь өршөөлд хамрагдана гэж тайлбарлаж байгааг хүлээн авах үндэслэлгүй гэж үзлээ.

6.1. Учир нь дээрх хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.2-т “Энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасан өршөөлд хамааруулах үндэслэл нь 2015 оны 7 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө шүүхийн хүчин төгөлдөр болсон шийтгэх тоол, шийдвэр, төрийн эрх бүхий байгууллагын захирг*******ы шийтгэл ногдуулах шийдвэр зэргээр тоогдсон байна.” гэж заасан бөгөөд татварын улсын байцаагч нарын марг******* бүхий 367201802 дугаар шийтгэлийн хуудас нь цаг хугац*******ы хувьд 2015 оны 7 дугаар сарын 02-ны өдрөөс хойш, 2018 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдөр гарсан тул уг хуулийн үйлчлэлд хамаарахгүй байна.

7. Иймд дээрх үндэслэлүүдээр иргэдийн төлөөлөгчөөс гаргасан дүгнэлтийг хүлээн авах үндэслэлгүй гэж үзэж, гомдол гаргагч ХХК-иас Татварын ерөнхий газрын Хяналт шалгалт арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч С.Э, татварын улсын байцаагч П.С, Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч А.Ба, Б.Ба нарын 2018 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн 367201802 дугаар шийтгэлийн хуудасны Нэг-ийн 6 дахь заалтаас бусад хэсгийг хүчингүй болгуулж, тоосон төлбөрийн хэмжээг багасгах гомдлын шаардлагаас шийтгэлийн хуудасны Шийдвэрлэх нь хэсгийн 1 дэх заалтаар тоосон төлбөрөөс 826,069,590.00 төгрөгийн торгууль, 550,713,060.00 төгрөгийн алданги, нийт 1,376,782,650 төгрөгийг хасаж багасгах, 2 дахь хэсэгт тоосон төлбөрөөс Х******* банк ХХК-ийн 2012-2016 онуудын ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээний зардлыг тоосон төлбөрөөс хасаж тооцохыг хариуцагч нарт даалгаж,  сургалтын зардалд холбогдох 768,635,585.70 төгрөгийн нөхөн татвар, 230,590,675.80 төгрөгийн торгууль, 125,865,259.90 төгрөгийн алданги, нийт 1,125.091.521,40 төгрөгийг хасаж, 4 дэх хэсэгт тоосон төлбөрөөс 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль, 62,804,055.39 төгрөгийн алданги, нийт 307,560,537.57 төгрөгийг хасаж, үлдэх гомдлын шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгох нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн шийдвэрлэлээ.

8. Гомдлын шаардлагын зарим хэсгийг хэрэгсэхгүй болгосон тул шинжээчийн гүйцэтгэсэн ажлын зардал 16,000,000.00 /арван зург******* сая/ төгрөгийг ХХК-иас гаргуулж шийдвэрлэв.

Захирг*******ы хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3, 106.3.4, 106.3.6, 106.3.13 дахь заалтад заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Зөрчлийн тухай хуулийн 1.2 дугаар зүйлийн 1, 1.3 дугаар зүйлийн 1, 2, 1.4 дүгээр зүйлийн 4, 6, Татварын ерөнхий хууль /2008 оны/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6, 18 дугаар зүйлийн 18.1.6, 29 дүгээр зүйлийн 29.1, 29.1.5, 29 дүгээр зүйлийн 29.1.6, 74 дүгээр зүйлийн 74.1, 74.1.3, 74.1.4, 74.1.11, 74.2, 74.3, Татварын ерөнхий хууль /2015.12.04/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Компанийн тухай хуулийн 30 дугаар зүйлийн 30.1, 31 дүгээр зүйлийн 31.2, 31.2.1, 46 дугаар зүйлийн 46.1, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 оны/-ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1.3, 13 дугаар зүйлийн 13.4, 16 дугаар зүйлийн 16.3.1, 17 дугаар зүйлийн 17.2.1, 17.2.9, 17.2.9-ийн а, 21 дүгээр зүйлийн 21.5, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 5 дугаар зүйлийн 5.1, 13 дугаар зүйлийн 13.1.3, 23 дугаар зүйлийн 23.1, 26 дугаар зүйлийн 26.1.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 5 дугаар зүйлийн 5.1, 5.2, 6 дугаар зүйлийн 6.1, 7 дугаар зүйлийн 7.1, 7.4.4, 16 дугаар зүйлийн 16.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015 оны/-ийн 5 дугаар зүйлийн 5.2, 5.2.1, 6 дугаар зүйлийн 6.1, 7 дугаар зүйлийн 7.2.9, 16 дугаар зүйлийн 16.1, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2019 оны/ 13 дугаар зүйлийн 13.2 дахь хэсэгт заасныг тус тус баримтлан гомдол гаргагч ХХК-иас Татварын ерөнхий газрын Хяналт шалгалт арга зүйн газрын татварын улсын ахлах байцаагч С.Э, татварын улсын байцаагч П.С, Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч А.Ба, Б.Ба нарын 2018 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн 367201802 дугаар шийтгэлийн хуудасны Нэг-ийн 6 дахь заалтаас бусад хэсгийг хүчингүй болгуулж, тоосон төлбөрийн хэмжээг багасгах тухай гомдлын шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, шийтгэлийн хуудасны Шийдвэрлэх нь хэсгийн 1 дэх заалтаар тоосон төлбөрөөс 826,069,590.00 төгрөгийн торгууль, 550,713,060.00 төгрөгийн алданги, нийт 1,376,782,650 төгрөгийг хасаж, 2 дахь хэсэгт тоосон төлбөрөөс Х******* банк ХХК-ийн 2012-2016 онуудын ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээний зардлыг тоосон төлбөрөөс хасаж тооцохыг хариуцагч нарт даалгаж,  сургалтын зардалд холбогдох 768,635,585.70 төгрөгийн нөхөн татвар, 230,590,675.80 төгрөгийн торгууль, 125,865,259.90 төгрөгийн алданги, нийт 1,125.091.521,40 төгрөгийг хасаж, 4 дэх хэсэгт тоосон төлбөрөөс 244,756,482.14 төгрөгийн торгууль, 62,804,055.39 төгрөгийн алданги, нийт 307,560,537.57 төгрөгийг хасаж, үлдэх гомдлын шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосугай. 

2. Захирг*******ы хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 44 дүгээр зүйлийн 44.3.1, 47.1 дэх хэсэгт зааснаар шинжээчийн гүйцэтгэсэн ажлын зардал 16,000,000.00 /арван зург******* сая/ төгрөгийг ХХК-иас гаргуулж, Шүүхийн шинжилгээний Үндэсний хүрээлэнгийн Төрийн сан банкин дахь 100900012005 тоот харилцах дансанд шилжүүлсүгэй.

3. Захирг*******ы хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасныг баримтлан гомдол гаргагчаас улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

4. Захирг*******ы хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 113 дугаар зүйлийн 113.2 дахь хэсэгт зааснаар шүүхийн шийдвэрийг гардан авснаас хойш 5 /тав/ хоногийн дотор хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч Захирг*******ы хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй болохыг мэдэгдсүгэй. 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                      Ө.БОЛОРЧИМЭГ

                            ШҮҮГЧ                                            Л.БАТБААТАР

                            ШҮҮГЧ                                            Н.ДАМДИНСҮРЭН