2024          04           29                                    128/ШШ2024/0377

 

        МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Д.Халиуна даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны 4 дүгээр танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: Оюут сүмбэр ХХК /РД:5080177/,                                      

Хариуцагч: Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Б.Сугармөнх, П.Отгонсүрэн нар,

Маргааны төрөл: “Татвар ногдуулах орлогын хэмжээг тооцсон үндэслэл, татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд хамаарах эсэх, экспортын үйлчилгээ гэж үзэж нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг 0 хувиар тогтоох эсэх”-эд маргасан захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч П.Цэрэн-Очир, Ж.Эрдэнэсүрэн, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Б.Болд, хариуцагч татварын улсын байцаагч Б.Сугармөнх, П.Отгонсүрэн, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч И.Өлзийбаяр, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга М.Дэлгэрмөрөн нарыг оролцуулан хянан хэлэлцэв.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

            Нэг. Нэхэмжлэлийн шаардлага: Татварын улсын байцаагчийн 2022 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-24220000111 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах.

Хоёр. Хэргийн үйл баримт, процессын түүхийн талаар

1. Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2022 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-24220000111 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар Оюут сүмбэр ХХК-д 4,283,908,911 төгрөгийн зөрчилд 424,763,138.82 төгрөгийн нөхөн татвар, 1444,064,792.03 төгрөгийн торгууль, 98,576,800.2 төгрөгийн алданги, нийт 667,404,731.05 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр акт тогтоосон.

2. Нийслэлийн Татварын газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2023 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдрийн 22 дугаар тогтоолоор зөрчилд холбогдох 667,404,731.05 төгрөгийн төлбөрийг хэвээр үлдээжээ.

Гурав. Маргаж буй үндэслэл

3.1. Нэхэмжлэгч, түүний төлөөлөгч шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлага болон үндэслэлдээ: “Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нар Оюут сүмбэр ХХК-ийн 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хугацааны албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийгээд 424,763,138.82 төгрөгийн нөхөн татвар, 1444,064,792.03 төгрөгийн торгууль, 98,576,800.2 төгрөгийн алданги, нийт 667,404,731.05 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн 2022 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-24220000111 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулахаар гомдол гаргасан.

1/ Татварын улсын байцаагчийн НА-24220000111 дугаар бүхий нөхөн ногдуулалтын зөрчлийн хэсгийн 1 ба 3 дугаарт "2018 онд 154,833,903.82 төгрөгийн татвар ногдуулах орлогод албан татвар ногдуулаагүй" зөрчил нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1 дэх заалтыг зөрчсөн гэж дүгнээд 27,339,028.48 төгрөгийн нөхөн татвар, 8,201,708.54 төгрөгийн торгууль, 5,467,805.70 төгрөгийн алданги нийт 41,008,543,32 төгрөгийн төлбөр ногдуулсныг эс зөвшөөрч дараах тайлбарыг гаргаж байна.

Татварын улсын байцаагч нь акт тогтоохдоо борлуулалтын орлого дутуу тайлагнасан гэсэн үндэслэлээр аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан нь буруу байна. Татварын улсын байцаагч нь талбай дээр буулгасан нүүрсний ачилт, буулгалтын, хадгалалтын гаалийн мэдээ, бүрдүүлэлтийн үйлчилгээний хөлс 946,205,722.0 төгрөгийн тооцооноос 700,000,000.0 төгрөгийн тайлагнасан гадаад борлуулалт, 91,371,818.0 төгрөгийн тайлагнасан дотоодын борлуулалтыг хасч зөрүүг дутуу тайлагнасан гэж акт тогтоожээ.

Өөрөөр хэлбэл татварын улсын байцаагч акт тогтоохдоо тайлагнах байсан орлогынхоо суурийг буруу тогтоожээ. Учир нь 946,205,722.0 төгрөгийн орлого гэж тооцсон дүн нь гадаад түншүүдтэй тооцоо нийлэхээр нийт гаалийн хяналтын бүсэд үзүүлэх үйлчилгээг тооцсон дүн юм. Манай компани нь Хятад компанийн худалдан авсан нүүрсийг гаалийн хяналтын бүсийн үйлчилгээний гэрээ байгуулан Хятад компаниудын экспортод гаргаж байгаа нүүрсийг пүүлж, ачиж, буулгах, шилжүүлэн ачих, хадгалах үйлчилгээг өөрийн хөрөнгө, ажилчдаар гүйцэтгүүлэн үзүүлдэг. Хятадын "Burlington West", "Гуан Ли Лун" ХХК-тай тооцоо нийлэхээр хэдий хэмжээний нүүрсийг үйлчилгээ үзүүлэхээр талбайд буулгасан мэдээллийг үндэслэн акт тогтоосон нь буруу болжээ. Талбайд буулгасан нүүрсний тооцоог үндэслэн Хятадын "Burlington West", "Гуан Ли Лун" ХХК нь "Эрдэнэс таван толгой" ХК-д нүүрсний төлбөрөө төлдөг, харин ачуулсан нүүрсний мэдээлэлд үндэслэн "Оюут сүмбэр" ХХК нь үйлчилгээний хөлсөө тонн тутамд 7 юанаар тооцоолж, борлуулалтын орлогоор тусгаж аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар болон нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг ногдуулан тайлагнадаг бөгөөд энэхүү орж ирсэн орлогыг татварын тайландаа тусгасан нь дансны хуулга, үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ болон нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангаар нотлогдох болно.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д "Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог доор дурдсан утгаар ойлгоно: 4.1.1. "Борлуулалт" гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг" гэж заасан бөгөөд татвар ногдуулах орлого байна татвар ногдуулах ёстой гэж тооцсон бол хэнд ямар үйлчилгээ үзүүлсэн, үйлчилгээний төлбөр хэзээ хаанаас орж ирсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн тухай анхан шатны баримт байгаа эсэхийг тодруулж баримтаар нотолж байж татвар ногдуулах байсан. Өөрөөр хэлбэл 154,833,903.82 төгрөгийн борлуулалтын орлого дутуу тайлагнасан зөрчлөө баримтаар нотлоогүйгээр нөхөн ногдуулалтын актаар татвар нөхөн ногдуулж байгаа нь хуульд нийцээгүй бөгөөд Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2-т "Захиргааны үйл ажиллагаанд дараах тусгай зарчмыг баримтална, 4.2.1 хуульд үндэслэх; 4.2.5.зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх" гэсэн заалтыг зөрчжээ.            

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1-д “бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулсан, экспортод гаргасан, түүнчлэн борлуулсан бол тухай бүрд албан татварыг ногдуулна.", Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д "Албан татвар төлөгч дараах нөхцөлд орлогыг хүлээн зөвшөөрнө, 12.1.3. үйлчилгээний орлогыг хүлээж авсан, эсхүл гэрээ, хэлцэлд заасан нөхцөлийг хангаснаар" гэж заасан. Өөрөөр хэлбэл татвар ногдуулах хугацааг хууль болгонд тодорхой зааж өгсөн бөгөөд татвар ногдуулах орлого олсон бол нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг үйлчилгээг үзүүлсэн тухай бүрт ногдуулахаар, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг үйлчилгээний орлогыг хүлээж авсан, эсвэл гэрээ хэлцэлд заасан нөхцөлийг хангасан тохиолдолд ногдуулахаар хуульчилсан байна. Нэг үгээр хэлбэл нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдуулах хугацаа ижил бишээ, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланд тайлагнасан орлогын дүн нь аж ахуйн нэгжийн тайлагнасан орлогын дүнтэй таарч байх ёстой гэсэн үг биш юм гэдгийг тодорхойлж өгсөн болно.

Манай компани нь дээрх заалтын дагуу үйлчилгээ үзүүлснээр үйлчилгээний орлогыг хүлээн зөвшөөрч татвар ногдуулдаг болохыг дансны хуулга, татварын тайлангаар нотлогдох болно. Гэтэл татварын улсын байцаагч нь 154,833,903.82 төгрөгийн зөрчилд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдуулсан нь хуульд заасан үндэслэлгүйгээр татвар ногдуулсан байх тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1, 4.2.5 дах заалтыг зөрчжээ.

Иймд 154,833,903.82 төгрөгийн татвар ногдуулах орлогод албан татвар ногдуулаагүй гэсэн зөрчлийг гаргаагүй бөгөөд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1 дэх заалтыг зөрчөөгүй байх тул нөхөн ногдуулалтын актаар ногдуулсан 27,339,028.48 төгрөгийн нөхөн татвар, 8,201,708.54 төгрөгийн торгууль, 5,467,805.70 төгрөгийн алданги нийт 41,008,543,32 төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгож өгнө үү.

2/ Татварын улсын байцаагчийн НА-24220000111 дугаар бүхий нөхөн ногдуулалтын актын зөрчлийн хэсгийн 2 дугаарт "2020 онд 149,586,698.37 төгрөгийн албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тавигдах шаардлагыг хангаагүй зардлыг хасч тооцсон" зөрчил нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.4 дэх заалтыг зөрчсөн гэж дүгнээд 14,958,669.84 төгрөгийн нөхөн татвар, 4,487,600.95 төгрөгийн торгууль, 4,115,728.42 төгрөгийн алданги нийт 23,561,999.21 төгрөгийн төлбөр ногдуулсныг эс зөвшөөрч дараах тайлбарыг гаргаж байна.

Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.3-т "анхан шатны баримт" гэж ажил, гүйлгээ гарсныг нотолж бүрдүүлдэг гэрээ, нэхэмжлэх, төлбөр төлсөн баримт болон бусад нотолгоог", мөн хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1-т "Анхан шатны баримт нь нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх, санхүүгийн тайлан, мэдээллийг үнэн, зөв гаргах үндэслэл болно" гэж заасан бөгөөд бид санхүүгийн тайлан мэдээллийг үнэн, баримтад үндэслэн гаргасан болно.

Татварын улсын байцаагч нь акт тогтоохдоо нийт тайлагнасан 940,437,280.0 төгрөгийн зардлаас ямар зардал хасч 149,586,698.37 төгрөгийн зардлыг баримтгүй гэж акт тогтоосон нь тодорхойгүй бөгөөд хасахаар тооцсон 790,850,581.63 төгрөгийн зардалд ямар ямар зардлыг багтааж хассан нь тооцоололгүй байгаа нь мөн л татвар ногдуулах сууриа буруу тодорхойлсноор алдаатай шийдвэр байна. Өөрөөр хэлбэл ингэж ерөнхийлөн хасах биш ямар ажил гүйлгээ е-баримтгүй байгааг нарийвчлан гаргаж акт тогтоох ёстой. Учир нь манай компани нь бараа, ажил үйлчилгээг худалдаж авч үйл ажиллагаандаа зарцуулсан, мөн нягтлан бодох бүртгэлийн бусад анхан шатны баримт болох дансны гүйлгээ, нэхэмжлэх, төлбөр төлсөн баримтаар нотлогдож байгаа, мөн е-баримтгүй гэсэн гүйлгээнд Хятадаас машин, техник тоног төхөөрөмжийн сэлбэг худалдан авсан, малчдаас мах сүү авсан зэрэг гүйлгээ багтаж байна.

Хятад улсаас ковш, ачиж буулгах тоног төхөөрөмжийн сэлбэг хэрэгслийг авчирч машин тоног төхөөрөмжөө сэлбэж засаж ашигладаг бөгөөд Хятад компани нь өөрийн улсад мөрддөг анхан шатны баримт болох төлбөр төлсөн, сэлбэг хэрэгслийн баталгааны хуудсын баримтыг худалдан авалт хийсэн компанид өгдөг. Иймд Хятад улстай хийсэн ажил гүйлгээ нь е-баримтаар нотлогдохгүй, худалдан авалт хийсэн баримт нь дансны хуулгаар нотлогдож байна. Дээрх зардлуудад е-баримт шаардахгүй бөгөөд татвар ногдох орлогоос хасч татвар ногдуулах нь хуульд нийцэж байна.

Өөрөөр хэлбэл татварын улсын байцаагч тооцоолол хийхдээ нарийвчлан тодорхойлоогүй нийт зардлаас ямар зардлыг хасч тооцооллоо гаргасан, малчдаас худалдан авсан мах сүү, Хятадаас худалдан авсан бараа материалын орлого нь е-баримт шаардагдахгүй зардлыг татвар ногдох орлогоос хасч тооцоогүй тул нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн татвар ногдуулах үндэслэлгүй байна.

Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.5-д "Татвар төлөгч борлуулалт хийх тухай бүрд хэрэглэгчийн системээс дахин давтагдашгүй дугаар баримтыг хэвлэж өгөх, эсхүл цахимаар илгээх үүрэгтэй" гэж заасан нь худалдан авагч "Оюут сүмбэр" ХХК-д биш борлуулалт хийсэн компанид хүлээх үүргийг хуульчилсан байна. Нөгөө талаар 2020 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс эхлэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулсан хууль мөрдөгдөж эхэлсэн бөгөөд цахим баримтын систем анх нэвтэрсэн. Алслагдсан хөдөө орон нутаг Цагаан хаданд интернэт байхгүй, е-баримтын системийн нэвтрээгүй, 2020 онд ковидын үе үйл ажиллагаа тодорхой хязгаарлалтын хүрээнд явагдаж байсан бөгөөд одоо ч энэ байдал хэвээр байна.

Тухайн орон нутагт бизнес эрхлэгчдийг цахим төлбөрийн системд хамруулах нь татварын албаны чиг үүрэгт Татварын ерөнхий хуулийн 75 дугаар 75.1-д "Татварын алба дараах үндсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ: 75.1.1.татварын хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах, татвар төлөгчийг мэдээллээр ханган зөвлөгөө өгөх, сургалт сурталчилгаа явуулах" гэж заасан байх тул татварын албаны чиг үүргээ хэрэгжүүлээгүйн төлөө манай бодитоор гарсан зардлыг татвар ногдох орлогоос хасахгүй байна гэдэг нь хуульд нийцэхгүй байна.

Мөн Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.3-т ""анхан шатны баримт" гэж ажил, гүйлгээ гарсныг нотолж бүрдүүлдэг гэрээ, нэхэмжлэх, төлбөр төлсөн баримт болон бусад нотолгоог хэлнэ гэж тодорхойлсон бөгөөд анхан шатны баримтад төлбөрийн е баримт гэж заагаагүй болно. Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1-т "Анхан шатны баримт нь нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх, санхүүгийн тайлан, мэдээллийг үнэн, зөв гаргах үндэслэл болно" гэж заасан байх тул бид санхүүгийн тайлангаа анхан шатны баримтад үндэслэн гаргасан бөгөөд энэ санхүүгийн тайланд үндэслэн төлөх татвараа тодорхойлдог. Өөрөөр хэлбэл борлуулагч нь е-баримтаа өгөөгүйн төлбөрийг "Оюут сүмбэр" ХХК-иар төлүүлэхээр акт тогтоосон нь хуульд нийцээгүй бөгөөд Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2-т "Захиргааны үйл ажиллагаанд дараах тусгай зарчмыг баримтална: 4.2.1.хуульд үндэслэх; 4.2.5.зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх" гэсэн заалтыг зөрчжээ.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд "Албан татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардал” гэсэн хэсгийн 16.1-д "Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасахгүй. 16.1.1 энэ хуулийн 13.1, 13.2-т заасан нөхцөл, хязгаарыг хангаагүй зардал" гэж заасан байна. Өөрөөр хэлбэл татварын улсын байцаагч Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.4 дэх заалтын зөрчсөн буюу зардалд тавигдах шаардлагыг хангаагүй нь татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардалд багтахгүй. Нэг үгээр хэлэхэд хууль тогтоогч татвар ногдох орлогоос хасагдах зардал нь тухайн татварын тайлант хугацаанд хамаараагүй бол, албан татвар төлөгчийн албан татвар ногдох орлого олох үйл ажиллагаатай шууд холбогдон гараагүй бол зардлыг хасч тооцохгүйгээр хуульчилжээ. Гэтэл татварын улсын байцаагч хууль буруу хэрэглэж, бодитой гарсан, хасагдахгүй зардалд тавигдсан шаардлагад нийцэж байгаа, тайлант хугацаанд хамарсан, нягтлан бодох бүртгэлд тусгасан зардлыг татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй гэж акт тогтоосон нь буруу байна.

Иймд 149,586,698.37 төгрөгийн хасагдах зардлыг татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй байх хуульд заасан үндэслэлгүй буюу Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.4 дэх заалтыг зөрчөөгүй байх тул нөхөн ногдуулалтын актаар ногдуулсан 14,958,669.84 төгрөгийн нөхөн татвар, 4,487,600.95 төгрөгийн торгууль, 4,115,728.42 төгрөгийн алданги нийт 23,561,999.21 төлбөрийг хүчингүй болгож өгнө үү.

3/ Татварын улсын байцаагчийн НА-24220000111 дугаар бүхий нөхөн ногдуулалтын актын зөрчлийн хэсгийн 4 дүгээрт "2018 онд 700,000,000.0 төгрөгийн, 2019 онд 1,461,069,365.99 төгрөгийн, 2020 онд 1,663,585,039.0 төгрөгийн орлогыг экспортын үйл ажиллагааны борлуулалтаар тайлагнаж, "0" хувь хэмжээгээр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулан тайлагнасан" зөрчил нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.2 дахь заалтыг зөрчсөн гэж дүгнээд 382,465,440.50 төгрөгийн нөхөн татвар, 131,375,482.54 төгрөгийн торгууль, 88,993,266.08 төгрөгийн алданги нийт 602,834,189.12 төгрөгийн төлбөр ногдуулсныг эс зөвшөөрч дараах тайлбарыг гаргаж байна.

Оюут сүмбэр ХХК нь Хятад компанийн худалдан авсан нүүрсийг гаалийн хяналтын бүсийн үйлчилгээний гэрээ байгуулан Хятад компаниудын экспортод гаргаж байгаа нүүрсийг пүүлж ачиж, буулгах, шилжүүлэн ачих, хадгалах үйлчилгээг өөрийн хөрөнгө, ажилчдаар гүйцэтгүүлэн үзүүлдэг. Тэгтэл татварын улсын байцаагч 12 дугаар зүйлийн 12.1-д "Экспортод гаргасан дараах бараа, ажил, үйлчилгээнд энэ хуулийн 11.2-т заасан хувиар албан татвар ногдуулна: 12.1.4. Монгол Улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ /түүний дотор албан татвараас чөлөөлсөн үйлчилгээг оролцуулан/" гэсэн заалтад хамаарахгүй аль заалтад хамаарахыг заалгүйгээр дотоодод борлуулсан гэж үзэж 10 хувийн татвар ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д "Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог доор дурдсан утгаар ойлгоно: 4.1.1. "борлуулалт" гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг" гэж заасан бөгөөд Хятадын компани нүүрсний төлбөрийг Эрдэнэс таван толгой ХХК-д шилжүүлснээр нүүрс нь Хятадын компанийн өмчлөлд шилжиж, Хятадын компанийн бараа болсныг, манай компани Хятадын компанийн бараа болсон нүүрсийг пүүлэх, ачиж буулгах, гаалийн бүрдүүлэлт хийх үйлчилгээг үзүүлж байгааг доорх үйл ажиллагааны зургаас харж болно. Дүгнэж хэлбэл нэмэгдсэн өртгийн албан татвар нь хэрэглээний татвар бөгөөд эцсийн хэрэглэгч төлдөг татвар буюу Хятадын компани нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч байна.

Татвар ногдуулах объект нь Монгол улсын татвар төлөгчид бараа борлуулж үйлчилгээ үзүүлээгүй, бараа ажил үйлчилгээг импортлоогүй тул Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс бараа, ажил үйлчилгээг экспортолсон болох нь тодорхой байна.

2020 оны татварын хуулийн багц шинэчлэн найруулсан. Энэ хуулийн шинэчлэн найруулгаар цахим төлбөрийн баримт гэсэн ойлголт орж ирсэн бөгөөд татварын тайлан тайлагнах процесст өөрчлөлт орсон болно. Өөрөөр хэлбэл цахим төлбөрийн баримтын системд орлогын баримт шивэх нөхцөл хангагдсанаар борлуулалтын орлого тайлагнах үндэслэл үүсэх буюу е-баримтад шивснээр цахим тайлангийн системд татварын тайланд шууд тайлагнагдах орлогын хэмжээ автоматаар тодорхойлогдож гарч ирдэг өөрчлөлт орсон болно. Иймд манай компани үйлчилгээ үзүүлсэн Burlington West, Гуан Ли ХХК нь Монгол Улсын аж ахуйн нэгж биш учраас цахим тайлангийн системд татвар төлөгчөөр бүртгэлгүй байх тул эцсийн хэрэглэгчээр шивж татварын тайланд борлуулалтын орлогоо тайлагнадаг болно. Цахим баримтын системд борлуулалтын е-баримтаа шивээгүй тохиолдолд "Оюут сүмбэр" ХХК-ийн орлого тодорхойлогдохгүй, тайлан баланс нь үнэн зөв илэрхийлэгдэхгүй болох нөхцөл байдал бий болохоор зохицуулалтыг хуулинд тусгасан. Үүнээс дүгнэхэд манай үзүүлж байгаа үйлчилгээ экспортын үйлчилгээ мөн болохыг е-баримтын систем нь тодорхойлж өгч байна.

Татварын улсын байцаагч нөхөн ногдуулалтын актын 4 дүгээр зөрчилд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.2-т "Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээнд энэ хуулийн 12.1.4 дэх заалт хамаарахгүй" гэсэн заалтыг зөрчсөн гэжээ. Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д "Татвар бий болгох, тогтоох, ногдуулах, тайлагнах, төлөх, хяналт шалгалт хийх, хураах, хөнгөлөх, чөлөөлөх үйл ажиллагаанд дараах зарчмыг баримтална: 5.1.2. тодорхой байх" гэж заасан байх тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12.1.4 дэх заалт хамаарахгүй гэж тодорхойлсон бол ямар заалтад хамаарахыг тодорхой зааж өгөх ёстой бөгөөд захиргааны актад тавигдах шаардлагыг хангаагүй байна. Өөрөөр хэлбэл Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-д Захиргааны акт гэж захиргааны байгууллагаас тодорхой нэг тохиолдлыг зохицуулахаар нийтийн эрх зүйн хүрээнд гадагш чиглэсэн, эрх зүйн шууд үр дагавар бий болгосон амаар, бичгээр гаргасан захирамжилсан шийдвэр болон үйл ажиллагааг ойлгоно", мөн хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1-д "Захиргааны актын агуулга ойлгомжтой, тодорхой байна", 4.2.Захиргааны үйл ажиллагаанд дараах тусгай зарчмыг баримтална: 4.2.1. хуульд үндэслэх" гэсэн заалтыг тус тус зөрчжээ.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д "Экспортод гаргасан дараах бараа, ажил, үйлчилгээнд энэ хуулийн 11.2-т заасан хувиар албан татвар ногдуулна: 12.1.4. Монгол Улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ /түүний дотор албан татвараас чөлөөлсөн үйлчилгээг оролцуулан" гэж заасан бөгөөд үйлчилгээ үзүүлэхдээ Хятадын хуулийн этгээд оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн, орлого нь Хятадаас юанаар орж ирж байгаа зэргээс экспортын үйлчилгээ болохыг тодорхойлно. Татварын улсын байцаагч "Оюут сүмбэр" ХХК-ийн үзүүлсэн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээнд хамаарна гэж тодорхойлсон нь хуулийг буруу ойлгож хэрэглэжээ. Энэхүү заалт нь оршин суугч бус этгээд нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр үл хөдлөх хөрөнгө эзэмшээд тэрхүү үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээ нь "экспортын үйлчилгээнд" хамаарахгүй гэдгийг зааж тодорхойлсон болохыг хуулийн үзэл баримтлалд тусгасан. Өөрөөр хэлбэл оршин суугч бус татвар төлөгчийн үл хөдлөх эд хөрөнгөтэй холбоотой үйлчилгээнд ногдуулах татварыг Монголд ногдуулж байгаа нь дараах зарчимтай холбоотойгоор хуулинд тусгагдсан болно. Хятадын оршин суугч бус этгээд нь Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр үл хөдлөх хөрөнгө эзэмшдэг бол тэр үл хөдлөх хөрөнгөөс түрээсийн орлого олбол тэр түрээсийн орлогоос Монгол улсад татвар төлнө, экспорт үйлчилгээ биш шүү гэдгийг тодорхойлсон нь мөн Олон улсын давхар татварын гэрээнд тусгалаа олсон байдаг. Олон улсын татварын гэрээнд татварыг ногдуулахдаа үл хөдлөх байрлаж байгаа улс нь татвар ногдуулах, мөн орлогыг хаанаас эх үүсвэртэй байна эх үүсвэр улс нь татвар ногдуулдаг зарчимтай холбоотой юм.          

Татварын ерөнхий хуулийн /2019 оны 84 дүгээр зүйлийн 84.1-д "Дараах үйлдэл, эс үйлдлийн улмаас төсөвт төлөх татварын хэмжээг бууруулсан буюу төлөөгүй бол төлбөл зохих татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлөх татварын дүнгийн 40 хувиар торгоно: 84.1.2. нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн хувь хүн, хуулийн этгээд үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээндээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй" гэж заажээ. "Оюут сүмбэр" ХХК борлуулалтын орлогодоо "0" хувиар татвар ногдуулж тайлагнасан бөгөөд энэхүү заалт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй тохиолдолд нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг нөхөн ногдуулж, торгохоор зохицуулалттай байна. Өөрөөр хэлбэл "Оюут сүмбэр" ХХК нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан, тайлагнасан тохиолдолд хариуцлага хүлээх үндэслэлгүй байгаа бөгөөд татварын улсын байцаагч нь хууль буруу хэрэглэсэн нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2-т "Захиргааны үйл ажиллагаанд дараах тусгай зарчмыг баримтална: 4.2.1.хуульд үндэслэх; 4.2.5. зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх". Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д "Татвар бий болгох, тогтоох, ногдуулах, тайлагнах, төлөх, хяналт шалгалт хийх, хураах, хөнгөлөх, чөлөөлөх үйл ажиллагаанд дараах зарчмыг баримтална: 5.1.2. тодорхой байх” гэсэн заалтыг зөрчжээ. Иймд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12.2 дахь хэсгийг зөрчөөгүй байх тул нөхөн ногдуулалтын актаар ногдуулсан 382,465,440.50 төгрөгийн нөхөн татвар, 131,375,482.54 төгрөгийн торгууль, 88,993,266.08 төгрөгийн алданги нийт 602,834, 189. 12 төгрөгийн төлбөр ногдуулсныг хүчингүй болгож өгнө үү.

Дээр дурдсан үндэслэлүүдээр "Оюут сүмбэр" ХХК-ийн татварын ногдуулалт, төлөлтөд хяналт шалгалт хийгээд зөрчил гэж үзсэн үндэслэл, түүнд ногдуулан 667,404,731.827 -ийн нөхөн татвар, торгууль, алданги нь үндэслэлгүй байх тул хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.

3.2. Хариуцагч нар, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч хариу тайлбартаа: “Татварын улсын байцаагч П.Отгонсүрэн, Б.Сугармөнх нарт 5080177 регистрийн дугаартай "Оюут сүмбэр" ХХК-ийн 2017 оны 01 дүгээр сарын 01 өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ны өдрийг дуустал хугацаанд Эрсдэлд суурилсан, Иж бүрэн татварын хяналт шалгалт хийх 2421902887 дугаар томилолт 2021 оны 10 дугаар сарын 01-ны өдөр олгосон. Тухайн шалгалтаар 2018 онд борлуулалтын журналд нийт 946,205,722.00 төгрөгийн орлого бүртгэсэн боловч 791,371,818.18 төгрөгийн орлого тайлагнаж зөрүү 154,833,903.82 төгрөгийн татвар ногдуулах орлогод албан татвар ногдуулаагүй, 2020 онд дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримтаар баталгаажаагүй зардлыг татвар ногдох орлогоос хасч тооцсон 149,586,698.37 төгрөгийн зөрчил, 2018 онд 700,000,000.00 төгрөгийн, 2019 онд 1,461,069,365.99 төгрөгийн, 2020 онд 1,663,585,039.00 төгрөгийн орлогод НӨАТ "10" хувиар ногдуулах байсныг "О" хувиар ногдуулсан гэх нийт 4,283,908,911.00 төгрөгийн зөрчлүүд илэрч 2022 оны 11 дугаар сарын 30-ны өдөр НА- 24220000111 дугаартай нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэж 36,277,522.82 төгрөгийн алдагдал бууруулж, 424,763,138.82 төгрөгийн нөхөн татвар, 144,064,792.03 төгрөгийн торгууль, 98,576,800.20 төгрөгийн алданги нийт. 667,404,731.05 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

"Оюут сүмбэр" ХХК нь дараах хоёр гомдлыг гаргасан байна:

Актыг гаргахдаа Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийг, Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.1 дэх хэсгийг, 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх хэсэг, 82 дугаар зүйлийн 82.1.1 дэх заалт, 84 дүгээр зүйлийн 84.1.2 дахь заалтыг тус тус үндэслэсэн байгаа нь Зөрчлийн тухай хууль, Татварын ерөнхий хууль хэрэглэн тогтоосон торгуулийн аль төрлөөр ногдуулсан нь ойлгомжгүй тодорхойгүй, нэг зөрчилд хоёр өөр хуулиар давхардуулан хариуцлага ногдуулсан гэж үзэхээр агуулгын илэрхий алдаатай акт болжээ гэсэн гомдолд дараах тайлбарыг хүргүүлж байна.

Тухайн татвар төлөгчид нөхөн ногдуулалтын акт гарсан даруй ирж танилцаж гардан авахыг удаа дараа мэдэгдсэн боловч ирээгүй, ирж танилцах үед тухайн хариуцлага ногдуулсан заалтуудыг тайлбарлан өгөх боломжтой байсан. Мөн татварын хяналт шалгалтын явцад татвар төлөгчид 2022 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн 3/4766 дугаар албан бичгээр нотлох баримт ирүүлэхийг шаардан нотлох баримт гаргаж өгөх эрхээр ханган ажилласан. Хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчилд хариуцлага тооцохдоо Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд "2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө" гэж заасныг удирдлага болгон 2018 он, 2019 онуудын зөрчилд 2019 онд баталсан Татварын ерөнхий хуулиар хариуцлага тооцоход татвар төлөгчийн эрх зүйн байдал дордохоор нөхцөл байдал үүссэн тул тухайн онуудад хэрэгжиж байсан хуулийн заалтуудаар хариуцлага тооцсон болно. Нөхөн ногдуулалтын актын хавсралт ХШ06/02 маягтын хариуцлага тооцсон хуулийн заалт гэсэн баганад хэдэн оны ямар зөрчилд аль заалтаар хариуцлага тооцсон нь тодорхой байгаа.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.4 "Мал аж ахуй, газар тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг хувь хүн, хуулийн этгээд өөрөө бэлтгэсэн буюу тариалсан, үйлдвэрлэлийн анхан шатны боловсруулалтад ороогүй мах, сүү, өндөг, арьс шир, хонь, тэмээний ноос, ноолуур, сарлагийн хөөвөр, мах боловсруулах үйлдвэрлэлд зориулан бэлтгэх таван хошуу мал, төмс, хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ болон дотооддоо үйлдвэрлэсэн гурилыг дотоодын үйлдвэрлэгчдэд борлуулсан бол үнийн дүнд нь 10 хувийн албан татвар шингэсэн гэж үзэж, тэдгээрийг худалдан авсан албан татвар суутган төлөгчийн албан татварыг уг хувиар" албан татварын хасалт хийхээр зохицуулсан. Татварын хяналт шалгалтын явцад дээрх хуулийн шаардлагад нийцсэн анхан шатны бэлтгэн нийлүүлэгчээс худалдан авсаныг нотлох баримт, албан татварын хасалт хийх шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн худалдан авсныг нотлох баримтыг ирүүлээгүй.

Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлд заасны дагуу татвар төлөгч нь татвар ногдох зүйл, татвараа үнэн зөв тодорхойлж, тогтоосон хугацаанд төлөх үүрэгтэй бөгөөд татварын тайланд тусгагдсан мэдээллийг бүрдүүлэх, бүртгэл хөтлөх үүрэг хүлээх бөгөөд уг баримт, бүртгэлийг татвар төлөх хөөн хэлэлцэх хугацаа дуустал Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хадгалах үүрэгтэй гэж хуульчилсан. Хятад улсаас ковш, ачиж буулгах тоног төхөөрөмж сэлбэг хэрэгслийг авч ирж машин тоног төхөөрөмж сэлбэн засаж ашигладаг нь төлбөр төлсөн гэх сэлбэг хэрэгслийн баталгааны хуудсаар нотлогддог гэх гомдол нь хууль бус байна. Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйл "Албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тавигдах шаардлага", 13.1.4 "Доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээний зардал Татварын ерөнхий хуулийн 28.5-д заасан дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримт, импортын бараанд татвар ногдуулж, гаалийн байгууллагад төлсөн тухай баримтаар баталгаажсан байх" гэх заалтыг удирдлага болгосон.

Монгол улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ нь НӨАТ-ын "0" хувь хэмжээг хэрэглэх байсан гэх маргааны хувьд НӨАТ-ын тухай хуулийн 12 дугаар зүйл 12.2 "Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээнд энэ хуулийн 12.1.4 дэх заалт хамаарахгүй" гэх заалтыг удирдлага болгон ажилласан. Мөн "Оюут сүмбэр" ХХК-д холбогдох татварын хяналт шалгалтын ажиллагаа хийгдэж байх хугацаанд тус компанийн 2012-2016 оны албан татварын ногдуулалт төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийсэн 240010832 дугаар акттай холбоотой НӨАТ-ын "0" хувь хэмжээг хэрэглэх гэх маргаан нь Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн 0752 шийдвэр, Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2022 оны 01 дүгээр сарын 20-ны өдрийн 76 дугаар магадлалаар эцэслэн шийдвэрлэгдсэн. Энэ нь Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.4 "Хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэрээр нэгэнт тогтоогдсон болон нийтэд илэрхий үйл баримт хэрэг хянан шийдвэрлэхэд холбогдолтой байвал түүнийг дахин нотлохгүй" гэх заалтыг харгалзан үзнэ” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

1. Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нар Оюун сүмбэр ХХК-ийн татварын ногдуулалт төлөлтийн байдалд 2017-2020 оныг дуустал хугацаагаар шалгах 2021 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрийн томилолт удирдамжаар шалгасан ч 2017 оны зөрчилд татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр акт тавиагүй, 2022 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-24220000111 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар 2018-2020 оны 4,283,908,911 төгрөгийн зөрчилд 424,763,138.82 төгрөгийн нөхөн татвар, 1444,064,792.03 төгрөгийн торгууль, 98,576,800.2 төгрөгийн алданги, нийт 667,404,731.05 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр акт тогтоосныг Нийслэлийн Татварын газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2023 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдрийн 22 дугаар тогтоолоор хэвээр үлдээжээ. Тодруулбал актаар,

1.1 2018 онд 154,833,903.82 төгрөгийн татвар ногдуулах орлогод аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй,

1.2. 2020 онд албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тавигдах шаардлагыг хангаагүй 149,586,698.37 төгрөгийн зардлыг хасч татвар ногдох орлогыг бууруулсан,

1.3. 2018 онд 700,000,000.00 төгрөгийн, 2019 онд 1,461,069,365.99 төгрөгийн, 2020 онд 1,663,585,039.00 төгрөгийн орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг "10" хувиар ногдуулах байсныг экспортын үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогоор тайлагнаж "О" хувиар ногдуулсан зөрчлүүд тогтоосон.

2. Нэхэмжлэгч нь татварын улсын байцаагчийн 2022 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-24220000111 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулахаар маргасан бөгөөд хэрэгт хуульд заасан журмаар цуглуулж, шүүх хуралдаанаар хэлэлцэгдсэн нотлох баримтууд, талуудын тайлбараар дараах үндэслэлээр нөхөн ногдуулалтын актыг хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх үзлээ.

2.1. Тус компани 2018 оны борлуулалтын журналд 946,205,722.00 төгрөгийн орлого бүртгэсэн боловч 791,371,818.18 төгрөгийн орлогыг тайлагнаснаас зөрүү 154,833,903.82 төгрөгийг татвар ногдуулах орлого гэж /актын хавсралт маягт ХШ06/02-ын 1, 5 дахь/, албан татвар ногдуулаагүй гэж татварын алба үзжээ.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1-д “бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалтын орлогод аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдуулна”, 18 дугаар зүйлийн 18.1, 18.2-т “татварын жилийн албан татвар ногдуулах орлогод татвар ногдуулна”, “албан татвар ногдох орлогын нийт дүнгээс хуульд заасан хасагдах зардлыг хасаж албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно”, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн  өртгийн албан татвар ногдуулна”, 7.3.2-т “борлуулалтыг аж ахуйн үйл ажиллагааны хүрээнд хийсэн байна” гэж заасан бөгөөд 2018 оны борлуулалтын журналд бүртгэсэн орлого тухайн жилд тайлагнасан орлогын зөрүүг “албан татвар ногдуулж төсөвт төлөөгүй” зөрчил хэмээн 2022 онд хяналт шалгалтаар үзсэн нь үндэслэлтэй.  

Өөрөөр хэлбэл татвар төлөгчийн татварын хяналт шалгалтад ирүүлсэн материалаар борлуулалтын журналыг татвар ногдох орлогыг тодорхойлох суурь болгосон нь зөв байна. Учир нь Татварын ерөнхий хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1-д татвар ногдох зүйлд орлого ... хамаарахаар заасан бөгөөд 28 дугаар зүйлийн 28.1, 28.2-т зааснаар татвар төлөгч нь холбогдох татварын хуулиар төлбөл зохих татварын ногдлоо өөрөө тодорхойлно, ногдуулалт хийхдээ ... орлого зарлагын гүйлгээг бүртгэх, баримтжуулах үүрэгтэй. Борлуулалтын журнал нь санхүүгийн анхан шатны баримт бөгөөд уг баримтаарх сар, улирлын борлуулалтын дүнг тооцож, татвар ногдох орлогыг тодорхойлох боломжтой.

Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтэс энэхүү хяналт шалгалтын явцад Оюут сүмбэр ХХК-д санхүүгийн болон татварын баримтууд, татварын цахим тайлан баланс, хөндлөнгийн мэдээлэлд үндэслэн шалгаж илэрсэн энэхүү “2018 оны борлуулалтын журналд нийт 946,205,722.00 төгрөгийн орлого бүртгэсэн боловч 791,371,818.18 төгрөгийн орлого тайлагнаж зөрүү 154,833,903.82 төгрөгийн татвар ногдуулах орлогод албан татвар ногдуулаагүй” зөрчлийн тооцооллыг 2022 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр албан бичгээр хүргүүлж нэмж тайлбар, баримт гаргах боломжит хугацаа олгосон байх тул хэрвээ татвар төлөгч 2018 оны борлуулалтын журналаарх орлогоор татварын суурийг тодорхойлох боломжгүй өөр үндэслэл бүхий тайлбар, түүнийг нотлох санхүүгийн анхан шатны баримтууд байсан бол татварын хяналт шалгалтыг дуусахаас өмнө гаргаж өгөхөөр байжээ. Нөгөө талаас ийнхүү татварын суурийг буруу тодорхойлсон гэж маргах ч татварын маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргахдаа ч, шүүхэд нэхэмжлэл гаргахдаа ч өөр үндэслэл баримт гаргаагүй болно.

2.2. 2020 онд төлбөрийн баримтаар баталгаажаагүй зардлыг татвар ногдох орлогоос хасч тооцсон 149,586,698.37 төгрөгийн /актын хавсралт маягт ХШ06/02-ын 4 дэх/ зөрчил,

Татварын улсын байцаагчид 2020 онд татварын төлөгчийн тайлангаарх 940,437,280.00 төгрөгийн зардлаас төлбөрийн баримтаар нотлогдох 309,094,957.60 төгрөгийн, цалингийн зардал 318,685,834.00 төгрөг, хүүгийн зардал 90,761,360.00   төгрөг, элэгдэл 72,308,430.00 төгрөг, нийт 790,850,581.60 төгрөгийн зардлыг хасаж, зөрүү 149,856,698.37 төгрөгийг татвар ногдох орлогоос хасаж төлөх татварын хэмжээг бууруулсаныг зөрчил гэж үзсэн нь үндэслэлтэй байна.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2019 оны/-ийн 13 дугаар зүйлээр албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тавигдах шаардлагыг хуульчилсан, тодруулбал 13.1-д “13.1.1-13.1.5-д заасан албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тавигдах нөхцөлийг нэгэн зэрэг хангасан байх”-ыг, 13.1.4-т “дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримтаар, импортын бараанд татвар ногдуулж, гаалийн байгууллагад төлсөн тухай баримтаар баталгаажсан байх”-ыг тус тус шаардана. Өөрөөр хэлбэл албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардлыг хуульд заасан эдгээр шаардлагыг нэгэн зэрэг хангасан тохиолдолд хасаж төлөх татварыг бууруулахыг хуульд тодорхой заасан бөгөөд хангаагүй буюу “дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримтаар, импортын бараанд татвар ногдуулж, гаалийн байгууллагад төлсөн тухай баримтаар баталгаажаагүй зардлыг хасаж төлөх татварын хэмжээг бууруулсан” нь зөрчил байна. 

Хэрэгт нотлох баримтаар нэхэмжлэгчээс гаргаж өгсөн зарлагын баримтуудаарх зардлыг татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцох нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1-д “хасагдах зардалд тавигдах нөхцөлийг нэгэн зэрэг хангасан байхыг”, 13.1.4-т “дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримтаар, импортын бараанд татвар ногдуулж, гаалийн байгууллагад төлсөн тухай баримтаар баталгаажсан байх”-ыг тус тус шаардсан заалтад нийцэхгүй болно.

2.3. 2018 онд 700,000,000.00 төгрөгийн, 2019 онд 1,461,069,365.99 төгрөгийн, 2020 онд 1,663,585,039.00 төгрөгийн орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг "10" хувиар ногдуулах байсныг "О" хувиар ногдуулсан нь /актын хавсралт маягт ХШ06/02-ын 2, 3, 6 дахь/ зөрчил болжээ.

Оюутсүмбэр ХХК нь Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутагт Цагаан хад боомтод эзэмших эрхийн гэрчилгээтэй 16.8 га газарт Гаалийн ерөнхий газартай гэрээ байгуулж гаалийн хяналтын бүс, түр агуулах ажиллуулдаг. 2018-2020 онд Guang Hong Yuan Energy Co.LTD, Wang Jin Energy Co.LTD, Guang Li Long Energy Co.LTD,  Rong He Energy Co.LTD, BayannaQer city Haoxing trading Co.LTD, Inner Mongolia Mining Energy Co.LTD, Donghai Commercial and Trading Co.LTD, Inner Mongolia Guang Li Long Energy Co.LTD, Guanglilon Energy Sources Co.LTD компаниудтай байгуулсан гаалийн хяналтын бүсээр үйлчлэх гэрээгээр нүүрсийг буулгах, хадгалах, ачих үйлчилгээ үзүүлсэн, үйлчилгээний төлбөр төлөгдсөн үйл баримтууд татварын хяналт шалгалтаар тогтоогдсон, хэрэгт эдгээр баримтууд авагдсан, талууд  энэ талаар маргаагүй.

а/ Нэхэмжлэгчийн үзүүлсэн гаалийн хяналтын талбайд нүүрс буулгах, хадгалах, пүүлэх, ачих үйлчилгээ нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015 оны/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д заасан Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан үйлчилгээ бөгөөд мөн хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1-д зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг 10 хувиар төлнө. Өөрөөр хэлбэл мөн хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.3-т заасан “экспортод гаргасан үйлчилгээ” биш байна. Тиймээс мөн хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.4 дэх нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 0 хувь хэрэглэх “Экспортод гаргасан ... үйлчилгээ”  гэж үзэхгүй.

Хэдийгээр хэрэгт хавсаргасан гэрээнд заагдсан бараа буюу нүүрс нь экспортын зорилготой ч нэхэмжлэгч компани уг барааг экспортод гаргах үйл ажиллагаа явуулаагүй, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гаалийн хяналтын талбайд нүүрс буулгах, хадгалах, пүүлэх, шилжүүлэн ачих үйлчилгээг экспортын үйлчилгээ гэж үзэхгүй.  

б/ Оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ бүр экспортод хамаарахгүй, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйл нь албан татварын О хувь хэрэглэх үндэслэлийг заасан бөгөөд 12.1.1-12.1.7 дахь албан татварын 0 хувь хэрэглэх үндэслэлийг 12.1-д зааснаар экспортод гаргасан бараа, ажил, үйлчилгээнд хэрэглэнэ. Уг заалтаас оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ экспортын зорилготой бараатай холбоотой үйлчилгээнд шууд хэрэглэхгүй.

в/ Нөгөө талаас Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.2-т “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээнд энэ хуулийн 12.1.4 дэх заалт хамаарахгүй”-г хуульчилсан бөгөөд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт, эзэмших эрхтэй талбайд оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотой үйлчилгээнд  нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 0 хувь хэрэглэх “Экспортод гаргасан Монгол Улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ” гэх 12.1.4 дэх заалт хамаарахгүй юм.

Түүнчлэн гаалийн хяналтын талбай нь гаалийн нутаг дэвсгэрт тооцогдох ч барааг гаалийн хяналтын бүсээр дамжуулсан буюу буулгаж, ачсан үйлчилгээ нь барааг гаалийн нутаг дэвсгэрээс гаргасан буюу экспортод гаргасан үйлчилгээнд тооцогдохгүй.

Тиймээс нэхэмжлэгчийн “экспортын бүтээгдэхүүнийг буулгах, хадгалах, ачих үйлчилгээг гаалийн нутаг дэвсгэрт оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн” хэмээх нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 0 хувь хэрэглэх үндэслэл үгүйсгэгдэж байна. 

3. Татварын хяналт шалгалтын явцад Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтэс Оюут сүмбэр ХХК-иас хяналт шалгалтад хамаарах баримт материалыг 2021 оны 9 дүгээр сараас хойш удаа дараа шаардсан боловч ирүүлээгүйгээс хяналт шалгалт удааширсан байх бөгөөд татвар төлөгчөөс 2022 оны 9 дүгээр сарын 08-нд ирүүлсэн 9 хавтас санхүүгийн баримт,  4 хавтас татварын баримтууд болон татварын цахим тайлан баланс, хөндлөнгийн мэдээлэлд үндэслэн шалгаж илэрсэн зөрчлийн тооцооллыг 2022 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр албан бичгээр хүргүүлж нэмж тайлбар, баримт гаргах боломжит хугацаа олгосон байдаг.  

Татварын улсын байцаагч нар татварын хяналт шалгалт хийхдээ процессын алдаа зөрчил гаргаагүй, татварын хяналт шалгалтад материал өгөх, тайлбар гаргах татвар төлөгчийн эрхийг хязгаарлаагүй. Татвар төлөгч баримтаа гаргаж өгөөгүйд татварын албыг буруутгах үндэслэлгүй байна.

4.  Нөхөн ногдуулалтын акттай хууль зүйн үндэслэл болон тооцооллын хувьд маргаж нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагатай энэ хэрэгт уг татварын хяналт шалгалтыг хийх үндэслэл болсон эрсдэлийн үнэлгээний материал нотолгооны төдийлөн ач холбогдолгүй, учир нь татвар төлөгч анх татварын хяналт шалгалтын удирдамж гарч хяналт шалгалт хийгдэх хугацаанд энэ талаар буюу эрсдэлийн үнэлгээний талаар, татварын хяналт шалгалт хийх үндэслэлтэй холбогдуулж маргаагүй, нөхөн ногдуулалтын акттай Татварын маргаан таслах зөвлөлд хандсанаас биш эрсдэлийн үнэлгээ хэрхэн хийгдсэн, татварын хяналт шалгалт хийгдэх ёстой байсан эсэхэд маргаагүй байна.

5.  Хууль хэрэглээний хувьд, Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд "2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө" гэж зааснаар татварын улсын байцаагч 2018, 2019 оны зөрчилд Татварын ерөнхий хууль /2008 оны/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх хэсгээр нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварын хугацааны алдангийг, Зөрчлийн тухай хууль /2017 оны/-ийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгээр торгуулийг ногдуулсан нь, харин 2020 оны зөрчилд Татварын ерөнхий хууль /2019 оны шинэчилсэн найруулга/-ийн 73 дугаар зүйлийн 73.1 дэх хэсгээр алдангийг, мөн хуулийн 82 дугаар зүйлийн 82.1.1, 84 дүгээр зүйлийн 84.1.2 дахь заалтаар торгуулийг ногдуулсан нь татвар төлөгчийн эрх байдлыг дордуулаагүй, Зөрчлийн тухай хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт “... зөрчил үйлдэх үед дагаж мөрдөж байсан хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ” гэж заасанд нийцэж байна.

Ийнхүү хууль хэрэглэсэн талаар актын хавсралтад зөрчил тус бүрээр тодорхой заасан байх тул хууль хэрэглээний хувьд ойлгомжгүй гэж үзэхгүй.

6. Нэхэмжлэлийн шаардлагаар тодорхойлогдох нөхөн ногдуулалтын актыг татварын улсын байцаагч нар үйлдсэн тул хариуцагчийг шүүх хуралдаанд зөвтгөсөн болно.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.14 дэх заалтыг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Татварын ерөнхий хууль /2019 оны шинэчилсэн найруулга/-ийн 73 дугаар зүйлийн 73.1, 82 дугаар зүйлийн 82.1.1, 84 дүгээр зүйлийн 84.1.2, Татварын ерөнхий хууль /2008 оны/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Зөрчлийн тухай хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 3, Зөрчлийн тухай хууль /2017 оны/-ийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 оны/-ийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2019 оны/-ийн 13 дугаар зүйлийн 13.1, 13.1.4, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1,  7.3.2, 11 дүгээр зүйлийн 11.1, 12 дугаар зүйлийн 12.1, 12.2 дахь хэсгийг тус тус баримтлан Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2022 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-24220000111 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах тухай Оюут сүмбэр ХХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-д заасны дагуу нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг төрийн сангийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.    

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан  шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                               Д.ХАЛИУНА