Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч А.Сарангэрэл даргалж, “М” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын улсын байцаагч Э.Б , Т.З нарт холбогдох захиргааны хэргийг 2017 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдөр тус шүүхийн шүүх хуралдааны 4 дүгээр танхимд хийсэн шүүх хуралдаанаар хянан хэлэлцэж энэхүү шүүхийн шийдвэрийг гаргав.  

Шүүх хуралдаанд нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Д , О.Т, хариуцагч Т.З , түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б , хариуцагч Э.Б , Т.З нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т , шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга А.Түвшинзаяа нар оролцов.

 ТОДОРХОЙЛОХ НЬ:

Нэхэмжлэлийн агуулга: Манай компанийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд татварын байгууллагаас иж бүрэн хяналт шалгалт хийсэн. Энэхүү хяналт шалгалт нь 2011 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний хоорондох хугацааг хамарсан бөгөөд шалгалтаар 4 төрлийн нийт 25.5 тэрбум төгрөгийн зөрчилд 3.1 тэрбум төгрөгийн нөхөн татвар, 2.6 тэрбум төгрөгийн алданги торгууль ногдуулсан шийдвэрийг 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр татварын улсын байцаагч Э.Б , Т.З нар нь татварын улсын байцаагчийн 210022543 тоот актаар гаргасан. Компани нь уг актыг бүхэлд нь хүлээн зөвшөөрөөгүй тул Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан. Тус Маргаан таслах зөвлөл нь 2017 оны 03 дугаар сарын 29-ний өдөр хуралдан 23 тоот тогтоол (2017 оны 06 дугаар сарын 02-ны өдөр гардаж, хүлээн авсан) гарган уг актад өөрчлөлт оруулж, татварын улсын байцаагчийн актын тогтоох хэсгийн 3.4 дэх хэсэгт заасныг бүхлээр нь хүчингүй болгосон бол актын 3.1, 3.2, 3.3 дахь хэсгүүдийг хэвээр үлдээж нийт 2.604,059.04 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, алданги, торгуулийг төлүүлэхээр шийдвэр гаргасан.

Нэг. Актны тогтоох хэсгийн 3.1 дэх хэсэг-Агаарын бохирдлын төлбөрийг дутуу тооцож төсөвт төлсөн

Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д “Олборлосон түүхий нүүрс үйлдвэрлэсэн болон импортолсон органик уусгагч, автотээврийн болон өөрөө явагч хэрэгсэл, агаарын бохирдлын томоохон суурин эх үүсвэрээс агаарт гаргах хаягдалд агаарын бохирдлын төлбөр /цаашид “төлбөр” гэх/ ногдуулна” гэж заасан байна. Үүнээс харахад түүхий нүүрсэнд зөвхөн агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулахаар хуульчилсан байна. Харин манай уурхайн хөрсөнд болон нүүрсний үе хоорондын дунд 40 орчим сантиметрийн буюу нийт олборлолтын 18-37 хувийн хаягдал чулуугаар бохирдсон байдаг. Энэ нь химийн болоод бусад бүхий л шинж чанараараа нүүрс биш юм. Бид олборлосон коксжих болон эрчим хүчний нүүрсэндээ Агаарын бохирдлын төлбөрийг төлж байсан, өөрөөр хэлбэл түүхий нүүрсэндээ, (харин нүүрс олборлох явцад гарсан хөрсний болоод үе хоорондын чулуулагт агаарын бохирдлыг төлбөрийг төлдөггүй) хаягдал чулуу нь  геологийн болоод химийн шинж, найрлага, шатамхай байх чанараараа нүүрс биш Ийм учраас чулуу нь нүүрснээс өөр юм. Нүүрс нь байгаль дээр ургамал, амьтан зэрэг биологийн үлдэгдлээс үүссэн шатамхай чанартай хурдас давхаргууд бөгөөд геологийн атираачлалын үр дүнд тэдгээрийн дунд бусад ашигт малтмалын бус биетүүд холигдсон байдаг. Бид уг ашигт малтмалын бус биет болох чулууг ялган хаядаг. Гэтэл татварын байцаагчид бидний ялгаж хаясан чулуунд агаарын бохирдлын төлбөр төлөх ёстой гэж үзэж байна. Нүүрсийг олборлох явцад агаарт хүхрийн давхар исэл, азот зэрэг элементүүд дэгддэг учраас агаарын бохирдлын төлбөр ногдуулдаг. Харин чулуу олборлох явцад ямар ч химийн бохирдол байдаггүй чулууны нэгэн адил алт, зэс, хайрга зэрэг манай хаягдал чулуулагтай ижил шинжтэй байгалийн бусад малтмалыг олборлоход агаарын бохирдлын төлбөр ногдуулдаггүй. Учир нь тэдгээрээс хорт хаягдал ялгардаггүй. Агаарын бохирдлын тухай хуулинд нүүрсэнд төлбөр ногдуулна гэсэн болохоос байгалийн чулуунд агаарын бохирдлын төлбөр ногдуулах талаар хууль үгүйг анхаарч актны уг зөрчлийг хүчингүй болгож өгнө үү.

Бид агаарын бохирдлын төлбөрийн дутуу ногдуулсан гэдэг зөрчлийн дунд нүүрс бус харин цэвэр байгалийн чулуу байсан бөгөөд үүнийг баталгаажуулах зорилгоор Уул уурхайн яамнаас хөндлөнгийн шинжээч томилуулж улмаар тус уурхайн онцлог, шинж байдал, олборлолт болоод баяжуулалтын явц зэрэгтэй газар дээр очиж биечлэн танилцуулан, дээж авахуулах, тэдгээрийг Геологийн төв лабораторт хүргүүлэх, шинжилгээний захиалга өгүүлэх зэрэг ажлыг гүйцэтгүүлэн хөндлөнгийн хараат бус дүгнэлтийг гаргуулсан болно.

Уг дүгнэлтээр манай уурхайн олборлосон нүүрсний 23 хувь нь цэвэр байгалийн чулуу байна гэдгийг тогтоолоо. Иймээс актаар тогтоосон агаарын бохирдлын төлбөрийн дүнгээс нийт олборлосон бүтээгдэхүүний 23 хувь болох 369 мянган тоннын байгалийн чулуунд ногдох 369,890,900 төгрөгийн төлбөрийг хасч өгөхийг хүсч байна. 

Дүгнэлтээр хөшөөтийн нүүрсний ордын талбай нь гадаргуугийн тектоник хөдөлгөөнд орж нүүрс агуулсан хурдас нь хэвтээ байрлалд байсан чулуулгийн давхартай холилдон 70-90 градусын босоо байрлалтай нумарсан чулуулгийн давхаргуудыг нүүрсний давхаргуудтай зэрэгцээгээр үүсгэсэн байдаг гэсэн бодит байдал болон шинжлэх ухаанд үндэслэсэн дүгнэлт гаргасан байдаг. Энэхүү чулуулгийн давхаргууд нь нүүрс олборлоход хамт олборлогддог бөгөөд түүнийг баяжуулах үйлдвэр байгуулахаас өмнө тусгайлж ялгадаггүй байсан юм. Баяжуулах үйлдвэр байгуулагдахтай зэрэгцэж олборлосон нүүрснээс чулууг нь ялгадаг болсон ба үүнээс өмнөх хугацаанд манай компанийн олборлосон нүүрс дотор 23 хувийн чулуулаг холилддог байсан юм. Нэгэнт татварын албанаас агаарын бохирдлын төлбөрийг нөхөн ногдуулах асуудлыг гаргаж тавьж буй тохиолдолд тэрхүү нийт олборлосон нүүрс доторх чулуулгийг хасч холбогдох бодитоор олборлосон нүүрсний дунд энэхүү агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулах нь шудрага ёсонд нийцэх юм. Манай зүгээс агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулахыг зөвшөөрч байгаа боловч харин чулууг хасч зөв дүнд ногдуулж өгөхийг хүсч байна.

Хоёр. Актны тогтоох хэсгийн 3.2 дахь хэсэг - Зарим төрлийн үл хөдлөх эд хөрөнгөд албан татварыг ногдуулан төсөвт төлөөгүй

Нүүрс тээвэрлэх зорилгоор уурхайгаас улсын хил хүртэлх 311 км авто зам бариулах гэрээг хийсэн бөгөөд уг замын гэрээний нийт дүнд багтаан замын засвар, арчлалтын 3 ширхэг барилгыг гүйцэтгэгч компаниар бариулахаар гэрээгээр тохирсон. Эдгээр барилгууд нь бүрэн ашиглалтанд ороогүй, талууд гэрээгээ дүгнэн хүлээлцэх акт үйлдээгүй бөгөөд нэгэнт улсын комисс энэхүү объектуудийг хүлээж аваагүй тул улсын бүртгэлд бүртгүүлэн үл хөдлөх эд хөрөнгийн өмчлөлийн гэрчилгээ зэрэг нь авагдаагүй байгаа болно. Санхүүгийн тайланд ч үндсэн хөрөнгө болох барилгаар бүртгэгдээгүй байгаа болно. Нэгэнт санхүүгийн тайланд бүртгэсэн үнийн дүн тодорхойгүй байсан учраас татварын байцаагчид биднээс уг дүнг тодорхой болгохыг шаардсан. Уг шаардлагын дагуу бид төсөвчингөөр нийт гурван барилгыг 1 тэрбум орчим төгрөгөөр барих боломжтой гэсэн тооцооллыг гаргуулан татварын байцаагчдад өгсөн. Уг тооцооллын дагуу байцаагчид татварын ноогдлыг тодорхойлон актны зөрчил болгон нөхөн төлбөр хариуцуулсан байдаг. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсэгт газраас бусад үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах үнэлгээг уул хөрөнгийн үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр, үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй бол хөрөнгийн даатгалд даатгуулсан үнийн дүнгээр, хөрөнгийн даатгалд даатгуулаагүй бол данс бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр тус тус тодорхойлно” гэж заасан байдаг.Тиймээс дээрх хуульд зааснаар эдгээр гурван дүнгийн аль нэгээс нь тооцон албан татварыг тооцох ёстой байдаг. Гэтэл бидэнд уг барилгуудыг тусгайлан бүртгэсэн бүртгэл байхгүй байхад биднээр зөвхөн одоо баривал хэдээр барих уу гэсэн төсөв гаргуулан түүн дээр татварыг ногдуулсан нь буруу юм. Хуульд барилгын төсвийг татвар ногдуулах суурь болгоно гэж заагүй байна.

Мөн Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.1 дэх хэсэгт “Аливаа этгээдийн эзэмшилд байгаа эд юмсыг эд хөрөнгө гэнэ” гэж заасан байдаг. Үүнээс үзэхэд эд хөрөнгө болохын тулд хэн нэгний эзэмшилд байхыг шаардаж байна. Эзэмшилд байхгүй бол эд хөрөнгө биш болно. Эзэмшилд байгааг батлах зүйл нь улсын бүртгэлийн гэрчилгээ болон санхүүгийн тайлан бүртгэл болдог. Өөрөөр хэлбэл гэрчилгээ болон тайлан байхгүй бол хэн нэгний тэр дундаа манай компанийн хөрөнгө болж чадаагүй байна гэсэн үг юм. Мөн хуулийн 84.3 дах хэсэгт “Газар, түүнээс салгамагц зориулалтын дагуу ашиглаж үл болох эд юмс үл хөдлөх эд хөрөнгөд хамаарна” гэж заасан бөгөөд ямар нэг байдлаар газраас салгамагц зориулалтын зориулалтаар нь ашиглах боломжгүй гэсэн урьдчилсан нөхцөлийг хуулиар заасан. Өөрөөр хэлбэл салгахаас өмнө ашиглагдах боломжгүй байхаар хуульчилсан байдаг. Гэтэл манай эдгээр барилгууд нь одоо хүртэл ашиглагдах боломжгүй хэвээр байгаа нь үл хөдлөх эд хөрөнгийн хуулийн шаардлагыг хангаагүй байна. Иймээс актны энэхүү зөрчил нь хуульд нийцээгүй, буруу гэж бид үзэж байна. 

Гурав.Өршөөлийн хуульд хамрагдах талаар

Аливаа Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн амин сүнс нь тэрхүү өршөөлд хамрагдах субьектээс гэм буруугаа төрийнхөө өмнө хүлээн зөвшөөрсөн байхыг шаарддаг бөгөөд энэ ч үүднээс “Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 10.7-д ...хэргийг хэрэгсэхгүй болгоход сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчээс гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч...” гэсэн бол эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд "...ил тод болгон үнэн зөв, шударгаар тайлагнасан тохиолдолд тэдгээрийг хуульд заасан хариуцлага болон албан татвараас нэг удаа чөлөөлөхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулна” гэж энэхүү хуулийн 1.1-д хуульчилсан байдаг юм. Энэхүү сайн дурын үндсэн дээр гэдэг хуулийн нэр томьёо нь төрийн зүгээс хяналт шалгалтаар илрүүлсэн илрүүлээгүй, эсхүл түүнээс хамаарч сайн дураараа тайлагнаж болох болохгүйтэй огт холбоогүй юм. 

Харин өршөөлийн хуульд байдаг өршөөгдөх этгээдээс төрийн өршөөлийг хүртэхийн тулд эхлээд гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрөх гэдэгтэй холбоотой асуудлыг татварын албаны зүгээс төрийн хяналтаар илрүүлсэн бол сайн дураараа гэм буруугаа зөвшөөрөх боломжгүй болдог гэж ойлгож байгаатай холбоотой юм. Гэтэл эрүүгийн хэргийг төрийн шалгалтаар илрүүлэх байтугай “мөрдөн байцаах, прокурор, шүүхийн шатанд хянагдаж байгаа хэргийг сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчээс гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрвөл” мөн л өршөөхөөр хуульчилсан байдагтай утга, агуулга цэг юм. Өөрөөр хэлбэл Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуульд ч мөн Эрүүгийн өршөөлийн хууль шиг гэм буруугаа сайн дурын үндсэн дээр хүлээн зөвшөөрөх буюу сайн дурын үндсэн дээр татварын албанд тайлагнах гэсэн нь өмнө нь түүнийг татварын алба хяналт шалгалтаар илрүүлсэн, эсхүл татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэрэгт шалгуулаад тэр хэрэг нь цагдаа, прокурор, шүүх дээр хянагдаж байгаагаас үл хамааран өршөөгдөх асуудал яригдах юм. Захиргааны байгууллагын ногдуулж буй татвар байтугай түүнээс хамаагүй их гэмт үйлдэл болох Эрүүгийн хуулийн 166 /Татвар төлөхөөс зайлсхийх/ гэсэн татварын гэмт хэргийг төрийн хяналт шалгалтын нэг хэсэг болох мөрдөн байцаалт, прокурор, шүүхийн шатанд шалгаж байгаа ч гэмт этгээдээс гэм буруугаа сайн дурын үндсэн дээр хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд ялаас чөлөөлдөг байхад түүнээс хамаагүй бага захиргааны зөрчил болох татвараа ногдуулж төлөөгүй зөрчлийг сайн дурын үндсэн дээр тайлагнасан бол түүнийг төрийн хяналт шалгалтаар тогтоосон эсэхээс үл хамаарч аливаа өршөөл эдлэх эрхтэй байхаар эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль гарсан юм. Аливаа өршөөлийн хуульд байдаг энэхүү гэм буруугаа сайн дурын үндсэн дээр хүлээн зөвшөөрсөн этгээдэд өршөөл үзүүлдэг хуулийн санаа, зоригийг Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд “сайн дурын дээр нуусан, орлого, хөрөнгөө тайлагнах” гэж орсон гэдгийг хууль тогтоогч нараас асууж тогтоолгүй зөвхөн акт тогтоосон байцаагчийн үгийг үндэслэн маргаан таслах зөвлөлөөс тогтоож буй нь хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хангалттай нотлох баримт цуглаагүй байхад хэргээ хянан шийдвэрлэсэн гэсэн үндэслэл үүсч байна гэж үзэж байна. Иймээс байцаагчийн 210022543 тоот актын тогтоох хэсгийг 3.1, 3.2 дахь дэд хэсгүүдэд 1,101,191.0 мянган төгрөгийн алданги, торгууль нь Татварын өршөөлийн хуулиуд болох “Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хууль болон “Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулиудын үйлчлэлд хамрагдах ёстой гэж үзэж байна.

Дөрөв. Актны тогтоох хэсгийн 3.3 дахь хэсэг - Зарим төрлийн татварыг хуулийн хугацаанд төлөөгүй

Бид өнгөрсөн хугацаанд бүхий л төрлийн албан татвар, төлбөр, хураамжийг хуулийн хугацаанд төлөхийг хичээн ирсэн билээ. Гэхдээ зарим төрлийн албан татварыг хугацаанд нь төлж чадаагүй үйлдэл байсан болно. Иймээс энэхүү зөрчлийг гаргасан гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрөх нь зүйтэй юм. Харин Татварын өршөөлийн хууль болох “Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хууль” /цаашид Өршөөлийн хууль гэх/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3 дахь хэсэгт “захиргааны зөрчил гаргасан болон шийтгэл хүлээсэн этгээдийг өршөөн хэлтрүүлнэ” гэж заасан байдаг. Иймд татварын хууль зөрчсөн үйлдэл нь захиргааны ерөнхий хуульд зааснаар захиргааны акт гаргах замаар хариуцлага тооцох нь захиргааны эрх зүй бөгөөд түүгээр зохицуулагдаж байгаа учраас татварыг хуулийн хугацаандаа төлөөгүй нэг талаараа зөрчил захиргааны зөрчил болохоор байгаа юм. Иймээс энэхүү 123,031,082 төгрөгийн хариуцлага нь өршөөлийн хуулийн дагуу өршөөгдөх боломжтой гэж үзэж байгаа тул өршөөлийн хуульд хамруулж өгнө үү.

Хариуцагч нарын хариу тайлбарын агуулга: "М" ХХК-ийн 2011-2015 оны татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд Татварын ерөнхий газрын харьяа Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын   хяналт шалгалтын хэлтсийн даргын 2016 оны 09 дүгээр сарын 05-ны өдрийн татварын хяналт шалгалт хийх 21160900465 тоот томилолтын дагуу тус газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Э.Б , Т.З нар 2016 оны 09 дүгээр сарын 19-ний өдрөөс 12 дугаар сарын 26-ны өдрүүдэд шалгалт хийж 210022543 тоот актаар 25,483,387,727.1 төгрөгийн зөрчил илрүүлж, 3,108,841,606.4 төгрөгийн нөхөн татвар, 1,012,912,152.0 төгрөгийн торгууль, 1,594,513,623.8 төгрөгийн алданги, нийт 5,716,267,382.2 төгрөгийн төлбөр ногдуулсныг татвар төлөгч зөвшөөрөөгүй болно.

Татварын шалгалтыг санхүүгийн анхан шатны баримт, санхүүгийн болон татварын тайлан, гаалийн мэдээ, хөндлөнгийн мэдээллийг үндэслэн шалгасан ба татвар төлөгчөөс шалгалтанд шаардлагатай баримт материалуудыг удаа дараа шаардаж, нягтлан бодогч нартай тулгалт хийж шалгасан болно.

Татвар төлөгчийн гаргасан гомдолд тайлбар гаргах нь:

1. Агаарын бохирдлын төлбөрийг дутуу тооцож төсөвт төлсөн зөрчлийн талаар:

Тус М ХХК нь АМХЭГ-т гаргаж өгсөн “Уулын ажлын тайлан”-д 2011 онд 806,920,000.0 кг, 2012 онд 716,960,000.0 кг, 2013 онд 84,331,000.0 кг нүүрс олборлосон гэж тайлагнаж мэргэжлийн байгууллагуудаар баталгаажуулсан. Мөн энэ хэмжээгээр нөөцийн хөдөлгөөн хийж хассан. Нөөц тооцохдоо чулуулаг давхарга, түүнийг хэмжээг' тооцож нөөцөөс хасч баталдаг ба уулын ажлын тайланд 2011 онд 129,107,160.0 кг, 2012 онд 19,297,230.0 кг, 2013 онд 3,365,670.0 кг нүүрс хаягдсан гэж тайлагнасан. Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулиар олборлосон нүүрсний кг тутамд төлбөр ногдуулахаар заасан.

Татварын албанд ирүүлсэн Агаарын бохирдлын төлбөрийн тайлангаар 2011 онд 27,057,300.0, 2012 онд 226,017,900.0, 2013 онд 7,887,230.0 төгрөгийн төлбөр төлөхөөр тайлагнаж баталгаажуулсан.

Дээрхи 2 тайланг харьцуулахад 2011 онд 779,863,000.0 кг, 2012 онд 490,952,000.0 кг, 2013 онд 76,444,000.0 кг нүүрсэнд ногдох 2011 онд 779,863,000.0 төгрөг, 2012 онд 490,952,000.0 төгрөг, 2013 онд 76,444,000.0 төгрөгийн агаарын бохирдлын төлбөрийг 1 ногдуулж төлөөгүй болох нь тогтоогдсон. Мөн татвар төлөгч 2010-2013 онуудад агаарын бохирдлын төлбөрийг дутуу ногдуулснаа хүлээн зөвшөөрч, нягтлан бодох бүртгэлдээ 2,533,288,898.79 төгрөгийн дансны өглөг үүсгэсэн бичилт хийсэн. 

Татвар төлөгч гомдолдоо хөндлөнгийн шинжээч томилуулж, газар дээр нь очиж биечлэн танилцуулж дүгнэлт гаргуулсан гэжээ. Шинжээч нь 2011-2013 онд олборлож байсан үеийн уурхайн чулуулгийн давхарга, хэмжээг тодорхойлох боломжгүй юм.

  1. Зарим төрлийн үл хөдлөх эд хөрөнгөнд татварыг ногдуулан төсөвт төлөөгүй зөрчлийн талаар:

Уг зөрчлийн тухайд уурхай дээрх уурын зуухны зориулалттай барилга болон уурхайгаас улсын хил хүртэлх 311 км авто замын дагуух 3 ширхэг барилгад үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулаагүй зөрчил илэрсэн.

а/ Уурхай дээрх уурын зуухны зориулалттай 2008 оны 01 дүгээр сарын 01-нд ашиглалтанд орсон 1,258,084,336.53 төгрөгийн данс бүртгэлийн үнэтэй барилгад 2011 онд татвар ногдуулаагүй, 2012-2015 онуудад татвар ногдуулсан байх ба уг хөрөнгөнд 2008 оноос хөрөнгийн элэгдэл байгуулан зардалдаа оруулж ирсэн. 

б/ Уурхайгаас хил хүртэлх 311 км авто замын дагуух Цэцэг суманд байрлах 2 ширхэг барилга, Булган сумын нутагт байрлах 1 ширхэг барилгад үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулаагүй. Уг З ширхэг барилгыг бүртгэлдээ барилгаар бүртгээгүй ч 225,972,952,035.75 төгрөгийн данс бүртгэлийн үнэтэй 311 км замын өртөгт шингээсэн байгаа нь данс бүртгэлд бүртгээгүй гэх үндэслэлгүй бөгөөд татвар төлөгчөөс уг барилгуудын үнийг салгаж өгөхийг шаардахад 359,766,090 төгрөг, 343,541,265 төгрөг, 339,587,245 төгрөгийн үнэлгээтэйгээр гаргаж өгсөн. 

Монгол Улсын Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.3-т ‘Газар, түүнээс салгамагц зориулалтын дагуу ашиглаж үл болох эд юмс үл хөдлөх эд хөрөнгөд хамаарна ”, Монгол Улсын Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-д заасан “Монгол Улсын Иргэний хуулийн 84.3-т заасны дагуу тодорхойлогдсон бүх төрлийн үл хөдлөх эд хөрөнгөд албан татвар ногдуулна.”, 5 дугаар зүйлийн 5.1-т “Газраас бусад үл хөдлөх эд хөрөнгө ногдуулах үнэлгээг уул хөрөнгийн ... данс бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр тус тус тодорхойлно.” гэж заасны дагуу 2012-2015 онуудад эдгээр барилгуудад үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварыг нөхөж ногдуулсан.

Мөн Ховд аймгийн Татварын хэлтэст “М” ХХК-ийн төлөөлөл болох ерөнхий нягтлан бодогч н.Г , татварын нягтлан бодогч н.М , уурхайн нягтлан бодогч н.Г нартай очиж орон нутгийн татвартай холбоотой асуудлаар ярилцахад уг барилгууд нь баригдсан, мөн үйл ажиллагаа явуулж байгаа талаар ХШТ-ийн дарга, ТХТ-ийн дарга нар тодорхой тайлбарласан, татвар төлөгч ч татвар ногдуулаагүй байгаагаа хүлээн зөвшөөрсөн бөгөөд барилгын зургийг бидэнд Ховд аймгийн Татварын хэлтсээс и-мэйл хаягаар ирүүлсэн болно. 

Татвар төлөгчийн гомдолд “Мөн хуулийн дагуу 84.3 дахь хэсэгт “Газар, түүнээс салгамагц зориулалтын дагуу ашиглаж үл болох эд юмс үл хөдлөх эд  хөрөнгөд хамаарна” гэж заасан бөгөөд ямар нэг байдлаар газраас салгамагц зориулалтаар нь ашиглах боломжгүй гэсэн урьдчилсан нөхцөлийг хуулиар заасан. Өөрөөр хэлбэл салгахаас өмнө ашиглагдах боломжтой байхаар хуульчилсан байдаг. Гэтэл манай эдгээр барилгууд нь ашиглагдах боломжгүй хэвээр байгаа нь үл хөдлөх хөрөнгийн хуулийн шаардлагыг хангаагүй байна” гэжээ. Дээрх Иргэний хуулийн заалтад үл хөдлөх эд хөрөнгийн шинж байдлыг тодорхойлсон бөгөөд заавал ашиглагдаж байвал үл хөдлөхэд хөрөнгө болно гэсэн утга агуулаагүй гэж үзэж байна. Мөн дээрх барилгуудыг ашиглагдах боломжгүй гэсэн зайлшгүй шалтгаан байгаа нь нотлогдохгүй байгаа юм.

3. Өршөөлийн хуульд хамрагдах талаар;

Татвар төлөгчийн гомдлын Гурав-т Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хууль, Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан “гэм буруугаа сайн дураар хүлээн зөвшөөрсөн” тохиолдолд ял шийтгэлээс чөлөөлөгдөх тухай дурджээ. Тус компани нь эдгээр зөрчлийг Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн дагуу тайлагнаагүй ба өдий хүртэл өөрийн буруугаа хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа нь өршөөлд хамруулах үндэслэл болохгүй гэж үзэж байна.

4.Албан татварыг хуулийн хугацаанд төлөөгүй зөрчлийн талаар:

2014 онд 978,013,597.2 төгрөгийн Агаарын бохирдлын төлбөр, 2015 онд 438,406,093.4 төгрөгийн АМНАТ-ийг хуульд заасан хугацаанд төлөөгүй зөрчил илэрсэн. Энэ зөрчил нь Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10,2.”Энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасан өршөөлд хамааруулах үндэслэл нь 2015 оны 07 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө шүүхийн хүчин төгөлдөр болсон шийтгэх тогтоол, шийдвэр, төрийн эрх бүхий байгууллагын захиргааны шийтгэл ногдуулах шийдвэр зэргээр тогтоогдсон байна” гэж заасны дагуу өршөөлд хамрагдахгүй юм. Татварын улсын байцаагчийн акт 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр гарч, баталгаажсан болно.

ҮНДЭСЛЭХ НЬ:

Нэхэмжлэгч “М” ХХК-аас Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Э.Б , Т.З нарт  холбогдуулан “Татварын улсын байцаагчийн 210022543 тоот актын тогтоох хэсгийн 3.1-ийн зарим хэсэг, 3.2, 3.3 дахь хэсгүүдийг бүхэлд нь буюу нийт 1,626,691.04 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, алданги торгуулийг хүчингүй болгуулах” гэсэн шаардлага бүхий нэхэмжлэлээр захиргааны хэрэг үүсгэжээ /1-р хавтас  хх 87-93/. 

Нэхэмжлэгч талаас нэхэмжлэлийн шаардлагаа “актын 3.1 дэх заалтын зарим хэсгийг хүчингүйд тооцуулах тухай гэсний дараагаар хэрэв олборлосон бохир нүүрснээс чулууны хэсгийг нарийвчлан тогтоох боломжгүй тохиолдолд агаарын бохирдлын төлбөрийг чулуунд ногдуулсан байх тул актыг тогтоох хэсгийн 3.1 дэх хэсгээр тогтоосон нөхөн татвар болон хариуцлагыг илт хууль бусад тооцуулах” гэж нэмэгдүүлжээ /2-р хавтас хх-74/. 

Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн даргын 2016 оны 09 дүгээр сарын 05-ны өдрийн татварын хяналт шалгалт хийх 21160900465 тоот томилолт /2-р хавтас хх-103/-оор тус газрын хяналт шалгалтын хэлтсийн байцаагч Э.Б , Т.З нар “М” ХХК-д татварын хяналт шалгалт хийхээр томилогдсон байна.

Улсын байцаагч Э.Б , Т.З нар нь “М” ХХК-ийн 2011 оны 01 дүгээр сарын 01-ны өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртэл татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд 2016 оны 09 дүгээр сарын 19-ний өдрөөс 2016 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрүүдэд шалгалт хийж 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны  өдөр 210022543 тоот акт  /1-р хавтас хх 23-45/-ыг гаргажээ. 

Актаар “М” ХХК-д 3,108,841,606.4 төгрөгийн нөхөн татвар, 1,012,912,152.1 төгрөгийн торгууль, 1,594,513,623.7 төгрөгийн алданги, 0 төгрөгийн хүү, Нийт 5,716,267,382.2 төгрөгийн төлбөрийг ногдуулахаар шийдвэрлэж, акт гардуулсан өдрөөс хойш 15 хүртэл хоногийн дотор ирүүлэхээр акт тогтоосон /1-р хавтас хх 23-45/. 

Акттай хамт улсын байцаагч Э.Б , Т.З нараас зөвлөмж /хх 1-47/ гарган хүргүүлсэн байна. Мөн актыг 2017 оны 01 дүгээр сарын 03-ны өдөр танилцуулан гардуулжээ /1-р хавтас хх-46/.   

“М” ХХК нь 210022543 тоот актыг хүлээн зөвшөөрөөгүй тул Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргаж, Маргаан таслах зөвлөлөөс тус компанийн гомдлыг хянан хэлэлцэж Маргаан таслах зөвлөлийн 2017 оны 03 дугаар сарын 29-ний 23 дугаар тогтоол /1-р хавтас хх 15-22/ гаргаж, уг тотоолыг нэхэмжлэгч компанид  2017 оны 06 дугаар сарын 02-ны өдөр хүргүүлжээ /хх 1-р хавтас 14/. 

Улмаар нэхэмжлэгч компаниас 2017 оны 06 дугаар сарын 09-ний өдөр тус шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж, нэхэмжлэгчийн төлөөлөх бүрэн эрхгүй этгээд нэхэмжлэл гаргасан, шүүгчийн захирамжид дурдсан үндэслэл арилаагүй үндэслэлээр тус тус 2017 оны 06 дугаар сарын 16, 2017 оны 07 дугаар сарын 18-ны өдөр тус шүүхээс нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзан /хх 1-р хавтас 56-60, 78-85/ шийдвэрлэж, үүний дараа нэхэмжлэгчээс шүүгчийн захирамжид татгалзсан үндэслэлийг арилган дахин шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж 2017 оны 08 дугаар сарын 15-ны өдөр  гаргаж захиргааны хэрэг үүсгэжээ. 

Нэхэмжлэгч компаниас маргаан бүхий акттай бүхэлд нь маргаагүй харин актын  3.1, 3.2, 3.3 дахь хэсэгтэй холбогдуулан маргажээ.

Актын 3.1 дэх хэсэгтэй холбоотой маргааны үндэслэлийн талаар:

“Агаарын бохирдлын төлбөрийг 2011, 2012, 2013 онд дутуу тайлагнасан зөрчилд 1,347,259,000.0 төгрөгийн агаарын бохирдлын төлбөрийг нөхөн төлүүлж, 404,177,700.0 төгрөгийн торгууль, 673,629,500.0 төгрөгийн алданги ногдуулах”-аар тогтоосон  актын 3.1 дэх хэсгийг илт хууль бусад тооцуулахаар нэхэмжлэгчээс маргасан.

Ийнхүү маргаж байгаа үндэслэлээ “хуульд зөвхөн түүхий нүүрсэнд агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулахаар заасан актаар нүүрсний үе хоорондын чулууг ялган тооцолгүй хамтад нь тооцож, чулуун дээр мөн төлбөр ногдуулахаар агаарын бохирдлын төлбөрийг дутуу тайлагнасан гэж үзэн зөрчил ногдуулсныг хүлээн зөвшөөрөхгүй, 2011-2014 оныг хүртэлх хугацаанд нүүрсийг чулууны хамт олборлож байсан бөгөөд уулын ажлын тайланд тухайн жилд олборлосон уулын биетийг бүгдийг нь нүүрс байна уу чулуу байна уу гэж ялгалгүйгээр олборсоноороо л тайлагнаж байсан, байцаагч нар уулын ажлын тайлан дахь нийт олборсон дүнгээс гадаад оронд зарсан коксжих нүүрсийг хасаад үлдсэн чулуутай нүүрсэд 1 кг тутамд 1 төгрөгөөр тооцож агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулсан” гэж тайлбарлажээ.

Харин хариуцагчаас “эрсдэлд суурилсан татварын хяналт шалгалт нь баримтын хяналт шалгалт бөгөөд ирүүлсэн санхүү, албан татварын тайлан, уулын ажлын тайлан зэрэг үндэслэн шалгалт хийдэг, Ашигт малтмалын газарт нэхэмжлэгч компаниас гаргаж өгсөн 2011, 2012, 2013 оны уулын ажлын тайлан, агаарын бохирдлын төлбөрийн тайланд дурдсан нүүрсний хэмжээг үндэслэн акт тогтоосон, тайланд тусгасан нүүрс гэдэгт бохирдлыг /чулуу/ хассаны дараах нүүрс гэж үзнэ, тайлангуудад мөн олборлосон нүүрсэнд бохирдол /чулуу/ байгаа талаар ямар нэгэн тайлбар байдаггүй” гэж тайлбарлажээ / 2-р хавтас хх-105/.

Маргааны үйл баримтаас дүгнэхэд:Хариуцагчаас актын 3.1-д дурдсан агаарын бохирдлын төлбөрт тогтоосон албан татварыг  тогтоохдоо нэхэмжлэгч “М” ХХК-аас агаарын бохирдлын төлбөрийн тайландаа 2011, 2012, 2013 онд төлбөр төлөхөөр тайлагнасан төлбөрийн дүн, Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх УТОХГ-ын Эрдэс баялаг, олон улсын татварын хэлтсээс гаргасан “М” ХХК-ийн 2011-2015 оны  санхүү, албан татварын тайлангууд, уулын ажлын тайланд шинжилгээ хийж, байж болох эрсдлүүдийг талаар гаргасан татварын хяналт шалгалтын ажилд зориулсан зөвлөмж зэргийг үндэслэжээ. 

Нэхэмжлэгч компани нь 2011, 2012, 2013 онд олборлосон нүүрсээ чулуугаас ялгаж уулын ажлын тайлан, агаарын бохирдлын төлбөрийн тайландаа тусгаагүй, эдгээр тайланд тусгасан нийт олборлосон нүүрсний дүнг үндэслэсэн тодруулбал, түүхий нүүрс, бохирдол буюу чулууг ялгаагүй дүнг үндэслэн агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулж хариуцагчаас акт гаргасан зэрэг нөхцөл байдлууд нь хариуцагчийн тайлбарууд /1-р хавтас хх-100, 2-887, 88, 104, 105/, “эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн дүгнэлт /2-р хавтас хх 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72/, 2011, 2012, 2013 оны уулын ажлын тайлан /1-р хавтас хх-135, 2-р хавтас хх 101-103/, агаарын бохирдлын төлбөрийн тайлан /хх-2-98-100/ тайлан, зөвлөмж /2-р хавтас хх 91-94/ гэрч Б.Г ын уулын ажлын тайланд нийт олборлосон гэдэгт үндсэн болон чулуу 2 нийлээд орж байгаа, 2011-2013 онд чулуугаа ялгаж байгаагүй, уулын ажлын тайландаа чулуу болох бохирдлыг хасч тооцож байгаагүй, хасаж тооцдоггүй байсан шалтгаан нь Ашигт малтмалын газраас бохир дүнгээр нь гаргаж тайлагна гэдэг байсан, хуурай баяжуулах үйлдвэр ялгаж байгаа. 2013 оны сүүлээс туршилтаар эхлээд 2014 оноос эхлэн ялгаж эхэлж байгаа” гэсэн тайлбар /1-р хавтас хх 186/, 2011-2012 оны нүүрс олборолтын мэдээ /2-р хавтас хх-142/, Ашигт малтмалын газрын Нүүрсний судалгааны мэргэжилтэн Г.Т ийн “...АМГТГ-ын хэрэг эрхлэх газрын даргын хүлээн авсан 87.5 сая тн нөөцөөс хөдөлгөөн хийдэг болно. Уг анх батлагдсан нөөц нь цэвэр болон бохир гэж ялгагдсан байдаггүй. Тиймээс уулын ажлын тайланд анхны нөөцөөр нь тооцон жил жилийн нүүрсний тайлангууд авдаг. Харин 2015 оноос ялган тайлагнадаг болсон гэх “М” ХХК-ийн тайлбар /2-р хавтас хх-131/ зэрэг баримтуудаар тогтоогдож байна. 

Хариуцагч талаас хяналт шалгалтын явцад 2011, 2012 оны нүүрс олборлолтын мэдээ /2-р хавтас хх-97/ авсан, мөн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад  “тайланд тусгасан нүүрс гэдэгт бохирдлыг /чулуу/ хассаны дараах нүүрс гэж үзнэ, нүүрс хаягдсан гэж тайлагнасан” гэж маргах боловч уулын ажлын тайлан, агаарын бохирдлын тайлан, зөвлөмж зэрэгт дурдснаар тайланд тусгасан нийт олборлосон нүүрсний дүнг үндэслэсэн тодруулбал, түүхий нүүрс, бохирдол буюу чулууг ялгаагүй дүнг үндэслэн агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулж акт гаргаж байгаа нь актын үндэслэлийг тайлбарлаж байгаа хариуцагч тайлбар бодит нөхцөл байдалтай нийцэхгүй байгааг дурдах нь зүйтэй.

“М” ХХК-ийн уурхайгаас олборлож байгаа нүүрс нь 100 хувь түүхий нүүрс байдаггүй, тодорхой хувь нь чулуу олборлогддог түүнийг Баяжуулах үйлдвэр 2014 онд байгуулагдснаар нарийвчлан ялган тогтоох боломжтой болсон, 2015 оноос эхлэн түүхий нүүрс, чулууг ялган уулын ажлын тайландаа тайлагнадаг болсон зэрэг нөхцөл байдал нь “Баяжуулах үйлдвэрийн 2014 оны 12 дугаар сараас 2017 оны 10 дугаар сар хүртэлх хугацааны мэдээ /1-р хавтас хх 196-222, 2-145/, эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн дүгнэлт /2-р хавтас хх 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72/, шинжээчийн дүгнэлт /1-р хавтас хх 117/, Ашигт малтмалын газрын Нүүрсний судалгааны мэргэжилтэн Г.Т ийн “...АМГТГ-ын хэрэг эрхлэх газрын даргын хүлээн авсан 87.5 сая тн нөөцөөс хөдөлгөөн хийдэг болно. Уг анх батлагдсан нөөц нь цэвэр болон бохир гэж ялгагдсан байдаггүй. Тиймээс уулын ажлын тайланд анхны нөөцөөр нь тооцон жил жилийн нүүрсний тайлангууд авдаг. Харин 2015 оноос ялган тайлагнадаг болсон “М” ХХК..” гэсэн тайлбар /2-р хавтас хх-131/” зэрэг баримтуудаар тогтоогдож байна.

Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-д “Энэ хуулийн зорилт нь агаар бохирдуулагч этгээдэд агаарын бохирдлын төлбөр ногдуулах, төлөхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.”, энэ хуулийн “4 дүгээр зүйлийн 4.1.1-д “түүхий нүүрс олборлогч аж ахуйн нэгж агаарын бохирдлын төлбөр төлөгч байна.” гэж, мөн хуулийн Агаарын бохирдлын төлбөр ногдох зүйлийг тодорхойлсон 5 дугаар зүйлийн 5.1-д “Олборлосон түүхий нүүрсэнд агаарын бохирдлын төлбөр ногдуулна.” гэж, мөн хуулийн Төлбөр ногдуулах биет нэгжийг тодорхойлсон 6 дугаар зүйлийн 6.1.1-д “төлбөрийг тооцоход дараах биет нэгжийг үндэслэл болгоно: түүхий нүүрсийг олборлоход килограммаар ” гэж тус тус заажээ.

Хуулийн заалтыг маргааны бодит нөхцөл байдалтай холбон дүгнэвэл: Агаар бохирдуулагч болох түүхий нүүрс олборлодог үйл ажиллагаа эрхэлдэг этгээдийн хувьд нэхэмжлэгч компани агаарын бохирдлын төлбөр төлөх үүргийг хүлээж, хуулийн дагуу агаарын бохирдлын төлбөр төлөгч этгээд юм.  Нэхэмжлэгч компани агаарын бохирдлын төлбөр төлөгчийн хувьд төлбөр ногдох зүйл болох өөрийн уурхайгаас олборлосон түүхий нүүрс, тодруулбал олборлосон түүхий нүүрсний килограмм тутамдаа агаарын бохирдлын төлбөрийг төлөх үүргийг хуулиар хүлээжээ. 

Иймээс нэхэмжлэгч компаниас “олборлож байгаа түүхий нүүрсэнд татвар төлнө, олборлож байгаа чулуунд татвар төлөхгүй” гэж маргаж байгаа нь хууль зүйн үндэслэлтэй байна. 

Хуульд зааснаар агаарын бохирдлын төлбөр ногдох зүйл нь түүхий нүүрс байтал түүхий нүүрс, чулууг ялгаагүй тайланд дурдсан олборлолтын нийт дүнг үндэслэн агаарын бохирдлын төлбөрийг ногдуулсан хариуцагчийн акт нь хуульд нийцээгүй байна.  

Түүнчлэн акт 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр гарсан бөгөөд хяналт шалгалт хийх энэ үед хариуцагчаас “М” ХХК-ийн уурхайгаас олборлож байгаа нүүрс нь 100 хувь түүхий нүүрс байдаггүй, тодорхой хувь нь чулуу олборлогддог түүнийг Баяжуулах үйлдвэр 2014 онд байгуулагдснаар нарийвчлан ялган тогтоох боломжтой болсон, 2015 оноос эхлэн түүхий нүүрс, чулууг ялган уулын ажлын тайландаа тайлагнадаг болсон” зэрэг нөхцөл байдлыг мэдэж байсан хэдий ч түүхий нүүрс, чулууг ялгаагүй тайланд дурдсан олборлолтын нийт дүнг үндэслэн актыг гаргасан нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. 

Татварын ерөнхий хуулийн 231 дугаар зүйлийн 231.1, 29 дүгээр зүйлийн 29.1.8-д заасны дагуу хариуцагч татварын байцаагч нь татвар ногдох зүйлийг хуульд нийцүүлэн тодорхойлох, актаа хуульд нийцүүлэн гаргах үүрэгтэй бөгөөд хяналт, шалгалт хийхдээ нэхэмжлэгч компаниас ирүүлсэн тайлангаас хөндлөнгийн бусад баримт бичиг, хяналт, шалгалт хийх хугацааны  бодит нөхцөл байдал болон хяналт шалгалтанд хамрагдах үеийн тайлан, бусад баримтыг харьцуулан судалж, сүүлд бий болсон агаарын бохирдлын төлбөрийн түүхий нүүрсийг тогтоодог нөхцөл байдлыг адилтгах үндсэн дээр 2011, 2012, 2013 оны татвар ногдох зүйлийг хуульд нийцүүлэн тодорхойлж актыг гаргах боломжтой байсан. 

  Иймээс хариуцагчаас “... өнгөрсөн хугацааны татвар төлөгчийн үйл ажиллагааг нотлох, баримтжуулах үүрэггүй, нэхэмжлэгчээс гаргаж өгсөн тайланд үндэслэсэн, тайлангуудад олборлосон нүүрсэнд бохирдол /чулуу/ байгаа талаар ямар нэгэн тайлбар байдаггүй,...” гэж тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй байгааг дурдах нь зүйтэй. 

Актын 3.2 дахь хэсэгтэй холбоотой маргааны үндэслэлийн талаар:

Маргаан бүхий актын 3.2 дахь хэсэгт “Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 онд нийт 4 ширхэг барилгад албан татвар ногдуулаагүй зөрчилд 32,577,976.4 төгрөгийн үл хөдлөх эд хөрөнгийн татварыг нөхөн төлүүлж, 9,773,392.9 төгрөгийн торгууль, 13,610,396.9 төгрөгийн алданги ногдуулжээ. 

Нэхэмжлэгчээс актын 3.2 дахь хэсэгт дурдсан “Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах нийт 4 барилгад 2011-2015 онд албан татвар ногдуулаагүй үндэслэлээр актыг тогтоосонтой маргаагүй харин уг татварыг ногдуулахдаа Иргэний хуулийн 84.3, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д заасныг хуулийг буруу хэрэглэсэн, татвар ногдох үнэлгээг буруу тодорхойлсон гэж маргажээ. Тодруулбал, “Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д  барилгын төсвийг татвар ногдуулах суурь болгоно гэж заагаагүй. Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.3-д ямар нэг байдлаар газраас салгамагц зориулалтаар нь ашиглах боломжгүй гэсэн урьдчилсан нөхцөлийг хуулиар заасан. Салгахаас өмнө ашиглагдах боломжтой байхаар хуульчилсан. Гэтэл манай барилгууд нь одоо хүртэл ашиглагдах боломжгүй хэвээр байгаа нь үл хөдлөх эд хөрөнгийн хуулийн шаардлагыг хангаагүй” гэж маргажээ. 

Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-д “Монгол Улсын Иргэний хуулийн 84.3-д заасны дагуу тодорхойлогдсон бүх төрлийн үл хөдлөх эд хөрөнгөд албан татвар ногдуулна.”

Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.3-д “Газар, түүнээс салгамагц зориулалтын дагуу ашиглаж үл болох эд юмс үл хөдлөх эд хөрөнгөд хамаарна.” гэжээ. 

Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах үнэлгээг тодорхойлсон 5 дугаар зүйлийн 5.1-д  “Газраас бусад үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах үнэлгээг уул хөрөнгийн үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр, үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй бол хөрөнгийн даатгалд даатгуулсан үнийн дүнгээр, хөрөнгийн даатгалд даатгуулаагүй бол данс бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр тус тус тодорхойлно.” гэжээ.

Эдгээр хуулийн заалтаас дүгнэхэд үл хөдлөх эд хөрөнгийг ашиглалтад орсон эсэхээс үл хамааран улсын бүртгэлд бүртгүүлээгүй болон даатгалд даатгуулаагүй үед аливаа төрлийн данс бүртгэлд бүртгэгдсэн дүнг үндэслэн бүх төрлийн үл хөдлөх эд хөрөнгөд албан татварыг ногдуулах, уг албан татварын үнэлгээг тодорхойлохоор заажээ. 

Иймээс актад дурдсан ашиглаж эхлээгүй өөрийн компанийн барилгуудад нэхэмжлэгч компани үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварыг төлөх үүрэгтэй, уг үүргээ биелүүлээгүй үндэслэлээр албан татвар ногдуулсан акт нь үндэслэлтэй бөгөөд уг татварыг ногдуулахдаа нэхэмжлэгч компаниас гаргаж өгсөн төсөв, үнэлгээг үндэслэн татвар ногдуулсныг данс бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр тодорхойлоогүй гэж үзэн хариуцагчийг буруутгах үндэслэлгүй юм. 

Учир нь Татварын ерөнхий хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.3-д “Орлогоос бусад татвар ногдох зүйлийг өмчлөгч буюу эзэмшигч нь хууль тогтоомжид өөрөөр заагаагүй бол уг зүйлийг өмчилж буюу эзэмшиж эхэлснээс хойш нэг сарын дотор харьяалагдах татварын албанд хувийн хэрэг нээлгэн татвар төлөгчөөр бүртгүүлнэ.” гэж заасны дагуу нэхэмжлэгч компани өөрийн үл хөдлөх эд хөрөнгөнд татвар төлөх, татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх үүрэгтэй. Мөн хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.8-д “Татвар төлөгчөөр бүртгүүлээгүй нь татвар ногдуулах, төлөх, суутгах үүрэг, түүнтэй уялдаж хүлээх хариуцлагаас чөлөөлөгдөх үндэслэл болохгүй.” гэж, уг хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1-д заасны дагуу татвар ногдох зүйл, татвараа үнэн зөв тодорхойлж, тогтоосон хугацаанд төлөх; мөн хуулийн 18.1.3-д заасны дагуу анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах; зэрэг үүргийг мөн татвар төлөгчийн хувьд нэхэмжлэгч хүлээжээ. 

Актын 3.1, 3.2, 3.3 дахь хэсгийг өршөөлд хамруулахтай холбоотой маргааны үндэслэлийн талаар:

Нэхэмжлэгчээс “актын 3.1, 3.2 дахь хэсэгт заасан алданги, торгууль, 3.3 дахь хэсгийн татвар хугацаандаа төлөөгүй зөрчил нь Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хууль”, Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулиудын үйлчлэлд хамрагдах ёстой” гэж тус тус маргажээ. 

Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.2-т “Энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасан өршөөлд хамааруулах үндэслэл нь 2015 оны 07 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө ...төрийн эрх бүхий байгууллагын захиргааны шийтгэл ногдуулах шийдвэр зэргээр тогтоогдсон байна.” гэжээ. Иймд 2015 оны 07 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас хойш буюу 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр гарсан татварын улсын байцаагчийн зөрчил ногдуулсан актад дурдсан торгууль, алдангийг энэхүү өршөөлийн хуулийн дагуу өршөөн хэлтрүүлэх үндэслэлгүй байна. 

Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай  хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-д “Сайн дурын үндсэн дээр хөрөнгө, орлогоо ил болгож бүртгүүлэх, мэдүүлэх, тайлагнах хугацаа нь энэ хууль хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн 2016 оны 02 дугаар сарын 20-ны өдөр дуусна.”, мөн хуулийн 2 дугаар зүйлийн 2.2-т “Энэ хуулийн 3.1-д заасан хугацаанд хөрөнгө, орлогоо сайн дурын үндсэн дээр ил болгон бүртгүүлээгүй, мэдүүлээгүй, тайлагнаагүй хувь хүн, хуулийн этгээдэд энэ хууль үйлчлэхгүй.” гэжээ. Иймээс 2016 оны 02 дугаар сарын 20-ны өдрөөс өмнө нэхэмжлэгч компани нь актын 3.1, 3.2, 3.3 дахь хэсэгт заасан зөрчилтэй холбоотой үндсэн хөрөнгө, орлогоо ил болгож сайн дурын үндсэн дээр бүртгүүлэх, мэдүүлэх, тайлагнаагүй учир нь акт энэ хуульд заасан хугацааны дараа буюу 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр гарсан учир уг хуулийн үйлчлэлд мөн хамаарах үндэслэлгүй байна.  

Захиргааны хэрэгт байгаа болон шүүх хуралдаанаар хэлэлцэгдэж, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд үндэс болсон нотлох баримтыг үнэлж, маргаан бүхий захиргааны актын хууль зүйн үндэслэлийг дүгнэхэд “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Э.Б , Т.З нараас гаргасан 210022543 тоот актын тогтоох хэсгийн 3.1 дэх хэсэг нь хуульд нийцээгүй бөгөөд нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн байх тул дахин  шинэ акт гаргах хүртэл зургаан сарын хугацаагаар түдгэлзүүлэхээр шийдвэрлэж, харин актын тогтоох хэсгийн 3.2, 3.3 дах хэсгүүд нь хуульд нийцсэн бөгөөд нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн гэдэг нь тогтоогдохгүй байх тул нэхэмжлэлийн энэхүү шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгон шийдвэрлэв.  

Маргаан бүхий актын тогтоох хэсгийн 3.1 дэх хэсэгт дурдсан зөрчлийн нөхцөл байдлыг улсын байцаагчдаас дахин тодруулах шаардлагатай бөгөөд 2011-2013 оны түүхий нүүрс, чулуулгын хэмжээг судлан тогтоох, адилтган үзэж нэмж тодруулах нь шүүхийн шинжлэн судлах цар хүрээ, боломжоос хэтэрсэн байгааг дурдах нь зүйтэй. 

 

             3ахиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.11, 103.3.13-д заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

 

1.Татварын ерөнхий хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.3, 13.8, 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 231 дүгээр зүйлийн 231.1, 29 дүгээр зүйлийн 29.1.8, Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1, 6 дугаар зүйлийн 6.1.1, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1, 5 дугаар зүйлийн 5.1, Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.2, Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай  хуулийн 2 дугаар зүйлийн 2.2, 3 дугаар зүйлийн 3.1-д заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч “М” ХХК-иас Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Э.Б , Т.З нарт холбогдуулан “Татварын улсын байцаагч 210022543 тоот актын тогтоох хэсгийн 3.1-ийн зарим хэсгийг хүчингүйд тооцуулах, хэрэв олборлосон бохир нүүрснээс чулууны хэсгийг нарийвчлан тогтоох боломжгүй тохиолдолд агаарын бохирдлын төлбөрийг чулуунд ногдуулсан байх тул актыг тогтоох хэсгийн 3.1 дэх хэсгээр тогтоосон нөхөн татвар болон хариуцлагыг илт хууль бусад тооцуулах,” гэсэн шаардлагын зарим хэсгийг ханган, улсын байцаагчдаас дахин шинэ акт гаргах хүртэл улсын байцаагч Э.Б , Т.З нарын 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн 210022543 тоот актын 3.1 дэх хэсгийг зургаан сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүлж,  нэхэмжлэгчийн гаргасан “актын 3.2, 3.3 дахь хэсгүүдийг бүхэлд нь буюу нийт 1,626,691.04 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, алданги торгуулийг хүчингүй болгуулах” гэсэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосугай. 

2.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 51 дүгээр зүйлийн 51.1, 47 дугаар зүйлийн 47.2, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2-т заасны дагуу улсын тэмдэгтийн хураамжид нэхэмжлэгчээс төлсөн 70.200 (далан мянга хоёр зуун)  төгрөгийг улсын төсвийн орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагчаас 35.100 төгрөгийг гаргуулж нэхэмжлэгчид олгосугай. 

3.Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйлийн 108.2-т заасны дагуу шүүхийн энэ шийдвэр танилцуулан сонсгосноор хүчинтэй болох бөгөөд мөн хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу хэргийн оролцогчид тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь энэхүү шүүхийн шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй болохыг дурдсугай.

 

 

ШҮҮГЧ                              А.САРАНГЭРЭЛ