МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нислэл дэх Захиргааны хэргин анхан шатны шүүхин шүүх хуралдааныг шүүгч Б.Мөнх-Эрдэнэ даргалж, шүүх хуралдаанд шүүгч С.Ганбат, Т.Мөнх-Эрдэнэ нарын бүрэлдэхүүнт тус шүүхин шүүх хуралдааны “1” дүгээр танхимд нээлтт хисэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: “З К Э Эк” ХХК,

Хариуцагч: Т е г х Т татвар төлөгчин г Т улсын бацаагч Ц.М, Б.Х,

Нэхэмжлэлин шаардлага: Т е г х Т татвар төлөгчин г Т улсын бацаагч Ц.М, Б.Х нарын 2022 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдрин НА-212200 дугаарта акт хуульд ницсэн эсэх маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчин төлөөлөгч М.Ц, нэхэмжлэгчин өмгөөлөгч Ү.Ч, хариуцагч Ц.М, хариуцагчин итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.А*******, шүүх хуралдааны нарин бичгин дарга Э.Болортуяа нар оролцов.

        ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэмжлэгчин итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүхэд гаргасан нэхэмжлэл болон шүүх хуралдаанд гаргасан талбартаа:

Нэхэмжлэгч “З К Э Эк” ХХК-иас шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлин үндэслэлдээ: “...Т татвар төлөгчин г Т улсын бацаагч Б.Х, Ц.М нар мана кпанин 2018-2021 оны татвар ногдуулалт төлөлтөд хяналт шалгалт хиж, HA-212200 дугаарта актаар 382,787,1*******.03 төгрөгин төлбөр ногдуулсан нь дараах үндэслэлээр хууль зөрчсөн тул актыг эс зөвшөөрсөн болно. Т улсын бацаагч Ашигт малтмалын туха хуулин 47.1.2 ашигт малтмал экспортлосон гээд, 47.3.3 энэ хуулин 47.3.1, 47.3.2-т зааснаас бусад бүх төрлин ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тухан бүтээгдэхүүни борлуулалтын үнэлгээг дараахь журмаар тооцно, 47.5. энэ хуулин 47.3.3-т заасан хувь дээр тухан бүтээгдэхүүни зах зээлин үнин өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч доор дурдсан хувиг нэмэгдүүлж тооцно, 47.8. энэ хуулин 47.5, 47.17-д заасан хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүни боловсруулалтын түвшинд тавигдах шаардлага, ангилал, тооцох үндсэн зарчим аргачлалыг геологи, уул уурхан болон санхүүгин асуудал эрхэлсэн төрин захиргааны төв багууллагын саналыг үндэслэн Засгин газар батална гэж заасныг зөрчсөн гэж 382,787,1*******.03 төгрөгин төлбөр ногдуулжээ. Хууль зөрчсөн гэж үндэслэл болгосон актын дээрх заалтууд нь мана кпаниг буруутгах үндэслэл болохгү бана. Тухалбал, Ашигт малтмалын туха хуулин 47.8-д заасан аргачлалыг Засгин газар батална гэсэн заалт нь татвар ногдуулалт төлөлтөд хамааралгү, энэ заалтыг зөрчсөнөөр ямар ч үр дагавар үүсэхгү бөгөөд Засгин г 1*******-p тогтоолоор батлагдсан “Ашигт малтмалын хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүни боловсруулалтын түвшинд тавигдах шаардлага, ангилал тооцох үндсэн зарчим, аргачлал”-ыг үндэслэн хариуцлага тооцох болжгү, юуг үндэслэж  им  өндөр  дүнт  төлбөр  ногдуулсан  нь

актаас харагдахгү олгжгү бана. Имд т улсын бацаагчин акт нь хууль тогтожид үндэслээгү, татвар төлөгчин эрхэд хууль бусаар халдсан, татвар төлөгчин хууль ёсны эрх ашгиг хөндөж бах тул хүчингү болгож өгнө үү.” гэжээ.

Нэхэмжлэгчин итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч М.Ц шүүх хуралдаанд гаргасан талбартаа: “...Т татвар төлөгчин г т улсын бацаагчин 2022 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдрин хяналт шалгалтын актыг хүчингү болгуулах нэхэмжлэлин шаардлага гаргасан. Нэхэмжлэлин шаардлагаа дэмжиж багаа. Т татвар төлөгчин т улсын бацаагч Б.Х, Ц.М нар нь “З К Э эк” ХХК-ин 2019-2021 оны татвар ногдуулалт, төлөлтөд хяналт шалгалт хиж, хяналт шалгалтын актаар 382,787,1******* төгрөгин т төлбөр ногдуулсныг нэхэмжлэгч эс зөвшөөрч хууль зүн үндэслэлгү гэж маргаж багаа. Ашигт малтмалын туха хуулин  47 дугаар зүлин 47.2-т ашигт малтмал экспортолсон гээд, мөн хуулин 47.3.3-д 47.3.1, 47.3.2-д зааснаас бусад бүх төрлин ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөриг тухан бүтээгдэхүүни борлуулалтын үнэлгээг гаргах журмаар тодорхолно. 47.5-д энэ хуулин 47.3.3-д заасан хувь дээр тухан бүтээгдэхүүни зах зээлин үнин өсөлт боловсруулалтын түвшнээс хамаарч доор дурдсан хувиг нэмэгдүүлэн тооцно. 48.8-д 47.5, 47.17-д хүдэр баяжмал бүтээгдэхүүни боловсруулалтын түвшинд тавигдах хяналт, ангилалд тооцох үндсэн зарчим аргачлалыг Геологи уул уурха болон Санхүүгин асуудал эрхэлсэн Төрин захиргааны төв багууллага багууллагын саналын үндэслэн Засгин газар баримтална. Энэ хуулин заалтуудыг үндэслэж “З К Э эк” ХХК 382,787,1******* төгрөгин акт гаргуулах нөхөн ногдуулалтын акт тавьсан. Дээрх хуулин зохицуулалтыг үндэслээд “З К Э эк” ХХК-д төлбөрин акт нөхөн ногдуулах т өр үүсгэсэн нь хууль зүн үндэслэлгү гэж үзэж багаа. Хяналт шалгалтын актаас харахад т улсын бацаагч нар хяналт шалгалтын актыг ямар хуулин зохицуулалтыг үндэслэж, ямар аргаар тооцож багаа нь хяналт шалгалтын актаас харагдахгү, олгжгү бадаг. Т улсын бацаагч нар Ашигт малтмалын туха хуулин 47.5, 47.8, 47.17-д заасан Засгин г 1******* дугаар тогтоолоор ашигт малтмалын хүдэр, баяжмал экспортын бүтээгдэхүүни борлуулалтын түвшинд тавигдах шаардлага ангилалд тооцох үндсэн зарчим аргачлалыг баталсан. Аргачлалаар ашигт малтмал ашигласны төлбөр төлөгчиг худалдсан болон худалдахаар ачуулсан, экспортолсон өөрин хэрэгцээнд ашигласан бүх төрлин ашигт малтмалын бүтээгдэхүүни борлуулалтын түвшинд тавигдах шаардлага ангилалд тооцох, зарчмыг тодорхолж үүниг үндэслэн ашигт малтмалын нөөц ашгин төлбөр ногдуулахаар зохицуулсан. Өөрөөр хэлбэл уг аргачлалд зааснаар экспортолсон ашигт малтмалын хүдэр, баяжмал бүтээгдэхүүни аль болохыг мөн Гаалин төв лабораторин дүгнэлтээр хүчингү болоод ирснээс хош нотлох баримт ирсэн. Ирсэн нотлох баримтуудад олон төрлин элемент басан. Хүдэр, баяжмал, цар, мөнгө зэрэг. “З К Э эк” ХХК зөвхөн төмрин хүдриг гаалин хяналтаар нэвтрүүлэхин тулд тээвэрлэлтин гэрээ хигээд тээвэрлэх үл ажиллагаа явуулсан. Т улсын бацаагч акт ногдуулахдаа төмрин хүдэр, төмрин баяжмал гэдэг нитлэг агуулгаар т акт тогтоочихсон. Өмнө анхан шатны шүүх шидэхдээ Гаалин төв лабораторин дүгнэлт бахгү бахад шүүх шидсэн гээд хүчингү болгосон. Гэл Гаалин төв лабораторин дүгнэлт ирэхэд маш олон төрлин элементүүд басан. Эндээс үндэслээд хариуцагчин тавьсан акт үндэслэлт эсэх талаар эргэлзээ төрүүлж багаа. Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөриг тооцох нөхцөл аргачлалыг хариуцагч нар баримталж хэрэгжүүлээгү. Засгин г 1******* дугаар тогтоолоор баталсан аргачлал 2011 оны 06 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан. Энэ аргачлалын 1.1-д ашиглалтын тусга зөвшөөрөл эзэмшигчин уурхан эдэлбэр газраас олборлож худалдсан эсвэл худалдахаар ачуулсан гэж багаа. “З К Э эк” ХХК тусга зөвшөөрөл эзэмшигч биш тээвэрлэгч. Тээвэрлэгч гаалин хилээр тухан бүтээгдэхүүниг нэвтрүүлэхдээ гаалин бүрдүүлэлт хидэг. Шаардлагынхаа дагуу төмрин хүдриг худалдах, худалдан авах гэрээг гаалин бүрдүүлэлтэд хавсаргаж өгсөн. Тээвэрлэгч гэдэг утгаараа гаалин бүрдүүлэлтиг хисэн болохоос экспортлогч биш. Хамгин гол нь тусга зөвшөөрөл эзэмшигч биш хуулин гээд. Нэхэмжлэгчиг тусга зөвшөөрөл эзэмшигч гэж тогтоосон. Хариуцагч Ашигт малтмалын туха хуулин 48.7, 47.7, 47.5, 47.17, 47.8 дахь заалтуудыг тус тус зөрчсөн. Мөн Засгин г 2011 оны 1******* дугаар тушаалыг буруу талбарлаж хэрэглэсэн. Тушаалта холбоото 20******* оны Засгин г 81 дүгээр тогтоолоор өөрчлөн наруулсан 1******* дугаар тогтоолыг буруу хэрэглэсэн. Үүнт холбоото Үндсэн хуулин цэцин дүгнэлт гарсан бадаг. Үүниг буруу талбар хэрэглэж мана кпанид 382,787,1******* төгрөгин хяналт шалгалтаар т актаар өр үүсгэсэн нь үндэслэлгү багаа учраас хүчингү болгож өгнө үү.” гэв.

Нэхэмжлэгчин өмгөөлөгч Ү.Ч шүүх хуралдаанд гаргасан талбартаа: “...Хяналт шалгалт хисэн зорилго болон эрх хэмжээ гэдэг ялгаа заагта асуудлуудыг анхаарч үзэхиг хүсэж бана. Е удирдамж он, сар, өдөр, цаг хугацаа дээр баруун дээд булан дээр нь хавсралт баталлаа гээд дугаарлаад ногдуулчихсан багаа. Нэгдсэн бүртгэлин дугаар гэж олгож багаа боловч тусга удирдамж дээр он, сар, өдөр болоод дугаар бахгү. Үл ажиллагаа явуулах эрх хэмжээни цар хүрээг тусга удирдамжаар зохицуулсан гэж олгогдохуц багаа. Мөн тусга удирдамжид тилогдсон эрх бүхи гээд, хамрагдах цар хүрээд аж ахун нэгжүүдиг хавсралтаар батлаад бана гэж олгогдохоор баримтууд харагдаж багаа боловч эрх олгогдоогү субъектүүд акт тавиад бана гэж харж бана. Акт тавьсан 2 улсын бацаагчид эрх олгогдоогү, нэр хавсралтаар батлагдаагү. Шаардлагата нөхцөлд тилолтын хугацааг сунгаж болно гэдэг агуулга 4 дүгээр заалт дээр бах шиг бана. Харин шаардлагата эрх бүхи албан тушаалтнуудыг сольсон, өөрчилсөн, тилсон хавсралтад баталсан эрх олгогдсон баримт бичиг хэрэгт авагдаагү. Сунгагдаад багаа хугацаа олгжгү. Хяналт шалгалт хих хугацаандаа үл ажиллагаагаа явуулж акт тавиад багаа, үгү нь эргэлзэ бана. Өөрөөр хэлбэл хэзээ, хэн шууд сунгаж, нөхөн гүцгэж хигээд багаа гэдэг олголт харагдана. Мана багууллагад е удирдамжиг л үзүүлсэн гэж би олгож багаа. Наривчилсан хууль зүн үр дагавар зохицуулалтууд тухан цаг хугацаандаа бүртгэгдэхгү баж багаад шүүхээр хэрэг хянан шидвэрлэх ажиллагааны явцад дээрх нотлох баримтууд цугларсан гэж үзэж бана. Жишиг үнэ тогтоогоод багаа хугацаагаа хариу талбартаа дурдахдаа 3, 4 дүгээр сар гэдэг хугацаануудыг хэлээд 11 дүгээр сард ач холбогдол өгөхгү багаа. 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдөр батлагдсан хугацаанууд багаа. Дээрх хуулин зохицуулалтуудыг шүүх бүрэлдэхүүн анхаарч үзэж, нэхэмжлэлин шаардлагыг хангаж шидвэрлэж өгнө үү.” гэв.

Хариуцагч Ц.М, Б.Х нар болон түүни итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүхэд болон шүүх хуралдаанд гаргасан талбартаа:

Хариуцагч Ц.М, Б.Х нар шүүхэд гаргасан хариу талбартаа: “...Ашигт малтмалын туха хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах туха 2019 оны 3 дугаар сарын 26-ны өдрин болон 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрин хуулиг тус тус Монгол Улсын Их хурлаас баталсан. Хуулин өөрчлөлтөөр АМНАТ-ын хувь хэмжээ болон АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээнд өөрчлөлт оруулахгүгээр ашигт малтмалын тусга зөвшөөрөлт эсэхээс үл хамааран ашигт малтмал ашиглаж бу гээд нь АМНАТ төлөгч баж, дотоодын зах зээлээс худалдан авсан ашигт малтмалд өмнө ногдуулсан төлбөриг хасаж тооцох болсон.

Ашигт малтмалын ашиглалтын тусга зөвшөөрөл эзэмшдэггү боловч ашигт малтмал ашиглаж бу аж ахун нэгжин хувьд Ашигт малтмалын туха хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах туха 2019 оны 3 дугаар сарын 26-ны өдрин хуулиг Төрин мэдээлэл сгүүл (2019.03.28-ны өдрин №13/1*******/)-д хэвлэгдсэн өдрөөс 10 хоногин дараа буюу 2019 оны 4 дүгээр сарын 08-ны өдрөөс 2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдриг хүртэлх хугацаанд, /2019 оны 3 дугаар сарын 26-ны өдрин Ашигт малтмалын туха хуульд нэмэлт өөрчлөлтөөр, мөн Ашигт малтмалын туха хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах туха хуулиг дагаж мөрдөх журмын туха 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрин хуулин 1 дүгээр зүлд зааснаар Ашигт малтмалын туха хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах туха 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрин хуулиг 2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрөөс хош дагаж мөрдөнө гэж заасныг үндэслэн 2019 оны 4 дүгээр сарын 08-ны өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 31 өдрин хоорондох хугацаанд Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөриг нөхөн ногдуулсан.

Ашигт малтмалын туха хуульд зааснаар худалдсан, худалдахаар ачуулсан, экспортолсон ашигт малтмалд АМНАТ ногдуулахад "Аргачлал батлах туха" Засгин г 2011 оны 1******* дугаар тогтоолоор бүтээгдэхүүни боловсруулалтын түвшин чанарт тавигдах шаардлагыг, "Биржин болон зах зээлин үнин эх сурвалжин нэр зарлах туха" Засгин г 2016 оны 81 дүгээр тогтоолоор Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах борлуулалтын үнэлгээ тооцох олон улсын бирж, зах зээлин жишиг үниг, "Журам батлах туха" Засгин г 3******* тогтоол, "Тогтоолын хавсралт шинэчлэн батлах, хавсралтад өөрчлөлт оруулах туха" Засгин г 4******* дугаар тогтоолоор батлагдсан "хавсралт шинэчлэн батлах, хавсралтад өөрчлөлт оруулах туха" тогтоолыг тус тус баримтлан т улсын бацаагч нөхөн ногдуулалтын актыг үлдсэн.

Дээрх нөхөн ногдуулалтын актаар Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөриг огт ногдуулаагүд 2019 онд Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр /ТТ-15/-ин таланг "Х"-ээр ирүүлсэн бөгөөд тус кпани нь хөндлөнгин болон гаалин мэдээллээр 2019 оны 10, 11 саруудын экспортод гаргасан 3,373.15 тн буюу 727,*******6,756.60 төгрөгиг төмрин хүдрин баяжмалд үндсэн төлбөр 36,361,837.83 төгрөг, 6,046,875,94 төгрөгин нэмэлт төлбөриг талагнаагү басныг нөхөж ногдуулахдаа дамжуулан борлуулагч гээдин өмнөх шатанд ногдуулсан АМНАТ 36,520,968.35 төгрөгиг хасаж зөрүү 8,831,618.13 төгрөгин төлбөр ногдуулсан.

Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөриг дутуу ногдуулсанд тус кпани 2020 онд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр /ТТ-15/-аар 26,738.55 тн, 3,263,950,660.71 борлуулалтын үнэлгэ ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрт 164,037,368.83 төгрөгин үндсэн төлбөриг ногдуулж, дамжуулан борлуулагч гээдин өмнөх шатанд ногдуулсан АМHAT 140,7*******,771.80 дүнгээр хасаж, *******,313,597.03 төгрөгиг ногдуулсан нь 2020 оны 01, 02, 03, 04 саруудын экспортод гаргасан 26,738.52 тн буюу 6,487,772,674.56 төгрөгиг борлуулалтын үнэлгээ бүхи төмрин хүдрин баяжмалд үндсэн төлбөр 160,351,264.90 төгрөг, 76,159,392.10 төгрөгин нэмэлт төлбөриг дутуу талагнаснаас дамжуулан борлуулагч гээдин өмнөх шатанд ногдуулсан АМНАТ 127,*******0,712.20 дүнгээр хасаж тооцон 373,955,574.90 төгрөгин төлбөриг нэмж ногдуулсан.

Т улсын бацаагч нарын нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон зөрчил нь баримтаар тогтоогдсон, т хяналт шалгалтын үл ажиллагаа хууль журмын дагуу явагдсан бөгөөд татвар төлөгчин эрх зүн бадлыг дээрдүүлсэн хуулиг буцааж хэрэглэсэн асуудал нь татвар төлөгчин эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчөөгү бөгөөд хэрэглэх ёсгү хууль журмыг хэрэглэсэн гэж үзэх үндэслэлгү бана.” гэжээ.

Хариуцагчин итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.А******* шүүх хуралдаанд гаргасан талбартаа: “...тус кпанин 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ни өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 31-ни өдөр дуусах хугацаанд албан татвар төлөлт ногдуулалтын бадалд т улсын бацаагч нар хяналт шалгалт хисэн бадаг. Ингэхдээ хэсэгчилсэн буюу АМНАТ-ын зориулалтын хяналт шалгалт хисэн. Тус хугацаанд шалгахад тус газар 2019 оны 10, 11 дүгээр сард борлуулалт хигдсэн. 2020 онд борлуулалт хигдсэн. Нитдээ 2019 ондоо 3.3 тонн төмрин хүдэр, 2020 онд 26.7 тонн төмөр, хүдэр, баяжмалыг өөрсдөө талагнасан. Ингэхдээ дутуу талагнасан. Зах зээлин үнээр орлуулсан гэрээни үнээр ногдуулалт хисэн. АМНАТ-ын хуулин 47.1-д хэн төлөгч гэдгиг зааж өгсөн бадаг. Экспортолсон гээд гээд эсвэл ашигт малтмал экспортолсон гээд буюу 47.1.3-иг үндэслээд 47.2.1-д зааснаар экспортолсон ашигт малтмал нь Олон улсын жишигт ницсэн бана гэж хуульчилсан. Хэдэн хувиг ногдуулах, Ямар засгин г тогтоолуудыг барих гэдгиг АМНАТ-ын хуулин 47 дугаар зүлд зохицуулж өгсөн бадаг. Үүни дагуу Засгин г тогтоолуудыг үндэслээд хувь хэмжээнд нь ногдуулсан. Ингэхдээ Засгин г тогтоолын 1*******, 4*******, 3******* тоот тогтоолуудыг үндэслэж АМНАТ-ыг ногдуулсан. Акт тодорхо бус, үндэслэлгү Засгин г тогтоолуудыг зөрчсөн гэж бана. Яаж зөрчсөн гэдгиг актад маш тодорхо заагаад өгчихсөн багаа. Хэдэн хувиа яаж ногдуулах, хууль эрх зүн үндэслэлүүдиг бүгдиг нь тусгаж өгсөн. Засгин г тогтоолуудыг барьж багаа үндэслэлүүдээ мөн зааж өгсөн. Тухан татвар төлөгчин 2019, 2020 онд экспортолсон АМНАТ-ын борлуулалт дутуу төлөгдсөн учраас акт ногдуулсан. Тимээс нэхэмжлэгч талын нэхэмжлэлин шаардлагыг хэрэгсэхгү болгож өгнө үү.” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх хавтаст хэрэгт авагдсан бичгин нотлох баримтуудыг шинжлэн судлаад шүүхэд болон шүүх хуралдаанд гаргасан хэргин оролцогчдын талбар зэргиг үндэслэн дараах хууль зүн үндэслэлээр нэхэмжлэгчин нэхэмжлэлин шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгү болгож шидвэрлэх нь зүт гэж шүүх үзлээ.

            1.Т е г х Т татвар төлөгчин г Т улсын бацаагч Ц.М, Б.Х нарын 2022 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдрин НА-212200 дугаарта нөхөн ногдуулалтын актаар 255,191,462.02 төгрөгин нөхөн татвар, 76,557,438.61 төгрөгин торгууль, 51,038,292.4 төгрөгин алданги, нит 382,787,1*******.03 төгрөгиг төлүүлэхээр шитгэл ногдуулжээ.

            2.Нэхэмжлэгчээс уг нөхөн ногдуулалтын актыг эс зөвшөөрч гдол гаргасныг Т е г дэргэдэх маргаан таслах зөвлөлин 20******* оны 05 дугаар сарын 30-ни өдрин 27 дугаар тогтоолоор хэвээр үлдээжээ.

            Ашигт малтмалын туха хуулин 47 дугаар зүлин 47.1-д “Доор дурдсан гээд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч бана” гээд 47.1.2-т “ашигт малтмал экспортолсон гээд”, 47.2.1-д “экспортод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухан сарын дунджиг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухан бүтээгдэхүүни, эсхүл түүнт адил төст бүтээгдэхүүни олон улсын зах зээлин үниг баримтлан”, Засгин г 2015 оны 12 дугаар сарын 14-ни өдрин 488  дугаар тогтоолоор Засгин г 2016 оны 02  дугаар сарын 01-ни өдрин 81 дүгээр тогтоолд өөрчлөлт оруулсан бөгөөд хүснэгтээр

4.	Төмрин хүдэр	Г хэвлигээс олборлосон уулын чулуулаг	агуулга	>20%
44.	Төмрин баяжмал	Г хэвлигээс олборлосон уулын чулуулгиг физик болон химин аргаар боловсруулсан төмрин хүдэр	Агуулга	>57%

гэжээ.

            3.Гаалин Е г 2024 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрин 02-2,2/1******* дугаар албан бичгээр ирүүлсэн нэхэмжлэгчин 2018-2021 оны гаалин мэдүүлгээр бүрдүүлэлт хисэн барааны мэдээллээр 2019.10.31-2019.11.01-ни өдрин хооронд 56,60 төмрин хүдэр, 0.76 хөнгөн цагаа, 334.15 зэс, 18.29 хар тугалга, 182.2 цар, 3.34 хүхэр  / Гаалин е г Гаалин төв лабораторин магадлан шинжилгээни 2019 оны 10 дугаар сарын 04-ни өдрин 0119000948 тоот дүгнэлт/, 2020.01.30-2020.02.07-ны өдрин хооронд 58.60 төмрин баяжмал, 0.2.80 мөнгө, 0.50 хөнгөн цагаан, 134 цар, 560 зэс, 4.59 хүхэр / Гаалин е г Гаалин төв лабораторин магадлан шинжилгээни 2020 оны 01 дүгээр сарын *******-ны өдрин 0120000333 тоот дүгнэлт/, 2020.02.12-2020.02.20-ни өдрин хооронд 56.36 төмрин хүдэр, 0.85 хөнгөн цагаан, 310.95 зэс, 7.74 хар тугалга, 188.95 цар, 2.40 хүхэр / Гаалин е г Гаалин төв лабораторин магадлан шинжилгээни 2020 оны 02 дугаар сарын 07-ны өдрин 0120000532 тоот дүгнэлт/, 2020.03.19-2020.04.01-ни өдрин хооронд 59.44 төмрин баяжмал, 2.11 мөнгө, 0.53 хөнгөн цагаан, 126.5 цар, 610.5 зэс, 5.46 зэс /Гаалин е г Гаалин төв лабораторин магадлан шинжилгээни 2020 оны 03 дугаар сарын 02-ны өдрин 0120000735 тоот дүгнэлт/ тус тус мэдүүлжээ.

            3.Нэхэмжлэгчээс хяналт шалгалтын хугацаанд хамаарах 2018-2021 онуудад төмрин хүдэр, баяжмал бусад элемент эспортод гаргаагү, тээвэрлэлт хихт холбоото гаальд мэдүүлсэн, тооцооллыг хэрхэн хисэн нь тодорхогү, төлбөр ногдуулсан нь үндэслэлгү гэж маргажээ

            4.Хяналт шалгалтын хугацаанд хамаарах үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж басан

Ашигт малтмалын туха хууль, түүнд орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгчиг тодорхолсон бөгөөд уг хугацаанд нэхэмжлэгчээс 2019 онд 3,373.15, 2020 онд 26,738.52, нит 30,111.67 тонн төмрин хүдэр, баяжмалыг экспортолсон хэди ч 2019 онд 727,*******6,756.57 төгрөг, 2020 онд 3,2*******,822,013.85 төгрөг, нит 3,951,058,770.******* төгрөгиг дутуу тооцож, Ашигт малтмалын нөөц ашигласны үндсэн төлбөр болон нэмэгдэл төлбөр ногдуулж төсөвт төлөөгү бах тул түүниг Т е хуулин /2008 оны / 18 дугаар зүлин 18.1-д “Татвар төлөгч дараахь үүрэг хүлээнэ” гээд 18.1.1-д “татвар ногдох зүл, татвараа үнэн зөв тодорхолж, тогтоосон хугацаанд төлөх”, 45 дугаар зүлин 45.1-д “Татвар төлөгч т таланг хуулиар тогтоосон хугацаанд, батлагдсан загвар, зааврын дагуу үлдэж, хлах т албанд тушаана” гэж заасан үүргээ биелүүлээгү гэж үзэхээр бана.

            5. Хэдигээр Ашигт малтмалын туха хуулин 2019 оны 03 дугаар сарын 26-ны өдрин нэмэлт өөрчлөлтиг Үндсэн хуулин цэцин 2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрин 04 дүгээр тогтоолоор үндсэн хууль зөрчсөн гэж дүгнэн, холбогдох хэсгиг хүчингү болгосон хэди ч дахин 2019 оны 11 дүгээр сарын 29-ни өдөр нэмэлт, өөрчлөлт, түүниг дагаж мөрдөх журмын туха хуулин 1 дүгээр зүлд “2019 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрөөс 11 дүгээр сарын 25-ны өдриг хүртэлх хугацаанд ашигт малтмалыг өөрин хэрэгцээнд ашигласан, худалдсан, экспортолсон, эсхүл худалдахаар ачуулсан доор дурдсан гээд нь 2019 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдөр баталсан Ашигт малтмалын туха хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах туха хуулин дагуу энэ хугацаанд хамаарах ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөриг тооцож улсын төсөвт төлнө” гээд Ашигт малтмалын туха хуулин 47 дугаар зүлин 47.1.2-т “Ашигт малтмал экспортолсон гээд” гэж заасан бах тул хариуцагч нарын гаргасан маргаан бүхи акт хуульд ницжээ.

            6.Нөгөөтгүүр Т е г даргын 2020 оны 03 дугаар сарын 13-ны өдрин А/32 дугаар тушаалаар Т хяналт шалгалт хих е удирдамжиг, Т е г дарга, Мэргэжлин хяналтын е г дарга нар хяналт шалгалт хих тусга удирдамжиг тус тус баталж, 1 дүгээр хавсралтаар бүрэлдэхүүниг, 2 дугаар хавсралтаар татвар төлөгч нарыг баталсан бөгөөд тус удирдамжин 3 дугаар зүлин 3.2-т “х багууллага нь хяналт шалгалтын нэгжин дарга т хяналт шалгалт хих тилолт олгох бөгөөд шаардлагата тохиолдолд тилолтод заасан хугацааг сунгах, хяналт шалгалтын ажлыг гүцгэх бүрэлдэхүүниг өөрчилж болно” гэж заасан тул т хяналт шалгалтын хэлтсин даргаас 21225******* тоот тилолт олгож, хяналт шалгалтыг эхлүүлсниг буруутгах үндэслэлгү.

            7.Мөн Засгин г 2016 оны 02  дугаар сарын 01-ни өдрин 81 дүгээр тогтоолоор баталсан “Биржин болон зах зээлин үнин эх сурвалжин нэр зарлах туха” тогтоолын 2 дугаар хавсралтын хүснэгтин 3 дугаарт “Тусга зөвшөөрөл эзэмшигчин төмрин хүдэр, төмрин хүдрин баяжмал гадаадын зах зээлд борлуулахаар багуулсан гэрээни үнэ”-ээр тооцохоор, улмаар Засгин г 2011 оны 1*******, 2019 оны 3*******, 2019 оны 4******* дугаар тогтоолуудаар холбогдох зохицуулалтуудыг хисэн боловч мөн л Засгин г 2021 оны 06 дугаар сарын *******-ны өдрин 174 дүгээр тогтоолоор холбогдох заалтуудыг хүчингү болгосон хэди ч хяналт шалгалтын хамаарах хугацаанд дээрх 81 дүгээр тогтоол хүчин төгөлдөр басан бах тул Ашигт малтмалын туха хуулин 47 дугаар зүлин 47.3-д “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөриг дараах хэмжээгээр ногдуулна” гээд 47.3.3-д “47.3.3.энэ хуулин 47.3.1, 47.3.2-т зааснаас бусад бүх төрлин ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр тухан бүтээгдэхүүни борлуулалтын үнэлгээни 5.0 хувь”, 47.5-д “Энэ хуулин 47.3.3-т заасан хувь дээр тухан бүтээгдэхүүни зах зээлин үнин өсөлт, боловсруулалтын түвшингээс хамаарч доор дурдсан хувиг нэмэгдүүлж тооцно” гээд хүснэгтин 5 дугаарт заасан аргачлал, журмын дагуу нөхөн татвар ногдуулсан нь үндэслэлт бана.

            Имд нэхэмжлэгчин нэхэмжлэлин шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгү болгож шидвэрлэх нь зүт гэж шүүх үзлээ.

            8.Харин нэхэмжлэгчээс Засгин г 2016 оны 02  дугаар сарын 01-ни өдрин 81 дүгээр тогтоол хуульд ницсэн эсэх талаар гдол, нэхэмжлэл гаргах эрх нь нээлтт бөгөөд тухан тогтоол хүчингү болсон тохиолдолд уг шүүхин шидвэриг шинээр илэрсэн нөхцөл бадлын улмаас хянуулах хүсэлт гаргах эрхт болохыг дурьдах нь зүт бана.

            9.Мөн Иргэдин төлөөлөгч Т.К******* шүүх хуралдааны товыг хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу мэдэгдсэн бөгөөд түүнээс яаралта эмнэлэгт үзүүлэх шаардлагата багаа талаар мэдэгдсэн, хэргин оролцогч нар түүниг балцуулахгүгээр шүүх хуралдааныг үргэлжлүүлэхэд татгалзах зүлгү гэсэн тул Захиргааны хэрэг хянан шидвэрлэх туха хуулин 91 дүгээр зүлин 91.7-д “Иргэдин төлөөлөгч энэ хуулин 71.1-д заасны дагуу мэдэгдсээр бахад хүндгэн үзэх шалтгаангүгээр шүүх хуралдаанд ирээгү бол хэргин оролцогчин зөвшөөрлөөр түүни эзгүд шүүх хуралдаан явуулж болно. Харин хэргин оролцогчин аль нэг нь зөвшөөрөөгү бол шүүх хуралдааныг хошлуулна” гэж заасны дагуу түүниг балцуулахгүгээр хэргиг хянан шидвэрлэсэн болохыг дурьдах нь зүт бана.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шидвэрлэх туха хуулин 106 дугаар зүлин 106.1, 106.2, 106.3.14-д заасныг үндэслэн ТОГТООХ нь:

1. Ашигт малтмалын туха хуулин 47 дугаар зүлин 47.2.1, 47.3.3,Т е хуулин /2008 оны / 18 дугаар зүлин 18.1.1, 45 дугаар зүлин 45.1-д заасныг тус тус баримтлан “З К Э Эк” ХХК-ин нэхэмжлэлт, Т е г х Т татвар төлөгчин г Т улсын бацаагч Ц.М, Б.Х нарт холбогдох Т е г х Т татвар төлөгчин г Т улсын бацаагч Ц.М, Б.Х нарын 2022 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдрин НА-212200 дугаарта актыг хүчингү болгуулах туха нэхэмжлэлин шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгү болгосуга. 

2.Улсын тэмдэгтин хураамжин туха хуулин 7 дугаар зүлин 7.1.2, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шидвэрлэх туха хуулин 51 дүгээр зүлин 51.1, 47 дугаар зүлин 47.1-д тус тус зааснаар нэхэмжлэгчин улсын тэмдэгтин хураамжид төлсөн 70200 төгрөгиг орон нутгин төрин сангин орлогод хэвээр үлдээсүг.

3.Захиргааны хэрэг хянан шидвэрлэх туха хуулин 114 дүгээр зүлин 114.1-д заасны дагуу хэргин оролцогчид, тэдгээрин итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шидвэриг эс зөвшөөрвөл шидвэриг гардан авсан өдрөөс хош 14 хоногин дотор давж заалдах журмаар гдол гаргах эрхт.

 

 

 

           ДАРГАЛАГЧ   ШҮҮГЧ                                      Б.МӨНХ-ЭРДЭНЭ

                                  ШҮҮГЧ                                   С.ГАНБАТ

                                  ШҮҮГЧ                                   Т.МӨНХ-ЭРДЭНЭ