Г.Бын нэхэмжлэлтэй,

С.Дид холбогдох

иргэний хэргийн тухай

 

Увс аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн иргэний хэргийн шүүх хуралдааныг шүүгч Н.Мөнхжаргал даргалж, шүүгч Д.Жамбалсүрэн, Ховд аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүгч М.Нямбаяр нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд хийж,

Увс аймаг дахь сум дундын Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 19-ний өдрийн 152/ШШ2024/00045 дугаар шийдвэртэй,

Г.Б нэхэмжлэлтэй, хариуцагч С.Дид холбогдох, гэрлэлт цуцлуулж, таван хүүхдээ өөрийн асрамжид авч, эцэг С.Доор тэжээн тэтгүүлэх, дундын өмчлөлийн эд хөрөнгөөс өөрт болон 5 хүүхдэд ногдох хэсгийг гаргуулах тухай нэхэмжлэлтэй иргэний хэргийг хариуцагч С.Дийн гаргасан давж заалдах гомдлыг үндэслэн шүүгч Д.Жамбалсүрэнгийн илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Ө.Нарантуяа, хариуцагч С.Д /цахимаар/, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Ш.Анхцэцэг нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгч Г.Б нэхэмжлэлийн шаардлага: гэрлэлт цуцлуулж, таван хүүхдээ өөрийн асрамжид авч, эцэг С.Доор тэжээн тэтгүүлэх, дундын өмчлөлийн эд хөрөнгөөс өөрт болон 5 хүүхдэд ногдох хэсгийг гаргуулах тухай

1.1. Нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэл: “Миний бие 2004 онд С.Дтой гэр бүл болж, 5 хүүхдийн аав, ээж болсон. 2022 оны 9 дүгээр сард нөхөр С.Д бид хоёрын дунд үл ялих маргаан гарч, нөхөр намайг өөрийн эд хогшлоо аваад зайлаад өг гээд зодох гэхэд нь би өөрийн болон хүүхдүүдийнхээ хэрэглэх хувцас хунар, эд зүйлсийг аваад явсан.

С.Д гэрээ ачаад 85 тооны бог мал, 90 гаруй тооны адуу, 8 тооны үхэр, нийт 183 тооны бод, бог мал аваад явсан. Надад 2 морь, 19 үхэр, 131 бог мал үлдсэн. 2022 оны мал тоолгоор би 152 тооны мал тоолуулсан байгаа. Өмнө нь манайх 2021 онд 381 тооны мал тоолуулж байсан. Нөхөр С.Д малаа аваад, гэрээ ачаад явахдаа 14 настай, 9 дүгээр ангид суралцаж байсан хүү Д.Быг загнаж айлгаад, уйлуулаад мал туулгаад аваад явсан. Хүүхэдтэйгээ би холбоо тогтоож чаддаггүй, намайг яриулдаггүй, над руу залгуулдаггүй байсан. 2022 оны 12 дугаар сарын эхээр хүү маань дүүтэйгээ ярьж байхад би утсыг нь авч ярихад хүүгийн маань хоолой зангираад би уйлаад ярьж чадаагүй. Ингээд би тус шүүхэд 2023 оны 5 дугаар сард С.Дийг эрэн сурвалжлуулах тухай хүсэлт гаргаж шийдвэрлүүлсэн. Миний өмгөөлөгч Увс аймгийн Гэр бүл, хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газарт хүү Д.Бын эрх ашиг хөндөгдсөн, хүүхдийн эрх зөрчигдсөн, хүнд хөдөлмөр эрхлүүлсэн, сурч боловсрох эрхэд нь халдсан талаар гомдол гаргаж, хүүхдийн байгууллага бодит нөхцөл байдлыг тогтоож, биднийг уулзуулсан. Би хүүгээ өөр дээрээ авч, одоо 5 хүүхэдтэйгээ амар амгалан амьдарч байна. С.Д цаашдаа надтай амьдрах талаар санаачилга гаргалгүй Тэс суманд ирээд эрүүлээр айлган сүрдүүлээд явсан.

Бид гэр бүл болоод хэрүүл маргаангүй, амьдралын явцад гарсан ямар нэгэн бэрхшээлийг хамтдаа даван туулдаг байсан. Бид малаа өсгөж УАЗ-469 маркийн автомашин, Бонго маркийн автомашин, тэвштэй орос машин /маркийг нь би сайн мэдэхгүй/ манайд байсан ба С.Д биднийг орхиод явахдаа тэвштэй машин, Бонго машинаа зараад явсан байдаг. Өөрт нь одоо машин, мотоцикл байгаа бөгөөд ахуйн хэрэглээндээ хэрэглэж байгаа. Цаашдаа С.Дтой амьдрах боломжгүй болсон тул манай ах дүү нар надад гэр барьж өгсөн. Одоо би Увс аймгийн Тэс сумын 2 дугаар багт бага хүүхэдтэйгээ малаа маллан амьдарч байна. Хоёр хүүхэд Тэс сумын ерөнхий боловсролын сургуулийн дотуур байранд амьдарч, сургуульд суралцдаг. Хоёр хүүхэд аймгийн төвд 1 нь коллежид, 1 нь ерөнхий боловсролын 6 дугаар сургуулийн 12 дугаар ангид суралцаж байна. Миний бие маш их гомдолтой байна. Иймд хуулийн дагуу миний 5 хүүхэд болон өөрт минь бидний хөдөлмөрөөр өсөж үржсэн мал эд хөрөнгөөс ногдох хувийг гаргуулж өгнө үү” гэжээ.

2. Хариуцагч С.Д нэхэмжлэлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэж маргаж татгалзлын үндэслэлээ: “Миний бие Г.Бтай 2004 онд гэр бүл болж, 5 сайхан хүүхдийн ээж, аав болцгоосон.

Нутаг орон, байгаль, цаг уур, буйр бэлчээр муудаж олон жилийн өмнөөс хэдэн малаа авч, байгальтай газар отор нүүдэл хийе гэдэг саналыг эхнэртээ байнга хэлдэг байсан. Улмаар 2022 оны 9 дүгээр сард нүүнэ, нүүхгүй гэсэн шалтгаанаар маргасан. Хэл амаар доромжилсон зүйл огт байхгүй, гэрээс хөөгөөгүй.

Харин эхнэр Г.Б нь өөрийнхөө ах Г, Д нарыг утсаар дуудаж, гэрийнхээ тавилга, жижиг гэрийн хамт ачаад явсан. Хүү Д.Б бид хоёр өмссөн хувцастайгаа хөндий гэрт үлдсэн. Хүү Д.Быг айлгаж сүрдүүлээгүй, өөрийн хүсэлтээр аавыгаа дагаж явсан.

Г.Б гэрээ ачаад явахдаа үхэр 48, хонь 293, ямаа 72, адуу 2-ыг туугаад явсан. Үүнийг багийн Засаг даргын тодорхойлолт гэрчлэх болно. 2021 оны 12 дугаар сард манайх Хаан банкнаас 20,000,000 төгрөгийн малчны зээл авч, 70 орчим бог мал худалдаж аваад үлдсэн мөнгөө гэр бүлийн хэрэгцээнд зарцуулсан. 70 бог /40 ямаа, 30 хонь/ малаас 20-ыг худалдан борлуулж, банкны зээл төлсөн. Мөн хувийн хэрэгцээнд хэдийг зарцуулж, үлдсэн малыг хүргэн ах Ж гэх айлд хадгалуулсан. 2022 оны өвөл, хаврын зуднаар бүгд хорогдсон. 2022 оны 9 дүгээр сард Тэс сумаас авч явсан 82 тооны адуунаас аав Сийн 9 адуу, дүү С.Бын 12 адуу, нийт 21 адуу, мөн Тэс суманд 2 адуу үлдсэн. 10 адуу Улаангом сум руу оруулж Мон тува ХХК-д хуралдан борлуулж, 7,200,000 төгрөг болсон. Үлдсэн адууг Сүхбаатар аймаг руу 2 шаланз маркийн автомашинаар ачсан. Адуу ачихад Тэс сумын Шар хөдөө гэх газраас Сүхбаатар аймаг руу ачуулсан 2 машины зардал нийт 13,000,000 төгрөг бусад зардалд 2,000,000 төгрөг, нийт 15,000,000 төгрөг болсон. Энэ мөнгө төлөхөд Мон тува ХХК-д зарсан 10 адууны үнэ, аав Сономпил, дүү С.Батжаргал нарын адуу ачихад 3,000,000 төгрөг, дүү С.Бгөөс үлдсэн мөнгийг зээлдэн авч төлсөн. Ачуулсан адуунаас замд 2 гүү хорогдсон. Дүү С.Бд 6 адуу зээлийн төлбөрт өгсөн. Малчны зээл төлөхөд 13 адуу зарсан. Өвөл, хаврын зуд, цасан шуурганд 12 адуу үрэгдсэн. Мөн 8 үхэр аваагүй нотлох баримт байгаа. УАЗ маркийн тэвштэй автомашин бичиг баримт байхгүй, эвдэрсэн Н.Цд 1,000,000 төгрөгөөр зарсан. Bongo маркийн авто машин байхгүй, одоо УАЗ-469 маркийн автомашин, мотоцикл байгаа. Би 1 хүүхдийн мөнгийг хэрэглэж байсан, нотлох баримт байгаа, бусдыг нь эхнэр Г.Б авч байсан.

Миний хувьд үр хүүхдийнхээ сурч боловсрох ирээдүйн сайн сайхныхан төлөө бүх зүйлээ зориулж ирсэн хойшдоо ч тэгэх болно. 2022 оны хичээлийн жилд хүүхдүүд бүрэн гүйцэт сурч чадаагүй, хүү Д.О 1 жил завсардуулж хичээлд нь суулгаагүй, одоо ч гэсэн хичээлээс нь гарган хонь хариулуулж байгаад харамсаж байна. Эцэст нь хэлэхэд үр хүүхдүүдийнхээ төлөө хөлс хүчээ зориулж бусад хүмүүсийн адил амьдрахын тулд салах бодолгүй байгаа тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг дэмжихгүй байна. Одоо надад банкны зээл төлөх мөнгө байхгүй тул үлдсэн 8,600,000 төгрөгийг хамтран төлөх хүсэлтэй байна” гэжээ.

3. Увс аймаг дахь сум дундын Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 19-ний өдрийн 152/ШШ2024/00045 дугаар шийдвэрээр:

           -Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.3 дахь хэсэгт заасныг баримтлан Н зайсан ургийн овогт Гийн Б, Т овогт Сын Д нарын гэрлэлтийг цуцалж,

-Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.6 дахь хэсэгт заасныг баримтлан 2007 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдөр хүү Д.Б, 2009 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр охин Д.П, 2011 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдөр хүү Д.О, 2013 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдөр охин  нарыг эх Г.Б асрамжид үлдээж,

-Гэр бүлийн тухай хуулийн тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1 дэх хэсэгт заасныг баримтлан Д.Б, Д.П, Д.О, Д.М нарыг 11 нас хүртэл тухайн бүс нутагт тогтоогдсон амьжиргааны баталгаажих доод түвшингийн 50 хувиар, 11-16 настай, суралцаж байгаа бол 18 нас хүртэл, насанд хүрсэн боловч хөдөлмөрийн чадваргүй бол амьжиргааны доод түвшингийн хэмжээгээр тэтгэлэг тогтоон сар бүр эцэг Сын Др тэжээн тэтгүүлж,

          -Гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө болох 78 тооны адуунаас нэхэмжлэгч Г.Б болон насанд хүрээгүй 4 хүүхдэд ногдох 56 тооны адууг хариуцагч С.Доос гаргуулж, нэхэмжлэгчид олгож, Д.О-д ногдох хэсгийг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож,

-Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2, 7.1.1, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.2, 60 дугаар зүйлийн 60.1 дэх хэсэгт заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70,200 /далан мянга хоёр зуу/ төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагч С.Доос 70,200 /далан мянга хоёр зуу/ төгрөг гаргуулан нэхэмжлэгч Г.Бад олгож шийдвэрлэсэн байна.

 

4. Хариуцагч С.Д давж заалдах шатны шүүхэд гаргасан гомдолдоо: “Миний бие нь Увс аймаг дахь сум дундын иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг утсаар дамжуулан авч танилцлаа. Миний эрхийг зөрчсөн худал мэдээлэл, гүтгэлэг явуулсан өмгөөлөгчийг болон эхнэр Г.Б баримт нотолгоогүй зүйл дээр шийдвэр гаргасанд харамсаж байна. Жишээ нь олон хоногоор архи ууж явдаг, өвөлжөө бууцаа зарсан гэсэн нь худал юм. Мөн хүүхдүүдийн ирээдүй хойчийг бодохгүй, дараа үүсэх учир холбогдлыг ойлгуулж хэлэхгүй санал авсан байдалд эргэлзэж байна. Мөн дундын эд хөрөнгөөс 87 тооны адуунаас ногдох хэсгийг 2021 оны мал тооллогоос нотолж үзэж байгаа нь буруу. Ачиж явсан адуунаас зарлага гарсан 2023 оны хавар зудад нэрвэгдэж, 2024оны байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл цас цасан шуурганд маш их хохирол амслаа. Миний хувьд одоо Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд дүү Бгийн гэрт түр амьдарч байна. Энд зам хаагдсан хаашаа ч явж чадахгүй, гацсан байдалтай байна. Нотлох баримтууд байгаа. Иймээс анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож анхан шатны шүүхэд буцааж, шинээр нотлох баримтыг үнэлүүлж, хүүхдүүдээс санал авахад цуг оролцохыг хүсэж байна” гэжээ.

 

5. Хариуцагч давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: Анхан шатны шүүх хуралд цас зудаас болоод сүлжээгүй газар байсан тул оролцож чадаагүй. Би 2022 онд хэдэн адуугаа ачиж энд ирээд 2 жил болж байна. Энэ хугацаанд жил дараалсан байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл, зудыг нүдээрээ үзлээ. Нутгаас 80 гаруй адуутай ирсэн. Одоогийн байдлаар 10 адуутай үлдлээ. Өмнөх шүүх хурлын шийдвэр 2021 оны малын тооллогоор шийдчихсэн байна лээ. Одоо байгаа малын тоотой тохирохгүй байна.

 

           2022 онд малын тооллого болсон. Тэгэхэд манай багийн дарга над руу ярьсан. “Малын тоог танай гэрээс очиж авсан. Танай хадам ээж энэ малын тоог өөрчилж болохгүй, энэ тоогоороо тоолж өг гээд над руу утасдаад байна” гэж ярьсан. Би салах бодолгүй байгаа тул хэл ам гаргаад яахав гэж бодоод өгсөн тоогоороо өгчих” гэж хэлээд тоолуулсан. Би багийн даргын гаднаас адуугаа ачаад явсан юм. Манай хадам ээж янз бүрийн байдлаар миний амьдралд оролцоод байгаад гомдолтой байна. Өмнө ч миний амьдралд оролцдог байсан. Гэр бүлийн хувьд би нүүе гэх шийдвэр гаргаад нүүсэн. Эхнэр дургүй байсан. Гэхдээ салъя гэж нүүгээгүй, надад салах бодол байхгүй. Адуу малын одоо байгаа нөхцөлийг харгалзан шийдвэрийг гаргаж өгөхийг хүсэж байна. Энд ирээд эхнэртэйгээ ярьж байсан. 12 дугаар сар гараад эхнэрийн утас холбогдохоо больсон. Түүнээс хойш холбогдож чадахгүй байгаа. Эхнэр маань утасны дугаар сольсон тул холбогдож чадахгүй байгаа. Хүүхдүүдтэйгээ холбогдож байгаа. Би эхнэрээсээ салах бодолгүй ба өмнөх шийдвэр дээр гэрлэлт цуцалсан шийдвэр гарсан байна. Би хүүхдүүдээ авч өөрөө өсгөмөөр байна гэв.

 

           6. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Ө.Нарантуяа давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар саналдаа: Эвлэрүүлэн зуучлах хугацаанд хариуцагч гэр бүлтэйгээ эвлэрч, хэвийн амьдрах талаар санаачилга гаргаагүй. Эхнэр хүүхэдтэйгээ уулзаагүй. Улаангомд ирж уулзах үед миний бие хүү Д.Бынх нь талаар хүүхдийн байгууллагад хандаад аав ээжийг нь тухайн үед уулзуулж байсан. Гэтэл гэр бүлийнхээ хэвийн уур амьсгалыг бүрдүүлээгүй. Хариуцагчийн хувьд 6, 7 дугаар сард Увс аймгийн Улаангом суманд амьдарч байсан. Энэ хугацаандаа өнөөдрийнхөө мал ахуйг яриад байгаа болохоос 5 хүүхэд, өөрсдийнх нь амьдрал, ирээдүйн талаар санаачилга гаргаагүй.

 

Г.Б тухайн үед өрх толгойлоод өөрийн гэр оронгүй болсон тул ах дүү нар нь нийлж 1 гэр орон барьж, хуучин буйр дээрээ өвөлжих гээд очсон боловч өвөлжөөгөө зараад, өөр айл өвөлжсөн бодит нөхцөл байдал энэ гэр бүлийн хувьд бол байгаа юм байна лээ.

 

Хариуцагч хэдийгээр хол, сүлжээгүй газар байдаг гэдэг шалтгаан ярьж байгаа боловч өөрийнх нь 5 хүүхдийн ирээдүйн амьдралынх төлөө өөрөө санаачилга гаргаад шүүх хуралдаанд биеэр оролцох эсвэл онлайнаар оролцох ийм боломж байхад өөрөө ийм санаачилга гаргаагүй тул шүүхээс хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүх хуралдаанд оролцоогүй гэх үндэслэлээр шийдвэрлэсэн. Г.Б хувьд Увс аймгийн Тэс суманд хөдөө мал маллаж амьдардаг учраас дахин, дахин шүүх хуралдаанд ирэх боломжгүй байгаа тул өөрсдийнхөө бодит нөхцөл байдлаа шүүхэд танилцуулаад эзгүйд хэргийг хэлэлцүүлж өгөхийг хүссэн хүсэлт гаргаад, шүүх хүсэлтийг нь хүлээж аваад хэргийг хэлэлцсэн.

 

Зохигчид нь бие биеэсээ уучлалт хүсээд амьдрах, 5 хүүхдээ, өөрсдийнхөө ирээдүйг бодоод эвлэрээд амьдрах ийм нөхцөл байдал байгаа боловч давж заалдах шатны шүүх хурал болтол эхнэр Г.Бтайгаа холбогдоогүй. Хүүхдүүдтэйгээ хүртэл сошиалиар холбогдох бүрэн боломж байхад холбогдохгүй, харьцахгүй байгаа нөхцөл байдал байгаа.

 

Анхан шатны шүүхийн шийдвэр үндэслэл бүхий, хууль ёсны шийдвэр гарсан. Иймд анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн гомдлыг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү гэв.

   

ҮНДЭСЛЭХ нь:

           1. Хариуцагч С.Дийн давж заалдах журмаар гаргасан гомдлыг үндэслэн Увс аймаг дахь сум дундын иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 19-ний өдрийн 152/ШШ2024/00045 дугаар шийдвэртэй иргэний хэргийг давж заалдах журмаар хянан хэлэлцэж, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 166 дугаар зүйлийн 166.4 дэх хэсэгт зааснаар гомдолд дурдсан үндэслэлээр хязгаарлалгүйгээр бүхэлд нь хянаад, хариуцагчийн давж заалдсан гомдлыг хангаж, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр буцаах үндэслэлтэй гэж дүгнэв.

2. Нэхэмжлэгч Г.Б нь хариуцагч С.Дид холбогдуулан, гэрлэлт цуцлуулж, таван хүүхдээ өөрийн асрамжид авч, эцэг С.Доор тэжээн тэтгүүлэх, дундын өмчлөлийн эд хөрөнгөөс өөрт болон 5 хүүхдэд ногдох хэсгийг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийн шаардлага гаргажээ.

           3. Хариуцагч С.Д нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хүлээн зөвшөөрөхгүй, гэрлэлт цуцлах ноцтой шалтгаан байхгүй тул гэр бүлийн амьдралаа үргэлжлүүлэх хүсэлтэй гэх тайлбар гаргасан байна.

4. Анхан шатны шүүх нэхэмжлэгч Г.Б, хариуцагч С.Д нарын нарын гэрлэлтийг цуцалж, 2007 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдөр төрсөн хүү Д.Б, 2009 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр төрсөн охин Д.П, 2011 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдөр төрсөн хүү Д.О, 2013 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдөр төрсөн охин Д.М нарыг эх Г.Б асрамжид үлдээж, эцэг С.Доор сар бүр тэжээн тэтгүүлэхээр тэтгэлэг тогтоож, гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө болох 78 тооны адуунаас 56 тооны адууг гаргуулан нэхэмжлэгч Г.Бад олгож, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 117 дугаар зүйлийн 117.1 дэх хэсэгт заасныг баримтлан гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгөөс Д.Оюунгэрэлд ногдох хэсгийг гаргуулах тухай хэргийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн байна.

5. Хариуцагч С.Д уг шийдвэрийг эс зөвшөөрч, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хянан хэлэлцүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцааж өгөхийг хүссэн давж заалдах гомдол гаргасан байх бөгөөд гомдлыг хангах үндэслэлтэй байна.

           6. Анхан шатны шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 116 дугаар зүйлийн 116.2-т заасан шаардлагыг хангаагүй, гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хуулиар тогтоосон журам зөрчсөн байх тул шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаах үндэслэлтэй гэж давж заалдах шатны шүүхээс дүгнэлээ.

7. Зохигчид 2008 оны 3 дугаар сарын 17-ны өдөр гэр бүл болж, 2005 оны 8 дугаар сарын 13-ны өдөр охин Д.Оюунгэрэл, 2007 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдөр хүү Д.Б, 2009 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр охин Д.П, 2011 оны 10 дугаар сарын 06-ны өдөр хүү Д.О, 2013 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдөр охин Д.М нарыг төрүүлсэн нь хэрэгт авагдсан гэрлэсний бүртгэлийн лавлагаа, хүүхдүүдийн төрсний бүртгэлийн лавлагаа зэрэг бичгийн баримтуудаар тогтоогдсон байна.

8. Гэр бүлийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсэгт: “Шүүх нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасны дагуу гэр бүлийн эрхийг хамгаална” гэж, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 132 дугаар зүйлийн 132.1 дэх хэсэгт: Шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ гэрлэлт цуцлах болсон шалтгааныг тогтоох ба гэрлэгчдийг эвлэрүүлэх бүх талын арга хэмжээ авна гэж, Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.2-т: Шүүх шаардлагатай гэж үзвэл хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг гурван сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүлж, энэ хугацаанд гэрлэгчдийг эвлэрүүлэх бүх талын арга хэмжээ авна гэж тус тус хуульчилсан.

Анхан шатны шүүх гэрлэгчдийн гэрлэлтийг шүүхийн журмаар цуцлахдаа дээрх хуулийн заалтыг хэрэгжүүлээгүй, гэрлэлт цуцлах болсон шалтгааныг тогтоогоогүй, гэрлэгчдийг эвлэрүүлэх бүх талын арга хэмжээ авахгүйгээр гэрлэгчдийн гэрлэлтийг цуцалсан нь дээрх хуулийн шаардлагад нийцээгүй байна.

           Хариуцагч С.Д нь шүүхэд: “...миний хувьд айлгаж сүрдүүлсэн зүйл огт байхгүй. Хойшид хүүхдүүдийнхээ ирээдүйд санаа зовниж байна. Иймээс эвлэрлийн хугацаа өгөхийг хүсэж байна” гэсэн тайлбарыг ирүүлсэн байх бөгөөд шүүхээс гэрлэгчдийг эвлэрүүлэх талаар хуульд заасан арга хэмжээ аваагүй байна.

           Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн зүйлийн 14.4 дэх хэсэгт: “гэрлэгчдийн хэн нэгний байнгын хүчирхийлэл, дарамтаас болж гэр бүлийн гишүүдийн амь нас, эрүүл мэнд болон хүүхдийн хүмүүжилд ноцтой хохирол учирч болзошгүй, эсхүл учирсан нь тогтоогдсон бол шүүх энэ хуулийн 14.2-т заасан эвлэрүүлэх арга хэмжээ авахгүйгээр гэрлэлтийг цуцална“ гэж заасан ба хуульд заасан энэхүү нөхцөл байдал үүссэн нь хэрэгт тогтоогдсон тохиолдолд шүүх гэрлэгчдийг эвлэрүүлэх арга хэмжээ авахгүйгээр гэрлэлтийг шууд цуцлахаар зохицуулсан байна.

           Хариуцагч С.Дийг гэр бүлийн хүчирхийлэл байнга үйлддэг, гэр бүлийн гишүүдээ байнгын хүчирхийлэл, дарамтад байлгадаг гэх нөхцөл байдал хэрэгт тогтоогдоогүй, түүнчлэн хэрэгт гэрлэгчдийн хэн нэгний байнгын хүчирхийлэл дарамтаас болж гэр бүлийн гишүүдийн амь нас, эрүүл мэнд болон хүүхдийн хүмүүжилд ноцтой хохирол учирч болзошгүй, эсхүл учирсан гэж үзэх үндэслэл тогтоогдоогүй байх тул шүүхээс гэрлэгчдийг эвлэрүүлэх бүх талын арга хэмжээ авах боломжтой байна гэж дүгнэв.

9. Мөн шүүх хүүхдийн асрамжийг тогтоохдоо нотлох баримтад үндэслээгүй, Гэр бүлийн тухай хуулийн хуулийн 14.6-д заасан ажиллагаа хийгээгүй, энэ талаар хэрэгт нотлох баримт авагдаагүй байхад хэргийг шийдвэрлэсэн нь үндэслэл муутай болжээ.

Гэр бүлийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.4-т: Гэр бүл, эх нялхас, хүүхдийн ашиг сонирхлыг төр хамгаална гэж, мөн зүйлийн 4.5-т: хүүхдийг гэр бүлийн дотор эрүүл чийрэг өсгөн хүмүүжүүлэх, хөгжүүлэх, түүний эрх, ашиг сонирхлыг нь нэн тэргүүнд хамгаалахыг эрхэмлэнэ гэж заасан тул шүүх хүүхдийн эрх ашгийг нэн түрүүнд авч үзэх үүрэгтэй.

           Хариуцагч С.Д шүүхэд гэр бүлээ цуцлуулахыг зөвшөөрөхгүй байгаа талаар тайлбарыг ирүүлсэн байх ба харин гэрлэгчид хүүхдүүдээ хэний асрамжид үлдээх талаар тохиролцсон гэж үзэх үндэслэл тогтоогдоогүй байхад анхан шатны шүүх хүүхдүүдийн асрамжийг тогтоож шийдвэрлэхдээ Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.6, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 132 дугаар зүйлийн 132.5-т заасныг анхаараагүй байна.

Тодруулбал, хүүхдийг асарч, өсгөн хүмүүжүүлэх бодит боломж, эцэг эхийн халамж, ахуйн нөхцөл, бололцоо, ёс суртахууны байдал, хүүхдийн өсөж торних орчин зэргийг тодруулах нь зүйтэй бөгөөд энэхүү нөхцөл байдал тодорхой бус, энэ талаар хэрэгт нотлох баримт авагдаагүй байхад шүүх хүүхдийн асрамжийн асуудлыг шийдвэрлэсэн нь хуульд нийцээгүй гэж үзнэ.

Гэр бүлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.7-т: “хүүхэд долоо ба түүнээс дээш настай бол асрамжийн асуудлыг шийдвэрлэхэд түүний саналыг харгалзан үзнэ” гэж заасан боловч хүүхдийн санал дангаараа шийдвэрийн үндэслэл болохгүй, нөгөөтэйгүүр хүү Д.Б нь аав, ээжийнхээ хэн нэгэнтэй нь  байх талаар санал гаргаагүй, аав, ээж хоёртойгоо амьдрах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн байна.

Иймд шүүхээс хүүхдийн асрамжийг тогтоох талаарх хуульд заасан нөхцөл байдлыг тодруулсны үндсэн дээр хүүхдийн асрамжийг тогтоох нь хүүхдийн эрх, ашиг сонирхолд нийцнэ.

          10. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 131 дүгээр зүйлийн 131.1-т: “зохигчийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож байгаа ч гэсэн гэрлэгчид өөрсдөө шүүх хуралдаанд ирэх үүрэгтэй” гэж, мөн хуулийн 131.2-т: “гэрлэгчдийн хэн нэг нь хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ирээгүй бол шүүх хуралдааныг хойшлуулж болно” гэж, 131.3-т: “гэрлэгчид хоёр удаа хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй бол хэргийг хариуцагчийн байхгүйд хянан шийдвэрлэж болно. Харин нэхэмжлэгч ирээгүй тохиолдолд нэхэмжлэлийг буцаана” тус тус зохицуулсан байна.

           Гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь гэрлэгчид өөрсдөө хуралдаанд ирж оролцох үүрэгтэй байдгаараа эрх зүйн бусад харилцаанаас үүссэн маргааныг шийдвэрлэх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанаас ялгагдах онцлогтой. Тухайлбал, бусад эрх зүйн харилцаанаас үүссэн маргаанд нэхэмжлэгч хариуцагч нар нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлд зааснаар өөрийгөө өмгөөлөгчөөр болон өөр этгээдээр төлөөлүүлэх боломжтой.

Харин гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг, маргааныг шүүх хуралдаанаар шийдвэрлэхэд гэрлэгчдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч оролцож байсан ч гэрлэгчид шүүх хуралдаанд өөрсдөө хүрэлцэн ирэх үүрэгтэй байхаар зохицуулсан нь тухайн хэргийн онцлогтой, өөрөөр хэлбэл, гэрлэгчдийн хувийн амьдрал, үр хүүхдийн эрх ашиг, цаашид гэр бүлээ үргэлжлүүлэх эсэх нь зөвхөн хувь хүний хэнд ч шилжүүлэх боломжгүй эрх, хүсэл зориг байдагтай холбоотой юм.

           Иймд гэрлэгчдийг байлцуулахгүйгээр тухайн төрлийн маргааныг шийдвэрлэхгүй байхыг шүүх зорилго болгож, гэрлэгчид хоёр дахь удаагаа хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй бол хэргийг хариуцагчийн байхгүйд, харин нэхэмжлэгч ирээгүй бол нэхэмжлэлийг буцаах талаар Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 131 дүгээр зүйлийн 131.3-т зохицуулсан байна.

           Анхан шатны шүүх шийдвэртээ: Хариуцагч С.Д нь 2023 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдөр явагдсан шүүх хуралдааны товыг мэдсэн боловч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр хүрэлцэн ирээгүй, 2023 оны 10 дугаар сарын 27-ны өдөр явагдсан шүүх хуралдааны товыг мэдсэн боловч шүүх хуралдаанд оролцох боломжгүй хүндэтгэн үзэх шалтгаантай эсэхийг нотлох  баримтыг шүүхэд ирүүлээгүй гэх үндэслэлээр түүний эзгүйд шүүх хуралдааныг явуулахаар шийдвэрлэсэн талаар тусгажээ.

2023 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн шүүх хуралдааныг нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Ө.Нарантуяа хүндэтгэн үзэх шалтгааны улмаас шүүх хуралдаанд оролцох боломжгүй нөхцөл үүссэн гэх үндэслэлээр хойшлуулсан, мөн 2023 оны 10 дугаар сарын 27-ны өдрийн шүүх хуралдаанд С.Дийн эзгүйд хуралдааныг явуулж, шүүхээс нэхэмжлэгч түүний өмгөөлөгч Ө.Нарантуяа нарын гаргасан хүсэлтийг хүлээн авч, эд хөрөнгийн үнэлгээ хийх үндэслэлээр шинжээчийн дүгнэлт гаргуулахаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг 2023 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдөр сэргээж, гэрлэгчдийн хүүхдүүдийн санал авах ажиллагааг явуулж, шүүх хуралдааныг 2024 оны 01 дүгээр сарын 19-ний өдөр явуулахаар товлосон байна.

Дээрх нөхцөл байдлуудаас үзэхэд шүүх хуралдааныг хойшлуулснаас хойш шүүхээс хуульд заасан тодорхой ажиллагаануудыг, тухайлбал шинжээчийн дүгнэлт гаргуулах үндэслэлээр шүүх хуралдаан хойшилсон буюу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа түдгэлзүүлсэн, мөн хүүхдүүдийн санал авах зэрэг ажиллагаануудыг явуулсан байна.

Эдгээр ажиллагааг явуулж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг сэргээснээс хойш шүүх хуралдааныг нэг удаа товлож, 2024 оны 01 дүгээр сарын 19-ний өдөр явуулахдаа хариуцагчийн эзгүйд хэргийг хянан шийдвэрлэсэн нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 131 дүгээр зүйлийн 131.3-т заасантай нийцээгүй гэж дүгнэв.

Шүүхээс хариуцагч С.Дид 2024 оны 01 сарын 19-ний өдөр явагдах шүүх хуралдааны товыг мэдэгдэхэд “...Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан суманд отор нүүдэл хийж өвөлжиж байна. Адуу мал цас шуурганд уруудаж, өвөлжилт хүндэрч байна. Миний хувьд гэр бүлээ тэжээх гэж отор нүүдэл хийж яваа, надад гэр бүлээ цуцлуулах бодол байхгүй, утасны сүлжээгүй газар байгаа бөгөөд малаа  хариулах хүнгүй тул шүүх хуралдаанд биечлэн оролцож чадахгүй байна. Малаа онд оруулаад хавар нутагтаа очиж эхнэр, хүүхдүүдтэйгээ хамт амьдрах бодолтой байгаа тул эвлэрүүлэх хугацаа гаргаж өгнө үү” гэсэн тайлбарыг ирүүлсэн байх ба анхан шатны шүүх гэрлэгчдийг шүүх хуралдаанд биечлэн оролцуулахад анхаарах нь зүйтэй байна.

11. Дээрх ажиллагааг давж заалдах шатны шүүхээс нөхөн гүйцэтгэх боломжгүй тул Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 168 дугаар зүйлийн 168.1.2, 168.1.3-т заасан үндэслэлээр анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин шийдвэрлүүлэхээр буцааж шийдвэрлэлээ.

12. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хянан хэлэлцүүлэхээр буцааж шийдвэрлэсэн тул хариуцагчийн давж заалдах журмаар гомдол гаргахдаа төлсөн улсын тэмдэгтийн хураамж 70,200 /далан мянга хоёр зуу/ төгрөгийг төрийн сангаас шүүгчийн захирамжаар буцаан гаргуулж, хариуцагч С.Дид олгох үндэслэлтэй байна .

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 167 дугаар зүйлийн 167.1.5-д заасныг удирдлага болгон,

ТОГТООХ нь :

1. Увс аймаг дахь сум дундын иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 19-ний өдрийн 152/ШШ2024/00045 дугаар шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр мөн шүүхэд буцаасугай.

2. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.3-т зааснаар хариуцагч С.Дийн давж заалдах гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70,200 /далан мянга хоёр зуу/ төгрөгийг шүүгчийн захирамжаар буцаан гаргуулж олгосугай.

3. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.1, 172.2 дахь хэсгүүдэд зааснаар зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч шүүхийн хууль хэрэглээний зөрүүг арилгах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ноцтой зөрчил гаргасан нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн, шүүх хуулийг Улсын дээд шүүхийн тогтоол, тайлбараас өөрөөр хэрэглэсэн, эрх зүйн шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой гэж үзвэл магадлалыг гардан авсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Улсын Дээд Шүүхэд хяналтын журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                  Н.МӨНХЖАРГАЛ

                                               ШҮҮГЧИД                                                   М.НЯМБАЯР

                                                                                                                   Д.ЖАМБАЛСҮРЭН