МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

              Архангай аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг ерөнхий шүүгч Б.Одонтуяа даргалж, тус шүүхийн танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: “Б ” ХХК

            Хариуцагч: Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О- нарт холбогдох “2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгуулах тухай шаардлага бүхий маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч С.П, хариуцагч Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О-, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.Б  (цахим), шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Д.Оюунгэрэл нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдөр Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О- нараас “Б ” ХХК-д холбогдуулан “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт” гаргаснаар уг маргаан үүсчээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 21-22 дахь тал)

 

2. Нэхэмжлэгч “Б ” ХХК шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлдээ: Анх 2017 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр "Б " ХХК болон "М" ХХК нарын хооронд зээлийн гэрээ байгуулж зээлдүүлэгч “Б ” ХХК нь зээлдэгч “М” ХХК-д 100,000,000(нэг зуун сая) төгрөгийн зээл олгож, зээлдэгч нь зээлийг 2017 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрөөс 2017 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийг дуустал хугацаанд багтаан зээлдүүлэгчид буцаан төлөхөөр харилцан тохиролцсон боловч зээлдэгч “М” ХХК нь зээлийн гэрээний үүргээ биелүүлээгүй, зээлийн төлөлтөөс огт төлбөр төлөөгүй учир 2018 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдөр “Б ” ХХК болон “М” ХХК нарын хооронд “М” ХХК нь 2017 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн "Зээлийн гэрээ"-ний үүргийн гүйцэтгэлд нийт 100,000,000 (нэг зуун сая) төгрөгийг төлөх үүргийн гүйцэтгэлд тооцож өөрийн эзэмшлийн ашигт малтмалын ашиглалтын ***** дугаартай, Архангай аймгийн Ц  суманд байрлах, Харгуйтын ам нэртэй, 284 гектар талбай бүхий тусгай зөвшөөрлийн холбогдох бичиг баримт, тусгай зөвшөөрөл эзэмших эрхийг “Б ” ХХК-ийн эзэмшилд 2018 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн дотор шилжүүлэх, түүнтэй холбогдох зардлыг төлөхөөр харилцан тохиролцож эвлэрлийн гэрээг байгуулсан. Баянгол дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн эвлэрүүлэн зуучлагчийн 2018 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрийн №182 дугаартай эвлэрлийн гэрээгээр талуудын хооронд байгуулсан дээрх эвлэрлийн гэрээний тохиролцоог баталсан байна. Улмаар 2018 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдөр Баянгол дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгчийн 102/Ш32018/16465 дугаар захирамжаар эвлэрлийн гэрээ байгуулсныг баталгаажуулсан. Үүний дараа Нийслэлийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын 2019 оны 5 дугаар сарын 7-ны өдрийн “Тусгай зөвшөөрөл шилжүүлэн бүртгэх тухай” 1/11146 дугаар албан бичгийг тус тус үндэслэн ********* тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл нь “Б ” ХХК-д шилжсэн байдаг. Иймд татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актад дурдсанаар манай компани нь дээрх тусгай зөвшөөрлийг 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр худалдан аваагүй, мөн эрх борлуулаагүй бөгөөд шүүхийн шийдвэрийн дагуу албадан гүйцэтгэх ажиллагааны үр дүнд тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэн авсан тул уг үндэслэлээр нөхөн ногдуулалтын актаар төлбөр төлүүлэхээр тогтоосон нь үндэслэлгүй юм.

“Б ” ХХК нь нөхөн татварыг төлөх хууль зүйн үндэслэлгүй талаар, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлд тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэх харилцааг зохицуулсан байх бөгөөд мөн хуулийн 49.3-т “Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь уурхайг техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, баримт бичгийн хамт холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу худалдаж зохих албан татвар төлсөн нь баримтаар нотлогдсон тохиолдолд түүний эзэмшилд байсан тусгай зөвшөөрлийг худалдан авагчид нь шилжүүлж болно.” гэж заасан байна. Дээрх хуулийн зохицуулалтаас үзвэл ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч буюу “М” ХХК нь уурхайг техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, баримт бичгийн хамт холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу худалдаж зохих албан татвар төлсөн нь баримтаар нотлогдсон тохиолдолд л түүний эзэмшилд байсан тусгай зөвшөөрлийг худалдан авагчид нь шилжүүлж болохоор байна. Гэтэл “Б ” XXК болон “М” ХХК хооронд худалдан авах харилцаа үүсээгүй учир “Нөхөн ногдуулалтын акт”-аар тогтоосон төлбөрийг төлөх хууль зүйн үндэслэлгүй болно. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 8 дугаар зүйлийн 8.2-т Эрх борлуулсны орлогод дараахь орлогыг хамааруулна: 8.2.1.-д “эрх бүхий байгууллагаас олгосон тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх, эсхүл эд хөрөнгө эзэмших, ашиглах эрхийг хуульд заасан хэлбэрээр бусдад шилжүүлснээс олсон орлого”, 8.2.2.-т “хуулийн этгээд, түүний эцсийн эзэмшигч хувьцаа, хувь оролцоогоо бусдад шилжүүлэх замаар газар эзэмших, ашиглах эрх, ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн эцсийн эзэмшигчийг өөрчлөх замаар олсон орлого" гэж тус тус заасан байна. Тодруулбал, "Б " ХХК нь эрх бүхий байгууллагаас олгосон тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх, эсхүл эд хөрөнгө эзэмших, ашиглах эрхийг хуульд заасан хэлбэрээр бусдад шилжүүлэх боломжгүй, хуулийн этгээд, түүний эцсийн эзэмшигч хувьцаа, хувь оролцоогоо бусдад шилжүүлэх замаар газар эзэмших, ашиглах эрх, ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн эцсийн эзэмшигчийг өөрчлөх замаар орлого олоогүй юм.

“Б ” ХХК-ийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан талаар, 2006 онд батлагдсан /Энэ хуулийг 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/ хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн хүчингүй болсонд тооцсон/ Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6, 8 дугаар зүйлийн 8.2, 8.2.1,17 дугаар зүйлийн 17.2.7, 21 дүгээр зүйлийн 21.7-д заасныг тус тус зөрчсөн гэж үзэж эрх борлуулсны орлогод 30 хувиар тооцсон нь үндэслэлгүй, “Б ” ХХК-ийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан. Өөрөөр хэлбэл, нөхөн татвар төлүүлэхээр акт тогтоохдоо Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль (2019 он)-ийн 20 дугаар зүйлийн 20.2-т Албан татвар төлөгчийн дараах албан татвар ногдуулах орлогод доор дурдсан хувиар тооцож албан татвар ногдуулна: 20.2.1-д энэ хуулийн 18.6.1, 18.6.2, 18.6.3, 18.6.7, 18.7-д заасан орлогод 10 хувиар, 18 дугаар зүйлийн 18.7-д Энэ хуулийн 10.1.2-т заасан эрх борлуулсан, шилжүүлсний орлогод албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлохдоо тухайн эрхийн үнэлгээнээс доор дурдсан баримтаар нотлогдох зардлуудыг хасаж тодорхойлно: гэж, мөн хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1.2-т төрийн байгууллагаас олгосон эрх борлуулсан, шилжүүлсний орлого гэж тус тус зааснаар 2019 онд батлагдсан дээрх хуулийн зохицуулалтын дагуу 10 хувиар тооцож албан татвар ногдуулах ёстой байсан гэж үзэж байна. Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд "2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль / Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 5 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө." гэж заасныг зөрчиж эрх зүйн байдлыг дордуулсан хуулийн зохицуулалтыг хэрэглэсэн байна. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль (2019 он)-ийн 20 дугаар зүйлийн 20.2.1,18 дугаар зүйлийн 18.7-дзаасан 10 хувиар ногдуулах гэсэн заалтыг зөрчсөн байгаа нь татвар төлөгчийн хууль ёсны эрх ашиг сонирхлыг шууд зөрчсөн байна.

Хөөн хэлэлцэх хугацааны талаар, 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-д тусгай зөвшөөрлийг 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр худалдан авахдаа албан татвар “суутгагч”-ийн үүргийг биелүүлээгүй, 100,000,000 төгрөгийн эрх борлуулсны орлогод татвар суутган авч төсөвт төлөөгүй гэсэн бөгөөд Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1-д Татварын нөхөн ногдуулалт хийх, алданги, торгууль ногдуулах, хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдлэх, алдагдал шилжүүлэх, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 4 жил байна гэж зааснаас үзвэл 2019 оны үйл баримтын талаар 2024 онд татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгаж байгаа нь татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг хэтрүүлсэн гэж үзэхээр байна.

“Б " ХХК-д гардуулсан нөхөн ногдуулалтын акт болон хавсралт баримтуудаас үзэхэд зөвлөмж /маягт ҮББ-18/-ийн хамт гардуулаагүй, мөн "Татварын хяналт шалгалтын ажлын карт" Маягт-ХШ06/01/, "Б  ХХК-д хийсэн татварын хяналт шалгалтаар илрүүлсэн зөрчил, ногдуулсан төлбөрийн тооцоо" Маягт-ХШ06/02, Татварын улсын /ахлах/ байцаагчийн акт, илтгэх хуудсыг танилцуулсан болон гардуулсан тухай тэмдэглэл" маягт-ХШ09 зэрэг баримтыг хавсаргасан байх бөгөөд дээрх журмын 7.7.1-д заасан Татварын хяналт шалгалт хийх томилолт" Маягт-ХШ01; 7.7.2-д заасан 'Ярилцлагын тэмдэглэл" Маягт-ХШОЗ; 7.7.5-д заасан ”Татвар/төлбөр/-ын ногдуулалт, төлөлтийн тооцоо" Маягт- ХШ07/01-127; 7.7.6-д заасан 'Хуулийн хугацаанд төлөөгүй татварт торгууль, алданги ногдуулсан тооцоо" Маягт-ХШ08; 7.7.8-д заасан "Аж ахуйн нэгжийн тайлангаар гарсан алдагдлыг баталгаажуулсан тооцоо" Маягт-ХШ11; 7.7.9,-д заасан "Татварын хяналт шалгалтын зөвлөмж" Маягт ҮББ-18; 7.7.11-д заасан Хяналт шалгалтын ажлын чанарын баталгаажуулалтын хуудас" Маягт-ХШ13 үйлдээгүй, хавсаргаагүй байна.

Иймд Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О- нарын 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-г хүчингүй болгож өгнө үү гэжээ.

2. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч С.П шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: Юуны өмнө “Б ” ХХК ашигт малтмал ашиглах лицензийг ямар журмаар олж авсан бэ, яаж шилжив ээ гэдэг асуудлыг авч үзэх ёстой. Үүн дээр хөрөнгө борлуулсны орлого гэж татвар тавьсан учраас энд хөрөнгө ямар журмаар шилжээд байгаа юм бэ гэдгийг олж тогтоох нь чухал байгаа. “Б ” ХХК-ийн хувьд “М” ХХК-иай 2017 онд зээлийн гэрээ байгуулсан байдаг. Гэтэл “М” ХХК нь зээлийн гэрээний дагуу төлөх ёстой байсан мөнгөө төлөөгүй. Ийм учраас тус компани нь 100,000,000 төгрөгийнхөө зээлийн гэрээний асуудлыг Баянгол дүүргийн иргэний хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж шийдвэрлүүлсэн. Ингээд нэхэмжлэл гаргаад Иргэний хэрэг шүүхэд шалгагдаж шийдвэрлэгдэх явцад 2 байгууллага эвлэрлийн гэрээ байгуулж тохиролцоод ****дугаартай ашигт малтмал ашиглал лицензийг шилжүүлсэн байдаг. Эвлэрлийн гэрээ байгуулсан шүүгчийн захирамж хуулийн хүчин төгөлдөр болсон. Гэсэн хэдий ч “М” ХХК нь энэ хөрөнгийг сайн дураараа шилжүүлээгүй. Сайн дураараа шилжүүлээгүйн улмаас 2019 онд шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагад хандсан. Иргэний хэргийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагаас хохирсон хөрөнгийг шилжүүлэх арга хэмжээ авсны үндсэн дээр 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр шийдвэрийн дагуу мэдэгдэл хүргүүлж,  “Б ” ХХК-д уг лицензийг шилжүүлсэн. Энэ хөрөнгийг яаж олж авсан бэ гэдэг асуудал бол ингэж харагдаж байгаа. Татварын ерөнхий хууль дээр татвар суутгагч учраас хөрөнгө олж авсны орлогыг төлөх ёстой. Энэ бол хөрөнгө борлуулсны орлого байна гэдэг байдлаар татвар тавигдаад байгаа. Энэ бол ерөнхийдөө хөрөнгө борлуулсны улмаас олж аваагүй. Харин хуулийн дагуу шүүхийн шийдвэрийг үндсэндээ л албадлагын журмаар энэ хөрөнгө шилжиж орж ирээд байгаа. Эрх шилжсэн асуудлыг ингэж шийджээ гэдэг нь харагдаж байгаа юм. Ингээд энэ байдлаас үзэхээр “М” ХХК хөрөнгө бордуулаад олсон ашгийг “Б ” ХХК өмнөөс нь татвар төлөх боломжгүй. Ингэхдээ хууль зүйн тухайд зохих хуулийг барьж тавиагүй байна гэж өмгөөлөгчийн зүгээс үзэж байгаа. Яагаад ингэж үзэж байна гэх дээр зэрэг энэ 2 хуулийн чинь  хоорондоо эрс зөрөөтэй хуульчилсан нөхцөл байдлууд харагддаг. Тухайлбал хөрөнгө борлуулсны орлого 1 дүгээрт төлөлтийг 2006 оны хуулиар 30%-иар ноогдуулна аа гээд зааж байсан бол 2019 онд болохоор 10%-иар ноогдуулна гэж заасан. Энэний дүн дээр болохоор 20%-иас хэтрэхгүй байх гээд ороод ирэх жишээний. Ийм нөхцөл байдлууд бол харагдаад байгаа. “Б ” ХХК-ийн тухайд татварын байгууллага хуулийг буцаан хэрэглэсэн нь уг компанийн эрх зүйн байдлыг дордуулж байна гэж харагдахаар байгаа. Эрх зүйн үндсэн зарчмын тухайд тодорхойлохдоо бид ашигтай хуулийг барих ёстой. Хөөн хэлэлцэх хугацааны тухайд бид өөрөөр тооцож байгаа. Хуульд зааснаар 7 хоногийн дотор энэ байгууллага тайлбар өгөх ёстой байж ээ гэсэн хуульд байгаа зохицуулалтыг аваад үзэхээр 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрөөс 7 хоногийн дараа гэхээр 2019 оны 7 дугаар сарын 8-ны өдрийн дотор тайлагнах үүрэгтэй байсан. Үүнээс хойш хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолоод аваад үзэхээр 4 жилийн хугацаа өнгөрсөн байна гэж харагдахаар нөхцөл байдал байгаа. Бид яагаад энэ талаар яриад байна вэ гэхээр аль ашигтай байдлаар энэ хуулийг тайлбарлаж хэрэглэх нь бас татвар төлөгчид ашигтай байдал үүсэх учраас тайлбарлаж байгаа гэв.

3. Хариуцагч Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О- нар шүүхэд гаргасан тайлбартаа:  “Б ” ХХК нь 2017 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр “М” ХХК-тай 100,000,000 (нэг зуун сая) төгрөгийн зээлийн гэрээ байгуулсан, улмаар 2018 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдрийн Эвлэрлийн гэрээгээр 100,000,000 төгрөгийн үүргийн гүйцэтгэлд ***** дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэхээр тохиролцож, Баянгол дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгчийн 2018 оны 12 дугаар сарын 7-ны өдрийн 102/Ш32018/16465 дугаар захирамжаар ***** дугаартай ашигт малтмал ашиглах лицензийн гэрчилгээг “Б ” ХХК-д шилжүүлэхээр тохиролцсон эвлэрлийн гэрээ байгуулсныг баталгаажуулж, улмаар Ашигт малтмал, газрын тосны газрын даргын 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрийн 7/4911 дүгээр албан бичгээр дээрх тусгай зөвшөөрлийг тус компанид шилжүүлснийг бүртгэсэн болохыг мэдэгдсэн байна. Түүнчлэн 2017 оны 10 дугаар сарын 17-нд М ХХК-тай зээлийн гэрээ байгуулсан нь М ХХК-иас авлага үүсчээ.Улмаар зээл төлөгдөөгүйн улмаас авлагын оронд ***** дугаартай ашигт малтмал ашиглах лицензийн гэрчилгээг “Б ” ХХК-д шилжүүлэхээр тохиролцсон эвлэрлийн гэрээ байгуулсныг баталгаажуулж, Ашигт малтмал, газрын тосны газрын даргын 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрийн 7/4911 дүгээр албан бичгээр дээрх тусгай зөвшөөрлийг тус компанид шилжүүлснийг бүртгэсэн нь санхүүгийн хувьд авлага хаагдаж 2019 оны 7 дугаар сарын 1-нд “Б ” ХХК-ий хөрөнгө буюу санхүүгийн балансад эзэмшигчийн өмчид шилжсэн байна. Энэ нь НББОУСтандартаар орлого хүлээн зөвшөөрөгдсөн гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл энэ нь санхүүгийн үйл ажиллагаанаас олсон орлого бөгөөд шилжүүлэгч байгууллагын ашиглаж дууссан өдрөөр орлого баталгаажсан гэсэн үг. Тиймээс “Б ” ХХК нь худалдаж аваагүй, эрх борлоогүй гэдэг нь үндэслэлгүй байна. ТУБ нь тухайн компанийг эрх борлуулсан гэж үзээгүй бөгөөд ”М” ХХК-нь эрх борлуулж орлого олсон тул тухайн орлогод ногдох албан татварыг суутган авах үүргээ хэрэгжүүлээгүй гэсэн утга юм. СТОУС 15 зааснаар орлого нь гэрээгээр амласан бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ хяналтыг үйлчлүүлэгчид шилжүүлсэн үедээ аж ахуй нэгж гүйцэтгэх үүргээ биелүүлсэн гэж үзнэ үүнд үүрэг хариуцлагын биелэлт нь тодорхой нэг өдөр эсвэл тодорхой хугацааны туршид хангагдаж болно,орлогын үүрэг хариуцлагын биелэлт хангагдсан хувь хэмжээгээр хүлээн зөвшөөрнө ... Хэрэв үүрэг хариуцлагын гүйцэтгэл тодорхой хугацааны дотор хангагдах нөхцөл биелэгдэхгүй тохиолдолд тодорхой нэг өдөр хангагдаж байна гэж үзнэ. Тодорхой нэг өдөр нь хэрэглэгч бараа ажил үйлчилгээний хяналтыг хүлээн авсан өдөр болон бараа ажил үйлчилгээний хяналт шилжсэн нь дараах зүйлсээр нотлогдож болно ... аж ахуй нэгж шилжүүлсэн хөрөнгөтэй холбоотой төлбөрийг хүлээн авах өнөөгийн эрхтэй байх, хэрэглэгч хуулийн дагуу өмчлөх, ашиглах эрхтэй байх ... гэх мэт зүйлсийг “Б ” ХХК хангаж байгаа.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.21-д "тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч" гэж энэ хуулийн дагуу ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглах эрх авсан, эсхүл түүнийг энэ хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу шилжүүлэн авсан хуулийн этгээдийг гэж заасан бөгөөд “Б ” ХХК нь ашигт малтмал ашиглах МV-00****дугаартай тусгай зөвшөөрлийг эрх бүхий байгууллагын шийдвэрийг үндэслэн шилжүүлэн авсан хуулийн этгээд байна.

Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.12; Энэ хууль нь дор дурдсан аж ахуйн нэгжийн орлогод албан татвар ногдуулах харилцааг зохицуулна: 3.1.1.-д “Монгол Улсын хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан аж ахуйн нэгж, ...”, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6."суутгагч" гэж албан татвар төлөгчид олгосон орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг; 8.1.Албан татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны дараахь орлогод албан татвар ногдоно: 8.1.2,-т “эрх борлуулсны орлого”, 8.2.Эрх борлуулсны орлогод дараахь орлогыг хамааруулна: 8.2.1.эрх бүхий байгууллагаас олгосон тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх, эсхүл эд хөрөнгө эзэмших, ашиглах эрхийг хуульд заасан хэлбэрээр бусдад шилжүүлснээс олсон орлого; 17.2.Албан татвар төлөгчийн дараахь орлогод дор дурдсан хувиар албан татвар ногдуулна: 17.2.7. эрх борлуулсны орлогод 30 хувиар гэж тус тус заажээ. /2020.01.01-ний өдөр хүчингүй болсон/

Хуулийн дээрх зохицуулалтын агуулгаас үзэхэд, ашигт малтмал ашиглах тусгай зөвшөөрөл буюу эрх бүхий байгууллагаас олгосон тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрхийг “Б ” ХХК нь “М” ХХК-иас эрх бүхий байгууллагын шийдвэрийн дагуу шилжүүлэн авсан, 2019.07.01-ний өдрөөс хойш эрх эзэмшигч болсон байна.

Нөгөөтээгүүр, хуулийн этгээд хоорондын эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулсан шүүгчийн захирамжийн дагуу шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааны журмаар тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэн авсан гэх үндэслэл, нөхцөлийг эрх борлуулсны орлого буюу эрх шилжүүлснээс олсон орлогод хамааруулахгүй, эсхүл чөлөөлөх талаар хуулиар тусгайлан зохицуулаагүй, бодит байдалд тусгай зөвшөөрлийг эзэмших эрх шилжсэн байна. Иймд дээрх хуулийн этгээдийн тайлбарт дурдсан үндэслэлийг эрх шилжүүлсэн буюу эрх борлуулсны орлогод хамаарахгүй гэж үзэх хууль зүйн үндэслэл боломжгүй байна.

 “Б " ХХК болон “М" ХХК-иудын хооронд худалдан авах харилцаа үүсээгүй ...” гэж тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй төдийгүй, дээрх тусгай зөвшөөрлийн эзэмших эрхийг хуульд заасан журмын дагуу олж аваагүй буюу буюу зохих албан татварыг төлөөгүй болохыг илтгэж байна.  Өөрөөр хэлбэл, “Б ” ХХК, “М” ХХК нь ашигт малтмалын ашиглалтын тухай зөвшөөрөл шилжүүлэхдээ Ашигт малтмалын тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлд заасанчлан албан татварыг зохих журмын дагуу төлөөгүй, тэдгээрийн 2018 онд байгуулсан эвлэрлийн гэрээ, түүнийг баталгаажуулсан шүүгчийн захирамж нь хууль ёсны байх шаардлагыг хангасан эсэх нь эргэлзээтэй.

Түүнчлэн дээрх компаниудын хооронд худалдан авах харилцаа үүсээгүй гэх үндэслэлээр эрх борлуулсны орлогын албан татварыг төлөхгүй хэмээн тайлбарласан нь үндэслэлгүй бөгөөд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.Энэ хууль нь дор дурдсан аж ахуйн нэгжийн орлогод албан татвар ногдуулах харилцааг зохицуулна: 3.1.1 .-д “Монгол Улсын хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан аж ахуйн нэгж, ...”, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6.'"суутгагч" гэж албан татвар төлөгчид олгосон орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг гэж зааснаар эрх шилжүүлсэнтэй холбоотой албан татварыг ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэгтэй болно.

“Б ” ХХК нь ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр шилжүүлсэн авсан болох нь тогтоогддог. Тухайн цаг хугацаанд 2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдөр батлагдсан Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж байжээ. /2020.01.01 өдөр хүртэл/ Дээрх хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6,-д "суутгагч" гэж албан татвар төлөгчид олгосон орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг, 8 дугаар зүйлийн 8.1. дэх хэсэг Албан татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны дараахь орлогод албан татвар ногдоно: 8.1.2,-т “эрх борлуулсны орлого”, 8.2. дахь хэсэг Эрх борлуулсны орлогод дараахь орлогыг хамааруулна: 8.2.1.-д “эрх бүхий байгууллагаас олгосон тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх, эсхүл эд хөрөнгө эзэмших, ашиглах эрхийг хуульд заасан хэлбэрээр бусдад шилжүүлснээс олсон орлого”, 17 дугаар зүйлийн 17.2. дахь хэсэг Албан татвар төлөгчийн дараахь орлогод дор дурдсан хувиар албан татвар ногдуулна: 17.2.7-д “эрх борлуулсны орлогод 30 хувиар” гэж тус тус зааснаар маргаан бүхий дээрх нөхцөлд эрх борлуулсны орлогод 30 хувиар албан татвар ногдуулахаар хуульчилсан байна.

 Харин 2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7.4. Албан татвар төлөгчийн дараах орлогод албан татвар ногдоно: 7.4.3.-т хөрөнгө борлуулсан, шилжүүлсний орлого, 10 дугаар зүйлийн 10.1. дэх хэсэг Хөрөнгө борлуулсан, шилжүүлсний орлогод дараах орлого хамаарна: 10.1.2.-т төрийн байгууллагаас олгосон эрх борлуулсан, шилжүүлсний орлого; 18.1.Албан татвар төлөгчийн татварын жилийн албан татвар ногдуулах орлогод албан татварыг ногдуулна. 18.7.Энэ хуулийн 10.1.2-т заасан эрх борлуулсан, шилжүүлсний орлогод албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлохдоо тухайн эрхийн үнэлгээнээс доор дурдсан баримтаар нотлогдох зардлуудыг хасаж тодорхойлно: 18.7.1 .төрийн байгууллагаас эрх олгосон тохиолдолд эрх авахтай холбогдон төрийн байгууллагад төлсөн баримтаар нотлогдох төлбөр, хураамж; 20.2.Албан татвар төлөгчийн дараах албан татвар ногдуулах орлогод доор дурдсан хувиар тооцож албан татвар ногдуулна: 20.2.1 .энэ хуулийн 18.6.1, 18.6.2, 18.6.3, 18.6.7, 18.7-д заасан орлогод 10 хувиар гэж зохицуулсан. /2020.01.01 хүчин төгөлдөр болсон/

2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдрийн Татварын ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2. дахь хэсэгт “Энэ хуулиар зохицуулаагүй, эсхүл энэ хуульд зааснаас өөрөөр татварын бусад хуульд заасан бол тухайн харилцааг нарийвчлан зохицуулсан татварын хуулийн зүйл, хэсэг, заалт давуу үйлчилнэ.”, 6 дугаар зүйлийн 6.1.5.-д "албан татвар" гэж хууль тогтоомжийн дагуу аливаа этгээдийн орлого, хөрөнгө, бараа, ажил, үйлчилгээнд тодорхой хугацаанд тогтоосон хувь, хэмжээгээр ногдуулж, хариу төлбөргүйгээр төсөвт төвлөрүүлж байгаа мөнгөн хөрөнгийг; 6.1.19.-т "суутган төлөгч" гэж тухайн төрлийн татварын хуулийн дагуу татвар төлөгчийн төлөх татварыг суутгаж, төсөвт шилжүүлэх, тайлагнах үүрэг бүхий этгээдийг; 6.1.20.-д "татвар төлөгч" гэж татварын хууль тогтоомжийн дагуу татвар төлөх үүрэг бүхий этгээд, эсхүл суутган төлөгчийг гэж тус тус зааснаар хуулийн этгээдийн орлогод татвар ногдуулах төлөхтэй холбоотой харилцаа нь Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуулиар зохицуулагдана.

Түүнчлэн 2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдрийн Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө.” гэж заасан бөгөөд энэхүү заалтын агуулгаас үзэхэд Татварын ерөнхий хуулиар зохицуулагдсан харилцаа, түүнд холбогдох хуулийн зохицуулалтыг буцаан хэрэглэхтэй холбоотой асуудлыг зохицуулсан байна. Тодруулбал, маргаан бүхий энэ тохиолдолд “Б ” ХХК-ийн орлогын татвар төлөхтэй холбоотой харилцаа нь Татварын ерөнхий хууль, Зөрчлийн тухай хуулиар бус Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиар нарийвчлан зохицуулагдана. Иймд тус компанийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан гэж үзэх боломжгүй юм.

 “Б ” ХХК нь 2019 оны Аж ахуй нэгжийн албан татварын тайланг 2020 оны 2 дугаар сарын 10-ны өдрийн дотор ирүүлэх хуулийн зохицуулалттай. Улмаар харьяалах татварын алба дээрх тайланг 2020 оны 2 дугаар сарын 10-ны өдөр хүлээн авсан гэж үзвэл 2024 оны 2 дугаар сарын 10-ны өдөр 4 жилийн хугацаа дуусах бөгөөд, маргаж буй улсын байцаагчийн акт 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдөр бичгээр гарсан байна.

Татварын хяналт шалгалтын явцад гардаг, зөвлөмж ҮББ-18 маягт, татварын хяналт шалгалтын ажлын карт ХШ06/01, шалгалтаар илэрсэн зөрчил, ногдуулсан төлбөрийн тооцоо ХШ06/02, ХШ09 зэрэг баримтуудыг хуульд зааснаар 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдөр татвар төлөгч “Б ” ХХК-ийн захирал н.Б-д гардуулсан. Мөн уг хяналт шалгалт нь хэсэгчилсэн хяналт шалгалт ба Татварын хяналт шалгалт хийх тусгай удирдамжийн дагуу татварын ногдуулалт, төлөлтийн тооцоо маягт ХШ07/01-12/, аж ахуй нэгжийн тайлангаар гарсан алдагдлыг баталгаажуулсан тооцоо, маягт ХШ11, Хуулийн хугацаанд төлөөгүй татвар торгууль, алданги ногдуулсан тооцоо маягт ХШ08 зэрэг баримтууд гаргах боломжгүй ба иж бүрэн хяналт шалгалтын явцад гардаг баримтууд юм гэжээ.

 

4. Хариуцагч Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М  шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: 2006 оны Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйл 3.1-д энэ хуульд дор дурдсан аж ахуйн нэгжийн орлогод албан татвар ногдуулах харилцааг зохицуулна 3.1.1-д Монгол Улсын хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан аж ахуйн нэгж гэж албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын улс болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг, 8.1-д албан татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны орлогод дараах албан татвар ногдоно, 8.1.2 Эрх борлуулсны орлого 8.2 эрх борлуулсны орлогод дараах орлогыг хамааруулна 8.2.1.-д эрх бүхий байгууллагаас олгосон тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх, эсхүл эд хөрөнгө эзэмших, ашиглах эрхийг хуульд заасан хэлбэрээр бусдад шилжүүлснээс олсон орлого; 17.2.Албан татвар төлөгчийн дараахь орлогод дор дурдсан хувиар албан татвар ногдуулна: 17.2.7-д эрх борлуулсны орлогод 30%-иар гэж тус тус заасан. Энэ хууль нь 2020 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр хүчингүй болсон байгаа гэв.

 

5. Хариуцагч Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Х.О- шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Б ” ХХК-ийн нэхэмжлэл, түүнд хавсаргасан баримтаас үзэхэд тус компани нь 2017 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр “М” ХХК-тай 100,000,000 сая төгрөгийн зээлийн гэрээ байгуулсан бөгөөд 2018 оны 11 дүгээр сарын өдөр эвлэрлийн гэрээгээр 100,000,000 сая төгрөгийн үүргийн гүйцэтгэлд ****дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэхээс татгалзаж, Баянгол дүүргийн иргэний шүүхэд хандсан байж байгаа. ****дугаартай ашигт малтмал ашиглах лицензийн гэрчилгээг “Б ” ХХК-д шилжүүлэхээр тохирсон эвлэрлийн гэрээ байгуулсныг баталгаажуулаад энэ нь улмаар 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрийн 7/4911 дүгээр албан бичгээр тусгай зөвшөөрлийг тус компанид шилжүүлэн бүртгэснийг “Б ” ХХК  компани гэж бичсэн байдаг. Ийм учраас 2017 оны 10 дугаар сарын 17-нд “М” ХХКЩ-тай зээлийн гэрээ байгуулсан нь “М” ХХК-иас авлага үүсжээ гэж харагдаж байгаа. Улмаар зээл төлөгдөөгүй улмаас ****дугаартай ашигт малтмал ашиглах лицензийн гэрчилгээг “Б ” ХХК-д шилжүүлэхээр тохиролцсон эвлэрлийн гэрээ байгуулсан нь 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний 7/4911 дүгээр албан бичгээр тусгай зөвшөөрлийг тус компанид шилжүүлэн бүртгэсэн нь санхүүгийн хувьд авлага нь хаагдаж байгаа юм. Авлага нь хаагдаад 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр “Б ” ХХК-ийн хөрөнгө буюу санхүүгийн баланст эзэмшигчийн өмчид шилжсэн байгаа. Энэ нь нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл энэ нь санхүүгийн үйл ажиллагаанаас олсон орлого бөгөөд шилжүүлэгч байгууллагын ашиглагч дууссан өдрөөр орлого баталгаажсан гэсэн үг. Тиймээс “Б ” ХХК худалдаж аваагүй, эрх борлуулаагүй гэдэг нь бол үндэслэлгүй байгаа гэсэн үг. Тэгэхээр манай зүгээс эрх борлуулсан гэж үзэж байгаа. “М” ХХК нь эрх борлуулж орлого олсон тул тухайн орлогод албан татварыг суутган авах үүргээ хэрэгжүүлээгүй л гэсэн утга. “Б ” ХХК нь суутган төлөгчийнхөө үүргээ хэрэгжүүлээгүй л гэж байгаа шүү дээ. Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартын 15-д зааснаар орлого нь гэрээгээр амласан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийхээ хяналтыг үйлчлүүлэгчид шилжүүлсэн үедээ аж ахуйн нэгж гүйцэтгэх үүргээ биелүүлсэн гэж үзнэ гэж нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт дээр бол заасан байж байгаа. Тэгэхээр зэрэг нэг суутгагчийнхаа үүргийг одоо биелүүлэх ёстой. Хэр үүрэг хариуцлагыг нь гүйцэтгэн тодорхой хугацааны дотор, тодорхой хугацааны дотор нөхцөл биелэхгүй тохиолдолд тодорхой нэг өдрийг бол хангагдсан байна аа гэж үзнэ ээ гээд нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт дээр бол тодорхой заагаад өгчихсөн байгаа. Тэгэхээр зэрэг тухайн байгууллага “Б ” ХХК бол яах арга байхгүй суутгагчийнхаа үүргийг биелүүлээгүй гэсэн үг гэв.

 

6. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.Б  шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: Энэ шалгалт нь Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу хэсэгчилсэн, хялбаршуулсан байдлаар тухайн татвар төлөгчид хийсэн. Үндэсний аудитын газраас 2023 оны 9 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 86 тоот албан бичгээр Татварын ерөнхий газарт эцсийн эзэмшигч өөрчлөгдсөн бол тусгай зөвшөөрлийн шилжилт хөдөлгөөнийг татварын албанд бүртгүүлэх ёстой байдаг. Гэсэн хэдий ч уг байгууллага нь тусгай зөвшөөрлийн шилжилт хөдөлгөөнийг татварын албанд бүртгүүлээгүй. Татвар ногдуулах холбогдох татварыг төлөөгүй. Эдгээр татвар төлөгчдийн зөрчлийг арилгахаар хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага тооцоод хариу ирүүлэх талаар 108082160094 тоот албан шаардлагыг ирүүлсэн байгаа. “М” ХХК болон “Б ” ХХК-д холбогдох зөрчлийг 1 дүгээр хавсралтаар ирүүлсэн. Хууль тогтоомжийн хувьд “Б ” ХХК нь суутгагчийн үүргээ гүйцэтгэх байсан. Мөн Татварын ерөнхий хуулийн 26 дугаар зүйлд заасны дагуу энэ шилжилт хөдөлгөөн хийгдсэн өөрчлөлтийг Татварын ерөнхий газарт ирүүлэх байсан. Дээр нь нэмж хэлэхэд зөрчлийн хуулиар шийдэх байсан гэж өмгөөлөгч хэлж байна. Татвар ногдуулах, нөхөн төлөхтэй холбоотой асуудлыг татварын ерөнхий хууль болон дагалдах нарийвчилсан хуулиудаар зохицуулдаг. Хөөн хэлэлцэх хугацааны хувьд татварыг нөхөн ногдуулах, тайлагнах төлөх хугацаа 4 жил байна. Тэгэхээр тайлагнах хугацаа гэдэг маань 2019 оны тайланг татвар төлөгч 2020 оны 2 дугаар сарын 10-ны дотор өгөх ёстой, энэ хугацаагаараа бид нар хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрөөгүй байна гэж үзэж байна. Мөн суутгагчийн үүрэгтэй холбоотой ямар ч маргаангүй асуудал дээр тайлбар хэлээд бид нар шүүхийн шийдвэрээр ингээд авч байна гэдэг юм яриад байна. Нөгөөтээгүүр, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4.1.2 дээр тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч гэж хэнийг хэлэх вэ гээд нэр томьёоны тодорхойлолт байгаа. Энэ дээр ашигт малтмал, эрэн хайх, ашиглах эрх авсан эсвэл түүнийг хуульд заасан нөхцөл журмын дагуу шилжүүлэн авсан хуулийн этгээдийг гээд тодорхой заагаад өгчихсөн. Тэгэхээр байцаагч нарын маань шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэлтэй байна гэв.

Шүүх энэ хэрэгт хуульд заасан нөхцөл журмын дагуу цугларсан бичгийн нотлох баримтууд, нэхэмжлэгч, хариуцагч, тэдгээрийн өмгөөлөгч нарын тайлбарыг шинжлэн судлаад

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Хэргийг шүүх хуралдаанаар хянан хэлэлцээд дараах хууль зүйн үндэслэлээр төлбөр тогтоосон захиргааны актын төлбөрийн хэмжээг багасгаж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэв.

            1. Шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхийн тухайд

1.1. Нэхэмжлэгч “Б” ХХК нь Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О- нарт холбогдуулан 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-г эс зөвшөөрч Захиргааны ерөнхий хуулийн 93 дугаар зүйлийн 93.1., Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт зааснаар Архангай аймгийн Татварын газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд 2024 оны 3 дугаар сарын 1-ний өдөр гомдол гаргажээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 160-165 дахь тал)

1.2. Улмаар тус гомдлыг Архангай аймгийн Татварын газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл хүлээн авч, хянаад 2024 оны 4 дүгээр сарын 18-ны өдрийн 01 дүгээр тогтоолоор маргаан бүхий улсын байцаагчийн актыг хэвээр үлдээсэн байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 26-39 дэх тал)

1.3. Ийнхүү “Б ” ХХК-иас Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.19, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-д зааснаар шүүхэд гаргасан нэхэмжлэл нь тус шүүхийн харьяалан шийдвэрлэвэл зохих маргаан мөн бөгөөд захиргааны хэрэг үүсгэж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулах үндэслэлтэй гэж үзсэн болно.

2. Уг хэргийн маргааны үйл баримтыг дурдахад

2.1. “Б ” ХХК нь 2016 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр уул уурхайн тоног төхөөрөмжийн худалдаа эрхлэх үндсэн чиглэлтэйгээр байгуулагджээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 7 дахь тал)

2.2. 2017 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр “Б ” ХХК нь “М” ХХК-д 100,000,000 (нэг зуу) сая төгрөгийг 2017 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрөөс 2017 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийг дуустал хугацаанд буцаан төлөх нөхцөлтэйгөөр зээлдүүлсэн байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 72-73 дахь тал)

2.3. Гэвч дээрх зээлийн гэрээтэй холбоотой маргаан гарч талууд 2018 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдөр “М” ХХК нь 100,000,000 (нэг зуун сая) төгрөгийн үүргийн гүйцэтгэлд тооцож өөрийн эзэмшлийн ашигт малтмалын ашиглалтын ***** дугаартай, Архангай аймгийн Ц  суманд байрлах, Харгуйтын ам нэртэй 284 гектар талбай бүхий тусгай зөвшөөрлийн холбогдох бичиг баримт, тусгай зөвшөөрөл эзэмших эрхийг “Б ” ХХК-ийн эзэмшилд 2018 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн дотор шилжүүлэх нөхцөлтэйгөөр эвлэрлийн гэрээ байгуулжээ.  (1 дүгээр хавтаст хэргийн 13 дахь тал)

2.4. Улмаар Баянгол дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 12 дугаар сарын 7-ны өдрийн “Эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулах тухай” 102/ШЗ2018/16465 дугаартай шүүгчийн захирамжаар Эвлэрүүлэн зуучлалын тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.2 дахь хэсэгт заасныг баримтлан талууд харилцан ярилцаж, гадны ямар ч шахалтгүйгээр өргөдөл гаргагч нь 100,000,000 төгрөгөөсөө татгалзаж, уригдсан тал 2018 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн дотор Архангай аймгийн Ц  сумын Харгуйтын ам нэртэй 284 гектар талбайтай, 22/93 тоот гэрчилгээтэй “М” ХХК, 56 жил 8 сарын хугацаатай, ***** дугаартай ашигт малтмал ашиглах лицензийн гэрчилгээг “Б ” ХХК-ийн эзэмшилд шилжүүлэх, тус лиценз шилжүүлэхтэй холбогдсон зардлыг “М” ХХК хариуцахыг зөвшөөрч эвлэрсэн эвлэрлийн гэрээ байгуулсныг баталгаажуулсан байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 74-75 дахь тал)

2.5. Талууд 2018 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдөр гэрээ дүгнэсэн акт гаргаж баталгаажуулжээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 14 дэх тал)

2.6. Дээрх шүүгчийн захирамжийн дагуу Нийслэлийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газраас 2019 оны 5 дугаар сарын 7-ны өдөр 1/11146 дугаартай албан бичгээр Ашигт малтмал, газрын тосны газарт шүүхийн шийдвэрийн дагуу Архангай аймгийн Ц  сумын Харгуйтын ам нэртэй 284 гектар талбайтай, 22/93 тоот гэрчилгээтэй “М” ХХК, 56 жил 8 сарын хугацаатай, ***** дугаартай ашигт малтмал ашиглах лицензийн гэрчилгээг “Б ” ХХК-ийн нэр дээр шилжүүлэн бүртгэж, хариу ирүүлэхийг мэдэгджээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 79 дэх тал)

2.7. Ийнхүү Ашигт малтмал, газрын тосны газраас 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрийн 7/4911 дугаартай албан бичгээр кадастрын хэлтсийн даргын 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрийн 332 дугаар шийдвэрээр ашигт малтмалын хайгуулын **********тоот тусгай зөвшөөрлийг “Б ” ХХК-д шилжүүлэн бүртгэсэн талаар мэдэгджээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 16 дахь тал)

2.8. Нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь Архангай аймгийн Ц  сумын Харгуйтын ам нэртэй газарт орших 232.29 гектар талбайд ашигт малтмал ашиглалтын **********дугаартай тусгай зөвшөөрлийг 2029 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдрийг дуустал эзэмшиж байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 17-20 дахь тал)

2.9. Татварын ерөнхий газрын Том татвар төлөгчийн газрын даргын 2023 оны 6 дугаар сарын 22-ны өдрийн А/20 дугаар тушаалаар дээрх тусгай зөвшөөрлийг эзэмшиж байсан “М” ХХК-ийг дампуурсанд тооцож, татан буулгасан тул татвар төлөх үүргийг дуусгавар болгожээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 94 дэх тал)

2.10. Татварын ерөнхий газраас 2023 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдөр 08/2300 дугаар албан бичгээр эцсийн эзэмшигч өөрчлөгдсөн бүртгэлтэй боловч тусгай зөвшөөрлийн шилжилт хөдөлгөөнийг татварын албанд бүртгүүлээгүй, татвар ногдуулаагүй, холбогдох татварыг төлөөгүй татвар төлөгчдийн зөрчлийг арилгах талаар мэдэгдэж, Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн газрын даргын 2023 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдрийн 08/02 дугаартай Татварын хяналт шалгалт хийх удирдамжийг хүргүүлжээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 120)

2.11. Улмаар 2024 оны 2 дугаар сарын 2-ны өдрийн 124200672 дугаартай татварын хяналт шалгалт хийх томилолтоор “Б ” ХХК-ийн 2019 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртлэх хугацааны татварын хэсэгчилсэн шалгалтыг 2024 оны 2 дугаар сарын 2-ны өдрөөс 10-ны өдөр хүртэл хийхээр Архангай аймгийн Татварын газрын Татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О- нарыг томилсон байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 133 дахь тал)

2.12. Дээрх татварын хяналт шалгалтын явцад татварын улсын байцаагчаас 2024 оны 2 дугаар сарын 8-ны өдөр “Б ” ХХК-ийн захирал Б.Б-тай ярилцлага хийж “ ... эрх борлуулсны албан татвар төлөгдсөн эсэхийг тодруулахад ... М төлсөн юм ярьж байсан тодруулахаас ...” гэх тайлбар гаргасан талаар тэмдэглэжээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 146 дахь тал)

2.13. Ийнхүү 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн №НА-*********** дугаартай нөхөн ногдуулалтын актаар Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх заалтыг тус тус үндэслэн 30.000.000 төгрөгийн нөхөн татвар, 9.000.000 төгрөгийн торгууль, 6.000.000 төгрөгийн алданги, нийт 45.000.000 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр акт тогтоосон байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 156-157 дахь тал)

2.14. Дээрх №НА-*********** дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг “Б ” ХХК-ийн захирал Б.Б-д 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдөр танилцуулсан болон гардуулсан талаар баримт үйлдэж, “Б ” ХХК-ийн захирал Б.Б- гарын үсэг зуржээ. (Хавтаст хэргийн 154 дэх тал)

2.15. “Б ” ХХК нь 2024 оны 3 дугаар сарын 1-ний өдөр Архангай аймгийн Татварын хэлтсийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргаж, тус зөвлөлөөс 2024 оны 4 дүгээр сарын 18-ны өдрийн 01 дүгээр тогтоолоор 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн №НА-*********** дугаартай нөхөн ногдуулалтын актыг хэвээр баталж, улмаар тус шүүхэд 2024 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр нэхэмжлэл гаргаж маргаан үүсгэсэн байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 26-39, 40-45, 160-165 дахь тал)

3. Хууль зүйн үндэслэлийн талаар

3.1. Монгол Улсад бүртгэлтэй хуулийн этгээдийн ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглах болон хайгуулын талбай, уурхайн эдэлбэрийн орчныг хамгаалахтай холбогдсон харилцаа нь Ашигт малтмалын тухай хууль /2006 он/-иар зохицуулагддаг. 

3.2. Тодруулбал, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.7.-д “ашигт малтмал ашиглах" гэж газрын гадаргуу, түүний хэвлий, хүдрийн овоолго, хаягдал, байгалийн уснаас ашигт малтмал ялган авах, олборлох, түүний ашигт агуулгыг нэмэгдүүлэх, баяжуулах, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, борлуулах болон түүнтэй холбогдсон бусад үйл ажиллагааг, 4.1.16.-д “ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл" гэж энэ хуулийн дагуу ашигт малтмал ашиглах эрх олгосон баримт бичгийг, 4.1.21.-д “тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч” гэж энэ хуулийн дагуу ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглах эрх авсан, эсхүл түүнийг энэ хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу шилжүүлэн авсан хуулийн этгээдийг хамааруулан ойлгохоор тодорхойлсон байна.

3.3. Маргаан бүхий энэ тохиолдолд, “М” ХХК-ий ашиглаж байсан Архангай аймгийн Ц  сумын Харгуйтын ам нэртэй газарт орших 323.26 гектар талбай бүхий ашигт малтмалын **********дугаартай ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг “Б ” ХХК нь 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр шилжүүлэн авч, тусгай зөвшөөрлийн 23 дахь жилийн төлбөрийг 2023 оны 7 дугаар сарын 5-ны өдөр төлж, хүчин төгөлдөр хугацааг 2031 оны 7 дугаар сарын 7-ны өдөр хүртэл тооцуулсан болох нь тогтоогдож байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 19-20 дахь тал)

3.4. Хэдийгээр нэхэмжлэгчээс дээрх **********дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг “М” ХХК-иас зээлийн нөхөн төлбөрт шилжүүлж авсан, худалдаж аваагүй, татвар ногдох орлого олоогүй, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх журмаар шилжүүлсэн хэмээн тайлбарлаж буй боловч дээрх ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлсэн үеэс эхлэн Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.21-д заасан “тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч” этгээд мөн бөгөөд 2023 оны тусгай зөвшөөрлийн төлбөрийг төлсөн байна. 

3.5. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арвандолдугаар зүйлийн 1.-д Монгол Улсын иргэн шударга, хүнлэг ёсыг эрхэмлэн дараахь үндсэн үүргийг ёсчлон биелүүлнэ: 3/-т “хуулиар ногдуулсан албан татвар төлөх” хэмээн заасан.

 

3.6. Улмаар Татварын ерөнхий хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.5.-д "албан татвар" гэж хууль тогтоомжийн дагуу аливаа этгээдийн орлого, хөрөнгө, бараа, ажил, үйлчилгээнд тодорхой хугацаанд тогтоосон хувь, хэмжээгээр ногдуулж, хариу төлбөргүйгээр төсөвт төвлөрүүлж байгаа мөнгөн хөрөнгийг, 6.1.20.-д "татвар төлөгч" гэж татварын хууль тогтоомжийн дагуу татвар төлөх үүрэг бүхий этгээд, эсхүл суутган төлөгчийг хэмээн тодорхойлсон бөгөөд хэрэгт авагдсан баримтаас үзэхэд нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь татвар төлөх үүрэг бүхий хуулийн этгээд байна. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 7, 17-18 дахь тал)

3.7. Тодруулбал, нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр **********дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэн авснаас хойш Татварын ерөнхий хуулийн 26 дугаар зүйлийн 26.10. дахь хэсэгт “Ашигт малтмал, газрын тос, цацраг идэвхт ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, газар эзэмших, ашиглах эрх эзэмшигч этгээд өөрийн эцсийн эзэмшигчийн талаарх мэдээллийг татварын албанд бүртгүүлнэ.”, 26.11. дахь хэсэгт “Ашигт малтмал, газрын тос, цацраг идэвхт ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, газар эзэмших, ашиглах эрх эзэмшигч өөрийн эцсийн эзэмшигчийн өөрчлөлтийн тухай мэдээллийг шийдвэр гарсан өдрөөс хойш 30 хоногийн дотор харьяалах татварын албанд бүртгүүлнэ.” гэж заасан хугацаанд харьяалах татварын албанд бүртгүүлэх үүрэгтэй.

3.8. Нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь дээрх хуулийн дагуу Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч болсон тухайгаа харьяалах татварын албандаа бүртгүүлээгүй байна.

3.9. Мөн 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр **********дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэн авахдаа Татварын ерөнхий хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.19.-д "суутган төлөгч" гэж тухайн төрлийн татварын хуулийн дагуу татвар төлөгчийн төлөх татварыг суутгаж, төсөвт шилжүүлэх, тайлагнах үүрэг бүхий этгээдийг”, 6.1.48.-д “эцсийн эзэмшигч” гэж ашигт малтмал, газрын тос, цацраг идэвхт ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, газар эзэмших, ашиглах эрх эзэмшигч этгээдийн 30 болон түүнээс дээш хувийн хувьцаа, хувь оролцоо, эсхүл саналын эрхийг өөрөө, эсхүл нэг болон түүнээс дээш үргэлжилсэн хэлхээ холбоо бүхий хуулийн этгээдээр төлөөлүүлэн эзэмшдэг, саналын эрхийг төлөөлүүлэн хэрэгжүүлдэг, эсхүл ногдол ашгийг хүлээн авах эрхтэй этгээдийг, Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.8.-д "суутган төлөгч" гэж Татварын ерөнхий хуулийн 6.1.19-д заасныг, 4.1.12.-т "эрх эзэмшигч" гэж ашигт малтмал, цацраг идэвхт ашигт малтмал, газрын тосны хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл, газар ашиглах, эзэмших эрхийг хуульд заасан нөхцөл, шаардлагын дагуу эзэмшдэг этгээдийг” гэж зааснаар татвар төлөх үүрэгтэй хуулийн этгээд байна.

3.10. Өөрөөр хэлбэл, Татварын ерөнхий хууль болон Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд зааснаар бусдад орлого шилжүүлж буй этгээд нь орлого олж буй этгээдийн төлбөл зохих татварыг суутган авч төсөвт төлөх үүрэгтэй байна. Энэ талаар хариуцагч нараас “ ... татварын улсын байцаагч нь тухайн компанийг эрх борлуулсан гэж үзээгүй бөгөөд ”М” ХХК нь эрх борлуулж орлого олсон тул тухайн орлогод ногдох албан татварыг суутган авах үүргээ хэрэгжүүлээгүй ... СТОУС 15 зааснаар орлого нь гэрээгээр амласан бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ хяналтыг үйлчлүүлэгчид шилжүүлсэн үедээ аж ахуй нэгж гүйцэтгэх үүргээ биелүүлсэн гэж үзнэ ...” гэх тайлбар гаргасан байна.

3.11. Уг маргааны тухайд, нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь Архангай аймгийн Ц  сумын Харгуйтын ам нэртэй газарт орших 323.26 гектар талбай бүхий ашигт малтмалын **********дугаартай ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг 2019 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр шилжүүлж авсан бөгөөд тухайн үед 2006 оны Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль хүчинтөгөлдөр байжээ.

3.12. 2019 оны Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө.” гэж заасан.

3.13. Маргаан бүхий энэ тохиолдолд, 2006 оны Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль нь нэхэмжлэгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар байх тул 2019 оны Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн зохицуулалтыг хэрэглэх нь нэхэмжлэгч хуулийн этгээдийн эрх зүйн байдал болон дээрх хуулийн зохицуулалтад нийцнэ. Учир нь, Ашигт малтмал, газрын тосны газрын 2019 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийн 7/4911 албан бичигт “.. Кадастрын хэлтсийн даргын 2019 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийн 332 дугаар шийдвэрээр ашигт малтмалын хайгуулын МV-00****тоот тусгай зөвшөөрлийг  .. танай компанид шилжүүлснийг бүртгэж, тусгай зөвшөөрлийн хавсралтад тэмдэглэлээ хийснийг мэдэгдье.” гэж, нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь **********дугаартай ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн гэрчилгээг 2019 оны 7 дугаар сарын 03-нд  авчээ. (1 дүгээр хавтаст хэргийн 16-17 дахь тал)

 

3.14. Иймд 2019 оны Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.7, 20 дугаар зүйлийн 20.2.1-д заасан 10 хувь хэмжээгээр албан татвар төлөхөөр байна.

Хөөн хэлэлцэх хугацааны тухайд:

3.15. Татварын ерөнхий хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1. дэх хэсгийн 6.1.29.-д "татварын тайлан" гэж татварын албанаас баталсан маягтын дагуу татвар төлөгчийн бичгээр, эсхүл цахим хэлбэрээр гаргасан татварын суурь, албан татвар, төлбөр, хураамжийн ногдлын хэмжээг тодорхойлж, тайлагнах хуудсыг гэж, 15 дугаар зүйлийн 15.1. дэх хэсэгт “Татварын нөхөн ногдуулалт хийх, алданги, торгууль ногдуулах, ....төлөлтийг баталгаажуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 4 жил байх ..” гэж,  мөн Аж ахуй нэгжийн албан татварын тухай хуулийн 26 дугаар зүйлийн 26.8. дахь хэсэгт “Албан татвар төлөгч үйл ажиллагаа эрхлээгүй тухай тайлан гаргасан жилийн дараагийн татварын жилээс эхлэн жилд нэг удаа дараа оны 02 дугаар сарын 10-ны дотор харьяалах татварын албанд хүргүүлнэ.”, 26.9. дэх хэсэгт “Ашигт малтмал, цацраг идэвхт ашигт малтмал, газрын тосны хайгуулын болон ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхлэгч аж ахуйн нэгж нь энэ хуулийн дагуу тухайн татварын жилд тусгай зөвшөөрөл тус бүрд хамаарах татварын тайланг тус тус гаргаж, албан татварын тооцоо хийнэ.” гэж тус тус заасан.

3.16. Дээрх хуулийн зохицуулалтад зааснаар нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг авсан өдрөөс хойш дараа оны буюу 2020 оны 2 дугаар сарын 10-ны дотор тайлангаа Архангай аймгийн Татварын газарт хүргүүлэх бөгөөд дээрх хуульд заасан 4 дэх жил нь 2024 оны 2 дугаар сарын 10-ны өдөр дуусахаар байна. Иймд маргаан бүхий улсын байцаагч нарын акт нь 2024 оны 2 дугаар сарын 09-ний өдөр гарсан байх тул хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусаагүй байна гэж дүгнэв.

Мэдэгдэх, сонсох ажиллагааны тухайд:

3.17. Захиргааны ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.4. дэх хэсэгт “Захиргааны байгууллагын үйл ажиллагааг тухайлсан хуулиар зохицуулснаас бусад харилцааг энэ хуулиар зохицуулна.”, Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.13. дахь хэсэгт “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмыг татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын дарга баталж, мөрдүүлнэ.” гэж зааснаар Татварын ерөнхий газрын дарга 2023 оны 2 дугаар сарын 28-ны өдрийн А/34 дүгээр тушаалаар Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмыг баталжээ.

3.18. Дээрх журмын 2.4.-т “Татварын ерөнхий хуулийн 41.2-т заасны дагуу бүрэн хяналт шалгалтыг бүх төрлийн татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд, хэсэгчилсэн хяналт шалгалтыг нэг буюу хэд хэдэн төрлийн татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хийнэ.”,  2.9.-д Энэ журмын 2.1-д заасан хяналт шалгалтыг гүйцэтгэх ажлын цар хүрээнээс хамаарч дараах төрлөөр хийнэ: 2.9.2.-т “хялбаршуулсан хяналт шалгалт”, 2.12.-т “Хялбаршуулсан хяналт шалгалтыг татварын бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сангийн мэдээлэл болон холбогдох бусад мэдээлэлд үндэслэн цахим болон бусад хэлбэрээр хийнэ. Шаардлагатай тохиолдолд татвар төлөгчийг дуудан ирүүлж, ярилцлага хийх, холбогдох баримт материалыг гаргуулан авч болно.”, 2.12.1.-д “хяналт шалгалтыг татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын нэгжээс ирүүлсэн хяналт шалгалтад хамрагдах татвар төлөгчийн жагсаалтыг үндэслэн энэ журмын 3.6-д заасан томилолт олгогдсоноор хийнэ.”, 4.5.-д Дуусгах үе шатанд татварын улсын байцаагч дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ: 4.5.13.-т нөхөн ногдуулалтын акт, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан актыг хууль тогтоомжид заасны дагуу гомдол, хүсэлт гаргах эрхтэйг танилцуулан гарын үсэг зуруулж, зөвлөмж /маягт ҮББ-18/-ийн хамт гардуулах”, 7.7.-д “Нөхөн ногдуулалтын акт, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан акт, Илтгэх хуудсанд дараах баталгаажуулсан маягтыг хавсаргана: ...” гэж тухайлан зохицуулсан байна.

3.19. Хариуцагчаас маргаан бүхий 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг гаргахдаа 2024 оны 2 дугаар сарын 8-ны өдөр “Б ” ХХК-ийн захирал Б.Б-тай утсаар ярилцлага хийж, 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдөр нөхөн ногдуулалтын актыг танилцуулж, гарын үсэг зуруулсан нь байх тул журмын дээрх зохицуулалт болон мэдэгдэх, сонсох ажиллагааны журам зөрчигдөөгүй гэж үзэх үндэслэлтэй. (1 хавтаст хэргийн 146-147, 154-155 дахь тал)

3.20. Хариуцагч татварын улсын байцаагч нар нь Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйлд зааснаар нөхөн ногдуулалтын акт гаргасан нь мөн хуулийн 42.7. дахь хэсэгт “Татвар төлөгч, эсхүл түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь нөхөн ногдуулалтын акт, илтгэх хуудсыг энэ хуулийн 42.6-д заасан хугацаанд гардуулах боломжгүй, эсхүл гардан аваагүй бол татварын алба уг хугацаа өнгөрснөөс хойш 7 хоногийн дотор татвар төлөгчийн хувийн хэрэгт бүртгүүлсэн хаягт шуудангаар илгээнэ.”, 42.8. дахь хэсэгт “Нөхөн ногдуулалтын акт, илтгэх хуудсыг энэ хуулийн 42.7-д заасны дагуу илгээсэн өдрөөс хойш Захиргааны ерөнхий хуулийн 43 дугаар зүйлд заасан хугацаанд гардуулсанд тооцно.” гэж заасан хуулийн зохицуулалтыг зөрчөөгүй байна.

3.21. Харин Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1.-д “хуульд үндэслэх”, 4.2.5.-д “зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх” гэж зааснаар маргаан бүхий №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт” нь бодит нөхцөлд тохирсон байх захиргааны үйл ажиллагаанд баримтлах тусгай зарчим алдагдсан бөгөөд нэхэмжлэгч “Б ” ХХК-ийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан акт гаргажээ.

3.22. Тодруулбал, 2019 оны Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.4. дэх хэсэг Албан татвар төлөгчийн дараах орлогод албан татвар ногдоно: 7.4.3.-т “хөрөнгө борлуулсан, шилжүүлсний орлого”, 10 дугаар зүйлийн 10.1. дахь хэсэг Хөрөнгө борлуулсан, шилжүүлсний орлогод дараах орлого хамаарна: 10.1.2.-т “төрийн байгууллагаас олгосон эрх борлуулсан, шилжүүлсний орлого”, 18 дугаар зүйлийн 18.7. дахь хэсэгт Энэ хуулийн 10.1.2-т заасан эрх борлуулсан, шилжүүлсний орлогод албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлохдоо тухайн эрхийн үнэлгээнээс доор дурдсан баримтаар нотлогдох зардлуудыг хасаж тодорхойлно: 18.7.1.-д “төрийн байгууллагаас эрх олгосон тохиолдолд эрх авахтай холбогдон төрийн байгууллагад төлсөн баримтаар нотлогдох төлбөр, хураамж”, 18.7.2.-т “бусдаас худалдаж, шилжүүлж авсан тохиолдолд хэлцлийн дагуу худалдах, шилжүүлэн авахад төлсөн, шилжүүлсэн баримтаар нотлогдох төлбөр.”, 20 дугаар зүйлийн 20.2. дахь хэсэг Албан татвар төлөгчийн дараах албан татвар ногдуулах орлогод доор дурдсан хувиар тооцож албан татвар ногдуулна: 20.2.1.-д “энэ хуулийн 18.6.1, 18.6.2, 18.6.3, 18.6.7, 18.7-д заасан орлогод 10 хувиар” гэж зааснаар нөхөн татвар ногдуулах үндэслэлтэй гэж дүгнэлээ.

3.23. Түүнчлэн нэхэмжлэгч “Б ” ХХК нь тус ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлж авснаас хойш ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулж байгаагүй байна. (1 дүгээр хавтаст хэгийн 208-217 дахь тал )

3.24. Иймд Татварын ерөнхий хуулийн 52 дугаар зүйлийн 52.1., 73 дугаар зүйлийн 73.1.1, 83 дугаар зүйлийн 83.2.2 дахь хэсэгт зааснаар маргаан бүхий 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-аар ногдуулсан хэмжээг нөхөн татварын 10.000.000 (арван сая) төгрөг, алданги 2.000.000 (хоёр сая) төгрөг, торгууль 3.000.000 (гурван сая) төгрөг, нийт 15.000.000 (арван таван сая) төгрөг болон төлбөрийн хэмжээг багасгаж шийдвэрлэв.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1., 106.2., 106.3. дахь хэсгийн 106.3.6 дахь заалт, 107 дугаар зүйл, 108 дугаар зүйлийг тус тус удирдлага болгон

                                                   ТОГТООХ  нь:

1. Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.1., 52 дугаар зүйлийн 52.1. /2019 оны/,  Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл. /2019 оны/,   Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.7., 20 дугаар зүйлийн 20.2. дахь хэсгийн 20.2.1. /2019 оны/, Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.5. дахь заалтуудыг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч “Б ” ХХК-ий нэхэмжлэлийн шаардлага болох “Архангай аймгийн Татварын газрын татварын хяналт шалгалтын тасгийн Татварын улсын байцаагч Ж.М , Х.О- нарын 2024 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” №НА-*********** дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг нөхөн татвар 10.000.000 (арван сая) төгрөг, алданги 2.000.000 (хоёр сая) төгрөг, торгууль 3.000.000 (гурван сая) төгрөг, нийт 15.000.000 (арван таван сая) төгрөг болгож төлбөр тогтоосон захиргааны актын төлбөрийн хэмжээг багасгасугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1. дэх хэсэгт зааснаар нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогч, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч энэхүү шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй болохыг дурдсугай.

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                Б.ОДОНТУЯА