МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч А.Ганзориг даргалж, тус шүүхийн 1 дүгээр танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

          Нэхэмжлэгч: “С*******” ХХК /РД:/,

          Хариуцагч: Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нар,

          Маргааны төрөл: Татварын нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах тухай захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.

          Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Ц*******, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Э.Ж, хариуцагч Ц.Ц, Б.О, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.А, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Э.Түмэндэмбэрэл нар оролцов.

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

          Нэг.Нэхэмжлэлийн шаардлага:

          1.1.Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нарын 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдрийн НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2-т заасан “хий бичилттэй төлбөрийн баримт, падаанаар худалдан авалт хийж зарцуулалт хийсэн мэтээр аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн хасагдах зардалд тооцож, албан татвар ногдох орлогыг бууруулсан зөрчил”-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах.

          Хоёр.Хэргийн үйл баримт, процессын түүхийн талаар:

          2.1.Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нар нь 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл хугацаанд албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж, Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газрын нэмэгдсэн өртгийн албан татварын

хий бичилттэй падаан худалдан авч залруулаагүй татвар төлөгчдийн мэдээллийн дагуу ******* тоот томилолтоор /Хялбаршуулсан - Хэсэгчилсэн/ шалгалтыг хийж, 101,867,876.36 төгрөгийн нөхөн татвар, 40,747,150.54 төгрөгийн торгууль, 52.258.220.56 төгрөгийн алданги, нийт 194.873.247.46 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр шийдвэрлэжээ.

          2.2.Нэхэмжлэгчээс Нийслэлийн татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасны дагуу тус зөвлөлийн 2024 оны 06 дугаар сарын 14-ний өдрийн тогтоолоор НА- дугаар бүхий Нөхөн ногдуулалтын актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэжээ.

          2.3.“С*******” ХХК-иас Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нарын гаргасан 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдрийн НА- дугаар татварын нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулахаар 2024 оны 09 дүгээр сарын 30-ны өдөр нэхэмжлэл гаргасан.

          2.4.Нэхэмжлэгчийн зүгээс “...хяналт шалгалтыг зөвхөн нэг татварын төрлөөр явуулах ёстой байтал хяналт шалгалтыг давхардуулан хийсэн, ...аж ахуйн нэгжийн олсон бодит орлогод татвар ногдуулах хуулийн зохицуулалттай, гэтэл бодит орлого олоогүй байхад татвар ногдуулсан нь үндэслэлгүй, ... Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас хөнгөлөх, чөлөөлөх тухай хууль, Татварын алданги, торгуулиас чөлөөлөх тухай хуульд заасны дагуу аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар болон татварын алданги, торгуулиас чөлөөлөгдөх байсан, ...тооцооллын хувьд алдаатай” гэж тайлбарлан маргаж байна.

          2.5.Хариуцагч нарын зүгээс “...татварын хяналт шалгалтыг хууль тогтоомжийн дагуу хийсэн, ...хасагдах зардал бодитой гарсан болох нь ногтлогдоогүй тул татвар төлөх орлогыг бууруулж хууль зөрчсөн болох нь тогтоогдсон, ...татвараа алдаагүй бүрэн зөв тайлагнасан тохиолдолд татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөд хамрагдах ёстой” гэх агуулгаар тайлбарлан маргаж байна.

2.6.Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Ц******* шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “100 айлаас худалдан авалт хийхээр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар /цаашид НӨАТ гэх/ авах уу, НӨАТ-гүй авах уу гэдэг ихэнх нь НӨАТ-гүй байгаа. Тухайн үед манай компани бүх материалаа урдаас авч чадаагүй. Улаанбаатар хотоос, 100 айл худалдааны төвөөс авсан. Тухайн үед цахим систем рүү нэвтрээд эхэлж байсан үе учраас сайн мэдэхгүй байсан. “А” ХХК-с НӨАТ-аа шивсэн байна гэхээр нь би ороод үзсэн гэхдээ зарлагын баримт зэргээ авах гэхэд корона вирус гарчихсан. Ковидын вирус гарсан учраас тухайн үеийнхэн зарлагын баримтыг нь олж авч чадаагүй. 2020 онд гарсан зардал хэдий ч өнгөрсөн онд тухайн байгууллага нь Эрүүгийн цагдаагаар шалгагдсан. Тухайн үед би компанийн үйл ажиллагааг хариуцаж ажиллаж байсан. 500.000.000 төгрөгийн НӨАТ нь ойролцоогоор 10 хувь гэж бодоход 50.000.000 төгрөг тэгэхээр 500.000.000 төгрөгөөс нь 50.000.000 төгрөгийг хасаад 450.000.000 төгрөгөөс нь хүн амын орлогын албан татварыг хасах ёстой гэж бодож байгаа. НӨАТ нь нотлогдоогүй зардал учраас акт тавьчихаж байгаа. Тухайн үед хөл хорио тавигдаагүй байсан бол бид баримтаа олоод авчих боломжтой байсан эдгээрийг харгалзаж хүү, алданги, торгуулийг хасаж өгнө үү гэжээ.

          Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Э.Ж шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг яагаад хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа юм бэ гэхээр татварын нөхөн ногдуулалтын актад дурдсанаар хяналт шалгалт явуулах болсон томилолт зэрэгт дурдсанаар энэхүү хяналт шалгалт нь татвар төлөгчийн эрсдэлийн үнэлгээнд суурилаад хэсэгчилсэн хяналт шалгалтыг оруулсан. Энэхүү хяналт шалгалтын онцлог нь юу бэ гэхээр өмнө гаргасан тайлбартаа Эрсдэлийн удирдлагын газраас эдгээр баримтууд нь өөрөө хий бичилтийн падаан байна гэдэг асуудал байгаа учраас энэ баримтуудын дагуу хэсэгчилсэн шалгалт хийе гэдэг байдлаар шалгалт хийх ёстой байсан. Гэтэл Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын шалгалтыг давхардуулан хийсэн. Өөрөөр хэлбэл хэсэгчилсэн хяналт шалгалтыг явуулах ёстой байтал иж бүрэн хяналт шалгалт хийсэн гэж үзэж байгаа. Тухайн үндэслэлээр бид аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвартай хэсгийг хүчингүй болгуулъя гэдэг байдлаар маргаж байгаа. Хэсэгчилсэн хяналт шалгалтыг явуулж байх үед харин өөр бусад байдлаар энэ хяналт шалгалт өөр татварын асуудал илрэх юм бол Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа явуулах журмын 2.7 дахь хэсэгт зааснаар хэсэгчилсэн хяналт шалгалтын үед илэрсэн зөрчил нь бусад татварын төрөлд нөлөөлж байвал тухайн татварын төрлийг хяналт шалгалтад хамруулах эсвэл бүрэн шалгалт хийх саналыг татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага нь хяналт шалгалтын асуудал хариуцсан нэгжээр дамжуулан татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын эрсдэлийн үйл ажиллагааны асуудлыг хариуцсан нэгжид хүргүүлнэ гэдэг ийм заалттай. Гэтэл хэсэгчлэн хяналт шалгалтын үед аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвартай холбоотой энэ асуудал яригдсан бол дээр дурдсан зөвшөөрлийг авах ёстой байсан. Гэтэл зөвшөөрөл аваагүй нь хяналт шалгалтын хүрээ хязгаараас шалгалтыг хэтрүүлсэн. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд зааснаар татвар холбогдох зардал нь хасагдсаны дараах дүнгээс энэ аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг боддог. Хамгийн бага дүнгээр бодоход л бид нар 509,339,381.81 төгрөгөөс одоо ногдуулчихсан байгаа 97,436,623.73 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар хасагдсаны дараах дүнгээс аж ахуйн нэгжийн бодит орлого үндсэндээ гарч ирнэ. Тэгэхээр үүнээс шалтгаалаад бодогдох ёстой бодолтын хувьд ч алдаатай нөхцөл байдал үүссэн. Түүнчлэн бид 509,339,381.81 төгрөгийн орлого олсон уу гэвэл бид ийм хэмжээний орлого олоогүй. Улсын Их Хурлаас баталсан хоёр хууль байгаа. 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2020 оны 09 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэл 2020 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрөөс 2021 оны 07 дугаар сарын 1-ний өдрийг хүртэл хугацаанд үйлчилсэн хууль байгаа. Тэгэхээр хуулийг хэрэгжүүлж байгаа этгээд нь шүүхийн байгууллага байгаа. Яагаад бид үүнд хамраах ёстой гэж үзээд байна гэхээр тайлагнасан байх ёстой гэдэг энэ зохицуулалтыг хуульд дурдаж байгаа. Бид тайлагнасан уу гэвэл тайлагнасан гэхдээ үүнийг хий бичилттэй падаан гэдгийг бид мэдээгүй. Үүнийг зөрчилтэй байсан гэдгийг хүлээн зөвшөөрөөд би төлөхөө илэрхийлсэн учраас татвараа тайлагнасан гэдэг нөхцөл байдалд хамаарч байгаа” гэв.

Хариуцагч Ц.Ц шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Татварын алба энэхүү хяналт шалгалтыг тусгай, ерөнхий удирдамж, 2024 оны 03 дугаар сарын 06-ны өдрийн чиглэлийг баримталж энэхүү хяналт шалгалтыг хийсэн” гэв.

Хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.А шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа : “...Иж бүрэн хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлд зааснаар 4 жилд хийдэг. Нэхэмжлэгч талын зөрчилтэй холбогдуулаад 2024 оны 02 дугаар сарын 27-ны өдөр Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас ирүүлсэн зөрчилтэй, эрсдэлтэй татвар төлөгчийн жагсаалтаар орж ирсэн мэдээллийн дагуу шалгалт хийгдсэн. Гэхдээ 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусах хүртэл хугацаагаар хийсэн. Тухайн “А*******” ХХК, “Б*******” ХХК-иас яг ямар төрлийн үйл ажиллагааг авчихсан бэ гэдэг нь баримтаар нотлогдох ёстой. Тэгсэн тохиолдолд манайх үүнийг бууруулаад өгч болно. Гэтэл энэ нь нотлогдоогүй. Хяналт шалгалтын явцад татвар төлөгч нь итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, мэргэшсэн зөвлөх оруулаад тухайн үед зардлаа батлах ёстой байсан. Тухайн үед зардлын баримт гарч ирээгүй. Ийм учраас нөхөн ногдуулалтын акт тавигдсан. Татвар төлөгч нар нь хуулиар заасан эрх үүрэгтэйгээр энэхүү хяналт шалгалтад оролцдог. Уг зөрчил нь 2020 оны зөрчил боловч 2024 онд шалгагдсан. Шалгагдахаас өмнө хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам, Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу 7 хоногийн өмнө мэдэгдэж холбогдох баримт бичгүүдийг шаардаж авдаг. Тухайн үед буюу шалгагдаж байх хугацаандаа одоо яриад байгаа асуудлыг баримтжуулж авч ирж өгөх боломж байсан” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

1.Шүүх нэхэмжлэл, түүний үндэслэл, нэхэмжлэгч, хариуцагч, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нарын зүгээс шүүх хуралдааны хэлэлцүүлэг дээр гаргасан тайлбар, хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг судлан үзэж, нэхэмжлэлийн шаардлагад дурдсан Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нарын 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдрийн НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2 дахь заалтыг хариуцагч нараас дахин шинэ акт гаргах хүртэл 3 сарын хугацаатай түдгэлзүүлж шийдвэрлэлээ.

          2.Маргаан бүхий Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нарын 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдрийн НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актаар:

1)нэхэмжлэгч компанид “А*******” ХХК-иас 2020 оны 05 сард 183,798,472.72 төгрөгийн үнийн дүн бүхий хий бичилттэй нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 2 падаанаар, “Б*******” ХХК-иас 2020 оны 12 сард 325,540,909.09 төгрөгийн үнийн дүн бүхий хий бичилттэй нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 6 падаанаар, нийт 509,339,381.81 төгрөгийн үнийн дүн бүхий хий бичилттэй нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 8 падаанаар худалдан авалтын хасалт хийж төсөвт төлөх албан татвараа бууруулсан зөрчил,

2)дээрх 2 компанийн нийт 509,339,381.81 төгрөгийн үнийн дүн бүхий хий бичилттэй төлбөрийн баримт, падаанаар худалдан авалт хийж зарцуулалт хийсэн мэтээр аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн хасагдах зардалд тооцож, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчилд буюу нийт 1,018,678,763.62 төгрөгийн зөрчилд холбогдуулан 101,867,876.36 төгрөгийн нөхөн татвар, 40,747,150.54 төгрөгийн торгууль, 52,258,220.56 төгрөгийн алданги, нийт 194,873,247.46 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр тогтоосон байна.

          3.Нэхэмжлэгчээс Нийслэлийн татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд маргаан бүхий Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2 дахь заалт буюу “хий бичилттэй төлбөрийн баримт, падаанаар худалдан авалт хийж зарцуулалт хийсэн мэтээр аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн хасагдах зардалд тооцож, албан татвар ногдох орлогыг бууруулсан зөрчил”-ийг эс зөвшөөрч хандсан бөгөөд тус зөвлөлийн 2024 оны 06 дугаар сарын 14-ний өдрийн тогтоолоор НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэжээ.

4.Шүүх хуралдааны явцад нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Ц*******аас маргаан бүхий 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдрийн НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 1-д заасан “хий бичилттэй нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 8 падаанаар худалдан авалтын хасалт хийж төсөвт төлөх албан татвараа бууруулсан зөрчил”-ийг хүлээн зөвшөөрч байгаагаа илэрхийлж, 2-т заасан “хий бичилттэй төлбөрийн баримт, падаанаар худалдан авалт хийж зарцуулалт хийсэн мэтээр аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн хасагдах зардалд тооцож, албан татвар ногдох орлогыг бууруулсан зөрчил”-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодруулж, маргасан тул шүүх нэхэмжлэгчийн тодруулсан нэхэмжлэлийн шаардлагын хүрээнд нэхэмжлэгчийн маргаж буй үндэслэлд дараах байдлаар дүгнэлт өгч хэргийг хянан шийдвэрлэв.

5.Нэг.Хяналт шалгалтыг зөвхөн нэг татварын төрлөөр явуулах ёстой байсан гэх үндэслэлийн тухайд:

5.1.Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1-д “Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана”, 41.2-т “Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ”, 41.3-т “Татвар төлөгчийн эрсдэлд үндэслэн хялбаршуулсан хяналт шалгалт хийж болно” гэж тус тус заажээ.

5.2.Татварын ерөнхий газрын даргын 2023 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдрийн ******* дүгээр тушаалын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 2.1-д “Татварын алба Татварын ерөнхий хуулийн 41.4-т заасны дагуу дараах үндэслэлээр татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гээд 2.1.1-д “татвар төлөгчийн эрсдэлийн үнэлгээнд суурилсан;” гэж, 2.4-т “Татварын ерөнхий хуулийн 41.2-т заасны дагуу бүрэн хяналт шалгалтыг бүх төрлийн татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд, хэсэгчилсэн хяналт шалгалтыг нэг буюу хэд хэдэн төрлийн татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хийнэ”, 2.9-д “Энэ журмын 2.1-д заасан хяналт шалгалтыг гүйцэтгэх ажлын цар хүрээнээс хамаарч дараах төрлөөр хийнэ:” гээд 2.9.1-д “энгийн хяналт шалгалт;”, 2.9.2-т “хялбаршуулсан хяналт шалгалт;”, 2.9.3-т “нарийн төвөгтэй хяналт шалгалт;” гэж, 2.12-т “Хялбаршуулсан хяналт шалгалтыг татварын бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сангийн мэдээлэл болон холбогдох бусад мэдээлэлд үндэслэн цахим болон бусад хэлбэрээр хийнэ. Шаардлагатай тохиолдолд татвар төлөгчийг дуудан ирүүлж, ярилцлага хийх, холбогдох баримт материалыг гаргуулан авч болно”, 2.12.1-д “хяналт шалгалтыг татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын нэгжээс ирүүлсэн хяналт шалгалтад хамрагдах татвар төлөгчийн жагсаалтыг үндэслэн энэ журмын 3.6-д заасан томилолт олгогдсоноор хийнэ”, 2.12.2-т “хяналт шалгалт хийх явцад энэ журмын 3.7, 4.4.10, 4.4.11, 4.4.12, 4.4.13-т заасан үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэн зөрчлийг тогтоох шаардлага үүссэн тохиолдолд татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын татварын хяналт шалгалтын асуудал хариуцсан нэгжийн даргад танилцуулна. Хяналт шалгалтын асуудал хариуцсан нэгжийн дарга томилолтод өөрчлөлт оруулах саналыг татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын асуудал хариуцсан нэгжид хүргүүлэн шийдвэрлүүлнэ” гэж тус тус зохицуулжээ.

5.3.Дээрх хууль журмын зохицуулалтаас үзэхэд татварын хяналт шалгалтыг бүх төрлийн татвар, эсхүл хэд хэдэн төрлийн татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд  хяналт шалгалт хийж байгаагаас хамаарч хэлбэрийн хувьд бүрэн, эсхүл хэсэгчлэн гэж, харин хяналт шалгалт хийх цар хүрээнээс хамаарч төрлийн хувьд энгийн, хялбаршуулсан, нарийн төвөгтэй хяналт шалгалт гэж ангилах бөгөөд Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн даргын 2024 оны 03 дугаар сарын 01-ний өдрийн ******* дугаартай томилолтоор “С*******” ХХК-ийн 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс мөн оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болон аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хэсэгчилсэн хэлбэрийн хяналт шалгалтыг хялбаршуулсан байдлаар хариуцагч татварын улсын байцаагч нар хийснийг буруутгах үндэслэлгүй байна.

5.4.Тодруулбал, Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас цахимаар шуудангаар аймаг, дүүрэг, нийслэлийн татварын хэлтэст хүргүүлсэн татварын хяналт шалгалтад хамруулахаар төлөвлөгөө үүсгэхээр шилжүүлсэн татвар төлөгчдийн мэдээлэлд[1] нэхэмжлэгч “С*******” ХХК-тай холбоотой 8 хий бичилтийн падааны талаарх мэдээлэл багтсан байх бөгөөд Татварын ерөнхий газрын 2024 оны 03 дугаар сарын 06-ны өдрийн ******* дугаартай албан бичигт заасан “... Хэрэв татвар төлөгч нь  НӨАТ-ын хий бичилттэй падаанаар төсөвт төлөх НӨАТ-ын бууруулахын зэрэгцээ ААНОАТ-ын зардлаа өсгөсөн байвал НӨАТ, ААНОАТ-ын төрлөөр хялбаршуулсан хэсэгчилсэн байдлаар хийх..” хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа зохион байгуулж ажиллах чиглэл, 2024 оны 02 дугаар сарын 29-ний өдрийн Татварын хяналт шалгалт хийх тусгай удирдамж зэргийг үндэслэн хариуцагч Чингэлтэй дүүргийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нар “С*******” ХХК-д нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болон аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын төрлөөр хяналт шалгалт хийсэн нь дээрх хууль тогтоомжид нийцсэн байна.

5.5.Өөрөөр хэлбэл, дээрх тусгай удирдамж, чиглэлийн дагуу татварын хяналт шалгалтыг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болон аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын төрлөөр хэсэгчилсэн хэлбэрээр хийх бөгөөд хяналт шалгалтын явцад татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын татварын хяналт шалгалтын асуудал хариуцсан нэгжийн даргад татварын хяналт шалгалтын төрлийг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой томилолтод өөрчлөлт оруулах саналыг хүргүүлэх хууль зүйн үндэслэл байхгүй тул нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн гаргасан “татварын хяналт шалгалтыг зөвхөн нэг татварын төрлөөр хийх байсан, холбогдох эрх бүхий этгээдэд татварын хяналт шалгалтын төрлийг нэмэгдүүлэх саналыг хүргүүлээгүй нь хууль бус” гэх тайлбарыг шүүх хүлээн авах боломжгүй.

6.Хоёр.Аж ахуйн нэгжийн олсон бодит орлогод татвар ногдуулах байсан гэх үндэслэлийн тухайд:

6.1.Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1-д “Дараах нөхцөлийг нэгэн зэрэг хангасан зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцно:”, 13.1.3-д “зардал бодитой гарсан бөгөөд Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан баримт болон холбогдох бүртгэлээр баталгаажсан байх”, 13.1.4-т “доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээний зардал Татварын ерөнхий хуулийн 28.5-д заасан дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримт, импортын бараанд татвар ногдуулж, гаалийн байгууллагад төлсөн тухай баримтаар баталгаажсан байх:”, 13.1.4.а-д “энэ хуулийн 5.5.2-т зааснаас бусад албан татвар төлөгчийн үзүүлсэн ажил, үйлчилгээний зардал;”, 13.1.4.б-д “хөдлөх болон үл хөдлөх эд хөрөнгө, биет бус хөрөнгө худалдан авахтай холбогдон гарах зардал” гэж, 16 дугаар зүйлийн 16.1-д “Дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасахгүй:” гээд 16.1.1-д “энэ хуулийн 13.1, 13.2-т заасан нөхцөл, хязгаарыг хангаагүй зардал” гэж тус тус хуульчилжээ.

6.2.Дээрх хуулийн зохицуулалтаас үзэхэд, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас хасагдах зардал нь бодитой гарсан байхыг шаардах бөгөөд энэ нь нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримт болон холбогдох бүртгэл, татвар төлөгчийн борлуулалт хийх тухай бүрд хэрэглэгчийн системээс гаргаж өгсөн дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримтаар нотлогдсон байх нөхцөлтэй, хэрэв энэ нөхцөлийг хангаагүй бол хасагдах зардал нь бодитой гарсан гэж үзэхгүй ба татвар ногдох орлогоос хасахгүй.

6.3.Нэхэмжлэгч “С*******” ХХК нь “А*******” ХХК болон “Б*******” ХХК-тай худалдан авалт хийсэн болохыг нотолсон баримт хэрэгт байхгүй, тухайн компаниудын 2020 онд үйлдсэн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 8 падаан нь хий бичилттэй болохыг нэхэмжлэгчээс хүлээн зөвшөөрсөн буюу дээрх хуульд заасны дагуу бодитой хасагдах зардал гарсан болох нь баримтаар нотлогдохгүй байх тул хариуцагч татварын улсын байцаагч нарын маргаан бүхий НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2-т “С*******” ХХК-ийг “...хий бичилттэй төлбөрийн баримт, падаанаар худалдан авалт хийж зарцуулалт хийсэн мэтээр аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн хасагдах зардалд тооцож, албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан зөрчил” үйлдсэн гэж дүгнэсэн нь үндэслэлтэй байна.

6.4.Тодруулбал, хэрэгт авагдсан нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Ц*******ын банкны депозит дансны дэлгэрэнгүй хуулга нь дангаар дээрх хуульд заасан аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцох зардалд тавигдах шаардлагыг хангахгүй тул уг баримтыг үндэслэн зардал бодитой гарсан гэж үзэж, зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасах үндэслэлгүй.

7.Гурав.Хуулийн дагуу аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар болон татварын алданги, торгуулиас чөлөөлөгдөх байсан гэх үндэслэлийн тухайд:

7.1.2020 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдөр баталсан Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас хөнгөлөх, чөлөөлөх тухай хуулийн 2 дугаар зүйлд “Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 18.2, 18.3, 18.4, 18.5-д заасан албан татвар ногдох орлогын нийт дүн нь өмнөх татварын жилд 1.5 тэрбум төгрөгөөс бага байсан, төрийн болон орон нутгийн өмчит, түүний оролцоотой хуулийн этгээдээс бусад Монгол Улсын хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан албан татвар төлөгчийн 2020 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд олсон орлогод мөн хуулийн 20.1, 20.2.7-д заасны дагуу ногдуулан тайлагнасан аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг чөлөөлөх”-өөр заажээ.

7.2.Энэхүү хуулийн заалтын дагуу албан татвар ногдох орлого /Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 18.2-т заасан/-ын нийт дүн нь өмнөх татварын жилд 1.5 тэрбум төгрөгөөс бага байх, хуулийн этгээд /төрийн болон орон нутгийн өмчит, түүний оролцоотой хуулийн этгээдээс бусад Монгол Улсын хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан албан татвар төлөгч/ нь 2020 онд олсон орлогоо тайлагнасан байх шаардлагыг хангаж байгаа тохиолдолд тухайн хуулийн этгээдийн 2020 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд олсон орлогыг албан татварыг чөлөөлөхөөр байна.

7.3.Нэхэмжлэгч “С*******” ХХК нь 2020 оны аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайланд 2,516,862,559.35 төгрөгийн татвар ногдох орлоготой, 2,506,617,681.49 төгрөгийн татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалтай, 11,494,877.86 төгрөгийн татвар ногдуулах орлоготой, 1,149,487.79 төгрөгийн татвар төлөхөөр тайлагнасан байх бөгөөд хариуцагч талаас тус компанийн өмнөх татварын жилийн татвар ногдох орлогын нийт дүн 1.5 тэрбум төгрөгөөс их гэж маргаагүй тул дээрх хуульд заасан аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг чөлөөлөх шаардлагыг хангасан гэж үзэх үндэслэлтэй.

7.4.Гагцхүү нэхэмжлэгчийн албан татварын хасагдах зардалд тооцсон 509,339,381.81 төгрөгийн дүн нь түүний 2020 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр хүртэлх хугацаанд олсон орлогод хамаарч буй эсэхийг хавтаст хэрэгт авагдсан баримтаар тогтоох боломжгүй, энэхүү нөхцөл байдлыг цаашид тодруулах шаардлагатай байх бөгөөд нэмж тодруулах зүйлийн цар хүрээ шүүхийн шинжлэн судлах боломжоос хэтэрсэн байх тул маргаан бүхий НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2 дахь заалтыг дахин шинэ акт гарах хүртэл 3 сарын хугацаатай түдгэлзүүлэх нь зүйтэй гэж үзлээ.

7.5.Түүнчлэн 2020 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн Татварын алданги, торгуулиас чөлөөлөх тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлд “2020 оны 9 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд албан татвар төлөгчийн хуулийн дагуу ногдуулан тайлагнасан төлбөл зохих татварыг хуульд заасан хугацаанд төлөөгүй тохиолдолд уг хугацаанд ногдуулах татварын алданги, торгуулиас тухайн албан татвар төлөгчийг нэг удаа чөлөөлсүгэй” гэж заасны дагуу “С*******” ХХК-ийн 2020 оны 9 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд хамаарах төлөөгүй албан татварт ногдуулсан алданги, торгуулийг нэг удаа чөлөөлөхөөр байна.

7.6.Иймд хариуцагч татварын улсын байцаагчид нэхэмжлэгч “С*******” ХХК-ийн 2020 оны аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдох орлого, төлөх татварыг эцэслэн тодорхойлж, тухайн татвар нь 2020 оны 9 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд хамаарч байгаа эсэхийг нягтлан шалгасны үндсэн дээр алданги, торгуулийн дүнг дахин тогтоож, маргаан бүхий нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2 дахь заалтад заасан төлбөрийн дүнд дахин тооцоолол хийх шаардлагатай байна.

8.Нэхэмжлэгчээс ““С*******” ХХК хий бичилттэй нэмэгдсэн өртгийн албан татварын падаанаар худалдан авалт хийж төсөвт төлөх албан татвараа бууруулсан зөрчлийг хүлээн зөвшөөрсөн, энэ тохиолдолд аж ахуйн нэгжийн олсон гэх 509,339,381.81 төгрөгийн орлогоос Нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нөхөн төлөх 50,933,938.18 төгрөгийн нөхөн татвар, 20,373,575.27 төгрөгийн торгууль, 26,129,110.28 төгрөгийн алданги, нийт 97,436,623.73 төгрөгийн төлбөрийг хасаж аж ахуйн нэгжийн албан татварт төлөх татварыг тооцох ёстой байсан буюу тооцооллын хувьд Нөхөн ногдуулалтын актын 2 дахь хэсэг алдаатай” гэх агуулгаар тайлбарлан маргадаг.

8.1.Энэхүү шүүхийн шийдвэрийн Үндэслэх нь хэсгийн 7 дахь хэсэгт дурдсанчлан “С*******” ХХК-ийн 2020 онд хасагдах зардалд тусгаж бууруулсан гэх 509,339,381.81 төгрөгийн татвар ногдох орлого нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас хөнгөлөх, чөлөөлөх тухай хуулийн 2 дугаар зүйлд зааснаар 2020 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр хүртэлх хугацаанд олсон орлогод буюу аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас чөлөөлөгдөх орлогод хамаарч буй эсэх, хэрэв энэхүү татвараас чөлөөлөгдөх орлогод хамаарахгүй тохиолдолд тухайн бууруулсан татвар ногдох орлогод ногдуулсан татварын алданги, торгууль нь 2020 оны 9 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2021 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацааны чөлөөлөгдөх татварын алданги, торгуульд хамаарах эсэхийг эцэслэн тогтоож, татвар төлөгчийн татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдол, албан татварыг бүрэн гүйцэд тодорхойлох шаардлагатай, энэ нь шүүхийн шинжлэн судлах боломжоос хэтэрсэн тул энэхүү тодруулах ажиллагааг хийхдээ нэхэмжлэгчийн дээр дурдсан тооцооллыг нягтлан үзэх нь зүйтэй байна.

9.Иймд дээрх үндэслэлүүдээр Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нарын 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдрийн НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2 дахь заалтыг үндэслэлтэй гэж үзэх боломжгүй бөгөөд тодруулбал зохих асуудлуудыг хариуцагч нар дахин нягтлан шалгах шаардлагатай гэж шүүх дүгнэлээ.

10.Нэхэмжлэгчээс маргаан бүхий Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх хэсгийн 1 дэх заалтад заасан “нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нөхөн төлөх 50,933,938.18 төгрөгийн нөхөн татвар, 20,373,575.27 төгрөгийн торгууль, 26,129,110.28 төгрөгийн алданги, нийт 97,436,623.73 төгрөг”-ийн хүлээн зөвшөөрсөн дүнгээр төлбөрийг төлөхөд энэхүү шүүхийн шийдвэр саад болохгүй болохыг тэмдэглэж байна.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3 дахь хэсэг, 106.3.11 дэх заалтад тус тус заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1.Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1, 41.2, 41.3 дахь хэсэг, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас хөнгөлөх, чөлөөлөх тухай хуулийн 2 дугаар зүйл, Татварын алданги, торгуулиас чөлөөлөх тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийг тус тус үндэслэн нэхэмжлэгч “С*******” ХХК-иас гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагад дурдсан маргаан бүхий Чингэлтэй дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Ц, Б.О нарын 2024 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдрийн НА- дугаартай Нөхөн ногдуулалтын актын Тэмдэглэх нь хэсгийн 2 дахь заалтыг хариуцагчаас дахин шинэ акт гаргах хүртэл 3 сарын хугацаатай түдгэлзүүлсүгэй.

2.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 107 дугаар зүйлийн 107.6 дахь хэсэгт зааснаар хариуцагч нар шүүхээс тогтоосон хугацаанд дахин шинэ акт гаргаагүй тохиолдолд маргаж буй НА- дугаартай нөхөн ногдуулалтын актын “Тэмдэглэх нь” хэсгийн 2 дахь заалтыг хүчингүй болохыг тогтоосугай.

3.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт тус тус заасныг баримтлан нэхэмжлэгчийн урьдчилан төлсөн улсын тэмдэгтийн хураамж болох 70.200 төгрөгийг улсын төсвийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                       А.ГАНЗОРИГ