МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

   Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Б.Адъяасүрэн даргалж, тус шүүхийн хуралдааны ******* дүгээр танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: ******* ХХК

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Ч.*******, А.*******

Хариуцагч: Үндэсний аудитын газрын аудитын нэгдсэн удирдлага зохицуулалтын газрын захирал, тэргүүлэх аудитор Л.*******

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Н.*******,

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Үндэсний аудитын газрын Төлбөрийн акт барагдуулах тухай 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн ******* дугаар актын ТОГТООХ нь: хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,0*******9,*******5.00 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...5*******, ам.доллар, гэсэн дүн, 25/А0*******50046 дугаар актын ТОГТООХ нь: хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,6*******2,*******99.0 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...,*******58.0 ам.доллар, гэсэн дүнг тус тус хүчингүй болгуулах” шаардлага бүхий захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.*******, А.*******, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.*******, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Э.Энхжин нар оролцов.

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэг. Нэхэмжлэлийн шаардлага:

*******.*******.******* ХХК-аас тус шүүхэд Үндэсний аудитын газрын тэргүүлэх аудитор,  аудитын менежерт холбогдуулан "Үндэсний аудитын газрын Төлбөрийн акт барагдуулах тухай 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн ******* дугаар актын ТОГТООХ нь: хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,0*******9,*******5.00 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...5*******, ам.доллар, 25/А0*******50046 дугаар актын ТОГТООХ нь: хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,6*******2,*******99.0 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...,*******58.0 ам.доллар, гэсэн хэсгийг тус тус хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлага гарган маргаж байна.

Хоёр. Маргааны үйл баримтын талаар:

2.*******. Нэхэмжлэгч ******* ХХК нь Монгол Улсад Газрын тосны тухай хуулийн дагуу талбайд нүүрсний давхаргын метан хийн хайгуул ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхлэх талаар Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг Ашигт малтмал, газрын тосны газартай 2020 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр байгуулжээ.

2.2. Газрын тосны тухай хуульд зааснаар гэрээлэгчийн хайгуулын ажлын доод хэмжээ, өртөг нөхөгдөх зардалд Ашигт малтмал, газрын тосны газар буюу гэрээг хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага хяналт шалгалт хийж, дүгнэлт гаргах, гаргасан дүгнэлтээ Аудитын газарт хүргүүлэх, улмаар Газрын тосны тухай хууль болон Төрийн аудитын тухай хуульд зааснаар аудитын байгууллага өртөг нөхөгдөх зардлыг баталгаажуулж шийдвэр гаргадаг байна.

2.3.Үндэсний аудитын газраас Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээнд заасны дагуу нэхэмжлэгчийн 2020-202******* оны нийт хөрөнгө оруулалт, өртөг нөхөгдсөн болон нөхөгдөх зардлын хэмжээ, газрын тосны экспорт, борлуулалтын орлогын тооцоо, хуваарилалтад Ашигт малтмал, газрын тосны газар хяналт шалгалт хийн гарсан дүгнэлтэд аудит хийж, нийцлийн аудитын тайланг гаргасан.

2.4. Улмаар хариуцагч Үндэсний аудитын газрын 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдөр ******* дугаар актаар аудитын тайлангаар ******* ХХК 2020-202******* оны хайгуулын ажлын доод хэмжээг дутуу гүйцэтгэсэн зөрчил гаргасан гэж үзэн зарцуулагдаагүй хөрөнгө болох *******54,4*******0.00 ам.долларыг Үндэсний аудитын газрын Төлбөрийн акт барагдуулах тухай 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн ******* дугаар актын ТОГТООХ нь: хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,0*******9,*******5.00 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...5*******, ам.доллар, 25/А0*******50046 дугаар актын ТОГТООХ нь: хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,6*******2,*******99.0 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...,*******58.0 ам.доллар, гэсэн хэсгийг тус тус хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлага гарган маргаж байна.******* ХХК-иар нөхөн төлүүлж, актын биелэлтийг 2024 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн дотор ирүүлэхийг Ашигт малтмал, газрын тосны газрын даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчид хариуцуулсан байна.

2.5. Нэхэмжлэгч нь аудитын тайланг эс зөвшөөрч, Монгол Улсын Ерөнхий Аудиторын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчид 2024 оны 02 дугаар сарын 0*******-ний өдрийн 02/0******* тоот албан бичгээр гомдол гаргасан бөгөөд Монгол Улсын Ерөнхий Аудиторын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчийн 2024 оны 04 дүгээр сарын 22-ны өдрийн *******034 дугаар албан бичгээр гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх боломжгүй гэсэн хариу өгснөөр 2024 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдөр тус шүүхэд нэхэмжлэл гаргажээ.

Гурав. Нэхэмжлэлийн үндэслэл:

3.*******.******* ХХК-аас шүүхэд ирүүлсэн нэхэмжлэлдээ:  

"Үндэсний аудитын газраас Газрын тосны салбарт бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр 2020-202******* онд хайгуулын үйл ажиллагаа явуулсан гэрээлэгчийн нийт хөрөнгө оруулалт, өртөг нөхөх болон нөхөх зардлын хэмжээ, газрын тосны эскпорт, борлуулалтын орлогын тооцоо, хуваарилалтад баталгаажуулалт хийж, 2023 оны *******2-р сарын *******5-ны өдөр ******* дугаар актаар төлбөр тогтоохдоо "*******" ХХК-ийн талбайн "...тухайн жилийн хайгуулын ажлын доод хэмжээг дутуу гүйцэтгэсэн...5*******.230 ам.долларын зарцуулагдаагүй хөрөнгийг гэрээнд заасны дагуу төлүүлээгүй" гэсэн зөрчлийн дүгнэлт хийж, үүнийгээ "*******" ХХК-иар нөхөн төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

2020 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр Ашигт малтмал, газрын тосны газартай байгуулсан Бүтээгдхүүн хуваах гэрээний дугаар зүйлийн .3.3-т “Гэрээлэгч нь тухайн жилд гүйцэтгэх хайгуулын ажлын доод хэмжээг гүйцэтгээгүй тохиолдолд Газрын тосны тухай хуулийн дагуу хариуцлага хүлээхээс гадна гүйцэтгээгүй ажилд ногдох зарцуулагдаагүй хөрөнгийг тухайн гэрээт жил дууссанаас хойш 30 хоногийн дотор Төрийн захиргааны байгууллагад төлнө.” гэсэн заалтын хамгийн гол шаардлага нь: "хайгуулын доод хэмжээг гүйцэтгээгүй” байх, нэгэнт гүйцэтгээгүй тохиолдолд тухайн гүйцэтгээгүй ажилд ногдох “зарцуулагдаагүй хөрөнгө"-ийг "тухайн гэрээт жил" дууссанаас хойш 30 хоногийн дотор төлөх тухай асуудал юм.

Тэгвэл манай компани хайгуулын ажлаа гүйцэтгэсэн, түүнд тодорхой зардал гарсан, энэ зардлын дүн нь нийтдээ төсөвлөсөн хэмжээндээ хүрсэн тохиолдолд дээр дурдсан “Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ”-ний дугаар зүйлийн .3.3 дахь заалтыг зөрчсөн гэж буруутгаж байгаа нь хуулийн болоод гэрээний заалтын үндэслэлгүй гэж үзэж байна.

Учир нь "тухайн гэрээт жил” манай компанийн хувьд 202******* оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдрөөс 2022 оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдөр хүртэлх хугацаагаар тоологдох ёстой бөгөөд төрийн захиргааны төв байгууллагаас манай компанид нүүрсний давхаргын метан хийн хайгуулын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг 202******* оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдөр олгосонтой холбогдож яригдах, дүгнэгдэх учиртай.

Тийм болохоор аудиторуудын үзээд байгаа Монгол Улсын Засгийн газрын 20*******9 оны *******8 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Газрын тосны бүртгэл, тооцооны журам"-ын дугаар зүйлийн .3 дахь хэсэгт “Ажлын төлөвлөгөө, төсвийн хугацааг хуанлийн жилээр тооцох бөгөөд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулсан өдрөөс хамааруулан эхний жилийн төлөвлөгөө, төсвийг хуанлийн жилд тохируулах асуудлыг Гэрээлэгч, эсхүл оператор компани нь газрын тосны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагатай харилцан тохиролцож шийдвэрлэнэ” гэж заасан асуудал нь тухайн компанийн санхүүгийн бүртгэлээ хэрхэн, яаж бүртгэж, тайлагнах тухай асуудлын зохицуулалт болохоос биш, "тухайн гэрээт жил"-дээ хийсэн хайгуул, түүнд зарцуулагдсан хөрөнгийг хэрхэх тухай, тэр тусмаа тухайн хөрөнгөөс Төрийн захиргааны байгууллагад төлөх эсэх асуудлыг зохицуулсан зохицуулалт биш байхад хууль, журмын зохицуулалтыг буруугаар тайлбарлан манай компанийг буруутгаж байгааг хүлээн зөвшөөрөх хууль зүйн боломжгүй.

Хоёрдугаарт: Хариуцагч нар Газрын тосны салбарт бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр 202******* онд хайгуулын үйл ажиллагаа явуулсан гэрээлэгчийн нийт хөрөнгө оруулалт, өртөг нөхсөн болон нөхөх зардлын хэмжээ, газрын тосны эскпорт, борлуулалтын орлогын тооцоо, хуваарилалтад баталгаажуулалт хийх шалгалтыг хийж 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн 25/А0*******50046 дугаар актаар Газрын тосны тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.*******.9-д “... энэ хуулийн 30, 34 дүгээр зүйлд заасан тусгай зөвшөөрөл, төлбөр урамшууллыг хугацаанд нь төсөвт төвлөрүүлэх" гэж заасныг зөрчиж ******* ХХК-иар ,*******58.0 ам.долларыг нөхөн төлүүлэхээр шийдвэрлэснийг эс зөвшөөрч нэхэмжлэл гаргаж байна.

Дээрх хуулийн заалтуудаас хайгуулын үйл ажиллагаа эрхлэх үед манай компанид хамаарах дараах төлбөр, урамшууллуудыг хуулийн хугацаанд нь төлж барагдуулж ирсэн тул бид Газрын тосны тухай хуулийн 30, 34 дүгээр зүйлийг зөрчөөгүй гэж үзэж байна.

Гэтэл шалгалт хийсэн аудиторуудын гаргаж ирсэн энэхүү дүн нь  202******* оны төсвийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр нэмж батлуулсан цалин, кемп катеринг, харуул хамгаалалтын зардлын нийт дүн , ам.долларын дүнгээс тооцсон 3% байх тул Газрын тосны тухай хуулийн ************** дүгээр зүйлийн **************.2.9-д "байгаль орчныг нөхөн сэргээх үүргээ бүрэн гүйцэд биелүүлэх, хайгуул, ашиглалтын барилга байгууламжийг татан буулгах баталгаа болгон тухайн жилийн хайгуулын ажлын хөрөнгө оруулалтын гурван хувь, ашиглалтын үед гэрээлэгчид ногдох ашигт газрын тосны нэг хувьтай тэнцэх мөнгөн хөрөнгийг жил бүр төлөвлөгөө батлагдсанаас хойш 60 хоногийн дотор Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулдаг банкны эскроу дансанд байршуулах" гэх заалтанд хамруулж төлбөрийн акт тогтоосон гэж ойлгогдож байна.

Газрын тосны тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.*******.8-д "хайгуул" гэж газрын тосны орд нээж, нөөцийн хэмжээг тогтоох зорилгоор гүйцэтгэх геологи, геохими, геофизик, өрөмдлөг, олборлолтын туршилтын ажлыг; 4.*******.2-д "хайгуулын ажлын зардал" гэж энэ хуулийн 4.*******.8-д заасан үйл ажиллагаатай холбогдон гарах зардлыг гэж тус тус тодорхойлсноос мөн хуулийн ************** дүгээр зүйлийн **************.2.9 дэх заалтын шаардлагад манай компанийн төсвийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр нэмж батлуулсан цалин, кемп катеринг, харуул хамгаалалтын зардлын нийт дүн , ам.доллартой холбоотой асуудал хамаарах хууль зүйн боломжгүй байтал Үндэсний аудитын газар, түүний аудитор хамааруулж үзээд байгааг ойлгохгүй байна.

Өөрөөр хэлвэл дээр дурдсан "хайгуулын ажил"-д шууд хамааралтай биш бөгөөд байгаль орчны унаган төрхийг өөрчлөх нөлөөлөл үзүүлэхгүй ажлууд буюу хайгуулын ажилд дагалдан гарах үйл ажиллагааны зардлууд болох ажилчдад цалин олгох, кемп, катерингийн үйлчилгээг туслан гүйцэтгэгчээр гүйцэтгүүлэх, харуул хамгаалалт авах ажлуудын зардлын дүнгээс 3% тооцож эскроу дансанд барьцаа байршуулахыг шаардсан хуулийн зохицуулалт байхгүй байгаа нь бидний гомдлын үндэслэл хууль ёсны болохыг харуулна.

Иймд Үндэсний аудитын газраас гаргасан 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн 25/А0*******50046 дугаар төлбөрийн акт барагдуулах тухай актын ******* ХХК-д холбогдох ",*******58.0 ам.доллар" гэсэн хэсгийг хүчингүй болгож өгнө үү.

Энэхүү нэхэмжлэлийг гаргаж байгаа шалтгаан нь манай компанид тус бүртээ ирүүлсэн Үндэсний аудитын газрын 2024 оны 0******* дүгээр сарын *******2-ны өдрийн дугаарын албан бичиг болон Ашигт малтмал газрын тосны газрын 2024 оны 02 дугаар сарын 0*******-ний өдрийн 3/460 дугаарын албан бичгүүдийн утга агуулгаас харахад дээрх үндэслэлгүй тогтоосон төлбөрүүдийг манай компаниар төлүүлэх алхам хийгдэж байгаа нь манай компанийн хууль ёсны эрх ашиг сонирхол хөндөгдөж, улмаар бидэнд их хэмжээний хохирол учруулахаар байна гэж үзэн гаргаж байна.” гэжээ. 

3.2.******* ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нараас шүүхэд болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа:        

"Бидний нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэл, маргааны гол зүйл нь “Хуанлийн жил" "санхүүгийн жил" "гэрээт жил" "тухайн жил" гэсэн эрх зүйн зохицуулалтын ойлголтын зөрүүнээс үүсээд байгаа юм.

Үндэсний Аудитын газар нь “хайгуулын ажлын доод хэмжээ"-г гүйцэтгэсэн эсэхийг тогтоохдоо "гэрээт жил”-ээр тасалбар болгосон хугацаагаар, гэрээлэгчийн гүйцэтгэж, тайлагнасан ажлын хэмжээгээр тооцох ёстой байтал “хуанлийн жил"-ийн талаарх хууль, журам, гэрээний заалтыг буруу ойлгож 202******* оны *******2-р сарын 3*******-ний өдрөөр тасалбар болгож өөрийн баталгаажуулсан ӨНЗ-ын хэмжээгээр тооцож 5*******,0 ам.долларын төлбөрийн акт тогтоосон нь манай компанийн хууль ёсны эрх ашигт илтэд хохиролтой болоод байгаа юм. Өөрөөр хэлвэл "хуанлийн жил" гэсэн ойлголтыг Засгийн газрын 20*******9 оны 05 дугаар сарын 0*******-ний өдрийн *******8 дугаар тогтоолоор батлагдсан "Газрын тосны бүртгэл, тооцооны журам" (цаашид Журам гэх)-ын Зургаадугаар зүйлийн 6.4 дэх хэсгийн "Санхүүгийн жил гэж аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлангийн жил буюу тухайн оны ******* дүгээр сарын *******-ний өдрөөс эхэлж, *******2 дугаар сарын 3*******-ний өдрөөр дуусгавар болсон хугацааг хэлнэ." гэсэн ойлголттой нэгэн утга бүхий зохицуулалт гэж ойлгож асуудалд хандаад байгааг бид хууль ёсны үйлдэл гэж үзэхгүй байгаа болохоор шүүхэд хандсан.

Энэ нь Газрын тосны тухай хуулийн *******8 дугаар зүйлийн *******8. дахь хэсгийн "Хайгуулын ажлын төлөвлөгөө, төсвийн хугацааг хуанлийн жилээр тооцно." гэсэн, "Газрын тосны бүртгэл, тооцооны журам"-ын .3 дахь хэсгийн "Ажлын төлөвлөгөө, төсвийн хугацааг хуанлийн жилээр тооцох..." гэсэн, Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний Хоёрдугаар зүйлийн 2.*******.*******-ын "хуанлийн жил" гэж аргын тооллын ******* дүгээр сарын *******-нд эхэлж, *******2 дугаар сарын 3*******-нд дуусах *******(нэг) жилийг" гэсэн зохицуулалтуудыг "хайгуулын ажлын доод хэмжээ"-г хийж гүйцэтгэх үүрэг хүлээсэн “хугацаа” гэж тайлбарлаж байгаа нь "жил"-ийн талаарх Иргэний хуульд заасан хууль зүйн ойлголтыг Үндэсний аудитын газар буруу ойлгож байгаагаас үүдэлтэй юм.

Иргэний хуульд аливаа гэрээний оролцогчийн үүрэг гүйцэтгэх хугацааг хэрхэн яаж тооцох вэ гэдгийг жил, сар, өдөр, цагаар тодорхойлж өгсөн. Тухайлбал Иргэний хуулийн ******* дүгээр зүйлийн *******.******* дэх хэсэгт “Хууль, хэлцэл буюу шүүхийн шийдвэрээр тогтоосон хугацааг хуанлийн он, сар, өдөр, гаригаар буюу жил, улирал, сар, долоо хоног, хоног, цагаар тодорхойлно." гэж заасан бөгөөд мөн хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2 дахь хэсэгт "жил"-ийг хэрхэн ойлгохыг "Хуанлийн жил нь нэгдүгээр сарын нэгний өдрөөс эхэлж арван хоёрдугаар дугаар сарын гучин нэгний өдрөөр дуусна." гэж өөрөөр хэлвэл "жил” гэсэн ойлголт нь "365 "хоног" буюу *******2 "сар"-тай тэнцүү хугацаа юм шүү” гэдгийг заагаад өгчихсөн.

Эдгээр заалтууд нь "гэрээт жил" гэдэг нь эхэлсэн өдрөөсөө хойш 365 хоног буюу *******2 сарын хугацаагаар тоологдох ёстой гэдгийг тодорхойлж өгч байгаа юм. журмын 6.3-т "Гэрээт жил гэж гэрээ байгуулсан өдрөөр тооцсон жил бүрийн уг өдрөөс эхлэн дараалсан хуанлийн нарийвчлан зохицуулж өгсөн байдаг. *******2 (арван хоёр) сарын хугацааг хэлнэ." гээд бүр нарийвчлан зохицуулж өгсөн байдаг.

Газрын тосны тухай хуулийн *******8 дугаар зүйлийн *******8.8 дахь хэсгийн “Төрийн захиргааны байгууллага эхний жилийн хайгуулын ажлын төлөвлөгөө, төсвийг бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулсан өдрөөс хойш *******20 хоногийн дотор, дараагийн жилээс хайгуулын ажлын төлөвлөгөө, төсвийг тухайн жилийн эхний улиралд багтаан батална." гэсэн, журмын Долоодугаар зүйлийн .5 дахь хэсгийн “Газрын тосны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага нь гэрээлэгч, эсхүл оператор компанийн жилийн ажлын төлөвлөгөө, төсвийг Газрын тосны тухай хуулийн *******8.8, 25.-д заасан хугацаанд батална.” гэсэн заалтууд нь гэрээт хугацааны тухай тухайн жилийн ажлын төлөвлөгөө, төсвийг батлуулах "хугацаа"-г тодорхойлж өгсөн болохоос биш "санхүүгийн жил”-д багтааж гүйцэтгэх төлөвлөгөө, төсвөө боловсруулж батлуул гэсэн ойлголт биш юм.

Энэ нь Газрын тосны тухай хуулийн *******8 дугаар зүйлийн *******8.6-ын “Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг байгуулсан өдрөөс хайгуулын хугацааг тооцно.” гэсэн заалтаас бүр тодорхой болж 202******* оны 03 дугаар гарын *******5-ны өдрөөс *******0 (Арван) “жил”-ийг “гэрээ"-т нийт жилд тооцохоор 203******* оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдөр Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний Хавсралт "В"-д заасан манай "хайгуулын ажлын доод хэмжээ”-ний үүрэг дуусгавар болох ёстой. Үүнийг тооцоод үзэхээр гэрээт нийт хугацааны "тухайн жил”-ийн үүргийн гүйцэтгэлийг дүгнэх хугацаа *******0 жилдээ "он", "он" бүрийн 03 дугаар сарын *******5-ны өдрөөр тасалбар болж дүгнэгдэх ёстой бөгөөд харин түүнээс хойш гэрээгээ зөрчсөн, бүрэн гүйцэд биелүүлсэн эсэх, гүйцэтгээгүй бол гүйцэтгээгүй үүрэгтэй холбоотой улсын төсөвт татан төвлөрүүлэх хөрөнгийн тухай яригдах ёстой. Тодруулвал энэ цаг үед л Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний Долоодугаар зүйлийн .3.3 дахь хэсэгт заасан асуудал хөндөгдөх ёстой болохыг уг заалтын “Гэрээлэгч нь тухайн жилд гүйцэтгэх хайгуулын ажлын доод хэмжээг гүйцэтгээгүй тохиолдолд... гүйцэтгээгүй ажилд ногдох зарцуулагдаагүй хөрөнгийг тухайн гэрээт жил дууссанаас хойш 30 (гуч) хоногийн дотор төрийн захиргааны байгууллагад төлнө.” гэж зааснаас харж болно.

Тэгэхээр Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.******* дэх хэсэгт “Жил, хагас жил, улирал, сараар тогтоосон хугацаа нь уг хугацаа дуусах сарын мөн өдөр дуусна." гэж заасанчлан эхний гэрээт жилийн хайгуулын ажлын доод хэмжээгээ 2022 оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдрөөс өмнө манайх бүрэн хийж гүйцэтгэсэн болохоор эхний жилийн “санхүүгийн жил"-ээр тооцсон дүнгээр гүйцэтгээгүй ажилд ногдох зарцуулагдаагүй хөрөнгийг төрийн захиргааны байгууллагад төлөх хууль зүйн үндэслэл олдохгүй болно.

Мөн журмын 6.4-ийн “Санхүүгийн жил гэж аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлангийн жил буюу тухайн оны ******* дүгээр сарын *******-ний өдрөөс эхэлж, *******2 дугаар сарын 3*******-ний өдрөөр дуусгавар болсон хугацааг хэлнэ." гэсэн заалтыг санхүүгийн тайлантай холбож тайлбарлая. Хайгуулын ажлын гүйцэтгэлийг санхүүгийн тайлантай шууд уялдуулж гаргадаг бол өртөг нийлүүлэх зардлын тайланг Санхүүгийн тайлантай уялдуулж гаргадаг хэдий ч тухайн нэг ажлын гүйцэтгэлийн мөнгөөр илэрхийлэгдэх дүн нь төлөгдсөн хугацаанд нь тайлагнадаг буюу он дамжуулж тайлагнаж болдог өөрөөр хэлбэл тухайн нэг ажлын төлбөр нь тухайн ондоо зарим хэсэг нь төлөгдсөн байвал үлдсэн хэсгийг нь дараа онд нь төлж тэр оныхоо тайланд тусгаж бүртгэх боломжтой байдаг.

Санхүүгийн тайланг санхүүгийн жилээр буюу хуанлийн жилээр тасалбар болгон тайлагнадаг. Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн дагуу 6 дугаар зүйлийн 6.*******-т "Аж ахуйн нэгж, байгууллага нягтлан бодох бүртгэлээ аккруэл сууриар хөтөлнө. гэсний дагуу аккруэль сууриар бүртгэдэг", мөн тус хуулийн 3.*******.*******-т "нягтлан бодох бүртгэлийн аккруэл суурь" гэж мөнгө хүлээн авсан, эсхүл төлсөн эсэхээс хамаарахгүйгээр орлогыг олсон үед, зардлыг гарсан үед нь хүлээн зөвшөөрч бүртгэх аргыг заасан. Санхүүгийн тайланд мөнгөөр төлөгдсөн болон аккруэль сууриар бүртгэсэн зардлаа Төлөвлөгөө, төсвийн гүйцэтгэлийн тайлан Маягт№5-ын "Гүйцэтгэл (ажлын хэмжээгээр)" хэсэгт тайлагнадаг. Харин уг маягтын "Гүйцэтгэл (зарцуулсан зардлаар)" хэсэгт аккруэль сууриар бүртгэсэн зардлаас бусад буюу мөнгөөр төлөгдсөн зардлаа 4 улирал тус бүрээр нь харуулж тайлагнадаг. Газрын тосны бүртгэл тооцооны журмын 3.*******-т "Гэрээлэгч эсхүл оператор компанийн дараахь зардлыг өртөг нөхөгдөх зардалд тооцохгүй:", 3.*******.2-т "нягтлан бодох бүртгэлийн аккруэл суурийн дагуу бүртгэсэн боловч төлөгдөөгүй аливаа зардал;" гэж заасны дагуу ӨНЗ-ын тайлан Маягт №*******, Маягт №2-т зөвхөн мөнгөөр төлөгдсөн зардлуудаа тусгаж, аккруэль сууриар бүртгэсэн зардлуудаа мөнгөөр төлөгдсөн үед нь ӨНЗ-д тусгахаар хойшлуулах зохицуулалттай. Үүнээс үзвэл тухайн хугацаанд тайлагнасан ӨНЗ-ын дүнгээр хайгуулын ажлын доод хэмжээг хэмжихгүй нь тодорхой байна. Цаашилбал БХГ-ний .3.3-т гүйцэтгээгүй ажилд ногдох зарцуулагдаагүй зардлыг төлүүлэх тухай зохицуулсан байдаг. Аккруэль суурь нь агуулгын хувьд гүйцэтгэсэн ажилд ногдох зарцуулаагүй зардал юм. Мөн хууль тогтоомжид тухайн жилийн төлөвлөгөө, төсөвт тусгагдсан ажлыг гэрээт жилд гүйцэтгэхээр .3.*******-т "Гэрээлэгч нь эхний жилийн хайгуулын ажлын төлөвлөгөө төсвийг гэрээт жилд гүйцэтгэх хайгуулын ажлын нэр төрөл бүрээр нарийвчлан боловсруулж, төрийн захиргааны байгууллагаар батлуулна." гэж зохицуулсан байдаг. Энэ зохицуулалтын дагуу гэрээт жилийн зарим хугацаа нь дараа он руу дамнадаг тул хуанлийн жилд гүйцэтгээгүй үлдсэн ажлаа дараа оны тухайн гэрээт жилд хамаарах хугацаанд гүйцэтгэж дуусгадаг бөгөөд энэ хугацаанд гүйцэтгэсэн ажлаа дараа оны төсвийн гүйцэтгэлийн тайлан Маягт 5-ын "Гүйцэтгэл (ажлын хэмжээгээр)" баганын өмнөх оны төлөвлөгөө төсөв дэх ажилд зарцуулсан дүн мөрийн огтлолцож буй хэсэгт тайлагнадаг. Харин өмнөх онд ажлыг нь гүйцэтгэж аккруэль сууриар бүртгэсэн боловч төлбөрийг нь төлөөгүй байсан зардлын төлбөрийг төлсөн дараагийн оны төсвийн гүйцэтгэлийн тайлан Маягт 5-ын Гүйцэтгэл (зарцуулсан зардлаар)" баганы өмнөх оны төлөвлөгөө төсөв дэх ажилд зарцуулсан дүн мөрийн огтлолцож буй хэсэгт тайлагнадаг. Тэгээд төлөгдсөн онд нь ӨНЗ-ын тайланд тусгадаг. Товчхондоо төлөвлөгөө, төсвийн гүйцэтгэлийг ажлын хэмжээгээр тайлагнахдаа аккруэль сууриар бүртгэснээ тайлагнадаг бол ӨНЗ-ын тайлан Маягт *******, Маягт 2 болон төсвийн гүйцэтгэлийн тайлан Маягт 5-ын “Гүйцэтгэл (зарцуулсан зардлаар)" хэсэгт тайлагнадаг байна. ӨНЗ-ын хураангуй тайлан Маягт ******* болон дэлгэрэнгүй тайлан Маягт 2-ын нийт дүн нь төсвийн гүйцэтгэлийн тайлан Маягт 5-ын "Гүйцэтгэл (зарцуулсан зардлаар)" хэсгийн нийт дүнтэй мөргөж таардаг. Иймээс дээр дурьдсан Маягт *******, Маягт 2 болон Маягт 5 бүтцийн хувьд өөр өөр бөгөөд тайлагналын хувьд өөр өөр зорилготой нь харагдана. Дээрх тодруулгаа бид дараах байдлаар дэлгэрэнгүйгээр тайлбарлаж байна. Үндэсний аудитын газраас гаргасан акт нь: *******. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2 Захиргааны үйл ажиллагаанд баримтлах тусгай зарчмын 4.2.5-д заасан Зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх гэсэн тусгай зарчмын шаардлагыг хангаагүй. Үндэсний аудитын газар энэхүү төлбөрийн актыг гаргахдаа үндэслэсэн хууль зүйн үндэслэлийн бүрэлдэхүүн нэг бүрийг хууль зүйн хувьд хангасан байх гэдэг ерөнхий шаардлагыг хангаагүй гэж дээрх тусгай зарчмын хүрээнд доорх зүйл заалтуудыг үндэслэн тус төлбөрийн актыг үндэслэлгүй болгуулахаар няцааж байна. 

Тухайн үед буюу 202******* онд Ковид-*******9 цар тахлын хөл хорио бүрэн тавигдаагүй халдвар үргэлжилсээр байсан бөгөөд тухайн жилийн хайгуулын ажлыг эхлүүлэхэд шаардагдах холбогдох шийдвэр гаргах эрх бүхий төрийн байгууллагуудын мэргэжилтнүүд ковид *******9 халдвараар өвчилсний улмаас тухайн жилийн хайгуулын ажлыг эхлүүлэх эрх зүйн зөвшөөрөл өгөх Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө буюу Байгаль орчны нөлөөллийн нарийвчилсан үнэлгээг баталж өгөхөд маш их цаг хугацааг алдсан нөхцөл байдалтай байсан. Энэхүү нөхцөл байдлыг Үндэсний аудитын газар огт харгалзаж үзээгүй. Нэгдүгээр хавтаст хэргийн *******86 болон *******8 талд манай байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө болон байгаль орчны нөлөөллийн нарийвчилсан үнэлгээг 202******* оны *******0 дугаар сарын *******8-ны өдөр баталж өгсөн гэдгийг нотлох баримтаар гаргаж өгсөн байгаа. Бид энэхүү бодит нөхцөл байдлыг тогтоож үнэлэх бүрэн боломжит хууль зүйн хүчин чадал бүхий баримт бичгийг Үндэсний аудитын газарт гаргаж өгсөн. Манай компани 202******* онд Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимд холбогдох баримт материалуудыг хүргүүлэн судлуулж гэнэтийн буюу давагдашгүй хүчин зүйлд өртсөнөө нотлон тогтоолгож гэнэтийн буюу давагдашгүй хүчин зүйлийн гэрчилгээг авч бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний нөгөө тал болох төрийн захиргааны байгууллага буюу Ашигт малтмал, газрын тосны газарт хүргүүлсэн байсан. Үндэсний аудитын газар удаа дараагийн хяналт шалгалтын үе шатууддаа энэхүү бодит нөхцөл байдлыг гэрчлэх гэрчилгээг үнэлээгүй байна. Захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагаанд хамааралтай тохиолдол бүрийн үндэслэлийг нарийвчлан шинжлэн судлах үүрэгтэй бөгөөд оролцогчийн хувьд ач холбогдолтой бүхий л нөхцөл байдлыг тогтоох гэж заасан шаардлага хангаагүй.

Өөрөөр хэлбэл манай компани болон Ашигт малтмал, газрын тосны газартай байгуулсан Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний 23 дугаар зүйлийн 23.2.2-т "давагдашгүй хүчин зүйлийн улмаас гэрээний аль нэг тал энэхүү гэрээний нөхцөлийг биелүүлээгүй тохиолдолд гэрээг зөрчсөнд тооцохгүй" гэж заасан байдаг. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний .3.3 дахь заалтын хууль зүйн үндэслэлийг тайлбарлаагүй бөгөөд улмаар буруу ойлгож хэрэглэсэн. Өөрөөр хэлбэл Үндэсний аудитын газар тус заалтын тухайн жил гэдэг бүрэлдэхүүнийг хуанлийн жил гэж ойлгон хайгуулын ажлын доод хэмжээг гүйцэтгэх хугацааг 0******* дүгээр сарын 0*******-ний өдрөөс *******2 дугаар сарын 3*******-ний өдөр гэж ойлгон. Тус хугацаагаар тасалбар болгон хугацааг буруу тоолсон. Мөн хайгуулын ажлын доод хэмжээний гүйцэтгэлийг өртөг нөхөгдөх зардлын баталгаажсан дүнгээр хэмжиж буруу тооцсон.

Газрын тосны тухай хуулийн *******8 дугаар зүйлийн *******8.6-д "Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг байгуулсан өдрөөс хайгуулын хугацааг тооцно" гэж заасан байх бөгөөд Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний 2 дугаар зүйлийн 2.*******.-д "гэрээ байгуулсан өдөр гэж төрийн захиргааны төв байгууллагаас тусгай зөвшөөрөл олгосон өдрийг хэлнэ" гэж заасан ба манай компани нүүрсний давхаргын метан хийн хайгуул хийх тусгай зөвшөөрлийг Уул уурхайн, хүнд үйлдвэрийн яамнаас 202******* оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдөр олгосон тул манай компанийн хайгуулын хугацаа нь 202******* оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдрөөс эхэлж байна. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний .2.*******-д гэрээлэгч нь энэхүү гэрээний хавсралт в-г тодорхойлсноос багагүй хэмжээний ажлыг жил бүр хийж гүйцэтгэнэ гэж заасан. Үүнд жил гэсэн тодорхой хугацааг зааж өгсөн байгаа. Мөн Газрын тосны бүртгэл тооцооны журмын .8 хайгуулын ажлын доод хэмжээ гэж гэрээлэгч эсхүл оператор компани нь бүтээгдэхүүн хуваах гэрээнд зааснаас багагүй хэмжээний хайгуулын ажлыг гэрээт талбайд жил бүр хийж гүйцэтгэхийг хэлнэ. Мөн жил гэдэг тодорхой хугацааг зааж өгсөн байгаа юм.

Иргэний хуулийн 2 дугаар зүйлийн 2.*******-д хугацааг тоолохдоо тогтоосон он, сар, өдрөөс эсхүл уул хугацаа улиран өнгөрсөн буюу үйл явдал болж өнгөрсний дараах өдөр цагаас эхлэн тооцно. Мөн хуулийн 2.6-д цаг хугацааг тоолохдоо хуанлийн жилийг *******2 сараар, хагас жилийг 6 сараар, улирлыг 3 сараар, хоногийн 24 цагаар тоолно гэж тус тус заасан байх тул .2.*******-д заасан жил .8-д заасан жил гэдэг хугацааг тогтоосон он, сар, өдрөөс буюу манай компанийн хувьд тусгай зөвшөөрөл олгосон он, сар, өдөр буюу 202******* оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдрөөс эхлэн Иргэний хуулийн 2.6-д заасан жилийг *******2 сараар тоолно гэж заасны дагуу тооцвол манай компанийн эхний жилийн хайгуулын хугацаа нь 202******* оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдрөөс хойш *******2 сараар тоолоход 2022 оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдөр байх ёстой байгаа юм. Мөн түүнчлэн энэ хугацааг Ашигт малтмал, газрын тосны газар болон манай компанийн хооронд байгуулсан Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний 2 дугаар зүйлийн 2.*******.8 гэрээт жил гэж гэрээ байгуулсан өдөр буюу дараагийн жилийн уг өдрөөс эхлэн тооцсон дараалсан хуанлийн арван хоёр сарын хугацааг хэлнэ. Газрын тосны бүртгэл тооцооны журмын 6 дугаар зүйлийн 6.3-д гэрээт жил гэж гэрээ байгуулсан өдрөөр тооцсон жил бүрийн уг өдрөөс эхлэн дараалсан хуанлийн *******2 сарын хугацааг хэлнэ. Гэрээт жил гэсэн нэр томьёогоор илэрхийлэн заасан байгаа ******* дүгээр хавтас хэргийн ************** дүгээр хуудсанд гэрээт жилийн заалт байгаа. Иймээс Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний .3.3 дахь заалтын тухайн жил гэдэг бүрэлдэхүүн нь хайгуулын хугацаа буюу гэрээт жил бөгөөд энэ нь манай компанийн хувьд он бүрийн 03 дугаар сарын *******5-ны өдрөөс хойш дараалсан *******2 сар буюу дараагийн оны 03 дугаар сарын *******5-ны өдөр байх бөгөөд хайгуулын ажлын доод хэмжээг гүйцэтгэх хугацаа нь хайгуулын хугацаа буюу гэрээт жилээр тооцогдох ёстой байгаа юм. Үүнийг баталгаажуулсан нэг зохицуулалт нь Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний дугаар зүйлийн .3 хайгуулын ажлын төлөвлөгөө төсөв батлуулах түүний гүйцэтгэл хэсгийн 3.*******-д гэрээлэгч нь эхний жилийн хайгуулын ажлын төлөвлөгөө төсвийг бүтээгдэхүүнд хуваах гэрээ байгуулсан өдрөөс хойш *******20 хоногийн дотор дараагийн жилээс тухайн жилийн эхний улиралд багтаан гэрээт жил гүйцэтгэх хайгуулын ажлын нэр төрөл бүрээр нарийвчлан боловсруулсан төрийн захиргааны байгууллагаар батлуулна. Тухайн жилийн хайгуулын ажлын төлөвлөгөөг энэхүү гэрээнд тусгагдсан хайгуулын ажлын доод хэмжээнээс багагүй байна гэсэн заалт бөгөөд энэхүү заалтаар хайгуулын ажлыг гүйцэтгэх хугацааг бас гэрээт жил гэж шууд зааж өгсөн байх ба энэхүү хайгуулын ажлын төлөвлөгөөнд гэрээнд тусгагдсан хайгуулын ажлын доод хэмжээнээс багагүй байна гэж тодотгож зааж өгсөн нь хайгуулын ажлын доод хэмжээг гэрээт жилийн хугацаагаар гүйцэтгэхийг тодорхойлон заасан байна гэж ойлгож байна. Энэхүү хайгуулын ажлын доод хэмжээ гүйцэтгэх хугацааг гэрээт жилээр тоолох ёстой байхад Үндэсний аудитын газраас гаргасан аудитын дүгнэлтээр хуанлийн жилээр тасалбар болгон тоолж гаргасан төлбөрийн акт нь үндэслэлгүй гэж үзэж байгаа юм. Мөн Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний .3.3 дахь заалт нь гүйцэтгээгүй ажил түүнд ноогдох зарцуулагдаагүй хөрөнгө гэдэг бүрэлдэхүүнийг буруу ойлгож төлбөрийн акт тогтоосон.” гэв. 

Дөрөв. Хариуцагчийн хариу тайлбар, татгалзал:

4.*******.Хариуцагчаас шүүхэд гаргасан тайлбартаа:

"Монгол Улсын Засгийн газрын 20*******9 оны *******8 дугаар тогтоолоор баталсан "Газрын тосны бүртгэл, тооцооны журам"-ын дугаар зүйлийн .3 дахь хэсэгт "Ажлын төлөвлөгөө, төсвийн хугацааг хуанлийн жилээр тооцох бөгөөд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулсан өдрөөс хамааруулан эхний жилийн төлөвлөгөө, төсвийг хуанлийн жилд тохируулах асуудлыг Гэрээлэгч, эсхүл оператор компани нь газрын тосны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагатай харилцан тохиролцож шийдвэрлэнэ" гэж тухайн жилд гүйцэтгэж хайгуулын ажлын төлөвлөгөө, төсвийг хуанлийн жилээр тооцох тодорхой зохицуулалттай. Мөн гэрээний 2.*******.*******-д "хуанлийн жил гэж аргын тооллын ******* дүгээр сарын 0*******-нд эхэлж, *******2 дугаар сарын 3*******-нд *******/нэг/ жилийг" гэж заасан.

Ашигт малтмал газрын тосны газар, Эрдэнэс метан ХХК хооронд 2020 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр "Таван толгой-ХХХІІІ" талбайд нүүрсний давхаргын метан хийн хайгуул, ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхлэх талаар байгуулсан Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний 2.*******.*******2-т "хайгуулын ажлын доод хэмжээ гэж энэхүү гэрээний .2-т заасан хайгуулын ажил ...гүйцэтгэх ажлыг" гэж, .2-т ".2.*******. Гэрээлэгч нь энэхүү гэрээний хавсралт "В"-д тодорхойлсноос багагүй хэмжээний ажлыг жил бүр хийж гүйцэтгэнэ; ... .2.3. Тухайн талбайн геологийн нөхцөл, хайгуулын ажлын үр дүнгээс шалтгаалан ажлын доод хэмжээний нэр төрөл өөрчлөгдөж болох боловч төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ өөрчлөгдөхгүй." гэх заалттай.

Иймд ******* ХХК нь 202******* онд газрын тосны хайгуулын ажилд *******,,89.6 /ам доллар зарцуулах төлөвлөгөө, төсвийг Ашигт малтмал газрын тосны газраар батлуулж, 93,. // ам.долларын гүйцэтгэлтэйгээр тайлагнасан байдаг.

Мөн Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний хавсралт "В"-д Хайгуулын ажлыг *******0 жилийн хугацаанд 3 үе шаттай гүйцэтгэхээр жил тус бүрээр хэмжээг тогтоож хүснэгтлэн гэрээнд оруулсан бөгөөд тус компанийн хайгуулын ажлын доод хэмжээг ******* дэх жил буюу 202******* онд *******,,.0 // ам.доллар байхаар гэрээнд тодорхой тусган баталсан.

Гэтэл тус компани нь 202******* онд ,0.0 ам долларын өртөг нөхөгдөх зардлыг зарцуулсныг аудитаар сая долоон анхан шатны баримттай тулган шалгаж, Монгол Улсын Ерөнхий аудиторы оны *******2 дугаар сарын **************-ний өдрийн А/*******06 дугаар тушаалаар баталсан Төрий аудитын байгууллагаас аудит хийх журам"-ын .3-д заасан баримтат болон дүн шинжилгээний нотлох зүйлд үндэслэн баталгаажуулсан. Иймд Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний "В"-д заасан "эхний жилдээ хийх хайгуулын ажлын доод хэмжээ *******,,.0 // ам.доллар.." байхаар гэрээнд заасан дүнгээс 5*******, ам.долларыг дутуу зарцуулсныг аудитаар тогтоосон.

Аудитаар Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний дугаар зүйлийн .3.3-т "Гэрээлэгч нь тухайн жилд гүйцэтгэх хайгуулын ажлын доод хэмжээг гүйцэтгээгүй тохиолдолд Газрын тосны тухай хуулийн дагуу хариуцлага хүлээхээс гадна гүйцэтгэсэн ажилд ногдох зарцуулагдаагүй хөрөнгийг тухайн гэрээт жил дууссанаас хойш 30 хоногийн дотор Төрийн захиргааны байгууллагад төлнө" гэж заасныг үндэслэн 202******* онд хайгуулын ажлын доод хэмжээг дутуу гүйцэтгэсэн нэр бүхий гурван компанид хамаарах нийт *******,0*******9,*******5.00 ам.доллар, уг дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах "...5*******, ам.долларыг нөхөн төлүүлэх "******* дугаартай төлбөрийн актыг Ашигт малтмал газрын тосны газарт ногдуулсан тул уг актыг хүчингүй болгуулах үндэслэлгүй болно.

2. "25/A0*******50046 дугаар актын "ТОГТООХ НЬ:" хэсгийн ******* дэх заалтын “...******* ХХК-д хамаарах ,*******58.0 ам доллар гэсэн дүнг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагыг эс зөвшөөрөх тайлбар гаргах тухай:

Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын 2020 оны *******2 дугаар сарын **************-ний өдрийн А/*******06 дугаар тушаалаар баталсан “Төрийн аудитын байгууллагаас аудит хийх журам"-ын *******6.4-д "Аудитын баг аудитын зорилго, зорилт, хамрах хүрээ, аудитын эрсдэл, аудитад ашиглах арга зүй, шалгуур, ...зэргийг тусгасан ...нийцлийн аудитын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг боловсруулж, Ерөнхий аудитораар батлуулна." гэж заасны дагуу аудитаар шалгах асуудлын шинжилгээний *******.2.2-т "Гэрээлэгч хууль тогтоомж, Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр хүлээсэн байгаль орчны чиглэлээрх чиг үүргээ хэрэгжүүлсэн эсэх"-ийг аудитад хамруулан шалгахаар тусган Монгол Улсын Ерөнхий аудитораар батлуулж, аудитыг гүйцэтгэсэн.

Газрын тосны тухай хуулийн ************** дүгээр зүйлийн **************.2.9-д "байгаль орчныг нөхөн сэргээх үүргээ бүрэн гүйцэд биелүүлэх, хайгуул, ашиглалтын барилга байгууламжийг татан буулгах баталгаа болгон тухайн жилийн хайгуулын ажлын хөрөнгө оруулалтын гурван хувь, ашиглалтын үед гэрээлэгчид ногдох ашигт газрын тосны нэг хувьтай тэнцэх мөнгөн хөрөнгийг жил бүр төлөвлөгөө батлагдсанаас хойш 60 хоногийн дотор Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулдаг банкны эскроу дансанд байршуулах" гэж заасан.

Дээрх заалтын дагуу Метангаз ресурс ХХК нь байгаль орчны баталгаанд 202******* онд 39, *******08.0 ам.доллар байршуулах байснаас 3*******,950.0 ам.доллар байршуулж ,*******58.0 ам долларын баталгааг эскроу дансанд дутуу байршуулсныг аудитаар баримтат болон дүн шинжилгээний нотлох зүйлд үндэслэн тогтоосон.

Иймд байгаль орчны чиглээрх чиг үүргээ 202******* онд хэрэгжүүлээгүй нэр бүхий 4-н гэрээлэгчдэд хамаарах асуудлаар "******* дугаар актаар "... *******,6*******2, *******99.0 ам.доллар, үүнээс ******* ХХК-д хамаарах ,*******58.0 ам долларыг нөхөн төлүүлэх төлбөрийн актын аудитын шалгагдагч байгууллага Ашигт малтмал газрын тосны газарт ногдуулсан тул уг актыг хүчингүй болгуулах үндэслэлгүй болно” гэжээ.

4.2.Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.******* шүүх хуралдаанд гаргасан хариу тайлбартаа:

"Төрийн аудитын байгууллага яагаад газрын тосны салбар луу энэ баталгаажуулалтын аудит руу орчихов гэхээр гэрээлэгч газрын тосны компани, төрийн захиргааны байгууллага хоёрын үйл ажиллагаа хууль ёсны дагуу зөв явж уу, үгүй юу гэдгийг төрийн аудитын байгууллага хөндлөнгийн хяналт тавьж байгаа л процесс юм. Энэ төрийн аудитын байгууллага Ашигт малтмал газрын тосны газрын гаргасан дүгнэлт тайлан нь өөрөө хууль зөрчөөгүй журмын дагуу явсан уу, төрийн санхүү төсвийн хяналтыг зөв хэрэгжүүлсэн үү, нийтийн өмчтэй холбоотой процесс зөв явагдсан уу, үгүй юу гэдэг дээр л эхний дүгнэлт хийгдэж байгаа юм. Ийм учраас газрын тосны бүтээгдэхүүн хуваахтай холбоотой харилцаанд 20*******8 оноос хойш аудит хийж эхэлсэн. Газрын тосны тухай хуулийн 3.2-т заасны дагуу гэрээлэгчийн ажлыг дүгнэсэн тайлан, дүгнэлтээр манайд ирвэл аудит дүгнэлт гаргаж баталгаажуулаарай гэсэн процесс юм. Үүнийг зөв ойлгож ярих ёстой. Хоёрдугаарт, нэхэмжлэгч хайгуулын ажлын зардал, хайгуулын ажил гэж яриад байгаа. Үүний ар талд юу явж байгаа вэ гэхээр өртөг нөхөгдөх зардал нь өөрөө зөв гэдгийг Газрын тосны тухай хуульд зааж өгсөн. Өртөг нөхөгдөх зардалд хайгуул, бүтээн байгуулалт, үйл ажиллагаа, татан буулгалтын зардлын нийлбэрийг өртөг нөхөгдөх зардал гэж хэлж байгаа юм. Энэ өртөг нөхөгдөх зардал нь зөв баталгаажсан уу үгүй юу гэдэгт төрийн аудитын байгууллага дүгнэлт гаргаж байгаа.

Хайгуулын ажлын зардал яриад байна. Өртөг нөхөгдөх зардлын бүрэлдэхүүн нь хайгуул дотор нь ордог нэг хэсэг. Хайгуулын ажлын зардлыг Газрын тосны тухай хуулийн *******.2-д энэ хуулийн 4.*******.8-д заасан үйл ажиллагаатай холбогдон гарах зардлыг хайгуулын ажлын зардал гэнэ гэж байгаа юм. Эргээд 4.*******.8-д газрын тосны орд нээж нөөцийн хэмжээг тогтоох зорилгоор гүйцэтгэх геологи, геохими, геофизик, өрөмдлөг, олборлолтын туршилтын ажлыг хайгуулын ажил гэнэ гэж заасан. Хайгуулын ажил нь өртөг нөхөгдөх зардлын ганцхан бүрдэл хэсэг юм. Өртөг нөхөгдөх зардал нь бүтээн байгуулалт, үйл ажиллагаа, татан буулгалтын зардал зэрэг 4 нийлбэрээс өртөг нөхөгдөх зардал баталгаажих асуудал байгаа. Үүнтэй холбоотой дүгнэлт гарч байгаа юм. Хугацааг хайгуулын ажлын зардлын хугацаатай л холбож яриад байгаа. Газрын тосны тухай хуулийн *******8.-д тодорхой зааж өгсөн. Хайгуулын ажлын төлөвлөгөө, төслийн хугацааг төсвийн хугацааг хуанлийн жилээр тооцно гэж зааж өгсөн. Гэрээт жилээр тооцоорой гэсэн үг байхгүй. Яагаад гэрээлэгч компани ашигт малтмал дээр очиж төлөвлөгөө батлуулаад байгаа юм. Би энэ жил ийм гэрээ, ийм ажил хийнэ гэж батлуулж байгаа. Гэтэл хайгуулын ажлын төлөвлөгөөгөө төсвөө хуанлийн жилээр тооцоод батлуулаарай хуульд заасан байна. Гэрээлэгч гэрээт жилээр тооцож, гэрээний дагуу явна гэж хууль зөрчиж байгаа нэг хэлбэр юм. Яагаад хайгуулын ажлын зардлын доод хэмжээ гэдэг ойлголт гаргаж ирсэн бэ гэхээр гэрээлэгчид үүрэг хүлээлгэсэн. *******8.*******2 дээр хайгуулын ажлын доод хэмжээг 2 буюу түүнээс дээш удаа гүйцэтгэх үүргээ биелүүлээгүй бол тухайн жилд зарцуулах ёстой мөнгөө зарцуулахгүй бол дараагийн асуудал нь сунгахгүй байх нөхцөл бүрдэх юм. Газрын тосны тухай хуульд санхүү, мэдээ, тайлан гаргах нь цэвэр санхүүтэй холбоотой харилцаа яригдаж байгаа юм. Гэрээлэгч тухайн жилд оруулсан хөрөнгө оруулалт гаргасан зардал нөөц ашигласны төлбөр олборлосон болон борлуулсан газрын тосны хэмжээ улсын болон орон нутгийн төсөвт төлсөн татвар энэ хуулийн 34 дүгээр зүйлд заасан төлбөр урамшуулал үйлчилгээний хөлсний хэмжээг дараа оны ******* дүгээр улиралд багтаан холбогдох төв болон төрийн захиргааны байгууллагад хүргүүлж олон нийтэд мэдээлнэ. 36.******* дээр нь заагаад өгсөн. 36.2 дээр гэрээлэгч нь тусгай зөвшөөрөлтэй талбайд хийгдэж байгаа газрын тостой холбогдсон бүх үйл ажиллагааг Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулиар хийнэ гэж заагаад өгсөн. Энэ бүх процесс журамтай эргээд холбогдож байгаа юм. Журамтай яаж эргэж холбогдоод байгаа гэхээр зэрэг бүртгэл тооцооны журам дээр тодорхой заагаад өгсөн.

Газрын тосны бүртгэл тооцооны журам *******8 дээр санхүүгийн жил гэж аж ахуйн нэгж байгууллагын санхүүгийн тайлангийн жил буюу тухайн оны 0******* дүгээр сарын 0*******-ний өдрөөс эхэлж *******2 дугаар сарын 3*******-ний өдрөөр дуусгавар болно гэж санхүүгийн жилийг зааж өгсөн. Гэтэл гэрээлэгчид хайгуулын ажлын зардлаа л ярина гээд байгаа юм. Яагаад санхүүгийн тайлангийн жил дээр тайлагнаж байгаа. Хайгуулын ажлын зардлаа яаж тусад нь тайлагнах гэж байгаа юм. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний .3.3-ыг хэлээд байгаа. Төлөвлөгөөт төсвийг хуанлийн жилээр тооцно гэдгийг бас энэ журам дээр зааж өгсөн. Энэ бүх процессууд явж байхад өнөөдөр бид гэрээт жилээр тооцно гэж өөрсдийн үзэл бодлоор явж байгаад хариуцагчийн хувьд хууль зөрчих процесс эхэлж байна гэж үзэж байна. Хуулийг хэн нэгэн этгээд өөрт ашигтайгаар тайлбарлах зүйл байхгүй. Бид зөвхөн хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Хуулийн тайлбарыг дээд шүүхээс гаргах байх гэж үзэж байна. Нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд ******* ХХК-д хамаарах 5*******,230 ам.доллартой холбоотой хэсэг түрүүн хэлсэн төлөвлөгөөт төсвийн хуанлийн жилээр тооцохоор заасан. Хуанлийн жил нь гэрээний дагуу заасан 0******* дүгээр сарын 0*******-ний өдрөөс *******2 дугаар сарын 3*******-ний өдрөөр тооцохоор заасан байгаа. Ашигт малтмал газар тосны газар болон ******* ХХК-ийн хооронд 2020 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр таван толгой 33 дугаар талбайд нүүрсний давхрын метан хайгуул ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхлэх талаар байгуулсан бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний 2.*******.*******2-т хайгуулын ажлын доод хэмжээ гэж тодорхойлоод зааж өгсөн. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний в-д заасан хүснэгтээр харуулсан зардал байгаа. ******* ХХК нь 202******* онд газрын тосны хайгуулын ажлын зардалд *******,,89 ам.доллар зарцуулах төлөвлөгөө төсвийг Ашигт малтмал газрын тосны газраар батлуулж 93, ам.долларын гүйцэтгэлтэйгээр тайлагнасан байдаг. Үндсэндээ тухайн 202******* оны тасалбар болгосон санхүүгийн тайлангаар тайлагнасан байдаг. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний в-ийн хайгуулын ажлын *******0 жилийн хугацаанд 3 үе шаттай хэрэгжүүлэхээр тооцсон. 202******* онд ******* сая ам.доллар зарцуулахаар гэрээнд тусгасан байсан. Ашигт малтмалын газраас гаргасан аудитын дүгнэлтээр 202******* онд нь ,0 ам.долларыг баталгаажуулсан байгаа. Энэ баталгаажуулалтаас ******* сая ам.долларын зөрүүгээр 5*******,230 ам.доллар төлөх ёстой байсан гэдэг асуудлаар акт тавьсан. Хийгээгүй ажлын мөнгийг төлүүлэх гээд, хийсэн ажлын мөнгийг одоо төлүүлэх гээд байна гэж яриад байна. Зарцуулах ёстой байсан хөрөнгөд ямар ажил хийх нь өөрсдийн асуудал байсан. Нарийн ярих юм бол ******* сая ам.доллар төлөвлөлтийн гүйцэтгэл нь ******* сая доллар нь дотор нь орсон явж байгаа юм. ******* сая ам.долларт юу хийж яах нь ямар асуудал байсан юм. Эхлээд ******* сая ам.долларын төлөвлөгөө батлагдсан. Нэмэлтээр 202******* оны *******0 дугаар сарын *******4-ний өдөр нэмэлт төлөвлөгөө батлуулаад ам.доллар билүү нэмээд ******* сая ам.долларын асуудлаар төлөвлөгөө үндсэндээ тодотгол хийж дахиж батлуулсан. Хугацааны хувьд ийм процесс явж байгаа. 5*******,230 ам.долларыг үндсэндээ зарцуулаагүй учраас гэрээнд заасны дагуу холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу буцаад улсын төсөвт төвлөрүүлэх үүрэгтэй гэсэн нэгдэх албан шаардлагын хувьд ийм байна.

Хоёр дахь актын хувьд 25 гэсэн албан шаардлага байгаа. Үүнээс бол *******58 ам.доллар гэсэн дүнг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан байсан. Монгол улсын ерөнхий аудиторын 2020 оны *******06 дугаар тушаалаар батлагдсан Төрийн аудитын байгууллагаас аудит хийх журмын *******6.4-д аудитын баг, аудитын зорилго, зорилт, хамрах үүрээг аудитын эрсдэл, аудитад ангилах арга зүй шалгуур үзүүлэлт зэргийг тусгасан. Нийцлийн аудитын төлөвлөгөө хөтөлбөрийг боловсруулж ерөнхий аудитораар батлуулж хэрэгжүүлсэн. Аудитор шалгах асуудлын шинжилгээний *******.2.******* дээр гэрээлэгч хууль тогтоомж бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр хүлээсэн байгаль орчны чиглэлээрх үүргээ хэрэгжүүлсэн эсэх гэсэн асуудлын хүрээнд холбогдох шалгалтыг хийсэн. Газрын тосны тухай хуулийн **************.2.9 дээр байгаль орчныг нөхөн сэргээх үүргээ бүрэн гүйцэт биелүүлэх хайгуул ашиглалтын барилга байгууламжийг татан буулгах баталгаа болон тухайн жилийн хайгуулын ажлын хөрөнгө оруулалтын 3 хувь буюу ашиглалтын үед гэрээлэгч ноогдох газрын тосны ******* хувьтай тэнцэх мөнгөн хөрөнгийг жил бүр төлөвлөгөө батлуулснаас хойш 60 хоногийн дотор Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа банканд байршуулна гэсэн заалтаа зөрчсөн байна гэдэг шаардлага тавьсан. ******* ХХК нь 202******* онд 39,*******08 ам.доллар байршуулах байснаас 3*******,950 ам.доллар буюу ,*******58 ам.долларыг дутуу байршуулсан асуудал байгаа. Үүнийг гүйцэт байршуулах ёстой гэдгээр төлбөрийн акт тавьж ,*******58 ам.доллар дээр төлбөрийн акт тавьсан. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох үндэслэлтэй гэж үзэж байна” гэв.

 

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх нэхэмжлэл, түүний үндэслэл, түүнд хавсаргасан нотлох баримтууд, хариуцагч, түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн тайлбар, хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг судлан үзэж, дараах үндэслэлээр нэхэмжлэгчийн гаргасан нэхэмжлэлийн зарим хэсгийг хангаж, үлдэх хэсгийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ.

*******.Нэхэмжлэгч ******* ХХК-иас маргаан бүхий актыг эс зөвшөөрч дараах үндэслэлээр маргасан.

*******.*******. ... Хуульд зааснаар хайгуулын ажлын доод хэмжээ болон өртөг нөхөгдөх зардал ялгаатай, аудитын байгууллага зөвхөн өртөг нөхөгдөх зардлыг баталгаажуулах ёстой.

*******.2.Гэрээлэгч хайгуулын ажлын доод хэмжээг Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээнд заасны дагуу хангасан. Тиймээс *******54,4*******0 ам.долларыг төлүүлэх шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. *******54,4*******0.00 ам.долларыг гаргуулахаар шийдвэрлэхдээ хайгуулын ажлын доод хэмжээг өртөг нөхөгдөх зардалтай давхцуулж, хольж ойлгоод байгаа учраас зөрүү гарсан.

*******.3.Зарим гүйлгээг гадаадын банкаар дамжуулж хийсэн учраас үүнийг өртөг нөхөгдөх зардалд тооцохгүй, төлөвлөгөөнд заасан төсвөө хэтрүүлсэн учраас тооцохгүй гэх мэт байдлаар хасаж тооцсон. Хассан дүнгээ хайгуулын ажлын доод хэмжээгээ хангаагүй байна гэж ойлгож хасаж байгаа нь үндэслэлгүй ... гэх агуулгаар маргаж байна.

2.Хариуцагчийн зүгээс хайгуулын ажлын зардлыг Газрын тосны тухай хуулийн ******* 4.*******.8-д заасан үйл ажиллагаагаар ойлгоно. Хайгуулын ажил нь өртөг нөхөгдөх зардлын ганцхан бүрдэл хэсэг юм. Өртөг нөхөгдөх зардал нь бүтээн байгуулалт, үйл ажиллагаа, татан буулгалтын зардал зэрэг 4 нийлбэрээс өртөг нөхөгдөх зардал баталгаажих асуудал байгаа. Үүнтэй холбоотой дүгнэлт гарч байгаа юм. Хайгуулын ажлын төлөвлөгөө, төслийн хугацааг төсвийн хугацааг хуанлийн жилээр тооцно гэж заасан хугацаанд 5*******,230 ам.долларыг зарцуулаагүй учраас гэрээнд заасны дагуу холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу буцаад улсын төсөвт төвлөрүүлэх үүрэгтэй. Хоёр дахь актын хувьд тухайн жилийн хайгуулын ажлын хөрөнгө оруулалтын 3 хувь буюу ашиглалтын үед гэрээлэгч ноогдох газрын тосны ******* хувьтай тэнцэх мөнгөн хөрөнгийг 202******* онд 39,*******08 ам.доллар байршуулах байснаас 3*******,950 ам.доллар буюу ,*******58 ам.долларыг дутуу байршуулсан гэж маргажээ.

3.Үндэсний аудитын газрын Төлбөрийн акт барагдуулах тухай 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн ******* дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,0*******9,*******5.00 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...5*******, ам.доллар, хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд.

3.*******. Ашигт малтмал газрын тосны газар, Эрдэнэс метан ХХК хооронд 2020 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр "Таван толгой-ХХХІІІ" талбайд нүүрсний давхаргын метан хийн хайгуул, ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхлэх талаар байгуулсан.     

Уг Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний 2.*******.*******2-т "хайгуулын ажлын доод хэмжээ гэж энэхүү гэрээний .2-т заасан хайгуулын ажил ...гүйцэтгэх ажлыг" гэж, .2.*******. Гэрээлэгч нь энэхүү гэрээний хавсралт "В"-д тодорхойлсноос багагүй хэмжээний ажлыг жил бүр хийж гүйцэтгэнэ; ... .2.3-т "Тухайн талбайн геологийн нөхцөл, хайгуулын ажлын үр дүнгээс шалтгаалан ажлын доод хэмжээний нэр төрөл өөрчлөгдөж болох боловч төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ өөрчлөгдөхгүй." гэж, гэрээний хавсралт "В"-д Хайгуулын ажлыг *******0 жилийн хугацаанд 3 үе шаттай гүйцэтгэхээр жил тус бүрээр хэмжээг тогтоож хайгуулын ажлын доод хэмжээг ******* дэх жил буюу 202******* онд *******,,.0 ам.доллар байхаар тусган баталсан.

3.2.Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний в-д заасан зардалд ******* ХХК нь 202******* онд газрын тосны хайгуулын ажлын зардалд *******,,89 ам.доллар зарцуулах төлөвлөгөө төсвийг батлуулж, 93,. ам.долларын гүйцэтгэлтэйгээр тайлагнасан бөгөөд тус компани нь 202******* онд ,0.0 ам долларын өртөг нөхөгдөх зардлыг зарцуулсныг Ашигт малтмал газрын тосны газраар баталгаажуулсан нь Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний "В"-д заасан дүнгээс 5*******, ам.долларыг дутуу зарцуулсан гэж хариуцагч буруутгасан.

3.3.Маргаан бүхий аудитын дүгнэлтээр Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний дугаар зүйлийн .3.3-т "Гэрээлэгч нь тухайн жилд гүйцэтгэх хайгуулын ажлын доод хэмжээг гүйцэтгээгүй тохиолдолд Газрын тосны тухай хуулийн дагуу хариуцлага хүлээхээс гадна гүйцэтгэсэн ажилд ногдох зарцуулагдаагүй хөрөнгийг тухайн гэрээт жил дууссанаас хойш 30 хоногийн дотор Төрийн захиргааны байгууллагад төлнө" гэж заасныг үндэслэн 202******* онд хайгуулын ажлын доод хэмжээг дутуу гүйцэтгэсэн ******* ХХК-д  "...5*******, ам.долларыг нөхөн төлүүлэхээр тогтоосон нь үндэслэлтэй байна.

3.4. Газрын тосны тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.*******-д “Газрын тосны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага анхан шатны баримтад үндэслэн гэрээлэгчийн батлагдсан төлөвлөгөө, төсвийн дагуу гүйцэтгэсэн ажил, хөрөнгө оруулалт, өртөг нөхөгдсөн болон нөхөгдөх зардлын хэмжээ, газрын тосны экспорт, борлуулалтын орлогын тооцоо, хуваарилалтын болон санхүүгийн тайланг хянан шалгаж, дүгнэлт гаргасан тайлангаа төрийн аудитын байгууллагад хүргүүлнэ.” гэж, мөн зүйлийн 3.2-т “Энэ хуулийн 3.*******-д заасны дагуу төрийн захиргааны байгууллагаас ирүүлсэн тайлан, дүгнэлтэд төрийн аудитын байгууллага аудит хийж, баталгаажуулна.” гэж тус тус зохицуулжээ.

3.5.Тодруулбал, Өртөг нөхөгдөх зардал нь дотроо дөрвөн элемент бүхий зардлын нийлбэрээс, тодруулбал, хайгуул, бүтээн байгуулалт, үйл ажиллагаа, татан буулгалтын зардлын нийлбэрээс бүрдэхээр байх бөгөөд уг зардлын нэг элемент болох хайгуулын ажлын зардлыг тодорхойлохдоо газрын тосны орд нээж, нөөцийн хэмжээг тогтоох зорилгоор гүйцэтгэх геологи, геохими, геофизик, өрөмдлөг, олборлолтын туршилтын ажил буюу хайгуулын үйл ажиллагаатай холбогдон гарах зардлыг ойлгохоор хуульчилжээ.

3.6.Хариуцагчаас ******* ХХК-д 5*******,230 ам.доллар төлүүлэхээр тогтоохдоо төлөвлөгөөт төсвийг хуанлийн жилээр тооцохоор заасан бөгөөд хуанлийн жил нь гэрээнд заасны дагуу 0******* дүгээр сарын 0*******-ний өдрөөс *******2 дугаар сарын 3*******-ний өдрөөр тооцохоор Монгол Улсын Засгийн газрын 20*******9 оны *******8 дугаар тогтоолоор баталсан "Газрын тосны бүртгэл, тооцооны журам"-ын дугаар зүйлийн .3 дахь хэсэгт "Ажлын төлөвлөгөө, төсвийн хугацааг хуанлийн жилээр тооцох бөгөөд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулсан өдрөөс хамааруулан эхний жилийн төлөвлөгөө, төсвийг хуанлийн жилд тохируулах асуудлыг ... шийдвэрлэнэ" гэж, мөн гэрээний 2.*******.*******-д "хуанлийн жил гэж аргын тооллын ******* дүгээр сарын 0*******-нд эхэлж, *******2 дугаар сарын 3*******-нд *******/нэг/ жилийг" гэж заасантай нийцсэн байна.

3.. Түүнчлэн Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний .3.3-д гэрээлэгч нь тухайн жилд гүйцэтгэх хайгуулын ажлын доод хэмжээг гүйцэтгээгүй тохиолдолд Газрын тосны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээхээс гадна гүйцэтгээгүй ажилд ногдох зарцуулагдаагүй хөрөнгийг тухайн гэрээт жилд дууссанаас хойш 30 (гуч) хоногийн дотор төрийн захиргааны байгууллагад төлнө гэж заажээ.

3.8. Үүнээс үзэхэд нэхэмжлэгчийн гаргасан 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн ******* дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,0*******9,*******5.00 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...5*******, ам.доллар, хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлага үндэслэлгүй байна.

4. 25/А0*******50046 дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ... ******* ХХК-д хамаарах ...,*******58.0 ам.доллар гэсэн хэсгийг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд.

4.*******. Хариуцагч нар Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр 202******* онд хайгуулын үйл ажиллагаа явуулсан гэрээлэгчийн нийт хөрөнгө оруулалт, өртөг нөхсөн болон нөхөх зардлын хэмжээ, газрын тосны эскпорт, борлуулалтын орлогын тооцоо, хуваарилалтад баталгаажуулалт хийх шалгалтыг хийж, 2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн 25/А0*******50046 дугаар актаар Газрын тосны тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.*******.9-д “... энэ хуулийн 30, 34 дүгээр зүйлд заасан тусгай зөвшөөрөл, төлбөр урамшууллыг хугацаанд нь төсөвт төвлөрүүлэх" гэж заасныг зөрчиж ******* ХХК-иар ,*******58.0 ам.долларыг нөхөн төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

4.2.Дээрх зардал нь  202******* оны төсвийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр нэмж батлуулсан цалин, кемп катеринг, харуул хамгаалалтын зардлын нийт дүн , ам.долларын дүнгээс тооцсон гурван хувь байхаар тооцсон байна.

4.3.Хариуцагчаас ******* ХХК-ийг Газрын тосны тухай хуулийн 9.*******.9-д “газрын тосны борлуулалтын орлогоос Засгийн газарт ногдох орлого, энэ хуулийн 30, 3*******, 34 дүгээр зүйлд заасан төлбөр, урамшууллыг хугацаанд нь төсөвт төвлөрүүлэх”, ************** дүгээр зүйлийн **************.2.9-д "байгаль орчныг нөхөн сэргээх үүргээ бүрэн гүйцэд биелүүлэх, хайгуул, ашиглалтын барилга байгууламжийг татан буулгах баталгаа болгон тухайн жилийн хайгуулын ажлын хөрөнгө оруулалтын гурван хувь, ашиглалтын үед гэрээлэгчид ногдох ашигт газрын тосны нэг хувьтай тэнцэх мөнгөн хөрөнгийг жил бүр төлөвлөгөө батлагдсанаас хойш 60 хоногийн дотор Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулдаг банкны эскроу дансанд байршуулах" үүргээ биелүүлээгүй гэж үзсэн.

4.4.Газрын тосны тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.*******.8-д "хайгуул" гэж газрын тосны орд нээж, нөөцийн хэмжээг тогтоох зорилгоор гүйцэтгэх геологи, геохими, геофизик, өрөмдлөг, олборлолтын туршилтын ажлыг; 4.*******.2."хайгуулын ажлын зардал" гэж энэ хуулийн 4.*******.8-д заасан үйл ажиллагаатай холбогдон гарах зардлыг гэж тус тус тодорхойлсон бөгөөд нэхэмжлэгчээс төсвийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр нэмж батлуулсан цалин, кемп катеринг, харуул хамгаалалтын зардал байна." гэжээ.

4.5.Дээр дурдсан үйл ажиллагаа нь хайгуулын ажлын зардалд хамаарахгүй, харин байгаль орчны буюу хайгуулын ажилд дагалдан гарах үйл ажиллагааны зардлууд болох ажилчдад цалин олгох, кемп, катерингийн үйлчилгээг туслан гүйцэтгэгчээр гүйцэтгүүлэх, харуул хамгаалалт авах ажлуудын зардлын дүнгээс гурван хувь тооцож эскроу дансанд барьцаа байршуулахыг шаардсан хуулийн зохицуулалтад хамааруулах боломжгүй гэж нэхэмжлэгч тайлбарлажээ.

4.6.Уг зөрчлийг Төрийн аудитын тухай хуулийн 2******* дүгээр зүйлийн 2*******.*******-д заасан “Шалгагдагч этгээд хууль тогтоомж, захиргааны хэм хэмжээний болон бусад эрх зүйн акт зөрчсөн, хуулиар хүлээсэн албан үүргээ биелүүлээгүй бол алдаа, зөрчлийг таслан зогсоох, давтан гаргуулахгүй байх талаар байгууллага, албан тушаалтанд албан шаардлага өгнө.” гэж заасны дагуу шийдвэрлэх боломжтой үзэхээр байна.

4..Иймээс ******* ХХК нь байгаль орчны баталгаанд 202******* онд 39,*******08.0 ам.доллар байршуулах байснаас 3*******,950.0 ам.доллар байршуулж ,*******58.0 ам долларын баталгааг эскроу дансанд дутуу байршуулсан гэх зөрчлийг дахин шийдвэрлэх хүртэл 25/А0*******50046 дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ... ******* ХХК-д хамаарах ...,*******58.0 ам.доллар гэсэн хэсгийг ******* сарын хугацаатай түдгэлзүүлэв.

5.Иймд дээр дурдсан үндэслэлүүдээр ******* ХХК-ийн гаргасан “Үндэсний аудитын газрын  2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн ******* дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,0*******9,*******5.00 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...5*******, ам.доллар, гэсэн хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож, 25/А0*******50046 дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ... ******* ХХК-д хамаарах ...,*******58.0 ам.доллар гэсэн хэсгийг дахин шийдвэрлэх хүртэл ******* сарын хугацаатай түдгэлзүүлж шийдвэрлэв.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн *******06 зүйлийн *******06.*******, *******06.3, *******06.3.**************, *******06.3.*******4-т заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

*******.Газрын тосны тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.******* дэх хэсэг, 4.*******.8, 4.*******.2, 4.*******.3******* дэх заалт, дугаар зүйлийн .******* дэх хэсэг, .*******.4 дэх заалт, *******8 дугаар зүйлийн *******8.6, *******8., 3 дугаар зүйлийн 3.*******, 3.2 дахь хэсэгт заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч ******* ХХК-ийн Үндэсний аудитын газрын Аудитын тэргүүлэх аудитор, аудитын менежерт холбогдуулан гаргасан “Үндэсний аудитын газрын  2023 оны *******2 дугаар сарын *******5-ны өдрийн ******* дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ...*******,0*******9,*******5.00 ам.долларыг нөхөн төлүүлж... гэсэн дүнгээс ******* ХХК-д хамаарах ...5*******, ам.доллар, гэсэн хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож, 25/А0*******50046 дугаар актын ТОГТООХ хэсгийн ******* дэх заалтын ... ******* ХХК-д хамаарах ...,*******58.0 ам.доллар гэсэн хэсгийг дахин шийдвэрлэх хүртэл ******* сарын хугацаатай түдгэлзүүлсүгэй.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 4 дугаар зүйлийн 4.*******, 48 дугаар зүйлийн 48.******* дэх хэсэгт зааснаар нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 0 200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн **************4 дүгээр зүйлийн **************4.******* дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авснаас хойш *******4 хоногийн дотор давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

  

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                              Б.АДЪЯАСҮРЭН