Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч С.Отгонтуяа даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны 5 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: “Г” ХХК 

Хариуцагч: Татварын Ерөнхий газарт холбогдох

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актыг баталгаажуулахдаа манай компанийн төлсөн, нягтлан бодох бүртгэл, санхүүгийн анхан шатны баримтад тусгагдсан 3,389,105,601.20 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүнг нэмэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоож, уг актын хасагдах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүн дээр дурдсан төгрөгийг нэмж бичихийг хариуцагчид даалгах, 

Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орллого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актын 2 дугаар хавсралтын 2009.11.01-2012.12.31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд нөхөн татварт 3,421,897,564 төгрөг ноогдуулсан хсгийг хүчингүй болгуулах” шаардлага бүхий захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч М.Б, Д.Н, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Н.М, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргаар Б.Э нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэжлэгчийн өмгөөлөгч Н.Мөнгөнтуяа шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар, дүгнэлтдээ: Нэхэмжлэгч “Г” ХХК нь 2007 онд Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлсэн, ашигт малтмалын хайгуул, ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхэлдэг хуулийн этгээд юм. 2007-2013 оны хооронд ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт, худалдан авалт хийсэн байдаг. Тус компани нь 2007 оны 06 дугаар сарын 01-ны өдрөөс 2009 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртэлх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийн буцаалтаа 2009 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 2009/88 тоот актын дагуу буцаан авч байсан. Энэ хугацаанаас хойших хугацаа буюу 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хойших нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийн буцаалтаа авахаар харъяа татварын хэлтэс болох Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтэст 2012 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдөр хандсан. Гэтэл уг шалгалтын ажиллагаа сунжирч эцэслэн шийдвэрлэгдэхгүй явсаар Татварын ерөнхий газрын хяналт шалгалтын тасгийн даргын 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдрийн удирдамжийн дагуу тухайн компанийн 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртэл хугацааны нэмэгдсэн өртгийн тайлангийн мэдэгдэл баталгаажуулах, хяналт шалгалт хийгдсэн байдаг. Уг шалгалтын дүнд 2018 ны 05 дугаар сарын 23-ны өдөр 211800016 тоот Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан актыг мэдэгдсэн. Нэхэмжлэгчийн зүгээс тус актыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Маргаан бүхий актаар татвар төлөгчийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлангаар тодорхойлсон илүү төлөлтийг дараах байдлаар бууруулсан байдаг. Үүнд:

1. Хайгуулын болон ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулж худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх ёстой татвараас хасч тооцсон зөрчил гаргасан гээд уг зөрчилд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 10% буюу 3 389 105 601 төгрөгийн нөхөн татвар  ногдуулах ёстой гэж үзэн улмаар татвар төлөгчийн тайлагнасан дүнгээс хасч тооцсон. 

2. Суудлын автомашин, түүний эд анги, сэлбэгт төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх албан татвараас хасахгүй байх ёстой байхад хасч тооцсон гэж 61 718 081 төгрөгийг хассан байна. 

3. Хувьдаа болон ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулж авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлсөн албан татвараас хасч тооцсон зөрчил үйлдсэн гэж 15 270 143 төгрөг, нийт 3 466 093 826 төгрөгийг татвар төлөгчийн тодорхойлсон буцаан авах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үнийн дүнгээс хасч тооцсон. Уг актыг зарим хэсгийг нэхэмжлэгчийн зүгээс дараах байдлаар хууль бус гэж үзэж байна. Үүнд: 

Маргаан бүхий актаар 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд хамаарах НӨАТ-ын тайланд шалгалт хийсэн. Тухайн үед 2006 оны 06 дугаар сарын 29-ний өдрийн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль үйлчилж байсан. Уг хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4 дэх хэсэгт “Дараах бараа, ажил, үйлчилгээг импортлох, худалдаж авахад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг худалдан авагчийн төлөх уг албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй”, 14.4.1 дэх хэсэгт “суудлын автомашин, түүний эд анги, сэлбэг”, 14.4.2 дахь хэсэгт “хувийн болон ажиллагчдын хэрэгцээнд зориулан худалдаж авсан бараа, үйлчилгээ” гэж тус тус заасан байна. Гэтэл 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилж ирсэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.5 дахь хэсэгт “...хайгуулын болон ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулж импортоор оруулсан болон худалдан авсан бараа ажил үйлчилгээг...” гэж нэмэгдсэн. Тэгэхээр шинэ Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль үйлчилж эхлэхээс өмнө Татварын алба уул уурхайн компаниудын хайгуулын болон ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулж худалдан авсан бараа ажил үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг төсөвт төлөх дүнгээс хасч тооцон түүнийгээ баталгаажуулан буцаан олгох тухай шийдвэрийг гаргадаг байсан. Үүнийг нотолгоо нь нэхэмжлэгч компани нь дээр дурдсан 2007 оны 06 дугаар сарын 04-ний өдрөөс 2009 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдөр хүртлэх хугацааны НӨАТ-ын тайлангаар тодорхойлсон илүү төлөлтөө 2009 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 200988 тоот Татварын ерөнхий газрын улсын байцаагчийн актаар буцаан авч байсан тухай баримт хавтаст хэрэгт авагдсан байгаа. Гэтэл яг адил хууль үйлчилж байсан хугацааны зарим хугацаан дахь хэсгийг зөрчил гэж үзэж байгаа нь зарчимд нийцэхгүй байна. Татварын ерөнхий газар нь хуулийг нэг мөр тайлбарлан таниулах үүрэгтэй байтал нэг хуулийг хоёр өөрөөр тайлбарлаж байгаа нь үндэслэлгүй байна. Татварын эрх зүйн харилцаанд татвар төлөгч нь өөрөө орлого, зарлага, ногдлоо тайлангаараа тодорхойлдог. Тухайн тайланг Татварын алба хүлээн авч баталгаажуулдаг системтэй. Нэхэмжлэгчийн хувьд нэмэгдсэн өртгийн албан татвараа сар бүр гаргаж баталгаажуулаад түүнийг нь Татварын алба хүлээн авч баталгаажуулдаг байсан. Мөн байгууллагын ажилд зориулж худалдаж авсан бараа ажил үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг урьд нь буцаан авсан олгосон байдаг. Гэтэл маргаан бүхий актаар буцаан авах НӨАТ-ын дүн дээрх шалтгаанаар нэмэгдэхгүй байгаа нь хууль бус эс үйлдэхүй байна гэж үзэж нэхэмжлэлийн нэгдүгээр шаардлагаа гаргасан. 

Мөн хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотойгоор нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан. Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1 дэх хэсэгт “...Татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил байх бөгөөд Монгол Улсын Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа татварын хууль тогтоомжид хамаарахгүй” , 11 дүгээр зүйлийн 11.3.2 дахь хэсэгт “...тайланг сар, улирал бүр гаргаж татвар төлөхөөр хуульд заасан татварын төрлийн хувьд тухайн жилийн 12 дугаар сарын буюу жилийн эцсийн татварын тайлан гаргаж, татвараа төлж дууссан байх ёстой өдрийн дараагийн ажлын өдрөөс” гэж тус тус заасан байна. Татвар төлөгч нь сар бүр тайлангаа гаргаж, тайлагнадаг. Энэ талаар Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1 дэх хэсэгт “... дараа сарын 10-ны өдрийн дотор тайлангаа тушааж, албан татвараа төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлнэ” гэж заасан байгаа. 2009 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2010 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс, 2010 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2011 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс, 2011 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2012 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс, 2012 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2013 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс 2013 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацааг 2014 оны 01 дүгээр сарын 13-ны өдрөөс эхлэн тооцохоор байгаа. Үүнээс дүгнэж үзвэл 2009-2012 онуудын хөөн хэлэлцэх хугацааг 5 жилээр тоолоход 2015 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөс 2018 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрөөр шатлан дуусгавар болсон байна. Харин 2013 оны татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа 2019 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдөр дуусгавар болохоор байгаа учраас 2013-2015 онуудын хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтрээгүй байна. Маргаан бүхий акт нь 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдөр үйлдэгдсэн бөгөөд, энэхүү актаар 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртлэх хугацааны нэхэмжлэгч компанийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын төлөлт, ногдуулалт, тайланд шалгалт хийж улмаар 34 660 938 270 төгрөгийн зөрчилд 3 466 093 827 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулсан байна. Үүний 3 407 694 738 төгрөгийн нөхөн татвар нь 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл хугацааны буюу Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1 дэх хэсэгт зааснаар хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан онуудад хамаарч байна. Хөөн хэлэлцэх хугацаанд хамаарч байгаа 3 407 694 738 төгрөг нь задрахдаа сууплын автомашин түүний эд анги, сэлбэгт зориулан 60 668 646 төгрөгийн НӨАТ-ыг хассан. Хувьдаа болон ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулж бараа ажил үйлчилгээнд зориулж 11 717 382 төгрөгийн НӨАТ-ыг хассан. Хайгуулын ажил болон ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулж худалдан авсан бараа ажил үйлчилгээнд 3 335 578 711 төгрөгийг төсөвт төлөх ёстой байсан татвараас хассан зөрчил гаргасан байна гэж үзэж акт тавьсан. 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл хугацаанд буюу хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрөөгүй үеийн үнийн дүн бол 58 129 089 төгрөгийн нөхөн төлбөр ногдуулсныг нэхэмжлэгчийн зүгээс хүлээн зөвшөөрч байгаа. 

Дээрх байдлаар ногдуулсан албан татварын дүнгээр  “Гобикоул энд энержи” ХХК-ийн илүү төлсөн албан татварын дүнг бууруулсан байна. Хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн байхад Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийг зөрчиж нөхөн татвар ногдуулах байдлаар буцаан авах НӨАТ-ын дүнг бууруулсан нь хууль бус байх бөгөөд нэхэмжлэгчийн хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн байхад нөхөн татвар хүлээхгүй байх хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн байх тул маргаан бүхий актын 2 дугаар хавсралтын 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2012 ны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл хугацаанд нөхөн татварт ногдуулсан 3 407 964 738 төгрөгийг хүчингүй болгож өгнө үү гэж нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлсэн байгаа. 

Маргаан бүхий акт дээр бусад гэсэн мөрийг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр 14.4 дэх хэсэгт буюу татвар төлөгчийн төсөвт төлөх ёстой татвараас хасч тооцохгүйгээр зохицуулсан бараа, ажил үйлчилгээнд зориулж нэмсэн байна. Хариуцагчийн төлөөлөгчийн тайлбарлаж байгаагаар хасах талаар заагаагүй учир акт дээр бусад гэж оруулаад хасч тооцдог гэсэн. Тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4 дэх хэсэгт “бусад” гэсэн зүйл байхгүй. Үүнээс үзэхэд хуулиар тогтоосон татвар төлөгчийн эрхийг хязгаарласан. Бусад гэх хэсэгт 3 389 105 601 000 төгрөгийг нэмж бичээд татвар төлөгчийн тодорхойлсон илүү төлсөн мөнгөнөөс хасч тооцсон нь хууль бус байна. Хасах ёстой байсан зүйлийг хасаагүй байгаа нь хууль бус байгаа тул нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан. Хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн байхад нөхөн татвар ногдуулах байдлаар татвар төлөгчийн төлсөн дүнгээс хасч, илүү төлсөн татвараа буцаан авах эрхийг ноцтой зөрчиж байна. Нотлох баримтаас харахад хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдсан зүйл байхгүй. Нэгэнт тогтоогдсон татварын өрийг төлөхөд хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаардаггүй, нөхөн төлбөр, алданги ногдуулахад хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаардаг. Дүүргийн Татварын хэлтсийн акт нь гадагш чиглэсэн шинжгүй, саналын шинжтэй тул захиргааны акт болж чадахгүй. Тиймээс Татварын ерөнхий газраас хэдий хэмжээний эргэн төлөлтийг буцаан олгох тухай актаар тогтоодог. Тус акт нь илүү төлсөн татвараа буцаан авах эрхийг зөрчиж байгаа учир тус акттай холбоотой нэхэмжлэл гаргасан. Үйл ажиллагаандаа зориулж зам тавих, ажилчдын байр барих зэрэг ажлыг гүйцэтгэхийн тулд бараа ажил үйлчилгээ худалдан авсан. Гэтэл хуульд заагаагүй байдлаар хайгуулын ажилд хамааруулж бусад гэсэн байдлаар хассанд гомдолтой байна. Иймд нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж өгнө үү гэв. 

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч М.Баярманла нь шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдөр миний бие маргаан бүхий захиргааны актыг хүлээж авсан. 2006 онд хэрэгжиж байсан хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1 дэх хэсэгт заасан үйлчлэлд багтах үйлдвэрлэл үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн албан татвараас хасч тооцох ёстой байсныг шалгалт хийхдээ 2015 оны хуулийг баримтлан хасч тооцоогүй. 2009-2015 онуудын үйл ажиллагаанд 2015 оны Татварын ерөнхий хуулийг хэрэглэсэн нь үндэслэлгүй гэж үзэж байна.   

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б шүүхэд бичгээр болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: Татварын ерөнхий газрын Улсын төсөв орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нар 2018 ны 05 дугаар сарын 23-ны өдөр 211800016 тоот актыг үйлдсэн. Нэхэмжлэгч 2 дугаар хавсралтыг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан. Өмнө нь Татварын ерөнхий газрын эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоолгох тухай нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан байдаг. Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтэстэй харьцдаг, тус компани нь хайгуул, ашиглалтын үйл ажиллагаа эрхэлдэг ба 2862468 тоот регистрийн дугаартай. 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд татварын хяналт шалгалт хийх 21180200053 дугаартай томилолтын дагуу Улсын төсөв орлогө хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ё.Э, Б.У, Ц.О нар нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийг баталгаажуулах шалгалт хийсэн. 

“Г” ХХК нь шалгалтын хугацаанд зөвхөн орон нутгийн хэрэгцээнд зориулан олборлолт хийсэн байсан. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн экспортын үйл ажиллагаа хийсэн гэж харагдахгүй байсан. Говь-Алтай аймгийн Чандмана сум болон Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумдуудад ашигт малтмал ашиглалтын MV00905, MV 77965, MV12728, MV14217, MV17057, MV17060, MV17061, MV17062, MV17438 ашиглалтын лицензтэй бөгөөд орон нутгийн өвлийн бэлтгэлд зориулж багахан хэмжээний олборлолт хийсэн байсан. Шалгалтаар тус ХХК-нь хайгуул хийхтэй холбогдон гарсан зардал болох 3,389,105,601.20 төгрөг, суудлын эд анги түүний сэлбэгт төлсөн 61,718,081.04 төгрөг, хувьдаа болон ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулж авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн 15 270 143.97 төгрөг нийт 3 389 105 601.20 төгрөгийг төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцсон нь Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлд “Иргэн хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойших хугацаанд энэ хуулийн 7,8,11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцно”, 14.1.1 “үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн”; 14.1.2 “худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар өөрөө шууд импортолсон бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн...” гэж заасан нь тухайн компани хайгуулынхаа үр дүнг үнэлэн ашиглалт хийгдээгүй, тухайн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үйл ажил эхлээгүй тохиолдолд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14.1 дэх заалтыг хэрэгжүүлэх боломжгүй гэж үзэн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үлдэгдлийг орон нутгийн хэрэгцээнд зориулан олборлохтой холбогдон гарсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлт болох 170 852 560.89 төгрөгийг буцаан олгохоор баталгаажуулсан. 

Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.1 дэх хэсэгт “...Маргаан таслах зөвлөл нь татварын акт, дүгнэлттэй холбоотойгоор татварын алба, татвар төлөгчийн хооронд үүссэн маргааныг зөвхөн татвар төлөгчийн гомдлоор хянан хэлэлцэнэ”, 72 дугаар зүйлийн 72.1.3 дахь хэсэгт “...татварын улсын байцаагчийн шийдвэртэй холбоотой гомдлыг тухайн байцаагчийн шууд харьяалах татварын албаны дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд” гэж тус тус заасан. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1 дэх хэсэгт “...дээд шатны захиргааны байгууллага, эсхүл гомдлыг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрсөн бол” гэж заасан байна. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлд заасан хамтран хариуцагчаар татах нөхцөл үүссэн байгаа тул бие дааж тайлбар гаргах боломжгүй. 

Захиргааны байгууллагаас нэхэмжлэгчийн эрхийг зөрчсөн эс үйлдэхүй гаргаагүй байна гэдэг нь харагдаж байна. Энэ нь хэрэгт авагдсан нотлох баримтаас тодорхой харагдаж байна. Нэхэмжлэгчийн гаргасан гомдолд хяналт шалгалтыг 2013-2015 оноор хязгаарлаж байна. 2009 оныг оруулсангүй гэсэн. Холбогдох арга хэмжээг авч 1/100 тоот албан бичгээр дээрх хугацаагаар НӨАТ-ын баталгаажилтыг шалгах тухай мэдэгдсэн. Үүн дээр ямар нэгэн ногдуулалтын харилцаа үүсээгүй. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4..2.8 дахь хэсэгт “...хууль ёсны итгэлийг хамгаалах”, тайлбар хэсэгт Хууль ёсны итгэлийг хамгаалах зарчим гэж нийтийн эрх зүйн аливаа харилцаанд захиргааны үйл ажиллагаанд оролцогч иргэн, хуулийн этгээдэд эдийн буюу мөнгөн дүнгээр илэрхийлэгдэх эрх зүйн үр дагавар үүссэн тохиолдлыг ойлгоно. Харин энэ хуулийн 48.2-т заасан тохиолдол үүсвэл захиргааны үйл ажиллагаанд оролцогч иргэн, хуулийн этгээдийн итгэл хамгаалагдахгүй. Иргэн, хуулийн этгээдэд эерэг үр дагавар үүсэхээр байсан ч уг харилцаа дууссан бол итгэл хамгаалах зарчим хэрэглэгдэхгүй гэж заасан байна. Нэхэмжлэгчид эрх зүйн үр дагавар үүссэн үгүйг шалга гэсэн. Энэ хэсэгт яагаад хөөн хэлэлцэх хугацааг орхисон бэ гэхээр Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1 дэх хэсэгт “...Татвар нөхөн ногдуулах, алданги, торгууль ногдуулах хөөн хэлэлцэх хугацаа 5 жил байх бөгөөд Монгол Улсын Иргэний хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа татварын хууль тогтоомжид хамаарахгүй” гэж заасан байдаг. Татвар төлөгч төлсөн татвараа баталгаажуулаад төсвөөс буцааж авах харилцаа үүсэн. Татвар төлөгчийн хууль ёсны эрх ашиг хангагдах ёстой. Хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэсэн нэхэмжлэгчийн үндэслэл буруу, татвар төлөгчийн эрх ашиг хангагдах ёстой гэсэн үүднээс Татварын алба, Татварын ерөнхий газраас татварын шалгалтын удирдамжийн хугацааг өөрчилсөн. Шалгаж үзээд байцаагч бүрэн эрхийн хүрээнд акт тавьсан. Тус акт нь холбогдох хууль тогтоомжид нийцсэн. Эс үйлдэхүйтэй холбоотой буюу даалгаж байгаа нэхэмжлэлийн шаардлагатай захиргааны байгууллагын үйл ажиллагаа шууд хандсан гэж дүгнэхээр байна. Татварын газраас дээрх үнийн дүнг хүлээн зөвшөөрөх ямар ч боломж байхгүй. Төрөөс 4 тэрбум гаран төгрөг шууд гараад явах вий гэсэн эмзэглэл байна. Захиргааны ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.4 дэх хэсэгт “....үйлчилгээг нь нийтээс заавал хэрэглэдэг төрийн ба холимог өмчийн сургууль, эмнэлэг, хэвлэл мэдээлэл, харилцаа холбоо, тээвэр, эрчим хүчний зэрэг байгууллагын захиргаа” гэж заасан байна. Татварын байцаагч захиргааны байгууллагын статустай явах бүрэн боломжтой. Актыг нөхөн татварыг хүчингүй болгуулах тухай нэхэмжлэлийн шаардлагад миний зүгээс тайлбар хийхэд тохиромжгүй байгааг хэлье. Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх маргаан таслах зөвлөлд хаяглаж гомдол гаргасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл нэхэмжлэгчийн зүгээс тус маргаанд урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагаа хийгдэнэ гэдгийг анхнаасаа мэдэж байсан гэж дүгнэхээр байна. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү гэв. 

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Нэхэмжлэгчээс Татварын Ерөнхий газарт холбогдуулан гаргасан нэхэмжлэлийн   шаардлагаа   2018   оны  11  дүгээр   сарын   27-ны  өдөр  өөрчлөн 

тодруулахдаа  

1. Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актын хасагдах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүнд 3,389,105,601.20 /гурван тэр бум гурван зуун наян есөн мянга нэг зуун таван мянга зургаан зуун нэг төгрөг, хорин мөнгө/ мөнгийг нэмэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоож, уг актын хасагдах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүн дээр 3,389, 105, 601.20 мөнгийг нэмж бичихийг хариуцагчид даалгуулах

2.Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын гаргасан 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актын 2 дугаар хавсралтын 2009.11.01-2012.12.31-ний өдрийг хүртлэх хугацаанд нөхөн татварт 3,421,897, 564 төгрөг ногдуулсан хэсгийг хүчингүй болгуулах гэжээ.

Нэг. Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын /цаашид “УТОХГ” гэх/ татварын улсын байцаагч Ё.Э, Б.У, Ц.О нарын нэхэмжлэгч “Г” ХХК-ийн 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-наас 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг санхүүгийн баримтад үндэслэн шалган, баталгаажуулсан 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актаар 

-суудлын автомашин, түүний эд анги сэлбэгт төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар /цаашид “НӨАТ” гэх/ 66,071,678.70 төгрөг, хувьдаа болон ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулж авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ 16,567,771.60 төгрөг, бусад худалдан авалтад төлсөн НӨАТ 3,389,105,601.20 төгрөгийг тус тус төсөвт төлөх татвараас хасч тооцохгүй байхаар, харин нэхэмжлэгчээс төсвөөс буцаан авах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын үлдэгдлийг 170.852.560.89 төгрөгөөр баталгаажуулсан ба энэ хэсгүүдэд нэхэмжлэгчээс маргаагүй болно.

Харин маргаан бүхий актаар хасч тооцоогүй “бусад” гэх хэсэгт бичигдсэн 3,389,105,601.20 төгрөгт  холбогдох хэсгийг эс зөвшөөрч “...НӨАТ-ыг тайлант хугацаанд ашигт малтмалын хайгуул, ашиглалтын өмнөх ажилд болон бусад зориулалтаар худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэж тайлагнасан байхад хасч тооцоогүй нь үндэслэлгүй НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-ийг зөрчсөн, хуулийн тодорхой үндэслэлгүйгээр бусад гэсэн мөр нэмж оруулан манай компанийн НӨАТ-ын буцаалтын дүнг бууруулсан” гэж, харин хариуцагчийн зүгээс “...тухайн компани хайгуулынхаа үр дүнг үнэлэн ашиглалт хийгдээгүй, тухайн бүтээгдэхүүний борлуулалтын ажил эхлээгүй тохиолдолд НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1 дэх заалтыг хэрэгжүүлэн НӨАТ-аас хасах боломжгүй” гэх агуулга бүхий тайлбарыг гарган нэхэмжлэгчийн үндэслэлийг үгүйсгэн маргаж байна.

Нэхэмжлэгчээс 3,389,105,601.20 төгрөгт холбогдох татварыг “ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын явцад үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар” гэж тайлагнасан байх ба энэ талаар нэхэмжлэгч, хариуцагч хэн аль нь маргаагүйг дурдах нь зүйтэй.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 14 дүгээр зүйлийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д “Иргэн, хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцно”, 14.1.1-д “үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн” гэж заасан байна.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д “ашигт малтмал хайх” гэж эрдсийн хуримтлалын байршил, тоо хэмжээг нарийвчлан тогтоох зорилгоор газрын гадаргуу, түүний хэвлийд геологи, хайгуулын судалгаа хийж, түүний нөөц, баялгийг ашиглах боломжийг судлан техник, эдийн засгийн үнэлгээ хийхийг” гэж зааснаас үзвэл хайгуулын үйл ажиллагаа нь нэмүү өртгийг өөртөө шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, борлуулахад чиглэгдсэн үйлдвэрлэл, эсхүл хэрэглэгчдэд хүргэх үйлчилгээ биш, иймээс хайгуулын үйл ажиллагаа эрхлэгч нь тухайн үйл ажиллагаандаа зориулан худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнийхээ хувьд эцсийн хэрэглэгч болохоор байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1 дэх заалт нь эцсийн хэрэглэгчид хамааралгүй, харин нэмүү өртөг шингээсэн бараа, ажил үйлчилгээ эрхлэгч болон Татварын ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д “татвар төлөгчийн олсон орлогод татварын хуулиар татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг” гэж зааснаар “татвар суутгагч”-д хамааралтай заалт байна. 

Гэтэл   нэхэмжлэгч   “Г”    ХХК-ийг    хайгуулын    үйл ажиллагааны үр дүнд нэмүү өртөг бүтээсэн татвар ногдох бараа бусдад борлуулаагүй, ажил үйлчилгээ эрхлээгүй байх тул хайгуулын үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-ийн дагуу хасалт хийх боломжгүй юм. 

Түүнчлэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4-т “дараахь бараа, ажил, үйлчилгээнд импортлох, худалдаж авахад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг худалдан авагчийн төлөх уг албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй”, 14.1.3-т “энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд зориулж импортолсон болон худалдаж авсан бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж зааснаас үзвэл нэхэмжлэгч компаний ашиглалтын үйл ажиллагааны үр дүнд олборлосон нүүрс буюу уул уурхайн бүтээгдэхүүн нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.16-д заасан “уул уурхайн бүтээгдэхүүн” учир татвараас чөлөөлөгдөнө, эсхүл 12 дугаар зүйлийн 12.1.7-д зааснаар татваргүй байх тул хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4.3-ийн дагуу татварын хасалт хийгдэхээргүй байна, иймээс ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хасалт хийхгүй байна. 

Иймээс Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.7-д заасны дагуу “Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар импортолсон болон худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээний зарим хэсгийг нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох, үлдсэн хэсгийг нь уг татвараас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд буюу албан татвар ногдуулахгүй хэрэглээнд ашигласан бол зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд ашигласан хэсгийг нь хасч тооцно” гэсний дагуу нэхэмжлэгчийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх буюу татвар ногдуулахгүй уул уурхайн бүтээгдэхүүн бий болгоход чиглэсэн хайгуулын болон ашиглалтын үйл ажиллагаанд зориулан худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээний үнийн дүн болох 3,389,105,601.20 төгрөгийг хасаж тооцоогүй Татварын ерөнхий газрын татварын улсын байцаагч нарын гаргасан 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 дугаар акт нь хуульд нийцсэн бөгөөд нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчөөгүй байх тул “хариуцагчийн 3,389,105,601.20 төгрөгийг хасаж тооцоогүй эс үйлдэхүй хууль бус болохыг тогтоож, актын хасагдах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүнг нэмж бичихийг хариуцагчид даалгах” шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзлээ.

Хоёр. Маргаан бүхий 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актын 2 дугаар хавсралтын  2009.11.01-2012.12.31-ний өдрийг хүртлэх хугацаанд нөхөн татварт 3,421,897, 564 төгрөг ногдуулсан хэсгийг хүчингүй болгуулах шаардлагын талаар 

Нэхэмжлэгч  “Г” ХХК-иас гаргасан “2009 оны 11 дүгээр 

сарын 01-нээс 2013 оны 1 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацааг НӨАТ-ын баталгаажуулаагүй орхигдуулсан” гэх агуулга бүхий гомдлоор Татварын улсын байцаагчийн өмнө гаргасан 2017 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдрийн 210000051 тоот актыг хүчингүй болгож, нэхэмжлэгч компаний нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд 2009 оны 11 дүгээр сарын 01-нээс 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацааг хамруулан хяналт шалгалтыг хийхээр шийдвэрлэсэн болох нь нэхэмжлэгч “Г” ХХК-ийн 2017 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдрийн GD/65 , мөн 2018 оны 01 дүгээр сарын 25-ны өдрийн GD/03  дугаар албан бичиг, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын 2018 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдрийн 01/100  дугаар албан бичгээр тус тус тогтоогддог. 

Үүнээс үзвэл нэхэмжлэгч компаниас “2009 оны 11 дүгээр сарын 01-нээс 2013 оны 1 дүгээр сарын 01-ний өдрийг хүртэлх хугацааны НӨАТ-ын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулгүй, хяналт шалгалтад хамруулаагүй” гэж маргаснаар хариуцагчаас дээрх хугацааг хамруулан дахин хяналт шалгалтыг хийж маргаан бүхий 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 дугаар актыг татварын улсын байцаагч нараас гаргасан нь тогтоогдож байх ба энэ тохиолдолд нэхэмжлэгчээс “маргаан бүхий 211800016 тоот актын хавсралтаар 2009.11.01-2012.12.31-ний өдрийг хүртлэх хугацаанд нөхөн татварт 3,421,897, 564 төгрөг ногдуулсан нь хөөн хэлэлцэх хугацааг зөрчин нөхөн татвар ногдуулсан гэж маргаж байгаа нь үндэслэлгүй байна. 

Өөрөөр хэлбэл нэхэмжлэгчээс НӨАТ-ын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулах хугацааг өөрөө тодорхойлж Татварын албанд хүсэлт гаргасан байхад татварын улсын байцаагчаас дээрх хугацаанд хамаарах төлөгдөх ёстой байсан, өөрөөр хэлбэл Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д зааснаар хасалт хийж буцаан олгох үндэслэлгүй /нэхэмжлэгч өмнө нь худалдан авалтаараа төлсөн/ татварыг “нөхөн татвар” гэж тодорхойлсоныг буруутгах боломжгүй юм.

Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.2-т “Татвар, алданги, торгуулийн өрийг төлөхөд хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарахгүй”, 11.6-д “татварын хяналт шалгалтын явцад нөхөн төлүүлэхээр тогтоосон татвар болон алданги, торгуулийн хөөн хэлэлцэх хугацааг татварын улсын байцаагчийн тогтоосон акт хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн тоолно” гэж заасан байх тул нэхэмжлэгчийн энэ шаардлагыг хангах үндэслэлгүй гэж дүгнэлээ.

 

            Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.2, 106.3.14 дэх хэсгүүдэд заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

 

1. Татварын Ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.2, 11.6, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай /2006 оны/ 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1, 14.4.3, 14.7 дахь хэсгүүдэд заасныг тус тус баримтлан “Г” ХХК-ийн Татварын ерөнхий газарт холбогдуулан гаргасан “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актыг баталгаажуулахдаа манай компанийн төлсөн, нягтлан бодох бүртгэл, санхүүгийн анхан шатны баримтад тусгагдсан 3,389,105,601.20 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүнг нэмэхгүй байгаа эс үйлдэхүйг хууль бус болохыг тогтоож, уг актын хасагдах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүн дээр дурдсан төгрөгийг нэмж бичихийг хариуцагчид даалгах, 

Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орллого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2018 оны 5 дугаар сарын 23-ны өдрийн 211800016 тоот актын 2 дугаар хавсралтын 2009.11.01-2012.12.31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд нөхөн татварт 3,421,897,564 төгрөг ноогдуулсан хсгийг хүчингүй болгуулах” тухай нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй  болгосугай.

  2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1-д заасныг баримтлан нэхэмжлэгч “Г” ХХК-иас улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг улсын төсвийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3. Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д зааснаар хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нь шүүхийн шийдвэрийг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах гомдол гаргах эрхтэйг дурдсугай.

 

 

 

 

                                    ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                               С.ОТГОНТУЯА