Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нарын

нэхэмжлэлтэй иргэний хэргийн тухай

 

          Дархан-Уул аймгийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Х.Байгалмаа даргалж, шүүгч Г.Мягмарсүрэн, Ерөнхий шүүгч Я.Туул нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн танхимд хийсэн давж заалдах шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаар:

           Дархан-Уул аймаг дахь сум дундын Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны  01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн 135/ШШ2024/00081 дүгээр шийдвэртэй,

Нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нарын нэхэмжлэлтэй,

Хариуцагч Д.Цэрэнд холбогдох,

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “16,066,571 төгрөг гаргуулах” тухай үндсэн нэхэмжлэлтэй,

“39,747,442 төгрөг гаргуулах” тухай сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагатай иргэний хэргийг нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Анарын гаргасан давж заалдсан гомдлыг үндэслэн, 2024 оны 03 дугаар сарын 05-ны өдөр хүлээн авч, Ерөнхий шүүгч Я.Туулын илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

           Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Анар, нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн өмгөөлөгч Б.Содболд, хариуцагч Д.Цэрэн, хариуцагчийн өмгөөлөгч Л.Оюунсувд, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргаар Б.Билгүүн нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгч талын нэхэмжлэлийн үндэслэл, шаардлага:

Бид 2020 онд хамтарч гоо сайхны салоны үйл ажиллагаа эхлүүлэхээр түрээсийн объект хайж эхэлсэн. Ингээд бид Дархан сум, 11-р баг, 13-р хороололд байрлах Голдон рөүзийн гадна объект түрээслүүлнэ гэсэн зар байсан ба зарын дагуу холбогдоход Д.Цэрэнтэй холбогдсон. Д.Цэрэн нь Дархан-Уул аймаг, Дархан сум, 11-р баг, 13-р хороолол, 41-р байр, 3 давхрын В хэсэг тоот оффис үйлчилгээний зориулалттай объектыг удаан хугацаагаар түрээсэлнэ, нийт 120 м.кв, 1 м.кв нь 10,000 төгрөгөөр тооцож, нийт нэг сарын түрээсийн төлбөр 1,200,000 төгрөгөөр түрээслүүлнэ гэж хэлсэн. Тус объект нь анх үзэхэд хоосон, их хэмжээний засвар орохоор талбай байсан. Ингээд бид ярилцсаны эцэст түрээслэхээр шийдэн 2020 оны 11 дүгээр сард Д.Цэрэнгээс түлхүүрээ авч, үйл ажиллагаа явуулахдаа бэлдэж, засвар оруулах талаар Д.Цэрэнтэй зөвлөлдөж, засвараа эхлүүлсэн. Бид албан журмаар ажлын байрны түрээсийн гэрээ байгуулахаар Д.Цэрэнтэй 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр уулзсан. Тухайн үед гэрээ байгуулахад тус объектын үл хөдлөх эд хөрөнгийн гэрчилгээг харахад нийт 120 м.кв биш 107 м.кв талбайтай байсан. Энэ талаар Д.Цэрэнд хэлж, үнэ бууруулах талаар ярихад 1,200,000 төгрөг гэж тохирсноороо л түрээслүүлнэ гэсэн. Бид нэгэнт засвараа эхэлсэн тул арга буюу зөвшөөрч гэрээгээ байгуулж, 2 жилийн хугацаатайгаар түрээслэхээр болсон. 2021 оны 05 дугаар сарын 21-ний өдөр нэмэлт гэрээгээр 5 хүртэлх жилээр сунгаж, түрээсийн гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. 2021 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдөр засвар дуусаж, нээлтээ хийн үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн. Гэхдээ үүнээс өмнө буюу 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрөөс эхлэн сар сардаа түрээсээ төлж байхаар гэрээгээ хийсэн. Түрээслүүлэгч Д.Цэрэн нь биднийг засвараа дуусаж үйл ажиллагаагаа эхлүүлэх өдрөөс эхлэн түрээсийн төлбөрийг авч болох байсан хэдий ч бидэнд уян хатан байдлаар хандаагүй. Ингээд гоо сайхны үйл ажиллагаа явуулж эхлээд 2021 оны 06 сараас галбиржуулах, тураах төвөөр ажиллахаар болсон. Учир нь гоо сайхан, маникюрын үйлчилгээ ковид-19 цар тахлын улмаас үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй болсон. 2021 оны 06 дугаар сарын 01-ний өдрийг хүртэлх үйл ажиллагаа Ковидоос хамаарч маш их догололтой явсан. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын улмаас хувиараа бизнес эрхлэгчид үйл ажиллагаагаа явуулах боломжгүй болсон ба энэхүү байдлыг түрээслэгч тал мөн л огт харгалзан үзээгүй. Манай байгууллага 6 хүн ажлын байраар хангаж ажилладаг. Түрээсийн талбайд орсон цагаас эхлэн Д.Цэрэнтэй их маргадаг байсан. Учир нь түрээсээ боломжоороо хувааж хийх бүрд, мөн дотоод үйл ажиллагаанд оролцож, ариун цэврийн асуудлыг шийдвэрлэж өгөөгүй гэх зэргээр үл ойлголцол үүсдэг байсан. 2021 оны 12 сараас эхлээд Д.Цэрэн нь манай талбайгаас гар, би одоо объектоо зарах гэж байна гэж дарамтлах болсон. Энэ явдлаас болж манайхаар үйлчлүүлдэг үйлчлүүлэгчид танайх зарагдах гэж байгаа юм байна, татан буугдах гэж байгаа юм байна гэх зэргээр асуудал үүсгэж, 2 хүн төлбөрөө буцааж авсан тохиолдол ч гарах болсон. Ингээд бид аргагүйн эрхэнд цаашид ажиллах боломжгүй болсон тул тус объектоос гарахаар болсон. Д.Цэрэн нь 2022 оны 03 дугаар сарын 15-аас хойш 5 өрөөтэй тохижилт сайтай, тасалгаатай объект зарна гэж зар оруулах болсон. Гэтэл үнэн хэрэгтээ бидэнд анх 2020 оны 11 дүгээр сард түлхүүр өгөх үед ямар ч засваргүй, өрөө тасалгаагүй талбай байсан. Бид өөрсдийн зардлаар өрөө тасалгаа хийж, маш их засвар хийж тохижилттой болгосон. Одоо бид нэгэнт ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийж, засварт зарцуулсан мөнгөө буцаан гаргуулах үүднээс мэргэжлийн байгууллагад хандан тус талбайн өрөөнүүдийн засвар тохижилтын ажлын төсөв өртгийг гаргуулахад нийт 16,066,571 төгрөг болсон тул энэхүү мөнгийг түрээслүүлэгч Д.Цэрэнгээс гаргуулах хүсэлтэй байна гэжээ.

2. Хариуцагчийн татгалзал, тайлбарын агуулга:

Миний бие Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нарын надад холбогдуулан шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлтэй танилцаад доорх тайлбарыг гаргаж байна. 2020 оны 10 дугаар сард миний бие ажлын байр түрээслүүлнэ гэсэн зар тавьсны дагуу Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг гэгч хүмүүс ирж уулзаад гоо сайхны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах гэж байгаа юм, танай байрыг түрээсэлье гэсэн санал тавьж надад хандсан. Би тэдэнд ажлын байраа 1,500,000 төгрөгөөр түрээсэлнэ гэдэг саналаа хэлэхэд тэд түрээсээ жаахан буулгаач гэж гуйсан. Тэгэхэд нь би дулааны төлбөрөө төлөөд явбал түрээсийн үнээ буулгаж 1,200,000 төгрөг болгож болно гэхэд тэд зөвшөөрч, ажлын байрны түрээсийн гол нөхцлөө тохиролцсон. Тухайн үед түрээсийн гэрээний үнийг тэдэнтэй тохирохдоо м.кв-р тооцно гэж огт хэлээгүй. Ингээд Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нар нь гэрээтэй уншиж танилцаад нөхцөлийг зөвшөөрч байна гээд гэрээний нэг хувийг аваад явсан. Дараа нь тэд дахин ирж уулзахдаа бид гоо сайхны болон тураах салоны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах учир тэр үйл ажиллагаандаа тохируулж засвар хиймээр байна гэж хэлэхээр нь гэрээний заалтын дагуу барьцаагаа өгөөд түлхүүрээ авч болно гэж хэлсэн. Ингээд 2020 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдөр тэд барьцаа 1,200,000 төгрөгөө өгөөд түлхүүрээ аваад явсан. Энэ үед ажлын байрны түрээсийн гэрээний хугацааг 2020 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн тооцохоор бид тохиролцсон. Үүнээс хойш 2 сар гаруй хугацаанд Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нар нь ажлын байраа засаж байна гэж явсаар 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр ажлын байрны түрээсийн гэрээндээ гарын үсэг зурсан. Түрээслэгч нар нь 2020 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн түрээсээ төлөх байсан атлаа төлөхгүй явсаар 2021 оны 03 дугаар сарын 07-ны өдөр 400,000 төгрөг, 03 дугаар сарын 11-ний өдөр 400,000 төгрөг өгөөд түүнээс хойш 3 сарын хугацаанд нэг ч төгрөг өгөхгүй явсаар 06 дугаар сарын 18 хүргэсэн  гэх мэтээр түрээслэгч нар нь түрээсийн төлбөрөө гэрээгээр тогтоосон цаг хугацаандаа төлөхгүй, өөрсдийн боломж тааваараа дутуу хагас төлөх зэрэг байдлаас нь болж би түрээсээ бүрэн гүйцэд төлөх талаар шаардлага тавьдаг байсан. Мөн тэдний утас руу нь залгахаар сүүлдээ утсаа ч авахаа больсон. Гэсэн хэдий ч би түрээсийн гэрээг хугацаанаас өмнө цуцлахыг урьтал болголгүй хүлээцтэй хандаж ирсэн. Гэтэл түрээслэгч нар нь түрээсийн мөнгөө төлөхгүй байж салондоо нэмж шинэ аппарат хэрэгсэл худалдаж аваад өөрсдийн үйл ажиллагааг өргөтгөөд байхаас түрээсийн төлбөр төлөх тал дээр санаа санаачилга гаргахгүй байсаар ирсэн. Ийнхүү түрээслэгч нар гэрээний үүргээ зохих ёсоор биелүүлэхгүй байх үйлдэл нь бүтэн 10 сарын хугацаагаар үргэлжлээд байсан учир би арга ядаад 2021 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдөр ажлын байрны түрээсийн гэрээний 4-р зүйлийн 4.5, 4.12, 4.13, 7-р зүйлийн 7.4 дэх заалтын дагуу гэрээг цуцлах шаардлага бүхий мэдэгдлийг 3 удаа өгсөн. Нэхэмжлэгч нар нь 2022 оны 02 дугаар сарын 28-ний өдөр түрээсийн төлбөрийг даруй төлж өгөх талаараа өөрсдөө тодорхойлолт бичиж, төлбөр төлөх хуваарь гаргаж өгөөд өнөөдрийг хүрсэн ч түрээсийн төлбөр нь мөн л төлөгдөөгүй байна. Зөрчлөө арилгаагүй өнөөдрийн байдлаар 14,000,000 орчим төгрөгийн өр төлбөр хуримтлагдсан байна. Гэрээний 5.6, 5.7-д заасан гэрээний үүргээ биелүүлээгүй байж намайг ажлын байрны түрээсийн гэрээний үүргээ зөрчсөн гэж шүүхэд үндэслэлгүй нэхэмжлэл гаргасныг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Мөн түрээсэлсэн байрандаа өрөө тасалгаа, засвар хийж тохижуулахад гарсан зардал гэж 16,066,571 төгрөгийг надаас нэхэмжилсэн нь үндэслэлгүй байна. Ажлын байрны түрээсийн гэрээний 5.14-т түрээслэгч нь өөрсдийн үйл ажиллагаанд зориулан хийгдсэн нэмэлт тохижилт сайжруулалтын аливаа ажлаа өөрсдийн зардлаар хийх бөгөөд эдгээр бараа материалын үнэ ажлын хөлс нь түрээсийн төлбөрт суутгагдаж тооцогдохгүй бөгөөд түрээслүүлэгчээс нэхэмжлэн авах эрхгүй. 5.15-д түрээслэгч нь түрээсийн хугацаа дууссан болон түрээсийн гэрээ цуцалмагц өөрсдийн үйл ажиллагаанд зориулан өөрчилсөн түрээсийн байрны эд хөрөнгийг анх байсан чанар байдал, материалын дагуу хийж байрлуулан хүлээлгэн өгөх бөгөөд үүнтэй холбогдон гарсан зардлыг өөрсдөө хариуцах бөгөөд түрээсийн төлбөрт суутгагдаж тооцогдохгүй мөн түрээслүүлэгчээс нэхэмжлэн авах эрхгүй гэж заасан байна. Гэрээний энэ заалтыг танилцаж гэрээний нөхцөлөө зөвшөөрч гарын үсэг зурсан атлаа өөрийнхөө ажил үйлчилгээ явуулах аятай таатай нөхцөлөө бүрдүүлэхээр багахан хэмжээний засвар хийсэн зардлаа хэд дахин өсгөж төсөвчнөөр нөхөн төсөв /2022 он/ хийлгэж нэхэмжлэлд хавсарган өгсөн байгааг зөвшөөрөхгүй байна. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү гэжээ.

3.Хариуцагч Д.Цэрэнгийн сөрөг нэхэмжлэлийн үндэслэл, шаардлага:

Нэхэмжлэгч нар манай ажлын байрыг түрээслэхээр 2020 оны 10 дугаар сарын сүүлээр зарын дагуу надтай уулзаж ажлын байрыг ямар нөхцөлөөр, хэрхэн түрээслүүлэх талаарх миний саналыг сонсоод гэрээний нэг хувийг уншиж танилцахаар аваад явсан. Ингээд 2020 оны 10 дугаар сарын 23-ний өдөр ирээд “түрээсийн сарын төлбөр 1,500,000 төгрөг арай их байна, жаахан буулгавал бид танай ажлын байрыг түрээсэлмээр байна“ гэж хэлсэн. Энэ үед би “түрээсийн төлбөрөө 1,200,000 төгрөг болгоё, харин та нар дулааны төлбөрөө төлнө шүү, багахан мөнгө гардаг юм“ гэхэд Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нар хүлээн зөвшөөрөөд 1,200,000 төгрөгийн барьцаа өгөөд, байрандаа бага зэрэг засвар хийж орно гээд түлхүүр аваад явсан. Бид тухайн үед ажлын байрны түрээсийн төлбөрийг 2020 оны 11 дүгээр сарны 01-ний өдрөөс эхлэн тооцохоор тохисон. Үүнээс хойш нэхэмжлэгч нар нь засвар хийж байна гэж явсаар 2 сарын дараа буюу 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр ажлын байрны түрээсийн гэрээнд гарын үсэг зурсан. Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нар нь байр түрээслэх болсон цагаас хойш 15 сар 21 хоногт нийт 18,840,000 төгрөгийн түрээсийн төлбөр төлөхөөс 5,600,000 төгрөгийг төлж, 13,240,000 төгрөгийг төлөөгүй хуримтлагдсан байна. Иймд түрээсийн төлбөрийн үлдэгдэл, түрээсийн гэрээнд заасны дагуу алданги, хэрэглэсэн дулааны төлбөр,  ажлын байрны бүтцийг өөрчилсөн учир анхны байдалд нь оруулахын тулд засварлах материалын үнэ, ажлын хөлс, эвдэлсэн цонхны үнэ, хэрэглэсэн дулааны төлбөр зэрэгт нийт 39,747,442 төгрөг гаргуулж өгнө үү гэжээ.

5. Нэхэмжлэгч нараас сөрөг нэхэмжлэлд ирүүлсэн тайлбартаа:

   Д.Цэрэн нь гэрээндээ нэмэлтээр тусгасан заалтыг зөрчиж гэрээний хугацаа дуусаагүй байхад объект засагдсан гэх үндэслэлээр хөөж гаргасан. 2024 оны 04 дүгээр сарын 25-ны өдрөөс объектыг түрээслэгчдээ хүлээлгэн өгч түрээслэхээ больсон тул Д.Цэрэнгийн нэхэмжилсэн 2022 оны 11 дүгээр сарын 07-ны өдрийг хүртэлх түрээсийн төлбөр 7,600,000 төгрөгийг төлөхгүй.

Мөн засварын явцад Д.Цэрэн нь өөрийн биеэр хуучирч муудсан хугарч эвдэрсэн плинтүс болон залгаанууд, нурсан таазны гипсэн хавтангуудаа гаргаж хаясан. Түрээсэлж засвар хийж орсон объектынхоо хуучирч муудсан элэгдэл хорогдол ихтэй байсныг засварлаж интерьер засалтай өрөө болгон тохижуулсан. Нэхэмжлэгчийн нэхэмжлээд байгаа плинтүс болон бусад жижиг зүйлсийн үнийг төлөхгүй. Сөрөг нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хүлээн зөвшөөрөхгүй байна гэжээ.

6. Анхан шатны шүүхийн  шийдвэрийн агуулга:

Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.5, 56.6-д зааснаар нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нарын хариуцагч Д.Цэрэнд холбогдуулан гаргасан 16,066,571 төгрөг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож,

Иргэний хуулийн 492 дугаар зүйлийн 492.1.1, 493 дугаар зүйлийн 493.1-д зааснаар нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нараас 12,285,988 төгрөг гаргуулан хариуцагч Д.Цэрэнд олгож, сөрөг нэхэмжлэлийн үлдэх 27,461,454 төгрөгийг шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож,

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1, 60 дугаар зүйлийн 60.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д заасны дагуу нэхэмжлэгч нарын улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 238,285 төгрөгийг төрийн сангийн орлогод хэвээр үлдээж, улсын тэмдэгтийн хураамжид 211,515 төгрөг гаргуулан хариуцагчид, хариуцагчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 676,634 төгрөгийг төрийн сангийн орлогод хэвээр үлдээж, илүү төлсөн 356,687 төгрөгийг төрийн сангийн данснаас буцаан гаргуулж хариуцагчид тус тус олгохоор шийдвэрлэжээ.

7. Нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Анар давж заалдсан гомдолдоо:

            ...анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрч дараах үндэслэлүүдээр гомдол гаргаж байна.

1. Зохигч нарын хооронд байгуулагдсан түрээсийн гэрээ нь Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.8 дугаар зүйлд заасны дагуу хүчин төгөлдөр бус хэлцэл юм. Түрээсийн гэрээ нь хүчин төгөлдөр бус байх тул Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.5 дахь хэсэгт "Энэ хуулийн 56.1-д заасан хэлцэл хийсэн талууд нь уг хэлцлээр шилжүүлсэн бүх зүйлээ харилцан буцааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүрэгтэй" гэж заасан байдаг. Энэхүү хуулийн заалтын дагуу нэхэмжлэгч нарын тус объектод засан сайжруулалт хийсэн тохижилтыг биет байдлаар буцаан өгөх боломжгүй тул хөндлөнгийн шинжээчийн тогтоосон үнийг хариуцагчаас гаргуулан нэхэмжлэгч нарт олгох ёстой байсан ч шүүхээс түрээсийн объектод хийсэн засан сайжруулалтыг хохирол гэж үзэх боломжгүй гэж өөр агуулгаар дүгнэн хангахаас татгалзсан нь үндэслэлгүй юм.

2.Шүүхээс нэхэмжлэгч нарыг Иргэний хуулийн 492 дугаар зүйлийн 492.1.1, 493 дугаар зүйлийн 493.1-д зааснаар “Буцаан шаардах шаардлагад өөр этгээдэд шилжүүлсэн хөрөнгө, түүнээс олсон орлого, үр шим, түүнчлэн тухайн хөрөнгийг эвдсэн, устгасан, гэмтээсэн буюу хураалгасан бол нөхөн төлбөрт авах бүх зүйл хамаарна" гэж заасныг баримтлан "... ашиглаж байсан хугацааны төлөгдөөгүй түрээсийн төлбөр 11,920,000 төгрөгийн хэмжээгээр нэхэмжлэгч нар үндэслэлгүй хөрөнгөжиж, үр шимийг хүртсэн гэж үзэх үндэслэлтэй байна гэж дүгнэсэн. Гэтэл хуулийн дээрх зохицуулалтыг баримтлан нэхэмжлэгч нарыг түрээсийн объектын түрээсийн төлбөрийг төлөлгүй ашиглаж хөрөнгөжсөн гэж үзэж байгаа тохиолдолд үйл ажиллагаа явуулж олсон орлогыг үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн гэж үзэн цаашлаад тухайн орлогыг түрээслүүлэгчид олгох, нэхэмжлэгч нарын түрээслүүлэгчид төлсөн түрээсийн төлбөрийг буцаан олгох зэргээр хүчин төгөлдөр бус гэрээний дагуу үндэслэлгүй хөрөнгөжиж олсон орлогыг харилцан буцааж шийдвэрлэх ёстой байсан ч нэхэмжлэгч нарын хувьд тухайн цаг үед дэгдсэн ковид цар тахлын нөхцөл байдлаас шалтгаалан засан сайжруулалт хийсэн тухайн объектыг хэвийн ашиглаж орлого олох боломжгүй, харин ч алдагдалд орж хохирол амсаж байсан тул нэхэмжлэгч нарын түрээслүүлэгчид төлөөгүй түрээсийн төлбөрийг үндэслэлгүйгээр олж авсан хөрөнгө гэж алдаатай дүгнэлт гаргасан байна. Харин хариуцагч буюу түрээслүүлэгч нь түрээслэгч нарын олсон орлогын талаар баримтыг шүүхэд гаргаж өгөөгүй байдаг

Дээрх үйл баримтаас үзэхэд зохигчийн хооронд байгуулагдсан гэрээнд зөв үнэлэлт дүгнэлт өгсөн хэдий ч төлбөр тооцоог тооцон үзэхдээ буруу дүгнэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг үндэслэлгүйгээр хэрэгсэхгүй болгож, хариуцагчийн гаргасан сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангасан байна.

Иймд шүүх хэрэгт цугларсан баримтуудын хүрээнд талуудын хооронд байгуулагдсан хүчин төгөлдөр бус гэрээний үндсэн дээр шилжүүлсэн бүх зүйлээ харилцан буцааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүрэгтэй тул буцаан өгөх боломжгүй объектын сайжруулалт тохижилтын мөнгийг хариуцагчаас гаргуулан нэхэмжлэгчид олгож, түрээслэгч нарын хүчин төгөлдөр бус гэрээний үндсэн дээр олсон орлогыг хариуцагч нэхэмжлэх эрхийг нээлттэй үлдээж, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож шийдвэрлэж өгнө үү гэжээ.

             8. Хариуцагчаас давж заалдах гомдолд бичгээр ирүүлсэн хариу тайлбартаа:

   Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 1 дэх заалтад заасан 16,066,571 төгрөг гаргуулах нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн нь үндэслэлтэй байна. Харин тогтоох хэсгийн 2 дахь хэсэгт хариуцагчийн сөрөг нэхэмжлэлийг хэсэгчлэн хангаж шийдвэрлэснийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нар нь 1,6 жилийн хугацаанд миний эд хөрөнгийг ашиглан үр шимийг нь хүртсэн нь нэхэмжлэгч, хариуцагч нарын аль алиных нь мэдүүлэг, тайлбараас нотлогдож байхад нэхэмжлэгч тал түрээсийн гэрээг эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд бүртгүүлэх ёстой гэсэн ганц хэлбэрийн шаардлага тавьж байгаа нь чухал ач холбогдолгүй гэж үзэж байна гэжээ.

ХЯНАВАЛ:

9. Давж заалдах шатны шүүх нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 166 дугаар зүйлийн 166.4-т зааснаар нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Анарын гаргасан гомдолд дурдсан үндэслэлээр хязгаарлалгүй иргэний хэргийг бүхэлд нь хянаад давж заалдсан гомдлын зарим хэсгийг хангаж, анхан шатны шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэж дүгнэлээ.

10.Анхан шатны шүүхээс хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг хуульд заасан журмын дагуу явуулсан, зохигчийн мэтгэлцэх эрхийг бүрэн хэрэгжүүлсэн, хэрэгт цугларсан нотлох баримтад үндэслэл бүхий дүгнэлт хийсэн боловч талуудын маргаанд хамааралтай Иргэний хуулийн холбогдох заалтыг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн байх тул шийдвэр нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 116 дугаар зүйлийн 116.2 дахь хэсэгт заасан хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх  шаардлагад нийцээгүй байна.   

Хэргээс судлан үзвэл :

11. Нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нар нь хариуцагч Д.Цэрэнгийн өмчлөлийн Дархан-Уул аймгийн Дархан сум, 11-р баг, 13-р хороолол, 41-р байр, 3 давхрын В хэсэг тоотод байрлах 107 м² талбайтай, оффис, үйлчилгээний зориулалттай объектыг 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр “ажлын байрны түрээсийн гэрээ” гэх 01 тоот гэрээ байгуулан, гэрээний дагуу уг объектыг 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрөөс эхлэн 5 жилийн хугацаагаар түрээслэн ажиллуулахаар тохиролцсон боловч хариуцагч Д.Цэрэнгийн дарамт, шахалтаас болж аргагүйн эрхэд цаашид ажиллах боломжгүй болж, тус объектоос 2022 оны 04 сарын 25-нд гарч, хүлээлгэж өгсөн, түрээсийн гэрээг 5 жилийн хугацаатай байгуулсан учраас их хэмжээний дүнгээр засвар үйлчилгээ хийсэн байсан учир тус объектод хийсэн засвар үйлчилгээний төлбөр болох 16,066,571 төгрөгийг хариуцагчаас гаргуулж өгнө үү гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодорхойлсныг хариуцагч хүлээн зөвшөөрөхгүй гэж,

мөн хариуцагч Д.Цэрэн нь ажлын байрны түрээсийн төлбөрийг 2020 оны 11 сарын 01-ний өдрөөс эхлэн тооцохоор тохирсон учир гэрээний хугацаанд төлөх ёстой байсан түрээсийн төлбөрийн үлдэгдэл, түрээсийн төлбөрийг төлөхгүй хугацаа хэтрүүлсний алданги, ажлын байрны бүтцийг өөрчилсөн учир анхны байдалд нь оруулахын тулд засварлах материалын үнэ, ажлын хөлс, эвдэлсэн цонхны үнэ, хэрэглэсэн дулааны төлбөр зэрэгт нийт 39,747,442 төгрөг гаргуулахаар сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасныг нэхэмжлэгч нар эс зөвшөөрч, тус тус маргажээ.

12. Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1-т “түрээсийн гэрээгээр түрээслүүлэгч нь түрээслэгчийн эзэмшил, ашиглалтад аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах болон дүрэмд заасан зорилгоо биелүүлэхэд нь зориулж тодорхой хөрөнгө шилжүүлэх, түрээслэгч нь гэрээгээр тохирсон түрээсийн төлбөрийг төлөх үүргийг тус тус хүлээнэ.” гэж хуульчилсны дагуу нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нар нь хариуцагч Д.Цэрэнгийн өмчлөлийн Дархан-Уул аймгийн Дархан сум, 11-р баг, 13-р хороолол, 41-р байр, 3 давхрын В хэсэг тоотод байрлах 107 м² талбайтай, оффис, үйлчилгээний зориулалттай объектыг 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр “ажлын байрны түрээсийн гэрээ” гэх 01 тоот гэрээ байгуулан, гэрээний дагуу уг объектыг 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрөөс 2023 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийг хүртэл түрээслэхээр, түрээсийн төлбөрт сарын 1,200,000 төгрөг төлөхөөр харилцан тохиролцож, улмаар 2021 оны 05 дугаар сарын 21-ний өдөр 2 жилийн хугацаагаар байгуулсан гэрээг цаашид түрээсийн гэрээ цуцлах зүйл заалтыг зөрчөөгүй бол жил бүр сунган 5 хүртэлх жилээр түрээслэн ажиллуулах, түрээсийн талбай худалдагдсан тохиолдолд худалдан авсан дараагийн өмчлөгчтэй түрээсийн гэрээг үргэлжлүүлэн түрээслэхээр тохиролцож, уг гэрээнүүдийг нотариатчаар гэрчлүүлсэн байна. /1 х.х-4-8/

            13. Хариуцагч Д.Цэрэнгийн нэхэмжлэгч нарт түрээслүүлсэн 107 м² талбайтай, оффис, үйлчилгээний зориулалттай объект нь тусдаа бие даасан гэрчилгээтэй үл хөдлөх эд хөрөнгө болох нь 2016 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдөр олгосон эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-2003019934 дугаарт бүртгэгдсэн, 000429221 дугаартай гэрчилгээгээр нотлогдож байна.  / 1 х.х-9/

Иргэний хуулийн Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.3-т “...үл хөдлөх эд хөрөнгө түрээслэх гэрээг үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлнэ.” гэж хуульчилсны дагуу талууд 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр байгуулсан гэрээг үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлээгүй байх тул Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.8-т зааснаар “хуулиар тогтоосон хэлбэрийг зөрчсөн хүчин төгөлдөр бус хэлцэл болжээ./ 1 х.х-4-7, 2 х.х-72-73/

            Түүнчлэн Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.10-т  “хүчин төгөлдөр бус хэлцлийн үндсэн дээр хийсэн бусад хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна.” гэж хуульчилсны дагуу талуудын хооронд 2021 оны 05 дугаар сарын 21-ний өдөр байгуулсан нэмэлт гэрээ мөн хүчин төгөлдөр бус хэлцэл байна. / 1 х.х-8/

            14. Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.6-т “хүчин төгөлдөр бус хэлцэл хийсэн буруутай этгээд нь бусдад учруулсан хохирлыг нөхөн төлнө.” гэж хуульчилсан тул хариуцагч Д.Цэрэн нь нэхэмжлэгч нарт учирсан хохирлыг нөхөн төлөх үүрэгтэй.

Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.1-т “үл хөдлөх эд хөрөнгийн түрээсийн эрхийг түрээслэгч, түрээслүүлэгчийн аль нэг талын гаргасан мэдүүлгийг үндэслэн ... бүртгэнэ.” гэж хуульчилсны дагуу талуудын хооронд байгуулагдсан түрээсийн гэрээг үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлээгүй асуудалд зөвхөн хариуцагчийг буруутгах боломжгүй, хариуцагчийн давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд гаргасан “гэрээг бүртгүүлэх гэтэл нэхэмжлэгч нар өөрсдийн гэрээгээ мартаж ирсэн, эсвэл маргааш болъё гэх зэрэг шалтаг хэлээд үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газар очдоггүй байсан, улмаар гэрээ байгуулснаас хойш тодорхой хугацаа өнгөрсөн учир гэрээг бүртгэхгүй гээд үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газар бүртгээгүй” гэх тайлбарыг нэхэмжлэгч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч няцааж чадаагүй.

Иймд хариуцагчийн өмгөөлөгчийн гаргасан хүсэлтийн дагуу шүүхээс шинжээчээр томилогдсон “Капитал зууч” ХХК-ийн гаргаж ирүүлсэн хөрөнгийн үнэлгээний тайлангаар нэхэмжлэгч нарын гаргасан засварын зардлыг 7,194,200 төгрөг гэж тогтоосон байх тул уг зардлын 50 хувь болох 3,597,100 төгрөгийг хариуцагч Д.Цэрэнгээс гаргуулж, нэхэмжлэгч нарт олгохоор анхан шатны шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэж дүгнэлээ. / 1х.х-68-70, 130-143/

15. Нэхэмжлэгч нар нь маргааны зүйл болж буй түрээсийн талбайг 2020 оны 11 дүгээр сард хүлээн авч, түрээсийн гэрээг 2021 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр бичгээр байгуулсан, улмаар 2022 оны 04 дүгээр сарын 25-ны өдөр түрээсийн талбайгаас нүүсэн гэж тайлбарласан, хариуцагч энэ үйл баримтад маргаагүй.

Иргэний хуулийн 492 дугаар зүйлийн 492.1-т “бусдын өмнө хүлээсэн үүргээ гүйцэтгэхээр хэн нэгэн этгээдэд хөрөнгө шилжүүлсэн этгээд уг зүйлийг олж авсан этгээдээс дээрх хөрөнгөө дараах тохиолдолд буцаан шаардах эрхтэй: 492.1.1-т “хөрөнгө олж авсан этгээд болон үүрэг гүйцэтгэгч этгээдийн хооронд үүрэг үүсээгүй, эсхүл үүрэг нь хожим дуусгавар болсон буюу хүчин төгөлдөр бус болсон”, мөн хуулийн 493 дугаар зүйлийн 493.1-т “буцаан шаардах шаардлагад өөр этгээдэд шилжүүлсэн хөрөнгө, түүнээс олсон орлого, үр шим, түүнчлэн тухайн хөрөнгийг эвдсэн, устгасан, гэмтээсэн буюу хураалгасан бол нөхөн төлбөрт авах бүх зүйл хамаарна.” гэж хуульчилсны дагуу нэхэмжлэгч нар нь маргаж буй түрээсийн талбайг өөрсдийн эзэмшилд байлгасан хугацааны төлбөрийг харилцан тохиролцсон хэмжээгээр хариуцагчид төлөх үүрэгтэй бөгөөд энэ хэмжээний хөрөнгөөр үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэж үзэх үндэстэй.

Нэхэмжлэгч нар нь түрээсийн талбайг өөрсдийн эзэмшилд шилжүүлэн авснаас хойш 1 жил 6 сар буюу 468 хоногийн хугацаанд орлого олохоор үйл ажиллагаа явуулж байсан болох нь зохигчийн тайлбараар нотлогдож байгаа бөгөөд 1 сард 1,200,000 төгрөг, 1 өдөрт 40,000 төгрөгийн түрээс төлөхөөр харилцан тохиролцсон байсан тул түрээсийн талбайг өөрсдийн эзэмшилд шилжүүлэн авснаас хойш 1 жил 6 сар буюу 468 хоногийн хугацаанд хариуцагчид 18,720,000 төгрөгийн төлбөр төлөх үүрэгтэй бөгөөд үүнээс төлсөн 6,800,000 төгрөгийг хасаж, 11,920,000 төгрөг, дулааны төлбөрийн үлдэгдэл 172,488 төгрөг, хагалсан вакум цонхны үнэ 193,500 төгрөг, нийт 12,285,988 төгрөгийг нэхэмжлэгч нараас гаргуулж, хариуцагч Д.Цэрэнд олгож, сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаас 27,461,454 төгрөгийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн анхан шатны шүүхийн шийдвэр зөв байна. / 1 х.х-47, 49-61, 65/

16. Хариуцагч Д.Цэрэн нь сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж, улмаар 3 удаа нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлсэн бөгөөд нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлэх бүртээ нэхэмжилж буй үнийн дүнгийн хэмжээгээр улсын тэмдэгтийн хураамжийг хуульд заасан хэмжээгээр төлж байсан байна./ 1 х.х-44-45, 148, 2 х.х-19, 64/

Тухайлбал, 15,963,130 төгрөгт 237,765 төгрөг, 10,651,630 төгрөгт 85,376 төгрөг, 2,040,000 төгрөгт 47,590 төгрөг, 10,874,312 төгрөгт 188,939 төгрөг, нийт 659,670 төгрөгийн улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс 664,062 төгрөгийн улсын тэмдэгтийн хураамж төлсөн байхад анхан шатны шүүхийн нэхэмжлэлийн нийт үнийн дүнд буюу 39,747,442 төгрөгт оногдох хэмжээгээр улсын тэмдэгтийн хураамжийг бодож, 356,684 төгрөгийг илүү төлсөн гэж буцаан олгохоор шийдвэрлэсэн нь буруу  байх тул хариуцагчийн сөрөг нэхэмжлэл гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид илүү төлсөн 4392 төгрөгийг улсын орлогоос гаргуулж, хариуцагч Д.Цэрэнд олгохоор шийдвэрлэв.

17. Нэхэмжлэгч нарын давж заалдсан гомдлын зарим хэсгийг хангаж байгаа тул давж заалдах гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 255,355 төгрөгийг шүүгчийн захирамжаар буцаан олгох нь зүйтэй гэж дүгнэлээ.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 167 дугаар зүйлийн 167.1 дэх хэсгийн 167.1.2-т заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Дархан-Уул аймаг дахь сум дундын Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны  1 дүгээр сарын 17-ны өдрийн 135/ШШ2024/00081 дүгээр шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 1,2 дахь заалтыг  нэгтгэж,

            “Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.8, 56.5, 56.6, 492 дугаар зүйлийн 492.1.1, 493 дугаар зүйлийн 493.1, 493.9 дэх хэсгүүдэд зааснаар хариуцагч Д.Цэрэнгээс 3,597,100 төгрөгийг гаргуулан нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нарт, нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нараас 12,285,988 төгрөг гаргуулан хариуцагч Д.Цэрэнд олгож, үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагаас 12,469,471 төгрөгийн шаардлагыг, сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаас 27,461,454 төгрөгийг шаардлагыг тус тус хэрэгсэхгүй болгосугай.” гэж,

             Шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 3 дахь заалтын “Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1, 56.2, 60 дугаар зүйлийн 60.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-т зааснаар ... илүү төлсөн 356,687 төгрөгийг төрийн сангийн данснаас буцаан гаргуулж хариуцагчид тус тус олгосугай” гэснийг

            “Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн ... 58 дугаар зүйлийн 58.1 дэх хэсэгт тус тус  зааснаар  ... илүү төлсөн 4392 төгрөгийг төрийн сангийн данснаас буцаан гаргуулж хариуцагч Д.Цэрэнд олгож, хариуцагч Д.Цэрэнгээс  улсын тэмдэгтийн хураамжид 72,504 төгрөгийг гаргуулж, нэхэмжлэгч Б.Алтанцэцэг, Н.Баярцэцэг нарт  олгосугай” гэж  тус тус өөрчлөн,  шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 1,2 дахь заалтыг нэгтгэн 1 гэж, 3 дахь заалтыг 2 гэж, 4 дэх заалтыг 3 гэж тус тус дугаарлаж, 3 дахь заалтыг  хэвээр үлдээсүгэй.

            2. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 59 дүгээр  зүйлийн 59.3-т зааснаар нэхэмжлэгч нараас давж заалдсан гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 255,355 төгрөгийг  шүүгчийн захирамжаар буцаан олгохыг дурдсугай. 

   3.  Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.4, 119.7 дахь хэсэгт зааснаар магадлалын агуулгыг танилцуулан сонсгож 14 хоног өнгөрснөөс хойш 14 хоногийн дотор шүүх хуралдааны оролцогч талууд шүүхэд хүрэлцэн ирж магадлалыг өөрөө гардан авах үүрэгтэй, энэ үүргээ биелүүлээгүй нь хяналтын журмаар гомдол гаргах хугацааг тоолоход саад болохгүй бөгөөд шүүх хуралдаанд оролцоогүй талд магадлалыг гардуулснаар гомдол гаргах хугацааг тоолохыг дурдсугай.

   4. Иргэний хэрэг  шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай  хуулийн 167 дугаар зүйлийн 167.3, 172 дугаар зүйлийн 172.1-т зааснаар магадлал танилцуулан сонсгомогц хүчинтэй болох бөгөөд зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч  магадлалыг гардан авсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор шүүхийн хууль хэрэглээний зөрүүг арилгах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ноцтой зөрчил гаргасан нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн, хуулийг Улсын Дээд Шүүхийн тогтоол тайлбараас өөрөөр хэрэглэсэн, эрх зүйн шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой гэж үзвэл  хяналтын журмаар гомдол гаргах эрхтэй болохыг дурдсугай.     

 

                ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                        Х.БАЙГАЛМАА                                          

                 ШҮҮГЧ                                                                 Г.МЯГМАРСҮРЭН     

                ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                           Я.ТУУЛ