Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Н.Дуламсүрэн даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны “4” дүгээр танхимд хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: “Б*******” ХХК

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын дарга

Хариуцагч: Гаалийн ерөнхий газрын дарга

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 5 дугаар сарын 3-ны өдрийн 16/06 дугаар удирдамжийг хүчингүй болгох”

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Х*******, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч З.С*******, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б*******, Д.Б*******, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Төвшинзаяа нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэмжлэгч  шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэлдээ:  Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 06/16 дугаар удирдамж нь дараах байдлаар хууль тогтоомжийг зөрчөөд байна. Хяналт шалгалтын удирдамжид зааснаар “Б*******" ХХК-ийн 2011-2015 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлт болон гаалийн хилээр нэвтрүүлсэн бараа, эд юмс, тээврийн хэрэгслийг гаалийн байгууллагад үнэн зөв мэдүүлсэн байдалд хяналт шалгалт хийх”-ээр заасан байна.

Гэтэл энэ асуудалд холбогдох хяналт шалгалт өмнө нь буюу 2013-2014 онд хийгдсэнээр зогсохгүй эл асуудлаар эрүүгийн хэрэг үүсгэн байцаан шийтгэх ажиллагаа явуулж Дүүргийн 1 дүгээр прокурорын газрын хяналтын прокурорын 2015 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрийн 02 дугаар тогтоолоор "... онц их хэмжээний татвар ногдох орлогыг нуун дарагдуулж, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэмт үйлдэл хийсэн нь нотлогдоогүй, гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй” гэсэн үндэслэлээр эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгон шийдвэрлэж энэхүү тогтоол нь хуулийн хүчин төгөлдөр болсон.

Энэхүү эрүүгийн хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагааны явцад аудитын дүгнэлт гаргуулах, Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнгээр шинжээчийн дүгнэлт гаргуулах зэргээр бүхий л талаас нь шалган тодруулах ажиллагаа явуулсан болно.

Түүнчлэн өнгөрсөн онд Монгол Улсын Их Хурлаас Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийг батлан гаргасан бөгөөд энэ хуулиар: “хувь хүн, хуулийн этгээд бусдын нэр дээр бүртгүүлсэн, нуун дарагдуулсан өөрийн өмчлөлийн хөдлөх болон үл хөдлөх эд хөрөнгө, түүнтэй адилтгах бусад хөрөнгө, олсон орлого, үзүүлсэн үйлчилгээгээ ил тод болгон үнэн зөв, шударгаар санхүү, татварын болон нийгмийн даатгалын тайланд тусгаж, шинээр тайлагнасан, гаалийн байгууллагад нөхөн мэдүүлсэн, улсын бүртгэлд шинээр бүртгүүлсэн байх ба эдгээр үйл ажиллагаа нь хувь хүн, хуулийн этгээдийн зүгээс сайн дурын үндсэн дээр хийгдсэн тохиолдолд тэдгээрийг хуульд заасан хариуцлага болон албан татвараас нэг удаа чөлөөлөхтэй холбогдсон харилцаа”-г зохицуулсан. Уг хуульд зааснаар манай компанийн хувьд ил тодын тайлангаа гаргаж өгсөн.

Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т “Энэ хуулийн 4.1-д заасны дагуу харьяалах гааль, татварын алба, харилцагч санхүүгийн байгууллагад сайн дурын үндсэн дээр шинээр гаргаж өгсөн санхүүгийн болон татварын тайлан, гаалийн байгууллагад нөхөн мэдүүлсэн барааны мэдүүлгийг тухайн хувь хүн, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагааны эхлэлтийн тайлан, баланс, мэдүүлэг гэж тус тус үзэх бөгөөд эдгээр тайлан, мэдүүлэгт сайн дурын үндсэн дээр мэдүүлж шинээр тусгасан албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйлд албан татвар, хүү, торгууль, алданги нөхөн ногдуулахгүй” гэж заасан.

Үүнээс үзвэл хуулийн этгээд нь харьяалах гааль, татварын албанд сайн дурын үндсэн дээр санхүү болон татварын тайлан, байгууллагад нөхөн мэдүүлсэн бол уг тайлан, мэдүүлгийг эхлэлтийн тайлан, баланс, мэдүүлэг гэж үзэх тул хяналт шалгалтыг үүнээс хойшхи хугацаанд хийх ёстой байхаар хуульд тусгайлан зохицуулж өгсөн байна.

Гэтэл ийнхүү хуулийг зөрчин тус компанийн 2011-2015 оны үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийх гэж буй нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна.

Түүнчлэн тус хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1-д “Энэ хуулийн 4.1, 5.1-д заасны дагуу хуулийн хариуцлагаас чөлөөлөгдөх хувь хүн, хуулийн этгээдэд ийнхүү чөлөөлөгдөхөөр заасан үндэслэлээр дахин эрүүгийн хэрэг үүсгэх, захиргааны хариуцлага хүлээлгэх, гүйцэтгэх ажил явүулахыг хориглоно”, 6 дугаар зүйлийн 6.2-д “Энэ хуулийн 6.1-д заасан хувь хүн, хуулийн этгээдэд холбогдох мэдээлэл, тэдний мэдүүлсэн санхүүгийн болон албан татварын, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн шинээр гаргасан тайлан, нөхөн мэдүүлсэн гаалийн мэдүүлэгт тус тус тусгасан албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйл, нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдох хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого, тэдгээрийн эх үүсвэр, хэмжээ, үнэ өртгийг нууцлах бөгөөд нотлох баримт болгон ашиглахыг хориглоно" гэж заасны дагуу хяналт шалгалт хийх эрх зүйн үндэслэлгүй байна. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг ханган Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрийн 16/06 дугаар удирдамжийг хүчингүй болгон шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ.

Хариуцагч Татварын ерөнхий газрын дарга шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “...Нэг. Тус компани нь 2008 оноос хойш өдийг хүртэл татвар ногдуулалт, төлөлтийн хяналт шалгалтад иж бүрэн хамрагдаж байгаагүй.

Тус газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас хийгдсэн судалгаагаар “Б*******” ХХК эрсдэл бүхий гэж үнэлэгдсэн.

Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 5 дугаар сарын 03-ны өдрийн 16/06 дугаар хяналт шалгалтын удирдамжид зааснаар тус компанид хийгдэх хяналт шалгалт нь 2011-2015 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлт болон гаалийн хилээр нэвтрүүлсэн бараа, эд юмс, тээврийн хэрэгслийг гаалийн байгууллагад үнэн зөв мэдүүлсэн эсэхэд хяналт шалгалт хийх зорилготой.

Тус компанийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалтыг хийгдсэн байдлыг авч үзвэл Чингэлтэй дүүргийн татварын хэлтсээс 2007-2008 оныг дуусталх хугацаанд иж бүрэн, Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Улсын төсвийн орлого хяналтын газраас 2007-2008 оны татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хэсэгчилсэн хяналт шалгалт, Сэлэнгэ аймгийн татварын хэлтсээс 2008-2010, 2011-2012 онд хэсэгчилсэн, Улсын төсөв орлого хяналтын газраас 2016 оны 1 дүгээр сард (1 сарын НӨАТ-ын) хэсэгчилсэн шалгалтыг тус тус хийсэн.

Тус компани шүүхэд гаргасан нэхэмжпэлдээ “хяналт шалгалт өмнө нь буюу 2013-2014 онд хийгдсэнээр зогсохгүй эл асуудлаар эрүүгийн хэрэг үүсгэн байцаан шийтгэх ажиллагаа явуулж дүүргийн 1 дүгээр прокурорын газрын хяналтын прокурорын 2015 оны 03 дугаар сарын 11-ны өдрийн 02 дугаар тогтоолоор “...онц их хэмжээний татвар ногдуулах орлогыг нуун дарагдуулж, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэмт үйлдэл хийсэн нь нотлогдоогүй, гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй” гэсэн үндэслэлээр эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгон шийдвэрлэж энэхүү тогтоол нь хуулийн хүчин төгөлдөр болсон” гэдгээр бүрэн шалгалт хийх үндэслэлгүй гэж тайлбарлажээ.

Татварын ерөнхий хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.3-т “Энэ хуулийн 33.2.6-д заасан дүгнэлтийг эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан хүчингүй болгосон нь зөрчил гаргасан этгээдийг захиргааны хариуцлагаас чөлөөлөх үндэслэл болохгүй” гэж заасан бөгөөд энэ нь гааль, татварын албанаас дахин хяналт шалгалт хийхийг хориглосон шийдвэр биш юм.

Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.4-т зааснаар “Татварын алба, татварын улсын байцаагч нь татварын хяналт шалгалтын ажлыг татвар хураах зардлыг хэмнэн, үр өгөөжтэй байх, татвар төлөгчийн хэвийн үйл ажиллагааг үл алдагдуулах, чирэгдэл бага учруулах шаардлагад нийцүүлэн төлөвлөгөөт болон гэнэтийн, бүрэн буюу хэсэгчилсэн, ганцаарчилсан болон нийтийг хамарсан зэрэг олон улсын жишигт нийцсэн, хуулиар хориглоогүй бүх хэлбэрээр явуулж, аль ч татвар төлөгчийн үүргийн биелэлтийг хэзээ зохистой гэж үзсэн үедээ шалгах эрхтэй.

Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль нь мэргэжлийн хяналтын байгууллагын үйл ажиллагаанд хамааралтай бөгөөд хяналт шалгалтын үйл ажиллагаанд гааль, татварын хууль тогтоомжийг удирдлага болгодог.

Иймд Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.7 дахь заалтыг иш татаж гааль, татварын албаны хяналт шалгалтын үйл ажиллагаатай хамтатгаж авч үзэх нь зохисгүй юм.

Хоёр. “Б*******” ХХК нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч хуулийн этгээд юм.

Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 4.1.1-4.1.7-т зааснаар Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль, Татварын ерөнхий хууль, Нийгмийн даатгалын тухай хууль, Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хууль, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, Гаалийн тухай хууль, Захиргааны хариуцлагын тухай хууль зэрэг хууль тогтоомжид заасан хариуцлагаас нэг удаа чөлөөлөхөөр зохицуулсан.

Дээрх хууль тогтоомжийн жагсаалтад Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр багтаагүй, тус төлбөрийн ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийхийг Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулиар хориглоогүй.

Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын хяналт шалгалтын ажпын удирдамжийн 3.2.3-т “Татвар ногдох орлого, орлогоос бусад татвар ногдох зүйл, ногдох татвараа үнэн зөв тодорхойлж, тогтоосон хугацаанд төлсөн эсэхийг татварын төрөл тус бүрээр” хяналт шалгалтын ажлыг хийж гүйцэтгэхээр заасан.

Иймд Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлд заасан татвар төлөгчийн үүргийн биелэлтэд татварын төрөл тус бүрээр хяналт шалгалт хийх хууль зүйн үндэслэлтэй.

Гурав. Татварын ерөнхий хуулийн 30 дугаар зүйлийн 30.1.1-т “татварын хяналт, шалгалтыг удирдамж, томилолтгүйгээр хийх”-ийг хориглосон байдаг. Хяналт шалгалтыг хийхийн тулд заавал удирдамж, томилолт батлуулсан байх шаардлагатай. Дээрх хуулийн шаардлагын дагуу удирдамжийг боловсруулж баталсан.

Архив, албан хэрэг хөтлөлтийн стандартад /МNS 5140-1:2011/ “удирдамж” гэдгийг “ажил хэрэг гүйцэтгэхэд удирдлага болгох баримт бичгийг хэлнэ” гэж зааснаас үзвэл хууль тогтоомжийн зүйл, заалтыг үндэслэх тухай заагаагүй байна.

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.4-т "захиргааны акт” гэж нийтийн эрх зүйн хүрээнд үүссэн тодорхой нэг тохиолдлыг зохицуулахаар захиргааны байгууллага, албан тушаалтнаас амаар буюу бичгээр гаргасан захирамжилсан шийдвэр болон эрх зүйн үр дагавар шууд бий болгодог нэг удаагийн захирамжилсан үйл ажиллагааг” гэж заасан.

Хяналт шалгалтын ажлын удирдамж нь эрх зүйн үр дагаврыг шууд үүсгэхгүй, харин улсын байцаагчид хяналт шалгалт хийсний эцэст акт, дүгнэлт, илтгэх хуудсын аль нэгийг үйлдэх, тохиолдолд эрх зүйн шууд дагаврыг бий болгох юм.

Иймд нэхэмжлэгчийн гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож, Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 5 дугаар сарын 03-ны өдрийн 16/06 дугаар хяналт шалгалтын ажлын удирдамжийг хэвээр үлдээж өгнө үү” гэжээ. 

Хариуцагч Гаалийн ерөнхий газрын дарга шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “...Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 5 дугаар сарын 03-ны өдрийн 16/06 дугаар хяналт шалгалтын удирдамжид зааснаар тус компанид хийгдэх хяналт шалгалт нь 2011- 2015 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлт болон гаалийн хилээр нэвтрүүлсэн бараа, эд юмс, тээврийн хэрэгслийг гаалийн байгууллагад үнэн зөв мэдүүлсэн эсэхэд хяналт шалгалт хийх зорилготой.

Тус газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас хийгдсэн судалгаагаар “Б*******” ХХК эрсдэл бүхий гэж үнэлэгдсэн.

Нэхэмжлэгч 2015 оны 03 сарын 11-ний өдрийн прокурорын тогтоолыг үндэслэн Гааль, татварын байгууллага шалгалт хийх хууль зүйн үндэслэлгүй гэжээ.

Гаалийн тухай хуулийн 235 дугаар зүйлийн 235.1-т зааснаар “Гаалийн байгууллага гаалийн хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор чөлөөт эргэлтэд байгаа барааны мэдээллийн үнэн зөвийг шалгах эрхтэй.

Чөлөөт эргэлтэнд байгаа барааны үнэн зөвийг шалгах зорилгоор гаалийн байгууллага Гаалийн тухай хуулийн 235.2 дахь хэсэгт зааснаар шалгалт хийх мөн хуулийн 249.1 дэх хэсэгт зааснаар “Гаалийн хилээр нэвтрүүлэх бараа, тээврийн хэрэгсэлд гаалийн бүрдүүлэлт хийж, гаалийн хяналтаас гаргах зөвшөөрөл олгосны дараа гаалийн мэдүүлэг болон гаалийн бүрдүүлэлтийн бичиг баримтад өгөгдсөн мэдээллийн үнэн зөвийг нягтлан шалгах, мэдүүлэгчийн экспорт, импортын үйл ажиллагаанд гаалийн зорилгоор гаалийн байгууллага бүрдүүлэлтийн дараахь шалгалтыг явуулна” гэж заасан.

Нэхэмжлэгч шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлдээ “Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т “Энэ хуулийн 4.1-д заасны дагуу харъяалах гааль, татварын алба, харилцагч санхүүгийн байгууллагад сайн дурын үндсэн дээр шинээр гаргаж өгсөн санхүүгийн болон татварын тайлан, гаалийн байгууллагад нөхөн мэдүүлсэн барааны мэдүүлгийг тухайн хувь хүн, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагааны эхлэлтийн тайлан, баланс, мэдүүлэг гэж тус тус үзэх бөгөөд эдгээр тайлан, мэдүүлэгт сайн дурын үндсэн дээр мэдүүлж шинээр тусгасан албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйлд албан татвар, хүү, торгуулъ, алданги нөхөн ногдуулахгүй” гэсэн тайлбар гаргажээ.

Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн төслийг баталж хэрэгжүүлсний үр дүнд огт илрээгүй байсан орлого, хөрөнгө ил гарснаар цаашид тэдгээрт хууль тогтоомжийн дагуу татвар ногдох боломжтой болж, татварын суурь өргөсөх, санхүүгийн болон татварын хуурамч тайлангуудыг аливаа хүү, торгуульгүйгээр залруулж, зөв гольдрилд оруулах чиглэлээр бодитой үр дүн гарахад чиглэгдсэн.

Татварын болон гаалийн тухай хууль тогтоомжоор татвар төлөгч нь албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйлээ /Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль батлагдан гарсан хэдий ч/ гааль, татварын байгууллагад мэдүүлж холбогдох албан татварыг төлөх үүрэгтэй. Энэхүү үүргийн биелэлтийг хангах зорилгоор дээрх хяналт шалгалт хийгдэх бөгөөд Дүүргийн 1 дүгээр прокурорын газрын хяналтын прокурорын 2015 оны 3 дугаар сарын 11-ний өдрийн 02 дугаар тогтоолоор хэрэгсэхгүй болгосон эрүүгийн гэмт хэргийн үндэслэлийг дахин хянах зорилгоор батлагдаагүй тул нэхэмжлэгчийн гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож, Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 05 дугаар сарын 03-ний өдрийн 16/06 дугаар хяналт шалгалтын ажлын удирдамжийг хэвээр үлдээж өгнө үү” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх энэ хэрэгт цугларсан бичгийн нотлох баримтууд нэхэмжлэгч хариуцагч тэдгээрийн төлөөлөгч өмгөөлөгч нараас шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар зэргийг шинжлэн судалж үнэлээд дараахь үндэслэлээр нэхэмжлэгч “Б*******” ХХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэв.

Нэхэмжлэгч тус шүүхэд хандаж “Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын баталсан 2016 оны 5 дугаар сарын 3-ны өдрийн 16/06 дугаартай “Хяналт шалгалтын удирдамж”-ийг илт хууль бус захиргааны акт болохыг хүлээн зөвшөөрүүлэх” нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад “Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын баталсан 2016 оны 5 дугаар сарын 3-ны өдрийн 16/06 дугаар удирдамжийг хүчингүй болгох” гэж өөрчилсөн болно.  

Нэхэмжлэгчээс маргаан бүхий актыг хууль бус гэж үзэж буй үндэслэлээ “...энэ асуудалд  холбогдох хяналт шалгалт өмнө нь буюу 2013-2014 онд хийгдсэн бөгөөд эрүүгийн хэрэг үүсгэж хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн...эдийн засгийн ил тод байдлын тайлангаа гаргаж өгсөн байхад хяналт шалгалтыг үүнээс хойшхи хугацаанд хийх ёстой” гэж, хариуцагч Татварын ерөнхий газрын дарга “...2008 оноос хойш өдийг хүртэл татвар ногдуулалт, төлөлтийн хяналт шалгалтад иж бүрэн хамрагдаж байгаагүй...Эрсдэл бүхий гэж үнэлэгдсэн... эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон нь зөрчил гаргасан этгээдийг захиргааны хариуцлагаас чөлөөлөх үндэслэл болохгүй...дахин хяналт шалгалт хийхийг хориглосон шийдвэр биш...Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн заалтыг иш татаж гааль, татварын албаны хяналт шалгалтын үйл ажиллагаатай хамтатгаж авч үзэх нь зохисгүй...Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийхийг Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих турхай хуулиар хориглоогүй” гэж, хариуцагч Гаалийн ерөнхий газрын дарга “...Эрсдлийн удирдлагын газраас эрсдэл бүхий гэж үнэлэгдсэн...чөлөөт эргэлтэд байгаа барааны мэдээллийн үнэн зөвийг шалгах эрхтэй... татварын болон гаалийн тухай хууль тогтоомжоор татвар төлөгч нь албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйлээ Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль батлагдан гарсан хэдий ч гааль, татварын байгууллагад мэдүүлж холбогдох албан татварыг төлөх үүргийн биелэлтийг хангах зорилгоор хяналт шалгалт хийгдэнэ” гэж тус тус тайлбарлан мэтгэлцэж байна. 

Хэрэгт авагдсан Татварын ерөнхий газрын даргын 2012 оны 01 дүгээр сарын 9-ний өдрийн 31 дүгээр тушаалын хавсралтаар баталсан “Үндэсний татварын албаны татварын эрсдлийн үнэлгээний дүрэм”-ээс үзэхэд уг дүрмийн 5.5-д “...Эрсдэлд суурилсан татварын хяналт шалгалтын төлөвлөгөөний төслийг боловсруулан татварын ерөнхий газрын даргад танилцуулж батлуулна” гэж заасан байх бөгөөд уг заалтын дагуу Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 3 дугаар сарын 31-ний өдрийн А/93 дугаар тушаалын нэг дэх заалтаар 2016 онд татварын хяналт шалгалтанд хамруулах эрсдэл бүхий татвар төлөгчдийн жагсаалтыг 1 дүгээр хавсралтаар баталсны дотор “Б*******” ХХК багтжээ. 

Улмаар Гааль, татварын ерөнхий газрын дарга 2016 оны 5 дугаар сарын 03-ны өдөр 16/06 дугаар бүхий хяналт шалгалтын удирдамжийг баталж, үүний дагуу “Б*******” ХХК-ийн 2011-2015 оны татварын ногдуулалт, төлөлт болон гаалийн хилээр нэвтрүүлсэн бараа, эд юмс, тээврийн хэрэгслийг гаалийн байгууллагад үнэн зөв мэдүүлсэн байдалд хяналт шалгалт хийх зорилготой гэж тодорхойлсон байна. 

Татварын ерөнхий газрын даргын 2014 оны 04 дүгээр сарын 22-ны өдрийн А/101 дүгээр тушаалын 1 дүгээр хавсралтаар батлагдсан “Татварын албаны хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”-аас үзвэл Татварын ерөнхий газрын дарга нь татварын хяналт шалгалтын харъяалал тогтоох, хяналт шалгалтын мэргэжил, арга зүйн зүйн удирдлагаар хангах, хяналт тавих, хяналт шалгалтыг тусгай удирдамжийг баталж, томилолт хийх, Гаалийн ерөнхий газрын даргын 2015 оны 6 дугаар сарын 18-ны өдрийн А/134 дүгээр тушаалаар батлагдсан “Гаалийн бүрдүүлэлтийн дараахь шалгалт хийх журам”-аар шалгалтын зохион байгуулалт, дэс дарааллыг тогтоосон зэргээс үзвэл эрсдэл бүхий аж ахуй нэгжид Гаалийн ерөнхий газрын дарга нь удирдамжийн дагуу бүрдүүлэлтийн дараахь хяналт, шалгалтыг хийх тус тус эрхтэй болох нь тогтоогдож байна.

Маргаан бүхий акт болох 2016 оны 5 дугаар сарын 03-ны өдрийн 16/06 дугаартай хяналт шалгалтын удирдамжаар “Б*******” ХХК-ийн 2011-2015 оны татварын ногдуулалт, төлөлт болон гаалийн хилээр нэвтрүүлсэн бараа эд юмс, тээврийн хэрэгслийг гаалийн байгууллагад үнэн зөв мэдүүлсэн байдалд хяналт шалгалт хийхээр төлөвлөсөн байх ба нэхэмжлэлийн үндэслэлд дурдсан “...хяналт шалгалтыг 2013-2014 онд хийсэн, эрүүгийн хэрэг үүсгэж хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн” асуудал нь хяналт шалгалт хийхгүй байх үндэслэл болохгүйн дээр уг удирдамжийг баталснаар нэхэмжлэгчийн эрх хууль ёсны ашиг сонирхол хөндөгдсөн нь тогтоогдохгүй байна. 

Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-т “...нуун дарагдуулсан өөрийн өмчлөлийн хөдлөх болон үл хөдлөх эд хөрөнгө, түүнтэй адилтгах бусад хөрөнгө, олсон орлого, үзүүлсэн үйлчилгээгээ ил тод болгон үнэн зөв, шударгаар санхүү, татварын болон нийгмийн даатгалын тайланд тусгаж, шинээр тайлагнасан, гаалийн байгууллагад нөхөн мэдүүлсэн...эдгээр үйл ажиллагаа нь хувь хүн, хуулийн этгээдийн зүгээс сайн дурын үндсэн дээр хийгдсэн тохиолдолд тэдгээрийг хуульд заасан хариуцлага болон албан татвараас нэг удаа чөлөөлөх“-өөр, мөн хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т “Энэ хуулийн 4.1-д заасны дагуу харьяалах гааль, татварын алба, харилцагч санхүүгийн байгууллагад сайн дурын үндсэн дээр шинээр гаргаж өгсөн санхүүгийн болон татварын тайлан, гаалийн байгууллагад нөхөн мэдүүлсэн барааны мэдүүлгийг тухайн хувь хүн, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагааны эхлэлтийн тайлан, баланс, мэдүүлэг гэж тус тус үзэх бөгөөд эдгээр тайлан, мэдүүлэгт сайн дурын үндсэн дээр мэдүүлж шинээр тусгасан албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйлд албан татвар, хүү, торгууль, алданги нөхөн ногдуулахгүй” гэж, мөн хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2-т “Энэ хуулийн 6.1-д заасан хувь хүн, хуулийн этгээдэд холбогдох мэдээлэл, тэдний мэдүүлсэн санхүүгийн болон албан татварын, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн шинээр гаргасан тайлан, нөхөн мэдүүлсэн гаалийн мэдүүлэгт тус тус тусгасан албан татвар ногдох орлого, орлогоос бусад албан татвар ногдох зүйл, нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдох хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого, тэдгээрийн эх үүсвэр, хэмжээ, үнэ, өртгийг нууцлах бөгөөд нотлох баримт болгон ашиглахыг хориглоно” гэж тус тус заажээ.

Нэхэмжлэгчээс дээрх заалтыг тогтоогдсон хариуцлагаас нэг удаа чөлөөлөх, тайланд шинээр тусгасан албан татвар ногдох орлогод дахин татвар хүү торгууль алданги нөхөн ногдуулахгүй байх, дээр дурдсан хариуцлагаас чөлөөлөгдөх үндэслэлээр дахин эрүүгийн хэрэг үүсгэх захиргааны хариуцлага хүлээлгэхийг хориглох тухай заалтуудыг үндэслэл болгон “хяналт шалгалт хийх ёсгүй” гэж маргаж байгаа нь үндэслэлгүй байна.

Учир нь Хяналт шалгалт хийх  удирдамжийг баталж байгаа асуудал нь Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн үйлчлэлд хамааралгүй, харин уг удирдамжийн хүрээнд хүрээнд явуулах хяналт шалгалтын дүнд татвар төлөгчид хариуцлага ногдуулах болон албан татвараас чөлөөлөх харилцаанд энэ хуулийг хэрэглэх зохицуулалттай байна.

Иймд дээрх үндэслэлүүдээр Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын баталсан 2016 оны 5 дугаар сарын 3-ны өдрийн 16/06 дугаартай хяналт шалгалтын удирдамж нь нэхэмжлэгч “Б*******” ХХК-ийн эрх хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн болох нь тогтоогдохгүй байх тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ.

 

            Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3, 106.3.14 дэх хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

 

1. Татварын ерөнхий хуулийн 271.6 дугаар зүйлийн 271.6.2, Гаалийн тухай хуулийн 2711 дүгээр зүйлийн 2711.1, 2711.1.2 дахь заалтыг тус тус үндэслэн “Б*******” ХХК-иас Гаалийн ерөнхий газрын дарга, Татварын ерөнхий газрын даргад холбогдуулан гаргасан “Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 5 дугаар сарын 3-ны өдрийн 16/06 дугаар удирдамжийг хүчингүй болгох” нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт зааснаар нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 (далан мянга хоёр зуун) төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйлийн 108.2-т заасны дагуу шүүхийн энэ шийдвэр танилцуулан сонсгосноор хүчинтэй болох бөгөөд мөн хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу хэргийн оролцогчид нь шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй болохыг дурдсугай.

    

 

 

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                           Н.ДУЛАМСҮРЭН