МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС 

 

Төв аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Л.Өлзийжаргал би даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: Б.Бат-Үнэн,

Хариуцагч: Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг дарга,

Гуравдагч этгээд: Ц.Явуухулан, А.Оюун-Эрдэнэ, М.Шинэбаяр, Ө.Энх-Учрал, М.Уянга, Б.Эрдэнэжаргал, М.Жаргалдорж нарын хооронд үүссэн газрын маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Тамир, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Ц.Сайнбат, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч А.Мөнхтулга (цахимаар), шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Болорцэцэг нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Л.Отгондорж нь Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргад холбогдуулан Бадарч овогтой Бат-Үнэнгийн Төв аймгийн Баянчандмань сумын нутаг дэвсгэрт байрлах гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалттай газруудыг Газрын кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхгүй байгаа захиргааны үйл ажиллагаа, эс үйлдэхүй хууль бус болохыг тогтоож, газрын кадастрын бүртгэлийг сэргээн Газрын кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд оруулж, бүртгэхийг Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргад даалгах тухай гэж анх нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.[1]

2. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Тамир нь 2023 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдөр Б.Бат-Үнэнгийн Төв аймгийн Баянчандмань нутаг дэвсгэрт байрлах гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалттай газруудыг Газрын кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхгүй байгаа буюу Захиргааны акт гаргахаас татгалзсан Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргын 2022 оны 07 дугаар 22-ны өдрийн 01/271 тоот шийдвэр нь хууль бус болохыг тогтоолгож, газрын кадастрын бүртгэлийг сэргээн Газрын кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд оруулж, бүртгэхийг Төв аймгийн Баянчандмань сумын Газрын даамалд даалгах тухай гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодруулсан.[2]

3. Үүний дараа нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Тамир нь 2024 оны 02 дугаар сарын 16-ны өдөр дахин Б.Бат-Үнэнгийн өмчлөлийн нэгж талбарын (4116036245), (4116036247), (4116036248), (4116036246) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн сангаас цаг хугацааг дуусгавар болгон хаалт хийсэн Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргын үйлдлийг хууль бус болохыг тогтоолгох, (18600335439703), (18600337406021), (18600337444054) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоолгож, кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхийг даалгах гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа эцсийн байдлаар тодруулжээ.[3]

4. Нэхэмжлэгч тус шүүхэд 2022 оны 11 дүгээр сарын 21-ний өдөр нэхэмжлэл гаргасан.

5. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс 2022 оны 06 дугаар сарын 20-ны өдөр Баянчандмань сумын Засаг даргад хандан өмчийн газрын кадастрын бүртгэлийг сэргээн бүртгүүлэх хүсэлт гаргахад, хариуцагчаас 2022 оны 07 дугаар сарын 22-ны өдрийн 01/275 тоот албан бичгээр Б.Бат-Үнэн нь газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээ гаргуулахдаа өмнөх өмчлөгчтэй байгуулсан гэрээ, өмчлөгчийн газар өмчлөх захирамж, түүнтэй холбоотой нотлох баримтыг ирүүлээгүй тул хүсэлтийг шийдвэрлэх боломжгүй гэсэн хариу өгсөн.

6. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс Төв аймгийн Засаг даргад 2022 оны 08 дугаар сарын 19-ний өдөр гомдол гаргахад, 2022 оны 09 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 01/1558 тоот албан бичгээр гомдол маргааныг шийдвэрлэх боломжгүй гэсэн хариу өгсөн байна.

7. Нэхэмжлэгч Б.Бат-Үнэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Тамир нэхэмжлэл болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: Нэхэмжлэгч Б.Бат-Үнэнгийн өмчлөлийн 4116036245, 4116036247, 4116036248 болон 4116036246 нэгж талбарын дугаар бүхий газруудыг шинэчилсэн газрын кадастрын мэдээллийн сангаас цаг хугацааг дуусгавар болгож хаалт хийсэн Баянчандмань сумын Засаг даргын үйлдлийг хууль бус болохыг тогтоолгох, 18600335439703, 18600337406021, 18600337444054 дугаартай газруудыг шинэчилсэн газрын кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхгүй байгаа эс үйлдэхүй хууль бус болохыг тогтоолгож, кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхийг даалгах тухай нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан. Нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлийн тухайд, Б.Бат-Үнэнгийн зүгээс тухайн газруудыг 2017 оноос эхлэн хууль ёсны дагуу өмчилж авсан байдаг. Тухайн үед худалдах, худалдан авах гэрээний дагуу өмчилж авахад ямар нэгэн байдлаар эрхийн доголдолгүй байсан. Тухайн худалдагч талуудад үл хөдлөх эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийн гэрчилгээ гарсан байсан. Гэрчилгээ олгогдсоны үндсэн дээр Б.Бат-Үнэнгийн зүгээс тухайн газруудыг худалдаж авч, өмчлөгчөөр бүртгүүлж гэрчилгээ олгогдсон. Гэтэл 2020 оноос эхлэн зарим газрууд нь шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн санд бүртгэлтэй байж байгаад бүртгэл нь байхгүй болж эхэлсэн. Зарим газрууд нь буюу өмнө дурдсан газрууд нь шинэчилсэн газрын кадастрын мэдээллийн санд бүртгэлгүй, бүртгэгдэхгүй байсан. Үүнтэй холбоотой, Баянчандмань сумын Засаг даргад хандсан. Гэтэл Баянчандмань сумын Засаг даргын зүгээс 2022 оны 07 дугаар сарын 22-ны өдөр хүсэлт гаргагч нь холбогдох нотлох баримтаа ирүүлээгүй буюу анхны газар өмчлөгчтэй холбоотой захирамж, түүнтэй холбоотой баримтууд ирээгүй тул шийдвэрлэх боломжгүй гэж хэлдэг. ... Эхлээд тайлбар ирүүлэхдээ захирамж байхгүй буюу А/360, А/388 дугаартай захирамжуудтай холбоотой асуудал хөндөгддөг. Дараагийн тайлбараар тус захирамжуудыг илт хууль бус хэмээн үзэж, цаг хугацааг дуусгавар болгож хаалт хийсэн гэж тайлбарладаг. Үүнээс үзэхэд хариуцагчийн зүгээс анхны газар өмчлөгчид газар өмчлөх эрх олгосон захирамжтай холбоотой асуудлыг хөндөөд байдаг. Б.Бат-Үнэнгийн зүгээс өмнө дурдсан 2017 оноос хойш эхлэн газар худалдах, худалдан авах гэрээний дагуу өөрийн өмчлөлд шилжүүлсэн байдаг. Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.1.3-т газар өмчлөгч нь өөрийн газрыг чөлөөтэй захиран зарцуулах, бусдад худалдах, бэлэглэх, өвлүүлэх эрхтэй гэж зааж өгсөн байдаг. Тус хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.1-т иргэнд өмчлүүлсэн эрх бүхий Засаг даргын шийдвэрийг Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас олгосон нэгж талбарыг үндэслэн Улсын бүртгэлийн байгууллага бүртгэж, гэрчилгээ олгогдсоноор өмчлөх эрх баталгаажна гэж заасан байдаг. Анх газар өмчилж авахад гуравдагч этгээд нар буюу анхны газар өмчлөгч нарт газар өмчлөх эрхийн гэрчилгээ олгогдсон байсан. Газрын тухай хуульд заасны дагуу өмчлөх эрх нь баталгаажсан. Хоёрдугаарт, тухайн өмчлөх эрх нь баталгаажсан иргэд газрыг чөлөөтэй захиран зарцуулах буюу худалдах эрхтэй байсан. Үүнийг үндэслээд Б.Бат-Үнэнгийн зүгээс тус газруудыг худалдаж авч өмчлөгчөөр бүртгүүлсэн. Монгол Улсын Иргэний хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-т эд хөрөнгө шилжүүлж байгаа этгээд нь өмчлөгч биш болохыг өмчлөх эрх олж авч байгаа этгээд мэдээгүй буюу мэдэх боломжгүй байсан тохиолдолд түүнийг шударга өмчлөгч гэнэ гэж заасан. Тиймээс Б.Бат-Үнэнгийн зүгээс тухайн газруудын шударга өмчлөгч. Хоёрдугаарт, Засаг дарга хаалт хийх болон шинэчилсэн мэдээллийн санд бүртгэхгүй байгаа үйлдэл нь өөрөө хуульд нийцсэн үү гэдэг асуудал үүснэ. Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 66 дугаар зүйлийн 66.1-т заасны дагуу Засаг дарга нь бусад хууль тогтоомжид заасан өөрийн бүрэн эрхийн дагуу шийдвэр гаргахдаа захирамж гаргана гэж заасан байдаг. Өөрийнх бүрэн эрхэд хамааралтай гэж үзээд шийдвэр гаргасан тохиолдолд захиргааны байгууллагын зүгээс захиргааны акт гаргахтай холбоотой Захиргааны ерөнхий хуульд заасан тодорхой журмыг баримтлах ёстой байсан. Гэтэл тэр журмын дагуу ямар нэгэн шийдвэр гаргах ажиллагаа хийгээгүй. Гуравдугаарт, хариуцагчийн зүгээс нэхэмжлэлийн шаардлагын татгалзлын үндэслэлээ гуравдагч этгээд буюу анхны газар өмчлөгч нарт газар олгосон шийдвэртэй холбоотой асуудлыг хөнддөг. Захирамж хууль бус, захирамжийн хавсралт өөр гэх зэргээр тайлбарладаг. Үүнийг тайлбарлахдаа тухайн үед Газрын даамлаар ажиллаж байсан ажилтны буруутай үйл ажиллагаанаас үүссэн үр дагавар гэж өөрсдөө ч тайлбарлаж, үүнийг хүлээн зөвшөөрдөг. Төрийн захиргааны байгууллагын ажилтны хууль бус үйлдлийн улмаас үүссэн үр дагавар өмчлөх эрхийг шударгаар олж авсан буюу хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд олж авсан нэхэмжлэгчид хариуцуулах нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.8-т заасан хууль ёсны итгэл хамгаалах зарчимд нийцэхгүй байна. Итгэл хамгаалах зарчмын хүрээнд нэхэмжлэгчийн итгэл нь хэрхэн хамгаалагдах вэ гэхээр төрийн байгууллагын гаргасан шийдвэрийг үндэслэж нэхэмжлэгч газрыг өмчилж авч байгаа. Хууль ёсны дагуу гарсан. Газар өмчлөх эрхийн гэрчилгээ байсан. Гэрчилгээг үндэслэж өөрийн нэр дээр худалдах, худалдан авах гэрээний дагуу шилжүүлж авсан. Тиймээс хуульд заасны дагуу олгогдож, баталгаажсан газар өмчлөх эрхийг шилжүүлж авсан учраас нэхэмжлэгчийн зүгээс итгэл хамгаалах зарчим үйлчлэх ёстой гэж үзэж байна. Тийм учраас нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж өгнө үү гэжээ.

8. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Ц.Сайнбат шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: Нэхэмжлэлийн шаардлага нь улсын бүртгэлд бүртгэсэн байсан 4 газрын цаг хугацааг дуусгавар болгож хаасан, 3 нэгж талбарын дугаар бүхий газрыг бүртгэхгүй байгаа үйл ажиллагаатай холбогдуулж гаргаж байгаа. Хариуцагчийн хэлж байгаа тайлбар нь анхны өмчлөлтэй холбоотой. Өөрөөр хэлбэл, Б.Бат-Үнэн гэдэг хүн мэдэх боломжгүй. Хоёрдугаарт, Б.Бат-Үнэн гэдэг хүн тухайн ажиллагаанд оролцоогүй, Б.Бат-Үнэнгийн эрхийг зөрчиж байгаа гэдэг баримт харагдаж байгаа. Өмчлөх эрх яаж үүсэх вэ гэхээр холбогдох баримт бичгийг анхны өмчлөгч нар бүрдүүлээд тухайн бүрдүүлсэн бичиг баримтыг төрийн байгууллага хянаж шалгах үүрэгтэй. Энэ үүргээ хэрэгжүүлээд шийдвэр гарч байгаа. Засаг даргын захирамж гарч байгаа. Үүнийг улсын бүртгэлд бүртгүүлснээр өмчлөх эрх үүснэ. Өмчлөх эрх үүссэнээр тухайн этгээд тухайн өмчөө захиран зарцуулах эрх нь үүснэ. Энэ үйл ажиллагаанд төрийн байгууллага төр өөрөө хариуцлагатай хандаж, хянаж шалгах, тухайн баримт бичгийн үнэн зөв болохыг хариуцаж энэ ажиллагааг хийх ёстой. Гэтэл хариуцагчийн тайлбарлаж байгаагаар Газрын даамал Д.Гэрэлхүү нь хууль бус үйл ажиллагаа эрхэлсэн гэж ярьдаг. Д.Гэрэлхүү гэх хүн тухайн цаг үедээ Баянчандмань сумын төрийн албыг төлөөлж холбогдох баримт бичгүүдээ хянаж үзээд шийдвэр гаргасан. Засаг даргын захирамж гарсан байдаг. Энэ захирамжийг үндэслээд улсын бүртгэл нь бүртгэсэн. 360, 388 гээд 2 захирамж яригдаж байгаа. 360 дугаартай захирамжийн хувьд сумын архивт үзлэг хийхэд тухайн архиваас алга болсон. Архивт нь эх хувиар байхгүй. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад ганц байгаа хувь нь гэвэл улсын бүртгэлээс гарч ирсэн хувь байгаа. Хуурамч гэдгийг н.Энхжаргал гэдэг хүний мэдүүлгээр хуурамч байсан. Мөн прокурорын тогтоолоор хуурамч гэдэг нь нотлогдож байгаа гэдэг зүйлийг ярьж байгаа. н.Энхжаргал гэдэг хүний мэдүүлэг нь үндэслэлтэй биш. Буруу мэдүүлэг өгсөн асуудал байна. 5000 м.кв-аар газар өмчлүүлж байгаагүй гэдэг асуудлыг яриад тэрийг хариуцагчийн зүгээс 5000 м.кв-аар газар олгож байгаагүй байхад энэ хүмүүст 5000 м.кв-аар газар олгосон байна гэж бүх хэрэгт хамааруулж ярьдаг. Гэтэл хавсралт сольсон асуудал нь газрын хэмжээ, м.кв-т огт өөрчлөлт орохгүйгээр хавсралтад дурдсан нэрийг сольсон гэж тайлбарладаг. Нэрийг нь сольсон юм бол тэр газар нь багасгах боломжгүй газар. н.Энхжаргал гэдэг хүний мэдүүлэг нь асуудалтай, зөрүүтэй үйл баримтууд байгаа. Прокурорын тогтоолын хувьд гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай байна гэж дүгнээд байгаа. ... Өөрөөр хэлбэл, нотлох баримт нь бүрэн цуглаагүй. Гэм буруутай болох нь шүүхээр тогтоогдоогүй байхад энэ үйл баримтыг бүрэн гүйцэт тогтоосон мэт хурлын танхимд ярьж болохгүй. Б.Бат-Үнэнгийн тухайд өмчлөх эрх нь баталгаажсан улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн газруудыг худалдаж авсан. Гэтэл төрийн байгууллага холбогдох шийдвэрээ гаргаад баталгаажуулсан учраас үйл ажиллагаанд нь итгэсэн. Итгэсэн учраас газрыг худалдаж авсан. Энэ үеэс Б.Бат-Үнэнгийн тухайд итгэл хамгаалах зарчим үйлчлэх ёстой гэж үзэж байна. Б.Бат-Үнэн гэдэг хүнд хууль бус үйл ажиллагаа байгаа гэж үзэж байгаа бол тэр асуудал нь Б.Бат-Үнэн гэх хүнд хамаагүй. ... Сумын архивт очоод үзлэг хийхээр 360 дугаартай захирамж нь эх хувиараа байхгүй. Хаачсан юм бэ гэхээр мэдэхгүй гэж хэлдэг. Үүнд төрийн албан хаагч хариуцлага хүлээгээгүй. Төрийн албан хаагчийн буруутай үйл ажиллагааны улмаас гарч байгаа үр дагаврыг төр өөрөө хариуцах хуулийн зохицуулалт байгаа. 10 дугаар сарын 27-ны өдөр цаг хугацааг дуусгавар болгож хаасан. Захиргааны ерөнхий хуульд заасан журмыг баримтлаагүй. Өөрөөр хэлбэл, нөхцөл байдлыг тогтоож, баримтаар нотолж мэдэгдэх, сонсгох ажиллагаа явуулсны үндсэн дээр энэ ажиллагаа явагдаагүй. Хоёрдугаарт, Б.Бат-Үнэн хууль ёсны дагуу өмчлөх эрх олж авсан. Ямар нэгэн хууль бус гэсэн баримт хэрэгт цугларсан нотлох баримтад байхгүй. Д.Гэрэлхүүгийн мэдүүлэгт айхтар зүйл ярьж байна. Дарамталсан, сүрдүүлсэн, хүмүүс орж ирсэн гэж. Энэ асуудал бол Б.Бат-Үнэн гэх хүн мэдэхгүй. Ийм учраас Б.Бат-Үнэнд холбогдох нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүрэн хангаж, эрхийг нь сэргээж өгнө үү гэжээ.

9. Хариуцагч Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг дарга Г.Ариунболд шүүхэд бичгээр ирүүлсэн тайлбартаа: Иргэн Б.Бат-Үнэнд газар худалдах, худалдан авах гэрээний үндсэн дээр газар худалдсан М.Шинэбаяр 4116036245, Ц.Явуухулан 4116036246, А.Оюун-Эрдэнэ 4116036247, Ө.Энх-Учрал 4116036248 нарт Сумын Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 тоот захирамжаар дээрхи нэр бүхий иргэдэд газар өмчлүүлсэн гэх боловч сумын архивт захирамж, хувийн хэрэг байхгүй байна.Улсын бүртгэлээс гэрчилгээ авсан 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 тоот захирамжийн хавсралтан дээр Засаг даргын нэр гарын үсэгтэй захирамжийн нүүрэн дээр дардаг тамга, гарын үсгийг хуулбарлан тавьсаныг илт хууль бус шийдвэр гэж үзэн 4116036245, 4116036246, 4116036247, 4116036248 нэгж талбаруудыг газрын кадастрын мэдээллийн сан дахь цаг хугацааг дуусган хаасан болно.

Эрдэнэ 3-р баг Дарцагтын ар 1 гудамж 118 А тоот, Улсын бүртгэлийн Г-1426004086 дугаартай гэрчилгээтэй 18600335339703 нэгж талбарын дугаартай газрын анхны өмчлөгчөөр Б.Эрдэнэжаргал бүртгэгдсэн, Эрдэнэ 3-р баг Дарцагтын ар д1 гудамж 227 тоот, Улсын бүртгэлийн Г-1426004088 дугаартай гэрчилгээтэй 18600337406021 нэгж талбарын дугаартай газрын анхны өмчлөгчөөр М.Уянга бүртгэгдсэн, Эрдэнэ 3-р баг Дарцагтын ар д1 гудамж 226 тоот, Улсын бүртгэлийн Г-1426004031 дугаартай гэрчилгээтэй 18600337444054 нэгж талбарын дугаартай газрын анхны өмчлөгчөөр М.Жаргалдорж нар бүртгэгдсэн боловч тус бүртгэлийг хийлгэсэн Сумын Засаг даргын 2014 оны 11 сарын 14-ний өдрийн А/388 тоот захирамжаар Б.Эрдэнэжаргал, М.Уянга, М.Жаргалдорж нарт газар өмчлүүлсэн шийдвэр гараагүй байна. Хавсралтаар: Сумын Засаг даргын 2014 оны А/388 дугаар захирамжийг хавсаргав гэжээ.

10. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч А.Мөнхтулга шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: Нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хүлээн зөвшөөрөхгүй. Хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү. Үндэслэл нь, нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодруулаад, 7 газартай холбоотой асуудлыг хөндөж 10 газар байсныг багасгасан байна. Засаг даргын хувьд боломжгүй гэх хариуг өгснөөр энэ маргаан үүссэн. Өнөөдрийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг харахаар Газрын даамлын эрх мэдэлтэй холбоотой асуудлыг Засаг даргатай холиод байгаа асуудал харагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл, Газрын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлд Газрын даамлын эрх хэмжээг заасан. 23 дугаар зүйлийн 23.4.3-т кадастрын зургийг үйлдэх, газрыг улсын бүртгэлд бүртгэх, 23.4.4-т газрын мэдээллийн санг эрхлэх гэж заасан. Нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаад байгаа мэдээллийн сандаа бүртгүүлэх, шинэ мэдээллийн санд бүртгэх энэ асуудал бол Засаг даргын бүрэн эрхийн асуудал биш. Тийм учраас энэ нэхэмжлэлийн шаардлага Засаг даргад огт хамааралгүй. Маргаан бүхий 3 захирамж байгаа. 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А360 дугаартай захирамж. Энэ захирамжийг Засаг дарга Ц.Энхжаргал 10 иргэнд холбогдуулан 5000 м.кв-аар гаргаагүй гэж хэлдэг. Шүүхэд гэрчийн мэдүүлгүүд өгсөн. Бүх хэрэгт байгаа. Мөн 2014 оны А388 дугаартай захирамж дээр 2017 онд газар өмчилсөн. 2017 онд бичиг баримтуудаа өгсөн гэж нэхэмжлэгч тал тайлбарладаг. Гэтэл 2014 оны захирамж дээр нэр нь ороод явсан. Энэ захирамжуудын хавсралтыг нь өөрчилдөг эсхүл шинээр хуурамч захирамж гаргадаг. Тэгээд үүнийг улсын бүртгэлд баталгаажуулсан асуудал байгаа. Энэ захирамжууд түүнтэй холбоотой хувийн хэргүүд дээр Баянжаргалан сумын Засаг даргын Тамгын газарт үзлэг хийсэн. 2 ч удаа үзлэг хийсэн. Б.Бат-Үнэн түүний өмнөх өмчлөгч нарын нэг ч хувийн хэрэг, материал огт байдаггүй. Хэнтэй холбоотой вэ гэхээр тухайн үед ажиллаж байсан Газрын даамал Д.Гэрэлхүүтэй холбоотой. Үүнтэй холбоотой нотлох баримтуудыг прокурорын тогтоол, цагдаагийн газарт өгсөн мэдүүлэг хавтаст хэрэгт авагдсан. 10 орчим захирамжийг хуурамчаар үйлдэж, хавсралтыг сольсон гэж гэрчийн мэдүүлэг өгсөн. Хууль ёсны өмчлөгч мөн үү эсхүл биш үү. Улсын бүртгэлийн гэрчилгээтэй байгаа учраас эдгээр хүмүүс төрийн байгууллагын асуудал гэж хөндөөд байгаа. Эхлээд төрийн байгууллагаас албан ёсоор ийм шийдвэрүүд гараагүй, хууль ёсны өмчлөгч биш, энэ асуудлыг шийдье, боломжгүй гэдэг хариуг өгөөд байгаа. Түүнээс өнөөдрийн байдлаар улсын бүртгэлийн гэрчилгээгээр хүчингүй болгосон ийм асуудал байхгүй. Цагдаагийн байгууллагад бид удаа дараа хандсан. Хэргийг дандаа хэрэгсэхгүй болгодог. Хамгийн гол нь газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй газарт захирамжуудыг хуурамчаар үйлдэж, хавсралтыг өөрчилсөн маягаар гаргасан байдаг. Ийм учраас хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү. Б.Бат-Үнэн гэх хүн шударга эзэмшигч биш. А/360 дугаартай захирамжийг хуурамчаар гаргуулсан. Нөлөөлсөн байх магадлал маш өндөр байгаа. Д.Гэрэлхүү гэх хүнтэй холбоотой асуудал яригдаад байгаа. Газрын даамалд захирамж гаргах эрх байхгүй. Нарийн бичгийн дарга, Д.Гэрэлхүү, Засаг дарга бүгдээрээ тайлбараа өгсөн. Захирамжийн дугаарыг Д.Гэрэлхүү өөрөө ороод гуйгаад авчихдаг. Тэгээд Засаг даргаар гарын үсэг зуруулах гэхээр зурахгүй болохоор нь өөрөө тамга, гарын үсгийг канондаад компьютер дээрээ бэлдсэнээ гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, захирамжид гарын үсэг зурсан, зураагүйг өөрөө мэдэж байгаа. Хоёрдугаарт, энэ гарын үсэг эргэлзээтэй байна гэдэг гэрч байгаа. Гуравдугаарт, захирамжийн хавсралт дээр огт гарын үсэг зурдаггүй. Д.Гэрэлхүү гэдэг хүн гарын үсэг, тамга захирамж дээр байдгийг хуулж аваад хавсралт дээр дараад явдаг. Ингээд улсын бүртгэл рүү явуулсан асуудал байдаг. ... Засаг даргыг бүртгэлээс хассан гэж хэлэх гээд байх шиг байна. Засаг даргын үүрэг биш. Засаг дарга бол боломжгүй байна гэх хариуг өгсөн болохоос биш бүртгэлээс хассан гэдэг хариуг өгөөгүй ... гэжээ.

11. Гуравдагч этгээд Ц.Явуухулан шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: Анх 2017 оны 09 дүгээр сард Э.Батгэрэл гэх хүн надад нэг газар очоод гарын үсэг зурчих. Тэгээд 100.000 төгрөг өгнө гэсэн. Дараа нь ямар нэгэн асуудал үүсэхгүй гэсэн. Үүний дагуу тухайн үедээ зөвшөөрсөн болно. Тэгээд биднийг машинтай хүмүүс ирж авч Төв аймагт очсон. Бид юу ч бодолгүй гарын үсэг зурсан. Тиймээс энэ яригдаж байгаа Бат-Үнэн гэх хүнд газар худалдсан гэх асуудал болоод өөрийн нэр дээр газрын гэрчилгээ авсан гэх зүйлс нь үндэслэлгүй зүйл юм. ... Надад газар өмчилсөн гэх гэрчилгээ байхгүй бөгөөд өнөөдрөөр л энэ зүйлийн талаар мэдэж байна. Үүнээс шалтгаалж миний бие нь ахин газар өмчлөх эрхгүй болж байна[4] ... гэжээ.

12. Гуравдагч этгээд А.Оюун-Эрдэнэ шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: ... Анх 2017 оны 09 дүгээр сард Э.Батгэрэл гэх хүн надад нэг газар очоод гарын үсэг зурчих тэгээд 100.000 төгрөг өгье. Дараа нь ямар нэгэн асуудал үүсэхгүй гэсэн. Үүний дагуу тухайн үедээ зөвшөөрсөн болно. Тэгээд биднийг машинтай хүмүүс ирж авч Төв аймагт очиж би юу ч бодолгүй гарын үсэг зурсан болно. Тиймээс энэ яригдаж байгаа Б.Бат-Үнэн гэх хүнд газар худалдсан гэх асуудал болоод өөрийн нэр дээр гэрчилгээ авсан гэх зүйлс нь үндэслэлгүй зүйл юм. ... Надад газар өмчилсөн гэх гэрчилгээ байхгүй бөгөөд өнөөдрөөр л энэ зүйлийн талаар мэдэж байна[5]. ... гэжээ.

13. Гуравдагч этгээд М.Шинэбаяр шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: ... 2017 оны 09 дүгээр сард анх Э.Батгэрэл гэдэг залуу утсаар залгаад 100.000 төгрөгтэй, болох уу гэсэн. Тэгээд би юун 100.000 төгрөг гэсэн чинь ирээд нэг гарын үсэг зураад болоо гэсэн. Тэгээд би Э.Батгэрэлтэй уулзаад байж байтал надаас өөр бас хэдэн хүмүүс байсан. Тэгээд яасан юм гээд асуусан чинь зүгээр нэг гарын үсэг зураад болоо тэгээд 100.000 төгрөг өгье гэсэн. ... Төв аймаг ороод нэг гарын үсэг зураад болоо гээд машиндаа суулгаад бид хэд явсан. Тэгээд нэг юманд гарын үсэг зуруулсан. Дараа нь тэр хүмүүс хэлэхдээ та хэдэд дараа нь ямар нэг асуудал гарахгүй гэж хэлсэн. ... ямар нэг газрын гэрчилгээ аваагүй бөгөөд ямар нэгэн газар худалдах, зарах үйлдэл хийгээгүй тул би ямар нэг гэрчилгээ аваагүй. ...[6] гэжээ.

14. Гуравдагч этгээд Ө.Энх-Учрал шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: ... 2017 онд өөрийн найз болох Батгэрэлээр дамжуулан өөрийн газар өмчлөх эрхээ 100.000 төгрөгийн дүнгээр тухайн хүнд өгсөн. Тухайн үед өөрийн иргэний үнэмлэхээ канондан өгсөн. Тухайн хүн та нарын хувьд ямар ч асуудал гарахгүй гэж тайлбарласан. Тухайн шүүх хуралд оролцох боломжгүй байгаа тул ямар ч шийдвэр гаргасан шийдвэрийг хүлээн авна[7] гэжээ.

15. Гуравдагч этгээд М.Уянга шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: ... Энэ газрын талаар мэдэх зүйл байхгүй. Шүүхэд гаргаж өгөх баримт байхгүй. Энэ хэргийг шийдвэрлэх шүүх хуралд би оролцохгүй. Намайг оролцуулахгүйгээр энэ хэргийг шийдвэрлэж өгнө үү. ...[8] гэжээ.

16. Гуравдагч этгээд Б.Эрдэнэжаргал шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: ... энэ газрын асуудал надад ямар ч хамааралгүй тул миний хүсэлтийг хүлээн авна уу. ...[9] гэжээ.

17. Гуравдагч этгээд М.Жаргалдоржийн тухайд, Хорих 461 дүгээр ангид хоригдож байгаа бөгөөд шүүхээс 2024 оны 02 дугаар сарын 06-ны өдөр очиж, нэхэмжлэлийн хувийг гардуулж, хариу тайлбар ирүүлэх 14 хоногийн хугацаа тогтоосон. Уг хугацаанд хариу тайлбар ирүүлэхийг мэдэгдэн хорих ангийн удирдлагаар дамжуулан удаа дараа шаардсан боловч М.Жаргалдорж нь хариу тайлбараа бичиж өгөөгүй байна[10] гэсэн тайлбарыг ирүүлжээ.

18. Тухайн захиргааны хэрэгт Ц.Явуухулан, А.Оюун-Эрдэнэ, М.Шинэбаяр, Ө.Энх-Учрал, М.Уянга, Б.Эрдэнэжаргал, М.Жаргалдорж нарыг бие даасан шаардлага гаргаагүй гуравдагч этгээдээр оролцуулсан, гуравдагч этгээд А.Оюун-Эрдэнэ, М.Шинэбаяр, Ө.Энх-Учрал, М.Уянга, Б.Эрдэнэжаргал нар шүүх хуралдаанд биечлэн оролцохгүй гэсэн бөгөөд гуравдагч этгээд М.Жаргалдорж, Ц.Явуухулан нарыг шүүх хуралдаанд цахимаар оролцох хүсэлт гаргасны дагуу шүүхэд ирүүлсэн мейл хаягаар холбох гэсэн боловч, тэдгээр гуравдагч этгээдүүд цахимаар орж ирээгүй. Мөн хэргийн оролцогчдын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нараас тэдгээрийг шүүх хуралдаанд оролцуулахгүйгээр хэргийг шийдвэрлэх хүсэлт гаргасан, Ц.Явуухулан, М.Жаргалдорж нар нь хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр цахимаар шүүх хуралдаанд оролцоогүй тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 91 дүгээр зүйлийн 91.4 дэх хэсэгт зааснаар тэдгээрийн тайлбарыг шүүх хуралдаанд уншиж сонсгон хэргийг хянан шийдвэрлэсэн болно.

 

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Нэхэмжлэгч Б.Бат-Үнэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Тамирын нэхэмжлэлтэй, Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргад холбогдох захиргааны хэргийг хуульд заасан журмын дагуу хэрэгт авагдаж, шүүх хуралдаанаар хэлэлцэгдсэн нотлох баримтууд, хэргийн оролцогч, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нарын шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбарт тулгуурлан дор дурдсан үндэслэлээр нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэх үндэслэлтэй гэж шүүх дүгнэлээ.

1. Нэхэмжлэгч Б.Бат-Үнэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэлийн шаардлагаа олон удаа өөрчилж, нэмэгдүүлсэн бөгөөд шүүхээс нэхэмжлэлийн шаардлагыг тодруулахад Б.Бат-Үнэнгийн өмчлөлийн нэгж талбарын (4116036245), (4116036247), (4116036248), (4116036246) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн сангаас цаг хугацааг дуусгавар болгон хаалт хийсэн Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргын үйлдлийг хууль бус болохыг тогтоолгох, (18600335439703), (18600337406021), (18600337444054) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоолгож, кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхийг даалгах-аар эцсийн байдлаар тодорхойлсон, шүүхээс эдгээр шаардлагын хүрээнд хэргийг хянан шийдвэрлэсэн болно.

Маргааны үйл баримтуудын талаар:

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс гаргасан Б.Бат-Үнэнийн өмчлөлийн нэгж талбарын (4116036245), (4116036247), (4116036248), (4116036246) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн сангаас цаг хугацааг дуусгавар болгон хаалт хийсэн Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргын үйлдлийг хууль бус болохыг тогтоолгож, кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхийг даалгах нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд:

2. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаар захирамжаар Мөнхбат овогтой Шинэбаяр /хавсралтын 2 дугаарт/, Өлзийхутаг овогтой Энх-Учрал /хавсралтын 4 дугаарт/, Цэрэндорж овогтой Явуухулан /хавсралтын 5 дугаарт/, Алтантогос овогтой Оюун-Эрдэнэ /хавсралтын 6 дугаарт/ нарт тус сумын 3-р баг, Поошигт нэртэй газарт байршилтай 5000 мкв газар өмчлүүлсэн гэх захирамж аймгийн Улсын бүртгэлийн архивт хадгалагдаж байна.

2.1. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаар захирамжаар /хавсралтын 2 дугаарт нэрийг бичсэн/ Мөнхбат овогтой Шинэбаярт өмчлүүлсэн гэх тус сумын 3-р баг, Поошигт нэртэй газарт 5000 мкв газрыг Төв аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газар Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгж талбарын 4116036245 дугаарт 2018 оны 02 дугаар сарын 08-ны өдөр бүртгэсэн. Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтсээс тухайн 5000 мкв газрыг өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004450 дугаарт бүртгэн, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000518971 дугаартай гэрчилгээг М.Шинэбаярт олгосон.

М.Шинэбаяр нь 2018 оны 02 дугаар сарын 08-ны өдөр Баянчандмань сумын 3-р баг Эрдэнэд байрлах 5000 мкв газрын өмчлөлийн захирамж гаргуулах, улсын бүртгэлд газрын материал бүрдүүлж өгөх, кадастрын зураг, гэрчилгээ гаргуулах бусдад худалдах бэлэглэх, төлбөр тооцоо хийх ... бүрэн эрхийг Б.Мөнхчулуунд итгэмжлэлээр олгосон.

Б.Мөнхчулуун нь М.Шинэбаярыг төлөөлөн Б.Бат-Үнэнтэй 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр Газар худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж, нотариатчаар гэрчлүүлэн, М.Шинэбаярын өмчийн 5000 мкв газрыг Б.Бат-Үнэнд 500.000 /таван зуун мянган/ төгрөгөөр худалдаж, Б.Бат-Үнэн Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн газарт мэдүүлэг гаргаснаар тус хэлтэс өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004450 дугаарт бүртгэгдсэн, нэгж талбарын 4116036245 дугаартай газрыг өмчлөгчөөр Б.Бат-Үнэнийг бүртгэж, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000519984 дугаартай гэрчилгээг Б.Бат-Үнэнд олгосон. Мөн 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр газрын кадастрын мэдээллийн санд тухайн нэгж талбарын 4116036245 дугаартай газрыг Б.Бат-Үнэнгийн нэр дээр бүртгэжээ[11].

2.2. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаар захирамжийн /хавсралтын 4 дугаарт нэрийг бичсэн/ Өлзийхутаг овогтой Энх-Учралд өмчлүүлсэн гэх газрыг Төв аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газар Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгж талбарын 411603248 дугаарт 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдөр бүртгэсэн. Ө.Энх-Учрал нь Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаснаар тус хэлтсээс тухайн 5000 мкв газрыг өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004448 дугаарт бүртгэн, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000518973 дугаартай гэрчилгээг Ө.Энх-Учралд олгосон.

Ө.Энх-Учрал нь Б.Бат-Үнэнтэй Газар худалдах, худалдан авах гэрээ-г 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр байгуулж, нотариатчаар гэрчлүүлэн, маргаан бүхий 5000 мкв газрыг Б.Бат-Үнэнд 500.000 /таван зуун мянган/ төгрөгөөр худалдаж, Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст хүсэлт гаргаснаар, тус хэлтэс нэгж талбарын 4116036248 дугаартай, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004448 дугаарт бүртгэгдсэн 5000 мкв газрын өмчлөгчөөр Б.Бат-Үнэнийг бүртгэж, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000518985 дугаартай гэрчилгээг Б.Бат-Үнэнд олгосон, бөгөөд Газрын кадастрын мэдээллийн санд нэгж талбарын 4116036248 дугаартай газрыг Б.Бат-Үнэнгийн нэр дээр 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр бүртгэжээ[12].

2.3. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаар захирамжаар /хавсралтын 5 дугаарт нэрийг бичсэн/ Цэрэндоржийн Явуухуланд өмчлүүлсэн гэх Баянчандмань сумын Эрдэнэ, 3 дугаар багийн Поошигт торлогтын ам 2 дугаар гудамжны 2 тоот хаягт байршилтай 5000 мкв газрыг Төв аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газар Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгж талбарын 4116036246 дугаарт иргэн Ц.Явуухулангийн нэр дээр 2018 оны 02 дугаар сарын 08-ны өдөр бүртгэсэн. Ц.Явуухулан нь Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаснаас тус хэлтсээс тухайн 5000 мкв газрыг өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004452 дугаарт бүртгэн, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000518969 дугаартай гэрчилгээг Ц.Явуухуланд олгосон.

Ц.Явуухулан нь Б.Бат-Үнэнтэй Газар худалдах, худалдан авах гэрээ-г 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр байгуулж, нотариатчаар гэрчлүүлэн, маргаан бүхий 5000 мкв газрыг Б.Бат-Үнэнд 500.000 /таван зуун мянган/ төгрөгөөр худалдаж, Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст хүсэлт гаргаснаар, тус хэлтэс нэгж талбарын 4116036245 дугаартай, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004452 дугаарт бүртгэгдсэн 5000 мкв газрын өмчлөгчөөр Б.Бат-Үнэнийг бүртгэж, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000518985 дугаартай гэрчилгээг Б.Бат-Үнэнд олгосон, бөгөөд Газрын кадастрын мэдээллийн санд нэгж талбарын 4116036245 дугаартай газрыг Б.Бат-Үнэнгийн нэр дээр 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр бүртгэжээ[13].

2.4. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаар захирамжаар /хавсралтын 6 дугаарт нэрийг бичсэн/ Алтантогос овогтой Оюун-Эрдэнэд тус сумын 3-р баг, Поошигт нэртэй газарт 5000 мкв өмчлүүлсэн гэх газрыг Төв аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газрын Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгж талбарын 4116036247 дугаарт иргэн А.Оюун-Эрдэний нэр дээр 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдөр бүртгэсэн. А.Оюун-Эрдэнэ нь Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаснаас тус хэлтсээс тухайн 5000 мкв газрыг өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004451 дугаарт бүртгэн, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000518970 дугаартай гэрчилгээг А.Оюун-Эрдэнэд олгосон.

А.Оюун-Эрдэнэ нь 2018 оны 02 дугаар сарын 08-ны өдөр Баянчандмань сумын 3-р баг Эрдэнэд байрлах 5000 мкв газрын өмчлөлийн захирамж гаргуулах, улсын бүртгэлд газрын материал бүрдүүлж өгөх, кадастрын зураг, гэрчилгээ гаргуулах бусдад худалдах бэлэглэх, төлбөр тооцоо хийх ... бүрэн эрхийг Б.Мөнхчулуунд итгэмжлэлээр олгосон.

Б.Мөнхчулуун нь А.Оюун-Эрдэнийг төлөөлөн Б.Бат-Үнэнтэй 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр Газар худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж, нотариатчаар гэрчлүүлэн, А.Оюун-Эрдэний өмчийн 5000 мкв газрыг Б.Бат-Үнэнд 500.000 /таван зуун мянган/ төгрөгөөр худалдаж, Б.Бат-Үнэн Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн газарт мэдүүлэг гаргаснаар тус хэлтэс өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004451 дугаарт бүртгэгдсэн, нэгж талбарын 4116036247 дугаартай газрыг өмчлөгчөөр Б.Бат-Үнэнийг бүртгэж, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000518983 дугаартай гэрчилгээг Б.Бат-Үнэнд олгосон. Мөн 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдөр газрын кадастрын мэдээллийн санд тухайн нэгж талбарын 4116036247 дугаартай газрыг Б.Бат-Үнэнгийн нэр дээр бүртгэсэн байна[14].

3. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс (18600335439703), (18600337406021), (18600337444054) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоолгож, кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхийг даалгах нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд:

Баянчандмань сумын Засаг даргын 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388 дугаар захирамжаар газар өмчилж авах хүсэлтээ ирүүлсэн 21 иргэнд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар үнэ төлбөргүй газар өмчлүүлэх-ээр шийдвэрлэсэн, уг захирамжийн хавсралтын 3 дугаарт Мордийновын Жаргалдорж, 4 дугаарт Мордийновын Уянга, 8 дугаарт Бүүмэдийн Эрдэнэжаргал нарт тус сумын 3-р баг, Дарцагтын ар гэх нэртэй газарт байршилтай тус бүр 5000 мкв газар өмчлүүлэх гэсэн захирамж аймгийн Улсын бүртгэлийн архивт хадгалагдаж байна.

3.1. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388 дугаар захирамжаар /хавсралтын 3 дугаарт нэрийг бичсэн/ М.Жаргалдоржид тус сумын 3-р баг, Дарцагтын ар нэртэй газарт 5000 мкв өмчлүүлсэн гэх газрыг Төв аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газрын Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгж талбарын 18600337444054 дугаарт иргэн М.Жаргалдоржийн нэр дээр 2017 оны 07 дугаар сарын 27-ны өдөр бүртгэсэн. М.Жаргалдорж нь Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаснаас тус хэлтсээс тухайн 5000 мкв газрыг өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004061 дугаарт бүртгэн, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000511703 дугаартай гэрчилгээг М.Жаргалдоржид олгосон.

М.Жаргалдорж нь 2016 оны 08 дугаар сарын 15-ны өдөр Баянчандмань сумын 3-р баг Эрдэнэд байрлах 5000 мкв газрын өмчлөлийн захирамж гаргуулах, улсын бүртгэлд газрын материал бүрдүүлж өгөх, кадастрын зураг, гэрчилгээ гаргуулах бусдад худалдах бэлэглэх, төлбөр тооцоо хийх ... бүрэн эрхийг өөрийн ээж Д.Түмэндэлгэрт итгэмжлэлээр олгосон.

Д.Түмэндэлгэр нь М.Жаргалдоржийг төлөөлөн Б.Бат-Үнэнтэй 2017 оны 09 дүгээр сарын 11-ний өдөр Газар худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж, нотариатчаар гэрчлүүлэн, М.Жаргалдоржийн өмчийн 5000 мкв газрыг Б.Бат-Үнэнд 500.000 /таван зуун мянган/ төгрөгөөр худалдаж, Б.Бат-Үнэн Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн газарт мэдүүлэг гаргаснаар тус хэлтэс өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004031 дугаарт бүртгэгдсэн, нэгж талбарын 18600337444054 дугаартай газрыг өмчлөгчөөр Б.Бат-Үнэнийг бүртгэж, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000511479 дугаартай гэрчилгээг Б.Бат-Үнэнд олгон, бүртгэжээ[15].

3.2. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388 дугаар захирамжаар /хавсралтын 4 дугаарт нэрийг бичсэн/ М.Уянгад тус сумын 3-р баг, Дарцагтын ар нэртэй газарт 5000 мкв өмчлүүлсэн гэх газрыг Төв аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газрын Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгж талбарын 18600337406021 дугаарт иргэн М.Уянгын нэр дээр 2017 оны 07 дугаар сарын 27-ны өдөр бүртгэсэн. М.Уянга нь Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаснаас тус хэлтсээс тухайн 5000 мкв газрыг өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004088 дугаарт бүртгэн, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000517630 дугаартай гэрчилгээг М.Уянгад олгосон.

М.Уянга нь 2016 оны 08 дугаар сарын 15-ны өдөр Баянчандмань сумын 3-р баг Эрдэнэд байрлах 5000 мкв газрын өмчлөлийн захирамж гаргуулах, улсын бүртгэлд газрын материал бүрдүүлж өгөх, кадастрын зураг, гэрчилгээ гаргуулах бусдад худалдах бэлэглэх, төлбөр тооцоо хийх ... бүрэн эрхийг ээж Д.Түмэндэлгэрт итгэмжлэлээр олгосон.

Д.Түмэндэлгэр нь М.Уянгыг төлөөлөн Б.Бат-Үнэнтэй 2017 оны 09 дүгээр сарын 11-ний өдөр Газар худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж, нотариатчаар гэрчлүүлэн, М.Уянгын өмчийн 5000 мкв газрыг Б.Бат-Үнэнд 500.000 /таван зуун мянган/ төгрөгөөр худалдаж, Б.Бат-Үнэн Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн газарт мэдүүлэг гаргаснаар тус хэлтэс өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004088 дугаарт бүртгэгдсэн, нэгж талбарын 18600337406021 дугаартай газрыг өмчлөгчөөр Б.Бат-Үнэнийг бүртгэж, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000511478 дугаартай гэрчилгээг Б.Бат-Үнэнд олгон, бүртгэжээ[16].

3.3. Баянчандмань сумын Засаг даргын 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388 дугаар захирамжаар /хавсралтын 8 дугаарт нэрийг бичсэн/ Б.Эрдэнэжаргалд тус сумын 3-р баг, Дарцагтын ар нэртэй газарт 5000 мкв өмчлүүлсэн гэх газрыг Төв аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газрын Газрын кадастрын мэдээллийн сангийн нэгж талбарын 18600335439703 дугаарт иргэн Б.Эрдэнэжаргалын нэр дээр 2017 оны 08 дугаар сарын 28-ны өдөр бүртгэсэн. Б.Эрдэнэжаргал нь Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаснаас тус хэлтсээс тухайн 5000 мкв газрыг өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004086 дугаарт бүртгэн, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000511443 дугаартай гэрчилгээг Б.Эрдэнэжаргалд олгосон.

Б.Эрдэнэжаргал нь 2016 оны 08 дугаар сарын 15-ны өдөр Баянчандмань сумын 3-р баг Эрдэнэд байрлах 5000 мкв газрын өмчлөлийн захирамж гаргуулах, улсын бүртгэлд газрын материал бүрдүүлж өгөх, кадастрын зураг, гэрчилгээ гаргуулах бусдад худалдах бэлэглэх, төлбөр тооцоо хийх ... бүрэн эрхийг Д.Түмэндэлгэрт итгэмжлэлээр олгосон.

Д.Түмэндэлгэр нь М.Эрдэнэжаргалыг төлөөлөн Б.Бат-Үнэнтэй 2017 оны 09 дүгээр сарын 11-ний өдөр Газар худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж, нотариатчаар гэрчлүүлэн, М.Эрдэнэжаргалын өмчийн 5000 мкв газрыг Б.Бат-Үнэнд 500.000 /таван зуун мянган/ төгрөгөөр худалдаж, Б.Бат-Үнэн Төв аймгийн Улсын бүртгэлийн газарт мэдүүлэг гаргаснаар тус хэлтэс өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн Г-1426004086 дугаарт бүртгэгдсэн, нэгж талбарын 18600335439703 дугаартай газрыг өмчлөгчөөр Б.Бат-Үнэнийг бүртгэж, газар өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн 000511477 дугаартай гэрчилгээг Б.Бат-Үнэнд олгон, бүртгэжээ[17].

4. Баянчандмань сумын Засаг даргаас дээрх нэр бүхий 7 иргэнд Баянчандмань сумын Засаг даргын 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388 дугаар захирамж болон 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаар захирамжаар маргаан бүхий газруудыг Монгол улсын Үндсэн хуульд Монгол улсын иргэнд өмчлүүлж болохоор заасан газраас хуульд заасан хэмжээ, болзол, шаардлага, журам нөхцөлөөр өмчлөлд нь шилжүүлсэн шийдвэр гараагүй болох нь дараах баримтуудаар тогтоогдоно. Үүнд:

4.1. Баянчандмань сумын Засаг даргаас хариу тайлбартаа хавсарган 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388 дугаар захирамжийг шүүхэд ирүүлсэн байх бөгөөд уг захирамжийн хавсралтад 21 иргэний нэр бичигдсэний дотор Мордийновын Жаргалдорж, Мордийновын Уянга, Бүүмэдийн Эрдэнэжаргал нарын нэр байхгүй байна[18].

4.2. Мөн Баянчандмань сумын Засаг даргын тайлбарт Иргэн Б.Бат-Үнэнд газар худалдах, худалдан авах гэрээний үндсэн дээр газар худалдсан М.Шинэбаяр 4116036245, Ц.Явуухулан 4116036246, А.Оюун-Эрдэнэ 4116036247, Ө.Энх-Учрал 4116036248 нарт Сумын Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 тоот захирамжаар дээрх нэр бүхий иргэдэд газар өмчлүүлсэн гэх боловч сумын архивт захирамж, хувийн хэрэг байхгүй байна. Улсын бүртгэлээс гэрчилгээ авсан 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 тоот захирамжийн хавсралтан дээр Засаг даргын нэр гарын үсэгтэй захирамжийн нүүрэн дээр дардаг тамга, гарын үсгийг хуулбарлан тавьсаныг илт хууль бус шийдвэр гэж үзэн 4116036245, 4116036246, 4116036247, 4116036248 нэгж талбаруудыг газрын кадастрын мэдээллийн сан дахь цаг хугацааг дуусган хаасан болно.

Эрдэнэ 3-р баг Дарцагтын ар 1 гудамж 118 А тоот, Улсын бүртгэлийн Г-1426004086 дугаартай гэрчилгээтэй 18600335339703 нэгж талбарын дугаартай газрын анхны өмчлөгчөөр Б.Эрдэнэжаргал бүртгэгдсэн, Эрдэнэ 3-р баг Дарцагтын ар д1 гудамж 227 тоот, Улсын бүртгэлийн Г-1426004088 дугаартай гэрчилгээтэй 18600337406021 нэгж талбарын дугаартай газрын анхны өмчлөгчөөр М.Уянга бүртгэгдсэн, Эрдэнэ 3-р баг Дарцагтын ар д1 гудамж 226 тоот, Улсын бүртгэлийн Г-1426004031 дугаартай гэрчилгээтэй 18600337444054 нэгж талбарын дугаартай газрын анхны өмчлөгчөөр М.Жаргалдорж нар бүртгэгдсэн боловч тус бүртгэлийг хийлгэсэн Сумын Засаг даргын 2014 оны 11 сарын 14-ний өдрийн А/388 тоот захирамжаар Б.Эрдэнэжаргал, М.Уянга, М.Жаргалдорж нарт газар өмчлүүлсэн шийдвэр гараагүй байна гэжээ.

4.3 Төв аймаг дахь Цагдаагийн газрын Мөрдөн байцаах тасгийн ахлах мөрдөгч цагдаагийн ахлах дэслэгч С.Эрдэнэбилэгийн 2019 оны 11 дүгээр сарын 07-ны өдрийн Баримт бичигт үзлэг хийсэн тэмдэглэл[19]-д Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргын 2014 оны захирамж ... нийт 443 захирамж гарсан байв. ... 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ны өдрийн А/388 дугаартай захирамж нь хавсралтад дурдагдсан нэр бүхий 21 иргэн 10.5 га газрыг өмчлүүлсэн. Хавсралт хэсэг ... 3. Ц.Алтанзул, 4. Г.Хүслэн, ... 8. Д.Оюунчимэг ... нарт олгосон байв. Тус захирамж нь боловсруулсан тэмдэг байхгүй, зүүн доод булан хэсэгт шифр дугаар байхгүй байв. 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ны өдрийн А/388 дугаар захирамжийг хуулбарлан хэрэгт хавсаргав ... гэж,

4.4 Мөн 2023 оны 04 дүгээр сарын 06-ны өдөр Баянчандмань сумын Засаг даргын Тамгын газрын архивын болон газрын даамлын бичиг баримт, газрын нэгж талбарын дугаарын хувийн хэрэгт нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийг оролцуулан шүүхээс хийсэн үзлэгээр[20] Ц.Явуухулан, А.Оюун-Эрдэнэ, М.Шинэбаяр, Ө.Энх-Учрал, М.Уянга, М.Жаргалдорж, Б.Эрдэнэжаргал нараас газар өмчлөхөөр гаргасан гэх хүсэлт өргөдлийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй, тус сумын Засаг даргын 2014, 2017 онуудын захирамжид 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388, 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаартай захирамж байхгүй ... байв гэж,

4.5 Дахин 2023 оны 09 дүгээр сарын 19-ний өдөр нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарыг оролцуулан хийсэн үзлэгээр[21] ... Засаг даргын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/360 дугаар захирамжаар анх газар өмчилсөн иргэдийн хувийн хэргээс Б.Бат-Үнэнд газраа зарсан гэх иргэдийн хувийн хэргийг шүүж үзэхэд дээрх иргэдийн хувийн хэргийн материал байхгүй байна. ... Захирамжийн эх хувь Захирамжийн товьёогт 2017.12.22 өдрийн А/360 газар өмчлүүлэх тухай, хуудасны тоо 0 гэсэн байна. 2017.12.22 өдрийн А/360 дугаар захирамж байхгүй, 228-р хуудаст 2017.12.22 өдрийн А/359 дугаар захирамж нь хавсралтын хамт байна. 230-р хуудаст 2017.12.27 өдрийн 361 дугаартай захирамж байна, гэж,

4.6 Баянчандмань сумын газрын даамлаар ажиллаж байсан Д.Гэрэлхүүгийн 2021 оны 09 дүгээр сарын 08-ны өдөр хэрэг бүртгэлтийн 193400368 дугаартай хэргийн мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өгсөн мэдүүлэгт[22] Би Баянчандмань сумын газрын даамлаар ажиллаж байх хугацаандаа буюу 2016 оны 03 дугаар сараас 2018 оны 09 дүгээр сар хүртэлх хугацаанд сумын Засаг даргын газар олгох захирамжийг 10 орчим удаа хуурамчаар үйлдэж байсан..., ... Би Баянчандмань сумын Засаг даргын урьд өмнө газар олгохтой холбоотой гаргаж байсан захирамжийн тамга гарын үсэгтэй хэсгийг канондаж аваад тэр тамга гарын үсэгтэй канондсон цаасан дээрээ хавсралт гээд иргэдийн нэрсийг хүснэгтээр жагсаагаад хэвлээд гаргачихдаг байсан. Тэгээд тэр хуурамч захирамж болон хавсралтыг сумын Засаг даргын тамгын газрын бичиг хэргийн ажилтан руу хуулбар үнэн тэмдэг даруулаад аваад яв гээд хүмүүст нь өгөөд явуулдаг байсан. 2019 оны 05 дугаар сарын 13-ны өдөр өгсөн мэдүүлэгтээ . Л.Баасанноров надтай 3 удаа ирж уулзсан. Уулзахдаа хурдан захирамж гаргаад өгөөчээ би чамд 10 сая төгрөг өгье гэсэн. Тэгэхээр нь би таны авах гэсэн газар чинь төлөвлөгөөнд байхгүй газар учраас Засаг дарга баталж өгөхгүй байна гэж хэлсэн. Тэгсэн чинь өөрөө ямар нэгэн аргаар зохицуулаад гаргаад өгчих гээд байсан. Тэгэхээр нь би захирамжуудаа харсан чинь 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн А/388 дугаартай дандаа 5000 метр квадрат захирамж байсан. Тэгэхээр нь уг захирамжийн дугаарыг нь аваад Л.Баасанноровын өгсөн өргөдөлд нэр заагдсан 20 хүний нэрийг оруулаад захирамж төлөвлөөд Засаг даргын гарын үсэгтэй тамгыг захирамж дээрээ байрлуулаад хуурамчаар хэвлэж гаргаад Л.Баасанноровт материалынх нь хамт өгөөд явуулсан. Тэгсэн Л.Баасанноров өөрөө Төв аймгийн Газрын албаны мэдээллийн сангийн мэргэжилтэн Ш.Жаргалсайханд материалаа аваачаад өгсөн... гэж мэдүүлэг[23] өгсөн.

4.7. Баянчандмань сумын Засаг даргаар тухайн үед ажиллаж байсан Ц.Энхжаргал шүүхэд гэрчээр өгсөн мэдүүлэгтээ: ... Би Засаг даргаар 2016 оны 11 дүгээр сараас 2020 оны 11 дүгээр сар хүртэл хугацаанд ажилласан. Гарын үсгийн тухайд миний гарын үсэг мөн. Гэхдээ энэ захирамж дээр байгаа гарын үсэг бол хуурамч. Өмнө нь Д.Гэрэлхүү гэх хүн газрын даамлаар ажиллаж байх хугацаандаа миний гаргасан захирамжуудыг хуурамчаар үйлдэж хэсэг бүлэг хүмүүст газар олгосон шийдвэр ирж, түүнтэй холбоотой маргаан гарч байсан. Тухайн үед цагдаагийн байгууллагаар шалгагдаж байх явцдаа захирамжийн хавсралтад байгаа хэсэгт гарын үсэгтэй тамга дарагдсан. Хавсралтад ийм тамга дардаггүй. Д.Гэрэлхүү газрын даамлаар ажиллаж байх хугацаандаа миний мэдэхгүй асуудлаар миний тамга тэмдгийг ашигласан асуудал байгаа. Миний захирамжид маш олон 0.5 га газар байгаа. 2017 онд маш цөөхөн газарт, бараг өгөөгүй. Хуурамч захирамж байна ... гэх мэдүүлэг[24] өгсөн.

4.8 Баянчандмань сумын Засаг даргад бичиг хэргээр ажиллаж байсан Н.Нямдоржийн Захирамжийн хавсралт дээр гарын үсэг зурдаггүй. Захирамж дээр зурдаг. Хавсралт дээр тамга дардаг. Гарын үсэг зурдаггүй... гэсэн мэдүүлэг[25] өгчээ.

4.9. Баянчандмань сумын 2016 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний иргэнд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар шинээр өмчлүүлэх хэмжээ-хэсэгт Эрдэнэ багийн Байгаль суурин, Хөшөөт нэртэй газруудад нийт 17 га газрыг өмчлүүлэхээр тусгаж төлөвлөсөн, харин Поошигт нэртэй газарт иргэдэд газар өмчлүүлэхээр төлөвлөгөөгүй болох нь Төв аймгийн Газрын харилцаа барилга хот байгуулалтын газрын 2023 оны 01 дүгээр сарын 18-ны өдрийн 07/77 тоот албан бичгээр[26] нотлогдсон.

4.10. Төв аймгийн Прокурорын газрын 2021 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрийн 122 дугаартай Хэрэг бүртгэлтийн хэргийг хаах тухай тогтоолуудаар Баянчандмань сумын газрын даамал М.Алтантуяагаас ирүүлсэн гомдол мэдээллээр 193400368 дугаартай хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, ...Д.Гэрэлхүү нь тус сумын Засаг даргын газар өмчлүүлэх тухай захирамжийг хуурамчаар үйлдэж, бусдад газар олгосон болох нь тогтоогдож байх боловч...гэмт хэрэг үйлдсэнээс хойш 1 жилийн хугацаа өнгөрсөн буюу хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан... гэх үндэслэлээр тухайн хэрэг бүртгэлийн хэргийг хаасан, мөн М.Алтантуяагийн хэргийг сэргээн шалгуулах хүсэлтийг Төв аймгийн Прокурорын газрын 2023 оны 06 дугаар сарын 02-ны өдрийн 54 дүгээр тогтоолоор гомдлыг хүлээн авахаас татгалзаж шийдвэрлэжээ[27].

4.11 Иргэн Б.Бат-Үнэнд газраа зарсан гэх гуравдагч этгээдүүд нь шүүхэд тайлбар гаргахдаа анх 2017 оны 09 дүгээр сард Э.Батгэрэл гэх хүн нэг газар очоод гарын үсэг зурчих. Тэгээд 100.000 төгрөг өгнө гэсэн. Дараа нь ямар нэгэн асуудал үүсэхгүй гэсэн. Үүний дагуу тухайн үедээ зөвшөөрсөн болно. Тэгээд биднийг машинтай хүмүүс ирж авч Төв аймагт очсон. Бид юу ч бодолгүй гарын үсэг зурсан. Тиймээс энэ яригдаж байгаа Бат-Үнэн гэх хүнд газар худалдсан гэх асуудал болоод өөрийн нэр дээр газрын гэрчилгээ авсан гэх зүйлс нь үндэслэлгүй зүйл юм. Надад газар өмчилсөн гэх гэрчилгээ байхгүй бөгөөд өнөөдөр л энэ зүйлийн талаар мэдэж байна. ... Энэ газрын талаар мэдэх зүйл байхгүй, газар өмчилж аваагүй гэх тайлбарыг 6 гуравдагч этгээд гаргасан нь дээр дэлгэрэнгүй тусгагдсан.

4.12 Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нараас шүүх хуралдаанд өөрсдийн үйлчлүүлэгч Б.Бат-Үнэн зарын дагуу иргэн Б.Мөнхчулуун болон Э.Батгэрэл нараар зуучлуулан 10 нэгж талбар бүхий газрыг тус бүр 500.000 төгрөгөөр худалдаж авсан гэсэн тайлбарыг өгчээ.

5. Дээрх нотлох баримтууд болон хэргийн оролцогчдын тайлбараас үзвэл иргэн Ц.Явуухулан, А.Оюун-Эрдэнэ, М.Шинэбаяр, Ө.Энх-Учрал, М.Уянга, Б.Эрдэнэжаргал, М.Жаргалдорж нар нь Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.1-т Газар өмчлөн авах эрх бүхий иргэн дараахь эрхтэй: 19.1.1.энэ хуульд иргэдэд өмчлүүлж болохоор заасан газраас өмчилж авах тухай өргөдлийг сум, дүүргийн Засаг даргад гаргах гэж заасны дагуу Баянчандмань сумын Засаг даргад хандан газар өмчилж авах өргөдөл гаргаагүй, иргэн Э.Батгэрэл, Б.Мөнхчулуун нар нь уг хууль бус үйл ажиллагааг зохион байгуулж, иргэн Б.Бат-Үнэнд дээрх нэгж талбар бүхий газрыг худалдах, худалдан авах гэрээгээр зарсан болох нь нотлогдож байна.

6. Иймээс нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.1.3 өмчийнхөө газрыг зохих журмын дагуу иргэнд худалдах, ...зэргээр захиран зарцуулах эрхийнхээ хүрээнд гуравдагч этгээдүүд Б.Бат-Үнэнд газраа зарсан гэх тайлбар үндэслэлгүй байна.

7. Мөн Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.1 дэх хэсэгт зааснаар төрийн эрх бүхий байгууллагын Үл хөдлөх эд хөрөнгийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээ гуравдагч этгээдүүдэд гарсан байсан, төрийн үйл ажиллагаанд итгэн худалдан авсан гэж тайлбарлаж байх боловч үл хөдлөх эд хөрөнгийн гэрчилгээ гарах үндэслэл болсон газар өмчлүүлэх захирамж эдгээр иргэдэд гараагүй болох нь дээр дурдсан баримтуудаар тогтоогдоно.

8. Түүнчлэн Иргэний хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт Эд хөрөнгө шилжүүлж байгаа этгээд нь өмчлөгч биш болохыг өмчлөх эрх олж авч байгаа этгээд мэдээгүй бөгөөд мэдэх боломжгүй байсан бол түүнийг өмчлөх эрхийг шударгаар олж авсан гэж тооцно... гэж зааснаар өмчлөгч мөн гэж маргаж байгаа бол мөн заалтад ... Харин эрхээ шилжүүлж байгаа этгээд өмчлөгч биш болохыг тухайн үед мэдэж байсан буюу мэдэх ёстой буюу мэдэх боломжтой байсан бол өмчлөх эрхийг шударгаар олж авсан гэж үзэхгүй гэж зааснаар эдгээр гуравдагч этгээдүүд олноороо газар өмчлөх эрхээ шилжүүлж байгаа нь, мөн зуучлагч иргэд байгаа зэргээс тухайн газар өмчлөх эрх нь доголдолтой эсэхийг эрх бүхий байгууллага буюу газар өмчлүүлэх эрх бүхий этгээд болох Баянчандмань сумын даргын Тамгын газраас тодруулах бүрэн боломжтой, мөн дээрх хуулийн 252 дугаар зүйлийн 252.2 Хүчин төгөлдөр бус эрхийг хөрөнгийн бүртгэлд бүртгүүлсэн бол түүнийг эрхийн доголдолтой гэнэ гэж зааснаар дээрх газруудын өмчлөгчөөр гуравдагч этгээдүүдийг бүртгэсэн бүртгэл нь эрхийн доголдолтой байх тул дээрх тайлбарыг хүлээн авах боломжгүй.

9. Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1 Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг нутаг дэвсгэртээ зохион байгуулах эрх хэмжээтэй гэж зааснаар тухайн шатны Засаг даргаас мөн хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1 Иргэнд газар өмчлүүлэх эрх бүхий Засаг дарга иргэний гаргасан өргөдөл, тухайн иргэн энэ хуульд заасны дагуу газрыг өмчилж авах эрх бүхий этгээд болохыг нотолсны үндсэн дээр түүнд газар өмчлүүлэх тухай захирамж гаргана гэж зааснаар уг хуульд заасан журмаар олгогдоогүй газруудын шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн сангаас цаг хугацааг дуусгавар болгон хаалт хийхийг, шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхгүй байхыг газрын даамалдаа үүрэг болгосон аман шийдвэр нь дээрх хуульд заасан эрхийн хүрээнд гарсан, Захиргааны ерөнхий хуульд заасан хуульд үндэслэх зарчмын хүрээнд зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий захиргааны акт байна.

10. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нарын Засаг даргад хаалт хийх болон бүртгэхгүй байх эрх хуулиар олгогдоогүй, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Засаг даргад газрын нэгдмэл санд хаалт хийх болон бүртгэл хийх эрх байхгүй, Газрын даамал ийм эрхтэй, хариуцагчаа нэхэмжлэгч буруу тодорхойлоод байна гэсэн тайлбар үндэслэлгүй байна. Тодруулбал шүүхээс шүүх хуралдаан дээр газрын даамлаас уг асуудлыг тодруулахад маргаан бүхий газруудыг газрын нэгдмэл санд хаалт хийх болон шинэчилсэн бүртгэлд бүртгэхгүй байхыг Засаг дарга амаар үүрэг даалгавар өгсөний дагуу би хийсэн гэсэн тайлбарыг өгсөн, үүний дагуу нэхэмжлэгч нэхэмжлэлийн шаардлагаа дахин тодруулсан, хариуцагчаас өмчлүүлсэн захирамж, хувийн хэрэг байхгүй байсан тул хаалт хийсэн, шинэчилсэн бүртгэлд бүртгээгүй гэсэн агуулга бүхий тайлбарыг шүүхэд ирүүлжээ.

11. Мөн Монгол улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагын тухай хуулийн 66 дугаар зүйлийн 66.1 дэх хэсэгт захирамж гаргахаар заасан байхад захирамжаа гаргаагүй гэж тайлбарлаж байх боловч Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1 Захиргааны акт гэж захиргааны байгууллагаас тодорхой нэг тохиолдлыг зохицуулахаар нийтийн эрх зүйн хүрээнд гадагш чиглэсэн, эрх зүйн шууд үр дагавар бий болгосон амаар бичгээр гаргасан захирамжилсан шийдвэр болон үйл ажиллагааг ойлгоно гэж заасан тул Засаг дарга бүрэн эрхийн хүрээнд дан ганц бичгээр захирамж гаргана гэсэн нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн тайлбар явцуу байна.

12. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.8 дахь хэсэгт заасан хууль ёсны итгэл хамгаалах зарчим нь мөн хуулийн 48.2-т заасан тохиолдол, тодруулбал 48.2.4 захиргааны актыг гаргуулахдаа хууран мэхлэх, айлган сүрдүүлэх, авлига өгөх буюу бусад хууль бус аргыг хэрэглэсэн тохиолдол буюу гуравдагч этгээдүүдэд газрын даамал хуурамч захирамж гаргаж өгсөн байх тул нэхэмжлэгч Б.Бат-Үнэнгийн хувьд итгэл хамгаалах зарчим хангагдахгүй. Нөгөө талаар иргэн Б.Бат-Үнэн нь захиргааны байгууллагатай шууд захиргааны эрх зүйн харилцаанд оролцоогүй, иргэн Б.Мөнхчулуун болон Э.Батгэрэл нараар зуучлуулан гуравдагч этгээдүүдээс газрыг худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулан авсан тул иргэний эрх зүйн харилцаанд захиргааны эрх зүйн итгэл хамгаалах зарчим шууд хэрэгжихгүй.

13. Захиргааны ерөнхий хуулийн 100 дугаар зүйлийн 100.1-д Захиргааны байгууллагын нийтийн эрх зүйн харилцаанаас үүссэн хууль бус үйлдэл, эс үйлдэхүйгээс өөрт учирсан хохирлыг арилгуулахаар иргэн, хуулийн этгээд шаардах эрхтэй. гэж, 101 дүгээр зүйлийн 101.2-т Иргэн, хуулийн этгээд өөрт учирсан хохирлыг хохирол учруулсан захиргааны байгууллагаас нэхэмжилж, тухайн захиргааны байгууллагаас гаргуулна. гэж, 103 дугаар зүйлийн 103.1-д Иргэн, хуулийн этгээдийн хохирлыг барагдуулсны улмаас өөрт учирсан хохирлыг захиргааны байгууллага Иргэний хуулийн 498.5-д заасны дагуу гэм буруутай этгээдээр буцааж төлүүлнэ. хэмээн зааж, захиргааны байгууллага, албан тушаалтны буруутай үйл ажиллагаанаас иргэний зөрчигдсөн эрхийг хэрхэн сэргээх, хохирлыг барагдуулах талаар журамлан зохицуулсан байна.

14. Нэхэмжлэгч Б.Бат-Үнэн нь өөрт учирсан хохирлоо дээрх хуулийн дагуу захиргааны байгууллагаас эсвэл Иргэний хуулийн дагуу газар худалдсан гэх иргэдээс гаргуулан авах хууль зүйн боломжтой.

15. Иймд дээр дурдсан үндэслэлүүдээр нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн Б.Бат-Үнэнгийн өмчлөлийн нэгж талбарын (4116036245), (4116036246), (4116036247), (4116036248) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн сангаас цаг хугацааг дуусгавар болгон хаалт хийсэн Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргын үйлдлийг хууль бус болохыг тогтоолгох, (18600335439703), (18600337406021), (18600337444054) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоолгож, кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхийг даалгах тухай нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ.

16. Нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70.200 төгрөгийг орон нутгийн төсвийн орлогод хэвээр үлдээж шийдвэрлэв.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3, 106.3.14 дэх хэсэгт тус тус заасныг удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1, 4.2.5, 48 дугаар зүйлийн 48.2.4, Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.2, 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1, 19 дүгээр зүйлийн 19.1.1, 21 дүгээр зүйлийн 21.1 дэх хэсэгт заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч Б.Бат-Үнэнгийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Тамирын Б.Бат-Үнэнгийн өмчлөлийн нэгж талбарын (4116036245), (4116036246), (4116036247), (4116036248), дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн сангаас цаг хугацааг дуусгавар болгон хаалт хийсэн Төв аймгийн Баянчандмань сумын Засаг даргын үйлдлийг хууль бус болохыг тогтоолгох, (18600335439703), (18600337406021), (18600337444054) дугаартай газруудыг шинэчилсэн кадастрын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоолгож, кадастрын мэдээллийн санд бүртгэхийг даалгах тухай нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 51 дүгээр зүйлийн 51.1 дэх хэсэгт заасныг баримтлан нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70.200 төгрөгийг орон нутгийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3. Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйл, 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогчид болон тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нар шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардаж авсан өдрөөс хойш 14 (арван дөрөв) хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй болохыг мэдэгдсүгэй.

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ Л.ӨЛЗИЙЖАРГАЛ