“Г” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Татварын ерөнхий газарт

холбогдох захиргааны хэргийн тухай

 

            Монгол Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны захиргааны хэргийн шүүх хуралдааны бүрэлдэхүүн:

            Даргалагч шүүгч:           Ч.Тунгалаг,

            Шүүгчид:                         Л.Атарцэцэг,

                                                    Г.Банзрагч,

                                                    Х.Батсүрэн,

            Илтгэгч шүүгч:               Б.Мөнхтуяа,

            Нарийн бичгийн дарга: Д.Долгордорж,

            Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актыг баталгаажуулахдаа манай компанийн төлсөн, нягтлан бодох бүртгэл, санхүүгийн анхан шатны баримтад тусгагдсан 3,389,105,601.20 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүнг нэмэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоож, уг актын хасагдах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүн дээр дурдсан төгрөгийг нэмж бичихийг хариуцагчид даалгах, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актын 2 дугаар хавсралтын 2009.11.01-2012.12.31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд нөхөн татварт 3,421,897,564 төгрөг ногдуулсан хэсгийг хүчингүй болгуулах”

            Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 128/ШШ2018/0795 дугаар шийдвэр,

            Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2019 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн 221/МА2019/0058 дугаар магадлалтай,

Шүүх хуралдаанд оролцогч: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч М.Б, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Н.М нарыг оролцуулж,

            Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн гомдлыг үндэслэн хэргийг хянан хэлэлцэв.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

            Өмнөх шүүхийн шийдвэр:

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 128/ШШ2018/0795 дугаар шийдвэрээр: Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.2, 11.6, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай /2006 оны/ 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1, 14.4.3, 14.7 дахь хэсгүүдэд заасныг тус тус баримтлан “Г” ХХК-ийн Татварын ерөнхий газарт холбогдуулан гаргасан Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актыг баталгаажуулахдаа манай компанийн төлсөн, нягтлан бодох бүртгэл, санхүүгийн анхан шатны баримтад тусгагдсан 3,389,105,601.20 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүнг нэмэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоож, уг актын хасагдах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүн дээр дурдсан төгрөгийг нэмж бичихийг хариуцагчид даалгах, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актын 2 дугаар хавсралтын 2009.11.01-2012.12.31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд нөхөн татварт 3,421,897,564 төгрөг ногдуулсан хэсгийг хүчингүй болгуулах тухай нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн.

2.  Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2019 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн 221/МА2019/0058 дугаар магадлалаар: Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 128/ШШ2018/0795 дугаар шийдвэрийг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч М.Б-ын давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхиж шийдвэрлэсэн.

Хяналтын журмаар гаргасан гомдол:

3. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн тухайд: Давж заалдах шатны шүүх нь нэхэмжлэгчийн хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотой гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэл, давж заалдах гомдлын талаар огт дүгнэлт хийгээгүй орхигдуулсан буюу магадлалд үүнтэй холбоотой нэг үг, үсэг ч байхгүй. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн зүгээс хамтран хариуцагчаар тухайн захиргааны актыг гаргасан татварын улсын байцаагчдыг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцуулах хүсэлтийг гаргасан ба уг хүсэлтийг анхан шатны шүүх ямар нэгэн байдлаар шийдвэрлээгүй хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн зүгээс 2018 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлж, нэхэмжлэлийн 1 дүгээр шаардлагаа “...3,389.105,601.20 төгрөг гэснийг 3,407,964,738 төгрөг” гэж өөрчилсөн байхад уг өөрчлөгдсөн дүнгээр биш анхны байдлаар анхан шатны шүүх шийдвэртээ тусгаж, шийдвэрлэх замаар алдаатай шийдвэр гаргасан. Энэ талаар давж заалдах журмаар гомдол гаргасан боловч давж заалдах шатны шүүх анхан шатны шүүхийн алдааг залруулаагүй.

4. Шүүхийн шийдвэр үндэслэл бүхий байх шаардлагыг хангаагүй тухайд: Анхан шатны шүүхээс “Г” ХХК-ийн хайгуулын ажилд зориулсан буюу 3,389,105,601.20 төгрөгийн худалдан авалт нь үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд хамаарахгүй гэсэн дүгнэлтийг хийж нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосон. Харин давж заалдах шатны шүүхийн Магадлалын хянавал хэсгийн 3 дугаар догол мөрөнд: “нэхэмжлэгч Г ХХК-ийг хайгуулын үйл ажиллагааны үр дүнд нэмүү өртөг бүтээсэн татвар ногдох бараа бусдад борлуулаагүй, ажил үйлчилгээ эрхлээгүй гэж үзэж, тус хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14.1.1-д заасны дагуу хасалт хийх боломжгүй гэж дүгнэсэн нь үндэслэл бүхий байна” гэжээ. Энэхүү дүгнэлтийг бид хүлээн зөвшөөрөхгүй байна.

5. Маргаан бүхий актын бусад гэх мөрөнд бичигдсэн 3,389,105,601.20 төгрөг нь хайгуулын болон ашигт малтмалын ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болохыг нотолсон нотлох баримт хавтаст хэрэгт байхгүй. Маргаан бүхий актын 1-р хавсралт болох Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийг баталгаажуулсан тооцоо /х.х 54-88-р тал/ гэх хүснэгтээс харахад ямар бараа материал, ажил үйлчилгээг худалдан авсан болох нь тодорхойгүй. Ямар бараа, ажил үйлчилгээг ямар зорилгоор худалдан авсныг нь татварын хяналт шалгалтаар тодорхой тогтоогоогүй хэрнээ зөвхөн томоохон борлуулагч хуулийн этгээдүүдээр нь худалдан авалтын төрлийг таамгаар тодорхойлон түүвэрлэсэн нь бодит байдалтай нийцээгүй. Нөгөө талаас маргаан бүхий актын хайгуулын ажилд зориулсан худалдан авалт гэдгийг нотлох баримт ч хавтаст хэрэгт байхгүй. Энэ асуудлыг давж заалдах болон хяналтын шатны шүүх зөвхөн нотлох баримтаа зохигчид шүүхэд гаргаж өгөөгүй гэдэг шалтгаанаар хандахгүйгээр хэргийн үнэн мөнийг олоход чиглэх ёстой гэж үзэж байна. Иймд хэргийг үнэн зөв үндэслэл бүхий шийдвэрлэхэд шаардлагатай нотлох баримтуудыг шүүх цуглуулах үүргээ хангалттай зохих ёсоор хэрэгжүүлээгүй тул хэргийг анхан шатны шүүх рүү буцаалгах хүсэлтэй байна.

6. “Г” ХХК нь дан ганц ашигт малтмалын хайгуулын үйл ажиллагаа явуулдаггүй, ашиглалтын хэд хэдэн тусгай зөвшөөрөл бүхий хуулийн этгээд юм. Энэ талаар хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн тайлбарт /х.х-ийн 100-р талд/ “Г ХХК нь шалгагдах хугацаанд хайгуулын үйл ажиллагаа болон зөвхөн орон нутгийн хэрэглээнд зориулж олборлолт хийсэн байдаг. Говь-Алтай аймгийн Чандмань сум болон Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумдуудад МҮ11965, МҮ12728, МҮ14217, МҮ17057, МҮ17060, МҮ17061, МҮ17062, МҮ17438 ашиглалтын лицензтэй бөгөөд орон нутгийн өвлийн бэлтгэлд зориулж багахан хэмжээний олборлолт хийсэн байсан. “Орон нутгийн хэрэгцээнд зориулан олборлохтой холбогдон гарсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлт болох 170,852,560 төгрөгийг буцаан олгохоор баталгаажуулсан…” гэснээр нотлогддог. Үүнээс дүгнэхэд л нэхэмжлэгч нь дээрх худалдан авалтыг дан ганц хайгуулын үйл ажиллагаанд зориулаагүй болохыг харж болно. 

7. Хууль хэрэглээний тухайд: Давж заалдах шатны шүүхийн магадлалын хянавал хэсэгт дурдсанаар “... Нөгөөтэйгүүр, татвар төлөгч нь Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1-д “татвар ногдох зүйл, татвараа үнэн зөв тодорхойлж, тогтоосон хугацаанд төлөх” гэж зааснаар татвараа үнэн зөв, санхүүгийн баримтад үндэслэн тайлагнах үүрэгтэй. Гэтэл нэхэмжлэгчийн маргаж байгаа нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбогдох нотлох баримт байхгүй, энэ талаарх нотлох баримтыг нэхэмжлэгч өөрөө шүүхэд гараагүй зэргээс үзэхэд Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 дугаар актын 2 дугаар хавсралтын 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд нөхөн татвар 3.421.897.564 төгрөг ногдуулсан хэсгийг хүчингүй болгуулах үндэслэл тогтоогдохгүй байна гэж үзсэн нь Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-т “Захиргааны хэргийн шүүх хэргийн нөхцөл байдлыг тодруулах, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нотлох баримт цуглуулах, үнэлэх ажиллагааг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй бөгөөд хэргийн оролцогчийг татан оролцуулна” гэж заасныг зөрчсөн гэж үзэж байна.

8. Анхан шатны шүүх болон давж заалдах шатны шүүх Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.2-т “Татвар, алданги, торгуулийн өрийг төлөхөд хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарахгүй” 11.6-д “татварын хяналт шалгалтын явцад нөхөн төлүүлэхээр тогтоосон татвар болон алданги, торгуулийн хөөн хэлэлцэх хугацааг татварын улсын байцаагчийн тогтоосон акт хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн тоолно” гэж заасан байх тул нэхэмжлэгчийн энэ шаардлагыг хангах үндэслэлгүй гэж хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн. Тодруулбал: Татварын ерөнхий хуулийн 11.1-д “Татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил байх...” гэж маш тодорхой заасан. Энэ нь уг хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн тохиолдолд нөхөн татвар, алданги, торгууль ногдуулж болохгүй тухай зохицуулалт. Харин Татварын ерөнхий хуулийн 11.6-д “татварын хяналт шалгалтын явцад нөхөн төлүүлэхээр тогтоосон татвар болон алданги, торгуулийн хөөн хэлэлцэх хугацааг татварын улсын байцаагчийн тогтоосон акт хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн тоолно” гэж заасан нь Татварын ерөнхий хуулийн 11.1-д заасан “татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил” гэх хугацааны дотор хяналт шалгалтын актаар тогтоосон татвар, алданги, торгуулийг төсөвт төлүүлэхтэй холбоотой хөөн хэлэлцэх хугацааг зохицуулсан зохицуулалт бөгөөд хэрвээ анхан шатны шүүхийн шийдвэр, давж заалдах магадлалд дүгнэсэнчлэн Татварын ерөнхий хуулийн 11.6 дахь заалтыг тайлбарлавал Татварын ерөнхий хуулийн 11.1 дэх заалт байх шаардлагагүй юм.

9. 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн маргаан бүхий актаар татвар төлөгч “Г” ХХК-ийн 2009 оны 11 сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын төлөлт, ногдуулалт, тайланд хяналт шалгаж хийж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14.4-т заасны дагуу хасагдахгүй зардлыг хассан гэх 34.660.938.270 төгрөгийн зөрчилд 3.466.093.827.10 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулсан. Үүний 3.407.964.738 төгрөгийн нөхөн татвар нь 2009 оны 11 сарын 01-ний өдрөөс 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацааны буюу Татварын ерөнхий хуулийн 11.1-д зааснаар хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн онуудад хамаарч байгаа юм. Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1-д “Татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил байх бөгөөд Монгол Улсын Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа татварын хууль тогтоомжид хамаарахгүй” гээд тус хуулийн 11.3 дугаар зүйлд “...хөөн хэлэлцэх хугацааг дараах байдлаар тоолж эхэлнэ”, 11.3.2-т “тайланг сар, улирал бүр гаргаж татвар төлөхөөр хуульд заасан татварын төрлийн хувьд тухайн жилийн 12 дугаар сарын буюу жилийн эцсийн татварын тайлан гаргаж, татвараа төлж дууссан байх ёстой өдрийн дараагийн ажлын өдрөөс” гэж заасан.

10. Иймд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч нь уг албан татварын тайланг сар бүр тайлагнадаг ба Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16.1-д “... дараа сарын 10-ны өдрийн дотор тайлангаа тушааж, албан татвараа төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлнэ” гэж заасан тул 2009 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2010 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс, 2010 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2011 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс, 2011 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2012 оны 01 дүгээр сарын 11-ний, 2012 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2013 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс, 2013 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2014 оны 1 дүгээр сарын 13-ны /дараагийн ажлын өдөр/ өдрөөс тус тус эхэлж тоолох ёстой ба үүнээс дүгнэвэл 2009, 2010, 2011, 2012 онуудын нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жилийг тоолоход 2015 оны 01 сарын 11-ний өдрөөс 2018 оны 01 сарын 11-ний өдрөөр шатлан дуусгавар болсон байна. Харин 2013 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа 2019 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдөр дуусгавар болох тул 2013-2015 оны хувьд хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтрээгүй байна. Гэтэл анхан болон давж заалдах шатны шүүх “НӨАТ-ын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулах хугацааг өөрөө тодорхойлж Татварын албанд хүсэлт гаргасан учраас хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн гэх гомдлыг хүлээж авахгүй гэх агуулгатай дүгнэлт хуулийн үндэслэлгүй байна.

11. Татварын ерөнхий хуулийн 11.1-д зааснаар татварын эрх зүйн харилцаанд Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарахгүй бөгөөд хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдсан үндэслэл бүрдээгүй. Нөгөө талаас хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтэрсэнд нэхэмжлэгч байгууллага буруугүй ба Татварын албаны хөнгөн шуурхай байдлаас болсон нь хавтаст хэрэгт авагдсан баримтуудаар нотлогддог. Татварын эрх зүйн харилцаанд татвар төлөгч өөрөө орлого, зарлага, төсөвт төлөх албан татварын ногдлоо тайлангаараа тодорхойлж, татвар төлөгчийн гаргасан тайланг татварын алба хүлээж аваад баталгаажуулдаг систем үйлчилдэг. Татварын ерөнхий хуулийн 46.3-т “Татварын алба.татварын улсын байцаагч нь тайланг хүлээн авахдаа дараах хангасан эсэхийг хянана”: 46.3.1-т Хуулийн этгээдийн хувьд нягтлан бодох бүртгэл, хувь хүний хувьд орлого, татварын бүртгэлийн дэвтрийг үндэслэн тайлангаа үнэн зөв гаргасан эсэх, 46.4.3-д Тайланд тусгасан татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийг хууль тогтоомжид нийцүүлэн тооцож тодорхойлсон эсэх 46.5.4-д Тайланд тусгасан татварын өр, илүү төлөлтийн дүн нь татварын албаны бүртгэлтэй тохирч буй эсэх гэж тус тус заасан. Татвар төлөгчийн гаргасан тайланг харьяа татварын албан хүлээн авч баталгаажуулж ирсэн хэрнээ хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсний дараа зөрчил байна гэж үзэж нөхөн татвар ногдуулсан үндэслэлгүй гэж үзэж байна.

12. Анхан шатны шүүх хэргийг үндэслэл бүхий шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нотлох баримт цуглуулах үүргээ хангалттай хэрэгжүүлээгүй, хэт нэг талыг барьж нотлох баримтгүйгээр маргаан бүхий актын тооцооллыг үнэн зөв гэж дүгнэсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн тул шүүхийн шийдвэр хууль ёсны болон үндэслэл бүхий байх шаардлагыг хангаагүй гэж үзэж байна. Иймд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 12 дугааг сарын 10-ны өдрийн 128/ШШ2018/0795 дугаар шийдвэр, 2019 оны 1 дүгээр сарын 30-ны өдрийн 221/МА2019/0058 дугаар магадлалыг тус хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр анхан шатны шүүхээр хэлэлцүүлэхээр буцааж өгнө үү.

ХЯНАВАЛ:

13. Анхан болон давж заалдах шатны шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчөөгүй, шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх хуулийн шаардлагад нийцсэн тул шийдвэр, магадлалыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэв.

14. Татварын ерөнхий газрын УТОХГ-ын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нар нь “Г” ХХК-ийн 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг санхүүгийн баримтанд үндэслэн шалгаж, 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актаар, суудлын авто машин, түүний эд анги сэлбэгт төлсөн НӨАТ-ын 66,071,678.70 төгрөг, хувьдаа болон ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулж авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ын 16,567,771.60 төгрөг, “бусад” хэсэгт бичигдсэн НӨАТ-ын 3,389,105,601.20 төгрөгийг тус тус төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцох үндэслэлгүй гэж дүгнэн, тус компанийн 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар төсвөөс буцаан авах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үлдэгдлийг 170,852,560.89 төгрөгөөр, төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үлдэгдлийг 0.00 төгрөгөөр баталгаажуулжээ.

15. Нэхэмжлэгч “Г” ХХК нь маргаан бүхий 211800016 тоот актын “бусад” хэсэгт бичигдсэн 3,389,105,601.20 төгрөгт холбогдох хэсгийг эс зөвшөөрч, “...НӨАТ-ын тайлант хугацаанд ашигт малтмалын хайгуул, ашиглалтын өмнөх ажилд болон бусад зориулалтаар худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэж тайлагнасан байхад хасч тооцоогүй нь үндэслэлгүй, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-ийг зөрчсөн, хуулийн тодорхой үндэслэлгүйгээр “бусад” гэсэн мөр нэмж оруулан манай компанийн НӨАТ-ын буцаалтын дүнг бууруулсан” гэж маргасан байна.

16. Шүүхүүд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006 оны/-ийн тухайн маргаанд хэрэглэгдэх зүйл, заалтыг зөв тайлбарлан хэрэглэж, тус компанийн хайгуулын ажил болон ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцох үндэслэлгүй гэж дүгнэн, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосон нь дараах үндэслэлээр хуульд нийцжээ. 

17. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д “Иргэн, хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцно: 14.1.1-д үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн;”, 14.4-т “Дараахь бараа, ажил, үйлчилгээг импортлох, худалдаж авахад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг худалдан авагчийн төлөх албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй: ...14.4.3-т энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд зориулж импортлосон болон худалдаж авсан бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж тус тус заасан. 

18. Хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудаас үзэхэд нэхэмжлэгч “Г” ХХК нь ашигт малтмалын хайгуул, ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхэлдэг, Говь-Алтай аймгийн Чандмана сум, Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумдуудад ашигт малтмалын 8 тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг. Нэхэмжлэгчээс 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулахаар 34,660,938,270 төгрөгийн худалдан авалт хийсэн гэж тайлагнасны дотор 3,389,105,601.20 төгрөгт холбогдох татварыг ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын явцад үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэж тайлагнажээ.  

19. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д “ашигт малтмал хайх” гэдгийг эрдсийн хуримтлалын байршил, тоо хэмжээг нарийвчлан тогтоох зорилгоор газрын гадаргуу, түүний хэвлийд геологи, хайгуулын судалгаа хийж, түүний нөөц, баялгийг ашиглах боломжийг судлан техник, эдийн засгийн үнэлгээ хийхийг ойлгоно гэж зааснаас үзэхэд хайгуулын үйл ажиллагааг нэмүү өртөг өөртөө шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, борлуулахад чиглэгдсэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлсэн гэж үзэхгүй, өөрөөр хэлбэл хайгуулын үйл ажиллагаа эрхлэгч нь тухайн хайгуулын үйл ажиллагааг явуулахад зориулан худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнийхээ эцсийн хэрэглэгч болохоор байна.

20. Иймд анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн, нэхэмжлэгч “Г” ХХК нь хайгуулын үйл ажиллагааны үр дүнд нэмүү өртөг бүтээсэн татвар ногдох бараа худалдан борлуулаагүй, ажил үйлчилгээ эрхлээгүй тул түүний өөрийн компанийн хайгуулын үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-д заасан “үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээ” гэж үзэж, хасч тооцохгүй гэсэн дүгнэлт үндэслэлтэй.  

21. Түүнчлэн шүүхүүд, нэхэмжлэгч компанийн ашиглалтын үйл ажиллагааны үр дүнд олборлосон уул уурхайн бүтээгдэхүүн болох нүүрс нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.16-д зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөнө, эсвэл 12 дугаар зүйлийн 12.1.7-д зааснаар татваргүй /НӨАТ/ тул мөн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4.3-т заасныг үндэслэн татварын хасалт хийгдэхгүй, тодруулбал нэхэмжлэгчийн ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг улсын төсөвт төлөх албан татварын нийт дүнгээс хасах үндэслэлгүй гэж мөн зөв дүгнэжээ.   

22. Харин маргаан бүхий актын 2 дугаар хавсралтаар “Г” ХХК-д хийсэн татварын хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчил, ногдуулсан төлбөрийн тооцоог задаргаагаар харуулсан, маргаан бүхий актаар компанийн төсвөөс буцаан авах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үлдэгдлийг 170,852,560.89 төгрөгөөр, төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үлдэгдлийг 0.00 төгрөгөөр баталгаажуулсан байхад нэхэмжлэгчээс актын 2 дугаар хавсралтаар нөхөн татварт 3,421,897,564 төгрөг ногдуулсан гэж буруу ойлгож, уг төлбөрийг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан нь үндэслэлгүй юм.

23. Иймээс нэхэмжлэгч “Г” ХХК-ийн компанийн хайгуулын ажил болон ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн 3,389,105,601.20 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцохгүй гэж үзсэн татварын улсын байцаагч нарын 211800016 тоот акт нь хуулийн дээрх зүйл, заалтуудад нийцсэн, шүүхээс маргаан бүхий актын улмаас нэхэмжлэгч хуулийн этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдөөгүй гэж үзэж нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосныг буруутгах үндэсгүй байна.

24. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн “хөөн хэлэлцэх хугацааны талаар шүүх буруу дүгнэлт хийсэн, хуулийг буруу тайлбарлан хэрэглэсэн” гэсэн гомдол үндэслэлгүй. Учир нь Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.2-т “Татвар, алданги, торгуулийн өрийг төлөхөд хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарахгүй”, 11.6-д “татварын хяналт шалгалтын явцад нөхөн төлүүлэхээр тогтоосон татвар болон алданги, торгуулийн хөөн хэлэлцэх хугацааг татварын улсын байцаагчийн тогтоосон акт хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн тоолно” гэж тус тус заасан, нэхэмжлэгчээс 2009-2015 оны НӨАТ-ын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулахыг хүсч удаа дараа гомдол, хүсэлт гаргаснаар Татварын ерөнхий газрын УТОХГ-ын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нар нь 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актаар тус компанийн 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар төсвөөс буцаан авах болон төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үлдэгдлийг баталгаажуулсан, иймд 2009-2012 онуудын нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг дуусгавар болсон гэж үзэх үндэслэлгүй байна. 

25. Дээрх үндэслэлүүдээр шийдвэр, магадлалыг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхих нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэлээ.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 127 дугаар зүйлийн 127.1, 127.2.1-д заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 128/ШШ2018/0795 дугаар шийдвэр, Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2019 оны 01 дүгээр сарын 30-ны өдрийн 221/МА2019/0058 дугаар магадлалыг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2 дахь хэсэгт заасныг баримтлан нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг төрийн сангийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

                       

                                    ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                 Ч.ТУНГАЛАГ

                                    ШҮҮГЧ                                                       Б.МӨНХТУЯА