“О” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

захиргааны хэргийн тухай

 

 

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн давж заалдах журмаар хэргийг шийдвэрлэсэн

Шүүх бүрэлдэхүүн:

Шүүх хуралдаан даргалагч Ерөнхий шүүгч Д.Батбаатар

Бүрэлдэхүүнд оролцсон шүүгч А.Сарангэрэл

Илтгэсэн шүүгч Д.Баатархүү

Давж заалдах гомдол гаргасан хэргийн оролцогч: Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч О.О

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын гаргасан 2017 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 240010832 тоот актыг хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэснээс шалтгаалан манай компанийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчсөн болохыг тогтоож, хүчингүй болгуулах”

Давж заалдах гомдол гаргасан шүүхийн шийдвэр: Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 11-ны өдрийн 752 дугаар

Давж заалдах шатны шүүх хуралдааны оролцогчид: Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч О.О, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Ц, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Б.Б, П.Ц, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч И.Ө, Б.П, гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.М нар

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Д.Мөнгөнзул

Хэргийн индекс: 128/2020/0889/З

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгч “О” ХХК нь “Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын гаргасан 2017 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 240010832 тоот актыг хүчингүй болгуулах”-аар маргасан байна.

2. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн 752 дугаар шийдвэрээр: Нэхэмжлэгчээс гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэжээ.

3. Давж заалдах гомдлын агуулга: Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч нь дараах үндэслэлээр анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрч байна. Үүнд:

3.1. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрт хийсэн үнэлэлт дүгнэлттэй холбогдуулан бодит байдлыг тодруулах шаардлагын үүднээс нэхэмжлэлд дурдсан бодит байдлыг давтан үндэслэлээ гаргах нь зохимжтой гэж үзсэнийг анхааралдаа авна уу.

3.1.1.“О” ХХК нь Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг Гашуун сухайтын хилийн боомт дахь “Цагаан хад”-ны Монгол Улсын хилийн Оюутсүмбэр-4531 гаалийн хяналтын бүсд “Таван толгой”-н уурхайгаас ЕХ-WORKS буюу уурхайн ам нөхцөлөөр нүүрс худалдан авсан ИБУИНВУ-ын болон БНХАУ-ын нэр бүхий компаниудтай гаалийн хяналтын бүсийн үйлчилгээний гэрээ байгуулан Монгол Улсаас БНХАУ руу экспортолж байгаа нүүрсийг гаалийн хяналтан дор ачих, буулгах, шилжүүлэн ачих, хадгалах үйлчилгээ үзүүлдэг.

3.1.2. Манай компанийн энэхүү үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагаа нь Монгол Улсын “Таван толгой” ХК-аас худалдан авсан ИБУИНВУ-ын “Бурлингтон Вест” компани, БНХАУ-ын “Гуан” компанийн нүүрс буюу нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэмжээ нь “0” хувьтай тэнцдэг экспортын зориулалттай эрчим хүчний нүүрс буюу уул уурхайн гаралтай барааг худалдан авагч тал хүлээн авах цогц ажиллагааны нэгээхэн бүрдэл хэсэг юм.

3.1.3. Түүнчлэн энэхүү үйлчилгээ нь Монгол Улсын гаалийн тухай хууль тогтоомжид заасан бараа бүтээгдэхүүнийг гаалийн хяналт дор ачих, буулгах, шилжүүлэн ачих, хадгалах, тээвэрлэх гаалийн хяналтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор тусгайлан тогтоогдсон талбайд манай компаниас Монгол Улсын гаалийн эрх бүхий байгууллагатай байгуулсан гэрээний үндсэн дээр эзэмшиж байгаа гаалийн хяналтын бүсэд явагддаг болно.

3.1.4. Бодит байдлыг бүхэлд нь авч үзвэл, дараах нөхцөл байдал бий болсон. Үүнд, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаагүй гадаадын хуулийн этгээдүүд буюу ИБУИНВУ-ын болон БНХАУ-ын нэр бүхий компаниуд манай улсад байнга оршин суугч бус, төлөөлөгчгүй, салбаргүй компаниуд бөгөөд Монгол Улсын холбогдох хуульд зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэмжээ нь тэг “0” хувьтай тэнцүү байдаг учраас Монгол Улсаас эрчим хүчний нүүрсийг экспортын зориулалтаар худалдан авсан.

3.1.5. Эдгээр компаниуд худалдан авсан бараагаа тээвэрлэх, хадгалах, шилжүүлэн ачих, хилээр гаргах, хүлээн авах ажиллагааг бүхэлд нь өөрийн хүч хөрөнгөөр гүйцэтгэх, эсхүл энэхүү ажиллагааг Монгол Улсын хуулийн этгээдүүдтэй ажил, үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ байгуулах гүйцэтгүүлэх сонголттой байсан бөгөөд аль ч тохиолдолд худалдан авагчийн хувьд бүх зардлыг гаргаж байгаа учраас нэмэгдсэн өртгийн албан татварын “0” хувийн татвар ногдоно гэж үзэж бараагаа Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс гаргах, хүлээн авахтай холбоотой уурхайгаас тээвэрлэн улсын хилээр гаргах ажиллагааг Монгол Улсын хуулийн этгээдүүдтэй тээвэрлэх болон бусад ажил, үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ байгуулан гүйцэтгүүлсэн.

3.1.6. Гадаадын компаниудад үзүүлсэн “О” ХХК-ийн үйлчилгээ нь Монгол Улсын гаалийн хяналтын бүсэд буюу хуульд зааснаар гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна байгаа тооцогдох гаалийн байгууллагын хяналттай нутаг дэвсгэрт явагдсан.

3.1.7. “О” ХХК нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаагүй гадаад улсын иргэн, хуулийн этгээдэд үйлчилгээ үзүүлж байгаа тул үйлчилгээ үзүүлэх гэрээг нэмэгдсэн өртгийн албан татваргүй үнээр хийдэг болно.

3.1.8. Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтэс нь “О” ХХК-аас экспортын барааг худалдан авагч гадаадын хуулийн этгээдэд гэрээний үндсэн дээр үзүүлсэн үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн нөхөн татвар, алданги, хүү төлүүлэхээр шийдвэрлэж захиргааны акт гаргасан.

3.1.8.1. Өөрөөр хэлбэл, хариуцагч татварын байгууллага нь татварын акт гаргахдаа “О” ХХК-ийн “Бур” компанид үзүүлсэн үйлчилгээг, тус компанитай гэрээний үндсэн дээр хамтран ажилладаг Монгол Улсын “Тэ” ХХК гэдэг экспортын үйл ажиллагаа эрхэлдэг хуулийн этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ байна гэж дүгнэж, “О” ХХК-д холбогдуулан татвар төлүүлэхээр акт гаргасан атлаа ИБУИНВУ-ын “Бур” компани, Монгол Улсын “Тэ” ХХК-иудын үйл ажиллагаанд нэг талаас үнэлэлт дүгнэлт хийж, тэдгээр компаниудын дотоод хэрэгт оролцон тайлбар нотолгоог гаргуулахгүйгээр манай компанийн татварын хууль тогтоомж зөрчсөн гэж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар нөхөн ногдуулахаар захиргааны акт гаргасан.

3.1.9. Мөн татварын улсын байцаагчийн актад манай компанийн гаалийн хяналтын бүсэд хэрэгжүүлж байгаа үйлчилгээг өөрийн эзэмшлийн талбайг гаалийн хяналтын бүсийн зорилгоор түрээслүүлэх үйлчилгээ явуулдаг гэж дүгнэлт хийжээ. Монгол Улсын Иргэний хууль тогтоомжид, тухайлбал, 27 дугаар зүйлд түрээсийн харилцаа зохицуулсан байдаг бөгөөд энэхүү харилцаанд түрээслүүлэгч хэмээх түрээсийн зүйлийн эзэмшигч тал, түрээслэгч хэмээх түрээсийн зүйлийг эзэмшилдээ шилжүүлэн авч дүрэмдээ заасан зорилгоо хэрэгжүүлэх үүднээс аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулдаг, түрээсийн зүйлийг зориулалтын дагуу ашигладаг, ашигласны үр дүнд бий болсон үр шимийг олж авдаг, байгуулсан гэрээгээ улсын бүртгэлд бүртгүүлдэг зэрэг энэхүү харилцааны онцлог нөхцөлүүдийг заавал хэрэгжүүлэхээр журамласан байна.

3.1.10. Гэтэл манай компани нь Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын “Цагаан хад” гэдэг газарт байдаг гаалийн байгууллагын эзэмшлийн 16 бүсийн гаалийн хяналтын 1 бүсэд гаалийн хяналтын бус, түр агуулах ажиллуулах тухай жил бүр тусгайлан гаалийн хяналтын бүсийн эзэмшигч тал болох гаалийн эрх бүхий байгууллагатай байгуулдаг гэрээний үндсэн дээр зөвхөн зориулалтын дагуу эзэмшиж, экспортын бараа бүтээгдэхүүн худалдан авагч гадаадын хуулийн этгээдээс экспортолсон бараагаа хүлээн авах цогц үйл ажиллагааны зарим хэсгийг гүйцэтгэх үйлчилгээ үзүүлдэг болно.

3.1.11. Дээр дурдсан бодит нөхцөл байдлуудад үндэслэн Монгол Улсын холбогдох хууль тогтоомжуудын хүрээнд үнэлэлт дүгнэлт хийвэл, манай компани нь үйлчилгээ үзүүлэх үе Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаагүй гадаадын хуулийн этгээдэд Монгол Улсын гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна буюу гаалийн хяналтын бүсэд, үйлчилгээ үзүүлсэн тул манай компанийн үзүүлсэн үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг тэг “0” хувь хэмжээгээр ногдуулах хууль зүйн бүрэн үндэслэлтэй гэж үзнэ.

3.2. Анхан шатны шүүхээс манай нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэхдээ манай компанийн гадаадын хуулийн этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээний зарим хэсэг нь 2006 онд батлагдсан Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.4 дэх, 11 дүгээр зүйлийн 11 дэх хэсэгт, зарим хэсэг нь 2015 онд батлагдсан Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1 дэх, 11 дүгээр зүйлийн 11.1 дэх хэсэгт тус тус зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын “0” хувь хэрэглэх боломжгүй гэж, Гаалийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.18, 4 дүгээр зүйлийн 4.1, 4.2, 39 дүгээр зүйлийн 39.1, 42 дугаар зүйлийн 42.2, 118 дугаар зүйлийн 118.1 дэх хэсэгт тус тус зааснаар тарифын болон тарифын бус хязгаарлалтын хувьд гаалийн нутаг дэвсгэрээс гадна хийгдсэн гэж үзэх боломжгүй байна” гэж, “татварын улсын байцаагч нар хяналт шалгалт хийхдээ техникийн алдаа гаргасан боловч алдаагаа залруулсан байгаа нь маргаан бүхий актыг хүчингүй болгох хангалттай үндэслэл болохгүй” гэж тус тус дүгнэсэн байна.

3.2.1. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн зохицуулалтын талаар хэлэхэд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын харилцааг нарийвчлан зохицуулсан Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд Албан татварын тэг “0” хувь хэмжээг хэрэглэх талаар журамлан тогтоосон бөгөөд тус зүйлийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “Экспортод гаргасан бараа, ажил, үйлчилгээний нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тэг “0” хувьтай тэнцүү байх үйлчилгээнд 12.1.4-д заасанчлан үйлчилгээ үзүүлэх үед Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаагүй гадаад улсын иргэн, хуулийн этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээг /түүний дотор албан татвараа чөлөөлсөн үйлчилгээг оролцуулан/ оруулж тогтоосон байна”, мөн хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.2-т “Монгол улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээнд 12.1.4 дэх заалт хамаарахгүй” гэж заажээ.

3.2.2. Анхан шатны шүүх дээр дурдсан хуулийн зохицуулалтуудыг нэгтгэн “экспортод гаргасан бараа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнд ногдуулах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын “0” хувь хэмжээ нь Монгол улсын иргэн, хуулийн этгээдээс гадаадын иргэн, хуулийн этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ нь гадаад улсад борлуулагдсан буюу шууд экспортлогдсон тохиолдолд л хэрэгжинэ гэж ойлгохоор байна, нэхэмжлэгчийн гадаадын хуулийн этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ нь Монгол улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ боловч Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр хэрэгжиж байх тул энэхүү үйлчилгээг Монгол улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотой, газар нутгаас салгаж үзүүлэх боломжгүй үйлчилгээ байна гэж үзэж нэмэгдсэн өртгийн 10 хувийн албан татвар ногдуулах ёстой” гэж дүгнэсэн байна.

3.2.3. Монгол улсын нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд албан татварын “0” хувь хэрэглэх нөхцөлүүдийг тодорхойлохдоо Монгол улсын нутаг дэвсгэрээр экспортод гаргасан, гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн бараа, Монгол улсын нутаг дэвсгэрээс гадна үзүүлсэн үйлчилгээ, Монгол улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ болон бусад нөхцөлүүдийг заасан байна.

3.2.4. Хуулийн дээрх заалтуудын албан ёсны тодорхойлолт гараагүй, эрх бүхий байгууллагын тайлбар хийгдээгүй нөхцөлд манай компанийн зүгээс хуулийн тайлбарыг хууль тогтоогчийн өмнүүр орж хийх ямар ч эрхгүй бас боломжгүй тул анхан шатны шүүхийн шийдвэрт заасан үнэлэлт дүгнэлт хууль зүйн үндэслэлгүй, хуулийн заалтыг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн алдааг давж заалдах шатны шүүхийн анхааралд толилуулж байна.

3.2.5. Анхан шатны шүүхийн дүгнэлтээр бол шууд экспортлогдсон, шууд биш экспортлогдсон бараа үйлчилгээ, экспортод Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотой, холбоогүй үйлчилгээ гэдэг ойлголт гарч ирнэ.

3.2.6. Бодит байдал дээр экспортод гаргаж байгаа бараа бүтээгдэхүүн, түүнтэй холбоотой үйлчилгээ гадаад, дотоодын ямар ч этгээд худалдах, худалдан авах, борлуулах, үйлчилгээ үзүүлэх ажиллагаанд оролцоход зөвхөн Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр тодорхой хууль тогтоомжоор зохицуулагдсан дэг журмын хүрээнд явагддаг, өөр боломж байдаггүй.

3.2.7. Гадаадын хуулийн этгээд өөрийн хүч хөрөнгөөр худалдаж авсан бараагаа экспортод гаргасан нөхцөлд ч Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр хөдлөх болон үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотойгоор л хэрэгжүүлэх боломжтой.

3.2.8. Ийм дүгнэлтээр бол хуулийн 12 дугаар зүйлийн албан татварын “0” хувь хэрэглэх заалт хэрэгжихгүй, хоосон, дүр үзүүлсэн заалт болно. Иймээс анхан шатны шүүхийн энэ талаар хийсэн дүгнэлт хууль зүйн үндэслэлгүй, хэт нэг талын эрх ашгийг харгалзсан, хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн, хууль бус дүгнэлт гэж үзнэ.

3.3 Гаалийн тухай хуулийн зохицуулалтын талаар хэлэхэд

3.3.1. Монгол Улсын Гаалийн тухай хууль тогтоомжийн холбогдох зүйлүүдэд тухайлбал, 3 дугаар зүйлийн 3.1.18-д гаалийн хяналтын бүсийн тухай, 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг гаалийн нутаг дэвсгэр гэж үзэх тухай, 4.2-т Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр байгуулсан гаалийн баталгаат бүсийн болон чөлөөт бүсийн нутаг дэвсгэр нь тарифын болон тарифын бус хязгаарлалтын хувьд гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна байгаад тооцогдох тухай, 4.4-т “гаалийн хяналтын бүс”-ийн хилийг “гаалийн хил”-д тооцно гэж заасан нь “гаалийн хяналтын бүсийн хил”-ийг уг хуулийн 4.2, 4.3-т заасанд хамааруулан үзсэн нь гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна байгаад тооцогдох тухай заасны зэрэгцээ бусад холбогдох 61 дүгээр, 111 дүгээр зүйлүүдэд бараа гаргах харилцааг тус тус зохицуулсан байна.

3.3.2. Дээрх хуулийн заалтуудаас үзэхэд, Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг бүхэлд нь гаалийн нутаг дэвсгэр гэж үзэх бөгөөд харин гаалийн баталгаат бүсийн болон чөлөөт бүсийн нутаг дэвсгэр нь тарифын болон тарифын бус хязгаарлалтын хувьд гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна байгаад тооцогдоно гэж заасан байна.

3.3.3. Энэхүү хуулийн заалтын агуулга нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.3 дах заалттай уялдаж Монгол улсын нутаг дэвсгэрээс гадна үзүүлсэн үйлчилгээнд “0” хувь хэрэглэх ёстой болохыг журамласан байна.

3.3.4. Иймээс анхан шатны шүүхийн шийдвэрт хийсэн гаалийн бүрдүүлэлтийн аливаа горимын сонголттой холбоотой маргаагүй байгаа нь манай компанийн гадаадын хуулийн этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээг гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна биш дотор хийгдсэн гэдэг дүгнэлт нь нөхцөл байдал, хуулийн заалтыг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн болохыг нотолж байна.

3.3.5. Гаалийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд гаалийн нутаг дэвсгэр, 4.3, 4.4 дүгээр зүйл, гаалийн хилийн тухай асуудлыг, 39 дүгээр зүйл, 42 дүгээр зүйлд барааг түр хадгалах асуудлыг, 61 дүгээр зүйлд бараа мэдүүлэх асуудлыг, 118 дугаар зүйлд барааг хийлийн чанадад бүр мөсөн гаргах горимыг тус тус зохицуулж журамласан байх тул гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна гаалийн бүрдүүлэлтийн горимын асуудлаас шалтгаалан гаалийн хилийн дотор гэж тооцох хууль зүйн үндэслэл байхгүй байна.

3.3.6. Түүнчлэн Монгол Улсын Гаалийн тухай хууль тогтоомжийн агуулгаар барааг хилийн чанадад бүр мөсөн гаргах горимын дагуу шаардагдах бичиг баримтыг үндэслэн түүний экспортын гаалийн болон бусад татварыг төлүүлсний үндсэн дээр гаалийн нутаг дэвсгэрээс гаргана.

3.3.7. Энэхүү заалтаас үзэхэд манай компани нь Монгол Улсын Гаалийн тухай хууль тогтоомжид заасан, бараа бүтээгдэхүүнийг гаалийн хяналт дор ачих, буулгах, шилжүүлэн ачих, хадгалах тээвэрлэх, гаалийн хяналтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор тусгайлан тогтоогдсон талбайд манай компаниас Монгол Улсын гаалийн эрх бүхий байгууллагатай байгуулсан гэрээний үндсэн дээр эзэмшиж байгаа гаалийн нутаг дэвсгэрийн гадна гаалийн хяналтын бүсэд явагддаг Монгол Улсын “Та” ХК-аас худалдан авсан ИБУИНВУ-ын “Бур” компани, БНХАУ-ын “Гуан” компанийн нүүрс буюу нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэмжээ нь “0 хувьтай тэнцдэг экспортын зориулалттай уул уурхайн эцсийн бутээгдэхүүнийг худалдан авагч талд хүлээлгэн өгөх, худалдан авагч тал хүлээн авах цогц ажиллагааны нэгээхэн бүрдэл хэсгийг гүйцэтгэдэг, худалдан авагч талын худалдаж авсан нүүрс буюу барааны гаалийн бүрдүүлэлтийг хийж мэдүүлэх үүрэггүй болох нь илэрхий атал нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж байгаа нь хуулийг буруу тайлбарлан хууль бус захиргааны акт гаргасан гэж үзэх үндэслэлтэй байна.

3.4. Анхан шатны шүүх татварын хяналт шалгалтын ажиллагаа хуульд заасан журмыг хангасан эсэхэд үндэслэл бүхий дүгнэлт хийж чадаагүй, хуулиар тогтоосон журмыг зөрчсөн байхад “техникийн алдааг залруулжээ” гэх байдлаар хэт нэг талыг барьсан, хийсвэр дүгнэлт хийсэн гэж үзэхээр байна.

3.4.1 Шийдвэрийн Үндэслэх нь хэсэгт “...2017 оны 04 дүгээр сарын 26-ны өдөр буюу олгогдсон томилолтын хугацаанд татварын улсын байцаагч нь мөн нягтлан бодогчтой ярилцлага хийж, тэмдэглэлд “манай захирал энэ зөрчлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэсэн, би тайлбар бичиж ирье” гэж тэмдэглэгдсэн байх тул хариуцагч нь өмнө гаргасан техникийн алдааг залруулжээ” гэснээс үзвэл анхан шатны шүүх нотлох баримтыг тал бүрээс нь бүрэн дүүрэн судлаагүй, үнэлээгүй нь тодорхой харагдаж байна.

3.4.2. Хэргийг хянан хэлэлцэх 2021 оны 10 дугаар сарын 13-ны өдрийн хурал дээр нэхэмжлэгч талаас захиргааны акт буюу Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн 2017 оны 04 дүгээр сарын 26-ны өдрийн 24001083 тоот нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулсан актыг гаргах урьдач нөхцөл болсон татварын хяналт, шалгалтын ерөнхий болон тусгай удирдамж, татварын хяналт шалгалт явуулахын тул эрсдэлийн үнэлгээ хийж, үнэлгээний ангилал тогтоосон эсэх, удирдамж, томилолтыг аж ахуй нэгжид танилцуулсан эсэх, танилцуулсан бол холбогдох тэмдэглэлийг үйлдсэн эсэх, үйлдсэн бол холбогдох баримтыг гаргуулах хүсэлт гаргасныг шүүх хангаж шийдсэний дагуу хариуцагчаас шалгалтын томилолт, удирдамж (маргааш гаргаад өгчихье бэлэн байгаа гэсэн боловч 6 хоногийн дараа буюу 2021 оны 10 дугаар сарын 19-ны өдөр шүүхэд ирүүлсэн) гэх баримтыг гарган өгсөн боловч удирдамжид Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т “Төлөвлөгөөт болон төлөвлөгөөт бус хяналт шалгалтыг эрх бүхий албан тушаалтны баталсан удирдамжийн дагуу хийх бөгөөд түүнд дараахь зүйлийг тусгана”, 5.2.1-д “он, сар, өдөр, удирдамжийн нэгдсэн дугаар”, 5.2.2-т “шалгалтын зорилго, үндэслэл”, 5.2.3-т “шалгалтын төрөл, арга, хэлбэр”, 5.2.4-т “шалгалтын хүрээ, шалгалтад хамрагдах аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн, объектын нэр”, 5.2.1-д “шалгалтын бүрэлдэхүүн, ажлын хэсгийн ахлагч”, 5.2.6-д “шалгалт эхлэх болон дуусах хугацаа” 5.6-д “Хяналт шалгалт эхлэхээс өмнө эрх бүхий албан тушаалтан шалгуулах этгээдэд шалгалтын зорилго, бүрэлдэхүүнийг танилцуулж удирдамж, хяналтын хуудасны нэг хувийг өгөх бөгөөд улсын байцаагч албаны үнэмлэхээ үзүүлнэ” гэж заасныг тус тус зөрчсөн байхад захиргааны актын алдааг залруулж чадаагүй байна. Мөн томилолтод Ц.Цэн, С.Зол нар хяналт шалгалт явуулахаар томилогдсон байхад актыг О.Эрдэнэ, С.Зол нар үйлдсэн байгаа нь Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.2-т зааснаар хяналт шалгалтыг хуульд заасан үндэслэлийн дагуу явуулах бөгөөд ... шударга ... байх” шаардлагыг хангаагүй байхад үнэлэлт дүгнэлт өгөөгүй хэрнээ алдаатай актыг “техникийн алдааг залруулсан байна” гэх хийсвэр дүгнэлт хийж хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн нь хууль бус байна.

3.4.3. Түүнчлэн 2021 оны 10 дугаар сарын 13-ны өдрийн хурал дээр нотлох баримт гаргуулахаар гаргасан нэхэмжлэгчийн хүсэлтийг шийдэхдээ шүүгчийн асуусан “танайх хяналт шалгалт төлөвлөхдөө эрсдэлийн үнэлгээ хийсэн юмуу” гэсэн асуултад хариуцагч нар “эрсдэлийн үнэлгээ хийгээгүй” гэсэн хариулт өгч байсан нь Төрийн хяналт шалгалтын хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.5-д зааснаар “хяналт шалгалтыг төлөвлөхдөө тухайн объектын эрсдэлийн ангиллыг үндэслэсэн байх” шаардлагыг хангаагүй байна.

3.4.4. Дээрх нөхцөл байдлаас дүгнэхэд маргаан бүхий акт нь Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д зааснаар “хяналт шалгалтыг зөвхөн хууль болон нийтээр дагаж мөрдөхөөр бүртгэгдсэн эрх зүйн актыг үндэслэн явуулах ба гагцхүү хуулиар эрх олгосон хяналт шалгалтын байгууллага, албан тушаалтан хэрэгжүүлнэ” гэсэн зарчмыг хангаагүй байхад бодитой, үнэн зөв дүгнэлт хийж чадаагүй байх тул анхан шатны шүүхийн шийдвэр хууль ёсны хийгээд үндэслэл бүхий байх гэсэн шаардлагыг хангаагүй байна.

3.4.5. Иймд энэхүү маргааныг хянан шийдвэрлэсэн анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэрэглэвэл зохих хуулийг хэрэглээгүй, хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн үндэслэлээр хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү.” гэжээ.

4. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч болон гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс давж заалдах гомдлыг үгүйсгэж, бичгээр тайлбар гаргаагүй ба анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хамгаалж байна.

ХЯНАВАЛ:

1. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 118 дугаар зүйлийн 118.3 дахь хэсэгт зааснаар анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн давж заалдах гомдлын хүрээнд хянаад шийдвэрийг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн давж заалдах гомдлыг дараах үндэслэлээр хангахгүй орхиж шийдвэрлэв.

2. Анхан шатны шүүх маргааны үйл баримтад хамаарах Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийг зөв тайлбарлан хэрэглэсэн байх тул шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий болжээ.

2.1. Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2017 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 24001083 дугаар актаар “О” ХХК-ийн 2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2016 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хугацааны татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд шалгалт хийж, 3,203,046,923.20 төгрөгийн зөрчил илрүүлж, 320,304,692.30 төгрөгийн нөхөн татвар, 804,039.80 төгрөгийн хүү, 174,589,466.70 төгрөгийн торгууль, 2,527,245.00 төгрөгийн алданги ногдуулж, нийт 471,225,443.80 төгрөгийг төлүүлэхээр шийдвэрлэжээ.

2.2. Нэхэмжлэгчээс уг актыг эс зөвшөөрч “Манай компани нь, Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг Гашуун сухайтын хилийн боомт дахь Цагаан хад-ны Монгол Улсын хилийн Оюутсүмбэр-4531 гаалийн хяналтын бүсэд Таван толгой-н уурхайгаас EX-WORKS буюу уурхайн ам нөхцөлөөр нүүрс худалдан ИБУИНВУ-ын болон БНХАУ-ын нэр бүхий компаниудтай гаалийн хяналтын бүсийн үйлчилгээний гэрээ байгуулан Монгол Улсаас БНХАУ-руу экспортолж байгаа нүүрсийг гаалийн хяналтын дор ачих, буулгах, шилжүүлэн ачих, хадгалах үйлчилгээ үзүүлдэг. Манай компанийн энэхүү үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагаа нь, Монгол Улсын Таван толгой ХК-иас худалдан авсан ИБУИНВУ-ын “Бур” компани, БНХАУ-ын “Гуан” компанийн нүүрс буюу нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэмжээ нь 0 хувьтай тэнцдэг экспортын зориулалттай уул уурхайн эцсийн бүтээгдэхүүнийг худалдан авагч тал хүлээн авах цогц ажиллагааны нэгээхэн бүрдэл хэсэг учраас нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хувь хэмжээ нь “0”-тэй тэнцүү байна” хэмээн маргажээ.

2.3 Анхан шатны шүүхээс “...нэхэмжлэгч хуулийн этгээдийн БНХАУ-ын “Гуан” компани болон ИБУИВУ-ын “Бур” компанид үзүүлсэн үйлчилгээ нь гадаад улсын хуулийн этгээдүүд (Монгол Улсад оршин суугч бус)-д үзүүлсэн үйлчилгээнд хамаарах боловч Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр, Монгол Улсын үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотойгоор хэрэгжсэн байх тул уг үйлчилгээ Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулиудад заасан 10 хувийн татвар ногдуулж, төлөх үйлчилгээнд тооцогдоно” гэж дүгнэн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн нь үндэслэлтэй байна.

2.4. Учир нь хэрэгт авагдсан баримтуудаас үзвэл, нэхэмжлэгч “О” ХХК нь БНХАУ-д бүртгэлтэй “Гуан” компани болон “Бур” компани, “Прайд” ХХК-иудтай байгуулсан Ажил гүйцэтгэх гэрээ, Гаалийн хяналтын бүсээр үйлчлэх гэрээ, Гаалийн хяналтын талбайгаар үйлчлэх гэрээг тус тус байгуулсан бөгөөд дээрх гэрээний зорилгоос үзвэл “О” ХХК нь Өмнөговь аймгийн Гашуунсухайт хилийн боомтын Цагаан хад дахь гаалийн хяналтын талбайд “Таван толгой” ХК-ийн уурхайлсан тодорхой хэмжээний нүүрсийг Монгол Улсын гаалийн хяналтын талбайд буулгах, хадгалах, шилжүүлэн ачих ажлыг гүйцэтгэх зорилготой, гэрээний дагуу экспортод гаргасан 1 тонн нүүрс тутмаас 2.2 ам.долларын үйлчилгээний төлбөр авсан үйл баримт тогтоогдож байна.

2.5. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 он/ 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна:”, 7.1.11-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээ”, 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “Экспортод гаргасан дараахь бараа, ажил, үйлчилгээний нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хувь, хэмжээ тэг хувь /"0"/-тай тэнцүү байна:”, 12.1.4-т “үйлчилгээ үзүүлэх үед Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаагүй гадаад улсын иргэн, хуулийн этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ /түүний дотор албан татвараас чөлөөлсөн үйлчилгээг оролцуулан/;”, 12.2-т “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээнд мөн хуулийн 12.1.4. дэх заалт хамаарахгүй”, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2015 он/ 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна:”, 7.1.3-т “Монгол Улсаас экспортод гаргасан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ”, 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “Экспортод гаргасан дараах бараа, ажил, үйлчилгээнд энэ хуулийн 11.2-т заасан хувиар албан татвар ногдуулна:”, 12.1.4-т “Монгол Улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ /түүний дотор албан татвараас чөлөөлсөн үйлчилгээг оролцуулан/;”, 12.2-т “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээнд энэ хуулийн 12.1.4 дэх заалт хамаарахгүй” гэж тус тус заажээ.

2.6. Үүнээс үзвэл, “О” ХХК нь Монгол Улсад бүртгэлгүй оршин суугч бус хуулийн этгээдэд экспортолж байгаа нүүрсийг гаалийн хяналтын талбайд буулгах, хадгалах, шилжүүлэн ачих үйлчилгээ үзүүлж, үүний төлбөрийг “Тэ” ХХК болон бусад компаниас шилжүүлэн авч байгаа зэрэг нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй шууд холбоотойгоор үзүүлсэн үйлчилгээ үзүүлсэн гэж үзэхээр байна.

2.7. Иймд нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн “анхан шатны шүүхийн дүгнэлтээр бол Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн албан татварын “0” хувь хэрэглэх заалт хэрэгжихгүй, хоосон, дүр үзүүлсэн заалт болно. Иймээс анхан шатны шүүхийн энэ талаар хийсэн дүгнэлт хууль зүйн үндэслэлгүй, хэт нэг талын эрх ашгийг харгалзсан, хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн, хууль бус дүгнэлт” гэх давж заалдах гомдол үндэслэлгүй байх тул шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.2, 120 дугаар зүйлийн 120.1 дэх заалтыг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн 752 дугаар шийдвэрийг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.3-д заасны дагуу нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчөөс давж заалдах гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.5 дахь хэсэгт зааснаар давж заалдах шатны шүүх хуулийг зөрүүтэй хэрэглэсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ноцтой зөрчил гаргасан нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн, шүүх хуулийг Улсын дээд шүүхийн албан ёсны тайлбараас өөрөөр тайлбарлаж хэрэглэсэн гэж хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч үзвэл магадлалыг гардан авсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Улсын дээд шүүхийн захиргааны хэргийн танхимд гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

 

ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                                  Д.БАТБААТАР        

ШҮҮГЧ                                                                       А.САРАНГЭРЭЛ

ШҮҮГЧ                                                                       Д.БААТАРХҮҮ