“Х” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

захиргааны хэргийн тухай

 

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн давж заалдах журмаар хэргийг шийдвэрлэсэн

Шүүх бүрэлдэхүүн:

Шүүх хуралдаан даргалагч шүүгч Б.Тунгалагсайхан

Бүрэлдэхүүнд оролцсон шүүгч Э.Лхагвасүрэн

Илтгэсэн шүүгч Г.Билгүүн

Давж заалдах гомдол гаргасан хэргийн оролцогч:

Хариуцагч: Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч С.Б, Ц.Х

Нэхэмжлэлийн шаардлага: Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч С.Б, Ц.Х нарын 2014 оны 10 дугаар сарын 24-ний өдрийн 24/0012059 дугаартай Татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай татварын улсын байцаагчийн актыг хүчингүй болгуулах тухай

Давж заалдах гомдол гаргасан шүүхийн шийдвэр: Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2022 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 396 дугаар

Давж заалдах шатны шүүх хуралдааны оролцогчид:

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Л.Н

Хариуцагч С.Б, Ц.Х

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Бадамсүрэн

Хэргийн индекс: 128/2021/0220/З

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

 

1. Нэхэмжлэгч “Х” ХХК-иас Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч С.Б, Ц.Х нарт холбогдуулан “Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч С.Б, Ц.Х нарын 2014 оны 10 дугаар сарын 24-ний өдрийн 24/0012059 дугаартай Татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай татварын улсын байцаагчийн актыг хүчингүй болгуулах”-аар маргасан байна.

2. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2022 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 396 дугаар шийдвэрээр: Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 12 дугаар зүйлийн 12.1, 13 дугаар зүйлийн 13.1, 13.1.16, Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.1, 29.1.4, 50 дугаар зүйлийн 50.2, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 48 дугаар зүйлийн 48.6, 48.6.2, 48.6.3, 48.7 дахь хэсэгт заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч “Х” ХХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч С.Б, Ц.Х нарын 2014 оны 10 дугаар сарын 24-ний өдрийн 24/0012059 дугаартай “Татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” татварын улсын байцаагчийн актыг хүчингүй болгож болгож шийдвэрлэжээ.

3. Давж заалдах гомдлын агуулга: Хариуцагч С.Б, Ц.Х нараас дараах үндэслэлээр анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрч байна. Үүнд:

3.1. Шүүхийн шийдвэрийн Үндэслэх нь хэсгийн 1.8-д “... нэхэмжлэгч “Х” ХХК нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгэлтэй байсан тул экспортод гаргасан бүтээгдэхүүнд “0” хувиар татвар ногдуулж байгаад хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу тухайн компанийн экспортолсон бараа бүтээгдэхүүн /жонш/ нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх бараанд хамаарах болсон байна.

Мөн Үндэслэх нь хэсгийн 1.9-д “...экспортын борлуулалтын орлогод 2006 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.-д “хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа үйлчилгээнд Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна:”, 7.1.1.-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа” гэх ерөнхийлөн зохицуулсан заалтыг хэрэглэж, 2009 онд Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлогыг 344 065 600 төгрөгөөр бууруулсан зөрчилд 34 406 560 төгрөгийн нөхөн татвар, 17 203 280 төгрөгийн торгууль, 103 219 68 төгрөгийн хүү ногдох ёстой гэж үзсэн нь үндэслэлгүй байна гэж шүүх дүгнэлээ” гэжээ

“Х” ХХК нь 2009 оны Санхүүгийн болон Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайланд 344 065 000 төгрөгийн орлогыг тайлагнасан боловч Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурьдсан бараа ажил үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна”, 7.1.1-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа ажил үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна” гэж заасныг зөрчсөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй тул нөхөн ногдуулсан болно. Татварын ерөнхий газрын даргын баталсан Татварын хяналт шалгалт хийх үйл ажиллагааны журмын дагуу хөндлөнгийн мэдээлэл, хил гаалийн мэдээ, санхүү татварын анхан шатны баримтад үндэслэн шалгахад 2009 онд гаалийн мэдээгээр хилээр гаргасан бүтээгдэхүүний хөндлөнгийн мэдээлэл байхгүй, экспортод гаргасан нь нотлогдохгүй байсан учир тус компанийн борлуулалтын орлогыг дотоодод борлуулсан гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй болсон тул нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан.

Үүнийг нотлохдоо дараах зүйлүүдийг үндэслэл болгож шийдвэрлэсэн. Үүнд тухайн үед хяналт шалгалтын явцад татвар төлөгчийн зүгээс тус борлуулалтыг экспортод гаргасан талаар анхан шатны баримт авч ирээгүй, татварын мэдээллийн санд тус компанийн нэр дээр хил гаалиар Ашигт малтмал гаргасан талаар мэдээлэл байхгүй, мөн шүүхийн явцад Гаалийн ерөнхий газраас тус компанийн 2009-2013 оны гаалийн мэдээллийг гаргуулахаар хүсэлт явуулахад “архивын нэгжийн хадгалалтын хугацаа дууссан тул мэдээллийн санд байхгүй” гэсэн хариу ирүүлсэн. Гаалийн ерөнхий газрын дээрх албан бичиг нь тус компанийг гаалиар бүтээгдэхүүн гаргасан эсэхэд нотлох баримтын ач холбогдолгүй байгаа ч энэ нь татвар төлөгчийн хэлснээр бүтээгдэхүүн экспортолсон гэдгийг нотолж байгаа хэрэг биш юм.

2020 онд тус татвар төлөгчийн хүсэлтээр Нийслэлийн Татварын газрын Маргаан таслах зөвлөлийн хурлын үед татварын хяналт шалгалтын үед гаргаж өгөөгүй мөртлөө 7 жилийн дараа дээрх зөрчилтэй холбоотой нотлох баримт шинээр бүрдүүлэн өгснийг Нийслэлийн Татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөл нь “36 455 412 төгрөгийн экспортын борлуулалтын орлого нь баримтаар батлагдаж байгаа тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.7-д “экспортод гаргасан уул уурхайн болон ноос ноолуур, арьс ширээр хийсэн эцсийн бүтээгдэхүүн”, 13 дугаар зүйлийн 13.1.6-д “энэ хуулийн 12.1.7-д зааснаар бусад уул уухайн бүтээгдэхүүн гэсэн заалтыг үндэслэн 36 455 412 төгрөгийн орлогыг баримтаар нотлогдсон тул хүчингүй болгож, үлдэх 307 610 188 төгрөгийн орлого нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын чөлөөлөгдөх орлого болох нь нотлогдохгүй байх 30 761 018 80 төгрөгийг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

Шүүгч шийдвэр гаргахдаа татвар төлөгчөөс гаргаж өгсөн анхан шатны баримтыг үнэлэхдээ үнийн дүнг тооцоололгүйгээр, тус баримтууд нь маргаан бүхий актын тооцооллын дүнд хүрэхгүй /дутуу/ байсаар байтал нэхэмжлэгчийн хүсэлтийг хангаж 2009 оны татварын өрийг бүхэлд нь хүчингүй болгосон нь нотлох баримтад үндэслэж шийдвэр гаргаагүй, “баримт авчирсан” гэж үзэн бүхэлд нь хүчингүй болгосон нь ямар ч тооцоолол хийлгүйгээр, өнгөц дүгнэлт, анхан шатны баримтыг үнэлэлгүйгээр үндэслэлгүй шийдвэр гаргасан байна.

Шүүхийн шийдвэрийн Үндэслэх нь 2.1-2.6-д “Х” ХХК-ийн 2010-2013 онуудад Дорноговь аймгийн Айраг сум дахь ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн гэрчилгээтэй өөрийн эдэлбэр газраас олборлолт хийгээгүй байтал татварын улсын байцаагч нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулахдаа “газар дээр нь очиж үзэх, Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газраас лавлагаа авсангүй” зэргээр ... хяналт шалгалтыг бүрэн гүйцэт хийлгүйгээр акт тогтоосон, шалгалтыг дутуу хийсэн гэж үзэж нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж шийдвэрлэсэн нь хэтэрхий нэг талыг барьсан шийдвэр болсон байна.

Учир нь тус компанийн Дорноговь аймгийн Татварын хэлтэст Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн тайланг 2009, 2010, 2011, 2012, 2013 онуудад тушааж 98 000 000 төгрөгийг тушаасан.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.21-д “тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч гэж энэ хуулийн дагуу эрэх, хайх, ашиглах эрх авсан эсхүл түүнийг энэ хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу шилжүүлэн авсан хуулийн этгээдийг” хэлнэ гэж заасан тул тус “Х” ХХК нь хуулийн дагуу Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч болно.

Мөн нэхэмжлэгч талын дурдсанчлан “бичил уурхай эрхлэгчдээс жонш худалдан авч, дамжин борлуулалт хийсэн гэж” байгаа нь тухайн компанийн эзэмшиж буй дансны хуулга, санхүүгийн анхан шатны баримтаар нотлогдохгүй, шүүх хуралдааны явцад нэхэмжлэгч тал иргэдээс авахдаа компанийн нэрээр аваагүй, хувиараа жонш борлуулж байгаа иргэдээс худалдан авалт хийхдээ компанийн нэрээр болон компанийн дансаар худалдан авалтын төлбөр хийгээгүй, иргэний нэрээр гарсан гэж тайлбарлаж байсан, мөн бүрдүүлсэн санхүүгийн анхан шатны баримтууд нь компанийн нэр дээр биш байгааг хавтаст хэргийн нотлох баримтаас бүрэн харж болно. Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд анхан шатны баримт Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.3-д ““анхан шатны баримт” гэж ажил, гүйлгээ гарсныг нотолж бүрдүүлдэг гэрээ, нэхэмжлэх, төлбөр төлсөн баримт болон бусад нотолгоог” хэлнэ. Энэ компанийн хувьд дээрх худалдаж авсан гэдэг нь нотлогдохгүй байхад анхан шатны баримтыг шүүх үнэлж, дүгнэж чадаагүй байна. Засаг даргын тодорхойлолт зэрэг нь дээрх үйл явдлыг гэрчлэн татварын ногдол тодорхойлох анхан шатны баримт хуулиараа биш юм.

Тус хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-д “Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь уурхайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүх төрлийн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг улсын төсөвт төлнө” гэж заасан байдаг ба хяналт шалгалтын явцад санхүү татварын тайлан, Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас ирүүлсэн гаалийн мэдээ, 2011 онд экспортод гаргасан 9,760.68 тонн жоншны гаалийн үнэлгээг 1 980 562 мянган төгрөг, 2012 онд экспортод гаргасан 5,709.70 тонн жоншны гаалийн үнэлгээг 2 323 631 40 мянган төгрөгөөр тооцсон нь Татварын албаны хөндлөнгийн мэдээллийн сан дахь Гаалийн мэдээгээр нотлогдсон байдаг.

Мөн татвар төлөгчөөс ирүүлсэн 2011 оны “Жонш худалдах, худалдан авах”-аар байгуулсан “Хятад улсын Тяньжин Стеюань Минериалс” компанийн 05/01/11, ПКФ Юго восточный проект ЛТД компанийн 002/11, 000 Сибирьстрой монтаж-Н” FL 01/12, UAB “Edilaris” компанийн, 2013 оны Хятад улсын “Санша” компанийн гэрээнүүдийг үзэхэд экспортод гаргасан нь нотлогдож байна. Мөн энэ үйл ажиллагааг эрхэлсэн талаар Дорноговь аймгийн Татварын хэлтэст холбогдох тайлангаа өгсөн, орон нутгийн хандив өгсөн гэх татвар төлөгчийн мэдүүлэг, тухайн үед хяналт шалгалтын баримтаар ирсэн тус компанийг үйл ажиллагааг явуулахтай холбоотой банкны зээлийн гэрээ, тоног төхөөрөмж түрээсэлсэн түрээсийн гэрээ, санхүүгийн тайлан дээр дээрх хөрөнгүүдийг бүртгэж тусгасан зэрэг нь тус компани үйл ажиллагаа явуулсан нь нотлогдож байна.

Гэтэл шүүгч Татварын хяналт шалгалтын явцад “Х” ХХК ашигт малтмал ашиглах экспортлох үйл ажиллагаа явуулж, гаалиар бүтээгдэхүүн гаргасан Гаалийн мэдээ, гадаад орнуудын хуулийн этгээдтэй байгуулсан гэрээгээр нотлогдож, Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлсөн нь хангалттай нотлох баримтаар нотлогдсоор байтал “газар дээр нь очиж үзээгүй” гэх үндэслэлээр татвар төлөгчийг үйл ажиллагаа явуулаагүй гэж үзэн шийдвэр гаргасан нь үндэслэлгүй шийдвэр болсон байна.

Иймд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2022 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 396 дугаар шийдвэрийг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.

 

ХЯНАВАЛ:

 

1. Давж заалдах шатны шүүхээс Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 118 дугаар зүйлийн 118.3 дахь хэсэгт зааснаар анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хариуцагч нарын давж заалдах гомдлын хүрээнд хянав.

2. Анхан шатны шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх хуулийн шаардлагыг хангаагүй байх тул хүчингүй болгож шийдвэрлэлээ.

3. Давж заалдах шатны шүүх хариуцагч нарын давж заалдах гомдлыг дараах үндэслэлээр хангаж шийдвэрлэв.

3.1. Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн даргын 2014 оны 02 дугаар сарын 06-ны өдрийн 24140200091 дугаар Татварын хяналт шалгалт хийх томилолтын дагуу татварын улсын байцаагч С.О, Ц.Х, С.Б нар “Х” ХХК-ийн 2009 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтөд төлөвлөгөөт шалгалтыг явуулжээ.

3.2. Маргаан бүхий 2014 оны 10 дугаар сарын 24-ний өдрийн 24/0012059 дугаар Татварын улсын байцаагчийн актаар 6 637 933 805 төгрөгийн зөрчилд 400 599 773 20 төгрөгийн нөхөн татвар, 140 565 595 87 төгрөгийн торгууль, 114 644 015 60 төгрөгийн алданги, 103 219 70 төгрөгийн хүү нийт 655 912 604 35 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан байна.

3.3. Нэхэмжлэгч “Х” ХХК-иас дээрх актыг эс зөвшөөрч Нийслэлийн Татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргасан байх бөгөөд Нийслэлийн Татварын газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлийн 2020 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн 93 дугаар тогтоолоор татварын улсын байцаагч нарын 2014 оны 10 дугаар сарын 24-ны өдрийн 240012059 дүгээр актад өөрчлөлт оруулж, 1 120 192 871 төгрөгийн зөрчилд ногдох 112 019 287 10 төгрөгийн нөхөн татвар,       34 334 894 30 төгрөгийн торгууль, 19 563 515 40 төгрөгийн алданги, 10 936 60 төгрөгийн хүү, нийт 165 928 633,40 төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгож,                        5 517 800 934 төгрөгийн зөрчилд ногдуулсан 106 230 701 50 төгрөгийн торгууль,      95 080 500 20 төгрөгийн алданги, 92 283 10 төгрөгийн хүү, нийт 201 403 484,80 төгрөгийн төлбөрийг өршөөлийн тухай хуулийн үйлчлэлд хамруулан чөлөөлж,            5 463 999 534 төгрөгийн зөрчилд ногдох 288 580 486 10 төгрөгийн нөхөн татварыг төлүүлэхээр тогтоожээ.

3.4. “Х” ХХК-ийн 2009 онд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлогыг 344 065 600 төгрөгөөр бууруулсан зөрчилд 34 406 560 төгрөгийн нөхөн татвар, 17 203 280 төгрөгийн торгууль, 103 219 68 төгрөгийн хүү ногдуулсныг анхан шатны шүүх үндэслэлгүй гэж дүгнэсэн нь буруу байна.

3.5. Учир нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “Экспортод гаргасан дараахь бараа, ажил, үйлчилгээний нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хувь, хэмжээ тэг хувь /”0”/-тай тэнцүү байна”, 12.1.7-д “экспортод гаргасан уул уурхайн болон ноос, ноолуур, арьс, ширээр хийсэн эцсийн бүтээгдэхүүн”, 13 дугаар зүйлийн 13.1-д “Дараахь барааг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлнө:”, 13.1.16-д “энэ хуулийн 12.1.7-д зааснаас бусад уул уурхайн бүтээгдэхүүн” гэж тус тус заажээ.

3.6. Тодруулбал, нэхэмжлэгч компанийн экспортолсон бараа бүтээгдэхүүн болох жоншны тухайд нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөхөөр байх ба хариуцагч нарын зүгээс зөвхөн хяналт шалгалтын жилд хамаарч буй 2009 оны тухайд “гаалийн мэдээгээр экспортод гаргасан нь нотлогдохгүй байсан учир дотоодод борлуулсан гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй. 2010-2013 онуудад экспортод гаргасан жоншны мэдээлэл баримтаар нотлогдож байгаа тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.7, 13 дугаар зүйлийн 13.1.16-д заасныг тус тус үндэслэн экспортод гаргасан жоншны борлуулалтыг чөлөөлсөн талаар тайлбарласан” байна.

3.7. Гэтэл анхан шатны шүүхээс “... нэхэмжлэгч “Х” ХХК нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгэлтэй байсан тул экспортод гаргасан бүтээгдэхүүнд “0” хувиар татвар ногдуулж байгаад хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу тухайн компанийн экспортолсон бараа бүтээгдэхүүн /жонш/ нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх бараанд хамаарах болсон байна. Гэтэл хариуцагч нар маргаан бүхий 24/0012059 дугаартай актыг гаргахдаа дээрх нөхцөл байдлыг анхаарахгүйгээр жоншны экспортын орлогод 2006 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1 дэх хэсэгт “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна:”, мөн зүйлийн 7.1.1 дэх заалтад “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа;” гэх ерөнхийлөн зохицуулсан заалтыг хэрэглэж, 2009 онд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлогыг 344,065,600.00 төгрөгөөр бууруулсан зөрчилд 34,406,560.00 төгрөгийн нөхөн татвар, 17,203,280.00 төгрөгийн торгууль, 103,219.68 төгрөгийн хүү ногдох ёстой гэж үзсэн нь үндэслэлгүй” гэж дүгнэсэн нь буруу болжээ.

3.8. Өөрөөр хэлбэл, 2009 онд жонш экспортолсон нь гаалийн мэдээ, хилээр гаргасан бүтээгдэхүүний хөндлөнгийн мэдээлэл зэргээр нотлогдохгүй байгаа боловч Нийслэлийн татварын газрын дэргэдэх маргаан таслах зөвлөлд бүрдүүлэн өгсөн баримтыг хүлээн авч, жоншны зарим хэсгийг экспортолсон гэсэн дүгнэлт хийн актаар тогтоосон төлбөрийг бууруулан тооцсон нь үндэслэлтэй.

3.9. Харин татварын хяналт шалгалтын явцад нэхэмжлэгч нь өөрт байсан нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтууд болон холбогдох бусад баримтуудаа гарган өгөөгүй байсан энэ тохиолдолд холбогдох зөрчилд нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулсан хариуцагч нарыг буруутгах үндэслэлгүй болохыг тэмдэглэв.

3.10. Мөн нэхэмжлэгч “Х” ХХК нь Дорноговь аймгийн Айраг сумын нутаг дэвсгэрт ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэшдэг бөгөөд өөрийн эзэмшлийн талбайд олборлолтын үйл ажиллагаа явуулаагүй болохыг Дорноговь аймгийн Аймаг сумын Засаг даргын Тамгын газрын тодорхойлолтоор нотлогдож байгаа. Өөрөөр хэлбэл, уурхайн олборлолт хийгээгүй тул ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөх үүрэг үүсээгүй гэх нэхэмжлэгчийн тайлбар үндэслэлгүй.

3.11. Учир нь хавтаст хэрэгт авагдсан баримтуудаас үзэхэд нэхэмжлэгч компани бичил уурхай эрхлэгчдээс жонш худалдан авсныг нотлох нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримт, жонш худалдах, худалдан авах гэрээ байхгүй төдийгүй “Х” компанийн дансаар орлого, зарлагын гүйлгээ хийгээгүй атлаа жонш экспортолсон нөхцөл байдал тогтоогджээ. Нэхэмжлэгч хэдийгээр Б.Саранчулуун, Ч.Оюунгэрэл нарын шилжүүлгийн баримтуудыг гарган өгсөн байх боловч эдгээр нь “Х” ХХК бусдаас зөвхөн жонш худалдан авч экспортолсон гэх үйл баримтыг нотолж чадахгүй ба өөрийн талбайд олборлолт хийгээгүйг хангалттай нотлохгүй байх юм. Ашигт малтмалын тухай хулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-д “Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь уурхайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүх төрлийн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг улсын төсөвт төлнө” гэж зааснаар ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг төлөхөөр байна.

3.12. Дорноговь аймгийн Айраг сумын Засаг даргын 2020 оны 06 дугаар сарын 04-ний өдрийн 5/380 дугаар албан бичгээр “... “Х” ХХК нь 2009-2013 онд аймаг, сумаар ямар нэгэн төлөвлөгөө батлуулаагүй, гэрээ байгуулаагүй ... Тусгай зөвшөөрлийн MV-008469 тоот талбайд нь хувиараа ашигт малтмал олборлогч иргэд хууль бусаар ажиллаж байсныг Цагдаагийн байгууллагатай хамтран зогсоож байсан...” гэсэн нь нэхэмжлэгч компанийг өөрийн талбайгаас олборлолт хийгээгүйг хангалттай нотлохгүй төдийгүй, татвараас чөлөөлөх үндэслэл болохгүй.

3.13. Нэгэнт 2009-2013 онд гаалийн мэдүүлгээр бүрдүүлэлт хийсэн барааны мэдээллээр “Х” ХХК нь 2011 онд 9,790.68 тонн, 2012 онд 5,709.70 тонн, 2013 онд 6565.55 тонн /фк-45%, фк-75%, фк-80%, фк-85%, фк-92% агуулгатай/ хайлуур жоншны хүдэр экспортолсон болох нь тогтоогдож байх тул Татварын ерөнхий хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-д зааснаар ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг төлөх хууль зүйн үндэслэлтэй.

3.14. Гэтэл анхан шатны шүүх “...нэхэмжлэгч “Х” ХХК-ийг олборлолт хийсэн эсэхэд эргэлзээтэй, энэ талаарх үйл баримт маргаантай байгаа тохиолдолд хариуцагч татварын улсын байцаагч нар дээрх баримтуудыг холбогдох төрийн захиргааны байгууллагаас нотлох баримтаар гаргуулан авч, тодруулан тогтоох боломжтой байжээ”, “... хяналт шалгалт хийж буй татварын улсын байцаагч нь хяналт шалгалтад холбоотой зайлшгүй нотолбол зохих асуудлуудын талаар нөхцөл байдлыг тогтоох, ингэхдээ хамааралтай, ач холбогдолтой нотлох баримтуудыг цуглуулах, тийнхүү цуглуулахдаа хуулиар зөвшөөрсөн арга хэрэгслүүдээр буюу бичиг баримтаас гадна объектод үзлэг хийх зэрэг ажиллагааг хийх хууль зүйн бүрэн боломжтой” гэж тус тус дүгнэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэсэн нь ойлгомжгүй болжээ.

3.15. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Захиргааны хэргийн шүүх хэргийн нөхцөл байдлыг тодруулах, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нотлох баримт цуглуулах, үнэлэх ажиллагааг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй бөгөөд хэргийн оролцогчийг татан оролцуулна”, 32 дугаар зүйлийн 32.1-д “Хэргийг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нотлох баримтыг цуглуулах үүргийг захиргааны хэргийн шүүх гүйцэтгэнэ”, 106 дугаар зүйлийн 106.7-д “Шүүх захиргааны байгууллага сонгох боломжийг хэрэглэхдээ хуулийн хязгаарыг хэтрүүлсэн, буруу хэрэглэсэн, эсхүл өөрт олгосон эрх хэмжээг зорилгодоо нийцээгүй байдлаар ашигласны улмаас түүний гаргасан захиргааны акт, эсхүл татгалзсан үйлдэл, эс үйлдэхүй хууль зөрчсөн эсэхийг шалгана” гэж тус тус заажээ.

3.16. Зүй нь шүүх хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой нотлох баримтыг өөрөө бүрэн цуглуулж, бодит байдлыг тогтоон, маргаан бүхий актын хууль зүйн үндэслэлд дүгнэлт хийх үүрэгтэй байтал энэ үүргээ өөрөө хэрэгжүүлэхгүйгээр хариуцагчийг буруутган нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж шийдвэрлэж буй нь шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий хуулийн шаардлагыг хангаагүй гэж үзэх үндэслэл болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Иймд дээр дурдсан үндэслэлүүдээр анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож, хариуцагч нарын давж заалдах гомдлыг хангах нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв. 

 

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.2, 121 дүгээр зүйлийн 121.1.1-д заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2022 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 396 дугаар шийдвэрийг хүчингүй болгож, Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 74 дүгээр зүйлийн 74.1, 74.1.3, 74.2, 74.3, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 47.3.2, 47.4, 47.12, 48 дугаар зүйлийн 48.9-д заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч “Х” ХХК-ийн “Баянзүрх дүүргийн татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч С.Б, Ц.Х нарын 2014 оны 10 дугаар сарын 24-ний өдрийн 24/0012059 дугаартай Татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай татварын улсын байцаагчийн актыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож, хариуцагч нарын давж заалдах гомдлыг хангасугай.

 

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-д заасны дагуу хариуцагч нараас давж заалдах гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлөгдсөн болохыг дурдсугай.

 

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.5 дахь хэсэгт зааснаар анхан болон давж заалдах шатны шүүх хуулийг зөрүүтэй хэрэглэсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ноцтой зөрчил гаргасан нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн, шүүх хуулийг Улсын дээд шүүхийн албан ёсны тайлбараас өөрөөр тайлбарлаж хэрэглэсэн гэж хэргийн оролцогч нар үзвэл магадлалыг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимд хяналтын журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

 

ШҮҮГЧ                                                                     Б.ТУНГАЛАГСАЙХАН

 

 

ШҮҮГЧ                                                                       Э.ЛХАГВАСҮРЭН

 

 

ШҮҮГЧ                                                                         Г.БИЛГҮҮН