МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Т.Мөнх-Эрдэнэ даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны 1 дүгээр танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: “**************” ХХК /РД: ************** /,

Хариуцагч Нийслэлийн татварын газрын Татварын хяналт, шалгалтын  хэлтсийн татварын улсын байцаагч Б.Ц**************, Б.С************** нарт холбогдох нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгохтой холбоотой захиргааны хэргийн маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Цэрэнпагма, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Т**************, О.А**************, хариуцагч Нийслэлийн татварын газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн улсын байцаагч Б.С**************, Б.Ц**************, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч  В.Б************** нар оролцов.   

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэг. Нэхэмжлэлийн шаардлага:

1.1. “**************” ХХК нь тус шүүхэд хандан “Нийслэлийн татварын газрын Татварын хяналт, шалгалтын  хэлтсийн татварын улсын байцаагч Б.Ц**************, Б.С************** нарын 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-************** тоот “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ын дагуу зөрчлөөр тогтоосон 2,370,191,447.7 төгрөгийн төлбөртэй холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах” тухай нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.[1]

Хоёр. Хэргийн үйл баримт, процессын түүхийн талаар:

2.1.  Нийслэлийн татварын газраас “**************” ХХК-ийн 2019 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2022 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд тус татварын газрын Хяналт шалгалтын хэлтсийн даргын олгосон ************** тоот томилолт[2], хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамжийн дагуу эрсдэлд суурилсан төлөвлөгөөт бус иж бүрэн хяналт шалгалт хийсэн байна.   

2.2. “**************” ХХК-ийн 2019-2022 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд Нийслэлийн татварын газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн улсын байцаагч Б.С**************, Б.Ц************** нар хяналт шалгалт хийж, 240,174,691,449.43 төгрөгийн зөрчил илрүүлсэн гэж 1,492,869,144.94, төгрөгийн нөхөн татвар, 597,147,657.98 төгрөгийн торгууль, 280,174,644.78 төгрөгийн алданги, нийт 2,370,191,447.7 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдөр НА-************** тоот нөхөн ногдуулалтыг тавьжээ.[3]

2.3. Хариуцагч татварын улсын байцаагч нар маргаж буй нөхөн ногдуулалтын актыг тавихдаа Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийг удирдлага болгож, Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.1,79 дүгээр зүйлийн 79.1, 79.4.3, 73 дугаар зүйлийн 73.2.1, 82 дугаар зүйлийн 82.1.1, 84 дүгээр зүйлийн 84.1.2. дахь заалтыг тус тус үндэслэсэн байна. 

2.4. Нэхэмжлэгчээс Нийслэлийн татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд маргаж буй нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулахаар хандсан байх бөгөөд тус зөвлөлийн 2024 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрийн 26 дугаартай тогтоолоор[4] НА-**************дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэжээ.  

2.5. Нэхэмжлэгчийн зүгээс “...1. НӨАТ-ын тухай хуулийн 7.1-т "Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна" гэж заасан байдаг ба манай тохиолдолд хуульд өөрөөр заасан буюу тухайн үйлчилгээг НӨАТ-ын тухай хуулийн 13.5.8-д "орон сууцны зориулалтаар баригдсан зориулалтын дагуу ашиглагдаж байгаа байрыг болон түүний тодорхой хэсгийг хөлслүүлэх үйлчилгээ;" гэж заан тусгайлан зохицуулдаг болно. Чөлөөлөгдөх орлогоор тайлагнасан 14,928,691,449.43 /2020-2023 онд хамаарах/ төгрөгийн нийт орлого нь өөрсдийн өмчлөлийн орон сууцыг Иргэний хуулийн 302-р зүйлд заасан Орон сууц хөлслөх гэрээний дагуу гагцхүү хөлслөх замаар олсон орлого бөгөөд үүнд хөлслөхтэй холбоотой бусад үйлчилгээний орлогыг оруулаагүй болно. 2. Дээрх үйл ажиллагааны орлого нь хяналт, шалгалтын хугацаанд гаргаж өгсөн баримт, тайлбар болон үзлэгүүдээр нотлогдож байгаа. Гэвч улсын байцаагч Б.С**************, Б. Ц************** нар 2024.01.30-ны өдрийн №НА-************** тоот “Нөхөн ногдуулалтын акт"-ыг үйлдэхдээ хуулийг бүхэлд нь авч үзэлгүй шийдвэрлэсэн нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 4.2-р зүйлийн 4.2.1-т заасан "хуульд үндэслэх” зарчмыг зөрчсөн гэж дүгнэх боломжтой, 3. НӨАТ-аас чөлөөлөгдөхөөр тайлагнасан 14,928,691,449.43 /2020-2023 онд хамаарах/ төгрөгийн орлогууд нь өөрсдийн өмчлөлийн орон сууцуудыг хүн амьдрах зориулалтаар хөлслүүлэх замаар олсон орлого ба бид Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаагаа явуулах бүхий л хугацаанд дээрх үйл ажиллагааны орлогыг чөлөөлөгдөх орлогоор тайлагнаж, үүнийг татварын албанаас хүлээн зөвшөөрч хуулийн дагуу баталж байсан болно ...” гэх зэрэг агуулгаар маргаж байна.

2.6. Хариуцагч нарын зүгээс “..."**************” ХХК нь өөрийн компанийн өмчлөл болох **************дүүргийн 1 дугаар хороо ************** хаягт байрлах нийт 13 айлын 12,468 м2 талбай бүхий амины орон сууцыг гадаадын элчин сайдын яамны ажилчид, төлөөлөгчдтэй удаан хугацааны түрээсийн гэрээ байгуулан ашиг олох зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа (тус компанийн үндсэн эрхлэх үйл ажиллагаа нь орон сууцны барилгыг түрээслүүлэх) юм. Энэ нь Улсын бүртгэлийн гэрчилгээнд 70100 кодтой орон сууцны барилгыг түрээслүүлэх үйл ажиллагаа хэмээн бүртгэгдсэн байдаг. Түрээсийн гэрээ байгуулж олсон түрээсийн орлого нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015.07.09/-ийн 13 дугаар зүйл. Албан татвараас чөлөөлөх, 13.5.8: "орон сууцны зориулалтаар баригдсан зориулалтын дагуу ашиглагдаж байгаа байрыг болон түүний тодорхой хэсгийг хөлслүүлэх үйлчилгээ" гэсэн заалтад хамаарахгүй байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015.07.09/-ийн 4 дүгээр зүйл. Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт, 4.1.7." орон сууцны зориулалтаар ашиглаж байгаа байр” гэж хүн суурьшин амьдрах зориулалттай баригдан уг зорилгоор, аж ахуйн үйл ажиллагааны бус хэлбэрээр ашиглагдаж байгаа бөгөөд энэ хуулийн дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан нийтийн болон амины орон сууцны барилгыг... гэж заасан байдаг... "**************" ХХК-ийн иргэдтэй байгуулсан орон сууц "түрээслүүлэх гэрээ"- ний дагуу олж байгаа орлого нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль 2015.07.09/ -ийн 7 дугаар зүйл. Албан татвар ногдох бараа, ажил, үйлчилгээ: 7.1. Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна: 7.1.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ; 7.2.9. үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө түрээслүүлэх, бусад хэлбэрээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах гэж заасныг үндэслэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамрах бүрэн үндэслэлтэй байна. Тодруулбал орон сууцны зориулалтаар нь ашиглуулж ашиг олох зорилгоор, түрээсийн гэрээний дагуу түрээсийн орлого олж байгаа тул энэхүү орлого нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015.07.09/-ийн 13.5.8: "орон сууцны зориулалтаар баригдсан зориулалтын дагуу ашиглагдаж байгаа байрыг болон түүний тодорхой хэсгийг хөлслүүлэх үйлчилгээ" гэсэн заалтад хамаарахгүй байна.. Компанийн тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 1-д "Компанийн дүрэм нь түүнийг үүсгэн байгуулах үндсэн баримт бичиг мөн", 16.2-т "Компанийн дүрэмд дараах зүйлийг заавал тусгана", 16.2.6-д "компанийн үйл ажиллагааны чиглэл" гэж тусгайлсан хуульчилжээ. "**************" ХХК-ийн хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн дүрмийн 2 дугаар зүйлийн 2.1-д "Компани нь зохих хууль тогтоомжийн дагуу зөвшөөрөл, лиценз авсны үндсэн дээр үл хөдлөх хөрөнгөнд хөрөнгө оруулалт хийх, түүнийг захиран зарцуулах, ашиглах, түрээслэх, түүнтэй холбоотой иж бүрэн үйлчилгээ хийж гүйцэтгэх, эх компанийн төлөвлөгөөний дагуу үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотой төлөвлөлт, судалгаа, барилгын ажлын гүйцэтгэлд хяналт хийх, гадаад худалдаа хийх зэрэг үйл ажиллагаа эрхэлнэ гэж заасан. 2005 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 90110009023 улсын бүртгэлийн дугаартай 2556294 регистрийн дугаартай улсын бүртгэлийн гэрчилгээнд орон сууцны барилгыг түрээслэх, гадаад худалдаа, зочид буудлын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахаар бүртгүүлсэн бөгөөд 2022 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр өөрийн үл хөдлөх эд хөрөнгийг түрээслэх түүнтэй холбоотой бусад үйл ажиллагаа гэсэн чиглэлийг шинээр бүртгүүлсэн нь тус тус холбогдох нотлох баримтаар нотлогдож байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.7-д заасны дагуу ашиглаагүй, орон сууцыг ашиг олох зорилгоор бусдад түрээслүүлсэн, ийнхүү түрээсэлж ашиг орлого олох үйл ажиллагааг 25 жил эрхэлж байна гэх боловч компанийн дүрэмд заасны дагуу үл хөдлөх эд хөрөнгийг түрээслэх түүнтэй холбоотой бусад үйл ажиллагаа гэсэн чиглэлийг 2022 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдөр эрх бүхий байгууллагад бүртгүүлсэн байна. Иймд татвар төлөгч нь өөрийн компанийн дүрэмд заасан зорилгыг хэрэгжүүлэхдээ эрх бүхий байгууллагад бүртгүүлээгүй, түүнчлэн орон сууц хөлслөх гэрээгээ хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлээгүй зэргээс үзэхэд уг орон сууцыг аж ахуйн үйл ажиллагааны зорилгоор ашиглаж орлого олсон, энэхүү орлого нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан чөлөөлөгдөх борлуулалтад хамаарахгүй байна ...” гэх зэрэг агуулгаар тайлбарлаж байна. 

Гурав. Хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгчийн тайлбар:

3.1. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Т************** шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Манай ************** ХХК, Нийслэлийн татварын газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн улсын байцаагч Б.С************** болон Б.Ц************** нарын 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-************** тоот актаар зөрчлөөр тогтоосон ************** төгрөгийн төлбөртэй холбоотой хэсгийг хууль бусад тооцуулахаар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж байна. Актын дагуу 10 тэрбум төгрөгийн чөлөөлөгдөх орлогыг хариуцлагад тооцож, татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалтуудыг үндэслэн дээрх торгуулийг төгрөгийн нөхөн төлбөрийг төлүүлэхээр даалгасан байдаг. Бид дээрх нөхөн төлбөрийг үл зөвшөөрч нийслэлийн татварын албаны дэргэдэх маргаан таслах зөвлөлд хандсан боловч актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн. Актын зөрчлийн тогтоосон хэсгийн 4-д дээрх 2 тэрбум 370 сая төгрөгийн нөхөн ногдуулалтыг тогтоосон. Гэвч хуулийн үндэслэл хэсэгт “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлнө” гэсэн ерөнхий заалтыг үндэслээд дээрх арга хэмжээг авсан. Бид үүнийг хариуцагч нар Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн холбогдох заалтууд болон чөлөөлөгдөхтэй холбоотой нарийн заалтуудыг ерөөсөө бүхэлд нь авч үзээгүйгээр шийдвэрлэсэн гэж үзэж байгаа. Учир нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн тухай хуулийн 7.1-д хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил үйлчилгээний татвар ноогдуулна гэж заасан байсан. Манай зүгээс 7.1-д заасан “хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна” гэдэгт манайх хамаарсан. Хуульд өөрөөр заасан тухайн үйлчилгээ нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.8-д зааснаар “орон сууцны зориулалтаар баригдсан, зориулалтын дагуу ашиглагдаж байгаа байрыг болон түүний тодорхой хэсгийг хөлслүүлж байгаа үйлчилгээг” Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар /НӨАТ/-аас чөлөөлнө гэж заасан ************** ХХК-ийн 14 тэрбум 900 сая төгрөгийн чөлөөлөгдөх борлуулалтын орлого нь цэвэр орон сууцны барилга түрээсэлж, хөлсөлж олсон орлого байгаа. Хамтран суух зориулалттай орон сууцны барилгыг түрээсэлж, хөлсөлж олсон орлого гэж байгаа. Орон сууцын зориулалтаар хөлсөлсөн, үүний дагуу орлого олсон гэдгийг хяналт шалгалтын хугацаанд тайлбарласан, үзлэгээр баталгаажуулсан. Үүнийг танилцуулсан зөвшөөрч байгаа гэж бодож байна. Манай байгууллага Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж байгаа бүхий л хугацаанд ердөө 1 төрлийн үйл ажиллагааг эрхэлж, өмнөх жилүүдэд ч гэсэн тухайн орон сууцны зориулалтаар, орон сууц хөлслөх үйлчилгээ эрхлээд үүнийг татварын албанаас баталж байсан. Ийм актууд байдаг. Хариуцагч талаас Татварын маргаан таслах зөвлөлд гаргаж өгсөн тайлбартаа, чөлөөлөгдөхөөр тайлагнасан орлого нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.2.9-д заасан үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө түрээслэх болон бусад хэлбэрээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах гэсэн заалтад хамаарна гэж үзсэн. Гэвч эд хөрөнгө түрээслэх гэрээг Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлд зааснаар түрээслэгч этгээд болох иргэн, хуулийн этгээд нь аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах зорилгоор тухайн хөрөнгийг эзэмшиж, ашиглаж буйг тодорхойлсон ашгийн болон ашгийн бус хэлбэрээр, тодорхой аж ахуйн үйл ажиллагааны чиглэлээр түрээсэлж авсан этгээд нь, харин эд хөрөнгө хөлслөх тухай мөн хуулийн 302 дугаар зүйлийн 302.1-д “орон сууц хөлслөх гэрээгээр хөлслүүлэгч нь сууцны зориулалттай байшин, сууц, орон сууцын өрөөг хөлслөгчийн эзэмшилд шилжүүлэх, хөлслөгч нь хэлэлцэн тохирсон хөлс төлөх үүргийг хүлээнэ” гэж тус тус тодорхойлсон. Өөрөөр хэлбэл түрээсийн гэрээнээс ялгаатай нь эд хөрөнгө хөлслөн авсан этгээд нь аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах зорилгогүйгээр ашиглагч байхыг ойлгосон хариуцагч талаас хариу тайлбартаа тайлбарлахдаа эд хөрөнгө хөлслөх гэрээ нь ашиг олох зорилгогүй, бизнесийн зорилгогүй. Түрээслэх гэрээ нь ашиг олох зорилготой бизнесийн зорилготой гэж тайлбарласан байна. Би үүнийг их явцуу утгаар тайлбарласан байна гэж ойлгосон. Яагаад гэвэл энэ төрлийн хэлцлүүд бүгд тодорхой хэмжээнд ашиг олох зорилготой байдаг. Түрээсийн гэрээнээс ялгаатай байдал нь энд 2 тал хоёулаа тухайн эд хөрөнгөөс нэг нь түрээсэлж ашиг олж байгаа, нөгөөдөх нь түрээслээд байрлах хугацаандаа өөрийнхөө дүрэмд заасан зорилгоо биелүүлэн ашиг олж байгаа явдал. Ялангуяа хуулийн 302.1-д заасан орон сууц хөлслөх гэрээнд хөлслүүлж байгаа этгээд хөлслүүлээд ашгаа олж байгаа, хөлсөлж байгаа этгээд нь тэндээ амьдраад өөрийн анхдагч хэрэгцээгээ ханган амьдран сууж байгаа. Мөн хариуцагчийн хариу тайлбартаа Татварын маргаан таслах зөвлөлөөс дурдсан, эрх бүхий байгууллагаас баталсан, үйл ажиллагааны чиглэлд манай байгууллагын дүрэм болон гэрээнд түрээс гэсэн бичвэр оруулчихсан байгаа учир энэ төрлийн үйл ажиллагааг эрхэлж, түрээсийн гэрээ байх ёстой гэж үзээд байгаа. Засгийн газар, статистикийн газраас баталсан ийм үйл ажиллагааны чиглэлд орон сууц хөлслөх гэсэн тусдаа чиглэл байдаггүй. Энд зөвхөн эд хөрөнгө хөлслөх, түрээслэхдээ үл хөдлөх хөрөнгийг түрээслэх болон бусад хэлбэрээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах гэсэн 6810 кодтой үйл ажиллагааны чиглэл байдаг. Энийг манайх хуулийн этгээдийн дүрэм болон гэрчилгээнд тусгасан. Тийм учраас манай байгууллага нь энэ дүрэм, гэрчилгээнд зааснаар үл хөдлөх хөрөнгө түрээсэлж байгаа, үл хөдлөх хөрөнгө түрээслэх гэсэн чиглэлийн дагуу орлого олсон гэж үзэх нь явцуу юм.

Хариуцагчийн зүгээс тус байгууллагын түрээсийн гэрээнээс бий болсон мөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасан хуулийн нэр томьёоны тайлбар хэсгийн 4.1.7-д “орон сууцны зориулалтаар ашиглаж байгаа байр гэж хүн суурьшин амьдрах зориулалттай баригдсан, уг зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагааны бус хэлбэрээр ашиглагдаж байгаа бөгөөд энэ хуулийн дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татварт ноогдуулсан нийтийн болон амины сууцны барилгыг хэлнэ”гэж хуульд заасан байдаг тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.8-аас чөлөөлөгдөх орлогод хамаарахгүй гэсэн байр суурийг илэрхийлсээр байгаа. Гэвч хариуцагч тал тухайн орлого ямар хэлцэл, эрх зүйн харилцаанаас бий болж байгааг үл харгалзан хуулийн зохицуулалт, зорилгыг буруугаар тайлбарлаж, ашиглаж байгаа гэж үзэж байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4.1.7-д заасан хэсэгт дараах шинжүүдийг агуулсан.

Нэгдүгээрт хүн суурьшин амьдрах зориулалттай баригдсан барилгын бүтэц, хийц, стандартын хувьд хүн амьдарч, аж төрөх зорилгоор баригдаж, холбогдох зөвшөөрөл, гэрчилгээ авч улсад бүртгэгдсэн байх, аж ахуйн үйл ажиллагааны бус хэлбэрээр ашиглагдаж байгаа тухайн орон сууцыг ашиглаж буй этгээд нь зөвхөн амьдрах зорилгоор ашиглах, ашгийн ба ашгийн төлөө бус аливаа үйл ажиллагааг явуулдаггүй байх. Мөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан гэж байгаа. Дээрх гэрээ, хэлцлүүд, нэр томьёоны тодорхойлолтууд гагцхүү түрээсэлж, хөлсөлж авсан этгээдийг буюу тухайн эд хөрөнгийг ашиглаж байгаа этгээдийг хэрхэн, ямар хэлбэрээр ашиглаж байгаагаар ялган тодорхойлсон байсан. Өөрөөр хэлбэл эд хөрөнгө өмчлөгч буюу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч иргэн болон хуулийн этгээдийн орлогын хэмжээ ямар үйл ажиллагааг дагнан хэрэглэж байгааг үл харгалзан Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5-д заасан чөлөөлөгдөх орлогод хүний аж төрөх, амьдрах анхдагч, суурь хэрэгцээг хангасан орон сууцыг уг зорилгоор нь ашиглуулж байгаа тохиолдолд энэ хуулийн заалтад хамаарах ёстой гэж үзэж байна. Иймд тухайн актын холбогдох хэсгийн заалтыг хүчингүйд тооцож өгнө үү.” гэжээ. 

3.2. Хариуцагч Б.Ц************** шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Татварын улсын байцаагч Б.Ц************** би ************** компанийн 2019-2022 оны татвар ногдуулах тухай иж бүрэн хяналт шалгалт хийсэн. Хяналт шалгалт хийх явцад нэхэмжлэгчийн ярьж байгаагаар дээрх асуудлууд үүссэн. Бидний зүгээс тус асуудалтай холбоотой татварын хяналт шалгалтын явцад тухайн татвар төлөгч нь түрээсийн үйлчилгээний орлого, өөрөөр хэлбэл хашаалсан 25 жил үйл ажиллагаа явуулж байгаа орон сууцуудаа иргэд болон гадаадын хуулийн этгээдийн төлөөлөгчийн газрын иргэдтэй амьдран суух зориулалтаар нь түрээсэлсэн байгаа. Бусад түрээсийн гэрээг хийсэн байгаа. Түрээсийн гэрээг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 зүйлийн 13.5.8-д зааснаар орон сууцны зориулалтаар баригдсан, зориулалтын дагуу ашиглагдаж байгаа байрыг болон түүний тодорхой хэсгийг хөлслүүлэх үйлчилгээ гэж заасан. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлд энэ асуудал хамаарахгүй. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар /НӨАТ/-ыг ногдуулна. Түрээсийн үйлчилгээ гэж үзнэ гэсэн үндэслэлээр үйлдсэн байгаа. Татвар төлөгчийн зүгээс тайлбар өгсөн байна. Бидний зүгээс тус компани нь энэ чиглэлээр 25 жил үйл ажиллагаа явуулсан гэж байдаг. 2005 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн ************** гэсэн хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн дугаартай. ************** ХХК-ийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээнд орон сууцны барилгыг түрээслэх, гадаад худалдаа, зочид буудлын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахаар улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн байдаг бөгөөд 2022 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр өөрийн үл хөдлөх хөрөнгийг түрээслэх, түүнтэй холбоотой бусад үйл ажиллагааны чиглэлийг шинэчлэн улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг 2022 онд шинээр бүртгүүлсэн байдаг. Мөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.7-д заасны дагуу орон сууцыг ашиг олох зорилгоор бусдад түрээслүүлсэн. Ийнхүү түрээсэлж ашиг олох, үйл ажиллагаагаа 25 жил явуулсан гэдэг боловч компанийн дүрэмд заасны дагуу үл хөдлөх хөрөнгийг түрээслэх, үүнтэй холбоотой бусад үйл ажиллагааны чиглэлийг бол 2022 оны 12  дугаар сарын 26-ны өдөр улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн байдаг. Нэмж хэлэхэд тус орон сууц, үл хөдлөх хөрөнгийг бусдад түрээсэлж, түрээсийн үйлчилгээний орлого олоод байгаа. Гэхдээ энэ орон сууцаа бусдад ямар нэг байдлаар шилжүүлээгүй, худалдан борлуулаагүй, зөвхөн тодорхой хугацаанд байнгын суурьшихгүйгээр гэрээгээ шинэчлэх, сунгах хэлбэрээр бас амьдарч сууж байгаа иргэдээс түрээсийн үйлчилгээний орлого олж байгаа учраас бид нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх орлого биш гэдгээр акт үйлдсэн. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварт, Монгол Улсад дотооддоо үйлчилгээ үзүүлсэн түрээсийн үйлчилгээнээс татвар ноогдуулна гэж зааснаар хариуцлагын асуудал яригдсан. Түрээсийн гэрээнд тодорхой дурдсан түрээсэлж байгаа иргэд нь Элчин сайдын яамны ажилчид дийлэнх нь байдаг.” гэжээ.

3.3. Хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч В.Б************** шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Татварын албанаас татвар төлөгчдөд хуулийн хэрэгжилтийг хянаж байж татварын хяналт шалгалтыг хийдэг. Энэ чиг үүргийнхээ хүрээнд тус компани дээр хяналт шалгалт хийсэн. Тус хяналт шалгалтын хүрээнд зөвхөн маргаантай асуудал нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар /НӨАТ/-ыг чөлөөлөх тухай юм. Бусад аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, хүн амын орлогын албан татвар, эд хөрөнгө, бусад нэр төрлийн татваруудад янз бүрийн маргаан гараагүй байгаа. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн гол маргаан үүсгэж байгаа асуудал нь түрээсийн гэрээ эсвэл хуулийн заалтад хөлслүүлэх үйлчилгээ гэсэн энэ 2 нэр томьёоны асуудал юм. Татварын алба нь хуулийг хэрэгжүүлдэг, хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавьдаг, төсвийн орлого бүрдүүлдэг татварын хуулийг сурталчлах, ийм чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Тус орон сууцыг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуульд бараан дээр нь нэг, үйлчилгээ дээр нь нэг чөлөөлөхөөр заалт оруулж зохицуулсан байгаа. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг ямар тохиолдолд ногдуулдаг гэсэн үндсэн ойлголтоор бид нар үзэхэд аливаа бараа бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг шат болгонд нь нэмүү өртгийг шингээж, нэмүү өртгийг бий болгосны төлөө бусдаас төлсөн татварыг аваад тухайн бараа бүтээгдэхүүнийг бий болгоход бусдад төлсөн /НӨАТ/-ыг нь хасаж өгдөг ийм зарчимтай, ийм зөрөөтэй зарчмаар явдаг онцлогтой албан албан татвар юм. Тиймээс нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуульд заасан тодорхой бараа, ажил үйлчилгээний төрлүүдэд тодорхой хугацаа, хувь хэмжээгээр НӨАТ ногдуулдаг. Ногдуулахдаа бүгдэд нь ногдуулдаггүй. Татвар төлөгчийн хэлээд байгаа анхдагч байна уу? төрийн үйлчилгээг авч байгаагаас хамаараад хөнгөлөх, чөлөөлөх хуулийн зохицуулалтыг Улсын их хурлаас энэ хуульд оруулж өгсөн. Тэгэхээр энэ маргаантай байгаа түрээслүүлэх гэсэн нэр доор орлого олж байгаа хэлбэр нь эргээд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийнхаа хөлслүүлэх агуулгыг нь хангаад нэр томьёогоор зөрсөнд л маргаан гарсан гэж үзэж байна. Тиймээс Улсын дээд шүүхийн холбогдох /НӨАТ/-ын хуультай холбоотой тайлбарыг судалж үзсэн. Орон сууц хөлслөх болон чөлөөлөхтэй холбоотой зохицуулалт, тайлбар гараагүй байна. Үүнийг бид хуулийг шууд тайлбарлах бүрэн эрх байхгүй. Тийм учраас энэ хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдлүүлэх нөхцөлийг хангаж байгаа нөхцөл байдал нь ямар байгаа юм, бодитой байдал нь ямар байгаагаас тухайн асуудлыг шийдвэрлэхдээ харах болов уу? гэж бодож байна. Тухайн түрээсийн үйл ажиллагаа гэдгийг Иргэний хуульд тодорхой заасан. Тухайн талбайг түрээслэгч, түрээслүүлэгч 2 хоорондоо хэлцэл, түрээсийн гэрээ хийгээд аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулаад түүнээс түрээслэгч нь орлого олоод аль алиндаа ашигтай байгааг түрээсийн гэрээ гэж ойлгоод байгаа. Хөлслүүлэх үйлчилгээ нь тухайн объектыг орон сууцны зориулалттай бол тэр чиглэлээр нь зориулалтыг нь өөрчлөхгүйгээр ашиглаж байвал хөлслүүлэх гэрээ гэсэн утгаар явж байгааг татвар төлөгч нараас тайлагнасан байна. Манай татварын байцаагч нар түрээсийн гэрээ гэдэг үндэслэлээр орлого орсон учраас иргэдэд хамрагдах ёстой гэсэн акт гаргаад маргаан үүссэн юм. Үүнийг цаашид Улсын дээд шүүхийн тайлбарт оруулж, тодорхой болгох шаардлагатай гэж бодож байна. Ийм дүгнэлттэй байна.” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх нэхэмжлэл, түүний үндэслэл, түүнд хавсаргасан нотлох баримтууд, хариуцагч нар, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн зүгээс шүүх хуралдааны хэлэлцүүлэг дээр гаргасан тайлбар, хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг судлан үзэж, дараах үндэслэлээр нэхэмжлэлд дурдсан Нийслэлийн татварын газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Б.Ц**************, Б.С************** нарын 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-************** тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хариуцагч нараас дахин шинэ акт гаргах хүртэл 3 сарын хугацаатай түдгэлзүүлж шийдвэрлэлээ.

1. Маргаж буй Нийслэлийн татварын газрын Татварын хяналт, шалгалтын  хэлтсийн татварын улсын байцаагч Б.Ц**************, Б.С************** нарын 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-************** тоот нөхөн ногдуулалтын актаар нэхэмжлэгч компанид холбогдуулан 240,174,691,449.43 төгрөгийн зөрчил илрүүлсэн гэж 1,492,869,144.94, төгрөгийн нөхөн татвар, 597,147,657.98 төгрөгийн торгууль, 280,174,644.78 төгрөгийн алданги, нийт 2,370,191,447.7 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр тогтоосон байна.

2. Нэхэмжлэгчээс Нийслэлийн татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд маргаж буй нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулахаар хандсан байх бөгөөд тус зөвлөлийн 2024 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрийн 26 дугаартай тогтоолоор НА-************** дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэжээ.

3. Нэхэмжлэгчээс дээрх нөхөн татвар, торгууль, алдангийн дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэж үзэн хүчингүй болгуулахаар маргасан.

4. Шүүх хуралдааны хэлэлцүүлэгт талуудын тайлбар, мэтгэлцээний үе шатанд талуудын хэлсэн үндэслэлүүд, хавтаст хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудыг тал бүрээс нь судлан үзэхэд хариуцагчаас нэхэмжлэгч компанид холбогдуулан гаргасан 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-************** тоот нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоогдсон гэх зөрчилд татварын байцаагч нар холбогдох хуульд заасан нягтлан шалгах ажиллагааг дутуу хийсэн, татварын хяналт шалгалтын явцад зайлшгүй цуглуулах ёстой байсан баримтуудыг бүрэн авч, нягтлан үзээгүй гэх үндэслэлүүд тогтоогдож байх тул маргаж буй НА-************** дугаартай нөхөн ногдуулалтын актад дурдсан зөрчлийг шүүхээс дүгнэх боломжгүй нөхцөл байдал үүссэн тул хариуцагч нарын зүгээс татварын хяналт шалгалтыг хуульд нийцүүлэн дахин хийж, шинээр акт гаргах нь зүйтэй байна гэж үзлээ.

5. Өөрөөр хэлбэл, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.11 дэх заалтад “шүүх хэргийн нөхцөл байдлыг цаашид тодруулах шаардлагатай гэж үзсэн бөгөөд нэмж тодруулах зүйлийн цар хүрээ шүүхийн шинжлэн судлах боломжоос хэтэрсэн гэж үзвэл захиргааны байгууллагаас дахин шинэ акт гаргах хүртэл захиргааны актыг зургаан сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүлэх” гэж заасны дагуу шийдвэрлэлээ.

6. Шүүх ийнхүү шийдвэрлэсэн үндэслэлээ дараах байдлаар тайлбарлаж байна. Тодруулахад:

7. Талуудын хооронд маргасан эрх зүйн гол асуудал нь нэхэмжлэгч компаниас аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэдтэй байгуулдаг Орон сууц түрээслэх гэрээний үндсэн дээр хийж байгаа түрээслэх /хөлслүүлэх/ үйл ажиллагаа нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.8 дахь заалтад заасан нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх үйлчилгээнд хамаарах эсэх асуудал байна.

8. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.7 дахь заалтад "орон сууцны зориулалтаар ашиглаж байгаа байр" гэж хүн суурьшин амьдрах зориулалттай баригдан уг зорилгоор, аж ахуйн үйл ажиллагааны бус хэлбэрээр ашиглагдаж байгаа бөгөөд энэ хуулийн дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан нийтийн болон амины орон сууцны барилгыг;” гэж, 13 дугаар зүйлийн 13.5.8 дахь заалтад “орон сууцны зориулалтаар баригдсан зориулалтын дагуу ашиглагдаж байгаа байрыг болон түүний тодорхой хэсгийг хөлслүүлэх үйлчилгээ;” гэж зохицуулжээ.

9. Хуулийн дээр дурдсан хэм хэмжээнүүдээс үзэхэд, энэхүү зохицуулалтыг хэрэглэх урьдчилсан нөхцөлүүд нь “тухайн барилга нь орон сууцны зориулалтаар баригдсан байх”, “энэ зориулалтаараа ашиглагдаж байх”-ыг шаардаж байх бөгөөд орон сууцны зориулалтаар ашиглаж байгаа байр гэдэгт хүн суурьшин амьдрах зориулалттай баригдан уг зорилгоор, аж ахуйн үйл ажиллагааны бус хэлбэрээр ашиглагдаж байгаа нийтийн болон амины орон сууцны барилгыг ойлгохоор хуульчилжээ.

10. Өөрөөр хэлбэл, энэ харилцаанд татвар төлөгч этгээд нь Иргэний хуульд заасан орон сууц хөлслүүлэх гэрээ, эсхүл орон сууц түрээслүүлэх гэрээний алийг байгуулсан нь суурь асуудал биш, харин тухайн хөлслүүлж /түрээслүүлж/ буй орон сууцыг хүн суурьшин амьдрах зорилгоор, аж ахуйн үйл ажиллагааны бус хэлбэрээр бусдын эзэмшил, ашиглалтад шилжүүлсэн эсэх, эдгээр асуудлыг татварын байцаагч нар холбогдох гэрээнүүдийг бүхэлд нь татан авч нягтлах замаар тогтоох нь суурь асуудал байна.

11. Гэтэл хавтаст хэрэгт авагдсан баримтууд, шүүх хуралдааны хэлэлцүүлэгт тодруулахад, нэхэмжлэгч компани нь нийт 31 этгээдтэй Орон сууц түрээслэх гэрээ байгуулсан гэх бөгөөд татварын хяналт шалгалтын явцад тэдгээр гэрээнээс 2 гэрээг төлөөлөл болгон англи хэлнээс орчуулж өгсөн, харин хавтаст хэрэгт нэг гэрээг^[5] гаргаж өгсөн байна.

12. Өөрөөр хэлбэл, хариуцагч татварын улсын байцаагч нар татварын хяналт шалгалтын явцад зөрчлийг тогтоох ажиллагааг бүрэн дүүрэн хийгээгүй, тухайлбал, нэхэмжлэгч компанийн бусад этгээдтэй байгуулсан гэх 31 гэрээг бүхэлд нь татан авалгүйгээр зөрчлийг тогтоосон гэж тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй, түүний улмаас шүүх нэхэмжлэгч компанийн гаргасан гэх зөрчлийг дүгнэх боломжгүй үр дагавар үүсэв.

13. Хавтаст хэрэгт авагдсан “Орон сууц түрээслэх гэрээ”-ний 3.7-д “Түрээслэгч болон Түрээслэгчийн гэр бүл нь энэхүү түрээсийн хугацаанд энэхүү Гэрээнд заасан нөхцөлийн дагуу Орон сууцыг эзэмшин байрлана”, 4.3-д “Түрээслэгч нь түрээсийн орон сууцыг зөвхөн хувийн сууцаар ашиглана” гэх зэрэг тохиролцоог хийснээс үзэхэд нэхэмжлэгчийн явуулж буй үйлчилгээ нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх үйлчилгээний зорилгод нийцэж байгаа мэт ойлгогдох боловч бусад 30 ширхэг гэрээнд энэ төрлийн зохицуулалт ямар байгааг татварын хяналт шалгалтыг дутуу явуулснаас үүдэн тодорхойлох боломжгүй нөхцөл байдал үүссэнийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

14. Тиймээс Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1.4 дэх заалтад “энэ хуулийн 21.1.1, 21.1.2, 21.1.3-т заасантай адилтгах бусад мэдээ, мэдээлэл, баримт гаргуулах”, 41 дүгээр зүйлийн 41.10.2 дахь заалтад “энэ хуулийн 5 дугаар бүлэгт заасан нийтлэг ажиллагааг хэрэгжүүлэх;” гэж тус тус заасан үүргээ татварын улсын байцаагч нар гүйцэтгэх нь хуульд нийцнэ.

15. Иймд дээрх үндэслэлүүдээр татварын улсын байцаагч нараас гаргасан 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-************** дугаартай нөхөн ногдуулалтын акт үндэслэлтэй гэж үзэх боломжгүй бөгөөд энэхүү шүүхийн шийдвэрийн “Үндэслэх нь” хэсэгт заасан тодруулбал зохих асуудлуудыг хариуцагч нар дахин нягтлан шалгах нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэлээ.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3 дахь хэсэг, 106.3.11 дэх заалтад тус тус заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.7, 13 дугаар зүйлийн 13.5.8 дахь заалт, Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1.4, 41 дүгээр зүйлийн 41.10.2 дахь заалтыг тус тус үндэслэн нэхэмжлэгч “**************” ХХК-аас гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагад дурдсан маргаан бүхий 2024 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн НА-************** дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хариуцагчаас дахин шинэ акт гаргах хүртэл 3 сарын хугацаатай түдгэлзүүлсүгэй.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 107 дугаар зүйлийн 107.6 дахь хэсэгт зааснаар хариуцагч нар шүүхээс тогтоосон хугацаанд дахин шинэ акт гаргаагүй тохиолдолд маргаж буй НА-************** дугаартай нөхөн ногдуулалтын акт хүчингүй болохыг тогтоосугай.

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт тус тус заасныг баримтлан нэхэмжлэгчийн урьдчилан төлсөн улсын тэмдэгтийн хураамж болох 70 200 төгрөгийг улсын төсвийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                               Т.МӨНХ-ЭРДЭНЭ