2024         10           28                                     128/ШШ2024/0837

 

                             

                              МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Д.Эрдэнэчимэг даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны 4 дүгээр танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхжлэгч: “******* ******* ******* *******” ХХК /РД:*******/

Нэхжлэгчийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч: Ц.Б*******, Г.И*******

Хариуцагч: Том татвар төлөгчийн газрын татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б*******

Хариуцагчийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч: Х.А нарын хоорондын үүссэн маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: нэхжлэгчийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Б*******, Г.И*******, нэхжлэгчийн өмгөөлөгч Б.Ц, Ц.Б, хариуцагч Ц.Э*******, хариуцагч нарын итгжлэгдсэн төлөөлөгч Х.А, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Э.Оюунбилэг нар оролцов.

                                       ТОДОРХОЙЛОХ НЬ:

Нэг.Нэхжлэгч нэхжлэлийн шаардлагаа:

1.1.“Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн № HA-2 дугаар “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах” гэж тодорхойлжээ.

1.2.Нэхжлэгчээс нэхжлэлийн шаардлагаа ихэсгэж, өөрчлөөгүй тул энэхүү шаардлагын хүд хэргийг хянан хэлэлцэв.

Хоёр.Хэргийн үйл баримтын тухд:

2.1.Хариуцагч татварын улсын бцаагч нар нь “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн 2018 оны 01 сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн бдалд татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж, 2 тоот томилолтоор /Эрсдэлд суурилсан төлөвлөгөөт бус-Хэсэгчилсэн/ шалгалтыг 2022 оны 05 сарын 30-ний өдрөөс 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийг дуусталх хугацаанд хийж, 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тух № HA-2 дугаар нөхөн ногдуулалтын актаар нийт 504,786,017.05 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр тогтоосон бна.

2.2.Тус хяналт, шалгалтаар нэхжлэгч компанид 289,048,595.91 төгрөгийн нөхөн татвар, 137,785,605.02 төгрөгийн торгууль, 77,951,816.12 төгрөгийн алданги, нийт 504,786,017.05 төгрөгийг төлбөр ногдуулсан “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг эс зөвшөөрч нэхжлэгчээс 2022 оны 07 дугаар сарын 22-ны өдөр нийслэлийн Татварын маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан бөгөөд тус зөвлөлийн 2022 оны 12 дугаар сарын 19-ны өдрийн 15 дугаар тогтоолоор татварын улсын бцаагч нарын актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн бна.

Гурав.Хэргийн оролцогчдын тлбар, түүний үндэслэлд:

3.1.Нэхжлэгч шүүхэд гаргасан нэхжлэл, үндэслэлээ:

“1.Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нар нь ман компанийн 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 12 сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн бдалд татварын төлөвлөгөөт бус хяналт шалгалтыг хийж 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн №HA-2 дугаар “Нөхөн ногдуулалтын акт”-аар дараах зөрчил илэрсэн гэж үзэж нийт 504,786,017.05 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр акт тогтоосон бдаг.

A/Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тлангаар 2019 онд 40,787.20 тн, 2020 онд 53,843.86 тн, нийт 94,631.05 тн төмрийн хүдэр, баяжмалыг борлуулахдаа 2019 онд 1,555,449,254.37 төгрөг, 2020 онд 2,2976,867,228.55 төгрөг, нийт 4,532,316,482.92 төгрөгөөр борлуулалтын үнэлгээг дутуу тооцож, ашигт малтмалын нөөц ашигласны үндсэн төлбөр ногдуулж, төсөвт төлөөгүй зөрчил гаргасан,

Б/Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тлангаар 2019 онд 40,787.20 тн, 2020 онд 53,843.86 тн, нийт 94,631.05 тн төмрийн хүдэр, баяжмалыг борлуулахдаа 2019 онд 1,555,449,254.37 төгрөг, 2020 онд 2,2976,867,228.55 төгрөг, нийт 4,532,316,482.92 төгрөгөөр борлуулалтын үнэлгээг дутуу тооцож, ашигт малтмалын нөөц ашигласны нэлт төлбөр ногдуулж, төсөвт төлөөгүй зөрчил гаргасан,

В/2021 оны 510,710,262.40 төгрөгийг хуулийн хугацаанд нь төсөвт төлөөгүй, хугацаа хожимдуулсан зөрчил гаргасан нь холбогдох хууль тогтоомжуудыг зөрчсөн гэж үзэж Зөрчлийн тух хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 11.19.1, 11.19.12, Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.2.1, 82 дугаар зүйлийн 82.1.1, 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх заалтыг тус тус үндэслэн 289,048,595.91 төгрөгийн нөхөн татвар, 137,785,605.02 төгрөгийн торгууль, 77,951,816.12 төгрөгийн алданги, нийт 504,786,017.06 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр акт тогтоож шийдвэрлэсэн бдаг.

2.Дээрх татварын нөхөн ногдуулалтын акт нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Төр нь ... аж ахуй бүх хэвшлийн ... хөгжлийг хангах зорилгод нийцүүлэн эдийн засгийг зохицуулна. Арван есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийг, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлнэ", Татварын ерөнхий хуулийн 5.1-т "Татвар бий болгох, тогтоох, ногдуулах, тлагнах, төлөх, хяналт шалгалт хийх, хураах, хөнгөлөх, чөлөөлөх үйл ажиллагаанд дараах зарчмыг баримтална: 5.1.2. тодорхой бх, 5.1.3 шударга бх", Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-т "47.1. Доор дурдсан этгээд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бна: 47.1.1.ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч; 47.1.2.ашигт малтмал эолсон этгээд; 47.1.3. Монголбанк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан этгээд", 47.5-т "Энэ хуулийн 47.3.3-т заасан хувь дээр тухн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч доор дурдсан хувийг нэгдүүлж тооцно", 47.7-т "Ашигт малтмалыг шууд, эсхүл ашигт агуулгыг нэгдүүлэн баяжмал, бүтээгдэхүүн үлэн элоход төлбөрийг давхардуулан ногдуулахгүй ...", Иргэний хуулийн 232 дугаар зүйлийн 232.4-т "Анз нь торгууль, алданги гэсэн төрөлтэй бна. Анзын нийт дүн гүйцэтгээгүй үүргийн үнийн дүнгийн 50 хувиас хэтэрч болохгүй” заасан зохицуулалтуудыг тус тус зөрчсөн хууль бус захиргааны акт бхаас гадна Захиргааны ерөнхий хуульд заасан зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий бх зарчмыг хангаагүй бна.

3.Дээрх хууль бус захиргааны акт болох Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 6 сарын 24-ний өдрийн №НА-2 дугаар "Нөхөн ногдуулалтын акт"-ын улмаас нэхжлэгч ман компанийн хуульд заасан журмын дагуу татвараа тлагнах, татвар төлөх болон хуульд заасан журмын дагуу эд хөрөнгө, мөнгө олж авах эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн бөгөөд Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 6 сарын 24-ний өдрийн №НА-2 дугаар “Нөхөн ногдуулалтын акт"-ыг хүчингүй болгосноор ман компанийн зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол сэргэх тул ийнхүү зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулахаар шүүхэд хандаж нэхжлэл гаргаж бгаа болно.

4.Мөн Захиргааны ерөнхий хуульд заасан урьдчилсан шийдвэрлүүлсэн бх нөхцөлийг хангасан нөхцөл бдлын тухд: Захиргааны ерөнхий хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.2-т “Дээд шатны захиргааны бгууллага, эсхүл гомдлыг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий захиргааны бгууллагад гаргасан гомдлыг Захиргааны ерөнхий хуульд заасан хугацаанд хянан шийдвэрлээгүй бол хугацаа өнгөрснөөс хойш 30 хоногийн дотор шүүхэд нэхжлэл гаргана", Татварын ерөнхий хуулийн 43 дугаар зүйлийн 43.1-т "Татвар төлөгч нөхөн ногдуулалтын актыг бүхэлд нь, эсхүл хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрөхгүй бол нөхөн ногдуулалтын актыг гардан авснаас хойш 30 хоногийн дотор энэ хуулийн 46.1-д заасан Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргаж болно", 47 дугаар зүйлийн 47.19-т "Татвар төлөгч нь Маргаан таслах зөвлөлийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд шийдвэрийг гардан авснаас хойш 30 хоногийн дотор шүүхэд хандах эрхтэй" гэж тус тус заасны дагуу ман компани нь Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 6 сарын 24-ний өдрийн №HA-2 дугаар "Нөхөн ногдуулалтын акт"-ыг 2022 оны 6 сарын 28-ны өдөр гардан авч, актыг эс зөвшөөрч 2022 оны 7 сарын 22-ны өдөр Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан бөгөөд тус зөвлөлийн 2022 оны 12 сарын 19-ний өдрийн 15 дугаар "******* ******* ******* *******” ХХК-ийн гомдлын тух" тогтоолыг 2023 оны 01 сарын 06-ны өдөр гардан авснаар ийнхүү хуульд заасан хугацааны дотор шүүхэд хандсан болохыг дурдъя.

5.Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 6 сарын 24-ний өдрийн №НА-2 дугаар "Нөхөн ногдуулалтын акт” нь дараах бдлаар хууль зөрчсөн, бодит нөхцөлд тохироогүй тухд:

А/ "******* ******* ******* *******" ХХК нь татвар төлөгч мөн эсэх: Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-т зааснаар ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч; ашигт малтмал эолсон этгээд; Монголбанк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан этгээд нь ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч бхаар зохицуулагдсан бөгөөд нэхжлэгч хуулийн этгээд нь уул уурхн хгуулын болон ашиглалтын тусг зөвшөөрөл эзшдэггүйгээс гадна ашигт малтмал эолсон этгээд гэж үзэхэд учир дутагдалт бдаг.

Учир нь ман компани нь Д- магт төмөр бетон тулгуурын үийг 2012 оноос эхлэн явуулж бгаа бөгөөд өөрсдийн 100%-ийн хөрөнгө оруулалтаар цахилгаан дамжуулах шугамд ашиглагддаг 9 м, 10 м, 12 м-ийн төмөр бетон тулгуурыг MNS 4232:2011 стандартын дагуу үлэж зах зээлд нийлүүлдэг үндэсний үлэгч компани төдийгүй, “Д т ү" ХК болон “Э Э И" ХХК-иудын хооронд бгуулагдсан 2019 оны 4 сарын 30-ны өдрийн ХХ/ дугаарт "Худалдах, худалдан авах гэрээ”-ний дагуу ман компани нь төмрийн хүдэр тээвэрлэлтийг гүйцэтгэсэн бдаг.

Тодруулбал, "Д т ү" ХК болон "Э Э И" ХХК-иудын хооронд бгуулагдсан худалдах, худалдан авах гэрээгээр "Д т ү" ХК нь Д- маг Хонгор суманд брлах Төмөртолгойн төмрийн хүдрийн уурхгаас нийт 50,000 тнн төмрийн хүдрийг 1 тн төмрийн хүдрийг 24 ам.доллараар тооцож нийт 1,200,000 ам.доллараар "Э Э И" ХХК-нд нийлүүлэх үүрэг хүлээсний дагуу ман компани нь "Э Э И" ХХК-т 2019 оны 5 сарын 10-ны өдөр 2019/15 дугаарт “Ажил гүйцэтгэх гэрээ” бгуулж 50,000 тн төмрийн хүдрийн Д-2 төмөр замын ачих буулгах өртөөнөөс БНХАУ-ын Э ачих буулгах өртөө хүртэл тээвэрлэх тээврийн ажлыг нийт 700,000 ам.доллараар /1 тн хүдрийг 14 доллараар тооцсон болно/ гүйцэтгэсэн болно.

Дээрх 2 гэий хүд ман компани нь тусг зөвшөөрөл бүхий ашигт малтмал ашиглагчаас төмрийн хүдэр худалдаж аваагүй, дамжуулан борлуулаагүй бдаг бөгөөд ман компани нь ашигт малтмал элогч биш болох нь дээрх гэрээ, “Э Э И" ХХК-иас “Д т ү" ХК-нд төмрийн хүдрийн нийт төлбөр шилжсэн зэрэг баримтуудаас тодорхой харагдана.

Татварын улсын бцаагч нараас ман компанийг элогч эсхүл тээвэрлэгчийн аль нь гэж үзэн ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж дүгнэсэн нь тодорхой бус бдаг.

Мөн Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-т "Ашигт малтмал худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан хуулийн этгээд ... нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бх ба ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан бүх төрлийн ашигт малтмалын борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож улсын төсөвт төлнө" гэж заасан бсныг Үндсэн хуулийн цэцийн 2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн 04 дүгээр тогтоолоор хүчингүй болгосон бдаг бөгөөд хуулийн дээрх заалт нь 2019 оны 3 сарын 26-ны өдрөөс 2019 оны 10 сарын 30-ны өдрийн тогтоол гарах хүртэл үйлчилнэ гэж үзэж 2019 оны тухд ман компанийг ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэж тлбарладаг.

Гэтэл Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэрээр хуулийн тухн заалт Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэж дүгнэсэн бхад тус заалтыг хүчингүй болгож өөрчлөлт оруулахаас өмнө хүчин төгөлдөр үйлчилнэ гэж тлбарлах нь шударга ёсны зарчимд нийцэхгүй, ялгаварлан гадуурхах, тэгш бус бдлыг бий болгосон гэж үзэх үндэслэл бий болно. Өөрөөр хэлбэл, тухн заалт нэгэнт Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэж хүчингүй болсон бол анхнаасаа хэрэгжих боломжгүй зохицуулалт болох юм.

Иймд "******* ******* ******* *******" ХХК-ийн хувьд Ашигт малтмалын тух хуульд заасан ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэх боломжгүй нөхцөл бдал бий болж бна.

Б/Борлуулалтын үнэлгээг дутуу тооцсон гэж үзэж 2019 онд 77,772,462.72 төгрөгийн, 2020 онд 148,843,361.43 төгрөгийн нөхөн татвар төлүүлэхээр акт тогтоосон нь үндэслэлгүй тухд:

Нэгэнт "******* ******* ******* *******" ХХК-ийн хувьд Ашигт малтмалын тух хуульд заасан ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэх үндэслэлгүй гэж үзэж бгаа тул дутуу тооцсон борлуулалтын үнэлгээнд Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.3-т заасан 5 хувийн хжээгээр нөхөн татвар ногдуулж бгаа нь үндэслэлгүй гэж үзэж бна.

Хэрэв "******* ******* ******* *******" ХХК-ийг хуульд заасан ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэх тохиолдолд борлуулалтаа дутуу тлагнасан гэж үзэх боломжгүй гэж үзэж бна.

Учир нь Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3-т "Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дараах хжээгээр ногдуулна:", 47.3.3-т "энэ хуулийн 47.3.1, 47.3.2-т зааснаас бусад бүх төрлийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тухн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5.0 хувь", 47.2-т "Энэ хуулийн 47.16-д заасан борлуулалтын үнэлгээг дараахь журмаар тооцно:", 47.2.1-т "эод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан;" гэж тус тус заасан бхад борлуулалтын үнэлгээг зөвхөн гаалийн мэдүүлгийн хуудсыг үндэслэн тогтоосон нь үндэслэлгүй.

В/ 2019, 2020 онд дутуу тооцсон борлуулалтын үнэлгээнээс Ашигт малтмалын тух хуулийн 47.5-т заасан бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч хуульд заасан холбогдох хувийг нэгдүүлж тооцох үндэслэлmэй гэж үзэн 2019 онд 20,954,759.43 төгрөгийн, 2020 онд 41,478,012.33 төгрөгийн нэлт татвар нөхөн төлүүлэхээр акт тогтоосон нь үндэслэлгүй тухд:

Нэгэнт "******* ******* ******* *******" ХХК-ийн хувьд Ашигт малтмалын тух хуульд заасан ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэх үндэслэлгүй, борлуулалтын үнэлгээг буруу тооцсон гэж үзэж бгаа тул дутуу тооцсон борлуулалтын үнэлгээнд Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.5-т заасан нэлт нөхөн татвар ногдуулж бгаа нь үндэслэлгүй гэж үзэж бна.

Хэрэв “******* ******* ******* *******" ХХК-ийг хуульд заасан ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэх, борлуулалтаа дутуу тлагнасан нь тогтоогдсон гэж үзэх тохиолдолд нэлт нөхөн татвар ногдуулсан нь дараах бдлаар хуульд нийцээгүй гэж үзэж бна.

Учир нь Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.5-т “... тухн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч ... хувь ннэ” гэж заасан бөгөөд тухн зохицуулалт нь зөвхөн “******* ******* ******* *******" ХХК-ийн боловсруулалтын түвшин хамаарах уу? нийт ашигт малтмал ашиглалтын боловсруулалтын түвшингээс хамаарах уу? гэдэг нь тодорхойгүй тул хуулийн дээрх зохицуулалт нь өөрөө тодорхой, ойлгомжгүй тул нэлт нөхөн татвар ногдуулсан нь үндэслэлгүй гэж үзэж бна.

Г/ 2019, 2020 онд нийт 77,951,816.12 төгрөгийн алданги, 137,785,605.01 төгрөгийн торгууль нийт 215,737,421.13 төгрөгийн алданги, торгууль ногдуулсан нь үндэслэлгүй тухд:

Нэгэнт "******* ******* ******* *******" ХХК-ийн хувьд Ашигт малтмалын тух хуульд заасан ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэх үндэслэлгүй, борлуулалтын үнэлгээг буруу тооцсон, нэлт нөхөн татвар ногдуулах үндэслэлгүй гэж үзэж бгаа тул алданги, торгууль тооцсон нь үндэслэлгүй гэж үзэж бна.

Хэрэв "******* ******* ******* *******" ХХК-ийг хуульд заасан ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэх, борлуулалтаа дутуу тлагнасан нь тогтоогдсон, нэлт нөхөн татвар тогтоох үндэслэлтэй гэж үзэх тохиолдолд алданги, торгуулийг дараах бдлаар хуульд нийцээгүй гэж үзэж бна.

Татварын ерөнхий хуульд алданги, торгуулийн талаар зохицуулж өгсөн бөгөөд Татварын ерөнхий хуулиар нарийвчлан зохицуулаагүй харилцаанд Иргэний хуулийн зарчим, зохицуулалт нэгэн адил хэрэгжих боломжтой бдаг.

Тодруулбал Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлд алданги, торгуулийн хөөн хэлэлцэх хугацаа 4 жил бх бөгөөд Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа Татварын ерөнхий хуульд хамаарахгүй гэж тусглан заасан ба харин алданги, торгуулийн хжээ нь хэд бх талаар нарийвчлан зохицуулаагүй бна.

Иймд Иргэний хуулийн 232 дугаар зүйлийн 232.4-т "Анз нь торгууль, алданги гэсэн төрөлтэй бна. Анзын нийт дүн гүйцэтгээгүй үүргийн үнийн дүнгийн 50 хувиас хэтэрч болохгүй" гэх зохицуулалтын дагуу дутуу болон нэлт нөхөн татварыг 289,048,595.91 төгрөг гэж үзэх тохиолдолд хуульд заасан алданги, торгуулийн нийт хжээ 144,524,297.95 төгрөгөөс ихгүй бхаар бна.

Гэтэл татварын улсын бцаагч нараас нөхөн ногдуулалтын актаар 71,231,123.18 төгрөгийн алданги, торгууль илүү ногдуулсан нь хууль зүйн хувьд үндэслэлгүй болжээ.

Д/ Татварын улсын бцаагч нараас нөхөн ногдуулалтын акт гаргахдаа хэт нэг талыг барьж, Захиргааны ерөнхий хуульд заасан бодит нөхцөл бдлыг тогтоох чиг үүргээ дутуу хэрэгжүүлсэн тухд:

Захиргааны ерөнхий хуульд заасан зарчим, төрийн захиргааны бгууллага, түүний албан тушаалтан нар хуульд заасан үйл ажиллагаагаа явуулахдаа бодит нөхцөл бдлыг шинжлэн судлах, тогтоох чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг бөгөөд энэхүү чиг үүргээ хуульд зааснаар, зохих ёсоор бүрэн гүйцэт хийж, нөхцөл бдлыг тал бүрээс нь судалж үзсэнээр тухн захиргаа бгууллага, албан тушаалтны шийдвэр хуульд нийцэх, бодит нөхцөл бдалт тохирох, үндэслэл бүхий бх зарчмыг хангах нөхцөл бүрдэнэ.

Гэтэл татварын улсын бцаагч нараас төлөвлөгөөт бус хяналт шалгалтыг явуулахдаа дараах нөхцөл бдлыг судлах үүргээ орхигдуулсан бдаг.

Тодруулбал 50,000 тн төмрийн хүдэр эолсон гэж үзэх тохиолдолд "Э Э И" ХХК-иас 50,000 тн төмрийн хүдрийн үнэ "******* ******* ******* *******" ХХК-нд шилжсэн эсэх, "Э Э И" ХХК болон "Д т ү" ХК-иудын төмрийн хүдэр худалдах, худалдан авах гэд "******* ******* ******* *******" ХХК ямар чиг үүрэгтэйгээр оролцож, хэрэгжүүлсэн болох, ашигт малтмалын ашиглалтын тусг зөвшөөрөл бүхий "Д т ү" ХК нь тусг зөвшөөрөл эзшигчийн хувиар ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлсөн эсэх, татвар тлагнасан эсэх, борлуулалтын орлогыг хэрхэн тооцох, төмрийн хүдрийн үнэд нийт хэдэн төгрөг, хаашаа шилжсэн болох зэрэг ач холбогдол бүхий нөхцөл бдлыг тогтоолгүй орхигдуулснаар Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 6 сарын 24-ний өдрийн №НА-2 дугаар "Нөхөн ногдуулалтын акт" нь бодит нөхцөлд тохироогүй, хууль зөрчсөн акт болсон бна.

Дээр дурдсан нөхцөл бдлын хүд Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 6 сарын 24-ний өдрийн №НА- 2 дугаар "Нөхөн ногдуулалтын акт"-ыг бүхэлд нь хүчингүй болгож өгнө үү.

3.2.Нэхжлэгчийн өмгөөлөгч Б.Ц шүүх хуралдаан дээр гаргасан тлбартаа:

“Нэгдүгээрт дагалдах бүтээгдэхүүнд АМНАТ тооцоогүй гэж тавигдсан. Дагалдах бүтээгдэхүүнийх үнийн дүн болон хжээ, хууль зүйн үндэслэлтэй маргаж бгаа. Дотооддоо борлуулаад гадагшаа гарахад элогч ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч, түүнээс худалдаж аваад борлуулж бгаа этгээд хоёрын нийлбэр дүн нь 5 хувь, түүнтэй холбоотой өсөн нэгдэх хувь бдаг. Тусг зөвшөөрөл эзшигчийн төлөх 2,5 хувийн тооцооллыг хариуцагч авч тавиагүй. “Д т Ү” ТӨХК-ийн асуудал” гээд орхигдсон. Энэ хэргийн цаад талд 7,5 хувийн АМНАТ-ын асуудал яригдаж бна.

“Д т Ү” ХК болон “******* ******* ******* *******” ХХК нийлээд гаргахад дундаа нийлээд 5 хувь бх ёстой. 2,5 хувиар тус бүр хуваагаад үүнтэй холбоотой өсөн нэгдэх хувь тооцогдоод явна. Гэтэл “Д т Ү” ХК-ийн АМНАТ зөвхөн төмрөөрөө тавигдаад, дагалдах бүтээгдэхүүн дээр тухн жилүүдэд нэг ч АМНАТ төлөөгүй. Манд “Д т Ү” ХК-ийн 2,5 хувийг шууд үүрүүлчхэж бгаа юм. Үүнд ямар ч хууль зүйн дүгнэлт хийгээгүй, шалгаагүй, шалгах шаардлагагүй гэдэг тлбар хэлсэн. 2,5 хувь дээр 2,5 хувиа нээд өсөн нэгдүүлээд алданги тооцсон. Зөвхөн 5 хувь, түүнтэй холбоотой өсөн нэгдэх бусад зүйлийг “******* ******* ******* *******” ХХК үүрсэн.

Олон улсын зах зээлийн үнэ төмрийн хүдэр дээр барихдаа нэхжлэгч хуулийн этгээдийн барьсан үнэ бол тухн лабораторид шинжлэгдсэн өмнө Ашигт малтмал, газрын тосны газарт тавигдсан үнэ бсан. Харин хариуцагчаас Сангийн яамны үнийг барьсан. Гэтэл энэ 2 үнэ тодорхой зөрүүтэй гарч ирсэн. Төмөр үү, баяжмал уу гээд мөн үнийн дүнгийн хувьд зөрүүтэй болоод эхлэнгүүт төмрийн хүдрийн үнийн зөрүү гараад ирчихсэн. Ингээд гурван үндэслэл гарч ирсэн учраас эдгээрийн хүд өнөөдрийн нэхжлэлийн шаардлагаа тодорхойлж бна.

Тухн үед “Э Э И” ХХК “Д т ү” ХК-т худалдан авалтын гэрээ хийгээд, үүнтэй холбоотойгоор тээвэрлэлтийн үүргийг “******* ******* ******* *******” ХХК гүйцэтгэж бсан. Явцын дунд “******* ******* ******* *******” ХХК тодорхой тээвэрлэлт болон төлбөр төлөх, эоор гаргах үүргийг хүлээе гэдэг асуудлыг тавьсан. Ингээд гэдээ өөрчлөлт оруулаад төлбөрийг төлөх буюу тооцоо нийлэх асуудлыг “******* ******* ******* *******” ХХК-т хийчих, хүлээн авалтыг нь "Э Э И" ХХК хүлээж аваад гэий үүрэг гүйцэтгэнэ гэдгээр талуудын хооронд буюу “Д т ү” ХК, "Э Э И" ХХК, “******* ******* ******* *******” ХХК 3 компанийн хооронд гэрээ бгуулагдсан. Энэ гэий агуулгаас нь харахаар “******* ******* ******* *******” ХХК тухн төлбөрийг өмнөөс нь төлөөд гаалийн мэдүүлгийг өөрийн нэрийн өмнөөс гаргаад “Э   Э И” ХХК-д хүргэж өгөх үүрэг хүлээсэн бна. Энэ цаг хугацаанд 2006 онд батлагдсан Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 47.1.2-т заасан зохицуулалтуудад Үндсэн Хуулийн Цэцээс тодорхой дүгнэлт гарсан бдаг. Үндсэн Хуулийн Цэцийн дунд суудлын хуралдааны 2019 оны 06 дугаар сарын 28-ны өдөр 03 дугаар дүгнэлт Ашигт малтмалын эод гаргасан, тээвэрлэсэн гэдэг зохицуулалт нь Үндсэн хууль зөрчсөн гэж гарсан. Тэгэхээр талуудын хооронд бгуулсан гэий дагуу хийгдэж буй үйл ажиллагаагаар “******* ******* ******* *******” ХХК ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар төлөгч мөн үү гэдэг асуудал гарч ирж бгаа юм. Гарсан дүгнэлттэй холбоотойгоор эоор гаргах, эсхүл АМНАТ-ийг “Д т ү” ХК-иас шилжүүлж аваад тлагнах нь хууль тогтоомжид нийцсэн үйлдэл эсэхэд дүгнэлт хийх злшгүй шаардлага үүсэж бгаа юм. “******* ******* ******* *******” ХХК тлагначихсан. Тэгэхээр Үндсэн Хуулийн Цэцийн дүгнэлтээр тухн хууль тогтоомж батлагдсан цагаасаа Үндсэн хууль зөрчсөн гэдэг ойлголт руу орж ирж бгаа юм. Үндсэн хууль зөрчсөн хууль тогтоомжийг хэрэглэх хүд “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн тээвэрлэлт хийгээд, өмнөөс нь төлбөр тооцоо хийгээд, хилээр мэдүүлэг гаргаж бгаа үйлдэл нь Ашигт малтмалын тух хуульд заасан элогч гэдэг зүйл бхгүй болчихоор худалдан авсан, борлуулсан, давхар олборлосон гэдэг зохицуулалтаас гараад явчхаж бгаа юм. Нэг ёсондоо “******* ******* ******* *******” ХХК АМНАТ төлөгч биш бж “Д т ү” ХК-ийн АМНАТ төлөх үүргийг хүлээсэн хууль зүйн үйлдлийг хийчихсэн. Энэ нь хууль тогтоомжид нийцсэн эсэх асуудалд татварын улсын бцаагч дүгнэлт хийгээгүй. Татварын улсын бцаагч үүнийг тлбарлахдаа дагаж мөрдөх журмын тух хуулийн асуудлыг ярьдаг. Өөрөөр хэлбэл Үндсэн Хуулийн Цэцийн дүгнэлт гарахаас өмнөх арга хжээ, хууль тогтоомж хэвээр үлдэх буюу тухн үедээ “******* ******* ******* *******” ХХК ашигт малтмалын газрын АМНАТ төлөгч мөн бсан, үлдсэн нь биш бсан гэж үзэж бгаа. Бүрдүүлэлттэй холбоотой 2019 он, 2020 онуудын гэрээ, гэрээтэй холбоотой гарсан төмрийн хүдрийн хувьд энэ асуудлаа зааглаж ялгаагүй. Хууль тогтоомжийн хүд “******* ******* ******* *******” ХХК Үндсэн Хуулийн Цэцийн дүгнэлтээр АМНАТ төлөгч биш болчхож бгаа юм. Нэгэнт татвар төлөгч биш болчихвол татварын акт тавигдах хууль зүйн үндэслэл бхгүй болно гэсэн үг.

Үндсэн хууль зөрчсөн гэх дүгнэлт гаргасан хууль тогтоомж хэдий хугацаанд хүчин төгөлдөр болов, гаргасан актууд нь буюу борлуулалт гаргасан хжээг аль аль хувь нь хязгаарлагдаж бгаа юм, эсхүл аль аль нөхцөлд орж бгаа талаар татварын улсын бцаагч огт дүгнэлт хийгээгүй. Үүнийг шалгасан зүйл бхгүй. Үндсэн Хуулийн Цэцийн дүгнэлттэй холбоотой нийтэд илэрхий үйл баримтаар тодорхой хэргүүд шийдэгдсэн, Улсын Дээд Шүүхээс тодорхой дүгнэлтүүдийг мөн хийсэн. Тээвэрлэгч АМНАТ төлөгч биш гэдэг дээр Улсын Дээд Шүүхээс хууль хэрэглээний хувьд шийдсэн шийдэл бдаг. Тодруулбал, Э Э И" ХХК-иас “Д т ү" ХК-нд Улсын Дээд Шүүхийн шийдсэн “А т” ХХК-ийн нэхжлэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтсийн улсын бцаагч нарт холбогдох баяжмалт холбоотой хэрэг бна. “******* ******* ******* *******” ХХК-т адилхан баяжмал худалдаж авсан компаниудын хооронд тээвэрлэлт гүйцэтгэсэн. Төмрийн хүдэр худалдаагүй, ашигт агуулгыг нэгдүүлэн баяжуулаагүй, нүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн үлээгүй, төмрийн хүдрийг тээвэрлэх буюу гүйцэтгэх, хүлээлгэж өгөх, өмнөөс нь ингэж тогтоосон нь маргасан гол үндэслэл нь юм. Энэ үндэслэлийг шүүх хүлээж авсан. Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1.2 дахь заалтад ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгчийг тодорхойлсон агуулга бол борлуулалтын үнэлгээг хэрхэн тогтоосныг журамласан агуулгат тул уг зохицуулалт мөн хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-т тодорхойлсон ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгчид хамааралт буюу тухн цаг хугацаанд ашигт малтмал худалдаагүй, худалдахаар ачуулаагүй, ашиглаагүй этгээдэд хамаатуулан хэрэглэхгүй гэж дүгнэсэн. Өөрөөр хэлбэл энэ цаг хугацаанд худалдаагүй, худалдахаар ачуулаагүй, олборлоогүй хуулийн этгээдэд хамаарахгүй гэж бгаа. Ашигт малтмал эод гаргасан тул татвар төлөгч гэж үзнэ гэх агуулгаар маргаан бүхий актыг гаргасан нь хуульд нийцээгүй. 2019 онд улсын хилээр гаргасан төмрийн хүдрийн хувьд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч биш, Ашигт малтмал дээр АМНАТ-ийн төлбөр дээр хилээр мэдүүлгийг гаргасан нь борлуулалт хийсэн гэж үзэх хууль зүйн үндэслэл болохгүй гэдэг дүгнэлтийг Улсын Дээд Шүүхээс дүгнээд энэ нь хуулийн хүчин төгөлдөр буюу тээвэрлэлтийн тух дүгнэлт бгаа. Энэ бол хууль хэрэглээний асуудал юм. Үүнтэй холбоотойгоор улсын бцаагч нар талуудын хооронд бгуулсан гуравласан гэрээ, сүүлд тлбарт ирүүлсэн АМНАТ, “Э Э И” ХХК-иас төлбөр төлөгдсөн бдал, “Э Э И” ХХК-иас “Д т ү” ХК руу мөнгө хэрхэн төлөгдсөн бдал, энэ болгонтой холбоотой буюу “Д т Ү” ХК яаж энэ борлуулалтыг хийсэн асуудалд дүгнэлт хийгээгүй. Өөрөөр хэлбэл хилээр гарахдаа тан нэрээр гарчихсан учраас гаалийн мэдүүлгийг үндэслээд танх элогч мөн бна гээд Үндсэн Хуулийн Цэцийн дүгнэлт дээрээс ч гэсэн танх худалдахаар ачуулсан бна гээд дүгнэчихсэн. Гэтэл хамгийн анхны эрх зүйн харилцаа буюу худалдагч нь хэн юм, худалдан авагч нь хэн юм, тээвэрлэгч нь хэн юм, мөнгөн төлбөр хаанаас, яаж шилжсэн зэрэг анхан шатны баримтуудыг татварын улсын бцаагч огт үзээгүй. Үүнтэй холбоотой баримтуудыг хэрэг хянан шинжлэх ажиллагааны явцад татуулсан бдаг. “Э Э И” ХХК-иас “Д т ү” ХК руу “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн төлбөрүүд дандаа шилжиж очсон бдаг. Тэгээд буцаагаад түүн дээрээ өр үүсгэж бгаад татаад явчихсан. Ингэж татаж явахдаа “Д т Ү” ХК төмөр дээрээ 5 хувиар АМНАТ-өө тлагнаж бснаа сүүл рүүгээ улсын бцаагч нарын баримтлаад бгаа танх эрх, үүргийг нь шилжүүлж авсан бна гэдэг гуравласан гэий агуулгыг тлбарлаж бгаа юм. Улсын бцаагч гэий агуулгыг талуудын хүсэл зоригоос өөрөөр тлбарлачихсан. Танх баталчихсан юм бна, эрх, үүргийг нь шилжүүлээд авчихсан юм бна гээд гэий агуулга, талуудын хүсэл зориг, мөнгөн төлбөрийн үйл баримтт холбоотой дүгнэлтийг зөвхөн гэд заасан нэг хэлбэрээр аваад оруулаад явчихсан. Тэгэнгүүтээ “Д т ү” ХК-ийн тлагнасан зүйлийг буцааж шингээхдээ “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн бодолтыг цуг сууж бгаад хийсэн. Бид энэ АМНАТ-ийг энэ хжээгээр тлагнасан нь зөв бна, бидний худалдан авалт зөрүүтэй бна уу, олон улсын зах зээлийн үнэ бна уу гээд тухн үеийн татварын улсын бцаагч нар зөвлөн туслах чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ танх татвар төлөгч мөн гээд татвар төлөгч биш хуулийн этгээдэд ойлголт төрүүлээд “Д т ү” ХК нь тлагначихсан бсан илүү төлөлт буюу АМНАТ-ийг буцаагаад “******* ******* ******* *******” ХХК руу шилжүүлчихсэн. Тэгэнгүүт “******* ******* ******* *******” ХХК нь “Э Э И” ХХК-иас “Д т ү” ХХК-д дамжуулан төлөх ёстой бсан мөнгөн төлбөрөөс суутгах бдлаар “Д т ү” ХК дээр тооцоогоо хийчихсэн. Тэрнээс биш “Д т ү” ХК-иас “******* ******* ******* *******” ХХК мөнгөөрөө худалдаж аваад, цаашаа “Э Э И” ХХК-т дахин худалдааны гэрээ хийгээд, “Э  Э И” ХХК “******* ******* ******* *******” ХХК руу мөнгөө өгөөд, “******* ******* ******* *******” ХХК, “Д т ү” ХК мөнгөө төлчихсөн үйл баримт биш. Нэг хийсэн гэий хэрэгжилтийн явцад яавал ар амар бх талаар ярилцаад, манх нэрээрээ гаргачихъя, “Э Э И” ХХК-иас хүмүүс ирэхээр бүрдүүлэлт дээр удаад бдаг учраас танх хүргээд өгчих, өмнө төлсөн төлбөрөөс тан АМНАТ-ийг татаад суутгачихъя гэдэг бдлаар талууд хоорондоо тохиролцсон асуудал. Тэрнээс биш “******* ******* ******* *******” ХХК бид татвар төлөгч хуулийн этгээд мөн гээд АМНАТ-ийг нөхөж төлсөн зүйл бдаггүй. “Д т ү” ХК “Э Э И” ХХК-иас авсан мөнгөнөөсөө өөрсдөө “бид нар төлбөрөө бүрэн авчихсан, энийг АМНАТ-төө төлчихье” гээд шилжүүлчихсэн бсныг нь “******* ******* ******* *******” ХХК руу шилжүүлчихсэн үйл баримт болсон. Тэгэхээр анхан шатны баримт, талуудын хооронд хийгдсэн гэрээ хэлцэл, хууль тогтоомжуудт холбоотой маргаан бүхий асуудал. Үндсэн хуулийн цэцээс тухн үед хэн худалдагч, хэн тээвэрлэгч юм, хэн өр ширийг нь аваад бгаа юм гэдэг дүгнэлт дээр Үндсэн Хуулийн Цэц, татварын улсын бцаагч, хууль тогтоогч өөр өөр ойлголттой бж бгаад сүүлд хууль тогтоомжийн хэрэглээ, шийдлээрээ тодорхой болж бгаа асуудал дээр 2019 он, 2020 оны үед гарсан завсрын үйл баримт. Эдгээр дүгнэлтүүдийг огт хийгээгүй. Акт гаргахдаа захиргааны бгууллага татварын хууль тогтоомжийг нэг мөр хэрэгжүүлэх чиг үүргийнхээ хүд төлбөрийг хэн төлсөн, “Д т Ү” ХК мөнгөө авсан эсэх, үүнтэй холбоотой дагалдах бүтээгдэхүүнээ тлагнасан уу, АМНАТ-ийг яагаад “******* ******* ******* *******” ХХК руу шилжүүлчихсэн, гэрээ яг тэгж ойлгогдож бсан зэрэг тодруулга, тлбар огт аваагүй, зөвхөн мэдүүлгийг үндэслээд гаргачихсан. Үндсэн төлбөрийн асуудлууд огт ороогүй. Магадгүй гуравласан гэрээ хийгээд тлан тооцоо хийх эрхтийг шилжүүлж авсан бхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ талууд тэгж ойлголгүй гэрээг хийсэн. Хэлбэрийн хувьд бж бгаа боловч үйл баримтын хувьд “******* ******* ******* *******” ХХК, “Э Э И” ХХК-ийн хооронд биш “Д т ү” ХК, “Э Э И” ХХК хоорондын хийсэн гэрээ юм. Нэг ёсондоо “Д т ү” ХК-д тавигдах татвар, НӨАТ, АМНАТ-ийн асуудлыг “******* ******* ******* *******” ХХК хүлээж аваад, “Д т ү” ХК зөвхөн төмрийн хүдрээрээ АМНАТ-өө тлагнангуутаа “Э Э И” ХХК-иас авсан мөнгөнөөсөө хасуулаад үлдчихсэн. Энэ нөхцөл бдлыг тодруулаагүй.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад энэ асуудлыг тавиад, бид АМНАТ төлөгч биш, “Д т ү” ХК үүнтэй холбоотой ямар чиг үүргийг хэрэгжүүлсэн юм бэ гэхэд “Д Т Ү” ХК дээр татварын хяналт шалгалт орсон, үүнтэй холбоотой маргаан явагдсан гэсэн. Гол хжээ бол дагалдах бүтээгдэхүүнүүд юм. “******* ******* ******* *******” ХХК “Д т ү” ХК-ийн гаргаж өгсөн актыг үндэслэж бгаад тлангаа гаргачихсан. “Д т ү” ХК-ийн гаргаж бсан тланг өөртөө аваад, үргэлжлүүлээд гаргасан. “Д т ү” ХК-ийн тухн тланд баяжмалт холбоотой буюу дагалдах бүтээгдэхүүнд АМНАТ төлөгдөөгүй бсан. Бид баяжмал аваагүй, хүдэр авсан, дагалдах бүтээгдэхүүн бхгүй, цэвэр бүтээгдэхүүн авсан. “Д т ү” ХК яагаад төлөөгүй вэ. Төлсөн юм уу, төлөөгүй юм уу. Үүнтэй холбоотой “Д т ү” ХК-д хяналт шалгалт орсон юм уу. “Д т ү” ХХК-д зэрэгцүүлээд орсон гэж бгаа юм. Магадгүй “Д т ү” ХК дотоодод борлуулсан, “******* ******* ******* *******” ХХК дээр борлуулсан баяжмал дээрээ 2,5 хувиа төлөөгүй бна гээд “Д т ү” ХК-д акт тавьчихсан бвал улс 7,5 хувиа авах гээд бна. Үүнийг тодруулаагүй, үүнтэй холбоотой ажиллагаа хийгээгүй. Энэ асуудлыг ярихаар “бидний эрх хжээнд бхгүй асуудал” гэдэг. Дотоодоос худалдаж аваад гадагшаа борлуулсан гэж бгаа бол 5 хувь тавих ёсгүй. Дор хаяж 2,5 хувь тавиад, олборлосон хуулийн этгээд буюу ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч АМНАТ-ийн тух журам, Засгийн газрын тогтоолд зааснаар өөрсдөө 2,5 хувиа тлагнасан эсэхийг давхар шалгаж бж энэ акт тавигдах ёстой. Хариуцагч талыг гаргасан актаа тлбарлаж өгөхийг олон удаа хүссэн. Үүнээс шалтгаалаад хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа удааширсан. Бид АМНАТ төлөгч биш. Мөн гэж бгаа бол яагаад баяжмал дээр биш дагалдах бүтээгдэхүүн дээр тавиулаад бгаа юм бэ. Гаалийн лабораториос гарсан зөрүү юм уу, жин хжээн дээр гарсан зөрүү юм уу, эод гаргасан хжээнээс болсон юм уу гэдгийг тодорхойлж өгөхийг олон удаа хүсэж бж ар гэж тлбарыг нь гаргуулсан. Энэ тлбараас нь би ойлгосон. Ихэнх нь буюу 220,000,000 төгрөг дагалдах дээр тавигдсан. Дагалдах нь зэс гэх мэтээрээ дагаад өсөн нэгддэг. Өөрөөр хэлбэл төмрөөсөө илүү үнэт металлууд гэдгээрээ 2,5 хувь хүртэл татвар тавигдаад, түүнээсээ дээш өсөн нэгддэг. Захиргааны ерөнхий хуульд заасан акт бодитой бх зарчим огт хэрэгжээгүй. “Д т ү” ХК-т холбоотой асуудлаа шалгасан юм уу гэхээр “бидэнд эрх бхгүй” гэж хариулдаг. Эрх бхгүй биш. Бид дотоодоос авч бгаа бол дотоодод борлуулсан компани түүнийг төлсөн эсэх, ноогдуулсан эсэхэд хяналт тавих ёстой. Хууль тогтоомжийг улсын бцаагч зөв хэрэглээгүй. Нэхжлэгч “******* ******* ******* *******” ХХК АМНАТ-ийн тлан гаргахдаа Ашигт малтмал, газрын тосны газар дээр бсан олон улсын зах зээлийн үнийг барьсан. Олон улсын зах зээлийн үнэ дээр баяжмалын үнийн зөрүү, тухн үеийн ам.долларын зах зээлийн үнэ, Сангийн яамны үнэ 2 зөрүүтэй гарсан гэж ойлгосон. Дагалдах бүтээгдэхүүнээ тлагнаагүй гэж ойлгож бгаа. Төмрийн хүдрийн 2019 он, 2020 оны 40,000,000 орчим төгрөгийн зөрүү бгаа. Зах зээлийн үнийг төрийн эрх бүхий бгууллага хоёр өөр янзаар тавьчихсан буюу долларын ханшийн үнэ, гадаад зах зээлийн үнээ 2 өөрөөр тавьснаас шалтгаалаад энэ зөрүү гарсан.  жээчийн дүгнэлтээр тодорхой гарсан. “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн Ашигт малтмал, газрын тосны газрын тогтоосон үнийг бариад гаргасан төмрийн хүдрийн үнэ тлантгаа нийцэж бна. Гэхдээ Сангийн яамнаас гаргасан үнээс зөрүүтэй бна гэж дүгнэгдсэн. Төрийн эрх бүхий бгууллагын үнийг барьснаараа “******* ******* ******* *******” ХХК яагаад буруудаад, эсхүл санаатгаар буруудсан болоод нөхөн татвар, алданги төлөх болчхоод бгаа юм. Хэрвээ барьсан үнийг буруу гэж бгаа бол, акт алдангийн асуудал хаана нь яригдах ёстой юм. Татварын улсын бцаагч акт гаргахдаа анхан шатны баримтуудад үндэслэхээсээ илүүтэйгээр АМНАТ тавихдаа гаалийн мэдүүлэг, хжээнд үндэслээд гаргачихсан.

Гадагшаа гаргасан “Д т ү” ХК-ийн төлөх АМНАТ тээвэрлэлт хийсэн, нэрээрээ мэдүүлэг гаргаж өгсөн “******* ******* ******* *******” ХХК-д үлдчихээд бгаа юм. Үүнтэй холбоотой ажиллагааг хийлгэхээр ажиллаж бгаа. Учир нь татварын улсын бцаагчийн акт уншихад ойлгогдохооргүй. Үүнийгээ тлбарлахыг хүсэхээр “тодорхой гаргасан учраас уншаад ойлгочих” гэдэг. Ойлгохгүй бна гэж бж дүгнэлтийг нь гаргуулж авсан. Тээвэрлэлт хийсэн компанийг АМНАТ төлөгчөөр бүртгэсэн нь буруу. Улсын бцаагч гэий агуулга, гэий талуудыг буруу тодорхойлсон. Татварын хууль тогтоомжийг тэгш бдлаар хэрэгжүүлэлгүй, нэгэнд нь давуу бдал олгоод, нөгөөд нь дан ганц дагалдах бүтээгдэхүүнд нь бүхэлд нь АМНАТ тавьсан нь буруу. Төрийн эрх бүхий бгууллагаас гаргасан зах зээлийн үнэ зөрүүтэй бсны улмаас төмрийн хүдэрт зөрүү гараад, алдангийн асуудал үүсгэсэн. Хэрэв тухн үед татварын улсын бцаагч аль үнийг барих нь зөв талаар хэлчихсэн бол ядаж алданги үүсэхгүй бсан. Үүнээс гадна тухн үеийн татварын тлангаа буруу тлагнасан бна гээд “Д т ү” ХК-т АМНАТ-ийн зөрүүний асуудлыг ярилцах боломжтой бсан. Гэтэл эдгээр нөхцөл бдалд дүгнэлт хийхгүйгээр татвар төлөгч аж ахуй нэгжийг буруут гэж дүгнэсэн” гэв.

3.3.Нэхжлэгчийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Б******* шүүх хуралдаан дээр гаргасан тлбартаа:

“Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт зааснаар ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч ашигт малтмал эолсон этгээд мөн Монгол банк түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан этгээд нь ашигт малтмалын төлбөр төлөгч бх хуулийн зохицуулалтт. Гэтэл “******* ******* ******* *******” ХХК зөвхөн тээвэрлэгч бсан. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн бдлаар тусг зөвшөөрөл бхгүй, олборлолт бхгүй, хгуул бхгүй. Мөн Монгол банкнаас ямар нэг бдлаар эрх олгосон зүйл бдаггүй. Зөвхөн тээвэр хийсэн компани учраас АМНАТ төлөгч биш. Мөн борлуулалтын үнэлгээг дутуу тооцсон. “Д т Ү” ХХК болоод дагалдах бүтээгдэхүүнүүд дээр татвар ногдуулаагүй. Үүнийг “******* ******* ******* *******” ХХК-д ногдуулчихсан. Үүнийгээ дагаад алданги, торгуулийн хжээнүүд нь бас буруу бж таарч бна. Ингэхээр борлуулалтын үнэлгээг дутуу тооцсон гэж үзээд 2019 онд  77,772,462 төгрөг, 2020 онд 148,843,361 төгрөгийн татвар төлүүлэхээр акт тогтоолгосныг үндэслэлгүй гэж үзэж бгаа. Тодруулбал “******* ******* ******* *******” ХХК-ийг Ашигт малтмалын тух хуульд заасан ашигт малтмал ашиглалтын төлбөр төлөгч гэж үзэх үндэслэлгүй” гэв.

3.4.Нэхжлэгчийн өмгөөлөгч Ц.Б шүүх хуралдаан дээр гаргасан тлбартаа:

Татварын ерөнхий хуулийн 41 зүйлийн 41.1, 41.1.8, 41.2, 41.5-д заасан өгөгдлүүд буюу татварын ерөнхий газрын өөрийн хууль тогтоомжийн хүд хэрэгжүүлэх эрх, үүрэг буюу Татварын ерөнхий хуулийн 76 дугаар зүйлийн 76.1.1, 76.1.3-д  заасан эрх, үүргээ хэрэгжүүлэхдээ актын хувьд алдаа гаргасан. Акт Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2-т заасны дагуу удирдамжт бх ёстой. Актад ерөнхий удирдамжийг барьсан. Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2-т заасан. Тиймээс хэлбэрийн хувьд буруу бгаа юм. Мөн Татварын ерөнхий хуулийн 41.5-д хяналт шалгалт хийх талаар ажлын 10-с доошгүй өдрийн өмнө мэдэгдэх ёстой гэж заасан. Энэ мэдэгдлийг хуульд заасан хугацаанд өгөөгүй. Удирдамжаар 2022 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр Татварын ерөнхий газар болон Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар ирүүлэхийг үүрэг болгосон. Гэтэл акт 06 дугаар сарын 22-ны өдөр буюу 8 хоногийн өмнө гарсан бна.

Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.10.1-д харилцагч этгээдээс тлбар авахаар заасан. Нэхжлэлийн шаардлагын гол үндэслэл болоод бгаа 2 болон 3 талт гэүүдийн оролцогч “Д т ү” ХК-иас энэ хуульд заасны дагуу тлбар мэдүүлгийг авч, хяналт шалгалт дутуу хийсэн гэж үзэж бна. “Д т ү” ХК-ийн асуудлыг шалгаагүй нь 5.1.2-т заасныг зөрчилдөж бна. Мөн 5.1.3 буюу “Д т Ү” ХК 5 хувь, нөгөө тал нь 2,5 хувь барилаа зэрэг хууль хэрэглээний асуудал бна. Үр ашигт буюу шударга бх ёстой гэсэн үндсэн зарчмуудт энэ акт нийцэхгүй бна. Өнөөдрийн бдлаар бидний үйлчлүүлэгч “******* ******* ******* *******” ХХК үйл ажиллагаа явуулахад маш хүндрэлтэй болсон. АМНАТ гээд шууд боомилоод гаргачихсан нөхөн ногдуулалтын актыг хууль зүйн үндэслэлийг Монгол Улсын дагнасан захиргааны хэргийн шүүхэд хянуулахаар хандсан хэдий ч эцэслэн шийдэж чадаагүй. Энэ хугацаанд татварын бгууллагаас татвар төлөгч “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн данснаас 100,000,000 төгрөгийг татаад авчихсан, ямар ч амьсгалах агааргүй болгочихсон нөхцөл бдалтгаар нэхжлэгч компани өнөөдрийн шүүх хуралдаанд оролцож бгаа. Татварын улсын бцаагчийн хууль хэрэглээ, татварын хяналт шалгалт, Татварын ерөнхий хуулиар тогтоосон х хжээний дагуу татвар төлөгчийн эдэлбэл зохих эрх, үүргийг эдлүүлээгүй, татварын хяналт шалгалтыг бүрэн дүүрэн хийгээгүй, өөрсдийн баримтлах ёстой хууль болон журмыг ноцтой зөрчсөн процессын зөрчилтэй хяналт шалгалт хийж акт гаргасан. Нэхжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь джиж бна. Нэхжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү” гэв.

3.5.Хариуцагч шүүхэд бичгээр гаргасан хариу тлбартаа:

“Том татвар төлөгчийн газарт харьцдаг, улсын бүртгэлийн 2011 оны 03 дугаар сарын 30-ны өдрийн 9 тоот гэрчилгээ, ******* тоот регистрийн дугаарт "******* ******* ******* *******" ХХК-ийн 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хугацааны Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн ногдуулалт, төлөлтийн бдалд хэсэгчилсэн татварын хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий газрын дарга, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын дарга нарын хамтран баталсан удирдамжийн хүд хийж гүйцэтгэсэн болно.

Тус аж ахуйн нэгж нь 2011 онд гадаад, дотоод худалдаа, барилгын үлэлийн чиглэлээр үүсгэн бгуулагдсан. Д- мгийн Үийн бүсэд Эрчим хүчний цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд ашиглагддаг төмөр бетон тулгуур шонгийн үлэл, эрчим хүчний тоног төхөөрөмжийн худалдааны чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлдэг. 2019 болон 2020 онд Д т үээс ХК-иас төмрийн хүдрийг Худалдах, худалдан авах гэий дагуу худалдан авч БНХАУ-д эолсон.

Нэхжлэлийн шаардлага хэсэгт: Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* нарын 2022 оны 06 сарын 24-ний өдрийн №HA-2 дугаар "Нөхөн ногдуулалтын акт"-ыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах тух.

Нэг. "Нэхжлэлийн шаардлагын  үндэслэл" хэсгийн А/-д тдэглэсэн "******* ******* ******* *******" ХХК нь татвар төлөгч мөн эсэх: гэсэн тухд:

Хариу тлбар: "******* ******* ******* *******" ХХК дараахь Худалдах, Худалдан авах гэүүд, Гаалийн мэдээ, Гаалийн ерөнхий газрын итгжлэгдсэн лабораторийн дүгнэлтүүд болон бусад баримтуудаар ашигт малтмал эолсон нь нотлогдсон бөгөөд татварын хяналт шалгалтын явцад авагдсан нотлох баримтуудыг хавсралтаар хүргүүлсэн. Үүнд:

1. "******* ******* ******* *******" ХХК нь "Д т ү” ХК, "Э Э И" ХХК хооронд бгуулсан 2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ний өдрийн №XX дугаарт төмрийн хүдэр "Худалдах, Худалдан авах гэрээ”-ний эрх, үүргийг 2019 оны 06 дугаар сарын 11-ний өдрийн №XX дугаарт "2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдрийн №XX2019133 тоот Худалдах, Худалдан авах гэий эрх, үүргийг шилжүүлэх гэрээ”-гээр “Худалдан авагч тал"-ын эрх, үүргийг шилжүүлэн авсан.

2019 оны 06 дугаар сарын 11-ний өдрийн "2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдрийн №XX тоот Худалдах, Худалдан авах гэий эрх, үүргийг шилжүүлэх гэрээ”-ний 1.1-д “Энэхүү гэрээгээр “Д т ү” ХК болон “Э Э И” ХХК-ийн хооронд бгуулсан 2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр бгуулсан XX тоот Худалдах, Худалдан авах гэрээ (цаашид "Үндсэн гэрээ" гэх)-ний Худалдан авагч талын эрх, үүргийг Монгол улсын хуулийн дагуу үүсгэн бгуулагдсан Регистрийн ******* дугаарт "******* ******* ******* *******" ХХК-д шилжүүлэхтэй холбогдон үүссэн харилцааг зохицуулна" гэж заасан гэий дагуу Д т ү ХК-иас төмрийн хүдрийг худалдан авч, эолсон бдаг.

Дээрхи эрх, үүргийг шилжүүлэх тух гэий 2.1.9-д "Худалдагч /Д т ү ХК/ нь Үндсэн гэий дагуу нийлүүлэх бүтээгдэхүүнийг Төмөртолгойн уурхн ам нөхцөлөөр худалсан тул бүтээгдэхүүнийг хүлээн авснаас хойш үүдэн гарах Гаалийн болон бусад татвар, хураамж зардлыг Эрх хүлээн авагч /******* ******* ******* ******* ХХК/ хариуцна" гэж эрх, үүргийг тодорхой тусгасан заалтт болно.

2.“******* ******* ******* *******” ХХК нь мөн “Д т ү” ХК-т төмрийн хүдэр Худалдах, Худалдан авах тух 2020 оны 04 дүгээр сарын 24-ний өдөр №XX2020/32 дугаарт, 2020 оны 06 дугаар сарын 04-ний өдөр №XX2020/58 дугаарт 2 удаагийн гэрээг бгуулан төмрийн хүдэр худалдан авч, эолсон нь Гаалийн мэдээгээр, Гаалийн төв лабораторийн дүгнэлт зэргээр нотлогдсон.

Татвар төлөгч “******* ******* ******* *******” ХХК нь Татварын албанд “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч”-ийн төрлөөр бүртгэлтэй, Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тлан /ТТ-15 маяг/-аар 2019, 2020 онд тлагнаж ирүүлсэн бна.

3.Мөн татвар төлөгч “******* ******* ******* *******” ХХК захирал Д. А нь татварын хяналт шалгалт хийж удирдамж, томилолтын хүд хийсэн 2022 оны 06 дугаар сарын 07-ний өдрийн Ярилцлагын тдэглэлд “...2019 болон 2020 онд Д т үээс төмрийн хүдэр худалдан авч БНХАУ-ын Э И ХХК руу эолсон бгаа. Борлуулалт, Худалдан авалт хийсэн аж ахуйнуудт хийгдсэн гэүүд бгаа, гэий дагуу төлбөр хийгдсэн. АМНАТ-ын тланг тух бүр гаргаж өгсөн” гэж хэлснийг ярилцлагын тдэглэлд гарын үсэг зуруулж баталгаажуулсан болно.

Иймд 2019 оны 03 дугаар сарын 26-ны өдрийн Ашигт малтмалын тух хуулийн “Ашигт малтмал худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан хуулийн этгээд... нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бх ба ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан бүх төрлийн ашигт малтмалын борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож улсын төсөвт төлнө” гэсэн заалт, 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн “47.1.Доор дурдсан этгээд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бна:, 47.1.2. ашигт малтмал эолсон этгээд; гэсэн хуулийн заалт, авагдсан нотлох баримтуудаар нэхжлэл гаргагчийг ашигт малтмал эолсон этгээд буюу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзсэн болно. (Ашигт малтмалын тух хуульд нэлт өөрчлөлт оруулах тух 2019 оны 03 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулийг Төрийн мэдээлэл сэтгүүл (2019.03.28-ны өдрийн №13/1066/)-д хэвлэгдсэн өдрөөс 10 хоногийн дараа буюу 2019 оны 04 дүгээр сарын 07-ны өдрөөс 2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийг хүртэл хугацаанд, харин Ашигт малтмалын тух хуульд нэлт өөрчлөлт оруулах тух хуулийг дагаж мөрдөх журмын тух 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулийн 1 дүгээр зүйлд зааснаар Ашигт малтмалын тух хуульд нэлт, өөрчлөлт оруулах 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулийг 2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрөөс хойш дагаж мөрдөхөөр хуульчлагдсан бдаг.)

Хоёр.“Нэхжлэлийн шаардлагын үндэслэл” хэсгийн Б/-д Борлуулалтын үнэлгээг дутуу тооцсон гэж үзэж 2019 онд 77,772,462.72 төгрөгийн, 2020 онд 148,843,361.43 төгрөгийн нөхөн татвар төлүүлэхээр акт тогтоосон нь үндэслэлгүй тухд:

Хариу тлбар: Ашигт малтмалын тухн хуулийн 47 дугаар зүйл: Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр: “47.1. Доор дурдсан этгээд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бна: 47.1.1.ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч, 47.1.2.ашигт малтмал эолсон этгээд;, 47.2.1.эод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан;, 47.3.Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дараах хжээгээр ногдуулна: 47.3.3.энэ хуулийн 47.3.1, 47.3.2-т зааснаас бусад бүх төрлийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тухн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5.0 хувь”-д гэж заасан заалтыг үндэслэн төмрийн хүдэр болон дагалдах бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогод ногдох төлбөрийг Гаалийн ерөнхий газрын итгжлэгдсэн лабораторийн шинжилгээний дүгнэлт, “Эод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл”-д зарлагдсан үнээр тооцсон болно.

Гурав.“Нэхжлэлийн шаардлагын үндэслэл” хэсгийн B/-д 2019,2020 онд дутуу тооцсон борлуулалтын үнэлгээнээс Ашигт малтмалын тух хуулийн 47.5-т заасан бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч хуульд заасан холбогдох хувийг нэгдүүлж тооцох үндэслэлтэй гэж үзэн 2019 онд 20,954,759.43 төгрөгийн, 2020 онд 41,478,012.33 төгрөгийн нэлт татвар нөхөн төлүүлэхээр акт тогтоосон нь үндэслэлгүй тухд:

Хариу тлбар: Ашигт малтмалын тух хууль 47 дугаар зүйлийн “47.1. Доор дурдсан этгээд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бна: 47.1.1 ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч, 47.1.2. ашигт малтмал эолсон этгээд;, 47.5.Энэ хуулийн 47.3.3-т заасан хувь дээр тухн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч доор дурдсан хувийг нэгдүүлж тооцно:, 47.8.Энэ хуулийн 47.5, 47.17-д заасан хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшинд тавигдах шаардлага, ангилал, тооцох үндсэн зарчим, аргачлалыг геологи, уул уурхн болон санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв бгууллагын саналыг үндэслэн Засгийн газар батална”гэж заасан заалтын дагуу төмрийн хүдэр болон дагалдах бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогод ногдох нэлт төлбөрийг Гаалийн ерөнхий газрын итгжлэгдсэн лабораторийн шинжилгээний дүгнэлт, “Эод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл”-д зарлагдсан үнээр тооцсон болно.

Дөрөв. “Нэхжлэлийн шаардлагын үндэслэл” хэсгийн Г/-д 2019, 2020 онд нийт 77,951,816.12 төгрөгийн алданги, 137,785,605.01 төгрөгийн торгууль нийт 215,737,421.13 төгрөгийн алданги, торгууль ногдуулсан нь үндэслэлгүй тухд:

Хариу тлбар: Татварын ерөнхий хууль /2019 оны/-ийн 29 дүгээр зүйлийн 29.2. Татварын тлан тушаах, татвар төлөх хугацааг тухн төрлийн татварын хуулиар тогтоох бөгөөд хуульд өөрөөр заагаагүй бол татвар төлөх, тлагнах хугацаа адил бна” гэж, Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн “47.10. Монголбанк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан этгээдээс бусад энэ хуулийн 47.1-д заасан ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч нь худалдсан, худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүх төрлийн ашигт малтмалд ногдох тухн сарын төлбөрийг дараагийн сарын 20-ны өдрийн дотор, жилийн эцсийн тлангаар хийсэн эцсийн тооцоогоо дараа оны 02 дугаар сарын 10-ны өдрийн дотор төсөвт төлнө” гэж заалтуудыг тус тус үндэслэл болгон “******* ******* ******* *******” ХХК-д татварын улсын бцаагчийн нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн болно. Дэлгэрэнгүйг татварын улсын бцаагч нарын 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн №HA-2 дугаар “Нөхөн ногдуулалтын акт”-аас үзнэ үү.

Тав.“Нэхжлэлийн шаардлагын үндэслэл” хэсгийн Д/-д Татварын улсын бцаагч нараас нөхөн ногдуулалтын акт гаргахдаа хэт нэг талыг барьж, Захиргааны ерөнхий хуульд заасан бодит нөхцөл бдлыг тогтоох чиг үүргээ дутуу хэрэгжүүлсэн тухд:

            Хариу тлбар:

1.“******* ******* ******* *******” ХХК нь “Д т ү” ХК, “Э Э И” ХХК хооронд бгуулсан 2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ний өдрийн №XX дугаарт төмрийн хүдэр “Худалдах, Худалдан авах гэрээ”-ний эрх, үүргийг 2019 оны 06 дугаар сарын 11-ний өдрийн №XX дугаарт, “2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдрийн №XX тоот Худалдах, Худалдан авах гэий эрх, үүргийг шилжүүлэх гэрээ”-ээр Худалдан авагч талын эрх, үүргийг шилжүүлэн авч, эолсон нь дээр дурдсан гэрээ, нотлох баримтуудаар нотлогдсон болохыг, мөн татварын хяналт шалгалтын явцад “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн захирал Д.А болон нягтлан бодогч нарт эолсон төмрийн хүдрийн тоо, хжээг тулгахад зөрүү гараагүй таарсан, татвар төлөгчөөс ямар нэг тлбар гомдол гаргаагүйг дурдах нь зүйтэй бна.

2.Төлбөртэй холбоотой “2019 оны 06 дугаар сарын 11-ний өдрийн №XX тоот Худалдах, Худалдан авах гэий эрх, үүргийг шилжүүлэх гэрээ”-ний 2.1.4, 2.1.5, 2.1.8, 2.1.9-д маш тодорхой тусгасан заалтууд бгаа. Жишээ нь: Гэий 2.1.9-д “Худалдагч нь Үндсэн гэий дагуу нийлүүлэх бүтээгдэхүүнийг Төмөртолгойн уурхн ам нөхцөлөөр худалдсан тул бүтээгдэхүүнийг хүлээн авснаас хойш үүдэн гарах Гаалийн болон бусад татвар, хураамж зардлыг Эрх хүлээн авагч хариуцна” гэж заасан бгаа” гэжээ.

3.6.Хариуцагчийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч шүүх хуралдаан дээр гаргасан тлбартаа:

 “Хариуцагчийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч Х.А: Тус компанийн 2019-2020 оны татвар ногдуулалт, төлөлтийн бдлыг шалгасан. Дээрх хугацаанд татвар төлөгч хүдрийг “Д т ү” ХК-иас  худалдаж аваад эод гаргасан. Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-д зааснаар ашигт малтмалыг эолсон этгээд буюу ашигт малтмалыг улсын хилээр гаргаж бгаа этгээд бол АМНАТ  төлөгч бхаар хуульчилсан. Нэхжлэгч компани ашигт малтмал эод гаргасан. Мөн АМНАТ-ийн хувь, хжээний талаар ярьж бна.

Үндсэн хуулийн цэц татвар давхардуулж ногдуулахгүй бх талаар дүгнэлт гаргасан. Мөн Ашигт малтмалын тух хуулийн 47дугаар зүйлийн 47.7-д  Ашигт малтмалыг шууд, эсхүл ашигт агуулгыг нэгдүүлэн баяжмал, бүтээгдэхүүн үлэн элоход төлбөрийг давхардуулан ногдуулахгүй бөгөөд тухн ашигт малтмалд төлбөр ногдуулах үнэлгээ, хувь хжээнээс хамаарч энэ хуулийн 47.18-д заасан төлбөрийн баримт, 47.19-д заасны дагуу суутган ногдуулсан тланг үндэслэн өмнө нь ногдуулсан төлбөрийг хасаж тооцно гэж заасан. Өөрөө хэлбэл уурхн амнаас ашигт малтмал аваад холбогдох төлбөрөө төлсөн, хэрэв үүнийг элох гэж бгаа бол тухн этгээдийн төлсөн АМНАТ-ийг хасаад, үлдэгдэл дээр нь өөрийнхөө төлбөрийг төлнө гэдэг агуулга. Үүний дагуу нэхжлэгч компани 201-2020 онд тлагнасан. Мөн татварын улсын бцаагчийн актад хасаад тавьсан дүнг тооцооллоор нь гаргачихсан. Ямар эрх зүйн баримт үндэслэж бна вэ гэж бна. Ашигт малтмалын тух хууль, түүнийг дагаж гарсан Засгийн газрын 81, 465, 321, 193 зэрэг тогтоолуудыг үндэслэсэн. Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2.1-т “эод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн...”, 47 дугаар зүйлийн 47.14-т “Эын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох олон улсын жишиг үнэ тогтоодог биржийн, зах зээлийн үнийн эх сурвалжийн нэрийг тухн бүтээгдэхүүний нэр төрлийг харгалзан Засгийн газар нийтэд зарлана” гэж заасан. Үүний дагуу жишиг үнийг сар болгон Сангийн яамны ст дээр олон нийтэд гаргадаг. Хүдэр, зэс, цр зэрэг АМНАТ-ийн бүх төрлөөр гаргадаг. Үүний дагуу татварын улсын бцаагч нар гаалийн төв лабораторийн дүгнэлт, Засгийн газрын 465, 321 дүгээр тогтоолыг үндэслэн АМНАТ-ийг ногдуулдаг. Ашигт малтмалын алт, цр, хүдэр, зэсийн хувь хжээг лабораторийн дүгнэлтээр гаргачихна. 2,5 хувь гэж яриад бна. Дотоодод борлуулсан бол 2,5 хувь, эод гаргасан бол 5 хувь бна. Үндсэн АМНАТ-т ингэж ногдуулна.  Дагалдах дээр мөн адил ногдуулдаг. Тухн компани 2019-2020 онд эод гаргахдаа дутуу тлагнасан. Үндсэн АМНАТ-өө дутуу тлагнасан, дагалдахаа огт тлагнаагүй.  Эод гаргасан тоо хжээтэй маргадаггүй, зөрдөггүй. жээчийн дүгнэлтээр мөн адил гаргасан.  Баяжмал, хүдэр, бүтээгдэхүүн гурвыг алинаар нь авах талаарх Засгийн газрын тогтоол бгаа. Тухн тохиолдолд баяжмалаар, хүдрээр авсан. Энэ хоёр дээр тооны зөрүү үүсээд шинжээчийн дүгнэлтээр илүү гарчхаад бгаа. Татварын улсын бцаагч татвар төлөгчийн эрх зүйн бдлыг дордуулаагүй.

Тухн компани “Д т ү” ХК-т гурван удаагийн гэрээ хийсэн. 10,000 тонн, 7,000 тонн, 3,000 тонн-оор нийтдээ 20,000 тонныг эод гаргасан. “Э Э И” ХХК “Д т ү” ХК-т 04 дүгээр сард анх гэрээ бгуулсан. Улсын Дээд Шүүхийн тогтоол болон тухн компанийн кэйстэй энэ маргаан ямар нэг хамааралгүй. Өөрөөр хэлбэл тээвэрлэгч компани биш. Тухн компани 04 дүгээр сард “Э Э И” ХХК “Д т ү” ХК-ийн хооронд бгуулагдсан 50,000 тонн хүдэр худалдах, худалдан авах гэд үндэслэн, 06 дугаар сарын 30-ны өдөр “бид эолж гаргая, АМНАТ, гааль, татвар гээд бүх зүйлийг бид төлье” гээд гэрээ бгуулаад буюу өөрөө худалдан авагч болоод эод гаргаж бгаа юм. Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.7-д зааснаар татвар давхардсан эсэхийг татварын улсын бцаагчийн тооцооллоор болон сүүлд гаргаж өгсөн баримтаар “Д т ү” ХК-ийн төлсөн татварыг хассан гээд нарийвчлан гаргаж өгсөн. Энэ талаарх баримт “Д т ү” ХК-иас авагдсан. Үүнтэй холбогдуулаад тухн компани эод гаргаж бгаа учраас мэдээж гаальт тулна. Гаальд албан бичиг өгнө, бүрдүүлэлт хийгдэнэ. “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн өгсөн 2019 оны 06 дугаар  сарын 05-ны өдрийн 82 тоот албан бичиг, 2018 оны 09 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 02/ тоот албан бичиг “бид бүгдийг нь хариуцна, холбогдох татвар, төлбөрийг бүгдийг нь төлнө, бид эод гаргая” гэдэг агуулгат. Үүнийг үндэслээд нэхжлэгч компани АМНАТ-өө төлөх ёстой. Ашигт малтмалын тух хуульд зааснаар, үндсэн болон дагалдах АМНАТ-ийг Монгол Улсын хилийн газар доор бгаа баялгийг хилээр гаргаж л бгаа бол төлөх ёстой. Үүнийг бид төлөх ёсгүй гэж тлбарлаж бгаа нь үндэслэлгүй. Нэхжлэгч компани татварын албанд АМНАТ төлөгчөөр бүртгэл, тлан мэдээгээ тлагнадаг компани. Гагцхүү татварын улсын бцаагч нар дутуу тлагнасан бна л гэсэн” гэв.

            3.7.Хариуцагч Ц.Э******* шүүх хуралдаан дээр гаргасан тлбартаа:

“Нэхжлэгч тал буруу ойлголт бна. 2,5 хувийг “Д т ү” ХК, эолсон этгээд 2,5 хувийг төлөх ёстой гэж яриад бна. Ашигт малтмалын тух хуульд ийм зохицуулалт бхгүй. Харин эолсон бол 5 хувь авна гэж заасан. Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.7-д “Ашигт малтмалыг шууд, эсхүл ашигт агуулгыг нэгдүүлэн баяжмал, бүтээгдэхүүн үлэн элоход төлбөрийг давхардуулан ногдуулахгүй бөгөөд тухн ашигт малтмалд төлбөр ногдуулах үнэлгээ, хувь хжээнээс хамаарч энэ хуулийн 47.18-д заасан төлбөрийн баримт, 47.19-д заасны дагуу суутган ногдуулсан тланг үндэслэн өмнө нь ногдуулсан төлбөрийг хасаж тооцно” гэж заасан.  “Д т ү” ХК худалдахдаа нэхжлэгч компанид хэчнээн төгрөгийн төмрийн хүдэр худалдлаа гээд АМНАТ-даа борлуулаад, үүнийг “Д т ү” ХК өөрөө суутгаад татвараа төлөх ёстой.  “Д т ү” ХК нэхжлэгч компанид төмрийн хүдэр борлуулснаа тлагнахдаа 402,000,000 төгрөгийн АМНАТ төлсөн гэдгээ “Д т ү” ХК тлагначихсан. “Д т ү” ХК нэхжлэгч компаниас аваад суутгасан татварыг давхардуулж ногдуулахгүй бхаар заасан хуулийн зохицуулалт мөрдөгдсөн.  Түүнээс биш “Д т ү” ХК 2,5 хувийг нь төлөх ёстой, эолсон манх 2,5 хувийг нь төлөх ёстой гэж ярих нь үндэслэлгүй. 5 хувиа төлнө. Гэхдээ “Д т ү” ХК-т хэдэн төгрөг АМНАТ гэж төлсөн юм, түүнийг “Д т ү” ХК хэдээр тлагнасан тэр тлагнасан дүнг нь хасна гэж бгаа. “Д т ү” ХК 402,000,000 төгрөг нэхжлэгч компаниас аваад төлчихсөн бна. Тус 402,000,000 төгрөгийг 5 хувиар суутгаад, эолж бгаа дүнгээс нь суутгаж, хасаж өгсөн гэсэн үг. Нэхжлэгч талын яриад бгаа “Д т ү” ХК үнэн тлагнасан эсэх, дутуу тлагнасан эсэх асуудал татварын хяналт шалгалтад хамаагүй. “Д т ү” ХК нэхжлэгч компаниас хэдэн төгрөг аваад улсын төсөвт төлсөн бна, түүнийг нь давхардуулж төлүүлэхгүй бх асуудал.

Ашигт малтмалын тух хуульд тусглсан хувь хжээтэй хууль. Эолсон бол 5 хувь гэж хатуу заасан. Нэхжлэгч компани эолсон. Энэ нь олон баримтаар нотлогдож бгаа. “******* ******* ******* *******” ХХК “Д т ү” ХК, “Э Э И” ХХК хоорондын бгуулсан гэий эрх, үүрэг шилжүүлж авсан. Нэхжлэгч компани эрх хүлээн авагч учраас худалдагчийн үүргийг хүлээнэ. Худалдагчийн эрх, үүргийг гэд заасан. Тус гэий 2.1.9-д “худалдагч нь үндсэн гэий дагуу нийлүүлэхдээ Төмөр толгойн уурхн ам нөхцөлөөр худалдсан тул бүтээгдэхүүнийг хүлээн авснаас хойш үүдэн гарах гаалийн болон бусад татвар, хураамж зардлыг эрх хүлээн авч хариуцна” гэж заасан. Тиймээс “******* ******* ******* *******” ХХК эолно,  элохдоо “******* ******* ******* *******” ХХК эдгээр төлбөрүүдийг төлөх үүргийг гэрээгээр хүлээн авсан. Дараагийн гэрээ нь, эрх хүлээн авагчийн үүргээр “Д т ү” ХК болон “Э Э И хоорондын гэий үүргийг “******* ******* ******* *******” ХХК эрх хүлээн авагчаар хэрэгжүүлээд эолчихлоо шүү дээ. Мөн бие даагаад “Д т ү” ХК-т “******* ******* ******* *******” ХХК өөрсдөө худалдах, худалдан авах гэрээ хийгээд бас эолчихсон. Гаалийн мэдээгээр гарсан эолсон төмрийн хүдэр бүгд нэхжлэгч компанийн нэрээр гарсан. “******* ******* ******* *******” ХХК эод гаргахдаа Гаалийн төв лабораторид шинжилгээ хийлгэсэн. Гаалийн төв лабораторийн шинжилгээний дүгнэлтүүд бүгд “******* ******* ******* *******” ХХК-ийх. Тус лабораторийн дүгнэлтээр төмрийн хүдэр дотор ямар бүтээгдэхүүнүүд бгаа талаар гарчихсан. Ямар эх сурвалж үндэслэсэн бэ гэж бна. уурхн сд, Сангийн сдын үнийн зөвлөл гэж бна. Сар болгон олон улсын үнийг зарладаг.  Ойролцоогоор 2006, 2007 оноос хойш сар бүр  зарлагдаж бгаа үнэ. Нэгдүгээрт иж бүрэн томилолт биш, зөвхөн АМНАТ-ийг шалгах хэсэгчилсэн томилолт. АМНАТ-ийн тоо хжээ дээр нэхжлэгч талын болон татварын албаны тоо хжээ огт зөрөөгүй. Үнийг яаж авсан юм бэ, яаж АМНАТ-ийг тооцсон бэ гэж бна. Нэгдүгээрт гаалийн мэдээ, хэчнээн тонн төмрийн хүдэр эолсон бна, түүнд хэчнээн дагалдах бүтээгдэхүүн бна гэж үзнэ. Энэ нь Гаалийн төв лабораторийн дүгнэлтээр гарна. Мөн Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.2, 47.5-д заасныг баримтална. Үүнээс гадна үнийн зөвлөлийн сан гээд цаанаас өгөгдчихсөн өгөгдлийн дагуу л гаргана. Бцаагч тоо, хувь хжээг санаанаасаа зохиогоод тавьчихдаг АМНАТ гэж бхгүй. Тийм акт ч гараагүй.

Татвар төлөгч болсон эсэх асуудал яригдаж бна. 2019, 2020 онд “******* ******* ******* *******” ХХК татварын албанд АМНАТ төлөгчөөр бүртгүүлээд, тлангаа өгчихсөн. Гаргасан тлан зэрэг холбогдох бүх нотлох баримтуудыг бүгдийг нь шүүхэд гаргаж өгсөн. Хоёр жил орчим шүүх хурал хойшилсон хугацаанд хүссэн нотлох баримтуудыг бүгдийг нь миний бие гаргаж өгч бсан. Цааргалсан зүйл огт бхгүй.

Нэхжлэгч компани төмрийн хүдрээ тлагнасан. жээч томилогддог шүүх хуралдааны үеэр нягтлан бодогч нь ирээд “тлагнасан тоо хжээндээ итгэлтэй бна” гэж хэлсэн.  Төмрийн хүдэр дээр тлагнасан дүн, татварын бцаагчийн тлагнасан дүн хоорондоо зөрсөн. Зөрүүтэй холбоотойгоор нэхжлэгчийн өмгөөлөгч нар шинжээч томилуулъя гээд  шинжээч томилогдсон. Нэхжлэгч тал “та нар тоо, үнэ, хоорондын төлбөр тооцоог харсангүй, судалсангүй” гэж бна. Ашигт малтмалын тух хуулиар татварын хяналт шалгалт хийхэд компаниуд хоорондоо хэдэн төгрөг өгч, авалцсан асуудал хамаардаггүй. Учир нь тус хууль тусглсан хувь, хжээтэй. Бгалийн баялгийг ашигласан, худалдсан, борлуулсан бол 5 хувь, эолсон бол АМНАТ төлөгч гээд заачихсан. Эолсон бүтээгдэхүүний тоо хжээ, лабораторийн дүгнэлт, уурхн яам, Сангийн сдын баталсан үнэ, АМНАТ-ийн хувь хжээ зэргийг хооронд нь тооцоод гаргачихна” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ НЬ:

Нэг.Маргааны зүйл, эрх зүйн харилцааны төрөл:

1.1.Энэ хэргийн шүүх хуралдаанд  “ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар ногдуулалт”-ын үйл баримт хэлэлцэгдсэн болно.

            Хоёр.Шүүхэд тогтоогдсон үйл баримтын талаар:

            2.1.Татварын ерөнхий газрын Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн Татварын улсын бцаагч Ц.Э*******, Б.Б******* /цаашид “Татварын улсын бцаагч” гэх/ нар нь “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн бдалд хяналт шалгалт явуулаад, 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн НА-2 дугаарт “Татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тух нөхөн ногдуулалтын актаар тус компанид 289,048,595.91 төгрөгийн нөхөн татвар, 137,785,605.02 төгрөгийн торгууль, 77,951,816.12  алданги, нийт 504,786,017.05 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр шийдвэрлэжээ. /ХХ-1-ийн 14-16 дахь тал/

2.2.Нэхжлэгч “******* ******* ******* *******” ХХК нь дээрх актын эс зөвшөөрсөн үндэслэлээ:

-ман компани уул уурхн хгуулын болон ашиглалтын тусг зөвшөөрөл эзшдэггүй, Худалдах-худалдан авах гэий дагуу төмрийн хүдрийн тээвэрлэлтийг гүйцэтгэсэн;

-ман компани тусг зөвшөөрөл ашиглагчаас төмрийн хүдэр худалдаж аваагүй, дамжуулан борлуулаагүй, ашиг малтмал эолсон этгээд биш;

-“******* ******* ******* *******” ХХК-ийг ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгч гэж үзэж бгаа бол гаалийн мэдүүлгийн хуудсыг үндэслэн борлуулалтаа дутуу тлгасан гэж үзэж бгаа нь буруу;

-Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.5-д “… тухн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч … хувь ннэ” гэсэн хуулийн зохицуулалт өөрөө тодорхойгүй, ойлгомжгүй, ямар ч боловсруулалт хийгээгүй бхад нэлт татвар ногдуулсан нь үндэслэлгүй;

-Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлд алданги, торгуулийн хөөн хэлэлцэх хугацаа 4 жил бна гэж заасан бхад хугацаа хэтрүүлж татвар ногдуулсан;

-Иргэний хуулийн 232 дугаар зүйлийн 232.4-т “Анз нь торгууль, алданги, гэсэн төрөлтэй бна. Анзын нийт дүн гүйцэтгээгүй үнийн дүнгийн 50 хувиас хэтэрч болохгүй” гэх зохицуулалтын дагуу дутуу болон нэлт нөхөн татварыг 283,048,595.91 төгрөг гэж үзэхэд хуульд заасан алданги, торгуулийн нийт хжээ 114,524,297.95 төгрөгөөс ихгүй бх ёстой;

-“Д т ү” ХК нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлсөн эсэх, дагалдах бүтээгдэхүүндээ татвар ногдуулж татвар тлагнасан  эсэх, борлуулалтын орлогыг хэрхэн тооцох, төмрийн хүдрийн үнэд нийт хэдэн төгрөг, хаашаа шилжсэн зэрэг ач холбогдолтой нөхцөл бдлыг тогтоогоогүй;

-татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтэрсэн;

-актад хяналт шалгалтын ерөнхий удирдамж барьсан, тусг удирдамжийг бариагүй  нь зохистой биш;

-хяналт шалгалт явуулах талаар арваас доошгүй хоногийн өмнө мэдэгдэх ёстой бхад 8 хоногийн өмнө мэдэгдсэн нь процессын зөрчил гэх үндэслэлүүдийг нэхжлэлдээ гаргаж,  маргаж бна.

2.3.Акт тогтоосон зөрчил, дүнгийн хжээг задалж үзвэл:

2.3.1.2019 онд 40,787.20  тонн төмрийн хүдэр болон дагалдах бүтээгдэхүүнийг борлуулахдаа дутуу тооцсон 1,555,449,254.37 төгрөгийн /энэ нь нийт зөрчлийн дүн бна/  борлуулалтын үнэлгээнээс хуульд заасан хувь хжээгээр ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар ногдуулаагүй зөрчилд 77,772,462.72 төгрөгийн нөхөн татвар, 15,554,492.54 төгрөгийн алданги, 23,331,738.82 төгрөгийн торгууль буюу нийт 116,656,694.08 төгрөгийн төлбөр;

2.3.2. 2020 онд 53,843.86 тонн төмрийн хүдэр болон дагалдах бүтээгдэхүүнийг борлуулахдаа дутуу тооцсон 2,976,867,228.55  /нийт зөрчлийн дүн/ төгрөгийн борлуулалтын үнэлгээнээс хуульд заасан хувь хжээгээр ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар ногдуулаагүй зөрчилд 148,843,361.43 төгрөгийн нөхөн татвар, 31,456,556.00 төгрөгийн алданги, 44,653,008.43 төгрөгийн торгууль буюу нийт 224,952,925.86 төгрөгийн төлбөр;

2.3.3. 2019 онд 40,787.20  тонн төмрийн хүдэр болон дагалдах бүтээгдэхүүнийг борлуулахдаа дутуу тооцсон 1,555,449,254.37  /нийт зөрчлийн дүн/ төгрөгийн борлуулалтын үнэлгээнээс хуульд заасан хувь хжээгээр ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар ногдуулаагүй зөрчилд 20,954,759.43 төгрөгийн нөхөн татвар, 4,190,951.89 төгрөгийн алданги, 6,286,427.83 төгрөгийн торгууль буюу нийт 31,432139.15 төгрөгийн төлбөр;

2.3.4.2020 онд 53,843.86  тонн төмрийн хүдэр болон дагалдах бүтээгдэхүүнийг борлуулахдаа дутуу тооцсон 2,976,867,228.55  /нийт зөрчлийн дүн/ төгрөгийн борлуулалтын үнэлгээнээс хуульд заасан хувь хжээгээр ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар ногдуулаагүй зөрчилд 41,478,012.33 төгрөгийн нөхөн татвар, 8,765,963.13 төгрөгийн алданги, 12,443,403.70 төгрөгийн торгууль буюу нийт 62,687,379.16 төгрөгийн төлбөрийг тогтоосон бна.

2.4.Татварын улсын бцаагч нар нь төмрийн хүдэр болон дагалдах бүтээгдэхүүний хжээг гаалийн мэдээнд үндэслэн тогтоожээ.

2.5.”Д т ү” ХК нь “Э Э И” ХХК-т 2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр ХХ дугаарт Худалдах, худалдан авах гэрээ бгуулж, уг гэрээгээр  ”Д т ү” ХК нь төмрийн хүдэр 50,000 тонныг худалдахаар тохирчээ. /ХХ-1-ийн 90-92 дахь тал/

2.6.Мөн 2019 оны 06 дугаар сарын 11-ний өдөр ”Д т ү” ХК, “Э Э И” ХХК, “******* ******* ******* *******” ХХК-иуд гурван тал “2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдрийн ХХ тоот Худалдах, худалдан авах гэий эрх, үүрэг шилжүүлэх гэрээ” гэх нэртэй гэрээг бгуулжээ. /ХХ-1-ийн 93 дахь тал/

2.7.Уг гэий 1.2-т гэрээ хүчин төгөлдөр болсноор Үндсэн гэд заасан Худалдан авагч “Э Э И” ХХК-ийн талын эрх, үүрэг, хариуцлага нь  Эрх хүлээн авагч “******* ******* ******* *******” ХХК-д бүхэлдээ шилжихээр, 2.1.4-т “Эрх шилжүүлэгч “Э Э И” ХХК нь Үндсэн гэий төлбөрийг бүрэн төлсөн бөгөөд энэхүү гэрээ бгуулагдсанаар Эрх хүлээн авагч тал “******* ******* ******* *******” ХХК нь Худалдагч тал ”Д т ү” ХК-д үндсэн бүтээгдэхүүний үнийг төлөхгүй” гэж заажээ. /ХХ-1-ийн 93-94 дэх тал

2.8.Үүний дараа  буюу 2019 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдөр “******* ******* ******* *******” ХХК нь “Э Э И” ХХК-т Гадаад худалдааны гэрээ бгуулж, мөн гэрээгээр 50,000 тонн хүдрийг худалдах, худалдан авах,  “Э Э И” ХХК-т тохиролцсон бна. /ХХ-1-ийн 106-107 дахь тал/

2.9.Мөн “Д т ү” ХК,  “******* ******* ******* *******” ХХК-иудын хооронд 2020 оны 04 дүгээр сарын 24-ны өдрийн ХХ2020/32 дугаарт  Төмрийн хүдэр худалдах, худалдан авах гэрээгээр 10,000 тонн төмрийн хүдрийн нутаг болон бүхэл баяжмалыг, 2020 оны 06 дугаар сарын 04-ний өдрийн ХХ2020/58 дугаарт гэрээгээр 3,000 тонн төмрийн хүдрийн нутаг болон бүхэл баяжмалыг “******* ******* ******* *******” ХХК худалдан авахаар тохирчээ. /ХХ-1-ийн 96-105 дахь тал/

2.10.”******* ******* ******* *******” ХХК нь 2019 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдөр бгуулсан Гадаад худалдааны гэий дагуу “Э Э И” ХХК-д 50.000 тонн төмрийн хүдрийн 2,150,000 америк доллараар худалдах, гэрээг бгуулснаас хойш 7 хоногийн дотор “Э Э И” ХХК нь уг төлбөрийг ”******* ******* ******* *******” ХХК-д төлөхөөр тохирч гэрээг хятад, монгол хэлээр бгуулсан бна. /ХХ-1-ийн 106-108 дахь хуудас/

2.11.Мөн дээрхтэй адил агуулгат гэрээг 2020 оны 04 дүгээр сарын 25-ны өдөр бгуулжээ. /ХХ-1-ийн 106 дахь хуудас/

2.12.Гаалийн төв лабораторийн 2019 оны 06 дугаар сарын 13-ны өдрийн  дүгнэлтээр ”******* ******* ******* *******” ХХК нь 30,000,000 килограмм, 2019 оны 08 дугаар сарын 19-ний өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр 9,766,280 килограмм, 2019 оны 12 дугаар сарын 06-ны өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр 33,108,050 килограмм, 2019 оны 12 дугаар сарын 09-ны өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр 19,459,900 килограмм, 2020 оны 01 дүгээр сарын 28-ны өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр 20,000,000 килограмм, 2020 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр  10,000,000 килограмм, 2020 оны 06 дугаар сарын 10-ны өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр  3,375,280 килограмм, 2020 оны 06 дугаар сарын 19-ний өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр 10,000,000 килограмм, 2020 оны 07 дугаар сарын 24-ний өдрийн магадлан шинжилгээний дүгнэлтээр  6,550,200 килограмм төмрийн хүдэр эод гаргахаар шинжилгээ хийлгэсэн болох нь тогтоогдож бна. /ХХ-1-ийн 111-127 дахь тал/

2.13.Ингээд ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн нэр дээр хийгдсэн Гаалийн бүрдүүлэлтээр 2019 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2020 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийг хүртэлх мэдээллээр нийт 94,631,052.6 килограмм, 7,370,529.6 америк доллар /20,174,488,138.6 төгрөг/-ын үнэ бүхий  төмрийн баяжмалыг эод гаргасан болох нь уг баримтаар нотлогдож бна. /ХХ-2-ын 6-20  дахь тал/

”******* ******* ******* *******” ХХК энэ магадлан шинжилгээний дүн, болон гаалийн хилээр нэвтрүүлсэн барааны хжээ, үнийн дүнгийн талаар маргаагүй болно.

2.14.”******* ******* ******* *******” ХХК нь 2019 оны 4 дүгээр улирлын Ашигт малтмалын нөөц ашигласны тланд 40,787,20.0 тонн /кг/ ашигт малтмалыг худалдан авч, худалдахаар ачуулсан гэж, 2020 оны 4 дүгээр улирлын тлангаар 53,843,86  тонн /кг/ ашигт малтмалыг худалдан авч, худалдахаар ачуулсан гэж тус тус тлагнасан нь дээрх дүн зөрөхгүй бна. /ХХ-1-ийн 141-144 дэх тал/

2.15.Шүүхийн томилсон шинжээчийн 2024 оны 06 дугаар сарын 20-ны өдөр  дүгнэлтээр ”... ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн төмрийн хүдэрт ногдуулсан төлбөрийн тлагнаагүй  хжээг  661,607,115.35 төгрөг бхад маргаан бүхий захиргааны актаар 2019 оны тооцооллыг дутуу тооцоолсон буюу татварын улсын бцаагчийн актаар  616,304,890.00 төгрөг гэж тооцсон бөгөөд нийт 9,060,596.59 төгрөгөөр дутуу тлагнасан” гэж,  мөн дүгнэлтэд “... 2019, 2020 оны ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тлан нь татварын улсын бцаагчийн актаар тогтоосон дүнгээс дагалдах бүтээгдэхүүнд ногдуулсан төлбөрийн дүнг бүхэлд нь тооцоогүй буюу 225,004,294.40 төгрөгөөр дутуу зөрүүтэй”, “...  ”******* ******* ******* *******” ХХК болон татварын улсын бцаагчийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах  борлуулалтын үнэлгээ тооцсон Эод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнэ зөвхөн 2019 оны 06 дугаар сарын тооцооллын тухд зөрүүтэй бгаа бөгөөд ”*******   ” ХХК 64.25 ам.доллар гэж тооцсон бол шинжилгээнд ирүүлсэн 2019 оны 06 дугаар сарын үнэлгээ тооцох эод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэлд тусгасан төмрийн хүдрийн олон улсын зах зээлийн  үнэ 84.18 ам.доллар бна”  гэх дүгнэлтийг хийжээ. /ХХ-3-ын 1-27 дахь тал/

2.16.Харин ”******* ******* ******* *******” ХХК нь уг төмрийн хүдэр агуулагдах дагалдах бүтээгдэхүүнийг тлагнаагүй, үүнд татвар ногдуулах ёсгүй гэж маргасан.

2.17.Татварын акт нь ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл  4 жилийн хугацааны ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулалт, төлөлтөд хяналт шалгалт явуулаад 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдөр акт гаргасан бгаа ба актад 2019, 2020 оны татвар төлөлтөд зөрчил илэрсэн гэж үзэж акт тогтоожээ.  

2.18.татварын улсын бцаагч нар нь татварын хяналт шалгалтыг хяналт шалгалтын ерөнхий болон тусг удирдамжийн дагуу явуулсан ба, маргаан бүхий актыг гаргахдаа ерөнхий удирдамжийг үндэслэл болгосон бна.

2.19.Татварын улсын бцаагч нар нь хяналт шалгалт явуулах талаар мэдэгдлийг цахим шуудангаар мэдэгдсэн бх бөгөөд уг хугацааг зөрчсөн гэж үзэх үйл баримт  тогтоогдоогүйн дээр тэрээр уг хугацааг зөрчсөн гэж үзсэн бол тухн хугацаанд хяналт шалгалт хийлгэхээс татгалзах, зохих дээд албан тушаалтанд хандаж гомдол гаргах зэрэг эрхтэй бсан ч ийм эрхээ эдлээгүй зэрэг үйл баримт шүүхэд тогтоогдлоо.

Гурав.Маргаан бүхий актыг хянасан, шүүхээс хууль хэрэглэсэн, үйл баримтыг дүгнэсэн үндэслэлийн тухд:

3.1.Нэхжлэгчийн маргаан бүхий захиргааны актыг эс зөвшөөрсөн эхний үндэслэлээ:

3.1.1. ”*******   ” ХХК нь ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшдэггүй тул ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар төлөгч биш, хүдрийг /баяжмал/ “Э Э И” ХХК-д тээвэрлэж хүргэсэн тээвэрлэгч гэж;

3.1.2.”Д т ү” ХК нь дотоодын худалдааг хийсэн худалдагч учраас  “Э Э И” ХХК хүдрийн төлбөрийг бүрэн шилжүүлсэн тул  тус компанийг ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг төлөх үүрэгтэй гэж;

3.1.3.“Э Э И” ХХК нь элогч гэж маргасан учраас уг үйл баримтад  хууль зүйн дүгнэлт өгөх нь зүйтэй бна.Үүнд:

3.2.”Д т ү” ХК-ийн  “Э Э И” ХХК-т бгуулсан 2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр ХХ дугаарт гэрээгээр “төмрийн хүдрийг худалдах, худалдан авахаар харилцан тохирсон бгаа ч уг гэий дагуу  “Э Э И” ХХК нь уг гэий дагуу Монгол Улсын хилээр төмрийн хүдэр гаргасан гаалийн мэдүүлэг бхгүй, ”Д т ү” ХК-ийн уурхн аманд дээрээс ачиж тээвэрлэсэн нотлох баримт бхгүй учраас уг төмрийн хүдрийг элоогүй бна.

Иймд “Э Э И” ХХК-ийг элогч гэж үзэх үндэслэл бхгүй бна.

3.3.Харин ”Д т ү” ХК, “Э Э И” ХХК, “******* ******* ******* *******” ХХК-иудын хооронд 2019 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр ХХ дугаарт гуравласан гэрээ бгуулж” уг гэий 1.2-т зааснаар Худалдан авагч “Э Э И” ХХК-ийн талын эрх, үүрэг, хариуцлагыг  “******* ******* ******* *******” ХХК-д “бүхэлд нь” шилжүүлсэн авсан бна.

3.4.Үүнтэй зэрэгцэн нэхжлэгчээс шүүхэд Ажил гүйцэтгэх гэрээ нэртэй  “******* ******* ******* *******” ХХК болон “Э Э И” ХХК-т бгуулсан гэрээг шүүхэд нотлох баримтаар гаргаж өгсөн.

3.5.Уг гэрээгээр  “******* ******* ******* *******” ХХК нь 50,000 тонн хүдрийг Д-2 төмөр замын ачих буулгах өртөөнөөс Бүгд Нрамдах Хятад Ард Улсын Э ачих буулгах өртөө хүртэл тээврийн ажлыг зохион бгуулах ажлыг 2019 оны 5 дугаар сарын 15-ний өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний хүртэлх хугацаагаар хийж гүйцэтгэхээр тохирсон  боловч энэ гэрээг татварын хяналт шалгалтын хүд Татварын бцаагч нарт “******* ******* ******* *******” ХХК-иас гаргаж өгөөгүй болох нь татварын хяналт шалгалтын материалаас тогтоогдож бна.

3.6.Иймд Татварын бцаагч нарыг “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн Ажил гүйцэтгэх гэий заалтыг харгалзан үзээгүй гэж буруутгах үндэслэл бхгүй.

3.7.Хариуцагч Татварын улсын бцаагч нар нь “******* ******* ******* *******” ХХК нь “Э Э И” ХХК-т 2019 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдөр Гадаад худалдааны гэрээ, мөн “Д т ү” ХК,  “******* ******* ******* *******” ХХК-иудын хооронд 2020 оны 04 дүгээр сарын 24-ны өдрийн ХХ2020/32 дугаарт  Төмрийн хүдэр худалдах, худалдан авах гэрээг үндэслэн;

3.8.Мөн түүнчлэн 2019 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдөр 50,000 тонн, 2020 оны  04 дүгээр сарын 25-ны өдөр 10,000 тонн хүдрийг худалдагч ”******* ******* ******* *******” ХХК-иас, худалдан авагч Э Э И” ХХК-д худалдах гадаад худалдааны гэрээ бгуулсан, мөн Монгол Улсын гаалийн хилээр ”******* ******* ******* *******” ХХК 2019 онын 06 дугаар сарын 23-ны өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр хүртэл 68557.5 кг төмрийн хүдрийг, 2020 оны 01 дүгээр сарын 06-ны өдрөөс 2020 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийг хүртэл 66900 кг төмрийн хүдрийг эод гаргахаар гаалийн мэдүүлгээр бүрдүүлэлт хийсэн зэргийг үндэслэн ”******* *******  ******* *******” ХХК-ийг элогч гэж үзсэн нь хууль зүйн үндэслэлтэй бна.

3.9.Тодруулбал, Улсын Их Хурлаас 2019 оны 03 дугаар сарын 26-ны өдөр Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт өөрчлөлт оруулж, “Ашигт малтмал худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан хуулийн этгээд болон Монголбанк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан этгээд нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бх ба ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан бүх төрлийн ашигт малтмалын борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож улсын төсөвт төлнө" гэж хуульчлан тогтоосон.

3.10 Үндсэн хуулийн цэцийн 2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн 04 дүгээр тогтоолоор Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсгийн "Ашигт малтмал худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан хуулийн этгээд ... нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бх ба ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан бүх төрлийн ашигт малтмалын борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож улсын төсөвт төлнө" гэснийг Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэж дүгнээд хүчингүй болгосон.

3.11.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн  энэхүү дүгнэлтийн дагуу Улсын Их Хурлаас уг Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсгийг 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдөр  өөрчлөн нруулж, “ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч нь ашигт малтмалын тусг зөвшөөрөл эзшигч, ашигт малтмал эолсон этгээд бхаар” тогтоосон.

3.12.Гаалийн тух хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.8-д “"мэдүүлэгч" гэж гаалийн хилээр нэвтрүүлэх бараа, тээврийн хэрэгслийг гаалийн бгууллагад мэдүүлж бгаа аливаа этгээдийг”, мөн зүйлийн 3.1.9-д "гаалийн хилээр нэвтрүүлэх" гэж бараа, тээврийн хэрэгслийг гаалийн нутаг дэвсгэрт оруулах, дамжуулан өнгөрүүлэх, гаргахыг”, мөн зүйлийн 3.1.12-т "гаалийн бүрдүүлэлт" гэж гаалийн хилээр нэвтрүүлэх барааг гаалийн бгууллагад мэдүүлсэн үеэс гаалийн бичиг баримтыг, шаардлагат тохиолдолд барааг шалгах, ногдуулсан татварыг төлсний дараа барааг олгох, эсхүл гаалийн хилээр гаргахыг зөвшөөрөх хүртэлх цогц үйл ажиллагааг” ойлгохоор тус тус заасан бна.

3.13.Мөн Гаалийн тух хуулийн 113 дугаар зүйлийн 113.1-д “Хилийн чанадад гаргах горимд бршуулсан бараанд гаалийн бгууллага эын гаалийн болон бусад татвар ногдуулж, хураан авч, улсын төсөвт төвлөрүүлнэ” гэж,137  дугаар зүйлийн 137.4-т “… бөгөөд харин гаалийн нутаг дэвсгэрээс гаалийн баталгаат бүсийн горимд оруулах монголын бараанд эын барааны болон бусад татвар ногдуулан хураан авч, улсын төсөвт төвлөрүүлнэ” гэж тус тус хуульчилсан.

3.14.Ийнхүү Гаалийн тух хуульд заасан журмаар хилийн чанадад гаргах бараанд эын татварыг гаалийн нутаг дэвсгэрт ногдуулахаар хуульчилсан тул дээрх хуулийн заалтуудын дагуу хариуцагч Татварын улсын бцаагч нар нь “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн Монгол Улсын гаалийн хилээр  өөрийн нэр дээр мэдүүлэг гарган нэвтрүүлсэн төмрийн хүдрийг тус компанийг эолсон гэж үзсэн нь дээрх хуулийн заалтт зөрчилдөхгүй бна.

3.15.Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын гаалийн хилээр мэдүүлэг гаргасны үндсэн дээр бараа /төмрийн хүдэр/-г нэвтрүүлсэн “******* ******* ******* *******” ХХК-ийг элогч гэж үзсэн нь хууль зөрчөөгүй болно.

3.16.Нэхжлэгч ”******* ******* ******* *******” ХХК нь дээрх гаалийн эын мэдүүлэг, бүрдүүлэлтийг өөрөө гаргасан болон  гаалийн бүрдүүлэлтэд заагдсан төмрийн хүдрийн тоо, хжээг зөвшөөрсөн болно.

3.17.Нэхжлэгч “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн 2019 оны 06 дугаар сарын 22-ны өдрөөс ийнхүү Улсын Их Хурал дээрх хуулийн заалтад өөрчлөлт оруулах хүртэл хугацааны хооронд хүчин төгөлдөр үйлчилж бсан Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсгийг Үндсэн хуулийн зөрчилтэй гэж үзэн буцаан хэрэглэх үндэслэлгүй бна.

3.18.Учир нь Үндсэн хуулийн цэцийн тух хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.1-т  Үндсэн хуульд нийцээгүй хууль, шийдвэр, түүнчлэн өмнөх шийдвэрээ Цэц хүчингүй болгосон нь тэрхүү хууль, зарлиг, шийдвэр, гэий улмаас учирсан хор хохирол болон бусад үр дагаврын асуудлыг шийдвэрлэх шууд үндэслэл болохгүй. Гагцхүү Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тух хуульд заасан хариуцлагыг хөнгөрүүлэх үндэслэл тогтоогдсон бол Цэцийн шийдвэрийг баримтлан хэргийг зохих хууль тогтоомжийн дагуу дахин хянаж болно” гэжээ.

3.19.Эндээс дүгнэвэл, Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцээгүй гэх үндэслэлээр хүчингүй болсон хууль анх батлагдсан цагаасаа авхуулан үйлчлэлээ алдах нь гагцхүү Эрүүгийн хууль болон Зөрчлийн тух хуулийн хүд хариуцлагыг хөнгөрүүлэх тохиолдолд хамаарахаар бна.

3.20.Хуулийн энэ зохицуулалтын дагуу татвар төлөгч эсэхээ зөв тогтоогоогүй  татвараа үнэн зөв тлагнаагүйгээс татварын хууль тогтоомжид үндэслэн ашигт малтмалын нөөц ашигласны нөхөн татвар ногдуулахад  2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрөөс өмнө үйлчилж бсан  Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх заалт хамаарахгүй.[1]

3.21. Иймд хариуцагч Татварын улсын бцаагчийн ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулалт, төлөлтийн бдлын хүд татварын хяналт шалгалт  явуулсан тул хэнээс хэнд төлбөр төмрийн хүдрийн үнийг төлсөн гэдэг нь хамааралгүй, шалгалтаар ”******* ******* ******* *******” ХХК гаалийн бүрдүүлэлт хийж, хүдрийг эод гаргасан бсан учраас ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг төлөх үүрэгтэй гэж тогтоосон нь үндэслэлтэй гэж үзлээ.

3.22.Дээрхийг нэгтгэн дүгнэвэл, Монгол Улсын гаалийн хилээр бүрдүүлэлт хийж, мэдүүлэг гаргасан, үүнийгээ үндэслэн Монгол Улсын хилээр төмрийн хүдэр нэвтрүүлж, бусдад шилжүүлсэн  ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийг элогч гэж үзэх ёстой бөгөөд татварын улсын бцаагч нар тус компанийг “тээвэрлэгч” гэж үзэхгүй талаар түүний “Э Э И” ХХК-т бгуулсан гэүүдийн агуулгыг ойлгож хэрэглэснийг буруу гэж үзэхгүй.

3.23.Шүүх ийнхүү дүгнэсэн нь ”******* ******* ******* *******” ХХК болон “Э Э И” ХХК, “Д т ү” ХК-т бгуулсан гэд  хууль зүйн дүгнэлт хийж бгаа явдал биш, харин энэ хэргийг шийдвэрлэхдээ  уг гэий заалтын шууд утгыг ойлгож хэрэглэсэн болно.

3.24.Нэхжлэгч маргаан бүхий актыг эс зөвшөөрсөн дараагийн үндэслэлээ “төмрийн хүдрийн дагалдах бүтээгдэхүүн дээр ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тооцох ёсгүй, “Д т ү” ХК ман компанид төмрийн хүдэр худалдахдаа дагалдах бүтээгдэхүүнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулаагүй бхад баяжмал худалдан авсан, аливаа боловсруулалт хийгээгүй ман компани дагалдах бүтээгдэхүүнд төлбөр төлөхгүй” гэж маргаж бгаад дараахь хууль зүйн дүгнэлтийг хийж бна.Үүнд:

3.25.Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн  47.2-т “Энэ хуулийн 47.16-д заасан борлуулалтын үнэлгээг дараахь журмаар тооцно” гээд, мөн зүйлийн 47.2.1-т “эод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухн сарын дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг баримтлан” гэж, мөн зүйлийн 47.2.2-т “дотоодод борлуулсан буюу ашигласан бол тухн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний дотоодын зах зээлийн үнийг үндэслэн” гэж тус тус заажээ.

3.26.Мөн хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.3-т “энэ хуулийн 47.3.1[2], 47.3.2[3]-т зааснаас бусад бүх төрлийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тухн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5.0 хувь” гэж, мөн зүйлийн 47.5-т “Энэ хуулийн 47.3.3-т заасан хувь дээр тухн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч доор дурдсан хувийг нэгдүүлж тооцно” гээд, зэс, алт, цр, хөнгөн цагаан, төмрийн хүдэр  зэрэг бусад металл, химийн элементүүдийг нэрлэсэн бна.

3.27.”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн “Э Э И” ХХК болон “Д т ү” ХК-т хийсэн гэүүдээр ашигт малтмалыг “төмрийн хүдэр” гэх томьёоллоор худалдан авч эолсон, мөн Гаалийн төв лабораторийн магадлан шинжилгээний 2019-2020 онд хийсэн дүгнэлтүүдээр “тус компанийн эолж буй бараа   нь “төмрийн хуур хүдэр” гэж,  харин эдгээрийн дотор 2019 оны12 дугаар сарын 09-ны өдрийн болон 2020 оны 01 дүгээр сарын 28-ны өдөр гаргасан дүгнэлтэд “хуур баяжмал” гэсэн дүгнэлтийг хийсэн бгаа тул тус компанид “төмрийн хүдэр” гэж үзэн татварын хувь хжээг тогтоосон нь үндэслэл бүхий бна.

3.28.Учир нь уг Магадлан шинжилгээний дээрх дүгнэлтээр баяжмал болон хүдэрт агуулагдах төмрийг (54,13% - 62,82%), хөнгөн цагааныг (0,56% - 1,05%), зэсийг (278,45 мг/кг - 494,4 мг/кг),  црыг (142 мг/кг - 193,3 мг/кг), хар тугалгыг (4 мг/кг - 18,23 мг/кг), хүхрийг (2,19% - 4,18%) агуулагдсан бгаа тогтож өгчээ.

3.29.Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.5-д ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах  бүтээгдэхүүний төрлийг заахдаа “төмөр, төмрийн хүдэрт ногдуулахаар тогтоосон, харин “төмрийн баяжмал”-ыг бүтээгдэхүүний төрөл болгож оруулаагүй бгаа тул шинжилгээгээр тогтоосон төмрийн хүдэр дотор агуулагдах төмөр, хөнгөн цагаан, зэс, цр, хар тулгалга, хүхэр зэргийг агуулагдсан хжээгээр нь тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулахаар тооцсон энэ хуулийг зөрчөөгүй болно.

3.30.Ийнхүү шинжилгээгээр төмрийн хүдэр доторх элементүүд   ингэж тодорхой хувь хжээгээр нэгэнт тогтоогдсон бхад хариуцагч Татварын улсын бцаагч нар Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.5-т заасныг баримтлан эдгээр бүтээгдэхүүнүүдэд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг хувь хжээг элемент тус бүрд харгалзуулан тогтоосон нь хууль зөрчөөгүй бна.

3.31.Нэхжлэгчийн өмгөөлөгч нарын “уурхн амнаас худалдан авалт хийсэн, баяжмал, хүдэр бсан тул ямар нэг боловсруулалт хийгээгүй учраас нэлт бүтээгдэхүүнд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тогтоохгүй, төмрийн баяжмал, төмрийн хүдэр өөр үнэлгээтэй бх ёстой” гэснийг дээрх хуулийн заалтын дагуу үндэслэлгүй тлбар гэж үзлээ.

3.32.Ийнхүү хуульд “төмрийн баяжмал” гэдэг томьёоллоор бүтээгдэхүүний төрөл болгож төлбөр ногдуулахаар хуульчлаагүй тул нэхжлэгчийн өмгөөлөгч нарын гаргасан “хүдэр, баяжмал гэдэг дээр үнийн зөрүү бгаа” гэх маргааныг хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх үзээгүй болно.

3.33.Нэхжлэлийн “дотоодын худалдагч “Д т ү” ХК нь ман компанид худалдсан  хүдэртээ ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрт 402,034,959.39 /Дөрвөн зуун хоёр сая гучин дөрвөн мянга есөн зуун тавин есөн төгрөг гучин есөн мөнгө/ төгрөгийг суутган төсөвт төлсөн бхад уг төлбөрийг ман компанид давхардуулан төлүүлэхээр акт тогтоосон нь Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.7-д заасныг зөрчсөн гэх” үндэслэлийн тухд:

3.34.”Д т ү” ХК-ийн шүүхэд ирүүлсэн Ашигт малтмалын нөөц ашигласны тлангаар тус компани нь Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрт 402,034,959.39 төгрөг суутган авч, төсөвт төлсөн тлагналыг ирүүлсэн бгаа бөгөөд уг тланг үндэслэн хариуцагч Татварын улсын бцаагч нар нь маргаан бүхий актыг тогтоохдоо уг ”Д т ү” ХК-ийн суутган авч төсөвт төлсөн 402,034,959.39 төгрөгийг хасч тооцсон болох нь актын хавсралтад бгаа “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн ногдуулал, төлөлтийн тооцооны задаргааны “Бусад татварын илүүгээс суутган тооцооллоор хаасан дүн” гэсэн мөрд тусгаж, уг дүнг хасч тооцсон тооцооллыг гаргасан /ХХ-1-ийн 20 дахь тал/, энэ нь актын үндсэн дүнтэй зөрөхгүй бгаа тул татварыг давхардуулан ногдуулсан гэдэг нь нотлогдохгүй бна.

3.35.Нэхжлэгч нь энэхүү баримтыг няцааж чадахгүй бна.

3.36.Нэхжлэлийн “Д т ү” ХК худалдагчийн хувьд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн 2,5 хувийг төлөх, манх дотоодын худалдан авалт хийсэн учраас үлдсэн 2.5 хувийг төлөх ёстой” гэх үндэслэлийн тухд:

3.37.Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3-т “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дараах хжээгээр ногдуулна” гээд мөн зүйлийн 47.3.1-т “олборлож өөрийн хэрэгцээнд ашигласан, дотоодод худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан нүүрсний нөөц ашигласны төлбөр борлуулалтын үнэлгээний 2.5 хувь” гэжээ.

3.38.Мөн зүйлийн 47.3.3-т “энэ хуулийн 47.3.1, 47.3.2-т зааснаас бусад бүх төрлийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тухн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 5.0 хувь” гэсэн зохицуулалт бна.

3.39.Уг хуульд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг худалдсан тал 2,5, худалдан авч эолсон тал 2,5 хувиар хувааж төлөх зохицуулалт тусгаагүй бна.

3.40.Харин уг хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.7-д “Ашигт малтмалыг шууд, эсхүл ашигт агуулгыг нэгдүүлэн баяжмал, бүтээгдэхүүн үлэн элоход төлбөрийг давхардуулан ногдуулахгүй бөгөөд тухн ашигт малтмалд төлбөр ногдуулах үнэлгээ, хувь хжээнээс хамаарч энэ хуулийн 47.18-д заасан төлбөрийн баримт, 47.19-д заасны дагуу суутган ногдуулсан тланг үндэслэн өмнө нь ногдуулсан төлбөрийг хасаж тооцно” гэж зааснаар “Д т ү” ХК-ийн олборлож, “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн эод гаргасан төмрийн хүдэрт  ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг суутган авч, төсөвт төлснийг хасаж тооцсон, үлдэх төлбөрийг ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн хилээр гаргасан гаалийн мэдүүлэгт үндэслэн 5 хувиар тооцож тогтоосон нь Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.3, 47 дугаар зүйлийн 47.7-д нийцсэн бна.

3.41.Иймд нэхжлэгчийн өмгөөлөгч нарын “нэхжлэгч компани  2,5 хувиар тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг төлөх ёстой  гэх тлбар хууль зүйн үндэслэлгүй гэж үзлээ.

3.42.Нэхжлэлийн “татварын актын тооцоолол зөрүүтэй” гэх үндэслэлийн талаар:

3.43.Нэхжлэгч, түүний өмгөөлөгч нараас маргаан бүхий татварын актаас ман тооцоолол зөрүүтэй гэж  маргасан ч,  ”******* ******* ******* *******” ХХК нь актын ямар тооцоолол нь юуг хэрхэн, яаж алдсан талаар шүүх хуралдаанд тлбар огт хийгээгүй, холбогдох нотлох баримтыг  гаргаагүй тул нэхжлэгч энэ тлбараа нотолж чадаагүй гэж үзлээ.

3.44.Өөрөөр хэлбэл, нэхжлэгч нь шүүхэд маргаж буй асуудлын үндэслэлээ нотлох баримтад үндэслэж шүүхийн өмнө хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад болон шүүх хуралдаанд гаргаж тавих, ийм маргаан бгаа бол шүүх үүнд нь холбогдох нотлох баримтыг цуглуулах, шаардлагат бол шинжээч томилж уг тооцооллын зөрүүг гаргуулах боломжтой бхад нэхжлэгчээс өөрийн гаргасан ямар нэг тооцоолол гэх баримт бхгүй, актын ямар хэсгийн ямар тоо, тооцоолол алдаат талаар амаар ч, бичгээр ч тлбарлаагүй нь  тооцооллын талаар ямар нэг тлбар, няцаалт гаргаж чадаагүй учраас нэхжлэгчийг үндэслэлгүй маргасан  гэж дүгнэв.

3.45.Нэхжлэгчийн “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулж төлөхдөө ман компани Ашигт малтмал, газрын тосны газрын цахим хуудсанд тавьсан бараа бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийг баримталсан, төрийн бгууллагын албан ёсны цахим хуудсан дахь үнэ, Сангийн яамны стад тавьсан зах зээлийн үнийг баримтлаагүй, эдгээр 2 бгууллагын үнэ  зөрүүтэй бсан  нь  ман буруут үйлдэл биш тул алданги тооцох ёсгүй гэх” үндэслэлийн талаар:

3.46.Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.14-т “Эын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох олон улсын жишиг үнэ тогтоодог биржийн, зах зээлийн үнийн эх сурвалжийн нэрийг тухн бүтээгдэхүүний нэр төрлийг харгалзан Засгийн газар нийтэд зарлана” гэж, мөн зүйлийн 47.16-д “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч нь доор дурдсан үйл ажиллагаанд бүх төрлийн ашигт малтмалын борлуулалтын үнэлгээнээс ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг энэ хуулийн 47.7-д заасны дагуу давхардуулалгүй ногдуулж улсын төсөвт төлнө” гэж тус тус заажээ.

3.47.Шүүхийн шинжээчийн дүгнэлтээр нэхжлэгч ”******* ******* ******* *******” ХХК нь Ашигт малтмал, газрын тосны газрын вэб стад тавьсан үнийг ашиглан тооцоолол хийсэн гэдэг нь нотлогдож бна.

3.48.мөн шинжээчийн дүгнэлтээр  “... ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн 2019 оны 06 дугаар сарын тооцооллыг Ашигт малтмал, газрын тосны газрын вэб стад тавьсан үнийг баримтлан 64.25 ам.доллар гэж тооцсон бол, 2019 оны 06 дугаар сарын үнэлгээ тооцох эод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэлд тусгасан төмрийн хүдрийн олон улсын зах зээлийн  үнэ 84.18 ам.доллар бсан” гэдэг нь тогтоогдож бна.

3.49.Хариуцагч Татварын улсын бцаагч нар нь Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.14-т заасны дагуу Эын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний үндэслэл болгох олон улсын жишиг үнэ тогтоодог биржийн, зах зээлийн үнийн эх сурвалжийг Сангийн яамны стад тавьдаг, бүх нийтээр мэддэг үйл баримт, Сангийн яамны стад зарласан үнийг баримтлах ёстой” гэж тлбарласан.

3.50.Монгол Улсад төрийн бгууллагын үйл ажиллагаа уялдаат нэгдмэл явагдах ёстой бөгөөд Сангийн яам болон Ашигт малтмал, газрын тосны газрыг тус тусын стад тавьсан Эын бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний олон улсын жишиг үнэ зөрүүтэй бгаад хариуцагчийг буруутгах, түүний тавьсан актыг хууль бус гэж үзэх үндэслэл бхгүй.

3.51.Хууль болон бусад журмуудаар Сангийн яам,  Ашигт малтмал, газрын тосны газрын стуудад тавьсан мэдээлэл зөрүүтэй бол аль бгууллагын мэдээллийг сонгох талаар тусгаагүй  боловч санхүү, төсөв, татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв бгууллагын мэдээлсэн үнийг баримтлаагүй, адилхан төрийн бгууллага учраас Ашигт малтмал, газрын тосны газрын вэб стад тавьсан үнийг ашиглан тооцоолол хийсэн гэх нэхжлэгчийг зөв гэж үзэх хууль зүйн үндэслэл бхгүй бна.

3.52.жээчийн дүгнэлтээр  “төмрийн хүдрийн олон улсын зах зээлийн  үнэ 84.18 ам.доллар бсан“ гэдэг нь буюу зөрүүтэй үнийн дүн хэрэглэсэн, үүний үр дагавар нь ашигт малтмалын нөөц ашигласанд ногдох татварын хжээг бууруулсан болох нь тогтоогдсон тул нэхжлэгчийн “ман буруут үйлдэл биш тул алданги тооцох ёсгүй” гэх тлбарыг хүлээн аваагүй болно.

Учир нь дээрх хуульд заасны дагуу төмрийн хүдрийн олон улсын зах зээлийн  албан ёсны үнэ зарлах эрхтэй стаас зөрсөн үнийг баримталсан нь түүнийг татварын алдангиас чөлөөлж болох хуулийн зохицуулалт бхгүй бна.

3.53.Нэхжлэгчийн “актад хяналт шалгалтын ерөнхий удирдамж барьсан, тусг удирдамжийг бариагүй,   “Д т ү” ХК-ийн татвар төлөлтийн бдлыг нягтлаагүй” гэх агуулга бүхий үндэслэлийн тухд:

3.54.Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2-т “Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусг удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ” гэжээ.

3.55.Мөн зүйлийн 41.4-т “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гэж, мөн зүйлийн 41.11-т “Татварын алба, татварын улсын бцаагч хяналт шалгалт хийхдээ дараах ажиллагааг хэрэгжүүлэхийг хориглоно” гээд мөн хэсгийн 41.11.1-т “энэ хуулийн 41.4-т зааснаас бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийх” гэжээ.

3.56.Хуульд заасны дагуу Татварын улсын бцаагчийн томилолтод заасан зорилгоос давсан хүд хяналт шалгалт хийх эрх хжээ хариуцагч нарт бхгүй, ийм ажиллагаа явуулахыг хуулиар хориглосон тул нэхжлэгчийн өмгөөлөгчийн “Д т үийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны  төлбөр төлөлтийг шалгаж тодруулсны үндсэн дээр маргаан бүхий актыг гаргах ёстой бсан” гэх агуулга бүхий үндэслэлийг хүлээн авах хууль зүйн үндэслэлгүй болно.

3.57.Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1-д “Татварын нөхөн ногдуулалт хийх, алданги, торгууль ногдуулах, хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдлэх, алдагдал шилжүүлэх, нэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 4 жил бх бөгөөд Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа татварын хууль тогтоомжид хамаарахгүй” гэж,  мөн зүйлийн 15.3-т “Энэ хуулийн 15.1-д заасан хугацааг дараах бдлаар тоолно” гээд мөн хэсгийн 15.3.1-т “тлант жилийн эцэст нэг удаа гаргаж, татвар төлөхөөр хуульд заасан татварын төрлийн хувьд уг тланг гарган, татвараа төлж дууссан бх ёстой өдрийн дараагийн ажлын өдрөөс” гэж тус тус заасан.

3.58.Татварын акт нь ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл 4 жилийн хугацааны ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулалт, төлөлтөд хяналт шалгалт явуулаад 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдөр акт гаргасан бгаа ба актад 2019, 2020 оны татвар төлөлтөд зөрчил илэрсэн бгаа тул уг хугацаанаас тоолоход татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1, 15.3-д заасан  татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа  хэтрээгүй бна.

3.59.Нэхжлэгчийн өмгөөлөгчийн гаргасан “Иргэний хуулийн 232 дугаар зүйлийн 232.4-т “Анз нь торгууль, алданги, гэсэн төрөлтэй бна. Анзын нийт дүн гүйцэтгээгүй үнийн дүнгийн 50 хувиас хэтэрч болохгүй” гэх зохицуулалтын дагуу дутуу болон нэлт нөхөн татварыг 283,048,595.91 төгрөг гэж үзэхэд хуульд заасан алданги, торгуулийн нийт хжээ 114,524,297.95 төгрөгөөс ихгүй бх ёстой” гэх үндэслэлийн тухд:

3.60.Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн  73.1.1-т “татвар төлөгчийн хугацаандаа төлөөгүй татварт тооцох алдангийн хжээг Монголбанкнаас зарласан арилжааны банкуудын зээлийн хүүгийн жилийн жигнэсэн дунджаас 20 хувиар илүү бхаар” санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн тухн татварын жилийн 1 дүгээр сард багтаан тогтоохоор хуульчилсан бна.

3.61.Зөрчлийн тух хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1-д “Татварыг хуулиар тогтоосон хугацаанд нь төлөөгүй бол хүн, хуулийн этгээдийг хугацаа хэтэрсэн хоног тутамд төлөгдөөгүй татварын 0.1 хувьт тэнцэх хжээний төгрөгөөр торгоно” гэж заасан тул хариуцагч Татварын улсын бцаагч нар нь Иргэний хуулийн 232 дугаар зүйлийн 232.4-т  заасан анз төлөх журмыг баримтлахгүй.

3.62.Учир нь тухн харилцааг зохицуулсан нарийвчилсан зохицуулалтт хууль бвал нарийвчилсан зохицуулалтт хуулийг баримталдаг эрх зүйн зохицуулалтт болно.

3.63.Эолсон бүтээгдэхүүнд ашигт малтмалын нөөц ашигласан төлбөрийг заавал төлөх ёстой бөгөөд энэ үүргийг гаалийн эын бүрдүүлэлт хийсний хувьд  ”******* ******* ******* *******” ХХК хүлээх ёстой, харин нэхжлэгч уг төлбөрийг төлөх ёсгүй, гэий дагуу “Д т ү” ХК төлөх үүрэг хүлээсэн гэж үзэж бгаа бол уг гэий заалтыг тлбарлуулах, төлөх ёсгүй төлбөрийг төлснөөс учирсан хохирлоо нэхэх зэрэг асуудлаар иргэний хэргийн шүүхэд нэхжлэл гаргах эрхийг шүүхийн энэ шийдвэр хязгаарлахгүй болно.

3.64.Улсын Их Хурлын 2020 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдөр баталсан Татварын алданги, торгуулиас чөлөөлөх тух хуулийн 1 дүгээр зүйлд 2020 оны 02 дугаар сарын 01-ний өдрөөс 2020 оны 09 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд албан татвар төлөгчийн хуулийн дагуу ногдуулан тлагнасан төлбөл зохих татварыг хуульд заасан хугацаанд төлөөгүй тохиолдолд уг хугацаанд ногдуулах татварын алданги, торгуулиас тухн албан татвар төлөгчийг нэг удаа чөлөөлөхөөр шийдвэрлэсэн бна.

3.65.Нэхжлэгч нь татварын хүү алдангиас чөлөөлүүлэх нэхжлэлийн шаардлага гаргаагүй учраас шүүх нэхжлэлийн шаардлагаас давсан дүгнэлт хийхгүй ба хэрэв энэ тохиолдол өөрт нь бгаа гэж үзвэл уг асуудлаар нэхжлэл гаргах эрхийг шүүхийн энэ шийдвэр мөн нэгэн адил хязгаарлахгүй болно.

3.66.Шүүхээс шинжээчийн дүгнэлтэд дурдсан маргаан бүхий актаар тогтоосон нөхөн татвар, хүү, алдангийн хжээ зөрүүтэй буюу хариуцагч Татварын улсын бцаагч нар нөхөн татварыг дутуу тооцсон гэж бгааг шүүх нотлох баримтаар үнэлэх боломжгүй гэж үзлээ.

3.67.Учир нь шүүх ”******* ******* ******* *******” ХХК-ийн гаргасан нэхжлэлээр Татварын улсын бцаагч нарын 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн НА-2 дугаарт “Нөхөн ногдуулалтын акт” нь нэхжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндсөн эсэхийг шалгаж, энэ хүд дүгнэлт хийх үүрэгтэй. Иймд нэхжлэгчийн эрх зүйн бдлыг дордуулсан буюу Татварын улсын бцаагч “ногдуулах нөхөн татварыг дутуу тооцсон” гэх дүгнэлтийг хүлээн авч актад өөрчлөлт оруулах эрх хжээгүй, нэхжлэлийн шаардлагаас хальсан дүгнэлт хийхгүй гэж үзэв.

3.68.Дээрх хууль зүйн үндэслэлүүдээр Татварын улсын бцаагч нарын 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн НА-2 дугаарт “Нөхөн ногдуулалтын акт” нь хууль зөрчсөн болох нь нотлогдоогүй бөгөөд уг актын улмаас нэхжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндсөн болох нь тогтоогдоогүй тул нэхжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ.

Дөрөв.Анхан шатны шүүхэд нотлох баримт цуглуулсан, үнэлсэн талаар:

4.1.Шүүх нь хуульд заасан журмын дагуу цуглуулж, бэхжүүлсэн буюу маргаан бүхий актын үндэслэл болсон нотлох баримтад дүгнэлт хийж, маргааныг шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзсэн ба нотлох баримтыг үнэлэх нь хэргийг хянан шийдвэрлэсэн анхан шатны шүүхийн шүүгчийн дотоод  итгэл, эрх хжээнд хамаарах болно.

4.2.Нэхжлэгчийн өмгөөлөгч нараас ”Шүүх 2023 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдөр шинжээч томилж, захирамжаа гаргаж, шинжээчид хүргүүлсэн атлаа 2024 оны 03 дугаар сарын 2023 оны 03 дугаар сарын 05-ны өдөр шинжээчид эрх, үүрэг тлбарлаж хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зөрчил буюу “шинжээч эрх, үүрэг тлбарлаагүй бхад дүгнэлт гаргах ажиллагаа явуулсан” гэх агуулга бүхий тлбар гаргасан боловч шинжээчийн дүгнэлтийг хуульд нийцсэн эсэх, нотлох баримтын шаардлага хангаж бгаат холбоотой ямар нэг хүсэлт гаргаагүй болно.

4.3.Шүүхээс шинжээчид эрх, үүрэг тлбарлаж, гарын үсэг зуруулсан ажиллагааг хянавал,  шүүгчийн жээч томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх тух 128/ШЗ2024/0018 дугаарт захирамж нь 2023 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдөр гарч,  2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдөр хэргийн оролцогчдод гардуулагдсан /ХХ-2-ын 208-209 дэх тал/, уг захирамжийг хариуцагчийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч эс зөвшөөрч 2024 оны 01 дүгээр сарын 09-ний өдөр давж заалдах журмаар гомдол гаргасан. /ХХ-2-ын 203 дэх тал/

4.4.Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхээс давж заалдах гомдлыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуралдаанаар хэлэлцэж, 221/ШТ2024/0096 дугаар тогтоолоо гаргаж, уг захиргааны хэргийг Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд 2024 оны 02 дугаар сарын 14-ний өдрийн 1/358 дугаарт албан бичгээр хүргүүлжээ.

4.5.Анх шатны  шүүх нь  шүүгчийн 2023 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн жээч томилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх тух 128/ШЗ2024/0018 дугаарт захирамжийг Шүүх шинжилгээний ерөнхий газарт уг захирамжийг хүргүүлснээр шинжээч нь эрх, үүрэг тлбарласан баримт дээр гарын үсэг зуруулж ирүүлсэн бгаа тул шинжээчид эрх, үүрэг тлбарлаагүй бхад шинжилгээ явуулсан буюу шинжээчийн дүгнэлтийг хууль зөрчиж гаргасан гэж үзэхгүй учраас нотлох баримтаар үнэлж бна.

Тав. Итгжлэлийн талаар:

5.1.Хариуцагч Татварын Улсын бцаагч Ц.Э******* нь өөрийгөө төлөөлөх этгээдээр Х.Аг томилсон итгжлэлийг  ирүүлэхдээ үүнийгээ бичгээр үйлдэж, улсын бцаагчийн тдэг дарж ирүүлэхийн хамт өөрөө итгжлэгдсэн төлөөлөгчийн хамт шүүх хуралдаанд оролцож бгаа тул итгжлэлийг хуульд нийцээгүй гэж үзэхгүй болно.

5.2.Хариуцагчийн уг итгжлэлд хариуцагч Татварын улсын бцаагч Б.Б******* гарын үсгээ зураагүй тул Х.Аг түүний итгжлэгдсэн төлөөлөгч гэж үзээгүй бөгөөд түүнийг албан тушаалаас чөлөөлөгдсөнтэй холбогдуулан блцуулахгүй хийх боломжтой гэж  хамтран хариуцагч Ц.Э******* үзсэн тул хуралдааныг явуулсан болно.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тух хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1 дэх хэсэг, 106.3, 106.3.14 дэх заалтыг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1.Ашигт малтмалын тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 /2019 оны 03 дугаар сарын 26-ны өдрийн хууль/, 47.2, 47.2.1, 47.3, 47.3.3, 47.5, 47.7, 47.14 дэх хэсгэг, заалтууд, Гаалийн тух хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.8, 3.1.12, 113 дугаар зүйлийн 113.1, 137  дугаар зүйлийн 137.4 дэх хэсэг, Татварын  ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1, 73 дугаар зүйлийн  73.1.1, Зөрчлийн тух хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийг тус тус баримтлан, нэхжлэгч  “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн гаргасан “Татварын улсын бцаагч нарын 2022 оны 06 дугаар сарын 24-ний өдрийн НА-2 дугаарт Нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах” шаардлага бүхий нэхжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосуг.

            2.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тух хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 51 дүгээр зүйлийн 51.1-т заасныг баримтлан, нэхжлэгч “******* ******* ******* *******” ХХК-ийн улсын тдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тух хуулийн 47 дугаар зүйлд заасны дагуу шинжээчээс шинжээчийн зардал нэхээгүй, ийм баримт ирүүлээгүй болохыг тдэглэсүгэй.

4.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тух хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-т заасны дагуу хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэр гардан авснаас хойш 14  хоногийн дотор давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй болохыг тдэглэсүгэй.

 

 

 

 

     ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                   Д.ЭРДЭНЭЧИМЭГ