Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Ц.Мөнхзул даргалж, тус шүүхийн 5 дугаар танхимд хийсэн хуралдаанаар З-ын нэхэмжлэлтэй, Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтэс болон тус хэлтсийн татварын улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нарт холбогдох захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв. 

Нэхэмжлэгч: З

Хариуцагч: Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтэс болон тус хэлтсийн татварын улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нар

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “...Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актыг хүчингүй болгуулах, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.5-д заасны дагуу эрх зүйн харилцаа байгаа буюу Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан хариуцлага, нөхөн татвараас чөлөөлөгдөх эрх зүйн үндэслэл байгааг тоож, Зыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох 1,026,567.4 төгрөгийн татвараас чөлөөлүүлэх”

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Х, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Г.М , хариуцагч Ж.Э, Л.Н, хариуцагч нарын болон хариуцагч Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтсийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Д.Эрдэнэбаяр нар оролцов.

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэмжлэгч З шүүхэд ирүүлсэн нэхэмжлэлдээ: “...Иргэн З-ын 2009-2011 онуудын албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтсийн улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нарын зүгээс 2012 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрөөс 10-ны өдрүүдэд хийсэн гэх шалгалт, уг шалгалтын үр дүнд гарсан 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот татварын улсын байцаагчийн актыг эс зөвшөөрч, түүнийг хүчингүй болгуулахаар энэхүү нэхэмжлэлийг гаргаж байна. 

З миний бие 2009 оны 09 дүгээр сарын 29-ний өдрийн байдлаар “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн 11 013 598 ширхэг хувьцааг өөрийн нэр дээр, 2009 оны 08 дугаар сарын 05-ны өдөр байгуулсан “Хувьцаа худалдах худалдан авах гэрээ”-ээр иргэн Т.Г*******гаас худалдан авч, нэрийг нь хараахан шилжүүлээгүй байсан буюу Т.Г*******гийн нэр дээрх 2 000 000 ширхэг хувьцаа, нийт 13 013 598 ширхэг хувьцаа буюу нийт хувьцааны 97.54 хувийг эзэмшиж байсан. 

Улмаар “Х******* б*******” ХХК-д “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн 97.54 хувийн хувьцааг худалдах талаар “Хувьцаа худалдах, худалдан авах гэрээ”-ний дагуу өөрийн эзэмшлийн дээрх хувьцааны багцыг 31,016,988,978.58 төгрөгөөр худалдсан билээ. 

Ийнхүү худалдах ажиллагааны явцад “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн 97.54 хувийн хувьцааг худалдах, худалдан авах гэрээний нэмэлт гэрээ”-г байгуулсан бөгөөд уг гэрээгээр иргэн З болон Т.Г******* “О*******” ХХК-иудын зээлийн үлдэгдэл, түүнд тооцогдсон хүүгийн төлбөр зэрэг нийт 12 төрлийн 26,183,785,499.36 төгрөгийг өглөгийг хувьцааны төлбөрөөс хасч, улмаар үлдэх 5,157,215,588.58 төгрөгийг “О*******” ХХК болон иргэн Д.З*******, Т.Г*******д мөнгөн хэлбэрээр төлөхөөр тохиролцсон болно. 

Ингэхдээ “О*******” ХХК-ийн хувьцааны үнэ 324,131,110 төгрөгийн үнэлгээнээс тус компанийн “М******* ш******* б*******” ХХК-д төлөх байсан 156,957,486.58 төгрөгийн зээлийг хасч 167.173.623,42 төгрөгийг тус компанид шилжүүлсэн бөгөөд үлдэгдэл 4,982,419,874 төгрөгийг хувьцаа зарсны төлбөрт З хүлээн авсан болно. 

Дээр дурдсанчлан З нь өөрийн болон Т.Г*******гаар дамжуулан эзэмшиж байсан нийт 13.013.598 ширхэг хувьцаа худалдаж авахад бодитойгоор гаргасан зардал буюу хувьцаа худалдан авсан үнэ 14.449.140.697 төгрөг болж байгаа юм. 

Тодруулбал, Дээрх хувьцааны нэг хэсэг болох 1143902 ширхэг хувьцааг “Э*******” ХХК-иас “Хувьцаа худалдах, худалдан авах” гэрээний дагуу 2005 оны 2.137.071 ам.доллар (тухайн өдрийн албан ханш 1207 төгрөг) 2,579,444,697 төгрөгөөр буюу нэгж хувьцааг 2,254,95 төгрөгөөр худалдаж авсан. Үлдэх 11,869,696 ширхэг хувьцааг нэрлэсэн үнэ буюу 1000 төгрөгөөр 1993 оны 2 дугаар сараас 2009 оны 09 дүгээр сарын 07-ны өдрийн хооронд б*******ны шинээр гаргасан хувьцаа болон бусад иргэд аж ахуй нэгжээс нийт 11,869,696,000 төгрөгийн бодит 

зардал гарган худалдан авсан. Ингээд З миний өөрийн нэр дээр болон Т.Г*******гийн нэр дээр эзэмшиж байсан нийт 13,013,598 ширхэг хувьцааны худалдан  авсан үнэ нь 14,449,140,697 төгрөг болсон болно. 

Энэ тохиолдолд  Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.3-д заасан орлогоос татвар ноогдох орлогыг тооцохдоо мөн хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.1.2-т заасны дагуу хувьцаа борлуулсан үнээс уг хувьцааг худалдан авсан үнийг хассанаар тооцно гэсний дагуу татвар ноогдох орлогыг тооцвол: 

Хувьцаа зарсны үнэ: 31,016,988,978.58

Хувьцаа авсан үнэ: 14,449,140,697

Татвар ногдох орлого: 16,567,848,281.58 төгрөг болж байгаа болно. 

Ийнхүү хувьцааг худалдан авахтай холбоотойгоор гарсан зардлыг З зарим хэсгийг нь өөрийн хөрөнгөөр, зарим хэсгийг нь бусдаас авсан зээлийн хөрөнгийн үүсвэрээс шийдэж байсан бөгөөд энэ зорилгоор авсан зээлийн хүүгийн зардал нь “хувьцаа худалдан авсан үнэ”-ийн бүрдэл хэсэгт хамаарах бөгөөд эл зардлыг татвар ноогдох орлогоос хасч тооцох ёстой байсан. 

1. Хувьцааны төлбөрөөс суутгагдсан “Т” ХХК, иргэн Д.Ц, “Э” ХХК-ийн зээл, хүүний төлбөр болох 11,861,160,840.00 төгрөгийн төлбөрийн тухайд: 

Хувьцаа худалдан авагч тал “Х******* б*******” ХХК-ийн зүгээс Зыг “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн гол хувьцаа эзэмшигчийн хувиар б*******ны хуримтлагдсан алдагдлыг хариуцах, дурьдсан 3 зээлийн төлбөрийн эрсдэлийг хариуцах, энэ тохиолдолд Хувьцааг худалдан авахыг зөвшөөрөх нөхцөл шаардлага тавьсны дагуу Зод төлөх хувьцааны төлбөрөөс хасч тооцсон болно. Эндээс 11.8 тэрбум төгрөгийн дүнгээр хувьцааны төлбөрөө аваагүй тул уг үнийн дүнгээс татвар хариуцан төлөх үндэслэлгүй юм. 

Эдгээр 3 этгээдтэй дээрхи зээлийн төлбөрийг төлүүлэх талаар “Мөнгөн төлбөрийн үүрэг гүйцэтгэх гэрээ”-г байгуулсан хэдий боловч уг төлбөрүүд өнөөг хүртэл төлөгдөөгүй байна. Иймд уг төлбөр төлөгдсөн тохиолдолд буюу төлөгдсөн хэмжээгээр сая татварын ногдлыг тухай бүрд тайлагнаж, татвар төлөх үндэслэлтэй юм. Ийм байхад түүнийг орлого олсон мэтээр үзэж татвар ногдуулахаар шийдвэрлэсэн нь үндэслэлгүй юм.

2. З нь анх 1993 онд “М******* ш******* б*******” ХХК-ийг үүсгэн байгуулж, М******* б*******наас тавьдаг шаардлагын дагуу дүрмийн сан нэмэгдүүлэх шийдвэр гарах бүрт өөрийн хөрөнгийн эх үүсвэрээс болон бусдаас авсан зээлийн 

хөрөнгийн эх үүсвэрээр дүрмийн санг нэмэгдүүлж ирсэн. Түүнчлэн хувьцааны ногдол ашгийн эх үүсвэрээр нэмж гаргасан хувьцаанаас авах буюу б*******ны дүрмийн санг нэмэгдүүлэх, бусдаас хувьцаа авах зэрэгт ихээхэн хэмжээний мөнгө хөрөнгө зарцуулсан билээ. Энэ хүрээнд 2006-2009 онуудад б*******ны дүрмийн санг нэмэгдүүлэх зорилгоор арилжааны б*******уудаас авч байсан зээлийн хүүгийн төлбөрт нийт 369,258.4 мянган төгрөгийг төлж байсан бөгөөд үүнийг Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн дагуу татвар ногдуулах орлогоос хасагдах зардалд оруулж тооцох ёстой... 

Энэ бүхнээс дүгнэн үзэхэд З нь “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн хувьцааг бусдад худалдсанаас олсон орлогод ногдох татварын ногдлоо зөв тодорхойлж, холбогдох татварыг бүрэн төлсөн байна. Иймд үндэслэлгүй, алдаатай захиргааны акт болох Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.

 

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Х шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нарын 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* дугаар ... акт хүчин төгөлдөр болсноос хойш буюу 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрөөс хойш өнөөдрийг хүртэл татварын албаны зүгээс татвар төлөхийг шаардаж мэдэгдэх хуудас хүргүүлсэн зүйлгүй гэх үйл баримт тодорхой байна. Энэ талаар хариуцагчийн төлөөлөгч нар ч 2018 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдрийн шүүх хуралдааны явцад шүүхэд гаргасан тайлбартаа тодорхой дурдаж хүлээн зөвшөөрч байсан билээ. 

Үүнээс үзэхэд татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн гэж үзэх үндэслэлтэй байна. Тодруулбал, Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1-д “Татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил байна” гэжээ. Улмаар мөн хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.6-д “...хөөн хэлэлцэх хугацааг татварын улсын байцаагчийн акт хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн тоолно” гэж татварын хяналт шалгалтын явцад нөхөн төлүүлэхээр тоосон нөхөн татвар, алданги, торгуулийн тухайд нарийвчлан зохицуулжээ. 

... З-д нөхөн татвар, алданги, торгууль ногдуулсан татварын улсын байцаагчийн акт нь 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдөөр хүчин төгөлдөр болсон бөгөөд түүнээс хойш даруй 6 жил шахмын хугацаа өнгөрөөд байна. Энэ хугацаанд татварын албаны зүгээс татвар төлүүлэх талаар Татварын ерөнхий хуулийн 54 дүгээр зүйлд  заасан мэдэгдлийг хүргүүлж байсан зүйлгүй тул мөн хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.4-т заасан “хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдсан” явдал гараагүй, тиймээс хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусгавар болсон гэж үзэх үндэслэлтэй байна. 

Иймд Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нарын 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* дугаар актаар тоосон төлбөрийг Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлд заасан хөөн хэлэлцэх хугацааны зохицуулалтыг хэрэглэн татвар төлөх үүрэг дуусгавар болсон болохыг тоож, нөхөн татвар, торгууль, алдангийн төлбөрөөс чөлөөлөх бүрэн үндэстэй байна. Иймд Татварын ерөнхий хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацааны зохицуулалтыг хэрэглэж, иргэн З-ыг нөхөн татвар, алданги, торгуулийн үүргээс чөлөөлнө үү” гэв. 

 

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Г.М  шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдөр гаргасан актыг эс зөвшөөрч нэхэмжлэл гаргасан. Нэхэмжлэгч З нь өөрийн хамаарал бүхий этгээдүүдийн хамтаар тухайн үеийн “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн хувьцааг гуравдагч этгээдэд худалдан борлуулсан. Уг борлуулалтын орлогод ногдох татварын хэрхэн тооцоолох талаар маргаж байгаа. Хэдийгээр гэрээний үнийн дүн 30 гаруй тэрбум төгрөг гэж байгаа боловч энэ үнийн дүнгээс бодитойгоор 4 тэрбум гаруй төгрөгийг авсан. Мөн “М******* ш******* б*******” ХХК дахь өөрийн болон хамаарал бүхий этгээдийн нэр дээр хувьцаа эзэмших болсонтой холбоотойгоор гарсан зардал 11 тэрбум гаруй төгрөгийн зардлыг хасч, татварын ногдлыг тодорхойлоод 400 сая гаруй төгрөгийн татварыг төлж, барагдуулсан байдаг.

... “М******* ш******* б*******” ХХК нь хүндэрсэн нөхцөл байдалтай 20 гаруй тэрбум төгрөгийн үнэлгээ бүхий муу зээлтэй байсан. Уг муу зээлүүдийг эргэн төлүүлэхтэй холбоотойгоор эрсдэлийн сан байгуулах, хөрөнгө оруулагчдын хариуцах төлбөрийг худалдан авагч тал төлбөртөө тооцож авч үлдэж байгаа. Тэгэхээр үүнийг борлуулалт гэж үзэх боломжгүй.

... 30 тэрбум гаруй төгрөгийг гэрээ хэлцэл байгуулан 20 тэрбум гаруй төгрөгийн төлөх төлбөрийн нөхцөлийг нь график гарган төлөхөөр тохирсон бол 30 тэрбум гаруй төгрөгөөс татварын ногдлоо тооцох ёстой байсан. Гэтэл Б*******ны тухай хууль тоомжуудын хүрээнд эрсдэлийн сан байгуулах ёстой байсан мөнгөн хөрөнгийг өмнөх хөрөнгө оруулагчдад нь хариуцлага хүлээлгэн үлдсэн зөрүүг нь төлбөр болгон өгсөн асуудал юм. Б*******ны нийт үнэлгээ 30 гаруй тэрбум төгрөг болсон. Үүнээс муудсан зээл болох 20 тэрбум төгрөгийг төлбөрөөс хасч тооцлоо гэсэн харилцаа үүссэн. Хэдийгээр гэрээний үнэлгээ 30 тэрбум гаруй төгрөг болж байгаа боловч борлуулалт байхгүй болж байгаа. Борлуулалт байхгүй учраас татварын ногдол байхгүй болно. Маргаан таслах комисс болон шүүхэд  гаргаж байсан тооцоолол, нэхэмжлэлүүдэд энэ талаар тодорхой дурдсан байгаа.

Татварын хууль тоомжид ямар үед борлуулалт хийгдсэн гэж үзэх талаар тодорхой зааж өгсөн. Үнэхээр борлуулалт хийгдсэн бол борлуулалтад ногдох татварыг урьдчилж төлнө. Гэтэл 30 тэрбум гаруй төгрөгөөс арван хэдэн тэрбум төгрөгт борлуулалт байхгүй. Энэ нь муу зээлтэй холбоотой. Хэрэв дампуурсан, төлбөрөө төлж чадахгүй байгаа этгээдүүдээс мөнгөө олж авбал тухай, тухай бүрдээ татварын ногдлоо тодорхойлоод тайлагнах ёстой байх. Энэ үед татварын албанд тайлангаа гаргаж өгнө гэж үзэж байгаа. 

... 2012 оны 05 дугаар сарын 29-ний өдөр Маргаан таслах зөвлөлд хандаж гомдол гаргасан. Уг асуудал үргэлжлэн явсаар 2017 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдөр Маргаан таслах зөвлөлийн тоол шийдвэр гарсан. Тоол шийдвэр гарсантай холбогдуулан шүүхэд хандах эрх үүссэн. 

Энэ хугацаанд Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль, Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулиуд батлагдсан. Нэхэмжлэгч З нь 2015 оны 06 дугаар сард Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд хамрагдан дээрх орлогыг мэдүүлсэн. ... хуулийн дагуу татварын ногдлыг тодорхойлж мэдүүлж байгаа процесс нь энэ татварыг төлөхийг зөвшөөрч байна гэсэн утга агуулгыг илэрхийлэхгүй. Бид үүнийг борлуулалт биш байсан гэж үзэж байгаа. 

Муу зээл эргэн төлөгдсөн тухай бүрд нь татвар ногдлоо тодорхойлж, тайлагнаад явах нь бидний үүрэг юм. Энэ үед борлуулалт хийгдэж байна гэж үзэх бөгөөд үүргээ хэрэгжүүлээд явна. Тухайн 2012 онд борлуулалтын орлого гэж үзэж, татварын ногдлоо мэдүүлээгүй. Харин одоо энэ нь ирээдүйд олох орлого мөн, энэ утгаар нь мэдүүлье гэж үзэж мэдүүлсэн. 

... Хуульд зааснаар нөхөн татвар, торгууль, алданги аль, алинаас нь нэг удаа чөлөөлж байгаа. Түүнээс үүнээс сонгож, үзэмжээр хуулийн үйлчлэлд хамруулах зохицуулалт байхгүй. Татварын маргаан таслах зөвлөл болон хариуцагч байгууллагын зүгээс үндэслэл болгож буй журам нь хуулиас давсан  нөхцөл байдалтай байгаа. Хуульд нөхөн татвар болон бусад хариуцлагуудаас чөлөөлөхөөр заасан. Иймд уг татварын асуудал бүрэн өршөөгдөх ёстой байсан. Иймд татварын үүргээс нэг удаа чөлөөлөгдөх ёстой харилцаа байгааг тоолгоё гэж байгаа. Хэрэв энэ харилцаа мөн бол татварын өршөөлд хамруулж өгнө үү.

... Акт 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон. Үүнээс хойш бараг 6 жилийн хугацаа өнгөрсөн байна. 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрөөс хойш татварын өр төлбөрийг төлүүлэх талаар Татварын ерөнхий хуулийн 54 дүгээр зүйлд заасан мэдэгдлүүдийг хүргүүлж байсан тохиолдол байхгүй. Энэ тохиолдолд хөөн хэлэлцэх хугацаа тасарсан гэж үзэх нөхцөл байхгүй болж байгаа. Тэгэхээр хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусгавар болсон. Татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа тасраагүй л бол зогсдоггүй. 

Ийм учраас Татварын ерөнхий хуульд татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа зогсох талаар нэг ч зохицуулалт байхгүй, зөвхөн хөөн хэлэлцэх хугацаа тасрах тохиолдлыг зааж өгсөн. Нэгэнт татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан тохиолдолд нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулж байгаа нь хууль ёсны үндэслэл байхгүй болж байна. Энэ асуудал шүүх үнэлэлт дүгнэлт өгөх боломжтой. Эдгээр үндэслэлүүдээр нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж өгнө үү” гэв. 

 

Хариуцагч Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нар шүүхэд бичгээр ирүүлсэн болон шүүх хуралдаанд гаргасан хариу тайлбартаа: “...Хан-Уул дүүргийн татварын байцаагч Ж.Э, Л.Н нар нь иргэн З-ын 2009-2011 онуудын татвар ногдуулалт төлөлтөд хяналт шалгалт хийж, 23******* тоот актаар 1,590,358.2 мянган төгрөгийн төлбөр ногдуулсан болно. 

Тус татвар төлөгч нь татварын улсын байцаагчийн актыг эс зөвшөөрч 2012 оны 06 дугаар сарын 09-ний өдөр Нийслэлийн Маргаан таслах зөвлөлд хандан гомдол гаргасныг 2017 оны 05 дугаар сарын 05-ны өдрийн 20 тоот тоолоор 307,970.2 мянган төгрөгийн торгууль, 255,820.6 мянган төгрөгийн алдангийг Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент  байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4.3, 10.2 дахь заалтыг тус тус үндэслэн хүчингүй болгож, 1,026,567.4 мянган төгрөгийн Хувь хүний орлогын албан татварыг төлүүлэхээр  баталсныг хүлээн зөвшөөрөөгүй Нийслэлийн Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд нэхэмжлэл гаргасанд бид дараах тайлбарыг гаргаж байна. 

... “Х******* б*******” ХХК-ийг төлөөлж ТУЗ-ийн дарга Ш.Батхүү, М******* ш******* б*******ны хувьцаа эзэмшигчид нарын хооронд байгуулсан “хувьцаа худалдах, худалдан авах” гэрээний 3 дугаар зүйлийн 3.7-д “Энэхүү гэрээний 3.1-д заасан хувьцааны төлбөр нь худалдагч талуудад дараах байдлаар хуваарилагдана” гэж заасан бөгөөд Зод 26,250,130,836.2 төгрөг хуваарилагдсан байна. 

Хувь хүний орлогын албан татварын хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.3, 20.1.2-т заасны дагуу З-ын нийт орлогыг 26,250,130,836.2 төгрөгөөр тооцсон бөгөөд үүнээс тайлагнасан 4,83,084,480.0 төгрөгийг хасч, 21,417,046,356.2 төгрөгийн татвар ногдох орлогыг дутуу тайлагнасан гэж үзэж үүнээс гэрээнд заагдсан анхны хөрөнгө оруулалт 11,013,598,497.2 болон зээлийн хүү, бусад баримтаар нотлогдож байгаа 137,773,800.0 төгрөгийн нийт 11,151,372,297.2 төгрөгийн зардлыг хасч 10,265,674,059.0 төгрөгийн татвар ногдуулах орлогод татвар ногдуулсан.

Мөн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.2-т “Татварын жил” гэдэгт орлого олж, холбогдох зардал гарсан хуанлийн жилийг ойлгоно” гэж заасны дагуу 2010 оны орлого, зардлыг хамруулж тооцоололд оруулахаас тайлбарт дурдсан 2006-2009 оны зардлыг татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй болно.

Нөгөө талаас иргэн З-ын татвар ногдох орлогод татвараа үнэн зөв ногдуулсан эсэхэд татварын хяналт шалгалт хийсэн бөгөөд М******* ш******* б*******ны хувьцаа эзэмшигчид нарын хооронд байгуулсан “хувьцаа худалдах, худалдан авах” гэрээний 2.2-т “З 74.89%, Д.О 4.11%, Ж.М 4.02%, Т.Г******* 13.6%, “О*******” ХХК 0.92% буюу эдгээр хүмүүс нийт хувьцааны 97.54% эзэмшдэг, мөн Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын  2012 оны 04 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 10/2891 тоот албан тоотод “Т” ХХК, иргэн Д.Ц, “Э” ХХК нь хувьцаа эзэмшдэг талаар дурдаагүй байна. 

Нэмж дурдахад Нийслэлийн Маргаан таслах зөвлөлийн тоолыг бүрэн дэмжиж байгаа бөгөөд Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д “Хуулийн этгээдийн иргэний эрх зүйн чадвар нь улсын бүртгэлд бүртгүүлснээр үүснэ” гэж заасны дагуу хувьцаа эзэмшигчид өөрийн хөрөнгө оруулалтаар дүрмийн санг бүрдүүлж, Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн дүнгээр тооцоо хийсэн болно. 

... Нийт гэрээний 34 тэрбум төгрөг байсан. Үүнээс 26 тэрбум төгрөг нь З-ын орлого байсан. Түүний 26 тэрбум төгрөгийн орлогоос анх хөрөнгө оруулсан 11 тэрбум төгрөгийг Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуульд заасны дагуу анхны оруулсан хөрөнгө оруулалтыг хасч тооцно гэж заасны дагуу хасч тооцсон. 26.250.130.836 төгрөгийн орлогоос тайлагнасан 4.833.084.480 төгрөгийг хасаад 21 тэрбум төгрөгийг тайлагнаагүй, нуун дарагдуулсан гэж үзсэн. Үүнээс анхны хөрөнгө оруулалт болох 11.013.598.497 төгрөг болон баримтаар нотлогдож буй зээлийн хүүгийн зардал гэсэн 137.773.800 төгрөгийн зардлуудыг хасч тооцоод 10.265.000.000 төгрөгт татвар ногдуулсан. Маргаан таслах зөвлөл уг татварын асуудлыг Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн үйлчлэлд хамруулсан. 

... Засгийн газрын 2015 оны 348 дугаар тоолоор баталсан “Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийг хэрэгжүүлэх журам”-д нуун дарагдуулсан, төрийн байгууллагын хяналт шалгалтаар тоогдоогүй байна гэж заасан. Гэтэл нэхэмжлэгчийн татварын асуудал 2010 онд татварын актаар тоогдсон байсан. Иймд дээрх хуулийн үйлчлэлд хамрагдах боломжгүй.

...Татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 5 жилээр тоолдог. Татварын өр үүссэн, нөхөн төлүүлэхэд хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарахгүй. Иймд хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн гэж үзэх боломжгүй. 

Иймд иргэн З-ын 2009-2011 онуудын татвар ногдуулалт төлөлтөнд хяналт шалгалт хийж, 23******* тоот актаар 1,590,358.2 мянган төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр тоосон татварын улсын байцаагчийн актыг хэвээр үлдээж нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ. 

 

Хариуцагч Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбар болон шүүх хуралдаанд гаргасан хариу тайлбартаа: “...Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нарын 2015 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актаар ногдуулсан төлбөрийг эс зөвшөөрч 2012 оны 05 дугаар сарын 29-ний өдөр Нийслэлийн Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан. Маргаан таслах зөвлөл нь Улсын Их хурлаас 2015 оны 08 дугаар сарын 07-ны өдөр баталсан “Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль”-ийн дагуу татварын ногдох орлогоо нөхөн мэдүүлсэн тул уг хуулийг үндэслэн Татварын өршөөлд хамруулах талаар З-ын зүгээс гаргасан 2016 оны 10 дугаар сарын 12-ны өдрийн нэмэлт тайлбар хүсэлтийг хамтатган шийдвэрлэсэн боловч хүү торгууль, алдангийг өршөөлд хамруулан нөхөн татвар болох 1,026,567.4 төгрөгийн төлбөрийг хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн. 

... нэхэмжлэлийн шаардлага дараахь үндэслэлээр хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байна.

1. ... З нь “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн хувьцааг бусдад худалдсанаас олсон орлогод ногдох татварын ногдлоо үнэн зөв тодорхойлж, холбогдох татварыг бүрэн төлсөн байх бөгөөд үндэслэлгүй, алдаатай  захиргааны акт болох Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 23******* тоот актыг хүчингүй болгуулж өгөхийг шаардсан байдаг.

Гэтэл нэмэгдүүлсэн шаардлагад “Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль”-ийн дагуу нуун дарагдуулсан орлогоо нөхөн мэдүүлсэн боловч бүрэн чөлөөлсөнгүй гэсэн нь иргэн З “М******* ш******* б*******” ХК-ийн хувьцааг худалдан борлуулсан орлогоо нуун дарагдуулсан татвар ногдох орлогоо хуулийн дагуу үнэн зөв тодорхойлоогүй гэх татварын улсын байцаагчийн актыг хүлээн зөвшөөрч буй хэлбэр юм. 

 

2. Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн ...  2.2-т “Энэ хуулийн 3.1-т заасан хугацаанд хөрөнгө, орлогоо сайн дурын үндсэн дээр ил болгон бүртгүүлээгүй, мэдүүлээгүй, тайлагнаагүй хувь хүн, хуулийн этгээдэд энэ хууль үйлчлэхгүй” гэж заасны дагуу иргэн Зод хуулийн үйлчлэл хамаарахааргүй байна. 

Учир нь М******* Улсын Засгийн газрын 2015 оны 08 дугаар сарын 31-ний өдрийн 348 тоот  тоолоор Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийг хэрэгжүүлэх журмыг баталсан. 

Дээрх журмын 2.1.1-т ““нуун дарагдуулсан” гэж хувь хүн, хуулийн этгээд хөрөнгө, орлого, үйл ажиллагаагаа Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 4.1-т заасны дагуу 2015 ны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнө мэдүүлэх, бүртгүүлэх, тайлагнах үүргээ биелүүлээгүйн улмаас холбогдох албан татвар болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг төлөөгүй, дутуу төлсөн байхыг ойлгох бөгөөд энэ нь холбогдох төрийн байгууллага, албан тушаалтны аливаа хяналт шалгалтаар тоогдоогүй байхыг ойлгоно” гэж зааснаас үзэхэд иргэн З нь “М******* ш******* б*******”-ны хувьцаа борлуулсан орлогоо өөрөө сайн дураар ил тод болгож тайлагнаагүй, татварын улсын байцаагчийн хяналт шалгалтаар тоогдсоны дараа тайлагнаж, шүүхийн журмаар хүчингүй болгуулахаар нэхэмжилж байгаа нь хууль журамд нийцэхгүй байна. 

Иймд нэхэмжлэгчийн гаргасан нэмэгдүүлсэн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгон шийдвэрлэж өгнө үү” гэв. 

 

ҮНДЭСЛЭХ НЬ:

 

Шүүх хуульд заасан журмын дагуу цуглуулж, бэхжүүлэн хэрэгт авагдсан бичгийн нотлох баримтууд болон хэргийн оролцогчид, тэдний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгчийн шүүхэд ирүүлсэн болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбаруудад үнэлэлт өгч, дараах үндэслэлээр нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ. 

 

Нэхэмжлэгч З-оос “...Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлага гаргажээ.

Улмаар нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс 2018 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдөр “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.5-д заасны дагуу эрх зүйн харилцаа байгаа буюу Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан хариуцлагаас буюу нөхөн татвараас чөлөөлөгдөх эрх зүйн үндэслэл байгаа болохыг тоож, мөн хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.4-т заасны дагуу З-ыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох нөхөн татвараас чөлөөлөх шийдвэр гаргахыг даалгах”  гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа ихэсгэсэн байх бөгөөд 2018 оны 02 дугаар сарын 20-ны өдрийн шүүх хуралдаанд нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгчөөс “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.5-д заасны дагуу эрх зүйн харилцаа байгаа буюу Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан хариуцлага, нөхөн татвараас чөлөөлөгдөх эрх зүйн үндэслэл байгааг тоож, З-ыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох 1,026,567.4 төгрөгийн татвараас чөлөөлүүлэх” гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодруулсан байна.

 

Татварын улсын байцаагч Л.Н, Ж.Э нараас иргэн З-ын 2009-2011 оны хугацаанд хамаарах хувь хүний орлогын албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд 2012 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрөөс 05 дугаар сарын 10-ны өдрүүдэд хяналт шалгалт хийж, 2010 онд 21,417,046.3 мянган төгрөгийн хувьцаа зарсны орлогыг дутуу тайлагнасан зөрчил илрүүлж татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актаар дээрх зөрчилд 102,567.4 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, 307,970.2 мянган төгрөгийн торгууль, 255,820.6 мянган төгрөгийн алданги, нийт 1,590,358.2 мянган төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр тоожээ.

Иргэн З-оос дээрх актыг эс зөвшөөрч 2012 оны 05 дугаар сарын 29-ний өдөр Нийслэлийн татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан байх бөгөөд гомдлыг 2017 оны 05 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуралдаанаар хэлэлцэж 20 тоот тоолоор “... 307,970,200.0 төгрөгийн торгууль, 255,820,600.0 төгрөгийн алдангийг өршөөлд хамруулж, 1,026,567,400.0 төгрөгийн хувь хүний орлогийн албан татварыг нөхөн төлүүлэхээр актыг өөрчилж”  шийдвэрлэсэн байна. 

 

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгчөөс актаар илрүүлсэн зөрчил, түүнд ногдох татварын тооцоолол/тоо/ болон маргаан бүхий актаар иргэн Зоор төлүүлэхээр тоосон торгууль, алдангийг ... өршөөлийн хуулийн үйлчлэлд хамруулсан тухайд маргахгүй, торгууль болон алдангид холбогдуулж нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаагүй байна. Харин 

- Хувьцаа худалдах, худалдан авах гэрээний Нэмэлт гэрээн болон б*******ны хууль тоомжийн дагуу “муу зээл”-ийг хаах замаар хувьцааны орлогыг суутгуулсан бөгөөд хувьцаа борлуулсны орлогыг бодитоор аваагүй тул борлуулалт гэж үзэхгүй, иймээс нийт 12 төрлийн 26,183,785,499.36 төгрөгийг өглөгийг хувьцааны төлбөрөөс хасч төгрөгийг хасч тооцох ёстой байсан, 

- “муу зээл”-тэй байсан хуулийн этгээдүүд болон иргэд зээлээ З-д төлсөн тохиолдолд иргэн З-д татвараа ногдуулж төлөх үүрэг үүснэ,

-  татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн. Татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа тасраагүй л бол зогсдоггүй. Нэгэнт татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан тохиолдолд нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулж байгаа нь хууль ёсны үндэслэл байхгүй,

- З нь 2015 оны 06 дугаар сард Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд хамрагдан дээрх орлогыг мэдүүлсэн тул хуульд зааснаар нөхөн татвар, торгууль, алданги аль, алинаас нь нэг удаа чөлөөлөгдөх үндэслэлтэй,

- Татварын маргаан таслах зөвлөлөөс торгууль, алдангийг өршөөчихөөд нөхөн татварыг хэвээр үлдээсэн. Түүнээс үүнээс сонгож, үзэмжээр хуулийн үйлчлэлд хамруулах зохицуулалт байхгүй. Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотойгоор Засгийн газраас баталсан журам нь хуулиас давсан  нөхцөл байдалтай байгаа. Иймд уг татварын асуудал бүрэн өршөөгдөх ёстой байсан” гэж маргажээ.  

 

Хариуцагч нар болон тэдний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс “Нийслэлийн татварын газрын маргаан таслах зөвлөлийн тоолд “...шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш дээд шатны татварын албаны дэргэдэх маргаан таслах зөвлөл болон Захиргааны хэргийн шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй” гэж заасан тул урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчөөгүй” хэмээн тайлбарлаж энэ асуудлаар маргахгүй байна. 

Харин “маргаан бүхий акт нь татварын хууль тоомжийн дагуу явагдсан хяналт шалгалтын үр дүнд гарсан тул хууль тоомжид нийцсэн, ...Өршөөлийн хуульд заасны дагуу ногдох торгууль, алдангийг өршөөлд хамруулсан, татварын улсын байцаагч нарын 23******* тоот актаар төлүүлэхээр тоосон нөхөн татвар нь Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хууль болон Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн үйлчлэлд хамаарахгүй” гэж маргажээ. 

 

1/ “Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд:

Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1-т “Албан татвар төлөгчийн татварын жилд олсон дараахь орлогод албан татвар  ногдуулна”, 8.1.3-т “хөрөнгийн орлого”, 8.1.4-т “хөрөнгө борлуулсны орлого”, 14.1-т “Хөрөнгө борлуулсны орлогод дараахь орлого хамаарна”, 14.1.3-т “хувьцаа, ... борлуулсны орлого” гэж заасны дагуу иргэн З нь өөрийн эзэмшиж байсан “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн 11 013 598,5 ширхэг хувьцааг худалдан борлуулсны орлого болох 26,250,130,836,27 төгрөгийн орлогыг бүрэн тайлагнаж, татвар ногдуулж, төлөх үүрэгтэй байна. 

Гэтэл иргэн З нь дээрх хөрөнгө борлуулсны орлогын 4910304.0 мянган төгрөгийн орлогод татвар ногдуулж төлсөн байх бөгөөд үлдэх 21,417,046,356.2 төгрөгийн орлогыг тайлагнаагүй, татвар ногдуулж, төлөөгүй байх тул маргаан бүхий акт нь Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д “... дараах үйлдэл, эс үйлдэхүйгээр татвар ногдох орлогоо нуусан татвар төлөгчид ...татварыг нөхөн төлүүлж, ... торгууль ногдуулна”, 74.1.3-т “... тайланд тусгахгүй орхигдуулах” гэж заасантай нийцсэн, татварын улсын байцаагчийн “...зөрчлийг тоон акт үйлдэх” бүрэн эрхийн хүрээнд гарсан акт байна. 

Тодруулбал, З нь 2010 онд 4910304.0 мянган төгрөгийн орлого тайлагнаж, хувь хүний орлогын албан татварт 491030.4 мянган төгрөгийг төлсөн  үлдэх орлогын тайлагнаагүй болох нь нэхэмжлэгчийн “...“Х******* б*******” ХХК-д “М******* ш******* б*******” ХХК-ийн 97.54 хувийн хувьцааг худалдах талаар “Хувьцаа худалдах, худалдан авах гэрээ”-ний дагуу өөрийн эзэмшлийн дээрх хувьцааны багцыг 31,016,988,978.58 төгрөгөөр худалдсан...” гэсэн тайлбар болон З-ын 2010 оны татварын цахим тайлан , “Хувьцаа худалдах, худалдах авах гэрээ”-ний 3.7-д “З 26,250,130,836.27 төгрөг” гэж бичигдсэнээр тус тус тоогдож байна.

Татварын улсын байцаагч нар нь маргаан бүхий 23******* тоот актыг гаргахдаа З-ын хөрөнгө борлуулсны орлогыг “Хувьцаа худалдах, худалдан авах гэрээ”-ээр хуваарилагдсан 26,250,130,836,27 төгрөгөөр, хөрөнгийн орлогыг 77,219,200.0/өөрөө тайлагнасны дагуу/ төгрөгөөр тус тус тооцсон байх бөгөөд үүнээс анхны хөрөнгө оруулалт 11,013,598,497.2 төгрөг, З-ын зээлийн хүү 137,733,724.80 төгрөг , мөн иргэн өөрөө тайлагнасан 4,833,084,480.0 төгрөгийн хөрөнгө борлуулсны орлогыг тус тус хасч татвар ногдох орлогыг 10,265,674,059.0 төгрөгөөр тооцсон нь Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.1.1-д “...”, 19.1.1-д хөрөнгө түрээслүүлснээс олсон нийт орлогоос тухайн хөрөнгийг түрээслүүлэхтэй холбогдон гарсан зардлыг хассан зөрүүгээр нь”,  20.1-д “Хөрөнгө борлуулсны орлогод албан татвар ногдуулах орлогыг дараахь байдлаар тодорхойлно”, 20.1.2-т “хувьцаа борлуулсны орлогын тухайд түүнийг борлуулсан үнээс уг хувьцааг худалдаж авсан үнийг хассан зөрүүгээр нь” гэж заасанд нийцэж гарсан, хууль ёсны акт байна гэж шүүх дүгнэлээ. 

Учир нь Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуульд зааснаар хувьцаа борлуулсны орлого нь хөрөнгө борлуулсны орлогод, эд хөрөнгө түрээсэлж олсон орлого нь хөрөнгийн орлогод тус тус хамаарахаар байх бөгөөд хөрөнгө борлуулсны орлогыг тооцоход зөвхөн тухайн хөрөнгийн үнийн дүнг хасч, хасагдах зардалгүй байхаар, мөн зээлийн хүүгийн зардал нь үйл ажиллагааны орлогын хасагдах зардалд тооцогдохоор тус тус ялгамжтай зохицуулсан байх тул нэхэмжлэгчээс “...хувьцааг худалдан авахтай холбоотойгоор гарсан зардлыг З зарим хэсгийг нь өөрийн хөрөнгөөр, зарим хэсгийг нь бусдаас авсан зээлийн хөрөнгийн үүсвэрээс шийдэж байсан бөгөөд энэ зорилгоор авсан зээлийн хүүгийн зардал нь “хувьцаа худалдан авсан үнэ”-ийн бүрдэл хэсэгт хамаарах бөгөөд эл зардлыг татвар ноогдох орлогоос хасч тооцох ёстой байсан” гэж тайлбарлан маргаж байгаа нь үндэслэлгүй. 

Мөн нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгчөөс “...“муу зээл”-ийг хаах замаар хувьцааны орлогыг суутгуулсан бөгөөд хувьцаа борлуулсны орлогыг бодитоор аваагүй, ... “муу зээл”-тэй байсан хуулийн этгээдүүд болон иргэд зээлээ Зод төлсөн тохиолдолд иргэн З-д татвараа ногдуулж төлөх үүрэг үүснэ” гэж маргаж байгааг мөн хүлээж авах үндэслэлгүй байна. 

Тодруулбал, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуульд “Тухайн татварын жилд албан татвар ногдох орлого олсон ... иргэн албан татвар төлөгч байх”-аар, “хөрөнгө борлуулсны орлогод улирал тутам татвар ногдуулан дараа улирлын эхний сарын 15-ны дотор төлөх”-өөр тус тус зааснаас үзвэл иргэн З нь “Хувьцаа худалдах, худалдан авах гэрээ” байгуулсны үндсэн дээр хувьцааны төлбөрийг өөрийн болон бусдын зээлийн төлбөрт суутган тооцуулсан, үлдэгдэл 5,157,215,588.58/З, Т.Г*******/ төгрөгийг хүлээн авсан 2009 оны 09 дүгээр сарын 28-ны өдөр  хөрөнгө борлуулсны орлогоо олсон байх тул энэ өдрөөс татвар ногдуулж, төлөх үүрэг үүссэн гэж үзнэ, нэхэмжлэгчийн “өр авлага барагдуулах гэрээний дагуу орлогыг бодитоор орж ирсэн өдөр нь татвар төлөөх үүрэгтэй” гэсэн тайлбарыг хүлээж авах боломжгүй. 

Түүнчлэн нэхэмжлэгч нь “Муу зээлтэй байсан иргэн, хуулийн этгээдтэй “Зээл, хүү авлагын төлбөр барагдуулах гэрээ”-г байгуулсан боловч өнөөг хүртэл биелээгүй” хэмээн тайлбарлан маргаж байгаа нь татварын акттай холбоотой захиргааны хэрэгт хамааралгүй байх тул шүүхээс дүгнэлт хийх шаардлагагүй, энэ асуудлаар З нь иргэний хэргийн шүүхэд хандаж маргаанаа шийдвэрлүүлэх зүйтэй. 

 

Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1-д “Татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил байх ...” 11.2-т “Татвар, алданги, торгуулийн өрийг төлөхөд хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарахгүй” гэж заасан байна. 

Маргаан бүхий 23******* дугаартай татварын улсын байцаагчийн акт нь иргэн З-ыг 2009 онд олсон 2010 онд дутуу тайлагнасан хөрөнгийн болон хөрөнгө борлуулсны орлогыг дутуу тайлагнасан зөрчилд хариуцлага хүлээлгэсэн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдөр гарсан акт байх тул татвар ногдуулах, тайлагнах, төлөх талаарх хяналт шалгалт явуулах хөөн хэлэлцэх хугацаанд хамаарч байна. 

Мөн нэгэнт татварын албаны хяналт шалгалтаар тоогдсон татварын өрийн тухайд Татварын ерөнхий хуулийн 55 дугаар зүйлийн 55.1-д “Хуулиар тоосон хугацаанд төлөөгүй дор дурдсан татвар, түүнд ногдуулсан алданги, торгуулийг татварын өрөнд хамруулна”, 55.1.3-т “татварын албаны хяналт шалгалтаар тоосон татвар...” гэж тусгайлан зохицуулсан байх тул, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн “татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн. Татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа тасраагүй л бол зогсдоггүй. Нэгэнт татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан тохиолдолд нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулж байгаа нь хууль ёсны үндэслэл байхгүй” гэсэн тайлбарыг хүлээн авах боломжгүй юм. 

 

2/ “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.5-д заасны дагуу эрх зүйн харилцаа байгаа буюу Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан хариуцлага, нөхөн татвараас чөлөөлөгдөх эрх зүйн үндэслэл байгааг тоож, Зыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох 1,026,567.4 төгрөгийн татвараас чөлөөлүүлэх” нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд:

Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1-д уг хуулийн зорилтыг “... нуун дарагдуулсан ... хөрөнгө, олсон орлого, үзүүлсэн үйлчилгээгээ ил тод болгон үнэн зөв, шударгаар ... тайланд тусгаж... шинээр тайлагнасан ... байх ба эдгээр үйл ажиллагаа нь ... сайн дурын үндсэн дээр хийгдсэн тохиолдолд ... хуульд заасан хариуцлага болон албан татвараас нэг удаа чөлөөлөх...” гэж тодорхойлсон нь өмнө нь ерөөсөө тайлагнаж байгаагүй “далд орлого”-ыг ил болгосон харилцаанд үйлчлэх агуулгатай байна.

Хариуцагч нар нь иргэн Зоос Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн дагуу хувьцаа борлуулсан орлогоо нөхөн тайлагнасан эсэх тухайд маргахгүй байх бөгөөд маргаан бүхий акт нь З-ын хувьцаа борлуулсны орлогоо тайлагнаагүй тухайд бус харин дутуу тайлагнасан үйл зөрчилд хариуцлага тооцсон байх тул дээрх хууль үйлчлэхгүй юм. 

Өөрөөр хэлбэл, Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д зааснаар уг хууль нь 2015 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнөх ерөөсөө тайлагнаж байгаагүй “далд орлого”-ыг ил болгох зорилготой байх тул өмнө нь татварын хяналт шалгалтаар дутуу тайлагнасан болох нь тоогдсон орлогыг дахин мэдүүлсэн харилцаанд буцаан хэрэглэх боломжгүй.

 

Нөгөө талаас, Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1.4-т заасанчлан “хууль тоомжийн дагуу татвараас чөлөөлөх” эрх хэмжээ нь татварын албанд хадгалагдаж байна. 

Шүүх нэхэмжлэгчээс нэмэгдүүлсэн “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.5-д заасны дагуу эрх зүйн харилцаа байгаа буюу Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан хариуцлагаас буюу нөхөн татвараас чөлөөлөгдөх эрх зүйн үндэслэл байгаа болохыг тоож, мөн хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.4-т заасны дагуу З-ыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох нөхөн татвараас чөлөөлөх шийдвэр гаргахыг даалгах” шаардлагын хүрээнд Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтсийг хамтран хариуцагчаар татан оролцуулсан. 

Гэвч нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгчөөс тодруулсан нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлээ хамтран хариуцагчид холбогдуулалгүй, шүүхэд хандан тавьж буй хүсэлт  гэсэн агуулгаар тайлбарлаж байна.

Мөн захиргааны хэргийн шүүх нь нэхэмжлэгчээс гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагын хүрээнд захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр үйл ажиллагаа хуульд нийцсэн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэгтэй тул захиргааны байгууллагын хууль хэрэгжүүлэх үндсэн чиг үүрэгт халдаж иргэн Зыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох 1,026,567.4 төгрөгийн татвараас чөлөөлөх тухай шийдвэр гаргах боломжгүй.

Иймд нэхэмжлэгч З-ын “...Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актыг хүчингүй болгуулах, “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.5-д заасны дагуу эрх зүйн харилцаа байгаа буюу Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан хариуцлага, нөхөн татвараас чөлөөлөгдөх эрх зүйн үндэслэл байгааг тоож, Зыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох 1,026,567.4 төгрөгийн татвараас чөлөөлүүлэх” тухайн нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох нь зүйтэй байна.

 

Гэвч М******* Улсын Их Хурлаас Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хууль (цаашид Өршөөл үзүүлэх тухай хууль гэх)-ийг 2015 оны 8 дугаар сарын 11-ний өдөр батлан гаргасан байх бөгөөд энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3-д “Хууль тоомж зөрчиж захиргааны зөрчил гаргасан ... этгээдийг өршөөн хэлтрүүлнэ”, 10 дугаар зүйлийн 10.1-т “...2015 оны 7 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө гэмт хэрэг үйлдсэн болон ял шийтгүүлсэн, захиргааны зөрчил гаргасан болон шийтгэл хүлээсэн хүн хамаарна”, 10.2-т “Энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасан өршөөлд хамааруулах үндэслэл нь 2015 оны 7 дугаар сарын 02-ны өдрийн 24 цаг 00 минутаас өмнө шүүхийн хүчин төгөлдөр болсон шийтгэх тоол, шийдвэр, төрийн эрх бүхий байгууллагын захиргааны шийтгэл ногдуулах шийдвэр зэргээр тоогдсон байна” гэж заасан байна.

Түүнчлэн Татварын ерөнхий хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.2-т “Татварын улсын байцаагчийн акт, дүгнэлтэд /цаашид “акт, дүгнэлт” гэх/ татварын хяналт шалгалт хийсэн татварын улсын байцаагч, татварын албаны хяналт шалгалт хариуцсан хэлтэс, тасгийн дарга хянан баталгаажуулж гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болно” гэж заасан байна. 

Дээрхээс дүгнэн үзвэл, Хууль тоомж зөрчсөн байдалд хариуцлага хүлээлгэх нь гарцаагүй хэдий ч өршөөл үзүүлж байгаагийн гол утга учир нь үйлдэгдсэн зөрчилд түүнийг хэзээ илрүүлснээс үл хамааран хариуцлага хүлээлгэхгүй байхад оршдог тул нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн “Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн дагуу татварын асуудал бүрэн өршөөгдөх ёстой байсан. Торгууль алдангийг гэж сонгож, үзэмжээр хуулийн үйлчлэлд хамруулах зохицуулалт байхгүй” гэсэн  тайлбарыг үндэслэлтэй гэж дүгнэлээ. 

Мөн хариуцагч нар, тэдний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс ““маргаан таслах зөвлөлийн шийдвэрээр торгууль, алдангийг өршөөсөн, нөхөн татварыг өршөөхгүй байгаа” хэмээн тайлбарлан маргаж байгаа нь захиргааны зөрчил гаргасан этгээдийн зөрчил нь эрх бүхий байгууллагын шийдвэрээр тоогдсон тохиолдолд өршөөн хэлтрүүлэхээр заасан хуулийн дээрх зохицуулалттай зөрчилдөж байна.

Иймд нэхэмжлэгчийн төлүүлэхээр тоосон 1026567.4 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, 307970.2 мянган төгрөгийн торгууль, 255820.6 мянган төгрөгийн алданги нийт 1,590,358.2 мянган төгрөгийн төлбөрийг өршөөн хэлтрүүлэх нь зүйтэй гэж дүгнэв.

 

              Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.14 дэх хэсэгт заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

 

1. Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.4, 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.1.3, Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1, 11.2, 74 дүгээр зүйлийн 74.1, 74.1.3, Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д заасныг тус тус баримтлан “...Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 23******* тоот актыг хүчингүй болгуулах, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.5-д заасны дагуу эрх зүйн харилцаа байгаа буюу Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуульд заасан хариуцлага, нөхөн татвараас чөлөөлөгдөх эрх зүйн үндэслэл байгааг тоож, З-ыг хувьцаа худалдан борлуулсны орлогод ногдох 1,026,567.4 төгрөгийн татвараас чөлөөлүүлэх” тухай нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

2. Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3, 10 дугаар зүйлийн 10.1, 10.2-т заасныг баримтлан Зоор төлүүлэхээр тоосон 1026567.4 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, 307970.2 мянган төгрөгийн торгууль, 255820.6 мянган төгрөгийн алданги нийт 1,590,358.2 мянган төгрөгийн төлбөрийг өршөөн хэлтрүүлсүгэй. 

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2-т заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, илүү төлсөн 70200 төгрөгийг буцаан олгосугай.

Энэхүү шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт зааснаар шүүхийн шийдвэрийг гардан авснаас хойш хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй. 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                Ц.МӨНХЗУЛ