*******, ******* нарт                               

                                  холбогдох эрүүги хэрги тухай      

 

 

Сэлэнгэ аймги Эрүү, Иргэний хэрги давж заалдах шатны шүүхи ерөнхий шүүгч Д.Буянжаргал, шүүгч Г.Давааренчин, шүүгч Б.Эрдэнэхишиг нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхи шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанд:

Прокурор А.Баясгалан

Шүүгдэгч ******* /цахим/

Шүүгдэгчи өмгөөлөгч Б.Чулуунгэрэл, М.Цэдэнпунцаг /цахим/

Нари бичги дарга Б.Мөнхзул нарыг оролцуулан, 

 

Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүги хэрги анхан шатны шүүхи шүүгч Р.Баярхүү даргалж, шийдвэрлэн 2023 оны 0 дүгээр сарын 19-ний өдри шүүх хуралдаанаас гаргасан 2023/ШЦТ/7 дугаартай шийтгэх тогтоолыг эс зөвшөөрч бичсэн шүүгдэгч *******ын давж заалдах гомдлоор *******, ******* нарт холбогдох эрүүги дугаартай, 175/2023/0073/Э/20/2023/0035 индекстэй 3 хавтас хэргийг 2023 оны 05 дугаар сарын 30-ны  хүлээн авч, шүүгч Б.Эрдэнэхишиги илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

овогт Бат-Эрдэни , Монгол улсын иргэн, 19 оны 0 дүгээр сарын 1-ний өдөр аймги суманд төрсөн, 33 настай, эрэгтэй, бүрэн дунд боловсролтой. мэргэжилгүй, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, ам бүл 5, эхнэр, хүүхдүүди хамт. аймаг, сум, дугаар баг, 66-3 тоотод оршин суух, урьд ял шийтгэлгүй, /РД: ЙФ0113/,

овогт , Монгол улсын иргэн, 1992 оны 0 дүгээр сарын 11-ний өдөр аймаг, Уянга суманд төрсөн, 30 настай, эрэгтэй, бүрэн дунд боловсролтой, уул. уурха хүнд механизмын инженер мэргэжилтэй, “ ” ХХК-д гүйцэтгэх захирал ажилтай, Ам бүл 1, ганцаараа, Улаанбаатар хот, дүүрэг, -р хороо. дүгээр хороолол, 7а байр, тоотод оршин суух, урьд ял шийтгэлгүй, /РД:/,

Шүүгдэгч *******, ******* нар нь бүлэглэн 2020 оны 09 дүгээр сараас 2020 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдрийг хүртэл хугацаанд Сэлэнгэ аймги Ерөө сумын 3 дугаар баг Саудын гарам гэх Засги 2012 оны 19 дүгээр тогтоолоор батлагдсан о сан бүхий хамгаалалтын бүс, Засги 2015 оны 29 дүгээр тогтоолоор батлагдсан усан сан бүхий хамгаалалтын бүсэд хамаарах 0.0 га талбайд тусгай зөвшөөрөлгүйгээр алт олборлох зорилгоор ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт явуулж байгаль экологид ,,09 төгрөги хохирол учруулсан гэх гэмт хэрэгт холбогджээ.

Сэлэнгэ аймги Прокурорын газраас: *******, ******* нарын үйлдлийг  Эрүүги хуули тусгай анги 2.2 дугаар зүйли 1 дэх хэсэгт зааснаар зүйлчлэн, яллах дүгнэлт үйлдэж анхан шатны шүүхэд шилжүүлжээ.

Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүги хэрги анхан шатны шүүхээс:

Шүүгдэгч овогт Бат-Эрдэни , овогт нарыг Эрүүги хуули ерөнхий анги 3.7 дугаар зүйли 1 дэх хэсэгт заасныг журамлан Эрүүги хуули тусгай анги 2.2 дугаар зүйли 1 дэх дэх хэсэгт заасан “Хууль бусаар ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт явуулж йд халдсан” гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож,

Эрүүги хуули ерөнхий анги 7.1 дүгээр зүйли 1 дэх хэсэгт заасныг журамлан Эрүүги хуули тусгай анги 2.2 дугаар зүйли 1 дэх заалтад зааснаар шүүгдэгч овогт Бат-Эрдэни т 1 /нэг/ жил /найм/-н сарын хугацаагаар, шүүгдэгч овогт д 2 /хоёр/ жили хугацаагаар тус бүр хорих ял оногдуулахгүйгээр тэнсэж,

Эрүүги хуули ерөнхий анги 7.3 дугаар зүйли 2 дахь хэсги 2.5 дахь заалтад зааснаар шүүгдэгч нарт оршин суугаа газар, ажпаа өөрчлөх, зорчин явахдаа хяналт тавьж байгаа эрх бүхий байгууллагад урьдчилан мэдэгдэх үүргийг шүүгдэгч *******т 1 /нэг/ жил /найм/-н сарын хугацаагаар, шүүгдэгч *******д 2 /хоёр/ жили хугацаагаар тус тус хүлээлгэж,

Эрүүги хуули ерөнхий анги 7.1 дүгээр зүйли дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч нь тэнссэн хугацаанд хүлээлгэсэн үүргийг биелүүлээгүй, хязгаарлалтыг зөрчсөн бол шүүх тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож, ял оногдуулахыг түүнд анхааруулан,

Эрүүги хуули ерөнхий анги 7.1 дүгээр зүйли 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч нь тэнссэн хугацаанд энэ хуули тусгай ангид заасан санаатай гэмт хэрэг үйлдсэн бол шүүх тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож, энэ хуули 6., 6.9 дүгээр зүйлд заасан журмаар ял оногдуулахыг анхааруулан,

Шүүхи шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуули 6 дугаар зүйли 6.1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч нарын тэнссэн хугацаанд хяналт тавихыг шүүгдэгч нарын оршин суугаа нутаг дэвсгэри Шүүхи шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгаж,

Эрүүги хуули ерөнхий анги 7.5 дугаар зүйли 1, 2, 3, , 5 дахь хэсэгт тус тус зааснаар шүүгдэгч *******, ******* нарын гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан 72.000.000 /далан хоёр сая/ төгрөги үнэлгээ бүхий “Хюндай LC7” марки эксковатор, 10.000.000 /арван сая/ төгрөги үнэлгээ бүхий алт угаах төхөөрөмж, 500.000 /таван зуун мянга/ төгрөги үнэ бүхий цахилгаан үүсгүүр зэрэг тоног төхөөрөмжи нийт үнэ болох .500.000 /наян хоёр сая таван зуун мянга/ төгрөгийг шүүгдэгч нараас хувь тэнцүүлэн гаргуулж Улсын орлогод оруулж,

Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуули 36. дугаар зүйли 1 дэх хэсги 1. дахь заалтад зааснаар энэ хэрэгт эд мөри баримтаар хураагдсан Экологи Цагдааги албаны эд мөри баримт хадгалах өрөөнд хадгалагдаж буй 1.050.000 /нэг сая тавин мянга/ -н төгрөги үнэ бүхий 7.5 гр алтыг худалдан борлуулж улсын орлогод оруулж, Хюндай LС7 марки эксковаторын компютерийг шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц шүүгдэгч нарт буцаан олгож,

Шүүгдэгч *******, ******* нар нь энэ гэмт хэрги улмаас цагдан хоригдсон хоноггүй бусдад төлөх хохирол төлбөргүй, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурьдан,

Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч нарт урьд авсан хуви баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр хэрэглэхээр шийдвэрлэжээ.

Шүүгдэгч ******* давж заалдах гомдол болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа:

“... ******* миний бие нь Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүги хэрги анхан шатны шүүхи 2023 оны 0-р сарын 19-ны өдри 2023/ШЦТ/7 дугаартай шийтгэх тогтоолыг эс зөвшөөрч дараах давж заалдах гомдлыг гаргаж баа.

...******* миний бие хэрэг бүртгэлт, мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдсан цагаас эхлэн анхнаасаа өөри гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, тус гэмт хэрги улмаас байгаль орчинд учирсан хохирол 12 00 61 төгрөг/, гэмт хэрги улмаас учирсан хор уршиг болох нөхөн сэргээлти зардал /6 9 656/ төгрөги ихэнх хэсгийг төлж барагдуулсан. Энэ нь миний хувь гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай үйлдэлдээ үнэн санаанаасаа гэмшиж, дахин ийм үйлдэл гаргахгүй байгааг илтгэж байгаа юм.

Мөн миний хувьд урьд өмнө нь ийм төрли болон ямар нэгэн гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй, эхнэр бага насны хүүхди хамт ам бүл зургуулаа амьдардаг. Эдгээр нь миний хуви байдал ямархуу талаар илтгэж байхад анхан шатны шүүх дээрх нөхцөл байдалд хууль зү үндэслэл бүхий дүгнэлт хийгээгүй гэж үзэж байгаа болно. Эрүүги хуули 5.1-р зүйли 1 дэх хэсэгт “Эрүүги хариуцлагын зорилго нь гэмт хэрэг үйлдсэн хүн, хуули этгээдийг цээрлүүлэх, гэмт хэрги улмаас зөрчигдсөн эрхийг сэргээх, хохирлыг нөхөн төлүүлэх, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн хүнийг нийгэмшүүлэхэд оршино”, 6.1-р зүйли 2 дах хэсэгт “Эрүүги хариуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршги шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хуви байдал, эрүүги хариуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзнэ” гэж заасны дагуу Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүги хэрги анхан шатны шүүхи 2023 оны 0-р сарын 19-ны өдри 2023/ШЦТ/7 дугаартай шийтгэх тогтоолыг дахин хянан үзэж 01 жил 0 сар тэнссэнийг торгуули ялаар сольж өөрчлөлт оруулж өгнө үү” гэв.

Шүүгдэгч *******ын өмгөөлөгч М.Цэдэнпунцаг шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа:

Шүүгдэгчид эрх зү туслалцаа үзүүлэх гэрээний үндсэн дээр ашиг сонирхлыг хамгаалж өмгөөлөгчөөр оролцож баа. Миний үйлчлүүлэгч анхан шатны шүүхи шийтгэх тогтоолыг эс зөвшөөрч давж заалдах гомдлыг гаргасан, гомдлыг дэмжиж оролцож баа.

...Эрүүги хуули ерөнхий анги 6.1 дүгээр зүйли 2 дахь хэсэгт “Эрүүги хариуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршги шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хуви байдал, эрүүги хариуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзнэ” гэж заасан. Миний үйлчлүүлэгч өмнө нь ямар нэгэн Эрүүги хуульд заасан гэмт хэргийг үйлдэж байгаагүй. Анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн. Гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал нь туха Саудын гарам гэх газарт өмнө нь уул уурха олборлолт явуулж байсан, эвдэгдсэн газарт зөвшөөрөлгүйгээр халдсан энэ үйлдлийг анхнаасаа хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын шатанд хүлээн зөвшөөрөөд явсан байдаг.  Энэ гэмт хэрги улмаас учирсан хохирол, хор уршги дийлэнх хэсгийг төлсөн. Хуви байдлын хувьд бага насны хүүхэдтэй  ам бүл 6-уулаа амьдардаг. Анхан шатны шүүх эрүүги хариуцлага хүлээлгэхдээ хууль ёсны, шударга ёсны, гэм бурууги зарчмыг удирдлага болгоод ялыг оногдуулсан.

Анхан шатны шүүхи шийтгэх тогтоол нь хууль ёсны зарчим болон гэм бурууги зарчимд нийцсэн. Шударга ёсны зарчим буюу Эрүүги хуули ерөнхий анги 1.3 дугаар зүйли 1 дэх хэсэгт “Эрүүги хариуцлага нь туха хүн, хуули этгээди үйлдсэн гэмт хэрэг, гэмт хэрги нийгми аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, гэм бурууги хэлбэрт тохирсон баа” гэж заасанд давж заалдах шатны шүүхээс дүгнэлт хийгээсэй гэж хүсэж баа. Учир нь нийгми аюулын шинж чанар буюу хохирол, хор уршгийг төлснөөрөө сэргээсэн. Миний үйлчлүүлэгчи хувьд тэнсэн харгалзах албадлагын арга хэмжээг торгуули ялаар сольж өгөөч гэж хүсэж баа. Өмгөөлөгчи зүгээс энэхүү хугацааг багасгаж, нэг жили хугацаагаар багасгаж өгөөч гэж хүсэж баа гэв.

Шүүгдэгч *******ын өмгөөлөгч Б.Чулуунгэрэл шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа:

...Эрүүги хуули тусгай анги 2.2 дугаар зүйли 1 дэх хэсэгт заасан дан ганц хорих ял оноогдуулах шийтгэлийг тусгаагүй. Сонгох санкц буюу торгуули ял оногдуулах боломжтой. Өөрөөр хэлбэл 500 нэгжээс 27000 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний торгох хуули зохицуулалттай. Тэгэхээр шүүх Эрүүги хуули ерөнхий анги 5.1 дүгээр зүйлд заасан эрүүги хариуцлагын зорилгыг хангах зорилгоор торгуули ял шийтгэл оногдуулах бүрэн боломжтой. Эрүүги хуули 5.1 дүгээр зүйлд заасан үндсэн шинжийг хангаж баа. Мөн Эрүүги хуули 6.7 дугаар зүйлд заасан хөнгөрүүлэх нөхцөл байдлыг харгалзаж торгуули ял шийтгэл оногдуулбал эрүүги хариуцлагыг оновчтой оногдуулах боломжийг бий болгож баа гэж үзэж баа. Иймд М.Цэдэнпунцаги өмгөөлөгчи гаргасан тайлбар болон өөри үйлчлүүлэгчи гаргасан гомдлыг дэмжиж баа. торгуули ялаар сольж өгнө үү гэсэн саналтай баа гэв

Прокуроры шүүх хуралдаанд гаргасан дүгнэлтдээ:

...*******т оногдуулсан тэнссэн шийдвэрийг өөрчилж, торгох ял оногдуулах нь Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуули 39.9 дүгээр 1.-т “давж заалдах шатны шүүх хэрги зүйлчлэл ялыг хүндрүүлэхгүйгээр анхан шатны шүүхи шийдвэрт өөрчлөлт оруулж шийдвэр гаргана” гэж заасантай зөрчилдөнө. Учир нь ерөнхий анги 7.1 дүгээр зүйлд зааснаар тэнсэж байгаа шийдвэр нь ямар нэгэн байдлаар ял оногдуулахгүйгээр 1 жил сарын хугацаагаар хянан харгалзана гэсэн үг. Энэ хугацаанд хэрвээ шүүгдэгч дахин гэмт хэрэг үйлдвэл тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож, гэм буруутайд тооцогдсон хэрэгтээ ял оногдуулахаар шийдвэрлэдэг. Тэгэхээр одоо Эрүүги хуули ерөнхий анги 5.2 дугаар зүйли 1 дэх хэсэгт заасан хорих ялыг оногдуулаад шийдвэрлэвэл шүүгдэгчи эрх зү байдлыг дордуулсан буюу ялыг хүндрүүлсэн шийдвэр болох тул шийтгэх тогтоолыг хэвээр үлдээж, давж заалдах гомдлыг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү гэв.

                                              ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1.Давж заалдах шатны шүүх Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуули 39.1 дүгээр зүйли 1, 3 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч *******ын давж заалдах гомдолд дурьдсан асуудлаар хязгаардахгүйгээр *******, *******  нарт холбогдох эрүүги дугаартай бүх ажиллагаа, шийдвэрийг бүхэлд нь хяналаа.

Шүүгдэгч *******ын зүгээс гаргасан “...миний хувьд урьд өмнө нь ийм төрли болон ямар нэгэн гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй, эхнэр бага насны хүүхди хамт ам бүл зургуулаа амьдардаг. Эдгээр нь миний хуви байдал ямархуу талаар илтгэж байхад анхан шатны шүүх дээрх нөхцөл байдалд хууль зү үндэслэл бүхий дүгнэлт хийгээгүй гэж үзэж байгаа болно. Эрүүги хуули 5.1-р зүйли 1 дэх хэсэгт “Эрүүги хариуцлагын зорилго нь гэмт хэрэг үйлдсэн хүн, хуули этгээдийг цээрлүүлэх, гэмт хэрги улмаас зөрчигдсөн эрхийг сэргээх, хохирлыг нөхөн төлүүлэх, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн хүнийг нийгэмшүүлэхэд оршино”, 6.1-р зүйли 2 дах хэсэгт “Эрүүги хариуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршги шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хуви байдал, эрүүги хариуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзнэ” гэж заасны дагуу Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүги хэрги анхан шатны шүүхи 2023 оны 0-р сарын 19-ны өдри 2023/ШЦТ/7 дугаартай шийтгэх тогтоолыг дахин хянан үзэж 01 жил 0 сар тэнссэнийг торгуули ялаар сольж өөрчлөлт оруулж өгнө үү?” гэх гомдлыг хүлээн авах үндэслэлгүй гэж давж заалдах шатны шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Анхан шатны шүүх прокуророос шилжүүлсэн хэрги хүрээнд шүүгдэгч *******, ******* нарын гэм бурууг хэлэлцэж, тэднийг бүлэглэн 2020 оны 09 дүгээр сараас 2020 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдрийг хүртэл хугацаанд Сэлэнгэ аймги Ерөө сумын 3 дугаар баг Саудын гарам гэх Засги 2012 оны 19 дүгээр тогтоолоор батлагдсан о сан бүхий хамгаалалтын бүс, Засги 2015 оны 29 дүгээр тогтоолоор батлагдсан усан сан бүхий хамгаалалтын бүсэд хамаарах 0.0 га талбайд тусгай зөвшөөрөлгүйгээр алт олборлох зорилгоор ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт явуулж байгаль экологид ,,09 төгрөги хохирол учруулсан нь хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу цуглуулж бэхжүүлсэн, шүүх хуралдаанаар хянан хэлэлцэгдсэн нотлох баримтуудаар нотлогдон тогтоогдсон талаар хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий дүгнэлт хийсэн баа. Үүнд:

а.Хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч и “...тус хэрэгт учирсан 11.773.75 төгрөги хохирлыг нөхөн төлүүлэх, эвдэрсэн нөхөн сэргээлти бүрэн хийлгэх санал хүсэлттэй баа ...” гэх, /1 дүгээр хх-и 65/,

б. Гэрч ги 2020 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...би Сэлэнгэ аймги Ерөө сум, Бугант тосгоны Саудын гарам гэх газарт энэ оны 9 дүгээр сарын 07-ны өдөр экскаваторын операторчоор ажиллах гэж ирээд одоог хүртэл энд ажиллаж байгаа. ..хариуцаж байгаа эзэн нь манай нутги гэж хүнийх. 3 техник хэрэгсэл, хүн байсан. Одоогоор тогоочоор нэг хүн, 3 операторчин баа. ... ах энд намайг ирэхэд байж байгаад сая гурван хоноги өмнө аймаг руу явсан” “..., хоёр хамтарч уг уурхайг ажиллуулж байгаа гэж байсан, энэ хоёр дундаасаа техник хэрэгслээ гаргаж уурхайг ажиллуулж байсан, экскаватор, ковшийг хамтарч авсан гэж байсан. Надтай гэрээ байгуулаагүй, цалинг энэ хоёр дундаасаа гаргаж байсан байх, туха үедээ сарын 1.5 сая төгрөгөөр цалинжихаар очсон ханш нь тийм байсан, цалингаа бэлнээр цувруулаад сарын цалин авсан...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-и 31-32, 2-р хх-и 60 дугаар хуудас/,

в.Гэрч Л.Нацагдоржи 2020 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...би энэ газарт энэ оны 10 дугаар сарын 05-ны өдри 2 цагт ирсэн. Намайг ирэхэд операторчин , усан буучин , тогооч нэг эгч энэ гурав байсан. Намайг ХХК-и уулын мастер энэ оны 10 дугаар сарын 02-ны өдөр миний утас руу залгаад Сэлэнгэ аймги Ерөө сумын Бугант тосгонд хөлсөөр ажил хийж байгаа ковш эвдэрсэн  байгаа, засварлаад өгөөч гээд би энэ газарт ирсэн. Намайг ирснээс хойш гадаа байгаа нэг экскаватор, хоёр ковш, усан буу зэрэг техникүүд ажиллаагүй. Энд байгаа хүмүүс туха газар нэг сар гаран байж байгаа гэж байсан. Туха газарт ажиллаж байгаа техник, хүмүүс нь ямар аж аху нэгжих гэдгийг би мэдэхгүй. Би энд ковш засварлах ажлаар ирсэн...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-и 33-3 дүгээр хуудас/,

д.Гэрч *******ын 2020 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдөр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн: “...Би Сэлэнгэ аймги Ерөө сумын Бугант тосгоны нутаг дэвсгэрт Их алт гэх нэртэй газарт 2020 оны 06 дугаар сарын 20-ны өдөр уурхайд алт угаах төхөөрөмж болох скрүүбэри усан буучаар ирсэн. Намайг аймгаас уурха захирал гэх хүн нэг сарын 1,000,000 төгрөги цалин өгнө гэж туха газарт авч ирсэн. Туха уурхайд алт угаах төхөөрөмж усан бууг ажиллуулсан. Нийт ойролцоогоор экскаваторын шанагаар 500 шанага шороог усан буунд хийж угаасан. Тэгээд хэдэн грамм алт гарсныг мэдэхгүй баа. Уурха захирал өөрөө алтыг нь авдаг байсан...” гэх мэдүүлгүүд /1-р хх-и 35-36, 2-р хх-и 55 дугаар хуудас/,

е.Ашигт малтмал, тосны 2020 оны 10 дугаар сарын 20-ны өдри / дугаартай: “...солбицол бүхий талбайг кадастрын зураг зү мэдээлли санд 2020 оны 10 дугаар сарын 20-ны өдри байдлаар шүүлт хийж үзэхэд Засги 2012 оны 19 дүгээр тогтоолоор батлагдсан о сан бүхий хамгаалалтын бүс, Засги 2015 оны 29 дүгээр тогтоолоор батлагдсан усан сан бүхий хамгаалалтын бүстэй болон 2007 оны 06 дугаар сарын 0- ний өдөр цуцлагдсан ашигт малтмалын хайгуулын ХВ-010317 дугаартай тусгай зөвшөөрли талбайтай тус тус бүхэлдээ давхцалтай баа. Харин бичил уурха зориулалтаар олгосон талбайтай давхцалгүй баа...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-67-6 дугаар хуудас/,

ё.Монгол Улсын Байгаль орчин аялал жуулчлалын яамны 2020 оны 10 дугаар сарын 22-ны өдри 066/7171 дугаартай: “...солбицол бүхий газар нь Гол, мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий хамгаалалтын бүс, о сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хуули дүгээр зүйли .3, тус хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуули 2 дугаар зүйли 2.1-д заасны дагуу Засги 2012 оны 19 дүгээр тогтоолоор батлагдсан о сан бүхий хамгаалалтын бүс, Засги 2015 оны 29 дүгээр тогтоолоор батлагдсан усан сан бүхий энги хамгаалалтын бүси хили заагтай тус тус давхцалтай баа...” албан бичиг /1-р хх-и 70-71 дүгээр хуудас/,

ж.“Мөнгөн Марал” ХХК-и шинжээчи: “...хууль бусаар ашигт малтмал олборлосны улмаас 0,0 га талбай ба шороон замын 2 га талбай өртсөн баа. ...Хууль бус үйл ажиллагаанаас эдэлбэр газар, ургамлын нөмрөг, хөрсөн нөмрөгт учруулсан экологи-эди засги хохирлыг тус бүр харгалзах тоогоор үржүүлэхэд ,,09 төгрөг хохирол учруулсан баа. Эвдэгдсэн нөхөн сэргээлт хийх зардал 6,9,656 төгрөг...” гэх дүгнэлт /1-р хх-и 93-123 дугаар хуудас/,

з.“******* ******* *******” ХХК-и 2021 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдри 01/06 дугаартай үнэлгээний: “...Hyundai 2900 LC-7 марки, ******* ******* улсын дугаартай эксковатор, зах зээли үнэ 0,000,000, элэгдли хувь 10 хувь, үнэлгээ 72,000,000 төгрөг, “Doosan SD-300” марки ******* ******* улсын дугаартай ковш, зах зээли үнэ 100,000,000 төгрөг, элэгдэл 10 хувь, үнэлгээ 90,000,000 төгрөг, алт угаах төхөөрөмж үнэлгээ 10,000,000 төгрөг, алт 7,5 грамм, зах зээли үнэ 10,000 төгрөг, үнэлгээ 1,050,000 төгрөг, нийт 173,050,000 төгрөг...” гэх тайлан /1-р хх-и 130-137 дугаар хуудас/,

и.“******* ******* *******” ХХК-и 2021 оны 03 дугаар сарын 29-ний өдри 01/05 дугаартай үнэлгээний: “...Ковш зах зээли үнэ 50,000,000 төгрөг, элэгдли хувь 70 хувь, үнэлгээ 15,000,000 төгрөг...” гэх тайлан /1-р хх-и 11-15 дугаар хуудас/,

й.“******* ******* *******” ХХК-и 2021 оны 0 дугаар сарын 05-ны өдри 01/1 дугаартай үнэлгээний: “...Ковш зах зээли үнэ 50,000,000 төгрөг, элэгдли хувь 70 хувь, үнэлгээ 15,000,000 төгрөг, цахилгаан гаргагч мотор үнэлгээ 500,000 төгрөг...” гэх тайлан /1-р хх-и 10-1 дүгээр хуудас/,

к.“******* ******* *******” ХХК-и 2021 оны 0 дугаар сарын 05-ны өдри 01/1 дугаартай үнэлгээний: “...ZL-50 ковш, 200 онд үйлдвэрлэгдсэн, хуучин, орлуулах үнэ 30,000,000 төгрөг, хуримтлагдсан элэгдэл 20 хувь, үнэлгээ 2,000,000 төгрөг...” гэх тайлан /1-р хх-и 17-152 дугаар хуудас/,

л. Шүүхи шинжилгээний үндэсний хүрээлэнги 2020 оны 10 дугаар сарын 29-ний өдри 563 дугаартай шинжээчи: “...1. Шинжилгээнд ирүүлсэн 7,5 грамм шаргал өнги металл нь шинжилгээнд тэнцэнэ. 2.Шинжилгээнд ирүүлсэн 7,5 грамм шаргал өнги металл нь алтны металл баа. 3.Шинжилгээнд ирүүлсэн 7,5 грамм алт нь 75,7%-и агууламжтай каратын сорьцтой алт баа...” гэх дүгнэлт /1-р хх-и 15-156 дугаар хуудас/ болон хавтаст хэрэгт авагдсан бусад бичги чанартай нотлох баримтууд зэрэг болно.

Энэ хэрэгт Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуули 16.2 дугаар зүйлд заасан нотолбол зохих байдлуудыг хангалттай шалгаж тодруулсан, мөрдөн байцаалт болон шүүхээс хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад оролцогчи хуулиар хамгаалагдсан эрхийг хассан, хязгаарласан, Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан шаардлагыг зөрчсөн гэх үндэслэл тогтоогдсонгүй.

Шүүх шүүгдэгч *******, ******* нарын үйлдлийг тогтоогдсон үйл баримтад тулгуурлан прокурорын газраас Эрүүги хуули тусгай анги 2.2 дугаар зүйли 1-д заасан “...Хууль бусаар ашигт малтмал хайх, ашиглах, олборлох”  гэмт хэрги шинжийг хангасан гэж дүгнэж гэм буруутайд тооцон дээрх зүйл ангид зааснаар эрүүги хариуцлагыг ногдуулж шийдвэрлэсэн нь хууль зү үндэслэлтэй, хуулийг зөв тайлбарлан хэрэглэжээ.

Анхан шатны шүүхээс хэргийг хүлээн аваад гэмт хэрги нотлогдсон байдал, шүүгдэгч гэм буруугаа са дураар хүлээн зөвшөөрсөн эсэх, гэмт хэрги улмаас учруулсан хохирол, хор уршгийг нөхөн төлөхөө хүлээн зөвшөөрсөн эсэх зэрэг нөхцөл байдлуудыг хянан үзээд Эрүүги хуули ерөнхий анги 1.3 дугаар зүйли 1 дэх хэсэгт “Эрүүги хариуцлага нь туха хүн, хуули этгээди үйлдсэн гэмт хэрэг, гэмт хэрги нийгми аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, гэм бурууги хэлбэрт тохирсон баа” гэсэн шударга ёсны зарчимд тулгуурлаж, хэрэглэвэл зохих хуулийг хэрэглэж, түүнийг зөв тайлбарлан туха зүйл, хэсэгт заасан төрөл, хэмжээний дотор эрүүги хариуцлага хүлээлгэсэн баа.  

Гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд эрүүги хариуцлага хүлээлгэхдээ Эрүүги хуули ерөнхий анги хэм хэмжээнд нийцсэн, мөн хуули тусгай ангид заасан төрөл, хэмжээний дотор багтсан байх шалгуур нь хууль ёсны зарчмыг хангахын зэрэгцээ тухайлан сонгон оногдуулж буй ялын төрөл, түүний хэмжээ нь гэмт хэрги шинж чанар, хэрэг үйлдэгдсэн тодорхой нөхцөл байдал болон гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хуви байдалд хамги зүй зохистой харьцаагаар нийцсэн байх нь Эрүүги хуули шударга ёсны зарчимд нийцнэ.

Эрүүги хуули тусгай анги 2.2 дугаар зүйли 1-д “Тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт, боловсруулалт, ашиглалт явуулсан, эсхүл ашигт малтмал олборлохоос өөр зориулалтаар хууль бусаар йд халдсан бол таван мянга дөрвөн зуун нэгжээс хорин долоон мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл нэг жилээс таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.” гэж заасан.

Эрүүги хуули ерөнхий анги 6.7 дугаар зүйли 1 дэх хэсэгт “Гэмт хэрэг үйлдсэн нь нотлогдсон, гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн хүний гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учруулсан хохирол, хор уршги шинж чанар, хуви байдлыг харгалзан шүүх дараах байдлаар хорих ялыг хөнгөрүүлж, ялаас чөлөөлж, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэж болно” гэж заасан байх ба шүүгдэгч нар нь гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн, анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, улсын яллагчи зүгээс торгох ялын санал оруулсан боловч анхан шатны шүүх хэрги нөхцөл байдал болон бусад байдлуудыг харгалзан үзэж туха зүйл ангид заасан хорих ялыг оногдуулахгүйгээр тэнсэж, дээрх хугацаанд үүрэг хүлээлгэх албадлагын арга хэмжээ авсныг буруутгах боломжгүй гэж давж заалдах шатны шүүх дүгнэв.

Иймд анхан шатны шүүх хэргийг шийдвэрлэхдээ Эрүүги хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн, Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчсөн, оролцогчи эрхийг хязгаарласан байдал тогтоогдоогүй, шийтгэх тогтоол Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуули 36.2, 36.3, 36.5, 36.6, 36.7, 36., 36.9-д заасан шаардлагыг хангасан баа гэж давж заалдах шатны шүүх хуралдаанаас дүгнэж, Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүги хэрги анхан шатны шүүхи 2023 оны 0 дүгээр сарын 19-ний өдри 2023/ШЦТ/7 дугаартай шийтгэх тогтоолыг хэвээр үлдээж, шүүгдэгчи давж заалдах гомдлыг хэрэгсэхгүй болгов.

Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуули, 39.9 дүгээр зүйли 1, 1.1, 2-д заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Сэлэнгэ аймаг дахь сум дундын Эрүүги хэрги анхан шатны шүүхи 2023 оны 0 дүгээр сарын 19-ний өдри 2023/ШЦТ/7 дугаартай шийтгэх тогтоолыг хэвээр үлдээж, шүүгдэгчи гомдлыг хэрэгсэхгүй болгосугай.

2.Анхан болон давж заалдах шатны шүүхи хууль хэрэглээний зөрүүг арилгах, Эрүүги хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчсөн нь шүүхи шийдвэрт нөлөөлсөн, шүүх хуулийг Улсын дээд шүүхи тогтоол, тайлбараас өөрөөр тайлбарлаж хэрэглэсэн, эрх зү шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой гэж үзвэл энэхүү магадлалыг  гардуулсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 1 хоноги дотор хэрги оролцогч хяналтын журмаар гомдол гаргах, прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэй болохыг дурдсугай.

 

 

 

 

             ДАРГАЛАГЧ,

             ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                     Д.БУЯНЖАРГАЛ

                                                        

                                ШҮҮГЧ                                    Г.ДАВААРЕНЧИН

 

                                ШҮҮГЧ                                     Б.ЭРДЭНЭХИШИГ