Б.З*******, П.Х******* нарт холбогдох

эрүүгийн хэргийн тухай

 

 

Б аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн давж заалдах шны шүүхийн эрүүгийн хэргийн шүүх хуралдааныг Ерөнхий шүүгч Д.Азжаргал даргалж, шүүгч Л.Ариунцэцэг, Л.Хишигдэлгэр нарын бүрэлдэхүүнтэй, тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн хуралдаанд

 

Прокурор: П.Ш,

Шүүгдэгч Б.З******* /цахимаар/,

Шүүгдэгч П.Х******* /цахимаар/,

Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч Ю.С******* /цахимаар/,

Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч Х.У*******-*******,

Хохирогч нарын өмгөөлөгч С.Д*******,

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Э.Намуун нарыг оролцуулан

 

Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн шүүгч Б.С-Э*******э даргалж хийсэн шүүх хуралдааны 2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 2024/ШЦТ/08 дугаартай шийтгэх тоолыг эс зөвшөөрч гаргасан хохирогч Ц.Э*******э, Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ч.Л, Н.О, Д.Ц, Ц.Д, Д.Б, Н.Н, Д.Б, П.Х, Н.О, тэдгээрийн өмгөөлөгч С.Д******* нарын давж заалдах гомдлыг үндэслэн шүүгдэгч Б.З*******, П.Х******* нарт холбогдох эрүүгийн 201706000170 дугаартай хэргийг 2024 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдөр хүлээн авч, Ерөнхий шүүгч Д.Азжаргалын илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

 

Монгол Улсын иргэн, Бын З*******, 

Монгол Улсын иргэн,  Пийн Х*******.

Шүүгдэгч Б.З******* нь  Б аймгийн Р сумын засаг даргын 2015 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдрийн №46 дугаартай захирамжаар лангийн зориулалтаар, давуу эрхээр эзэмшүүлэхээр иргэн Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ч.Э*******эдалай, С.Н, Д.Ц, Д.Б, Ц.Л, Г.Г, Н.О, Ц.Д, Н.О, П.Д, Ц.Э*******э, П.Х, Ч.Б, Н.Н, Д.Б, Н.Г, Г.Ц, Ч.С нарт олгосон газрыг худалдан авах нэрээр итгэмжлэл гаргуулан бодит байдлыг нуух замаар 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдөр Б аймгийн Р суманд  “Өийн ”,“С ” гэсэн нэртэй компани байгуулан 0, 0 дугаартай улсын бүртгэлийн гэрчилгээ авч  бусдыг төөрөгдөлд оруулж 2016 оны 04 дүгээр сарын 18-ны өдөр Ж.Бт худалдан борлуулж хүн тус бүрт шинжээчийн дүгнэлтээр тоогдсон 5.500.000 төгрөгийн /нийт 110.000.000/ хохирол /их хэмжээний/ учруулсан, 

Шүүгдэгч Ц.С нь Б аймгийн Р сумын засаг даргын 2015 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдрийн №46 дугаартай захирамжаар лангийн зориулалтаар, давуу эрхтэйгээр эзэмшүүлэхээр иргэн Н.Д, Л.М, Б.Т, Ц.Ц, Ч.Г, Д.А, Д.С, У.Ц, С.Ю, С.Л нарт олгосон тус тусын 100 га газрыг хуурамчаар баримт бичиг үйлдэж, бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдөлд оруулж Б.Ад 28.450.000 төгрөгөөр зарж , Б.Аг залилсан,

Мөн тус захирамжаар лангийн зориулалтаар, давуу эрхтэйгээр эзэмшүүлэхээр иргэн Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ч.Э*******эдалай, С.Н, Д.Ц, Д.Б, Ц.Л, Г.Г, Н.О, Ц.Д, Н.О, П.Д нарт олгосон газрыг 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдөр Өийн ” нэртэй компани байгуулан улсын бүртгэлд бүртгүүлэн 0 дугаартай гэрчилгээ авч “Б.З*******гаар дамжуулан бусдад худалдан борлуулж бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдөлд оруулж  66.000.000 төгрөг залилах гэмт хэрэг үйлдэгдэхэд гүйцэтгэгчээр оролцсон,

Шүүгдэгч П.Х******* нь  Б аймгийн Р сумын засаг даргын 2015 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдрийн №46 дугаартай захирамжаар лангийн зориулалтаар, давуу эрхтэйгээр эзэмшүүлэхээр иргэн Н.Н, Ц.Э*******э, П.Х, Ч.Б, Д.Б, Г.Ц, Ч.С, Н.Г нарт олгосон газрыг бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдөлд оруулж 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдөр “С ” нэртэй компани байгуулан улсын бүртгэлд бүртгүүлэн 0 дугаартай гэрчилгээ авч Б.З*******гаар дамжуулан бусдад худалдан борлуулан залилж  8 иргэнд 44.000.000 төгрөгийн хохирол учруулсан гэж  Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 3.2 дугаар зүйлийн 1-т заасныг тус тус журамлаж, 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т зааснаар, яллагдагч Ц.Сийг Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 2.2 дугаар зүйлийн 3, 3.2 дугаар зүйлийн 1-т заасныг тус тус журамлаж, 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т зааснаар, яллагдагч П.Х*******г Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 3.2 дугаар зүйлийн 1-т заасныг тус тус журамлаж, 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 1-т заасан тус тус гэмт хэрэгт заасан гэмт хэрэгт холбогджээ.

 

Б аймгийн прокурорын газраас Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасныг журамлан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т заасан гэмт хэрэгт холбогдуулан Б.З*******д, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 3.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг тус тус журамлан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.1, 2.2-т заасан гэмт хэрэгт холбогдуулан Ц.Сэд, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 3.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасныг журамлан мөн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэрэгт холбогдуулан П.Х*******д тус тус яллах дүгнэлт үйлдэж хэргийг шийдвэрлүүлэхээр анхан шны шүүхэд шилжүүлсэн байна.

 

Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 2024/ШЦТ/08 дугаар шийтгэх тоолоор:

 

Шүүгдэгч Бын З*******г Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.8 дугаар зүйлийн 3, 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 3.2 дугаар зүйлийн 1 дүгээр зүйлийг тус тус журамлан мөн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2 дахь хэсэгт заасан бодит байдлыг нуух замаар хохирогчийг төөрөгдөлд оруулж хохирогчийн эд хөрөнгийн эрхийг шилжүүлэн авч, их хэмжээний хохирол учруулсан  гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд,

Шүүгдэгч Пийн Х*******г Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 3.2 дугаар зүйлийн 1 заасныг журамлан  бодит байдлыг нуух замаар төөрөгдөлд оруулж хохирогчийн эд хөрөнгийн эрхийг шилжүүлэн авсан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тус тус тооцож,

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.5-д заасныг баримтлан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2 дахь заалтад заасан гэмт хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссаны дараа эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар тсан үндэслэлээр П.Х*******д холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож,

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.3 дахь заалтанд заасан үндэслэлээр Ц.С нарт холбогдох эрүүгийн 201706000170 дугаартай хэргээс Ц.Сэд холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож,

Шүүгдэгч Б.З*******г Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2 дахь хэсэгт зааснаар 11000 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 11.000.000 /арван нэгэн сая/ төгрөгөөр торгох ялаар шийтгэж,

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Б.З*******д оногдуулсан торгуулийн ялыг 2 /хоёр/ жилийн хугацаанд хэсэгчилэн төлөхөөр тоож,

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэгт зааснаар ялтан торгох ялыг тоосон хугацаанд төлөөгүй бол биелэгдээгүй торгуулийн ялыг 15 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийг нэг хоногоор тооцож хорих ялаар солих талаар сануулж,

Энэ хэрэгт шүүгдэгч Б.З*******, Ч.Х******* нар нь цагдан хоригдсон хоноггүйг дурдаж, шийтгэх тоол уншин сонсгосноор хүчинтэй болох бөгөөд тоол хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч Б.З*******, Ч.Х******* нарт авсан хувийн балгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үргэлжлүүлж,

Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1 дэх хэсэгт тус тус зааснаар шүүгдэгч Б.З*******, П.Х******* нараас  11.000.000 /арван нэгэн сая/ төгрөгийг хувь тэнцүүлэн гаргуулж хохирогч Ц.Э*******э 5.500.00 /таван сая таван зуун мянга/ төгрөг,  Н.Н / 5.500.000/ /таван сая таван зуун мянга/ төгрөгийг нарт олгосугай.

9.Шүүгдэгч Б.З*******, Ч.Х******* нараас хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардал нэхэмжлээгүй, хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдсан болон битүүмжлэгдсэн эд зүйл, иргэний бичиг баримтгүй болохыг тус тус дурдаж,

Шийтгэх тоолыг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Б аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн давж заалдах шны шүүхэд шүүгдэгч, хохирогч, тэдгээрийн өмгөөлөгч давж заалдах гомдол гаргах, улсын яллагч, дээд шны прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэйг дурдаж шийдвэрлэжээ.

 

Хохирогч Ц.Э*******э нь давж заалдсан гомдолдоо: “Би газар лангийн салбарт олон жил ажилласан учир давуу эрхээр газар эзэмших эрхтэй. Миний энэ эрхийг Х******* тарч компани байгуулж ажиллуулна гэх нэрийн дор З******* гэдэг хүнд дамжуулан зарж, би хохирогч гэдэг нэр зүүсээр 7 жил болж байна. Эдгээр хүмүүс үгсэн хуйвалдаж “С ” гэдэг компани байгуулсан гэсэн, гэхдээ энэ компанид миний газар эзэмших эрхийг хууль бусаар шилжүүлсэн болохоос, бодит байдал дээр би энэ компанийн гишүүн, хувьцаа эзэмшигч биш, компанийг хэзээ үүсгэн байгуулсныг ч мэдэхгүй. Маш урт хугацаагаар сунжирч байгаа эрүүгийн хэрэгт хохирогч, иргэний нэхэмжлэгчээр тоогдсон үеэсээ эхлээд өнөөг хүртэл би “газраа буцааж авъя” гэж удаа дараалан твортойгоор мэдүүлж нэхэмжилсээр байгаа. Би маш олон удаа хойшлогдож байсан анхан шны шүүх хурал бүрийг хол газраас, нэг талдаа 400- 500 км замыг хүйтэнд хөрж, халуунд халж туулсаар Б аймагт очих тоолондоо, газраа авах тухай хүсэлтээ хуулийн байгууллагын хүн бүрт маш тодорхой хэлсээр ирсэн. Гэтэл анхан шны шүүх надад 100 га газрыг биш, 5,5 сая төгрөгийг хохиролд тооцож өгөх шийдвэр гаргасныг би яагаад ч хүлээн зөвшөөрч чадахгүй.

Нэг га газрын үнэ ханш 1 тэрбумд хүрч байгаа одоо цагт ямар учраас надад 100 га газрын үнэд 5,5 сая төгрөг авах шүүхийн шийдвэрийг хүчээр т хүлээлгэх гэж прокурор, шүүгч нар улайран зүтгээд байгааг би ер ойлгохгүй байна. “Дургүй ламд дарж байж сахил хүртээх” гэдэг л энэ байхдаа. Х*******гийн идэвхтэй оролцоогүйгээр З******* дангаараа танихгүй хүмүүсийг итгүүлэн хуурч, бидний газрыг компанийн нэр дээр шилжүүлж чадахгүй л байсан. Гэтэл гийг мэдэн будилж, оройлон зохион байгуулсан хүн нь ял шийтгэлгүй үлдсэн нь, энэ хэргийг шийдвэрлэхэд оролцсон шүүх, хууль хяналтын байгууллагын хүмүүс шударга бус ажилласныг бэлээхэн гэрчилж байна.

Давж заалдах шны шүүх миний газрыг буцаан олгох боломжтой байхаар шударга шийдвэр гаргаасай гэж би үнэхээр хүсэж байна. Хэрэв надад хохирлын мөнгө 5,5 сая төгрөг биш 100 га газар эзэмших эрхийг буцаан олгох тухай шүүхийн шийдвэр гарахгүй бол, би ирж байгаа урин дулаан цагт өдөр нь төрийн ордноо гороолоод, шөнө нь төв талбай дээр хоносон ч яахав дээ. Угаасаа эх орныхоо газар шорооны төлөө траад тэмцэх олон түмэн ч Чингисийн талбайн хавиас олдох байх... Бидний газрын далд эзэд нь урд зүгийн хар Хятадууд болсон болоод ганц хоёрхон хүний газрыг хүртэл буцаан олгохгүй, оронд нь мөнгө өгнө гэсэн шийдвэр гаргаж байгаа болов уу гэж иргэн би хардах эрхтэй. Би хөдөө төрж өссөн Монгол хүн учраас өөрийн газар нутгаа харийнхнаас харамлах, гаалах санаа сэтгэл давамгай байгааг минь зөвөөр ойлгож хүлээн авна уу.

100 га газрыг 5,5 саяар үнэлээд түүнийгээ ч хохирогчдод бүрэн гүйцэт олгох шийдвэр гаргаж чадахгүй байгаа төрийн хуульчдад эх оронч үзэл бодол, зүрх сэтгэл, чин шударга үйл ажиллагаа үнэндээ байхгүйг хэлж дуулгах газар, цаг хугацаа олдох л учиртай баймаар юм. Шүүхийн хэтэрхий нэг талыг барьсан шударга бус шийдвэрийг бодохоор хөгшин хүний даралт хөдлөөд хэцүү байнаа.

Намайг мөнгө биш газраа л авна гэж хэлсээр байтал 2023.10.30-ны өдрийн шүүх хуралдаан дээр шүүгдэгчдийн өмгөөлөгч нар бэлэн мөнгө надад өгөх гэж улайрч бүр уурлаж хүртэл байсан. Би 2024.01.04-ний шүүх хуралд очоогүй, хэрэв очвол бас л мөнгөө ав гэж т шаардах байх гэж бодсон. Энэ өдөр шүүх хурал дээр нөгөө өмгөөлөгч нар бас бэлэн 11 сая төгрөг авчирч, манай өмгөөлөгчийг хохирогчдынхоо мөнгийг бэлнээр ав гэж тулгасан гэсэн. Би хуулийн мэдлэг боловсролгүй учир сайн хэлж бичиж чадахгүй юм. Иймд хохирогчдын өмгөөлөгч Д*******ын тайлбарласны дагуу давж заалдах шны шүүх миний 100 га лангийн газар эзэмших эрхийг буцаан олгож, хэвээр үлдээх тухай шүүхийн шийдвэр гаргаж өгнө үү” гэжээ.

 

Хохирогч Н.Г******* нь давж заалдсан гомдолдоо: “Миний лангийн газар давуу эрхээр эзэмших эрхийг компани байгуулж тран ажиллана гэж хуурч мэхлэн “Өийн ” ХХК-ийн нэр 2015.05.13-ны өдөр надад мэдэгдэлгүйгээр шилжүүлсэн байдаг. Анхан шны шүүх энэ үйлдэлд С, З******* нарыг гэм буруутайд тооцсон хэрнээ хохирогч, надад нөхөн төлбөр олгоогүйд би гомдолтой байна. С надад компани байгуулаад, газрыг чинь З******* гэдэг хүнд зарсан, мөнгийг нь З******* өгнө гэж. удаа дараа хэлсэн. Миний газрын гэрчилгээг С өөрөө авч, цаашаа З*******д зарсан. Би З*******г танихгүй, компанийг зарсан гэдгийг мэдээгүй, анхнаасаа энэ компанид намайг оруулаагүй, энэ нь намайг хуурч мэ арга заль л байсан юм билээ. З*******гаас мөнгөө нэхэхээр өгнө гэж хэлдэг, мөнгө өгөх балгаа удаа дараа бичиж, гарын үсгээ зурж өгдөг боловч би энэ хүнээс ямар нэгэн мөнгө төгрөг аваагүй л байна.

2021 оны 10-р сарын сүүлчээр Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг захиргаан дээр дуудаж уулзсан гэсэн. Үүний дараа 5 сая төгрөгийг манай эхнэр Банзрагчийн Хаан банкны дансанд шилжүүлсэн байсан. Энэ мөнгийг манай эхнэр зарцуулж дуусгасан. Би хууль, журмыг сайн мэдэхгүй тул үүнийг эрүүгийн хэрэгт аарахгүй гэдгийг тухайн үедээ сайн мэдээгүй. Иймээс би Б-Э*******э даргын хэлснээр хохирол төлөгдсөн гэж бодож, бусдын үгэнд орж, Р сумын цагдаагийн тасгийн даргын бичсэн, хохирол бүрэн төлөгдсөн гэсэн мэдүүлэгт мөн Б аймгийн цагдаагийн мөрдөгч Цбаярын зааварчилснаар гомдол саналгүй гэж төөрөлдөж гарын үсэг зурснаа сүүлд ойлгосон. Ийм учраас би хохирлын мөнгөө шинжээчийн гаргасан дүгнэлтээр 5,5 сая төгрөгөөр тооцон З*******гаар төлүүлэхээр нэхэмжилж, уг хүсэлтээ өмгөөллийн гэрээ хийсэн Д******* өмгөөлөгчөөр дамжуулан 2023.09.11-ний өдөр шүүхэд хүргүүлсэн.

Нэг га газар 1 тэрбум төгрөгийн үнэд хүрч байгаа өнөө цагт миний 100 га газрыг компанийн нэр дээр шилжүүлэн зарж дундаас нь ашиг орлого олсон хүнээс ядаж 5,5 сая гаргуулахаар шийдвэрлээгүй шударга бус шүүхэд үнэхээр гомдолтой байна. Иймд шүүхийн энэ алдаа завхралыг дээд шны шүүх нь зөвтгөн засаж, залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцогдсон, надад мөнгө өгнө гэж олон удаа амласан З*******гаас 5,5 сая төгрөг гаргуулан миний хохирлыг бүрэн барагдуулах шийдвэр гаргаж, намайг хохирогч гэдэг нэрнээс салгаж өгнө үү” гэжээ.

 

Хохирогч О.Э*******эдалай нь давж заалдсан гомдолдоо: “Миний лангийн газар давуу эрхээр эзэмших эрхийг “Өийн ” ХХК-ийн нэр дээр 2015.05.13-ны өдөр надад мэдэгдэлгүйгээр шилжүүлснээр, би эрүүгийн хэргийн хохирогч гэх нэрийг 7 дахь жилдээ зүүж явна. С миний газрын гэрчилгээг сумын газрын даамал Мгээс гардан авч, цааш нь З*******д зарсан гэдэг. Би компани байгуулахад оролцоогүй, З*******г танихгүй, компанийг З*******д зарсныг ч бас мэдээгүй. С надад хэлэхдээ, компани байгуулаад газрыг чинь компанитай нь З******* гэдэг хүнд зарсан, мөнгөө З*******гаас аваарай гэдэг байсан. З*******гаас мөнгөө нэхэхээр өгнө гэдэг, мөнгө өгөх балгаа удаа дараа бичиж, гарын үсгээ зурж өгдөг боловч өнөөг хүртэл З*******гаас мөнгө аваагүй л байна.

2021 оны 10-р сарын сүүлчээр Р сумын Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг захиргаан дээр дуудаж уулзахад манай ээж очсон гэсэн. Үүний дараа 5 сая төгрөг манай ээж Осоржингийн Хаан банкны дансанд орсон гэсэн. Би энэ мөнгийг өөрөө аваагүй, ээж хэрэглэсэн. Би энэ төлбөр эрүүгийн хэргийн шүүгдэгч нарт аагүй мөнгө гэдгийг би тухайн үедээ сайн ойлгоогүй. Би З*******гаас газрын мөнгө аваагүй учир шинжээчийн дүгнэлтийн дагуу 5,5 сая төгрөгийг түүнээс нэхэмжлэх хүсэлтээ 2023.09.11-ний өдөр өөрийн өмгөөлөгч Д*******аар дамжуулан шүүхэд өгсөн. Гэтэл 1 га газар 1 тэрбумаар үнэлэгдэж байгаа өнөө цагт, миний 100 га газрыг ядаж 5,5 сая төгрөгөөр тооцож, миний хохирлыг бүрэн барагдуулалгүй, намайг урт хугацааны туршид зүүсээр яваа хохирогч гэдэг нэртэй хэвээр үлдээсэн шударга бус шүүхэд би гомдолтой байна.

Би анхан шны шүүхийн 2024.01.04-ний өдрийн надад хохирлын төлбөр олгохгүй гэсэн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Иймд хохирлыг шинжээчийн гаргасан дүгнэлтээр 5,5 сая төгрөгөөр тооцож, З*******гаар төлүүлэхээр нэхэмжилж байгаа тул шүүхээс залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцогдсон, олон удаа надад мөнгө өгнө гэж амлаж балж байсан З*******гаас уг хохирлыг бүрэн гаргуулах шүүхийн шийдвэр гаргаж, анхан шны шүүхийн алдааг зохих ёсоор засаж, намайг хохирогч нэрнээс салгаж өгнө үү.” гэжээ.

 

Хохирогч Ч.Л нь давж заалдсан гомдолдоо: “Хохирогч Ч.Л би газар лангийн салбарт 40 жил ажилласан учир газар эзэмших бичиг баримтаа бүрдүүлж өгснөөр 2015.03.17-ны өдөр 100 га газрыг давуу эрхээр эзэмших эрхтэй болсон юм. Гэхдээ газрын гэрчилгээгээ авах гэсэн чинь нэг дор бөөн өгнө гээд надад өгөөгүй. Миний гэрчилгээг манай сумын газрын даамал М нь Сэд өгөөд цаашаа зарагдсан. Би. З*******г танихгүй, компанийг З*******д зарсныг би мэдээгүй. Би өмгөөлөгч Д*******аас л “Өийн ” гэдэг компани байгуулж, Дийг захирал болгосныг сүүлд нь сонсож мэдсэн. Ингэж С, З******* нар нь миний газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг 2015 оны 5-р сарын 13-ны өдрийн Засаг даргын захирамжаар хүчингүй болгож, улмаар энэ өдөр “Өийн ” ХХК- ийн нэр дээр шилжүүлснээр би эрүүгийн хэргийн хохирогч болсон юм. Би Стэй уулзахад газрыг чинь З*******д зарсан, мөнгөө тэрнээс аваарай гэсэн. З******* мөнгө өгөхгүй, холбоо тасарсан сураггүй байсан учраас бид нар хөөцөлдөж байж, Дг хот явуулж З*******гаас 2016 оны 12-р сард 3 сая төгрөг авсан.

Үүний дараа 2021 оны 10-р сард Р сумын Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг захиргаан дээр дуудаж уулзсан. Тэгээд 2 сая төгрөг миний Хаан банкны дансанд орсон байсан. Би энэ мөнгийг хэн надад шилжүүлснийг тухайн үед мэдээгүй, Монгол гэдэгх үн эрүүгийн хэргийн оролцогч биш гэдэг нарийн учрыг бүр мэдэхгүй тул Б-Э*******э даргын хэлснээр хохирол төлөгдсөн гэж бодож, бусдын үгэнд орж, Р сумын Цагдаагийн тасгийн даргын асуултанд хохирол төлөгдсөн гэсэн хариулж, мөрдөгч Цбаярын заавраар гомдол саналгүй гэж гарын үсэг зурсан нь буруу болсныг би сүүлд нь ойлгосон.

Би 2023.09.11-ний өдөр өмгөөлөгч Д*******тай уулзсанаар эрүүгийн хэргийн шүүгдэгчээс хохирол нэхэмжпэх эрхтэй болохоо мэдсэн. Энэ өдөр бид өмгөөллийн гэрээ байгуулсан учир би өмгөөлөгчөөрөө дамжуулан З*******гаас хохирлын үлдэгдэл 2,5 сая төгрөгийг нэхэмжилсэн боловч анхан шны шүүх нэхэмжлэлийг хангаагүйд гомдолтой байна. Иймд шүүхээс залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцогдсон, надад газрын үнийг өгнө гэж олон удаа амлаж улмаар бичгээр балж байсан З*******гаас 2,5 сая төгрөгийг гаргуулак шийдвэр гаргаж өгнө үү. Би хохирогч гэдэг нэрнээс үнэхээр залхаж байна” гэжээ.

 

Хохирогч Н.О нь давж заалдсан гомдолдоо: “Би 2015 онд лангийн газар давуу эрхээр эзэмших бичиг баримтаа бүрдүүлж өгсөн. Газрын гэрчилгээгээ газрын даамал Мгээс өөрөө авсан. С компани байгуулаад миний газрыг З*******д зарсныг би мэдээгүй, би З*******г танихгүй. Сээс газрын мөнгөө асуухаар газрыг чинь З******* гэдэг хүнд зарсан, мөнгийг нь З******* өгнө гэсэн. Тэгээд З******* нь сураггүй болоод, бид нар Дг хот руу явуулж З*******гаас 2016 оны 12-р сард би 3 сая төгрөг авсан.

2021 оны 10-р сарын сүүлчээр Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг сумын захиргаан дээр дуудаж уулзахад би очсон. Дараа нь 2 сая төгрөгийг миний Хаан банкны дансанд шилжүүлсэн байсан. Энэ нь Э*******ийн олсон өмгөөлөгч бидний итгэмжпэлээр захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргасны улмаас төлөгдсөн мөнгө гэдэг нарийн учрыг би тухайн үедээ сайн мэдээгүй. Иймээс би Б-Э*******э даргын хэлснээр хохирол төлөгдсөн гэж бодож, бусдын үгэнд орж, Р сумын Цагдаагийн тасгийн даргын хохирол бүрэн төлөгдсөн гэсэн мэдүүлэгт мөн Б аймгийн мөрдөгч Цбаярын зааварчилснаар гомдол саналгүй гэж үсэг зурсан нь буруу болсныг би сүүлд мэдсэн. Би 2023.09.11-ний өдөр өмгөөлөгч Д*******тай уулзаж гэрээ байгуулсан. Ингээд мөн өдөр би хохирлын мөнгөө шинжээчийн гаргасан дүгнэлтээр 5,5 сая төгрөгөөр тооцон З*******гаас авсан 3 сая төгрөгөө хасаад, үлдэгдэл 2,5 сая төгрөгийг З*******гаар төлүүлэхээр нэхэмжлэх хүсэлтээ өөрийн өмгөөлөгчөөр дамжуулан шүүхэд өгсөн.

Харин анхан шны шүүх С, З******* нарыг залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсон боловч надад миний нэхэмжилсэн хохирлыг өгөхгүй гэж шийдвэрлэсэнд, намайг хохирогч хэвээр үлдээсэнд би гомдолтой байна. Намайг эрүүгийн хэргийн хохирогч гэдэг нэрийг зүүсээр байгаа олон жилийн хугацаанд газрын үнэ ханш өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр өнөөдөр 1 га газар 1 тэрбум хүртлээ өссөн байна. Ийм цаг үед шүүх миний 100 га газрыг ядаж 5,5 сая төгрөгөөр үнэлж надад хохирол олгоогүйг, шүүх хэтэрхий нэг талыг барьж шударга бус шийдвэр гаргасан гэж үзэхээс өөр аргагүй байна. Иймд надад газрын мөнгө төлөхөө амлаж балж, давхар давхар мэхэлсээр байгаа, шүүхээс гэм буруутайд тооцогдсон З*******гаас 2,5 сая төгрөг гаргуулж хохирогч надад олгох шүүхийн шийдвэр гаргаж өгнө үү” гэжээ.

 

Хохирогч Д.Ц нь давж заалдсан гомдолдоо: “Би газар эзэмших бичиг баримтаа 2015 онд бүрдүүлж өгсөн. Газрын гэрчилгээгээ сумын даамал Мгээс өөрөө авсан. Гэхдээ миний газар хаана, аль талбайд байгааг ч мэдэхгүй. Яагаад г газрын гэрчилгээ гарсны дараахан миний газрыг 2015.05.13-ны өдөр компанийн нэр дээр шилжүүлэн төрөл арилжиж би өөрөө хохирогч болсон. С З******* нар үгсэн хуйвалдаж компани байгуулаад, Дийг захирал болгосныг би мэдэхгүй. Би З*******г бол танихгүй, компанийг З*******д зарсныг би мэдээгүй. Би Стэй уулзаад газрын мөнгөө нэхэхэд компани байгуулаад, газрыг чинь З******* гэдэг хүнд зарсан, мөнгийг нь З******* өгнө гэсэн. Тэгээд З******* нь сураггүй болоод, бид нар Дг хот руу явуулж З*******гаас 2016 оны 12-р сард би 3 сая төгрөг авсан.

2021 оны 10-р сарын сүүлчээр Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг сумын захиргаан дээр дуудаж уулзаад дараа нь миний Хаан банкны дансанд 2 сая төгрөг орсон байсан. Энэ нь Э*******ийн олсон өмгөөлөгч бидний итгэмжпэлээр захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжпэл гаргасны улмаас төлөгдсөн мөнгө гэдэг нарийн учрыг би тухайн үедээ сайн мэдээгүй. Иймээс би Б-Э*******э даргын хэлснээр хохирол төлөгдсөн гэж бодож, бусдын үгэнд орж, Р сумын Цагдаагийн тасгийн даргын хохирол төлөгдсөн гэсэн мэдүүлэгт, бас Бы мөрдөгч Цбаярын зааврын дагуу гомдол саналгүй гэж гарын үсэг зурсан нь буруу болсныг би сүүлд мэдсэн. Ийм учраас би хохирлын мөнгөө шинжээчийн гаргасан дүгнэлтээр 5,5 сая төгрөгөөр тооцон З*******гаас авсан 3 сая төгрөгөө хасаад, үлдэгдэл 2,5 сая төгрөгийг З*******гаар төлүүлэхээр нэхэмжилж, уг хүсэлтээ гэрээ байгуулсан өмгөөлөгч Д*******аар дамжуулан 2023 оны 9-р сарын 11-ний өдөр шүүхэд хүргүүлсэн.

Гэтэл анхан шны шүүх С, З******* нарыг залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсон мөртлөө, миний хохирол төлүүлэх нэхэмжлэлийг хүлээж аваагүйд, намайг хохирогч гэдэг нэрнээс салгаагүйд үнэхээр гомдолтой байна. Одоогийн байдлаар 1 га газар 1 тэрбум төгрөгийн үнэд хүрч байгааг хүн бүр сонсож мэдэж байгаа, үүнийг шүүгч прокурорууд гийн сайн мэдэх бизээ. Иймд миний 100 га газрын үнийн үлдэгдэл 2,5 сая төгрөгийг гэм буруутай З*******гаас гаргуулах шүүхийн шийдвэр гаргаж өгнө үү.” гэжээ.

 

Хохирогч Ц.Д нь давж заалдсан гомдолдоо: “Би газар эзэмших бичиг баримтаа бүрдүүлж өгсөн. Гэхдээ газрын гэрчилгээгээ өөрийн гар дээр аваагүй, миний газар хаана, аль талбайд байгааг ч мэдэхгүй. Миний гэрчилгээг С өөрөө авч, цаашаа зарсан. Би З*******г танихгүй; компанийг З*******д зарсныг би мэдээгүй. Би Стэй уулзахад компани байгуулаад, газрыг чинь З******* гэдэг хүнд зарсан, мөнгийг чинь З******* өгнө гэсэн. З******* нь хотод байдаг гээд олдохгүй байсан. Тэгээд бид нар ярилцаад би Ула хот явж З*******тай уулзахаар болсон. Би 2016 оны 12-р сард хот явж З*******тай уулзаад 21 сая төгрөг авч 7 хүнд гурав гурван сая төгрөг тарааж өгсөн. Ингэхдээ өөрөө 3 сая төгрөг авсан.

2021 оны 10-р сарын сүүлчээр Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг сумын захиргаан дээр дуудаж уулзсан гэсэн. Үүний дараа 2 сая төгрөгийг манай охин Д.Энхжаргалын Хаан банкны дансанд орсон гэсэн. Энэ мөнгийг манай охин хэрэглэсэн. Үүнийг өмгөөлөгч Д******* миний итгэмжлэлээр захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжпэл гаргасны улмаас төлөгдсөн мөнгө гэдэг нарийн учрыг би тухайн үедээ сайн мэдээгүй. Иймээс би Б-Э*******э даргын хэлснээр хохирол төлөгдсөн гэж бодож, бусдын үг заавраар гарын үсэг зурсан нь буруу байсныг ойлгосон. Ийм учраас би хохирлын мөнгөө шинжээчийн гаргасан дүгнэлтээр 5,5 сая төгрөгөөр тооцон З*******гаас авсан 3 сая төгрөгөө хасаад, үлдэгдэл 2,5 сая төгрөгийг З*******гаар төлүүлэхээр нэхэмжилж, уг хүсэлтээ 2023.09.11-ний өдөр шүүхэд өгсөн.

Гэтэл анхан шны шүүх намайг хохиролгүй болгож, миний нэхэмжпэлийг хангаагүйд би гомдолтой байгаа бөгөөд шүүхийн 2024.01.04-ний өдрийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Газрын үнэ жилээс жилд өсөн нэмэгдсээр өнөөдөр 1 га газар 1 тэрбумаар үнэлэгдэх болсон байхад, миний 100 газрыг ядахдаа 5,5 сая төгрөгөөр үнэлж чадаагүй шүүхийг шударга шийдвэр гаргасан гэж үзэх аргагүй байна.

Иймд шүүхээс залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцогдсон, надад газрын мөнгө өгнө гэж удаа дараа амлаж балж байсан З*******гаас 2,5 сая төгрөг гаргуулан надад олгох шийдвэр гаргаж, намайг 7 жилийн туршид зүүсээр яваа хохирогч гэдэг нэрнээс салгаж, анхан шны шүүхийн алдааг засаж өгнө үү” гэжээ.

 

Хохирогч Д.Б нь давж заалдсан гомдолдоо: “Би газар эзэмших бичиг баримтаа бүрдүүлж өгснөөр 2015.03.17-ны өдөр газар лангийн зориулалтаар 100 га газар эзэмших эрхтэй болсон. Миний гэрчилгээг С өөрөө авч, цаашаа зарсан. Би Стэй уулзахад компани байгуулаад, газрыг чинь З******* гэдэг хүнд зарсан, мөнгийг нь З******* өгнө гэсэн. Би З*******г танихгүй, компани үүсгэн байгуулахад оролцоогүй, компанийг З*******д зарсныг би мэдээгүй. Би өмгөөлөгчөөс л “Өийн ” гэдэг нэртэй компани байгааг мэдсэн. З******* гэдэг хүн газрын мөнгө өгөхгүй зугтаад байсан учраас бид нар Дг хот руу явуулж, З*******гаас 2016 оны 12-р сард би 3 сая төгрөг авсан.

Үүний дараа 2021 оны 10-р сарын сүүлчээр Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг захиргаан дээр дуудаж уулзахад манай эхнэр Сумъяа очсон. Уулзалтаас хойш манай эхнэр Сумъяагийн Хаан банкны дансанд 2 сая төгрөг орсон байсан. Энэ мөнгийг манай эхнэр захиран зарцуулсан. Үүнийг эрүүгийн хэрэгт аагүй гэдгийг би тухайн үедээ сайн ойлгож мэдээгүй. Иймээс би Б- Э*******э даргын хэлснээр хохирол төлөгдсөн гэж бодож, бусдын үгэнд орж, Р сумын Цагдаагийн тасгийн даргын бичсэн хохирол бүрэн төлөгдсөн, Д******* өмгөөлөгч миний өмнөөс гомдол гаргах эрхгүй гэсэн мэдүүлэгт гарын үсэг зурсан. Бас цагдаагийн мөрдөгч Цбаярын зааварчилгааны дагуу гомдол саналгүй гэж гарын үсэг зурсан.

Би 2023.09.11-ний өдөр өмгөөлөгч Д*******тай уулзахдаа эрүүгийн хэргийн холбогдогч нараас хохирлоо нэхэмжпэх эрхтэй болохоо мэдэж, улмаар өмгөөллийн гэрээ байгуулсан. Ингээд энэ өдөр анхан шны шүүхэд шүүгдэгч З*******гаас хохирлын үлдэгдэл 2,5 сая төгрөгийг нэхэмжлэх хүсэлт гаргаж өмгөөлөгчөөр дамжуулан шүүхэд хүргүүлсэн. Гэтэл шүүх З*******г залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсон хэрнээ надад хохирлын мөнгө гаргуулахаар шийдвэрлээгүйд гомдолтой байна. Газрын үнэ тэнгэрт хадаж байгаа өнөө үед 100 га газрыг 5,5 сая төгрөгөөр үнэлсэн нь үнэхээр чамлалттай байтал, ийм өчүүхэн хохирлыг ч барагдуулахыг хүсээгүй шүүгчийг хэтэрхий нэг талыг барьж, шударга бус шийдвэр гаргаж хохирогчдыг басамжлан, хүний эрхийг гутаасан гэж үзэж байна.

Иймд би хохирлоо шинжээчийн гаргасан дүгнэлтээр 5,5 сая төгрөгөөр тооцон З*******гаас авсан 3 сая төгрөгөө хасаад, үлдэгдэл 2,5 сая төгрөгийг З*******гаар төлүүлэхээр нэхэмжилж байгаа тул уг хохирлыг зохих ёсоор шийдвэрлэж, намайг хохирогч биш болгож өгнө үү.” гэжээ.

 

Хохирогч Н.Н нь давж заалдсан гомдолдоо: “Миний лангийн газар давуу эрхээр эзэмших эрх хууль бусаар бусдад шилжиж, би өөрөө хохирогч болсноор олон жилийн хугацаа өнгөрч байна. Энэ хооронд миний амьдардаг Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумаас нэг талдаа мянга гаран километр хол Б аймаг руу олон удаа явж, өчнөөн их зардал чирэгдэл болсон нь үнэн. Гэвч 2024.01.04-ний өдрийн шүүхийн шийдвэрээр хохирогч надад миний буцааж авахыг хүссэн 100 га газрыг биш, харин хохиролд 5,5 сая төгрөг гаргуулж өгнө гэснийг би хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа учир энэ гомдлыг гаргаж байна. Өнөөгийн байдлаар 1 га газрын үнэ 1 тэрбумд хүрч байхад шүүх 100 газрыг 5,5 саяар үнэлж, газрын төлбөр авахыг хүчээр надад т хүлээлгэж байгаад нь үнэхээр гомдолтой байна. Би өөрөө газраа буцааж авах хүсэл зоригоо удаа дараалан, олон дахин маш ойлгомжтой хэлээд байхад шүүгч хэний заавраар, хэний ашиг сонирхлыг улайран гаалаад байна вэ? Бидний газар цаагуураа гадны хүмүүсийн эрхшээлд орчихсон ч юм уу?...

Би хохирогч болсон үеэсээ газраа л авна гэж хэлсээр өнөөг хүрсэн. Хохирогч хүний үг үнэ цэнэгүй байх ёстой юм уу? Анхан шны шүүх яагаад миний 100 га газраа буцааж авах хүсэлтийг үл тоож, хохирлын 5,5 сая төгрөг надад өгөхөөр миний хүсэл зоригоос тэс өөр шийдвэр гаргасныг би үнэндээ ойлгохгүй байна. Шүүх хохирлын асуудлыг шийдвэрлэхдээ хохирогчийн хүсэлтийг харгалзан үзэхгүйгээр дур зоргоороо шийдвэрлэх эрхгүй л баймаар юм. Х*******, З******* нарын өмгөөлөгчид Э*******э бид 2-т хохирлын мөнгийг өгөх гэж 2 удаа бэлэн мөнгө авчирч биднийг мөнгө ав гэж шахаж шаардаж байсан. Сүүлд 2024.01.04-ны өдрийн хуралд би очоогүй. Миний өмгөөлөгчийг хохирогчийнхоо мөнгийг ав гэж хэлсэн гэсэн. Надад газраа буцааж авах боломжийг олгохгүй, ямар ч арга хэлбэрээр аагүй, би хүссэн хүсээгүй ялгаагүй мөнгө л өгөх ёстой гэдгийн цаана ямар тохироо хуйвалдаан хийгдсэнийг мэдэхгүй ч үнэхээр гомдолтой байна.

Газар лангийн салбарт олон жил ажилласан хүн эх орондоо газар эзэмших эзэн хүний давуу эрхтэй нь үнэн бол, давж заалдах шны шүүх 2024.01.04-ний өдрийн анхан шны шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулж, миний 100 га газар эзэмших эрхийг зохих ёсоор сэргээн эдлүүлэх тухай шударга шийдвэр гаргаж өгнө үү. Гадны улс орны иргэд алга дарам газрын төлөө амиа өгөхөөс буцахгүйгээр, газар нутгийнхаа төлөө дайн хүртэл өдөөх болсон өнөө үед, би өөрийн эзэмшлийн 100 га газрынхаа төлөө үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлж, чадах хэр хэмжээгээрээ тэмцэхэд бэлхэн, шударга ёс дэлгэрч ялах өдрийг мөн ч удаан хүлээж байна даа.” гэжээ.

 

Хохирогч Д.Б нь давж заалдсан гомдолдоо: “Би Б аймгийн Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн надад хохирлын мөнгө өгөхгүй гэсэн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Миний лангийн газар давуу эрхээр эзэмших эрхийг Х******* компани байгуулах нэрээр залилан мэхэлж авснаар би өнөөг хүртэл эрүүгийн хэргийн хохирогч гэх нэрийг маш удаан хугацаагаар зүүж явна. Х******* надад хэлж мэдэгдэлгүйгээр З******* гэдэг хүнтэй үгсэн хуйвалдаж, компани байгуулаад миний 100 га газрыг 2015 оны 4-р сарын 30-ны өдөр “С ” ХХК-ийн нэр дээр шилжүүлсэн. Би З******* гэдэг хүнийг танихгүй. Би энэ компанийг хэзээ, яаж байгуулсныг ч мэдэхгүй компани байгуулах хуралд ер оролцож байгаагүй, миний газрыг З*******д зарах тухай ч мэдээгүй. Ийм учраас компани байгуулж тарч ажиллана гэсэн хэрнээ намайг энэ компанидаа оруулалгүй хууран мэхэлж, миний газрыг бусдад зарсан Х*******гаас би хохирлын мөнгөө нэхэмжилсэн. 2015 оноос хойш би энэ хүнээс нэг ч төгрөг мөнгө авч байгаагүй.

Р сумын Засаг дарга Б-Э*******э 2021 оны 10-р сарын дундуур хохирогчдыг захиргаан дээр дуудаж уулзсан гэсэн. Би Ула хотод байсан учир өөрөө тэнд очоогүй. Үүний дараа миний Хаан банкны дансанд 5 сая төгрөг шилжүүлсэн байсан. Би тухайн үед энэ мөнгийг хэн өгснийг мэдээгүй. Би нарийн учир шалтгааныг нь мэдэхгүй болохоор 5 сая төгрөгийг эрүүгийн хэргийн хохирол төлөгдсөн гэж бодож, бусдын зааж зааварласнаар өмнө нь буруу зөрүү мэдүүлэг өгч, мөрдөгч Цбаярын хэлснээр гомдол саналгүй гэж гарын үсэг зурсан нь буруу болсныг сүүлд ойлгосон. Би өмгөөлөгч Д*******аас 5 сая төгрөгийг Х******* надад өгөөгүй гэдгийг мэдэж, хохирлын мөнгө 5,5 сая төгрөгийг Х*******гаас гаргуулахаар нэхэмжилж, анхан шны шүүхэд 2023 оны 10-р сард дахин хүсэлт гаргасан.

Х******* надад худлаа хэлж миний газар эзэмших эрхийг миний зөвшөөрөлгүйгээр компанийн нэр дээр шилжүүлж, намайг залилан мэхэлсэн байтал анхан шны шүүх надад хохирол өгөхгүй гэж шийдвэрлэсэнд гомдолтой байна. Бас шүүх ямар учраас Х*******г ялаас чөлөөлснийг ойлгохгүй байгаа бөгөөд анхан шны шүүхийн 2024.01.04-ний өдрийн шийдвэрийг би хүлээн зөвшөөрөхгүй. Иймд залилангийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцогдсон Х*******гаас хохирлын мөнгөө шинжээчийн үнэлгээгээр тооцож 5,5 сая төгрөгийг нэхэмжилж байгаа тул үүнийг зохих ёсоор шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ.

 

Хохирогч П.Х нь давж заалдсан гомдолдоо: “Миний давуу эрхээр газар эзэмших эрхийг Х******* нь компани байгуулж тран ажиллана гэж надад итгүүлэн хуурч, “С ” ХХК- ийн нэр дээр шилжүүлэн иргэн З******* гэгчид зарсан. Би З******* гэдэг хүнийг танихгүй, тухайн үед ийм нэртэй компани байгуулсныг би мэдээгүй бөгөөд 2015.04.30-ны өдөр миний газар эзэмших гэрчилгээг компанийн нэр дээр шилжүүлснийг ч бас мэдээгүй. Би компани байгуулах ажилд ер оролцоогүй, газрыг З*******д зарах тухай ч сонсож мэдээгүй. Ийм учраас би хохирлын мөнгөө Х*******гаас нэхэмжилсэн. 2015 оноос хойш өдий хүртэл би энэ хүнээс нэг ч төгрөг мөнгө аваагүй. Гэтэл анхан шны шүүх 2023.12.26-ны өдөр хуралдахдаа намайг хохиролгүй болсон, газрын мөнгө нэхэмжлээгүй гэж үзээд, миний хохирлыг залилах гэмт хэрэгт гэм буруутайд тооцогдсон Х*******гаар нөхөн төлүүлэх шийдвэр гаргаагүйд би гомдолтой байна.

2021 оны 10-р сард Р сумын Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг захиргаан дээр дуудаж уулзсан гэсэн, би хотод байсан учир очоогүй. Үүний дараа Рад ажиллаж амьдардаг манай охин Б.Саргаар хүсэлт бичүүлээд миний Хаан банкны дансанд 5 сая төгрөг шилжүүлсэн байсан. Энэ мөнгийг Х******* надад өгөөгүй юм билээ. Би өмгөөлөгч Д*******тай гэрээ хийж, Х*******гаас хохирлын хэмжээг шинжээчийн тоосноор тооцон 5,5 сая төгрөгийг нэхэмжилж, хохирлын мөнгөө нэхэмжлэх хүсэлтээ өөрийн сонгож авсан өмгөөлөгчөөрөө дамжуулан 2023 оны 10-р сард анхан шны шүүхэд өгсөн. Газрын өдрөөр өсөж тэрбумаар тоологдох болсон өнөө үед миний 100 га газрыг 5,5 сая төгрөгөөр тооцож хохирол төлүүлэхэд багадна уу гэхээс лав ихдэхгүй л болов уу. Шүүх яагаад гэм буруутай хүнийг надад хохирол төлөхөөс чөлөөлж түүнд давуу эрх олгосныг, бас ямар учраас Х*******г ялгүй үлдээснийг би ойлгохгүй байна.

Би газар лангийн салбарт олон жил ажилласан бөгөөд одоо тэтгэвэрт гарсан, тэтгэврийн мөнгө амьдралд хангалттай хүрэлцдэггүй нь үнэн. Би Б аймгийн Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн 2024.01.04- ний өдрийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа тул намайг залилан мэхэлсэн Х*******гаас 5,5 сая төгрөг гаргуулж надад олгох шүүхийн шийдвэр гаргаж өгнө үү. Би амьддаа хохирогч гэдэг нэрнээс салмаар байна.” гэжээ.

 

Хохирогч Н.О нь давж заалдсан гомдолдоо: “Миний лангийн газар давуу эрхээр эзэмших эрхийн гэрчилгээг С өөрөө авч, цаашаа зарсан. Би З*******г танихгүй, компанийг З*******д зарсныг мэдээгүй, сүүлд нь өмгөөлөгчөөс “Өийн ” гэдэг нэртэй компани байгааг мэдсэн. Сээс асуухад компани байгуулаад, газрыг чинь З******* гэдэг хүнд зарсан, мөнгийг чинь тэр З******* өгнө гэсэн. Тэгээд З******* нь мөнгө ч өгөхгүй, сураг тасраад олдохгүй болохоор нь бид нар Дг хот руу явуулж, З******* 2016 оны 12-р сард 3 сая төгрөг өгсөн гэсэн боловч би 2,8 саяыг л авсан.

2021 оны 10-р сарын сүүлчээр Засаг дарга Б-Э*******э хохирогчдыг захиргаан дээр дуудаж уулзсан гэсэн. Энэ уулзалтад би биечлэн очоогүй, харин үүний дараа 2 сая төгрөг миний Хаан банкны дансанд орсон байсан. Миний дансны дугаарыг яаж олсныг нь би мэдэхгүй. Би уг нь захиргааны хэргийн болон эрүүгийн шүүхэд мөнгө биш, газраа авна гэж удаа дараа нэхэмжилсэн. Гэхдээ би бусдын ятгалга үгэнд орж, Р сумын Цагдаагийн тасгийн даргын бичсэн хохирол төлөгдсөн гэсэн мэдүүлэгт бас мөрдөгч Цбаярын заавраар гомдол саналгүй гэж гарын үсэг зурсан нь үнэн. Олон хойшлогдож ганц удаа хуралдсан эрүүгийн шүүх хуралд оролцохдоо би газраа авах хүсэлтэй байгаагаа маш тодорхой хэлсэн.

Би өмгөөлөгч Д*******тай 2023.09.11-ний өдөр өмгөөллийн гэрээ байгуулсан. Би анхнаасаа хохирлын мөнгө биш, газраа буцааж авах хүсэлтээ ойлгомжтой хэлж байсан. Алга дарам газрын үнэ тэрбумаар хэмжигдэх болсон өнөө цагт миний энэ хүсэл зориг өрчлөгдөөгүй хэвээрээ байгаа. Ийм учраас би өөрийн эзэмшлийн 100 га газраа буцааж авах хүсэлтээ өмгөөлөгч Д*******тай гэрээ байгуулсан өдрөөр огноолон, өмгөөлөгчөөр дамжуулан шүүхэд хүргүүлсэн. Харин анхан шны шүүх шүүгдэгчдийг залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсон лаа, миний газар эзэмших эрхийн талаар эсвэл хохирлын мөнгийг нөхөн төлүүлэх талаар ямар нэгэн шийдвэр гаргаагүйд гомдолтой байна. Иймд давж заалдах шны шүүхийн шийдвэрт, гэм буруутай нь анхан шны шүүхээр тоогдсон хүмүүсийн хууль бус үйлдлийн улмаас алдагдсан миний лангийн газар эзэмших эрхийн асуудлыг, миний газраа буцааж авах хүсэлтийн дагуу хохирлоо захиргааны хэргийн шүүхээр шийдвэрлүүлэх боломжийг зохих ёсоор зөвтгөн шийдвэрлэж өгнө үү. Би хохирогч гэдэг нэрнээсээ салж, газар эзэмшигч болохыг үнэхээр их хүсэж байна.” гэжээ.

 

Хохирогчийн өмгөөлөгч С.Д******* нь давж заалдсан гомдолдоо: “Ц.С, П.Х******* нарт холбогдох 201706000170 дугаартай эрүүгийн хэргийн хохирогчдын өмгөөлөгч би Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн 2024.01.04-ний өдрийн, 2024/ШЦТ/08 дугаар шийтгэх тоолыг эс зөвшөөрч энэхүү гомдлыг гаргаж байна.

Анхан шны шүүх шүүгдэгчдийг залилах гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсон боловч хохирогчдын хохирлын асуудлыг хуульд заасны дагуу шийдвэрлэж чадсангүй. Хохирогчдын бүгд яг адилхан 100 га газар эзэмших эрх буюу хохирлын асуудлыг хууль зүйн үндэслэлгүйгээр, өөр өөр хэмжээгээр тооцож, хохирогчдын хүсэл зоригийн эсрэг байдлаар шийдвэрлэсэнд гомдолтой байна. Эрүүгийн хэрэг нээсний дараа хохирогчдын газар эзэмших эрхийн үнэлгээг мөрдөгчийн тоолоор шинжээч томилж, хөрөнгийн үнэлгээний тусгай эрх бүхий этгээдээр үнэлүүлсэн байдаг. Шинжээчийн дүгнэлтээр 100 га газрын эрхийг тухайн үед 5,5 сая төгрөгөөр үнэлжээ.

Гэтэл АШШ хэрэгт хохирогчоор тоогдсон 20 хүний 17 нэр бүхий хохирогчид тус бүр 5 сая төгрөгийг шүүгдэгчтэй харилцан тохиролцож “төлөгдсөн” гэж дүгнэжээ. 20 хүний хохирлыг шинжээчийн үнэлгээгээр тооцож нийт 110 сая төгрөгийн хохиролтой гэж үзсэнээс, хэрэг МША-ны явцад 8 хохирогчид 23 сая төгрөгийг шүүгдэгч Б.З******* төлсөн. Эдгээр 8 хүний хохирлын үлдэгдэл 21 сая төгрөгийг эрүүгийн хэргийн оролцогч биш мөртлөө, хохирогчдын үл таних этгээд шүүгдэгчийн өмнөөс “харилцан тохиролцож” хохирогчдод төлсөн гэж АШШ-ийн шүүгч Б.С-Э*******э үзэж мухар сохроор итгэж, хууль зүйн үндэслэлгүй дүгнэлт хийжээ. Түүнчлэн 9 хохирогчийн ШИНЖЭЭЧИЙН дүгнэлтээр тоогдсон 5,5 сая төгрөгийн хохирлыг шүүгч Б.С-Э*******э эрх зүйн усраа удирдлага болгож, тал бүрээс нь нягг нямбай, бүрэн гүйцэт, бодит байдлаар нь хянаж үзсэний үндсэн дээр нотлох баримтыг өөрийн дотоод итгэлээр үнэлэх хуульчлагдсан шаардлагаас гадуур байдлаар хохирогчид шүүгдэгчтэй харилцан тохиролцож, нэхэмжпэлийн шаардлагаа багасгаж 5 сая төгрөг авсан гэж үзэж \ШТ-16 тал\, энэхүү 5 сая төгрөгийг дээрхтэй адилаар эрүүгийн хэргийн оролцогч биш, хохирогчдыг таньж мэдэхгүй, хэн нэгэн этгээд “харилцан тохиролцож төлсөн” гэж дүгнэсэн байна. Эдгээр нэр бүхий 17 хохирогчийн шинжээчийн дүгнэлтээр тоогдсон 5,5 сая төгрөгөөс 5 сая төгрөгийг хэн нэгэн учир битүүлэг “шидэт гартан” шүүгдэгчийн өмнөөс хүчингүй болгуулахаар би хохирогчдын итгэмжлэлийн дагуу Захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж, Засаг дарга Б.Б-Э*******э захиргааны хэргийн хариуцагчаар тагдсан юм. Энэ захиргааны хэрэгт Чулуундоржийн Монгол гэх иргэний хувийн данснаас нэр бүхий 17 хүнд хоёроос таван сая төгрөг шилжүүлсэн нотлох баримт авагдаж 17 нэхэмжпэгчийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, зарим нэхэмжлэгчдийн захиргааны хэргийг Ц.С, П.Х*******, Б.З******* нарт холбогдох эрүүгийн хэргийг шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэх хүртэлх хугацаагаар түдгэлзүүлсэн. Нэр бүхий 17 нэхэмжлэгчдийн захиргааны хэргийг хэрэгсэхгүй болгосонтой холбогдуулан Засаг дарга Б.Б-Э*******э албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглаж, ХХША-ны явцад хуурамч нотлох баримт бүрдүүлсэн гэх хэрэг одоогоор Б аймаг дахь Цагдаагийн газарт шалгагдаж байгаа. Шүүгдэгчид болон тэдний өмгөөлөгчдийн “хохирол төлөгдсөн” гэж, улсын яллагч П.Ш, шүүгч Б.С-Э*******э нарын шүүгдэгч, хохирогчид “ харилцан тохиролцсон” гэж тус тус үзсэн хохирогчдын мэдүүлэг буюу мөрдөн шалгах ажиллагааны тэмдэглэлүүд нь хуулиар тоосон зохих журмыг баримтлаагүй байна. Тухайлбал, Б аймгийн Р сум дахь Сум дундын цагдаагийн тасгийн дарга Ч.Дэлгэрнасангийн авсан гэх хохирогчдын мэдүүлэгүүд \6Х-25-38х\-д мэдүүлэг авсан өрөөний дугаар, авч эхэлсэн ба дууссан цаг, минут зэргийг бичиж тэмдэглээгүй, хохирогчдын өмгөөлөгчийн нэрийг Доржпалам хэмээн андуурч, бүх асуулт хариулт, бичилт “нэгэн хэвээр цутгасан” мэт адилхан тэмдэглэгдсэн, мэдүүлгийн төгсгөлд мэдүүлгийн үнэн эсэх талаар өөрсдөөр нь бичүүлж тэмдэглүүлээгүй гэх зэргийн МША-ны алдаа хийдэл байна. Иймд эдгээр мэдүүлгүүдийг ЭХХШТХ-ийн 16.1 дүгээр зүйлийн 1 дэххэсэгт заасныг баримтлан ... хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу олж авсан нотлох баримт гэж шүүх үнэлж дүгнэх хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Хохирогчид газар эзэмших давуу эрхээ удаан хугацаагаар алдсанд шүүгдэгчид гэм буруутай эсэхийг эрүүгийн хэргийн шүүхээр тоож, гэм буруутай бол шүүгдэгчид иргэний нэхэмжлэгч нарт ямар хэмжээний хохирол, хор уршиг учруулсныг тооцон арилгуулах, харин хуулийн этгээдийн нэр дээр хууль бусаар шилжин “төрөл арилжсан” газар эзэмшигчдийн давуу эрхийг сэргээх нь захиргааны хэргийн шүүхийн харъяалан шийдвэрлэх хэрэг. УДШ-ийн 2009.05.22-ны өдрийн 15 дугаар тоолоор благдсан, одоогоор хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа, “Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг арилгах талаарх эрүүгийн байцаан шийтгэх болон иргэний хуулийн зарим зүйл, заалтыг эрүү, иргэний шүүн таслах ажиллагаанд хэрэглэх тухай журам”-ын 6 дахь хэсгийн 6.3.1-д ... Хохирлын асуудал шүүн таслах өөр ажиллагаагаар хэлэлцэгдэж буй явдал нь зөрчигдсөн эрхийг гаалах хэмжээ, хэлбэрт нөлөөлөх үндэслэл болохгүй гэснийг шүүх анхаарч үзэх нь зүйтэй. Иймд ЭХХШТХ-ийн 36.3 дугаар зүйлд заасныг баримтлан 201706000170 дугаартай эрүүгийн хэрэгт иргэний нэхэмжлэгчээр тоогдсон П.Х, Ч.Б, Д.Б, Г.Ц, Н.Г, Ч.С нарт тус бүр 5,500,000 төгрөг, нийт 33,000,000 /гучин гурван сая/ төгрөгийг шүүгдэгч П.Х*******гаас, иргэний нэхэмжлэгч Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ч.Э*******эдалай, С.Н нарт тус бүр 5,500,000 төгрөг, Д.Ц, Д.Б, Н.О,. Ц.Д, Г.Г, Ц.Л нарт тус бүр 2,500,000 төгрөг, П.Дид 3,500,000 төгрөг нийт 40,500,000 /дөчин сая таван зуун мянга/ төгрөгийг шүүгдэгч Б.З*******гаас тус тус гаргуулж, иргэний нэхэмжлэлийг ханган шийдвэрлэх боломжтой байна. Харин шүүгдэгчдээс хохирлын мөнгө гаргуулахгүй гэж, өөрсдийн газар эзэмших эрхээ сэргээлгэхээр нэхэмжилж байгаа хохирогч, хохирогчдод төлсөн гэх Б.С-Э*******э шүүгчийн “солгой” дүгнэлтийн дагуу үлдэгдэл 0,5 сая төгрөгийн хохирол хаашаа хэрхэн “одсон”, хэн түүнийг хэрхэн хариуцах нь тодорхой бус бөгөөд нэн ойлгомжгүй байна. Хохирогчдыг болон шүүгдэгчдийг танихгүй, уулзалдаж ярилцаагүй хүмүүс хоорондоо хэрхэн яаж тохиролцсоныг харж мэдэх “мөнгөлөг нүд” төрийн хуульчдад заяагдсан мэт байгаа нь эмгэнэлтэй бус уу? Хохирогчоор тоогдсон 20 хүний нэг болох, бусдын адилаар 100 га газар эзэмших эрхтэй байсан, Ч.Сийг ХХША-ны явцад хохирогч, иргэний нэхэмжлэгчээр тоож мэдүүлэг авсан \ШТ-2-3, 11-13, 15 тал\, энэ хохирогч хохирол нэхэмжлэх хүсэл зоригоо илэрхийлсэн нотлох баримт хавтаст хэрэгт авагдсан. Ч.Ст нөгөө үл мэдэгч “шидэт гартан” нэг ч төгрөг өгөөгүй, энэ хүний хохирол төлөгдөөгүй. Гэтэл улсын яллагч П.Ш, шүүгч Б.С-Э*******э нар учир битүүлэг, тодорхой бус шалтгаанаар Ч.С хохирогчийг шүүхийн гадна ганцааранг нь үлдээж ялгаварлан гадуурхаж шийдвэрлэснийг хүний эрхийг адил тэгш гаалах үндсэн чиг үүрэгтэй төрийн хуульчдад байх ёсгүй алдаа завхрал гэхээс өөр аргагүй байна.

Хохирогч Ц.Э*******э, Н.Н нар хохирлын мөнгө биш, газар эзэмших давуу эрхээ буцаан авах хүсэл зоригоо удаа дараалан хангалттай илэрхийлж, олон удаа хойшлогдсон АШШ-ийн хуралдаанд, мянга гаран километр хол газраас байнга ирж, олон жилийн туршид маш их зардал чирэгдэл болсон байдаг. Гэтэл улсын яллагч, шүүгч нар эдгээр хохирогчдын хүсэл зоригийн илэрхийллийг уландаа гишгэж, улмаар та 2 газар эзэмших эрхээ сэргээлгэх биш, заавал хохирлын мөнгө авах ёстой гэх шийдвэр гаргасан. Ингэхдээ тэдний хохирлын мөнгөний хэмжээг шинжээчийн дүгнэлтээр 5,5 сая төгрөгөөр тооцсон. Шинжээчийн дүгнэлт зөвхөн шүүх хуралдаанд биечлэн оролцсон этгээдэд аай, бусдад нь бол аагүй, шүүгч тухайн асуудлыг тусгай мэдлэг бүхий шинжээчийн дүгнэлтээр биш өөрийнхөө үзэмжээр, дур зоргоороо шийдвэрлэж болно гэсэн зохицуулалт хуульд байхгүй тул, хууль дээдэлж зөвхөн хуульд захирагдах шүүхийн хуульчлагдсан үндсэн зарчмыг умартсан Б.С-Э*******э шүүгчид олон хохирогч гомдолтой буйгаа хэлж, давж заалдах гомдол гаргасан.

Би АШШ-ийн хуралдаан дээр өмгөөлөгчийн дүгнэлтээ бичгээр гаргаж, улмаар шүүгчид миний дүгнэлтийг шүүхийн шийдвэрт бүрэн эхээр нь тусгаж өгөхийг тусгайлан хүсэж анхааруулсан. Гэтэл үүнийг Б.С-Э*******э шүүгч үл тоомсорлон хохирогчийн өмгөөлөгчийн дүгнэлтээс нэг ч бүтэн өгүүлбэр шийтгэх тоолд оруулаагүйд, миний хууль зүйн дүгнэлтэд ямар ч няцаалт хийгээгүйд гомдолтой байна. Иймээс энэ гомдолд өөрийн хууль зүйн дүгнэлтийн зарим хэсгийг дараах байдлаар дахин оруулж өөрийн, өрөөл бусдын цаас, цагийг гарздах болсон нь харамсалтай.

... “Хохирогчдын газар эзэмших давуу эрхийг хуулийн этгээдийн нэр дээр шилжүүлсэн Засаг дарга Ж.Гийн 2015 оны захирамжуудыг шинээр томилогдсон Засаг дарга Б.Б-Э*******э 2017.04.05-ны өдрийн А\36 дугаар захирамж\6Х-113х\-аар хүчингүй болгожээ. Уг захирамжийг эс зөвшөөрч “С ”, “Өийн ” ХХК-иуд Захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргасны дараа талууд эвлэрснээр, Засаг дарга Б.Б-Э*******ийн 2017.06.15-ны өдрийн 6/52 дугаар захирамжаар компаниудын газар эзэмших эрхийг сэргээсэн байна. /6Х-. 114,115х/ Б аймгийн Р сумын Засаг даргын сүүлчийн захирамжийг иргэний нэхэмжлэгч Ц.Э*******э, Н.Н, Н.О нар нь шүүгдэгчдийн гэм буруутай үйлдлийн улмаас алдсан давуу эрхээр газар эзэмших эрхээ Захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэн сэргээлгэх эрхтэй болохыг шүүхийн тоолд тодорхой дурдаж өгнө үү”...

 

Шийтгэхтоолын 16 дугаар талд ... Хохирогч Н.Н, Ц.Э*******э нар нь мөнгө авахгүй, газраа авна гэж хүсэл зоригоо илэрхийлсэн боловч газар нь Ж.Б гэгчид шилжсэн ... шүүхийн хэлэлцүүлгийн явцад Б.З******* нь Ж.Бт газраа зарсан, Б нь цаашаа Монгол гэх хүнд зарсан талаар мэдүүлэг өгсөн... гэжээ. Би хохирогчдын газрын асуудлаар ЗХШ-д нэхэмжлэл гаргаж байсан тул, уг газрын эрх Бээс Монгол гэх хүнд шилжээгүйг сайн мэднэ, энэ тухай ЭХШ дээр олон удаа ярьсан. Монгол гэх хүн Р сумын Засаг дарга Б.Б-Э*******ийн золионы хүн болохоос захиргааны болон эрүүгийн хэргийн аль алиных нь оролцогч биш, “С ” ХХК, “Өийн ” ХХК-тай ямар ч ааралгүй тэтгэврийн хөгшин. Шүүгдэгч Б.З******* газрыг Бт зарсан, энэ хүн цаашаа хэнд зарсныг би мэдэхгүй гэж олон удаа мэдүүлснийг сонсож ойлгосон хүн олон бий. Гэтэл шүүгч Б.С-Э*******э ийнхүү худал зүйлийг сонсож мэдсэн лаа шүүхийн шийдвэрт ингэж дүгнэснийг ашиг сонирхлын зөрчил гэдгээс өөрөөр тайлбарлах аргагүй байна.

Шийтгэх тоолын 16 дугаар талд Монгол улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсгийн заалтыг, мөн тоолын тоох хэсгийн 8-д Иргэний хуулийн 497.1 болон 510.1 заалтыг тус тус дурджээ. Хохирогчдын газар эзэмших эрх нь залилах гэмт хэрэг үйлдэгдэх явцад анхнаасаа Ж.Б ба бусад хувь хүний нэр дээр шилжээгүй харин “С ”, “Өийн ” ХХК-уудын нэр дээр шилжин бүртгэгдсэн тухай нотлох баримт хэрэгт авагдсан. Үндсэн хуулийн дээрх заалт нь Монгол улсын иргэний эдлэх эрх болохоос хуулийн этгээдэд олгогдсон эрх биш. Иргэний хуулийн 510.1 заалт нь эд хөрөнгөд учирсан гэм хорыг арилгах тухай зохицуулалт учир эдийн бус эрх буюу газар эзэмших эрхэд ааралгүй зохицуулалт юм. Би хохирогчдын өмгөөлөгчийн хувиар ЭХШ-ээр хуульд тусгагдаагүй, боломжгүй асуудал шийдвэрлүүлэх гээгүй, Ж.Бээс газрыг нь хураан авах шийдвэр ЭХШ-ээс гаргуулахаар шаардаагүй. Харин нэр бүхий 3 хохирогчийн газар эзэмших эрхийг ЗХШ-ээр шийдвэрлүүлэх эрхийг нь нээлттэй орхиж, шийтгэх тоолд дурдаж өгөхийг л хүссэн. Гэтэл “дургүйд хүчгүй” гэгчээр Б.С-Э*******э шүүгч мөнгө авахгүй, газар эзэмших эрхээ сэргээлгэх хүсэл зоригоо хангалттай илэрхийлсэн хохирогчдыг “хүчиндэж” тэдэнд 5,5 сая төгрөг олгох шийдвэр гаргахдаа, хууль бус шийдвэрээ хуульд нийцсэн болгох гэж их хүчин зүтгэл гаргаж, нилээд холуур “хадуурчээ”.

Ийнхүү улсын яллагч П.Ш, шүүгч Б.С-Э*******э нар, нэгэн ижил нөхцөл байдлаар хохирч, залилах гэмт хэргийн улмаас яг адилхан 100 га газар эзэмших давуу эрхээ алдсан хохирогчдын асуудлыг өөр өөрөөр, ялгавартайгаар шийдвэрлэж, улмаар Монгол улсын Үндсэн хууль болон ЭХХШТХ-ийн 1.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, мөн хуулийн 1.12 дугаар зүйлийн

1 дэх хэсэгт тус тус заасан илт тодорхой заалтыг зөрчсөнд гомдолтой байна. Эдгээрээс үзэхэд АШШ -ийн шийтгэх тоолд ЭХХШТХ-ийн 36.7 дугаар зүйлийн

2 дахь хэсэгт заасны дагуу гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлын хэр хэмжээ,. шинжийг тоосон нөхцөл байдлыг бодитой тодруулан тусгаагүй, хэн нэгэн “шидэт гартан”-ы төлбөр төлсөн гэх “нотлох баримт” нь энэ хэрэгт ааралгүй,

Эрүүгийн хэргийн оролцогч болон өөр бусад хэн нэгэн этгээд хохирогчдын хохирлыг бүрэн гүйцэд барагдуулсан, эсхүл шүүгдэгч хохирогчидтой харилцан тохиролцож, нэхэмжлэлийн шаардлагаа багасгасан гэх үйл баримтыг нотлох хуулийн шаардлага хангасан ямар ч баримт хавтаст хэрэгт авагдаагүй. Түүнчлэн хохирогчид хохирлын мөнгө нэхэмжпэх эрхээсээ тгалзсан тухай нотлох баримт ч хэрэгт байхгүй. Харин ихэнх хохирогч нар сүүлчийн байдлаар АШШ-ийн хуралдааны өмнө 2023 оны 9-р сар, 10-р сард хохирол нэхэмжлэх тухай хүсэлтээ бичгээр шүүхэд дахин гаргасан. Ийм байтал шүүгч Б.С-Э*******э хохирогчдын хүсэл зоригийн илэрхийллийг үл харгалзан, энэ талаар дүгнэлт хийх битгий хэл, нэг ч үг өгүүлбэр шийтгэх тоолд оруулалгүй, хохирогчдыг давхар хохироож, шүүгдэгчдийн ашиг сонирхолд нийцүүлсэн шийдвэр гаргасныг санамсаргүй зүйл биш гэж хохирогчид хэлснийг, би ДЗШШ-д уламжлан, дамжуулж байна.

ЭХХШТХ-ийн 8.1 дүгээр зүйлийн 3-т зааснаар хохирогчийн өмгөөлөгчөөр дамжуулан хэрэгжүүлэх эрх, 8.5 дугаар зүйлийн 2-т иргэний нэхэмжлэлийг шүүх хэргийн т шийдвэрлэх заалт, 16.15 дугаар зүйлийн 3-т зааснаар нотлох баримтыг харьцуулан шинжпэн судлах, эх сурвалжийг нь магадлах аргаар шалгах, 36.3 дугаар зүйлийн 1-д зааснаар шийтгэх тоол гаргахдаа иргэний нэхэмжлэлийг түүний үндэслэл, хэмжээний нотлогдсон байдлыг харгалзан бүгдийг хангах зэрэг хуулийн илт тодорхой заалтуудыг зөрчсөн шүүгч Б.С-Э*******э эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ хэтэрхий нэг талыг барьж, зөвхөн шүүгдэгчдийн ашиг сонирхолд хөтлөгдөж, хохирогчдын хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг илтэд хохироосонд харамсаж байна. ЭХХШТХ-ийн 8.2 дугаар зүйлийн 6-д Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохиролтой холбогдолтой нэхэмжлэлийг тухайн эрүүгийн хэрэг шийдвэрлэгдээгүй байхад иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмаар шийдвэрлэхийг хориглоно гэжээ. Энэ зохицуулалтаар, гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн гэм, ялыг гагцхүү эрүүгийн шүүхээр тоох ёстой бөгөөд ийнхүү эрүүгийн шүүхээр гэм буруутай болох нь тоогдсон этгээд эрүүгийн хариуцлага хүлээхийн зэрэгцээ, гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол, хор уршгийг зөвхөн өөрөө хариуцан арилгахыг хуульчилжээ. Би хохирогчдын “хохирол төлөгдсөн” гэх асуудлын хүрээнд, Р сумын Засаг дарга Б.Б-Э*******э хуурамч нотлох баримт бүрдүүлсэн талаар гомдол гаргасан бөгөөд уг гомдол Б аймгийн Цагдаагийн газарт шалгагдаж байгаа. Энэ тухай би шүүх хуралдаанд ахин дахин ярьж, бичиж анхааруулсан. Гэтэл шүүгч Э*******эс хуулийн илт тодорхой заалтыг үл тоомсорлож, хуурамчаар үйлдэгдсэн баримтад дулдуйдан Ц.Э*******э, Н.Н нараас бусад хохирогчид шүүгдэгчтэй харилцан тохиролцож, нэхэмжлэлийн шаардлагаа багасгасан гэх агаарын зохиомол дүгнэлт хийж /ШТ-16 тал/, Шүүхийн тухай хуулиар шүүгчид хориглогдсон шүүгчийн сахилгын зөрчил гаргасныг, хохирогчдын өмгөөлөгчийг илтэд басамжилсан үйлдэл гэхээс өөр аргагүй байна.

ДЗШШ шийтгэх тоолын тоох хэсгийн 8-д өөрчлөлт оруулж, ЭХХШТХ- ийн 36.3 дугаар зүйлд заасныг баримтлан 201706000170 дугаартай эрүүгийн хэрэгт иргэний нэхэмжлэгчээр тоогдсон П.Х, Ч.Б, Д.Б, Г.Ц, Н.Г, Ч.С нарт тус бүр 5,500,000 төгрөг, нийт 33,000,000 /гучин гурван сая/ төгрөгийг шүүгдэгч П.Х*******гаас, иргэний нэхэмжлэгч Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ч.Э*******эдалай, С.Н нарт тус бүр 5,500,000, Д.Ц, Д.Б, Н.О, Ц.Д, Г.Г, Ц.Л нарт тус бүр 2,500,000, П.Дид 3,500,000 нийт 40,500,000 /дөчин сая таван зуун мянга/ төгрөгийг шүүгдэгч Б.З*******гаас тус тус гаргуулж, хохирогчдын иргэний нэхэмжпэлийг ханган шийдвэрлэж өгнө үү. Одоогоос 7 жилийн өмнө 2017 онд эрүүгийн хэрэг нээж, анхны сэжигтнийг яллагдагчаар тсанаас хойш, бусад шүүгдэгч нарт аятай таай нөхцөл боломж олгохоор хэргийг урт хугацаагаар сунжруулсны үр дүнд, зарим шүүгдэгч нь гэм буруутай боловч, хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаагаар ял шийтгэлгүй үлдэж байгаа тухай би бичилгүй орхиё. Харин ялаас чөлөөлөгдсөн, эсхүл хөнгөн ялаар шийтгэгдсэн этгээдийг дахиад гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол төлөхөөс чөлөөлөх нь арай ч дэндүү шударга бус болохыг ДЗШШ анхаарч үзээсэй. Түүнчлэн Монгол улс даяар газартай холбоотой асуудал олон түмний уур хилэнг бадрааж буй өнөө үед, газар эзэмших давуу эрхээ сэргээлгэх арга хэлбэрээр хохирлоо барагдуулахыг хүсэж байгаа цөөхөн хохирогчийн хүсэл зоригийн илэрхийлэлд шүүх бүрэлдэхүүн хүндэтгэлтэй хандаасай гэж хүсэж байгааг хүлээн авна уу. Аливаа дур зоргын асуудалд хуулийн хүчин чадал, албадлага үйлчлэх нь төрөөс хүний хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг шүүхээр гаалахтай холбогдох гарцаагүй зүйл билээ...

УДШ-ийн 2009.05.22-ны өдрийн 15 дугаар тоолоор благдсан, одоогоор хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа, “Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг арилгах талаарх эрүүгийн байцаан шийтгэх болон иргэний хуулийн  зарим зүйл, заалтыг эрүү, иргэний шүүн таслах ажиллагаанд хэрэглэх тухай журам”-ын 6.2-т зааснаар “хохирлыг арилгах арга” гэдэгт гэмт хэргийн улмаас гэм хор учруулснаар бусдын эд хөрөнгийн болон эд хөрөнгийн бус эрх зөрчигдөж байгаа тул уг эрхийг өмнөх байдалд сэргээх, эсхүл мөнгөөр нөхөн төлөхийг ааруулан ойлгоно, журмын 6.3-т “хохирол арилгах үндэслэл, нөхцөл” гэдэгт гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг арилгах зөвхөн хуульд заасан, эрх зүйн хэм хэмжээнд тусгагдсан, хууль дээдлэх, шударга ёсны зарчимд нийцсэн, эрх бүхий байгууллагын хууль ёсны үйл ажиллагаагаар балгаажсан үндэслэл, нөхцлийг ойлгоно гэжээ. Иймд шүүгдэгчдээс хохирлын мөнгө гаргуулахгүй гэж, өөрсдийн газар эзэмших эрхээ сэргээлгэхээр нэхэмжилж байгаа хохирогч, иргэний нэхэмжпэгч Ц.Э*******э, Н.Н нарт шийтгэх тоолоор тус бүрт 5,5 сая төгрөг олгохоор шийдвэрлэснийг ДЗШШ өөрчлөн, эдэн дээр тэдний адил хүсэлтэй байгаа Н.Оыг нэмж, энэ 3 хохирогчийг лангийн газар давуу эрхээр эзэмших эрхээ ЗХШ-д нэхэмжлэн сэргээлгэх эрхтэй болохыг шүүхийн магадлалд тодорхой дурдаж өгнө үү. Ашиг сонирхлын зөрчлөөр арвин шийтгэх тоолд дээр дурдсанаас гадна өчнөөн олон алдаа завхрал байгаа боловч, хохирогчийн өмгөөлөгчийн хувиар, гомдлыг үүгээр дуусгаж байна. Гомдолд ДЗШШ-д өөрсдөө гомдол гаргасан нэр бүхий хохирогчийн гомдлыг хавсаргасан.” гэв.

Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч Ю.С******* шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “С.Д******* өмгөөлөгч болон зарим хохирогч нарын гаргасан гомдлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шын шүүх үндэслэл бүхий шийдвэр гаргасан, хууль зөрчөөгүй, хохирогч нарын эрхийг бүрэн эдлүүлж, бүрэн хэрэгжүүлсэн. Хохирогч нарыг оролцуулах гэж удаа дараа шүүх хуралдааны хойшлуулсан, гомдол гаргасан нэр бүхийн хохирогч нар болон тэдгээрийн өмгөөлөгч хохиролын мөнгийг бүрэн хүлээж авсан, гомдол саналгүй гэж гарын үсэг зурчихсан талаар байцаалтаар авагдчихсан байдаг. Мөрдөн байцаалтаар авагдчихсан байтал гомдол гаргасан тухай бичгийг шүүх хуралдаанд гаргаж ирдэг. Шүүх үүнд эргэлзээ төрж, хохирогч нарыг өөрсдийг нь оролцуулж, юу нэхэмжилж байгаа, хохирлоо аваагүй эсэх талаар шалгах зорилготойгоор хохирогч нарыг оролцуулахаар бүх талын арга хэмжээг авсан. Орон нутаг, засаг захиргаай нь холбогдож биечлэн болон цахимаар шүүх хуралдаанд оролцох боломжийг хангаж, Засаг даргын Тамгын газарт мэдэгдэж цахимаар оролцох боломжийг нь хангасан боловч 3 хохирогч биечлэн ирсэн. Тус 3 хохирогчийн хувьд хохирлоо авсан эсэх талаар асуухад авсан байдаг. Одоо юу нэхэмжилж байгаа юм бэ гэхээр өмгөөлөгч мэднэ гэх хариуг өгч байсан. Хохирогч нар цахимаар оролцоогүй, биечлэн ирээгүй. Тус шүүх хуралдаан хохирогч нарын эрх ашгийг зөрчөөгүй гэж үзэж байна.

100 га газрыг шинжээчийн үнэлгээгээр 1 хүний газрыг 5,500,000 төгрөгөөр үнэлсэн. Мөрдөн байцаалтын шад ямар нэгэн хохирогч үнэлгээндээ гомдол гаргаагүй ба өнөөдрийг хүртэл хүлээн зөвшөөрөөд явсан. Ц.Э*******ээ, Н.Н нар гомдол гаргаагүй. Ц.Э*******ээ, Н.Н нар яагаад гэнэтхэн газраа авах болоод байгаа юм бэ гэх асуудал гарч ирдэг. Ц.Э*******э 2018 оны 8 дугаар сарын 9-ний 323 дугаартай эвлэрлийн гэрээ байгуулж, тус эвлэрлийн гэрээг Б аймаг дахь Сум дундын Иргэний хэргийн анхан шын шүүхийн эвлэрүүлэн зуучлалаар орж 4 сая төгрөгөөр тохиролцож, эвлэрчихсэн байтал одоо гэнэтхэн би газраа авна гэсэн байдаг. Эвлэрлийн гэрээ хүчин төгөлдөр хэвээр байна гэдгийг удаа дараа шүүхэд хэлдэг. Газраа авна гэхэд газар нэгэнт олгогдохгүй, 2 хүнд дамжчихсан байна. 3,000,000 төгрөгийг төлж үлдсэн төлбөрийг газрыг шударгаар эзэмшиж байгаа компанийн хүмүүст төлдөг. Компанийн хүмүүс хэдэн төгрөг өгөхийг мэдэхгүй учраас тухайн үеийн Засаг дарга байсан Б-Э*******э гэдэг хүн дээр очиж, хохирогч нарыг дуудаад мөнгийг тарааж өгсөн. Тарааж өгөхөд дараа нь мөрдөн байцаалтын шанд хохирогч нар хохирлоо бүрэн авсан, гомдол саналгүй гэсэн байдаг. Хэргийн мериалтай танилцахдаа хохирлоо авсан тул шүүх хуралд орохгүй гэдэг байдлаар илэрхийлсэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг зөрчөөгүй. Хохирогч нар гомдолгүй гэсэн байдаг. Миний гарын үсэг биш, би мэдүүлэг өгөөгүй гэх гомдол санал гардаггүй. Нэр бүхий 2 хохирогчид бид нар т шаардаад байгаа юм биш эрүүгийн хэрэгт холбогдсон хүн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлэхийн тулд өмгөөлөгчийн зүгээс хохирлын мөнгийг нь хүлээлгэж өгөх эрх зүйн туслалцааны үүрэг байгаа учраас хохирлын мөнгийг би шүүх хуралдаанд 2 удаа авчирсан боловч өмгөөлөгч нь авахуулдаггүй. Гэм буруугийн шүүх хуралдаанд гаргаж өгсөн боловч аваагүй, заавал газраа авна гэх зүйл ярьсан. Газрынх нь талаар өөрөө эзэмших эрхтэй, олгогдсон газар, тус газарт үйл ажиллагаа явуулаагүй, иргэдийн эзэмших эрх нь алдагдсан. Газрын үнэлгээнд хохирогчид гомдол гаргаагүй учир тус төлбөрийг эрүүгийн хэрэг шалгагдаж байгаа тохиолдолд үнэлгээгээр төлөх нь зөв гэж үзэж байна. Ямар нэгэн т шаардах биш эрүүгийн хэрэгт холбогдсон хүний хувьд тус хохирлыг төлөхийг эрмэлздэг юм. Тус гомдолд хохирогч нарын гарын үсэг нь зурагдсан байдаг. Анхны өргөдөл өгсөн гарын үсгүүд мөн эсэх, яагаад ийм гарын үсэг гараад ирэв гэсэн асуудлын хүрээнд шүүхэд эргэлзээ төрсөн учир хохирогч нарыг шүүх хуралдаанд оролцуулах   санал гаргасан. Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шын шүүх мөрдөн байцаалтын шанд шалгавал зохих зүйлийг бүгдийг шалгасан. Мөрдөн байцаалтын ажиллагаа эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг зөрчөөгүй, Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шын шүүх хууль зүйн үндэслэлтэй шийдвэр гарсан учир анхан шын шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээж, хохирогч нарын гомдлыг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэв.

 

Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч Х.У*******-******* шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шын шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 8 дугаартай шийтгэх тоол хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий гарсан. Хуулийн шаардлагад нийцсэн гэж үзэж байна. Хохирогчийн өмгөөлөгчийн гаргаж байгаа гомдол үндэслэлгүй байгаа тул хүлээж авах боломжгүй. Хохирогч нарын хувьд Ц.Э*******э, Н.Н нар газраа авна гэж мэтгэлцдэг бусад хохирогчид гомдол саналгүй, хохирол төлбөр төлөгдсөн талаар илэрхийлсэн байдаг. Хэргийн 6 дахь талд хохирогч нарыг хавтаст хэргийн мериалтай танилцуулсан тэмдэглэл байдаг. Үүнд хохирогч нарын хүсэлтүүдээр хохирол, төлбөрөө авсан, цаашид гаргах нэхэмжлэх санал хүсэлт байхгүй гэдгээ илэрхийлсэн. Гэтэл С.Д******* өмгөөлөгч хохирогч нартай хэд хэдэн удаа уулзаж Ц.Э*******э болон Н.Н нарт газраа нэхэмжлэх боломжтой гэдэг байдлаар зөвлөдөг юм уу, хохирогч нар нь газраа авна гэж мэтгэлцэж, гомдол гаргаж байна. Гэтэл өнөөдөр эрүүгийн хэргийн залилан мэ гэмт хэргийн эд хөрөнгө буюу эд хөрөнгийн эрхийг нь залилж авсан үйлдэл нь тоогдсон. Гэхдээ тухайн газрыг хөрөнгийн үнэлгээгээр 5,500,000 мянган сая төгрөгөөр тоосон байдаг. Тус үнэлгээний дагуу бусад хохирогч нар төлбөрөө авсан талаар өөрсдөө илэрхийлсэн. “С ” ХХК-аас компанид дамжаад явж байгаа нь Иргэний хуулийн зааснаар шударга өмчлөгч, эзэмшил, ашиг ашиглалт нь шилжсэн. Үүнийг тодорхой байдлаар хүчингүй болгож, шийдвэрлэх зохицуулалт байхгүй байна. Шинжээчийн үнэлгээгээр хохирол төлбөрийг шийдэх боломжтой байдаг талаар дүгнэлт гаргаж хохиролыг төлүүлсэн. Хохирогч нар болон хохирогчийн өмгөөлөгч Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шын шүүх хуралдаанд давж заалдах шын шүүх хуралдаанд гаргасан гомдлууд байдаг. Тус гомдол нь ямар нэгэн гарын үсэг, гэм хорын ямар хохирол төлбөр нэхэмжилж байгаа нь тодорхойгүй байна. С.Д******* өмгөөлөгч Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн шүүгч Б.С-Э*******э ашиг сонирхлын зөрчилтэй байсан юм шиг ярих гээд байна. Энэ нь ашиг сонирхлын зөрчилгүй. Хэд хэдэн удаа хойшилсон шалтгаан нь С.Д******* өмгөөлөгчийн гаргасан бичиг нь асуудал дагуулсан учраас хохирогч нарыг шүүх хуралдаанд оролцуулж гомдол санал байгаа эсэх талаар асууж тодруулахад гомдол саналгүй гэж байсан хүмүүс яагаад өнөөдөр гомдол саналтай гэх болов. Тус бичгүүдтэй танилцахад гэм хор нэхэмжиж байгаа эсэх нь мэдэгдэхгүй, өмгөөлөгчийн хөлс төлбөр төлөх талаар дурдагдсан байдаг. Хохирогч нарын хүсэл зориг биш өөрийнхөө буюу өмгөөлөгчийн хөлс төлбөрийг гаргуулах санаа зорилго агуулчихсан юм яваад байгаа юм шиг харагдаж байна. Хавтаст хэрэгт хохирогч нар ямар нэгэн гомдол саналгүй гэсэн нотлох баримт авагдсан байдаг. Хэрэгт авагдсан нотлох баримтаас харахад Ц.Э*******ээ, Н.Н нар газраа авна, бусад хохирогч нар гомдол саналгүй гэдгээ илэрхийлсэн байдаг. С.Д******* өмгөөлөгч хохирогч нартай биечлэн уулзсан талаар ярьдаг. Хохирогч нар гомдол саналгүй гээд байхад ямар учиртай газрыг төлөх боломжтой гэдэг байдлаар тус хүмүүсээр дахин гомдол гаргуулаад байгаа нь ойлгомжгүй байна. П.Х******* тодорхой төлбөр төлөх ёстой гэх зүйл ярьж байна. П.Х******* хэдийгээр залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсон боловч хэргийн нөхцөл байдлаас харахад Б.З******* 23 хүний хохирлыг барагдуулж, П.Х*******гийн хувьд хэрэгт үйлдлээрээ буюу санаа зорилгоор нэгдсэн зүйл байхгүй. Б.Золзаяагийн борлуулсан төлбөр мөнгөнөөс нэг ч төлбөрийг П.Х*******д өгсөн асуудал байдаггүй. П.Х******* төлбөр төлөх үндэслэлгүй гэдэг байдлаар мэтгэлцсэн. Шүүгч шүүх хуралдааныг хойшлуулсан шалтгаан нь С.Д******* өмгөөлөгчийн шүүх хуралдааны явцад гаргаж өгсөн хүсэлттэй холбоотой байсан. Шүүгдэгч нарын өмгөөлөгч хохирогч нарыг оролцуулах хүсэлтэй байсан гэдгээ илэрхийлээд хэлчихсэн. Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэлтэй гарсан. С.Д******* өмгөөлөгчийн гаргасан гомдлыг хүлээж авах хууль зүйн үндэслэлгүй байна” гэв.

Шүүгчдэгч П.Х******* шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Хохирогч нарын хохирлыг барагдуулж байгаа тул Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээж өгнө үү.” гэв.

 

Шүүгчдэгч Б.З******* шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Нэмэлт тайлбар байхгүй” гэв.

 

Давж заалдах шны шүүх хуралдаанд оролцсон прокурор П.Ш дүгнэлтдээ: “Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 8 дугаартай шийтгэх тоолыг хохирогчид болон хохирогчийн өмгөөлөгч С.Д******* эс зөвшөөрч гомдол гаргасан. Б аймгийн Р сумын Засаг даргын 2015 оны 3 дугаар сарын 17-ны өдрийн захирамжаар лангийн зориулалтаар давуу эрхээр эзэмшүүлэхээр нэр бүхий 20 иргэний газрыг худалдан авах гэрээ, итгэмжлэл гаргуулан бодит байдлыг нуух замаар Б аймгийн Р суманд “Өийн ”, “С ” гэх нэртэй компани байгуулж, улсын бүртгэлд бүртгүүлж, бусдыг төөрөгдөлд оруулж 2016 оны 4 дүгээр сарын 16-ны өдөр Бт худалдан борлуулж их хэмжээний хохирол учруулсан гэж үзсэн. Шүүгдэгч П.Х*******гийн хувьд иргэдэд газар лангийн зориулалтаар олгосон газрыг нэр бүхий 8 иргэнд 2015 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдөр С нэртэй компани байгуулж, улсын бүртгэлд бүртгүүлж, улсын бүртгэлийн гэрчилгээ авч, Б.З*******гаар дамжуулан бусдыг тан борлуулж, нийтдээ 8 иргэнд 44,000,000 төгрөгийн хохирол учруулсан гэж үзэж, гэм буруутайд тооцон Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид зааснаар зохих эрүүгийн хариуцлагыг хүлээлгэсэн. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.10 дугаар зүйлд зааснаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг тухайн хэргийг прокуророос шүүхэд шилжүүлсэн. Яллах дүгнэлт үйлдэж, хэрэг хязгаарлагдаж, энэ хүрээнд шүүхээс нотлох баримтыг үнэлж, дүгнэж шийдвэр гаргах хууль эрх зүйн зохицуулалт байна. Прокурор хэргийг хянаж, яллах дүгнэлт үйлдэж, прокуророос бусад хохирогч нарт бол төлөх төлбөргүй, харин Ц.Э*******э, Н.Н нар хохирол төлбөрийн хувьд газраа авна гэж маргаж байгаа гэдэг байдлаар шүүхэд шилжүүлж ирүүлсэн. Хохирогчийн өмгөөлөгч С.Д*******ын хувьд газрыг Н.Н Э*******эбад буцаан борлуулах зүйлийг ярьж маргадаг. Гэтэл өнөөдөр залилан мэ гэмт хэрэг үйлдсэн үйлдлийн улмаас газар өөр иргэд хууль ёсны хэлцлийн дагуу эзэмшигч болчихсон. Бодит байдлаар газрыг  нэр бүхий 2 хохирогчид эргүүлэн шүүхээс олгох боломжгүй. 2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн бусдын эд хөрөнгөд гэм хор учруулсан этгээд уг гэм хорыг арилгахдаа гэм хор учруулахаас өмнө байсан байдалд нь сэргээж, түүнтэй адил нэр төрөл, чанарын эд хөрөнгө, хөрөнгө өгөх, гэмтсэн эд хөрөнгийг засах зэргээр буюу учирсан гомдлыг мөнгөн хэлбэрээр нөхөн төлнө гэж заасан байдаг. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх үе шанд шүүгдэгч Б.Золзаяа, П.Х******* нарын залилсан үйлдэл явагдаж, тухайн хүн худалдаж авсан процесс үйл ажиллагааны хувьд худалдаж авсан хүн нь тухайн газрын жинхэнэ өмчлөгч болчихсон. Иргэн Бээс гаргуулж авахаар шийдвэр гаргах хууль зүйн үндэслэл, хууль зүйн зохицуулалт байхгүй. Тухайн үнэлэгдсэн хэмжээгээр нь тухайн иргэдэд хохирлыг барагдуулахаар шүүхээр шийдсэн нь үндэслэлтэй. Хохирогч Н.Н, Ц.Э*******э нарын хохирлын хэмжээ шинжээчийн дүгнэлтээр тоогдсон. Хохирлыг гаргуулахаар иргэний нэхэмжлэлийн асуудлыг шийдвэрлэсэн. Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч нарын зүгээс хуульд заасан эрхээ эдэлж, хохирлоо төлж барагдуулъя гэдэг үндэслэлээр шүүх хуралдааныг хойшлуулж, завсарлага авсан. Тус хугацаандаа хохирлоо төлж, шүүхээр тоогдсон хэмжээнд хохирлоо авсан боловч хохирогчийн өмгөөлөгч болоод хохирогч нар мөнгөө авахгүй гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Тус хохирогч нар газраа авна гэдэг байр суурьтай байдаг. Мөрдөн шалгах ажиллагааны шанд болон Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шын шүүх хуралдаан болох үе шанд ирсэн хохирогч нар залилуулаагүй, бид өөрсдийн хүсэл сонирхлоороо мөнгөө авчихсан гэх зүйл ярьсан байдаг. Бусад хохирогч нарыг одоо ямар сонирхолтой байгаа талаар нөхцөл байдлыг шүүх хуралдаан дээр тодруулах гээд шүүхээс дуудахаар ирдэггүй. Боломжийг нь хангаж цахимаар оролцуулах гэхээр оролцдоггүй нөхцөл байдалд байгаа. Үнэлэгдсэн хэмжээгээр нь шүүх хохирлыг гаргуулахаар шийдвэрлэсэн нь хуульд нийцсэн гэж үзэж байна. Хохирогчийн өмгөөлөгч С.Д*******ын хувьд хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэргийг шийдвэрлэсэн нь үндэслэлгүй гэж мэтгэлцэж, гомдол илэрхийлдэг. 2015 оны 3 дугаар сарын 17-ны өдөр Засаг даргын захирамжаар иргэдэд газар эзэмших эрх олгогдсон. 2015 оны 4 дугаар сарын 18-ны өдөр бодит байдлыг төөрөгдүүлэх замаар Бт худалдан борлуулсан. 2015 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2016 оны 4 дүгээр сарын 11-ний өдөр хүртэлх хугацаанд 2015 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдөр залилах гэмт хэрэг эхэлсэн. 2016 оны 4 дүгээр сарын 18-ны өдрөөр дууссан үйл процесс харагдаж байна. Прокурор Сүрэнхорын хувьд 2020 оны 4 дүгээр сарын 10-ны өдөр Б.З*******г Эрүүгийн хуулийн 17.3 дугаар зүйлийн 2.2 дахь хэсэгт зааснаар эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар тсан. 2020 оны 1 дүгээр сарын 10-ны өдөр өөрчлөлт орсон байдаг. Уг өөрчлөлтөөр Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 дугаар зүйлд 2 дахь хэсэгт заасан өөрчлөлтөөр эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдэгчаар тсан. Гэмт хэрэг үйлдсэнээс аарч эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагчаар тсан үе хүртэлх хугацааг ааруулж, хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолохоор зохицуулсан.

Шүүгдэгч Б.З*******гийн хувьд Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 дугаар зүйлийн 2-т заасан хугацаанд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар тсан нөхцөл байдал байна. Тус хуульд зааснаар гэм буруутайд тооцож эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэсэн нь үндэслэлтэй. Шүүгдэгч П.Х*******гийн хувьд 2015 оны 4 дүгээр сарын 1-нд “С ” нэртэй компани байгуулж иргэдийг төөрөгдүүлж, залилсан гэмт хэрэг үйлдсэн. Тус үйлдэл нь 2015 оны 4 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэлтэй. Харин 2016 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдөр Б.З******* Бт зарж борлуулсан үйлдэлд ааралгүй гэж үзэж байна. 2015 оны 4 дүгээр сарын 1-ний өдөр П.Х******* гэмт хэрэг үйлдсэн. Прокурор Сүрэнхорын хувьд 2020 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдөр Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар тсан. Тус гэмт хэргийн хувьд хөнгөн ангиллын гэмт хэрэгт рагдаж байгаа учраас хөөн хэлэлцэх хугацааг гэмт хэрэг үйлдсэнээс хойш 3 жилийн хугацаа өнгөрсөн бол эрүүгийн хариуцлагад таж болохгүй гэж заасан байдаг. Тус зохицуулалтын дагуу хөөн хэлэлцэх хугацаанд руулж хэргийг шийдвэрлэсэн нь үндэслэлтэй байна. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 дугаар зүйлд зааснаар процессын болон мериаллаг шинжтэй хэм хэмжээг зохицуулсан. Хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолох зохицуулалт нь процессын шинжтэй хэм хэмжээ гэж үзэж байгаа бөгөөд процессын шинжтэй хэм хэмжээг тухайн хуульд мөрдөгдөж эхэлсэн цаг үеэс хэрэгжүүлэх хууль зүйн үндэслэлтэй гэж прокурорын хувьд дүгнэж байна. Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн шийтгэх тоол хуульд нийцсэн, шүүгдэгч нарын эрхийг зөрчсөн, хязгаарласан зүйл байхгүй байгаа тул шүүхийн шийтгэх тоолыг хэвээр үлдээх саналтай байна” гэв.

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Давж заалдах шны шүүх хохирогч Ц.Э*******э, Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ч.Л, Н.О, Д.Ц, Ц.Д, Д.Б, Н.Н, Д.Б, П.Х, Н.О, тэдгээрийн өмгөөлөгч С.Д******* нарын гаргасан давж заалдах гомдлыг хянан хэлэлцэхдээ Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.1 дүгээр зүйлийн 1, 3 дахь хэсэгт тус тус зааснаар тухайн хэргийн бүх ажиллагаа, анхан шны шүүхийн шийтгэх тоолыг бүхэлд нь хянан үзэв.

2. Хэргийг мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.2 дугаар зүйлд заасан нотолбол зохих асуудлуудыг хангалттай шалгаж тодруулсан, хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудын хүрээнд хэргийн үйл баримт болон хэрэгт ач холбогдолтой бүхий л нөхцөл байдлуудыг бүрэн тоосон байх тул хэргийг эцэслэн шийдвэрлэх боломжтой байна.

3. Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад болон анхан шны шүүхэд хэргийг хянан шийдвэрлэх үед хэргийн үйл баримтыг тооход ач холбогдолтой, ааралтай нотлох баримтуудыг цуглуулах, бэхжүүлэх, үнэлэх талаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан шаардлага ноцтой зөрчигдсөн гэх нөхцөл байдал тоогдоогүй, шүүх Эрүүгийн хуулийг хэргийн үйл баримтад зөв тайлбарлаж хэрэглэжээ.

4. Шүүгдэгч Б.З******* нь  Б аймгийн Р сумын Засаг даргын 2015 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдрийн №46 дугаартай захирамжаар лангийн зориулалтаар, давуу эрхээр эзэмшүүлэхээр иргэн Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ч.Э*******эдалай, С.Н, Д.Ц, Д.Б, Ц.Л, Г.Г, Н.О, Ц.Д, Н.О, П.Д, Ц.Э*******э, П.Х, Ч.Б, Н.Н, Д.Б, Н.Г, Г.Ц, Ч.С нарт олгосон газрыг худалдан авах нэрээр итгэмжлэл гаргуулан бодит байдлыг нуух замаар 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдөр Б аймгийн Р суманд  “Өийн ”, “С ” гэсэн нэртэй компани байгуулан 0, 0 дугаартай улсын бүртгэлийн гэрчилгээ авч  бусдыг төөрөгдөлд оруулж 2016 оны 04 дүгээр сарын 18-ны өдөр Ж.Бт худалдан борлуулж хүн тус бүрт шинжээчийн дүгнэлтээр тоогдсон 5.500.000 төгрөгийн /нийт 110.000.000/ хохирол /их хэмжээний/ учруулсан, 

Шүүгдэгч П.Х******* нь  Б аймгийн Р сумын засаг даргын 2015 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдрийн №46 дугаартай захирамжаар лангийн зориулалтаар, давуу эрхтэйгээр эзэмшүүлэхээр иргэн Н.Н, Ц.Э*******э, П.Х, Ч.Б, Д.Б, Г.Ц, Ч.С, Н.Г нарт олгосон газрыг бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдөлд оруулж 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдөр “С ” нэртэй компани байгуулан улсын бүртгэлд бүртгүүлэн 0 дугаартай гэрчилгээ авч Б.З*******гаар дамжуулан бусдад худалдан борлуулан залилж 8 иргэнд 44.000.000 төгрөгийн хохирол учруулсан  үйл баримт, хэргийн нөхцөл байдал нь:

            -Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч Б.З*******гийн өгсөн: Уг газрыг 2015 онд худалдаж авсан. С, Х******* хоёроор дамжуулан худалдан авсан. Худалдаж авсан  он сарыг сайн санахгүй байна. Тухайн үед 100 га газрыг 1.000.000 төгрөгөөр худалдаж авсан. Энэ асуудлаас хойш С нь 2.000.000 төгрөгөөр газар олж өгье гээд өөр хүнээс мөнгө авсан байдаг. Би энэ хүмүүсийг залилсан зүйл байхгүй. Хэрвээ 100 га газар 4.000.000 төгрөгийн ханштай байсан бол С өөр хүнээс газар олж өгье гээд 2.000.000 төгрөг авахгүй байсан. Ийм л зүйл болсон. Энэ 2 хүн надаас авсан мөнгөө тухайн үед холбогдох хүмүүст тараагаад өгчихсөн байсан бол өнөөдөр ийм зүйл үүсэхгүй байсан.Надаас авсан мөнгөө хүмүүст өгөөгүй тул ийм зүйл болсон. С 4.000.000 төгрөгөөр авсан гээд байна. 2015 онд газар тийм үнэтэй байгаагүй. С, Х******* хоёрт 13, 13 хүний тус бүр 1.000.000 төгрөг өгсөн. Х******* дахиад 2-3 хүний газар байна авах уу гэхэд нь авъя гээд мөнгийг нь шилжүүлсэн. Сүүлд газар үнэтэй болсон чинь энэ хүмүүс газраа авъя гэсэн. Тэгээд надаас авсан 16.000.000 төгрөгийг 4 хүнд хувааж өгсөн байсан. Би энэ хүмүүстэй тарч залилангийн хэрэг үйлдээгүй. Эд нар өөрсдөө тодорхой хэмжээний албан тушаал хашдаг хүмүүс байсан.Зүгээр танихгүй хүмүүсийн газрыг өгнө гэж байхгүй. Э*******э гэдэг хүн өөрийн 100 га газраа Х*******д бэлэглэсэн байсан. Сүүлд газар үнэтэй болохоор нь газраа авъя, мөнгөө авъя гэсэн. Ихэнх хүмүүс нь газраа бэлэглэсэн байсан. Тэр газруудаа надад 1.000.000 төгрөгөөр зарсан. Газар эзэмшигч нарын мөнгийг өгөөгүй. Энэ хүмүүст би тухайн үед итгэсэн. Шүүх дээр миний өгсөн мэдүүлгүүд байдаг. “Өрхтийн ” ХХК-ийн 13 гишүүн байгаа. С гуай бичиг хийлгэж авахдаа “ах нь удахгүй тэтгэвэртээ гарах гэж байгаа одоо хэл ам үүсээд байгаа болохоор тэтгэвэрт гарч чадахгүй болох гээд байна.Тэтгэвэрт гарсан хойноо энэ хүмүүст мөнгөө тараагаад өгье” гэсэн.Тэтгэвэрт гарсныхаа дараа надаас авсан мөнгөө тарааж өгөөгүй. Одоо хүртэл өгөөгүй байгаа. Миний хувьд энэ 2 хүнд итгэсэн. Тэгээд ийм зүйл болсон. Би анх Ган-Очир өмгөөлөгчийг авсан.Тэгээд тухайн үед болсон процессоо хэлсэн. С гуайг удахгүй тэтгэвэртээ гарах гэж байгаа тул мэдүүлгээ ингээд өг гээд байна яах вэ гэж асуусан. Гэтэл өмгөөлөгч маань эрүүгийн хэрэг үүсэхгүй иргэд хоорондын мөнгөний асуудал байна энэ хүн удахгүй тэтгэвэртээ гарах гэж байгаа бол хүнд гай болоод яах вэ гээд надад буруу зөвлөгөө өгсөн тэгээд сүүлд нь Ган-Очир өмгөөлөгчөөс тгалзаж С******* өмгөөлөгчийг авсан гэх мэдүүлэг,

-Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч П.Х*******гийн өгсөн: 2015 оны 4 дүгээр сард С байцаагч намайг З*******тай танилцуулсан. Тэгээд тарч ажиллая. Танай нөхөр, дүү нар газартай юм байна та иргэдээс газар олоод өг тарч ажиллаад ашиг олъё гэсэн саналыг тавьсан. Би тэтгэвэрт гарах гэж байсан тул боломжийн санал байна гэж бодсон. Би өөрөө нягтлан мэргэжилтэй тул тооцоогоо бариад тарч ажиллах боломжтой байсан. Механикжуулагчаар өөрийн 2 дүүгээ оруулаад тарч ажиллаж болно гэсэн. Тэгээд тарч ажиллах болоод Н, Б, Б, Х, С нартай уулзсан. Тэр хүмүүст тарч ажиллах санал тавьсан. Сум, орон нутагт газар лангийн үйл ажиллагааг хөгжүүлэх, ажлын байр бий болгоё гэдэг саналыг тавиад энэ хүмүүсээр гарын үсгийг нь зуруулж өргөдөл өгсөн. Тэгээд эхний жил түрээсийн гэрээгээр тран ажиллана энэ хүмүүс газраа өгөөд харин энэ залуу будаа, техникээ гаргаж ажиллахаар болсон. Гэтэл эхний жил гүй 2 дахь жилд нь будаа олдохгүй байна гээд бас гүй тэгээд З******* надад компани байгуулахгүй бол болохгүй байна. Компани байгуулаад та өөрөө нягтлан бодогчоо хий гэхээр нь тэгье гэсэн. 2 жил гүй тул тарч ажилласан 4 хүн будаа тарихгүй юм байна мөнгөө аваад гаръя гэсэн. З******* надад нийт 17.000.000 төгрөг өгсөн. Энэ мөнгийг 4 хүнд тус бүр 4.000.000 төгрөгийг бэлнээр хувааж өгсөн үлдсэн 1.000.000 төгрөгийг З*******гийн дансанд буцаагаад шилжүүлсэн З******* компани байгуулчихлаа Б гэдэг хүнд газар эзэмших эрхээ шилжүүлж өгнө гэсэн. Би хүмүүст Бид газар эзэмших эрхээ шилжүүлнэ гэж хэлсэн. Бийг газар лангийн салбарт олон жил ажилласан тул хүмүүсээ удирдаад явж болно. Би өөрөө тооцоогоо хийгээд жилийн эцэст ашигтай ажиллавал ашгаа хувааж авъя гэсэн. Гэтэл гаа гүй. Зарим хүмүүс энэ хүнийг ажиллахгүй байна гэсэн. Би тэр хүмүүст мөнгийг чинь өгнө гэж хэлсэн. З*******тай арай гэж утсаар холбогдсон чинь хилээр морь мал, өвс гаргах гэж байгаа. Хүмүүстэй хэлээд хүлээлгэж бай гэсэн. Тэгээд хүмүүсээ хүлээлгэж байсан ч З******* ирээгүй. Хавар болоод мөнгөө өгөх юм болов уу гэж бодсон. Тэгсэн чинь Б, Х хоёр над руу залгаад энэ компани чинь зарагдсан байна гэж хэлсэн. Гэтэл цаашаа өөр хүнд компанийн эрхийг шилжүүлсэн байсан. Б гэдэг хүнд эрх шилжүүлж өг гээгүй. Б ч надад эрх шилжүүлэн өгсөн гээгүй ингээд өөр хүнд компанийн эрх шилжигдсэн байсан. Э*******ээ сүүлд надад хандаж “Х******* би чамд 100 га газраа бэлэглэе” гэж хэлсэн. Тэгэхээр нь чиний газрыг би аваад яах билээ. Харин тарч ажиллая гээд гарын үсгийг нь зуруулж авсан. Би газрыг нь бэлэглэлээр авахгүй жилийн эцэст үр үн гарвал гайгүй мөнгө авна гэж хэлсэн. Би 34 жил Хаан банкны эрхлэгчээр ажилласан хүн. Өчнөөн жил сум, орон нутагт амьдарсан болохоор надад залилан хийж, бусдыг хууран мэ зорилго байгаагүй. Үнэхээр тийм байсан бол Э*******ээгийн 100 га газрыг аваад цааш нь зарах байсан. Нын хувьд бид 2 С тэжээлийн аж ахуй байх үед  багын найзууд байсан. Би түүнд сумаас хүсэлт өгсөн механикжуулагч нарт 5000 га газар өгөх юм байна гэж хэлсэн. Н Сэлэнгэ аймагт амьдарч байсан ба манайд ирдэг байсан. Газар лангийн салбарт ажиллаж байсан хүмүүст 100 га газар өгөх юм байна. 100 га газраа аваад тарч ажиллая гээд чи хүрээд ирэх үү гэхэд би очиж чадахгүй гэсэн. Тэгээд холбогдох мериалаа чам руу явуулъя гэсэн. Би газрын даамалтай уулзаад миний найз байгаа юм. Газар лангийн салбарт ажиллаж байсан гэж хэлсэн. Гэтэл газрын даамал энэ хүний чинь баримт бичиг байхгүй тул газар өгөхгүй гэсэн. Тэгэхээр нь Нтай дахин холбогдоод баримт бичиг хэрэгтэй байна гээд газрын даамалтай утсаар яриулсан. Тэгсэн чинь бүх бичиг баримтаа Х*******д өгөөд явуулъя. Миний өмнөөс бүх зүйлийг бүрдүүлж өгнө гэж хэлсэн. Би газрын даамлаас холбогдох баримтуудыг нь авч өгье газар олгоод өгөөч гэж гуйсан. Ингээд Н Сэлэнгэ аймгаас баримтаа явуулсан ба түүнийг нь газрын даамалд өгсөн. Түүнээс биш би Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сум руу очиж энэ хүний баримт бичгийг аваад газар авсан зүйл байхгүй. Миний хувьд компани байгуулах асуудлыг мэдээгүй. Энэ хүмүүстэй тарч ажиллая л гэсэн ойлголттой явж байсан гэх мэдүүлэг,

-Шүүхийн хэлэлцүүлэгт хохирогч Н.Нын өгсөн: Анх Х******* над руу 2015 оны 01 дүгээр сард утсаар холбогдсон. Миний утсыг хаанаас олсоныг нь мэдэхгүй байна.Би С тэжээлийн аж ахуйд 1989-1993 он хүртэл ахуйн үйлчилгээний эрхлэгчээр, үр нд үйлчлэгч, тогооч зэргээр ажиллаж байсан. Тэгээд 1993 онд Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сум руу шилжсэн. Х******* над руу холбогдоод Алт******* бид 2 жоохон газарт ногоо тарих гэж байгаа юм. Тэгээд энэ суманд ажиллаж, амьдарч байсан хүний баримт бичиг хэрэгтэй болоод байна. Чи хөгшиндөө туслаач гэсэн. Би 1 хүнд ч гэсэн тусалъя гэж бодоод баримт бичгээ факсаар явуулсан. Энэ үед 100 га газар яригдаж байсан юм байна лээ. Надад энэ талаар хэлээгүй. 2017 онд фэйсбүүк дээр Р сумын лан эрхлэгчдийн зөвлөгөөнд урьж байна гэсэн мэдээлэл явж байсан. Би зөвлөгөөнд оролцсон. Миний нэр дээр 100 га газар байгаа эсэхийг шүүлгэж үзэхэд байсан. Тэр үед Х******* хот явсан гэсэн. Х******* худлаа ярьсан. Бид хоёрыг жигтэйхэн сайн найзууд байсан ч гэх шиг. Х******* тарч ажиллана гэсэн гэж байна. Харин нөгөө хүн нь газрыг шууд худалдаж авсан гэж байна. Би энэ компанийг байгуулсан талаар ерөөсөө мэдээгүй. Миний нэр дээр газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ гарсаныг мэдэж аваад гэрчилгээгээ канондуулж авсан. Миний өмнөөс Х******* өргөдөл бичээд энэ газрыг авсан болохыг мэдсэн гэх мэдүүлэг,

-Шүүхийн хэлэлцүүлэгт хохирогч Ц.Э*******ийн өгсөн: Би урд нь энэ талаар мэдээгүй байсан. Хаан банкнаас зээл авах гээд банк орсон. Тэгтэл Х******* газар лангийн салбарт ажиллаж байсан хүмүүст газар өгөх гэж байгаа гэсэн. Би мэдээгүй яваа гэж хэлсэн. Тэгсэн чинь газраа надад өгчих гэсэн. Яах гэж байгаа юм гэхэд компани байгуулаад бүгдээрээ ашгаа хувааж авъя.Эсвэл чи компанидаа ажилласан ч болно гэсэн. Тэгэхээр нь би тэгье гээд гарын үсгээ зурсан.Түүнээс хойш юу болсон талаар мэдээгүй. Нэг мэдсэн чинь газар зарагдсан байсан. Тухайн үед хүмүүс газраа 4.000.000 төгрөг, 5.000.000 төгрөг гэж байсан. Мөнгөнд дургүй хүн байх биш би шууд яваад очсон. Гэтэл Х******* байгаагүй. Баахан механикжуулагч нар гүйлдээд байсан. Энд тэнд нуугдаад яриагаа хийгээд газар зарж, үрэх зүйлээ хийгээд яваад байсан байна лээ. Түүнээс хойш энэ асуудлаар хөөцөлдөөд өдийг хүрлээ. Газраа ашиглая эсхүл түрээслүүлье гэж бодоод энэ асуудлыг хөөцөлдсөн. Х*******г муу хэлэх зүйл байхгүй. Энэ хүн өөрөө ийм зүйл хийсэн байна. Өөр юу ярих вэ. Би газраа авна гэх мэдүүлэг,

-Хохирогч Б.Агийн өгсөн:“... Тухайн үед С нь надад хэлэхдээ нэг хүнээс чамд 100 га газар 2 сая төгрөгөөр авч өгнө гэж хэлж байсан. Надад тухайн үед 1000 га газрын хэрэг байсан ба би тарих гэж байсан юм. Тэгээд би мөнгөө цувуулж өгөөд байж байсан чинь С нь нөгөө газраа зарж байгаа хүмүүс 100 га газраа 3 сая төгрөгөөр зарна гээд байна үнэ нь өсч байгаа шүү гэж хэлэхээр нь би за яахав дээ нийт өгсөн мөнгөндөө тааруулаад газар авчья гэж хэлсэн. Тэгээд 2016 оны 04 дүгээр сар хүртэл дансруу нь 19,800,000 мянган төгрөг, бэлнээр 6 сая төгрөг шилжүүлсэн. Тэгээд тухайн үед Б аймгийн Р сумын төвд байсан 3 хүнийг нь дуудаж уулзаад Засаг даргынх нь өрөөнд Сийн т яваад ороход Засаг дарга Г бусад хүмүүс нь хаана байгаа юм бэ гэхэд С өөр өөр газарт ажиллаж амьдарч байгаа гэж хэлсэн чинь Засаг дарга нь би тэгвэл утсаар асууя гээд нөгөө хүмүүсийнх нь нэрсийг харж байгаад 2 хүнтэй нь чанга яригч дээр нь тавиад утсаар ярихад тэр 2 хүн юу яриад байгаа юм бэ, газраа зараагүй мөнгө аваагүй гэж хэлсэн. Тэгээд би гараад Засаг даргын өрөөнд т орсон 3 хүнтэй уулзаад та 3 газрын мөнгөө авсан юм уу гэхэд үгүй бид 3 мөнгө аваагүй гэж гурвуулаа хэлсэн. Тэгээд би Сээс юу болоод байгаа талаар тодруулахад С нь би газар болчих байх гэж бодсон чинь бүтсэнгүй би чиний мөнгийг өгнөө гэж хэлсэн...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 114-115 дахь тал/,

Хаан банкны депозит дансны дэлгэрэнгүй хуулга /1 дүгээр хавтаст хэргийн 49-108 дахь тал/,

Хохирогч С.Нгийн өгсөн: “...Тухайн үед С нь манай нөхөр бид хоёрын нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гарсан гэж хэлсэн. Нөхөр бид хоёрын газрыг зарахын зөвшөөрсөн боловч одоог хүртэл ямар ч мөнгө өгөөгүй... Зулаа гэх хүнд нөхөр бид хоёрын газрыг зарсан гэж хэлсэн...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 144-146 дахь тал/,

-Хохирогч О.Э*******эдалайн өгсөн: “...2017 оны 05 сард Б аймгийн Р суманд байдаг манай аан надруу утсаар залгаад суманд иргэдэд давуу эрхтэйгээр 100 га газар олгогдсон байна. Тэр иргэдийн дунд таны нэр байна хэзээ ирээд газар авсан юм бэ гэж хэлсэн. Тэгэхээр нь гайхаад Б аймгийн Р суманд очиход миний нэр дээр өгсөн 100 га газрыг С нь зарсан байсан. Тэгээд Стэй уулзахад “Өрхтэй ” ХХК-д 100 га газрыг чинь зарсан. Удахгүй З******* гэх хүнээс газрын чинь мөнгийг авч өгнө гэж хэлсэн. Миний өмнөөс өргөдөл бичээд 100 га газар авсан байсан тэрнээс өөр мэдэх зүйл байхгүй. С нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргах гэж байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах гэж байгаа талаар ямар нэг зүйл надад хэлээгүй. Газраа зарахыг зөвшөөрсөн асуудал байхгүй...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 121-123 дахь тал/,

-Хохирогч П.Дийн өгсөн: “...Тэгээд газраа аваад нэр бүхий 13 хүн хоорондоо ярилцаж байгаад миний нэр дээр “Өрхтэй Ургац” гэх нэртэй компани байгуулаад газартаа Улаан буудай д үр шимийг нь өөрсдөө авна гэж ярьцгаасан. Тэгээд бид нар эхний 1 жил санхүү, техник байхгүй байсан учраас газартаа буудай лж чадаагүй. Тэгээд нэгэнт өөрсдөө лж чадахгүй юм чинь өөр газар лан эрхэлдэг компанитай тарч ажиллаж өөрсдийн газрыг түрээслэхээр болоод хүн хайсан. Тэгсэн З******* гэдэг залуу тарч ажиллахаар болсон. Энэ хүнийг С олж ирсэн. Тэгээд 2016 оны 06 сараас манай нэр бүхий 13 хүнээс зарим нь өөрсдийн 100 га газруудыг зарахаар болсон байсан. Тэгсэн З******* нь манай хүмүүсийн газрыг худалдаж авахаар болоод нэг хүний 100 га газрыг 5 сая төгрөгөөр авахаар болсон байсан. Тэгээд зарим хүмүүст нь 3 сая төгрөг өгөөд зарим хүнд нь мөнгө өгөөгүй байж байгаад бид нарын газрыг өөр хүнд зараад явсан байсан. Одоог хүртэл З******* нь сураг чимээгүй байна. С нь миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гарч байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар надад хэлсэн. Газраа зарахыг би зөвшөөрсөн...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 154-155 дахь тал/,

-Хохирогч Г.Гын өгсөн: “... С нь та нарын газрыг цааш нь өөр хүнд зарсан газрын чинь мөнгийг өгнө гэж хэлсэн. Тэгээд тухайн үедээ би өөрийн нэр дээр байгаа газрыг 5 сая төгрөгөөр зарахаар болсон. Сүүлд С нь надад З******* гэх хүнд миний газрыг зарсан талаар хэлсэн. Тэр хүнтэй нь би утсаар ярихад удахгүй мөнгийг чинь өгнө гэж хэлсэн. Надад газрын мөнгө гэж З******* нь 3 сая төгрөг өгсөн үлдсэн мөнгийг нь удахгүй өгнө гээд одоог болтол өгөөгүй байна... С нь миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гарч байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар надад хэлсэн. Газраа зарахыг би зөвшөөрсөн...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 158-159 дэх тал/,

-Хохирогч Н.Оын өгсөн: “...Миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гарсан юм уу нөгөө зараад мөнгийг нь өгнө гэж хэлж байсан юу болж байна гэхэд: С нь компани газар худалдан авах хүнтэй уулзаж ярилцаж байгаа арай болоогүй гэж хэлдэг байсан. Тэгтэл С нь миний дээрхи 100 га газрыг компанид зараад хувьдаа мөнгийг нь авсан гээд надтай ижилхэн газар авсан хүмүүс яриад байсан. Ингээд цагдаагийн байгууллагад энэ хэргийн учрыг олж өгөх талаар хандах болсон юм... С нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа талаар хэлж байсан. Мөн миний нэр дээр гарсан газрыг компанид зарах талаар ярьдаг байсан. Би газраа бусдад зарахыг зөвшөөрч байсан. Мний хувьд газар эзэмших гэрчилгээ гарсан талаар мэдээгүй үүнийг С мэдэж байгаа.С нь таны газрыг 5 сая төгрөгөөр үнэлсэн гээд 3 сая төгрөг өгч үлдэгдэл 2 сая төгрөгийг өгнө гэсэн боловч одоог хүртэл өгөөгүй байна...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 162-163 дахь тал/,

-Хохирогч Ц.Дгийн өгсөн: “...Би 100 га газраа З*******д тухайн үед 5 сая төгрөгөөр зарахаар болсон ба 3 сая төгрөг надад өгөөд үлдсэн мөнгийг нь дараа өгье гэж хэлээд одоог болтол өгөөгүй, өөрөө алга болчихоод байна. С нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар ямар нэгэн зүйл хэлээгүй. Газраа зарахыг бол би зөвшөөрөөгүй. Би юу ч мэдээгүй байхад миний газрыг зарсан байсан...” гэх мэдүүлэг / 1 дүгээр хавтаст хэргийн 166-167 дахь тал/,

-Хохирогч Д.Бын өгсөн: “... С газрын даамал надад газар эзэмших гэрчилгээ өгөөгүй. Тэгтэл 100 га газар эзэмших гэрчилгээг миний нэр дээр гаргаад бид нарт өгөлгүй, шууд газар эзэмших гэрчилгээний эзэмшлийг сольж хувийн байгууллагад шилжүүлж зарсан. Тэгээд мөнгийг нь өөртөө авсан байсан. Бид нарт ямар нэгэн мөнгө төгрөг өгөөгүй. С нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар ямар нэгэн тодорхой зүйл хэлээгүй. Газраа зарахыг зөвшөөрсөн зүйл байхгүй. Зүгээр таны нэр дээр байгаа газрыг хүнд зараад ашигтай байж болно гэж ярьж байсанаас өөр зүйлгүй. С нь таны газрыг 5 сая төгрөгөөр үнэлж бусдад зарсан гээд 3 сая төгрөг өгч байсан. Үлдэгдэл 2 сая төгрөгийг өгнө гэж хэлсэн боловч өнөөг хүртэл өгөөгүй байна...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 170-171 дэх тал/,

-Хохирогч Н.Г*******ын өгсөн: “...Миний нэр дээр гарсан газрыг С нь компани байгуулаад тэр комипанидаа зарсан гэж өөрөө надад хэлсэн. Тэгэхээр нь би юу яриад байгаа юм бэ гэхэд би газрын чинь мөнгө болох 5 сая төгрөгийг удахгүй өгнө гэж хэлж байсан. Тэгээд тэр мөнгийг өгнө гэсээр байгаад өдийг хүрч байна...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 174-175 дахь тал/,

-Хохирогч Н.Оийн өгсөн: “... 2016 оны 07 сард нөхөр бид хоёр өөрсдийн тус тусын 100 га газраа зарах гээд Сээс газраа асуухад та хоёрын газрыг би зараад өгье гэж хэлсэн. Тэгэхээр нь би болвол зараад өг гэж хэлсэн. Тэгсэн С нь нөхөр бид хоёрын газрыг З******* гэх хүнд өгсөн байсан ба тэр хүнтэй нь бид 2 тус бүр 100 га газраа 5 сая төгрөгөөр зархаар болсон. Тэгээд З******* нь нөхөр бид хоёрт тус бүр 3 сая төгрөг буюу 6 сая төгрөг өгсөн. Үлдэгдэл мөнгийг нь дараа өгье гэж хэлээд одоог хүртэл өгөөгүй байна. С нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар ямар нэгэн зүйл хэлээгүй. Газраа зарахыг бол нөхөр бид хоёр зөвшөөрсөн...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 178-179 дэх тал/,

-Хохирогч Ц.Лын өгсөн: “... Өийн Ургац нэртэй компаны даргай уулзахад З******* гэх залуу байсан ба миний газрыг С З*******д зарсан байсан. Тэгээд нэгэнт зарчихсан юм чинь газрын мөнгөө авья гэхэд З******* гэх залуу 3 сая төгрөг өгнө гэхээр нь би үгүй ядаж 5 сая төгрөгөөр зарна гэж хэлсэн чинь тэгье гэж тохирсон. Тэгээд 5 сая төгрөгөө 2016 оны 11 сарын 25-ны өдөр өгнө гэж хэлсэн боловч тэр өдрөө өгөөгүй. Тэгээд араас нь хөөцөлдөж байж 2016 оны 12 сард 3 сая төгрөг авсан үлдэгдэл мөнгийг нь дараа өгье гэж хэлээд өдийг хүртэл өгөөгүй байна. С нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар ямар нэгэн зүйл хэлээгүй. Газраа зарахыг зөвшөөрсөн зүйл байхгүй. Надад юу ч хэлээгүй...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 182-183 дахь тал/,

-Хохирогч Ч.Э*******эдалайгийн өгсөн: “...С нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа гэж хэлсэн. Тэгээд би өөрөө Сэд минйи газрыг зараад мөнгийг нь өгчих гэж хэлсэн юм. С нь миний газрыг 5 сая төгрөгөөр үнэлж бусдад зарж өгнө гэж хэлсэн. Тэрнээс хойш газрын мөнгө гэж ямар нэгэн мөнгө өгөөгүй...”  гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 204-205 дахь тал/,

-Хохирогч Д.Цын өгсөн: “...2015 онд давуу эрхээр иргэдэд 100 га газар лан, хүнсний ногоо тарих зориулалт бүхий газар олгож байгаа гэж тухайн үед С надад хэлж байсан. Тэгээд С миний нэр дээр 100 га газар авсан байсан ба миний нэр дээр газар гарсаны дараа С хэдэн хүмүүстэй нийлж компани байгуулж ашигаа хувааж авья гэж хэлж байсан. Тухайн үедээ бол би энэ талаар зөвшөөрсөн. Тэгсэн С сүүлд миний газрыг зарчихсан гэж хэлээд надад 3 сая төгрөг өгсөн. Би ямар нэг газрын гэрчилгээ бол хараагүй харин миний нэр дээр 100 га газар гарсан талаар бол С хэлж байсан. С нь нь надад миний нэр дээр гарсан газрыг бусад хүмүүстэй нийлүүлж компани байгуулах гэж байгаа талаар хэлсэн. Би өөрөө тухайн үед компанид гишүүнээр орохыг зөвшөөрсөн...” гэх мэдүүлэг /2 дугаар хавтаст хэргийн 169-171 дэх тал/,

-Хохирогч П.Хгийн өгсөн:  “...Хаан банкны захирал Х******* нь манай нөхөр Б бид 2 дээр ирээд та нарын нэр дээр 100 га газар олгох гэж байгаа хэдүүлээ нийлж байгаад өөрсдийн нэр дээр олгосон газраа нийлүүлээд компани байгуулаад ашгийг нь хувааж авъя гэж хэлж байсан. Тэрнээс хойш сураггүй болсон. Тэгээд 2017 оны 05 дугаар сард Б аймгийн Р сумаас Б-Э*******э дарга залгаад дуудсан. Яваад очиход манай нөхөр бид хоёрын нэр дээр 100 га газар олгосон байсан ба нөхөр бид хоёрын нэр дээр байсан газрыг зарсан байсан. Х******* нь надад миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар надад хэлээгүй. Газраа зарахыг би зөвшөөрөөгүй...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 186-187 дахь тал/,

-Хохирогч Н.Гын өгсөн: “... 2016 оны 06 дугаар сард Р сумын газрын даамал М миний нэр дээр гарсан 100 га газрын гэрчилгээ болон өргөдлийг гаргаж өгсөн. Би бол өөрөө өргөдөл бичээгүй хэн нэгэн миний өмнөөс өргөдөл бичээд миний нэр дээр 100 га газрын гэрчилгээ гаргаад авчихсан байсан. Тухайн үед М нь надад хэлэхдээ таны газрыг Алт******* авчихсан гэж хэлсэн. Одоог хүртэл миний газар байхгүй байгаа. Алт******* нь миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гарч байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар надад хэлээгүй. Газраа зарахыг би зөвшөөрөөгүй...” гэх мэдүүлэг / 1 дүгээр хавтаст хэргийн 149-150 дахь тал/,

-Хохирогч Ч.Бийн өгсөн: “...Би бол өөрийнхөө нэр дээр газрын гэрчилгээ гарсан гэж мэдээгүй байсан. Одоо болтол миний газрын мөнгийг өгөөгүй байгаа. Х******* надад ямар нэг мөнгө төгрөг өгөөгүй. Мөнгө төгрөг өгнө гэж хэлж байсан. Газрын ашиг шим өгнө гэж хэлээд тэрнээс хойш юу ч өгөөгүй...” гэсэн мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 190-191 дэх тал/,

-Хохирогч Д.Бын өгсөн: “... Х******* нь миний нэр дээр газар эзэмших гэрчилгээ гаргаж байгаа болон миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар надад ямар нэгэн зүйл хэлээгүй. Газраа зарахыг би зөвшөөрөөгүй. Миний нэр дээр гарсан 100 га газар С гэх компаны нэр дээр байсан. Би гайхаад л байна, миний нэр дээр байгаа газар яагаад компаны нэр дээр байгаа гэдгийг, хэн нэгэн хүн миний газрыг миний зөвшөөрөлгүйгээр авсан байсан...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 194-195 дахь тал/,

-Хохирогч Г.Цгийн өгсөн: “...Х******* нь миний нэр дээр газар гаргаж байгаа гэж бол хэлсэн. Миний нэр дээр гарсан газрыг зарах талаар надад ямар нэгэн зүйл хэлээгүй. Газраа зарахыг бол би зөвшөөрөөгүй. Миний нэр дээр гарсан 100 га газрыг Х******* нь тарч ажиллана гэж хэлж л авсан. Х******* нь ямар нэгэн мөнгө төгрөг бол өгөөгүй мөнгө өгнө гэж хэлж байсан...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 198-199 дэх тал/,

-Хохирогч Н.Нын өгсөн: “...Би хурал тараад Р сумын газрын албаны даамал Мтэй уулзаад 100 га газрын гэрчилгээгээ авья гэхэд Х******* мэднэ гэж хэлсэн ба Х*******тай утсаар ярьхад “чи тэвчээртэй бай” удахгүй чамд 100 га газрын чинь мөнгийг өгнө гэж хэлсэн. Тэгэхээр нь би надад газрын мөнгө хэрэггүй би газраа авна, энэ газраа зарахгүй гэж хэлэхэд уурлаад утсаа салгасан. Тэгэхэд би Х*******г миний нэр дээр байсан 100 га газрыг авчихсан юм байна гэж мэдсэн. Х******* надад 5 сая юм уу 4,5 сая төгрөг чамд өгөх байх удахгүй өгнө гэж хэлсэн. Тэрнээс надад ямар нэг мөнгө төгрөг өгөөгүй...” гэсэн мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 128-131 дэх тал/,

-Хохирогч Ц.Э*******ийн өгсөн:“... Б аймгийн Р сумын Хаан банкны эрхлэгч Х******* сумаас үр нд ажиллаж байсан хүмүүст давуу эрхтэйгээр газар өгөх гэж байгаа хэрвээ газар өгвөл газраа надад өгчихөөрэй гэж хэлээд цагаан цаасан дээр надаар гарын үсэг зуруулж авсан. Тэгээд сүүлд сонсоход Р суманд давуу эрхтэйгээр газар авсан иргэд газраа зараад байна гэхээр нь би Ула хотоос Б аймгийн Р суманд очоод газраа асуусан чинь миний нэр дээр 100 газар эзэмших гэрчилгээ гарсан байсан. Тэгээд сураглаад байхад миний нэр дээр байсан 100 га газрыг Х******* зарсан байсан... Х******* одоог болтол надад ямар нэг мөнгө өгөөгүй. Сүүлд л 100 га газрын чинь мөнгийг өгнө гэж хэлээд байгаа...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 137-139 дэх тал/,

-Гэрч Ч.Сийн өгсөн: “... 2015 онд Б аймгийн Р сумын Засаг даргын тамгын газраас өмнө нь газар лан чиглэлээр олон жил үр бүтээлтэй ажилласан гэж давуу эрхээр 100 га газар лан, хүнсний ногоо тарих зориулалт бүхий газар олгож байгаа гэж тухайн үед Хаан банкны захирлын ажил хийж байсан Х******* эгч өргөдлөө бичээд өгөөрэй гэж хэлсэн. Тэр үед Х******* эгчээс нөгөө газар юу болсон талаар асуухад Б гэх хүнтэй тарч компани байгуулсан ашгаасаа өгнө гэж хэлсэн. Тэрнээс хойш мөн ашиг өгөх байх гэж бодоод хараад байж байтал ашиг өгөхгүй болохоор нь нөгөө газрын ашиг яасан талаар нь тодруулахад З******* гэх хүн ашиг өгнө гэсэн гараагүй гэж хэлээд байна гэж хэлж байсан. Надад Х******* эгч ямар нэг газрын гэрчилгээ бол гараагүй харин миний нэр дээр 100 га газар гарсан гэж нанад хэлж байсан...” гэх мэдүүлэг /2 дугаар хавтаст хэргийн 163-165 дахь тал/,

-Гэрч П.Мгийн өгсөн: “… Би Ц.С гэх хүнийг танина. Манай сумын байгаль орчны хяналтын улсын байцаагч ажилтай. Би 2015 оны 11 дүгээр сард амаржаад ээлжийн амралтаа авсан, Түүнээс хойш миний ажлыг түр хугацаагаар гүйцэтгэсэн. Би эргээд 2016 оны 7 дугаар сард ажлдаа орсон. Б аймгийн Р сумын 2015 онд нийт 46 иргэнд 100 га газар буюу 4598 га газар давуу эрхээр олгосон. Би энэ талаар бол сайн мэдэхгүй байна. Багийн засаг дарга, багийн иргэдийн нийтийн хурал, иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар давуу эрхээр газар эзэмшиж байгаа 46 иргэний газар эзэмших өргөдлийг хэлэлцээд оруулж ирсэн. Тухайн иргэд өргөдөл бичсэн болоод л иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын тоол гарсан байх. Надаас бол С, Д, О, Г*******, Ц, Ганц, Т, Д, Дсүрэн, Ю, Ж.М, М, П, Ц, Ц, Г, С, С, А, Бжаргал, Ц, Ш, Алт*******, Д, Т, Л, Ббаяр, Д, А.М, Оюунбилэг, Ц, Э, Г, А, О нар өөрсдөө газар эзэмших гэрчилгээгээ авсан. Түүний дараагаар С нь компани байгуулж байгаа гээд О.Э*******эдалай, С.Н, Ч.Э*******эдалай, Ц.Л нарын газар эзэмших гэрчилгээг намайг авчих гэж байна гэж хэлээд авсан. Хаан банкны эрхлэгч Х******* Х, Б, Н, Б, Э*******ээ, Г нарын газар эзэмших гэрчилгээг намайг аваад өөр дээрээ байлгаж байгаарай гэж хэлээд авсан...” гэх мэдүүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 223-225 дахь тал/,

-Гэрч Ж.Гийн өгсөн:”… Тиймээ анх энэ сумын иргэдэд хуучин газар лангийн салбарт ажиллаж байсан иргэдэд давуу эрхтэйгээр газар олгож байсан. Намайг засаг даргаа ажиллаж байхад С нь байгаль орчны улсын хяналтын байцаагч ажилтай байсан. Харин манай тамгын газрын даамал М нь жиримсэний амралтаа авсан үед 2015 оны 11 дүгээр сараас 2016 оны 07 дугаар сар шиг санаж байна. Яг хэдний өдөр М ажилдаа орсныг мэдэхгүй байна. Тэр хугацаанд газрын даамлын ажлыг түр хугацаанд давхар хавсран гүйцэтгэж байсан. Би хугацааг нь сайн санахгүй байна. Ц.С нь эдгээр хүмүүс газар эзэмших гэрчилгээгээ бусдад шилжүүлэх гэж байгаа юм шилжүүлгэ хийж өгөөч гээд ирж байсан. Тэгэхээр нь төрийн албан хаагч энэ ажилд оролцох хэрэг байхгүй, өөрсдөө ирээд шилжүүлгээ хийлгээ гээд буцааж байсан. Тэгээд энэ асуудлаар надад дахин хандаж байгаагүй...” гэх мэдүлэг /1 дүгээр хавтаст хэргийн 203 дахь тал/,

-Хохирогч Ч.Сийн өгсөн: “… 2015 онд Б аймгийн Р сумын засаг даргын тамгын газраас өмнө нь газар лан чиглэлээр олон жил үр бүтээлтэй ажилласан гэж давуу эрхээр 100 га ар лан, хүнсний ногоо тарих зориулалт бүхий газар олгож байгаа гэж тухайн үед ан банкны захирлын ажил хийж байсан Х******* эгч өргөдлөө бичээд өгөөрэй гэж хэлсэн. Тэрний дагуу би газар авах өргөдөл болон иргэний үнэмлэхний хуулбар зэрэг бичиг баримтууд бүрдүүлж өгсөн. Тэгээд байж байтал манай Р сумын иргэд өөрт олгогдсон газруудаа зараад мөнгө аваад байсан. Тэр үед Х******* эгчээс нөгөө газар болсон талаар асуухад Б гэх хүнтэй компани болж байгаа тарч ажиллаад ашигаасаа өгнө гэж хэлсэн. Тэрнээс хойш мөн ашиг өгөх байх гэж бодоод хараад байж байтал ашиг өгөхгүй байхаар нь нөгөө газрын ашиг яасан талаар асуухад З******* гэх хүн ашиг өгнө гэсэн гараагүй гэж хэлээд байна гэж хэлж байсан. Тэрнээс хойш өдийг хүртэл газрын мөнгө юм уу, ашиг өгөх байх гэж бодоод хараад байж байна...” гэх мэдүүлэг /4 дүгээр хавтаст хэргийн 164-165 дахь тал/,

-Шинжээч Д.Оы өгсөн: “… Засгийн газрын 1997 оны 152 дугаар тоолын 3 дугаар хавсралтад заасны дагуу хөдөө аж ахуйн газрын үнэлгээний дуудлага худалдааны анхны үнэ 3.087.200 төгрөг гэж заагдсан. Зах зээлийн үнэ нь 2015 оны байдлаар 5.500.000 мянган төгрөг гэж Б аймгийн газрын албаны мэргэжилтэн Отгонжаргалаас зах зээлийн үнийн судалгаа авсан бөгөөд мөрдөгчийн тоолд заасны дагуу газрын суурь үнэ бус зах зээлийн үнэлгээг тоох зорилготой тул 100 га газрын үнэлгээний дүгнэлтийг 5.500.000 мянган төгрөг гэж дүгнэсэн...” гэх мэдүүлэг /5 дугаар хавтаст хэргийн 230-231 дэх тал/,

-Б аймгийн Р сумын засаг даргын 2015 оны 05 дугаар сарын 13-ны өдрийн №75 дугаартай “Газар эзэмших эрх шилжүүлэх тухай” /Өийн хариуцлагай хувьца кампаний захирамж /4 дүгээр хавтаст хэргийн 81-94 дэх тал/,

-Б аймгийн Р сумын засаг даргын 2015 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдрийн №64 дугаартай “Газар эзэмших эрх шилжүүлэх тухай” / С хариуцлагай хувьца кампаний захирамж /4 дүгээр хавтаст хэргийн 95-134 дэх тал/ зэрэг бичгийн нотлох баримтуудаар нотлогдон тоогджээ.

5. Анхан шны шүүх шүүгдэгч Б.З*******г Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.8 дугаар зүйлийн 3, 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 3.2 дугаар зүйлийн 1 дүгээр зүйлийг тус тус журамлан мөн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2 дахь хэсэгт заасан бодит байдлыг нуух замаар хохирогчийг төөрөгдөлд оруулж хохирогчийн эд хөрөнгийн эрхийг шилжүүлэн авч, их хэмжээний хохирол учруулсан  гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд,

Шүүгдэгч П.Х*******г Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1, 3.2 дугаар зүйлийн 1 заасныг журамлан  бодит байдлыг нуух замаар төөрөгдөлд оруулж хохирогчийн эд хөрөнгийн эрхийг шилжүүлэн авсан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсон нь  үндэслэл бүхий дүгнэлт хийж хэргийг шийдвэрлэсэн байна.

 

6. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.5-д заасныг баримтлан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2 дахь заалтад заасан гэмт хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссаны дараа эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар тсан үндэслэлээр П.Х*******д холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож,

Мөн Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.3 дахь заалтанд заасан үндэслэлээр Ц.С нарт холбогдох эрүүгийн 201706000170 дугаартай хэргээс Ц.Сэд холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож,

Шүүгдэгч Б.З*******г Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2 дахь хэсэгт зааснаар 11,000 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 11.000.000 /арван нэгэн сая/ төгрөгөөр торгох ялаар шийтгэсэн нь Эрүүгийн хуулийг зөв тайлбарлан  хэрэглэсэн байна.

7. Хохирогч Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ц.Л, Н.О, Д.Ц, Ц.Д, Д.Б, Д.Б, П.Х, тэдгээрийн өмгөөлөгч С.Д******* нар нь “...шинжээчийн дүгнэлтээр тоогдсон хохирлыг гэм буруутай этгээдээс гаргуулах, хохирогч Ц.Э*******э, Н.Н, Н.О нар нь 100 га газрыг авах хүсэлтэй тул газар эзэмших эрхийг сэргээлгэхээр захиргааны хэргийн шүүхэд хандах эрхийг дурдах” гэх агуулгаар давж заалдах гомдол гаргажээ.

7.1. Хоёрдугаар хавтаст хэргийн 8-14-р хуудсанд авагдсан шинжээчийн дүгнэлтээр 100 га газрын үнийг 5,500,000 төгрөг гэж тоосон боловч хохирогч П.Х, О.Э*******эдалай, Д.Б, Н.Г*******, Ц.Л, Н.О, Д.Ц, Ц.Д, Д.Б, Н.О /6 дугаар хавтаст хэргийн 12, 20, 26, 28, 30, 32, 34, 67, 51,10, 41-р хуудас/ нар нь хохиролд 5,000,000 төгрөг авсан гомдол саналгүй гэх мэдүүлэгийг өгсөн байх бөгөөд эдгээр мэдүүлэгийг авахдаа Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг зөрчиж авсан тухай нотлох баримт хэрэгт авагдаагүй байна.

Мөн эрүүгийн хэрэг хянан хэлэлцэх шүүх хуралдаанд хохирогч нарын өмгөөлөгч С.Д******* тайлбар гаргахдаа Р сумын Засаг даргад холбогдуулан Захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргахад 17 хохирогчийн хохирлыг барагдуулсаны улмаас Захиргааны хэргийн шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлээсээ тгалзсан гэж,

 Давж заалдах шны шүүхийн шүүх хуралдаанд шүүгчийн асуусан асуултанд хохирогчийн өмгөөлөгч хариулахдаа захиргааны хэргийн шүүхэд хандсан нэр бүхий 17 хүн 201706000170 дугаартай эрүүгийн хэргийн хохирогч нар гэх тайлбарыг тус тус гаргаж байгаа нь П.Х, О.Э*******эдалай, Д.Б, Н.Г*******, Ц.Л, Н.О, Д.Ц, Ц.Д, Д.Б, Н.О нарын өгсөн мэдүүлэг хууль ёсны бөгөөд хохиролд 5,000,000 төгрөг авч гомдол саналгүй болохоо илэрхийлсэнийг нотолж байна.

7.2. Иргэний хуулийн 510 дугаар зүйлийн 510.1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Б.З*******, П.Х******* нарын эзэмшил, өмчлөлд хохирогч Ц.Э*******э, Н.Н нарын эзэмших эрхтэйгээр авсан газар байсан бол газрыг нь гаргуулах боломжтой байсан. Гэвч  газар нь шүүгдэгч нарын эзэмшил, өмчлөлд байхгүй нөхцөлд газрын үнийг гаргуулж, хохирогч нарт олгох нь Иргэний хуулийн зохицуулалтад нийцнэ.

Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүх шүүгдэгч Б.З*******, П.Х******* нараас 11,000,000 төгрөгийг гаргуулж, хохирогч Ц.Э*******э /5,500,000/, Н.Н /5,500,000/ нарт олгож шийдвэрлэсэн нь хууль зөрчөөгүй байна.

7.3. Иймд хохирогч П.Х, О.Э*******эдалай, Д.Б, Н.Г*******, Ц.Л, Н.О, Д.Ц, Ц.Д, Д.Б нарын газрын хохирол гаргуулах тухай, Ц.Э*******э, Н.Н, Н.О нарын 100 га газрыг авах хүсэлтэй тул газар эзэмших эрхийг сэргээлгэхээр захиргааны хэргийн шүүхэд хандах эрхийг дурдах тухай гомдлуудыг хүлээн авах хууль зүйн үндэслэлгүй байна.

8. Харин давж заалдах шны шүүхээс анхан шны шүүхийн шийтгэх тоолын тоох хэсэгт 3, 3 гэж 2 удаа дугаарласан техникийн шинжтэй алдаа гаргасныг залруулах нь зүйтэй гэж дүгнэлээ.  

Мөн анхан шны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 31-ний өдрийн 2024/ШЗ/60 дугаартай “Шүүхийн шийдвэрийг залруулах” тухай шүүгчийн захирамжийн захирамжлах хэсэгт “Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.5-д заасныг баримтлан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2 дахь заалтад заасан гэмт хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссаны дараа эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар тсан үндэслэлээр П.Х*******д холбогдох хэрэгсэхгүй хэргийг болгосугай гэж...” залруулсан нь шүүхийн шийдвэр нь тодорхой, ойлгомжтой, түүнийг биелүүлэхэд ямар нэгэн эргэлзээ төрүүлэхгүй байхаар бичигдсэн байна гэх хуулийн шаардлагад нийцэхгүй байх тул давж заалдах шны шүүх зөвтгөхөөр шийдвэрлэв.

9. Иймд Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 2024/ШЦТ/08 дугаартай  шийтгэх тоолын тоох хэсэгт өөрчлөлт оруулж, хохирогч, хохирогчийн өмгөөлөгчийн гаргасан давж заалдах гомдлыг хэрэгсэхгүй болгох нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.8 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.6, 39.9 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.4, 39.9 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Хохирогч Ц.Э*******э, Н.Г*******, О.Э*******эдалай, Ц.Л, Н.О, Д.Ц, Ц.Д, Д.Б, Н.Н, Д.Б, П.Х, Н.О, тэдгээрийн өмгөөлөгч С.Д******* нарын гаргасан давж заалдах гомдлыг хэрэгсэхгүй болгож, Б аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 2024/ШЦТ/08 дугаартай шийтгэх тоолын тоох хэсгийн 3; 3 гэж 2 удаа дугаарлагдсан заалтуудыг

            3. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.5-д заасныг баримтлан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2 дахь заалтад заасан гэмт хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссаны дараа эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар тсан үндэслэлээр П.Х*******д холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгосугай гэж,

4. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.3 дахь заалтанд заасан үндэслэлээр Ц.С нарт холбогдох эрүүгийн 201706000170 дугаартай хэргээс Ц.Сэд холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгосугай…” гэж, .

4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 гэснийг 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 болгон тус тус өөрчилж, тоох хэсгийн бусад заалтыг хэвээр үлдээсүгэй.

2. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40.1 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэгт зааснаар анхан болон давж заалдах шны шүүхийн хууль хэрэглээний зөрүүг арилгах, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчсөн нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн, хуулийг Улсын дээд шүүхийн тоол, тайлбараас өөрөөр хэрэглэсэн, эрх зүйн шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой гэж үзвэл магадлалыг гардуулсан эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Монгол Улсын Дээд шүүхэд оролцогч хяналтын журмаар гомдол, эсэргүүцэл гаргах эрхтэй болохыг дурдсугай.

 

 

 

         ДАРГАЛАГЧ, ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                Д.АЗЖАРГАЛ

     

                                              ШҮҮГЧИД                                Л.АРИУНЦЭЦЭГ

                                                                                                

                                                                                              Л.ХИШИГДЭЛГЭР