02        15                                                                              2019/ШЦТ/39

   2021          05            20                                          2021/ШЦТ/144

 

                                   МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Хөвсгөл аймаг дахь Сум дундын эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг Ерөнхий шүүгч М.Эрдэнэ-Очир даргалж,

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Ө.Цэрэнпагма,

Улсын яллагч М.Берикбол,

Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч Б.Ганчимэг,

Шүүгдэгч Л.Д- нарыг оролцуулан тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар Хөвсгөл аймгийн Прокурорын газрын хяналтын прокуророос Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн Л.Д-ид холбогдох эрүүгийн 2138000000050 дугаартай хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүгдэгчийн биеийн байцаалт:  

Монгол Улсын иргэн, Л.Д.

Шүүгдэгч Л.Д- нь Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын 2 дугаар багийн нутаг “Айлгалт” гэх газрын ойгоос 2020 оны 03 дугаар сарын 10-ны үед 5 метрийн урттай, 4.2 метр куб модыг зөвшөөрөлгүйгээр бэлтгэж, 2020 оны 09 дүгээр сарын сүүлээр гарал үүслийн гэрчилгээгүйгээр тээвэрлэсэн гэмт хэргийг үйлдсэнд холбогджээ. /Прокурорын яллах дүгнэлтэд бичигдсэнээр/

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Шүүгдэгчийн гэм буруугийн талаар:

Шүүгдэгч Л.Д- нь шунахайн сэдэлтээр өөрийн худалдаж авсан байшингийн торхонд мод нэмж бэлтгэх зорилгоор 2020 оны 03 дугаар сарын 10-ны үед Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын 2 дугаар багийн нутаг “Айлгалт” гэх газрын ойгоос зөвшөөрөлгүйгээр 10 ширхэг нойтон шинэс мод унагааж, 5 метрийн урттай, 4.2 метр куб мод бэлтгэж, 2020 оны 09 дүгээр сарын сүүлээр өөрийн төрсөн дүү Л.Д-ын өмчлөлийн “Isuzu ELP” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслээр гарал үүслийн гэрчилгээгүйгээр Мөрөн сум руу тээвэрлэж, “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн байна.   

Шүүгдэгчийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай болох нь хэрэгт авагдсан нотлох баримтууд болох:

• Гэмт хэргийн талаарх гомдол, мэдээлэл хүлээн авсан тэмдэглэл /хх-ийн 3 дугаар хуудас/,
• Хэргийн газрын үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /хх-ийн 5-6 дүгээр хуудас/,
• Модонд үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /хх-ийн 7-10 дугаар хуудас/,
• 4.2 куб/метр нойтон шинэс модыг Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын Засаг даргын Тамгын газрын хашаанд битүүмжилж, Бүрэнтогтох сумын байгаль хамгаалагч Б.П-д хадгалах, хамгаалах үүргийг хүлээлгэсэн тухай тэмдэглэл, прокурорын тогтоол /хх-ийн 12-14 дүгээр хуудас/,
• Эд мөрийн баримтаар БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн 1 ширхэг моторт хөрөөг хураан авсан тэмдэглэл /хх-ийн 18-19 дүгээр хуудас/,
• Хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч Б.П-гийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”.. би 2020 оны 09 дүгээр сарын 25-ны орчим байхаа тус сумын байгаль орчны улсын байцаагч У-, байгаль хамгаалагч Д.Г-, Н.Ц- нарын хамт эргүүл хяналт шалгалтаар Бүрэнтогтох сумын Бүрэнхаан 2 дугаар багийн нутаг “Айлгант” гэх газарт явж байхад ууланд 10 гаруй босоо нойтон мод унагааж тайрсан байдалтай байсан.Уг модыг тус багийн иргэн Л.Д- нь хууль бусаар бэлтгэсэн байсныг олж тогтоож хяналт шалгалт хийсэн. Тэгээд 2020 оны 10 дугаар сарын сүүлээр иргэн Л.Д-ийн бэлтгэсэн гэх модыг дахин очиж үзэхэд мод бэлтгэсэн газраа байсан мод нь байхгүй тээвэрлээд аваад явсан байдалтай байсан тул сумын хэсгийн төлөөлөгчдөд мэдэгдэж хамтарсан хяналт шалгалт хийж Л.Д-ийн хууль бусаар бэлтгэсэн гэх модыг Мөрөн сумын ... тоот хашаанд буулгасан байсныг олж тогтоож уг модонд хэмжилт хийхэд гол хувааж зүссэн 28 ширхэг мод байсан тул Мөрөн сумаас Бүрэнтогтох сум руу тээвэрлэж Засаг даргын тамгын газрын хашаанд буулгаж нярав ажилтай Г.С-д хүлээлгэн өгсөн. ..Би гомдолтой байна. Миний хариуцан ажиллаж байгаа газарт зохих зөвшөөрөл авалгүй хууль бусаар мод бэлтгэж аймгийн төв рүү тээвэрлэсэн байсан. ..Экологи эдийн засгийн үнэлгээгээр гарсан хохирлыг орон нутгийн орлогын дансанд тушаалгаж өгнө үү” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 23-24, 26 дугаар хуудас/,
•  Гэрч Д.Г-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “..Бүрэнтогтох сумын Бүрэнхаан баг нь байгаль хамгаалагч Б.П-гийн хариуцсан нутаг дэвсгэр юм. Тэгээд Б.П- “Айлгант” гэх газарт мод унагааж бэлдсэн гэх мэдээлэл байгаа түүнийг очиж үзье гэж хэлээд бид дөрөв уг газар луу явсан. Тэгээд тус багийн нутаг “Айлгант” гэх газар очоод би Ц-тай, Б.П-, У-тай хоёр хоёроороо салаад мод унагааж бэлдсэн гэх газрыг хайхад Цогтсайхан бид хоёр уг модыг олж хараагүй харин Б.П- У- хоёр нөгөө модоо олсон яваад хэрэггүй машины хажууд байж байгаарай гэж модонд байхад бид хоёрт чимээ өгсөн. Тэгтэл Б.П- У- хоёр машин дээрээ ирээд мод унагааж бэлдсэн газрыг нь оллоо зургийг нь авсан 10 гаруй мод унгааж бэлдсэн байна гэсэн” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 30-31 дүгээр хуудас/,
•   Гэрч Л.Д-гийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “..2020 оны 03 дугаар сарын 10 орчим байхаа манай ах Л.Д- дүү Л.Д-ын хамт Бүрэнтогтох сумын Бүрэнхаан багийн нутаг “Айлгант” гэх газраас 5-6 мод унагааж үзүүрийг нь тайраад орхисон модыг 2020 оны 10 дугаар сарын сүүлээр байхаа Мөрөн сумын ... тоот хашаанд ачиж авчирч буулгасан. ..ах Л.Д- мод бэлтгэх зөвшөөрөл авна л гэж байсан харин яг авсан эсэх талаар надад мэдэх юм алга би ахыг мод бэлтгэх эрхийн бичиг авсан юм байна л гэж бодсон, ..ах Л.Д- , дүү Л.Д- нарыг хамт мод бэлтгэж байхыг нь хараагүй байж харсан мэтээр хамт мод бэлтгэсэн гэж мэдүүлэг өгсөн байна. Би тэр хоёрыг хамтдаа л мод бэлтгэсэн байх гэж бодож байсныг хамт бэлтгэсэн гэж мэдүүлсэн байна.Тэгсэн Л.Д- ахтай гэрчээр мэдүүлэг өгсний дараа уулзахад ганцаараа мод бэлтгэж тайрсан гэж хэлсэн. Үүнийг л залруулж хэлэх гэсэн юм” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 32, 34 дүгээр хуудас/,
• Гэрч Л.Д-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “..Л.Д- ах миний машиныг л гуйж аваад мод тээвэрлэнэ гээд явсан. Гарал үүслийн гэрчилгээгүй тээвэрлэсэн асуудлыг бол мэдэхгүй байна. ...Би мод бэлтгэх ажилд оролцоогүй. ..Isuzu ELP маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийг ахад гуйхаар нь өгч явуулсан юм. 2014 онд 14 сая төгрөгөөр худалдан авч байсан. Одоо миний өмчлөлд байдаг. Одоо дор хаяж 10.000.000 төгрөгөөр үнэлэх байх” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 36 дугаар хуудас/,
• Гэрч Б.У-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “..Байгаль хамгаалагч Б.П-гийн мэдээлэл авсны дагуу тус сумын Бүрэнхаан багийн “Айлгант” гэдэг газарт очиж үзэхэд 10 гаруй мод унагааж 8 метрээр тайрсан байдалтай мод байсан. Тухайн үед байгаль хамгаалагч Б.П- зураг дарж баримтжуулаад байсан. Хамт явсан Г-, Ц- нар бол мод унагаасан газарт очоогүй нүдээрээ үзээгүй бид 4 хоёр хоёроороо салж яваад Б.П- бид хоёр уг модыг үзэж зураг дарж аваад бид нар сумын төв рүү буцсан, ...Л.Д-ид мод бэлтгэх эрхийн бичиг байгаагүй байхаа нутаг дэвсгэр хариуцсан байгаль хамгаалагч Б.П- нь би мод бэлтгэх эрхийн бичиг олгоогүй байхад зөвшөөрөлгүй мод бэлтгэсэн асуудал миний хариуцсан газарт байгаа гэх мэдээлэл байгаа тул үүнийг хамт явж шалгах талаар надад санал тавьж бид нар Л.Д-ийн мод бэлтгэсэн гэх газарт очиж үзсэн” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 38-39 дүгээр хуудас/,
• Хөвсгөл аймгийн “Эрчимт-Идэр” сум дундын ойн ангийн инженер Р.Отгонжаргалын 2021 оны 01 дүгээр сарын 05-ны өдрийн: “Бүрэнтогтох сумын “Айлгалт” гэх газарт бэлтгэсэн гэх мод нь байшин барих зориулалтаар нойтон мод бэлтгэсэн 5 м урттай 4.2 метр куб хэмжээтэй мод болох нь тогтоогдов. 2. Уг мод нь хэрэглээний мод мөн. Уг мод бэлтгэсэн гэх газар нь 1 дүгээр мужид хамаарагдаж байна. 3. Дээрх газар нь хортон түймэрт хамрагдаагүй. 4. Айлгалт гэх газарт талбай тусгаарлалт хийгдээгүй. I дүгээр мужид хамаарагдана. 5. Мод бэлтгэсэн гэх газарт талбайн тусгаарлалт хийгдээгүй. 6. Бүрэнтогтох сумын “Айлгалт” гэх газар бэлтгэсэн модонд “Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын тушаал 2020 оны А/176 тушаалын 1 дүгээр хавсралтыг үндэслэн “Ойн сангийн нэг шоо метр модны экологи-эдийн засгийн үнэлгээ” тооцох аргачлалаар тооцсон. Л.Д-ийн бэлтгэсэн гэх мод нь нойтон шинэс мод байшин барих зориулалтаар нийт бэлтгэсэн 4.2 метр куб хэмжээтэй нойтон мод болох нь тогтоогдов. Экологи эдийн засгийн үнэлгээ “4 310 832” төгрөг” гэх дүгнэлт, бөөрөнхий модон материалын хэмжилтийн хүснэгт /хх-ийн 42-44 дүгээр хуудас/,
•    Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын Засаг даргын Тамгын газрын байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтний 15 дугаартай: “...ойн санд учруулсан нөхөн төлбөрийн нийт хэмжээ 12 932 496 төг. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 49.4.1 дэх “Ойн санд учирсан хохирлыг ойн экологи-эдийн засгийн үнэлгээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр тооцож нөхөн төлбөрийг ногдуулна” гэсэн заалтыг үндэслэн тооцов” гэх дүгнэлт /хх-ийн 49 дүгээр хуудас/,
•  “Ашид билгүүн” ХХК-ийн Хөвсгөл аймгийн Даатгалын хохирол үнэлэгчийн төлөөлөгчийн газрын үнэлгээчний 2021 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдрийн ХӨА: 1000667 дугаартай: “..Л.Д-ын эзэмшлийн ... улсын дугаартай 1996 онд үйлдвэрлэгдсэн 2007 онд Монгол улсад орж ирсэн Elf маркийн автомашины өнгө үзэмж, техникийн байдал, норм, норматив, зориулалт зэргийг харгалзан үзэж 2021 оны 02 дугаар сарын 09-ний өдрийн байдлаар зах зээлийн дундаж үнийг 8,500,000 төгрөгийн үнэтэй байгаа болохыг тодорхойлов” гэх дүгнэлт /хх-ийн 54-56 дугаар хуудас/,
• Шүүгдэгч Л.Д-ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “..Үйлдсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрч байна. ..2020 оны 03 дугаар сарын 10-ны өдөр Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын Бүрэнхан багийн нутаг Айлгант гэх газраас мод хийхээр ганцаараа явсан. Модонд очоод 6 ширхэг босоо мод огтолж унагаасан. Уг унагаасан модоо 5 метрээр тайрч нийт гол хуваасантай нийлээд 28 ширхэг модыг 2020 оны 09 дүгээр сарын 20-ны үед аймгийн төв рүү ачихаар дүү Л.Д-ын машиныг гуйж аваад нөгөө бэлтгэсэн модоо ачиж аваад Мөрөн сумын .... тоот хашаанд буулгасан. Уг модыг ачихад Л.Д- тусалсан. Би Л.Д-д гарал үүслийн эрхийн бичигтэй мод тээвэрлэж байгаа гэдгийг бол хэлж байсан. ..Л.Д- мод бэлтгэх ажилд бол оролцоогүй. Л.Д-ын машиныг л ашигласан юм. Л.Д- бол модноос бэлтгээгүй. Харин модноос л ачиж өгсөн. Л.Д-д бол мод бэлтгэх эрхийн бичиг, гарал үүслийн гэрчилгээ зэргийг авчихсан гээд хэлчихсэн юм” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 68-69, 72-73 дугаар хуудас/ болон шүүхийн хэлэлцүүлэгт мэдүүлэхдээ “...үйлдсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрч байна” гэж хариулж байсан /шүүх хуралдааны тэмдэглэлээс/ болон бусад нотлох баримтуудаар нотлогдож байна.

Шүүгдэгчийн хувийн байдлыг тогтоосон дараах баримтуудыг шүүх шинжлэн судлав. Үүнд:

• Урьд нь ял шийтгүүлж байгаагүй болохыг тодорхойлсон ял шийтгэгдсэн эсэхийг шалгах хуудас /хх-ийн 74 дүгээр хуудас/,
• Иргэний үнэмлэхний лавлагаа /хх-ийн 76 дугаар хуудас/,
• Оршин суугаа хаягийн тодорхойлолт /хх-ийн 77 дугаар хуудас/ зэрэг баримт бичиг болно.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шинжилсэн дээрх нотлох баримтууд нь энэ хэрэгт хамааралтай, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу цуглуулж бэхжүүлсэн, үгүйсгэх нотлох баримт хэрэгт байхгүйн дээр шүүгдэгч нь өөрийн гэм бурууг хүлээн зөвшөөрч, маргахгүй байгаагаар давхар нотлогдож байх тул энэ хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хангалттай, үнэн зөв гэж шүүх үнэллээ.

Энэ хэрэгт Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.2 дугаар зүйлд заасан нотолбол зохих байдлуудыг хангалттай шалгаж тодруулсан, мөрдөн байцаалтын явцад оролцогчийн хуулиар хамгаалагдсан эрхийг хассан, хязгаарласан, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан шаардлагыг зөрчсөн гэх ноцтой зөрчил тогтоогдоогүй, хуульд заасан нотолбол зохих нөхцөл байдлуудыг бүрэн гүйцэд тогтоосон гэж үзлээ.

Гэмт хэрэг гарахад шүүгдэгчийн байгаль орчин, экологийн мэдлэг дутмаг, холбогдох байгууллагаас энэ гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажил хангалтгүй хийсэн зэрэг нь дээрх гэмт хэргийг үйлдэх шалтгаан нөхцөл болсон байна.

Шүүгдэгч Л.Д- нь дээрх гэмт хэргийг ганцаараа үйлдсэн болох нь гэрчийн мэдүүлэг, хэрэгт тусгагдсан бусад нотлох баримтуудаар нотлогдож байна.

Шүүгдэгч нь Эрүүгийн хуулиар хамгаалагдсан төрийн хамгаалалтад байх ойн санд хохирол учруулан хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэргийг үйлдэж, байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулсан хор уршигт зориуд хүргэж, хууль бусаар мод бэлтгэж, тээвэрлэх гэмт хэргийг үйлдсэн нь дээрх гэмт хэргийг гэм буруугийн санаатай хэлбэртэй, төгссөн гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй юм.

Хэрэгт авагдсан баримтуудыг үндэслэн прокурорын үйлдсэн яллах дүгнэлт нь үндэслэлтэй, хэргийн зүйлчлэл тохирсон байна гэж шүүх үзлээ.

Гэмт хэргийг илрүүлэх зорилгоор хийсэн хэргийн газрын үзлэг хийсэн тэмдэглэл, эд зүйлд үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрч, шүүгдэгч нарын мэдүүлэг зэрэг нь гэмт хэрэг гарсан нөхцөл байдлыг бүрэн дүүрэн тогтооход чухал ач холбогдолтой болсон байна.

Шүүгдэгч Л.Д- нь өөрийн худалдаж авсан байшингийн торхонд мод нэмж бэлтгэх зорилгоор 2020 оны 03 дугаар сарын 10-ны үед Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын 2 дугаар багийн нутаг “Айлгалт” гэх газрын ойгоос зөвшөөрөлгүйгээр 10 ширхэг нойтон шинэс мод унагааж, 5 метрийн урттай, 4.2 метр куб мод бэлтгэж, 2020 оны 09 дүгээр сарын сүүлээр өөрийн төрсөн дүү Л.Д-ын өмчлөлийн “Isuzu ELP” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслээр гарал үүслийн гэрчилгээгүйгээр Мөрөн сум руу тээвэрлэж, ойн санд 4 310 832 төгрөгийн хохирол учруулан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн нь шунахайн сэдэлтээр, санаатайгаар дээрх гэмт хэргийг үйлдсэн байна.

Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлын хувьд: Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 4.1-т “ойн санд учирсан хохирлыг ойн экологи–эдийн засгийн үнэлгээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр” тогтоосон байх тул шүүгдэгч Л.Д-ийн үйлдсэн энэхүү гэмт хэргийн улмаас шууд учирсан үр дагавар нь байгаль орчин, экологи-эдийн засагт 12 932 496 төгрөгийн хохирол учирсан гэж шүүх дүгнэлээ.

Хөвсгөл аймгийн Прокурорын газраас “албан бланк, бичгийн цаас, хэвлэмэл хуудас”-ны үнэ 3.000  төгрөгийг эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалд тооцож /хх-ийн 65/ шүүгдэгчээс гаргуулахаар ирүүлсэн байх боловч Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 11.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн  1.1, 1.2, 1.3, 1.4 1.5-д “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардал”-ыг хуульчилсан бөгөөд эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай шууд холбогдох гарах бусад зардлыг Монгол улсын Засгийн газрын 2018 оны 05 дугаар сарын 30-ны өдрийн 161 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардлыг тооцох, санхүүжүүлэх журам”-ын 2.7-д “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 11.4 дүгээр зүйлийн 1.5-д заасан эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай шууд холбогдон гарах бусад зардалд хэргийн газар, орон байр, хүний бие, цогцост үзлэг, нэгжлэг, шинжилгээ хийх, цогцсыг оршуулсан газраас нь гаргаж шинжлэх, мөрдөн шалгах туршилт хийх, мэдүүлгийг газар дээр нь шалгах, таньж олуулах ажиллагаа явуулах, ялтныг хорих ангид очиж байцаах, дуудлагаар явахад гарсан болон эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсны үр дүнд үүссэн ажил гүйцэтгэсний хөлс, зардал багтана” гэж зааснаас үзэхэд дээрх зардал нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардал, /бусад зардал/-д тооцох боломжгүй байгааг дурдах нь зүйтэй байна.

2. Шүүгдэгчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай:

Шүүх хуралдаанаар шинжлэн судлагдаж, шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болгосон баримтуудыг үндэслэн шүүгдэгч Л.Д-ид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ Эрүүгийн хуульд заасан шударга ёсны зарчмыг баримтлан, цээрлүүлэх, дахин гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Эрүүгийн хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Энэ хуульд заасан гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон гэм буруутай хүнд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Шүүх гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд энэ хуулийн ерөнхий ангид заасан үндэслэл, журмын дагуу тусгай ангид заасан төрөл, хэмжээний дотор эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдал, эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзнэ” гэж заасныг тус тус баримтлан шүүгдэгчийг анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, шүүгдэгчийн хувийн байдал, үйлдсэн гэмт хэрэгтээ хандах хандлага, гэмт хэрэг үйлдэж учруулсан хохирлоо нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн, гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөл зэргийг тус тус харгалзан “Хууль бусаар мод бэлтгэсэн” үйлдэлд нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нь зүйтэй гэж үзлээ.

Шүүгдэгчийн хувийн байдалд шүүхийн хэлэлцүүлэгт дурдсан нотлох баримтаар тогтоогдсон нөхцөл байдал, гэмт хэрэг үйлдсэнээ хүлээн зөвшөөрсөн, гэм буруугийн талаар маргахгүй байгаа байдал, үйлдсэн гэмт хэрэг, хохирол, хор уршигт хандаж буй хандлага, шүүх хуралдаанд мэдүүлэг өгөхдөө гэмшиж байгаа зэргийг харгалзан үзсэн болно.

Шүүгдэгч Л.Д- нь урьд нь гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй болох ял шийтгэлийн лавлагаагаар тогтоогдож байна.

Шүүгдэгчийн хувьд анх удаа тохиолдлын шинжтэй нөхцөл байдлын улмаас гэмт хэрэг үйлдсэнийг эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх нөхцөл байдалд тооцов.

Шүүх шүүгдэгч Л.Д-ид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ шүүх хуралдаанд улсын яллагчаас “..600 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял оногдуулах” санал гаргасан, шүүгдэгчийн өмгөөлөгчөөс “...хохирол төлөхөө илэрхийлж байгаа, хувийн байдал зэргийг харгалзан үзэж 450 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял оногдуулж өгнө үү” гэх хүсэлтийг харгалзан шүүгдэгчид 500 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 500.000 төгрөгөөр торгох ял оногдуулах нь зүйтэй гэж үзэв.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дугаар зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Л.Д-ид оногдуулсан торгох ялыг түүний орлого олох боломжийг харгалзан 4 сарын хугацаанд хэсэгчлэн төлүүлэхээр тогтоож, шүүгдэгч нь торгох ялыг шүүхээс тогтоосон хугацаанд биелүүлээгүй бол шүүх биелэгдээгүй торгох ялын арван таван нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийг нэг хоногоор тооцож хорих ялаар солихыг мэдэгдэж байна.

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1-д зааснаар шүүгдэгч Л.Д- нь ойн санд учруулсан 4 310 832 төгрөгийг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний буюу 12 932 496 төгрөгийг нөхөн төлөх үүрэгтэйгээс шүүгдэгч Л.Д- нь иргэний нэхэмжлэгч Б.П-тэй 2021 оны 05 дугаар сарын 18-ны өдөр “2021 оны 10 дугаар сарын 20-нд 2.932.496 төгрөг, 2021 оны 12 дугаар сарын 25-нд 10.000.000 төгрөгийг тус тус графикийн дагуу төлж барагдуулахаар” эвлэрлийн гэрээ байгуулсан байх тул

Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1-д зааснаар шүүгдэгч Л.Д-оос 2021 оны 10 дугаар сарын 20-ны өдөр 2.932.496 /хоёр сая есөн зуун гучин хоёр мянга дөрвөн зуун ерэн зургаа/ төгрөгийг, 2021 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдөр 10.000.000 /арван сая/ төгрөгийг гаргуулж Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын Засаг даргын Тамгын газарт олгож,

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлого” гэж Монгол Улсад бол энэ хуулийн тусгай ангид заасан, ...гэмт хэрэг үйлдэж шууд, шууд бусаар олсон эдийн, эдийн бус хөрөнгө, түүний үнэ, түүнээс олсон ашиг, орлого, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан, ашиглахаар завдсан техник, хэрэгслийг ойлгоно”, мөн зүйлийн 3 дахь хэсэг “Хураан авсан хөрөнгө, орлогыг бусдад учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх, хэрэг шалган шийдвэрлэх ажиллагааны зардалд зарцуулна. Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлогын хэмжээ нь хохирлоос илүү гарсан тохиолдолд улсын төсөвт шилжүүлнэ”, мөн зүйлийн 5 дахь хэсэг “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлого хууль ёсны дагуу хийгдсэн хэлцлийн үндсэн дээр бусдын өмчлөлд шилжсэн бол шүүх тухайн эд зүйлийг үнэлж гэмт хэрэг үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийн хувьд ногдох, хураан авахыг хуулиар хориглоогүй хөрөнгө, орлогоос албадан гаргуулж хохирлыг төлүүлнэ...” гэж тус тус зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 4 310 832 төгрөгийн үнэлгээтэй 4.2 куб.метр хэрэглээний нойтон шинэс модыг битүүмжлэлээс чөлөөлж, хураан авч 4 310 832 төгрөгийн хохиролд оруулан тооцохыг, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан тээврийн хэрэгслийн үнэ болох 8.500.000 /найман сая таван зуун мянга/ төгрөгийг шүүгдэгчээс албадан гаргуулж  хохиролд оруулан тооцохыг тус тус Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгаж шийдвэрлэв.

Иргэний нэхэмжлэгч Б.П- мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн мэдүүлэгтээ: “..аймгийн төв ... тоотод байсан 28 ширхэг модыг 1456 ХӨВ улсын дугаартай Маяти маркийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэж ирсэн. Мод тээвэрлэж ирсэн Гомбосүрэнгийн Товуу гэх хүнд тээврийн хөлсөнд 190.000 төгрөгийг би өөрөөсөө өгч уг модыг тээвэрлэж ирсэн тул энэ мөнгийг бас төлүүлж авмаар байна” гэсэн байх боловч хэрэгт энэ талаарх нотлох баримт гаргаж өгөөгүй байх тул иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх журмаар нотлох баримтаа бүрдүүлэн шүүгдэгчээс нэхэмжлэх эрхтэйг дурдаж байна.

Шүүгдэгчийн үйлдэлд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “..гарал үүслийн гэрчилгээгүйгээр мод  ..тээвэрлэсэн” гэх шинжийг агуулж байх ба гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан “Isuzu ELP” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл нь Л.Д-ын өмчлөлийнх болох нь тээврийн хэрэгслийн лавлагаа /хх-ийн 101/, гэрч Л.Д-, Л.Д- нарын мэдүүлэг /хх-ийн 32, 36/ зэргээр тогтоогдож байх ба Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэг “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлого хууль ёсны дагуу хийгдсэн хэлцлийн үндсэн дээр бусдын өмчлөлд шилжсэн бол шүүх тухайн эд зүйлийг үнэлж гэмт хэрэг үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийн хувьд ногдох, хураан авахыг хуулиар хориглоогүй хөрөнгө, орлогоос албадан гаргуулж хохирлыг төлүүлнэ..” гэж зааснаар уг тээврийн хэрэгслийн үнэ болох 8.500.000 төгрөгийг шүүгдэгчээс албадан гаргуулж хохиролд оруулан тооцохоор шийдвэрлэсэн болно.

Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдсан моторт хөрөөг хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэхийг  Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгаж байна.    

Шүүгдэгч Л.Д- нь цагдан хоригдоогүй, түүнээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдах нь зүйтэй байна.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.1, 36.2 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг, 36.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 36.4 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, 36.6, 36.7, 36.8,

36.10, 36.13 дугаар зүйлүүдэд заасныг тус тус удирдлага болгон 

ТОГТООХ нь:

1. Шүүгдэгч Л.Д-ийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан зөвшөөрөлгүйгээр ойд мод бэлтгэж, гарал үүслийн гэрчилгээгүйгээр мод тээвэрлэн “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсугай.
2. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Л.Д-ийг 500 /таван зуу/ нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 500.000 /таван зуун мянга/ төгрөгөөр торгох ялаар шийтгэсүгэй.
3. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дугаар зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Л.Д-ид оногдуулсан торгох ялыг 4 /дөрөв/ сарын хугацаанд хэсэгчлэн төлүүлэхээр тогтоож, шүүгдэгч нь шүүхээс тогтоосон хугацаанд торгох ялыг биелүүлээгүй бол шүүх биелэгдээгүй торгох ялын арван таван нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийг нэг хоногоор тооцож хорих ялаар солихыг мэдэгдсүгэй.
4. Шүүгдэгч Л.Д-ид оногдуулсан торгох ялыг гүйцэтгэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай.
5. Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1-д зааснаар шүүгдэгч Л.Д-оос 2021 оны 10 дугаар сарын 20-ны өдөр 2.932.496 /хоёр сая есөн зуун гучин хоёр мянга дөрвөн зуун ерэн зургаа/ төгрөгийг, 2021 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдөр 10.000.000 /арван сая/ төгрөгийг гаргуулж Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын Засаг даргын Тамгын газарт олгож, иргэний нэхэмжлэгч Б.П- нь өөрт учирсан тээвэрлэлтийн хөлс болох 190.000 /нэг зуун ерэн мянга/ төгрөгийн хохирлоо иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх журмаар шүүгдэгчээс нэхэмжлэх эрхтэйг дурдсугай.
6. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 3, 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 4 310 832 /дөрвөн сая гурван зуун арван мянга найман зуун гучин хоёр/ төгрөгийн үнэлгээтэй 4.2 куб.метр хэрэглээний нойтон шинэс модыг битүүмжлэлээс чөлөөлж, хураан авч 4 310 832 төгрөгийн хохиролд тооцон, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан тээврийн хэрэгслийн үнэ болох 8.500.000 /найман сая таван зуун мянга/ төгрөгийг шүүгдэгчээс албадан гаргуулж хохиролд тооцон Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын Засаг даргын Тамгын газарт олгохыг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай.
7. Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдсан моторт хөрөөг хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай. 
8. Шүүгдэгч Л.Д- нь цагдан хоригдоогүй, түүнээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдаж, шийтгэх тогтоол нь уншиж сонсгосноор хүчинтэй болох ба давж заалдах гомдол эсэргүүцэл гаргасан тохиолдолд тогтоолын биелэлтийг түдгэлзүүлж шийтгэх тогтоол хуулийн хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч Л.Д-ид урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үргэлжлүүлсүгэй.
9. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38.1 дүгээр зүйлийн 1, 38.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоолыг гардан авсан эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор шүүгдэгч, хохирогч, тэдгээрийн өмгөөлөгч, хууль ёсны төлөөлөгч давж заалдах гомдол гаргах, улсын яллагч, дээд шатны прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэйг дурдсугай.

 

 

 

           ДАРГАЛАГЧ, ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                М.ЭРДЭНЭ-ОЧИР