02        15                                                                              2019/ШЦТ/39

   2021          06             10                                            2021/ШЦТ/167

 

                              МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Хөвсгөл аймаг дахь Сум дундын эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг Ерөнхий шүүгч М.Эрдэнэ-Очир даргалж,

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга С.Уянга,

Улсын яллагч П.Отгонбаатар,    

Иргэний нэхэмжлэгч Д.Г-,

Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч В.Энхболд,

Шүүгдэгч Т.М- нарыг оролцуулан тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн хуралдаанаар Хөвсгөл аймгийн Прокурорын газрын хяналтын прокуророос Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн Т.М-д холбогдох эрүүгийн 2138000000099 дугаартай хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүгдэгчийн биеийн байцаалт:  

Монгол Улсын иргэн, Т.М.

Шүүгдэгч Т.М- нь Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны нутаг дэвсгэр “Марж” гэх газраас 2020 оны 10 сард зөвшөөрөл авбал зохих байгууллага, албаны тушаалтны зөвшөөрөлгүй шинэс төрлийн 12 ширхэг 2.5 м³ модыг хууль бусаар бэлтгэж ойн санд 7.697.916 төгрөгийн хохирол учруулж, өөрийн эзэмшлийн “Ниссан Атлас” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэсэн гэмт хэргийг үйлдсэнд холбогджээ. /Прокурорын яллах дүгнэлтэд бичигдсэнээр/

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Шүүгдэгчийн гэм буруугийн талаар:

Шүүгдэгч Т.М- нь шунахайн сэдэлтээр Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны нутаг дэвсгэр “Марж” гэх газраас 2020 оны 10 дугаар сард зохих байгууллага, албаны тушаалтны зөвшөөрөлгүйгээр шинэс төрлийн 12 ширхэг нойтон мод унагааж, 2.5 м³ модыг хууль бусаар бэлтгэж, ойн санд 7.697.916 төгрөгийн хохирол учруулан өөрийн эзэмшлийн “Ниссан Атлас” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл, балхай буюу үхэр тэрэг зэргийг ашиглаж “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн байна.

Шүүгдэгчийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай болох нь хэрэгт авагдсан нотлох баримтууд болох:

• Гэмт хэргийн талаарх гомдол, мэдээлэл хүлээн авсан тэмдэглэл /хх-ийн 3 дугаар хуудас/,
• Хэргийн газарт үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /хх-ийн 4-11, 110-115 дугаар хуудас/,
• Модонд үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /хх-ийн 12-16, 116-120 дугаар хуудас/,
• Эд мөрийн баримтаар БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн 1 ширхэг улаан өнгийн моторт хөрөөг хураан авсан тэмдэглэл /хх-ийн 19 дүгээр хуудас/,
• 5.5 куб/метр хэрэглээний нойтон шинэс мод, “Ниссан Атлас” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл, үхэр тэрэг буюу балхайг Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албаны хашаанд битүүмжилсэн тэмдэглэл /хх-ийн 23-24, 99-100 дугаар хуудас/,
• Иргэний нэхэмжлэгч Д.Г-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”.. 2021 оны 1 дүгээр сард Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны “Марж” гэх газраас Хатгал тосгоны иргэн Т.М- хууль бусаар мод бэлтгэн Хатгал тосгоны төв рүү тээвэрлэж өөрийн эзэмшлийн хашаанд буулгасан байхыг олж тогтоож цагдаагийн байгууллагад хандсан. Хатгал тосгоны Марж гэх газраас мод бэлтгэх эрхийн бичиг Т.М- нь бичүүлж аваагүй. 12 ширхэг босоо нойтон унагааж тээвэрлэсэн байсан модны төрөл нь “Шинэс” гэх мод байсан. Мод бэлтгэсэн гэх “Марж” гэх газар өөрийн биеэр экологийн байцаагчтай очиж үзэхэд шинээр мод унагаасан мөртэй хожуул нь шинээр шаргал өнгийн үрдэстэй 12 модны хожуул байсан. Байгаль экологид учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлж хуулийн дагуу арга хэмжээ авч өгнө үү” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 28-29 дүгээр хуудас/,
•  Гэрч Г.Б-ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “..Би 2020 оны 10 дугаар сарын сүүлээр би Т.М- буюу Д- гэж дууддаг нутгийн ах намайг модонд гүрүүшиг хийгээд өгөөч ах нь үнэ хөлсийг нь өгье гэж хэлэхээр нь Хатгал тосгоны ойролцоо “Марж” гэх газраас Д- ахын машинтай явж мод цагаалж ачиж ирж хашаанд нь буулгасан. Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Марж гэх газраас нойтон босоо мод унагасан ачихад бэлэн болгочихсон цагаалчихсан модыг ачиж ирсэн. Т.М- ах өөрийнхөө тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэсэн мөн машинаасаа чиргүүл зүүчихсэн байсан. 4 метр болон 6-аас 7 метрийн урттай моднууд ачиж ирж Д- ахын хашаанд буулгасан. Хужаа хөрөөгөөр Т.М- буюу Д- гэж дууддаг ах модыг хөрөөдөж хуваасан Б.О- бид хоёр ачиж буулгаж л өгсөн өөр зүйл байхгүй. ..Т.М- гэх ахтай 2020 оны 10 дугаар сард модонд явахдаа гоожинтой байсан үгүй талаар мэдээгүй. Т.М- ах ер нь модоор юм хийдэг хүн болохоор гоожин эрхийн бичгээ авсан юм байх л гэж бодсон. Надтай явсан Б.О- надтай адилхан гоожинтой байх гэж бодоод бид хоёр зүгээр байхаар явъя гээд л явсан. Гоожинтой үгүй талаар ерөөсөө мэдээгүй тэр талаар яриагүй” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 34-35, 37 дугаар хуудас/,
•  Гэрч Б.О-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “..Би 2020 оны 10 дугаар сарын сүүлээр би Т.М- буюу Д- гэж дууддаг нутгийн ах намайг модонд гүрүүшиг хийгээд өгөөч ах нь үнэ хөлсийг нь өгье гэж хэлэхээр нь Хатгал тосгоны ойролцоо “Марж” гэх газраас Д- ахын машинтай Г.Б-ийн хамт явж мод цагаалж ачиж ирж Д- ахын хашаанд буулгасан” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 39-40 дүгээр хуудас,
• “Ашид билгүүн” ХХК-ийн шинжээчийн 2021 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрийн 1000690 дугаартай: “Т.М-н эзэмшлийн ... улсын дугаартай 1994 онд үйлдвэрлэгдсэн 2013 онд Монгол улсад орж ирсэн Атлас маркийн автомашины өнгө үзэмж, техникийн байдал, норм, норматив, зориулалт зэргийг харгалзан үзэж 2021 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрийн байдлаар зах зээлийн дундаж үнийг 10.000.000 төгрөгийн үнэтэй байгаа болохыг тодорхойлов” гэх автомашин, техникийн үнэлгээ /хх-ийн 55-57 дугаар хуудас/,
• “Ашид билгүүн” ХХК-ийн шинжээчийн 2021 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрийн ТХҮ-821/011 дугаартай: “...балхай тэрэг 1 ширхэг 200.000 төгрөг байх боломжтойг тодорхойлов” гэх үнэлгээний дүгнэлт /хх-ийн 61-64 дүгээр хуудас/,
•  Шүүгдэгч Т.М-н өмчлөлийн “Ниссан Атлас” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийн гэрчилгээний хуулбар /хх-ийн 87 дугаар хуудас/,
• “Дэлгэрмөрөн” сум дундын ойн ангийн инженер Б.Одончимэгийн 2021 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 27 дугаартай: “1. Иргэн Т.М- модонд хэмжилт хийж чанар байдлыг тодорхойлоход шинэ 2,5 м³, хуучин 3 м³, нийт 5,5 м³ хэрэглээний нойтон шинэс мод байв. 2. Т.М-н бэлтгэсэн модонд хэмжилт хийж экологи эдийн засгийн үнэлгээ: Ойн нөөцийн төлбөр 1-р муж, 1м³ шинэс модны үнэ төгрөгөөр Шинэс 570216: Итгэлцүүр 1,8: Модны хэмжээ м³ 2.5, 3: Экологи эдийн засгийн үнэлгээ /төг/ 2565972, 3079166,4 Нийт: 5645138,4:  Монгол улсын Ойн тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.7 дахь заалт /иргэн, ойн нөхөрлөл, аж йн нэгж байгууллага зохих зөвшөөрөлгүйгээр ойгоос мод бэлтгэх, ойн дагалт баялаг ашиглах, ан агнах, түймрийн аюултай үед ойд аялал, зугаалгаар явахыг хориглоно./-ыг, 35 дугаар зүйлийн 35.4.2 дахь заалт /Зохих гэрээ, зөвшөөрөлгүйгээр мод бэлтгэсэн/-ыг тус тус зөрчсөн байна. Уг бэлтгэсэн модонд “Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын” 2020 оны А/176 дугаар аалын 1 дүгээр хавсралтыг үндэслэн “Нэг шоо метр модны экологи, эдийн засгийн үнэлгээ” тооцох аргачлалаар тооцсон. 3. Т.М-н бэлтгэж, тээвэрлэсэн гэх мод нь хэрэглээний нойтон шинэс мод байв. Мод бэлтгэсэн Хатгал сумын Марж гэх газарт газар нь 2012 оны ой зохион байгуулалтын материалд 30-р хэсэглэлийн 5 ялгаралд хамаарах хамгаалалтын бүсийн /1-р муж/ ойд хамаарч байна. Мөн Хатгал тосгоны Хөндлөн гэх газар нь 2012 оны ой зохион байгуулалтын материалд 29-р хэсэглэлийн 21 ялгаралд хамаарах хамгаалалтын бүсийн /1-р муж/ ойд хамаарч байна 4. Дээрх мод бэлтгэсэн гэх Хатгал тосгоны Марж, Хөндлөн гэх газар нутаг нь тусгай хамгаалалттай газар нутагт хамаарахгүй болно 5. Огтолсон цаг хугацааг тогтоох боломжгүй” гэх дүгнэлт, бөөрөнхий модон материалын хэмжилтийн хүснэгт /хх-ийн 125-129 дүгээр хуудас/,
• Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын Засаг даргын Тамгын газрын Байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтэн Ц.Эрдэнэчимэгийн: “..Экологи-эдийн засгийн үнэлгээ 2.565.972: ..Ойн санд учруулсан нөхөн төлбөрийн хэмжээ нийт 7.697.916 төгрөг. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 49.4.1 дэх заалт “Ойн санд учирсан хохирлыг ойн экологи-эдийн засгийн үнэлгээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр тооцож нөхөн төлбөрийг ногдуулна” гэсэн заалтыг үндэслэн тооцов” гэх дүгнэлт /хх-ийн 133 дугаар хуудас/,
• Шинжээчээс мэдүүлэг авсан: “..Тухайн модны гол модыг нь хараад харласан цаг хугацааны хувьд удсан 11 ширхэг модыг хуучин, шинээр огтлолттой харласан шинж чанар байхгүй, модыг шинэ мод буюу цаг хугацааны хувьд 11 ширхэг хуучин модноос дараа нь бэлтгэсэн гэж үзэж шинэ мод гэж ангилсан. Шинэ мод нь нийт 12 ширхэг мод байсан. ..Унанги модноос нойтон хэрэглээний мод гарах боломжтой байдаг. Тийм учраас Т.М- эрхийн бичгээр унанги модноос бэлтгэсэн бол уг эрхийн бичгээр бэлтгэж болно” гэх тэмдэглэл /хх-ийн 139-140 дүгээр хуудас/,
• Шүүгдэгч Т.М-н мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “2020 оны 10 дугаар сарын дундуур би Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны “Марж” гэх газар ганцаараа очиж хуучин мэргэжлийн байгууллагуудын мод бэлтгэсэн талбай руу орж 12 ширхэг босоо мод унгааж мөчирлөж тээвэрлэхэд бэлэн болгож тавиад 2020 оны 10 дугаар сарын сүүлээр Хатгал тосгоны хоёр дүү болох Г.Б-, Б.О- нарыг өөрийхөө машинаар авч явж Хатгал тосгоноос 8-9 километрийн зайнаас тээвэрлэж өөрийхөө хашаанд буулгасан байсныг экологийн асуудал хариуцсан байцаагч ирж хаанаас мод бэлтгэсэн талаар асуусан. Хатгал тосгоны Марж гэх газраас бэлтгэсэн талаараа хэлсэн. ..Би бэлтгэж тээвэрлэсэн модоо хувьдаа ашиглах зорилгоор мод бэлтгэж тээвэрлэсэн юм. ..Би “Марж” гэх газарт босоо мод бэлтгэх эрхийн бичиг аваагүй.  ..Би ганцаараа Марж гэх газарт мод харж яваад ганцаараа бэлтгэж ачиж тээвэрлэхэд бэлэн болгоод мөчирлөж орхисон байсан юм. ..Би 12 ширхэг босоо мод унагааж бэлтгэсэн. ..Би өөрийн эзэмшилийн 41-01 ХӨВ улсын дугаартай цагаан өнгийн ниссан Атлас маркын ачааны машинаар болон үхэр тэрэг араасаа чирж тээвэрлэж ирсэн. .. Би мод бэлтгэхдээ хужаа хөрөө ашиглаж мод бэлтгэсэн. ..Би мод тээвэрлэхдээ Хатгал тосгоны Г.Б-, Б.О- нарын хамт явж бэлтгэсэн модоо цагаалж ачаад Хатгал тосгонд өөрийхөө хашаанд буулгасан. ..2020 оны 03 дугаар сарын 15-ны үед Хатгал тосгоны байгаль хамгаалагч Д.Г-аас хэрэглээний 3.5 куб/метр мод бэлтгэх эрхийн бичиг авсан. Хэд хоногийн дараа эрхийн бичгийн дагуу Хатгал тосгоны Хөндлөн гэх газраас унанги модноос 11 ширхэг мод бэлтгэсэн. Бэлтгэсэн модоо цагаалаад өөрийнхөө хашаанд өөрийнхөө атлас маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэсэн юм. Миний эдгээр мод бол үзүүр хэсэг нь харлаж хатсан, сүүлд бэлтгэсэн 12 ширхэг модноос ялгагдаж байгаа. Би сүүлд бэлтгэсэн 12 ширхэг модыг бол хууль бусаар бэлтгэснийг хүлээн зөвшөөрч байна. ..Нойтон унанги модноос л бэлтгэсэн юм. Миний бэлтгэсэн мод бол салхинд унасан унанги модноос бэлтгэсэн” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 75-76, 108-109 дүгээр хуудас/ болон шүүхийн хэлэлцүүлэгт мэдүүлэхдээ “...үйлдсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрч байна” гэж хариулж байсан /шүүх хуралдааны тэмдэглэлээс/ болон бусад нотлох баримтуудаар нотлогдож байна.

Шүүгдэгчийн хувийн байдлыг тогтоосон дараах баримтуудыг шүүх шинжлэн судлав. Үүнд:

• Хөвсгөл аймгийн Хатгал тосгоны захирагчийн ажлын албаны даргын тодорхойлолт /хх-ийн 78, 83 дугаар хуудас/,
• Иргэний үнэмлэхний хуулбар /хх-ийн 79 дүгээр хуудас/,
• Урьд нь ял шийтгүүлж байгаагүй болохыг тодорхойлсон эрүүгийн хариуцлага хүлээж байсан эсэхийг шалгах хуудас /хх-ийн 80 дугаар хуудас/,
• “...үхэр 31, хонь 60, ямаа 80, нийт 171 толгой” гэх малын тодорхойлолт /хх-ийн 82 дугаар хуудас/,
• Гэрлэсний бүртгэлийн лавлагаа /хх-ийн 84 дүгээр хуудас/,
• М.Е, М.Е нарын төрсний гэрчилгээний хуулбарууд /хх-ийн 85-86 дугаар хуудас/ зэрэг баримт бичиг болно.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шинжилсэн дээрх нотлох баримтууд нь энэ хэрэгт хамааралтай, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу цуглуулж бэхжүүлсэн, үгүйсгэх нотлох баримт хэрэгт байхгүйн дээр шүүгдэгч нь өөрийн гэм бурууг хүлээн зөвшөөрч, маргахгүй байгаагаар давхар нотлогдож байх тул энэ хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хангалттай, үнэн зөв гэж шүүх үнэллээ.

Энэ хэрэгт Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.2 дугаар зүйлд заасан нотолбол зохих байдлуудыг хангалттай шалгаж тодруулсан, мөрдөн байцаалтын явцад оролцогчийн хуулиар хамгаалагдсан эрхийг хассан, хязгаарласан, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан шаардлагыг зөрчсөн гэх ноцтой зөрчил тогтоогдоогүй, хуульд заасан нотолбол зохих нөхцөл байдлуудыг бүрэн гүйцэд тогтоосон гэж үзлээ.

Гэмт хэрэг гарахад шүүгдэгчийн байгаль орчин, экологийн мэдлэг дутмаг, нөгөө талаас нутгийн захиргааны байгууллагаас иргэдэд байгаль орчныг хамгаалах талаарх хууль, тогтоомжийг сурталчлах, тайлбарлан таниулах ажил хангалтгүй хийгдсэн зэрэг нь дээрх гэмт хэргийг үйлдэх шалтгаан нөхцөл болсон байна.

Шүүгдэгч Т.М- нь дээрх гэмт хэргийг ганцаараа үйлдсэн болох нь гэрч Г.Б-, Б.О- нарын мэдүүлгээр нотлогдож байна.

Шүүгдэгч нь Эрүүгийн хуулиар хамгаалагдсан төрийн хамгаалалтад байх ойн санд хохирол учруулан хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэргийг үйлдэж, байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулсан хор уршигт зориуд хүргэж, “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн нь дээрх гэмт хэргийг гэм буруугийн санаатай хэлбэртэй, төгссөн гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй юм.

Хэрэгт авагдсан баримтуудыг үндэслэн прокурорын үйлдсэн яллах дүгнэлт нь үндэслэлтэй, хэргийн зүйлчлэл тохирсон байна гэж шүүх үзлээ.

Гэмт хэргийг илрүүлэх зорилгоор хийсэн эд зүйлд үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрч, шүүгдэгч нарын мэдүүлэг зэрэг нь гэмт хэрэг гарсан нөхцөл байдлыг бүрэн дүүрэн тогтооход чухал ач холбогдолтой болсон байна.

Шүүгдэгч Т.М- нь Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны нутаг дэвсгэр “Марж” гэх газраас 2020 оны 10 дугаар сард зохих байгууллага, албаны тушаалтны зөвшөөрөлгүйгээр шинэс төрлийн 12 ширхэг нойтон 2.5 м³ модыг хууль бусаар бэлтгэж, ойн санд 7.697.916 төгрөгийн хохирол учруулан өөрийн эзэмшлийн “Ниссан Атлас” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл, үхэр тэрэг зэргийг ашиглаж “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн нь шунахайн сэдэлтээр, санаатайгаар дээрх гэмт хэргийг үйлдсэн байна.

Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлын хувьд: Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1-д “ойн санд учирсан хохирлыг ойн экологи–эдийн засгийн үнэлгээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр” тогтоосон байх тул шүүгдэгч Т.М-н үйлдсэн энэхүү гэмт хэргийн улмаас учирсан үр дагавар нь байгаль орчин, экологи-эдийн засагт 7.697.916 төгрөгийн хохирол учирсан гэж шүүх дүгнэлээ.

Иймд Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1, Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Т.М-гаас 7.697.916 төгрөгийг гаргуулж Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албанд олгох нь зүйтэй байна.

Хөвсгөл аймаг дахь Цагдаагийн газраас “албан бланк, бичгийн цаас, хэвлэмэл хуудас”-ны үнэ 1.190 төгрөгийг эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалд тооцож /хх-ийн 98/ шүүгдэгчээс гаргуулахаар ирүүлсэн байх боловч Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 11.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн  1.1, 1.2, 1.3, 1.4 1.5-д “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардал”-ыг хуульчилсан бөгөөд эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай шууд холбогдох гарах бусад зардлыг Монгол улсын Засгийн газрын 2018 оны 05 дугаар сарын 30-ны өдрийн 161 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардлыг тооцох, санхүүжүүлэх журам”-ын 2.7-д “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 11.4 дүгээр зүйлийн 1.5-д заасан эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай шууд холбогдон гарах бусад зардалд хэргийн газар, орон байр, хүний бие, цогцост үзлэг, нэгжлэг, шинжилгээ хийх, цогцсыг оршуулсан газраас нь гаргаж шинжлэх, мөрдөн шалгах туршилт хийх, мэдүүлгийг газар дээр нь шалгах, таньж олуулах ажиллагаа явуулах, ялтныг хорих ангид очиж байцаах, дуудлагаар явахад гарсан болон эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсны үр дүнд үүссэн ажил гүйцэтгэсний хөлс, зардал багтана” гэж зааснаас үзэхэд дээрх зардал нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардал, /бусад зардал/-д хамаарахааргүй байгааг дурдах нь зүйтэй байна.

2. Шүүгдэгчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай:

Шүүх хуралдаанаар шинжлэн судлагдаж, шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болгосон баримтуудыг үндэслэн шүүгдэгч Т.М-д эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ Эрүүгийн хуульд заасан шударга ёсны зарчмыг баримтлан, цээрлүүлэх, дахин гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Эрүүгийн хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Энэ хуульд заасан гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон гэм буруутай хүнд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Шүүх гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд энэ хуулийн ерөнхий ангид заасан үндэслэл, журмын дагуу тусгай ангид заасан төрөл, хэмжээний дотор эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдал, эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзнэ” гэж заасныг тус тус баримтлан шүүгдэгчийг анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, шүүгдэгчийн хувийн байдал, үйлдсэн гэмт хэрэгтээ хандах хандлага, ойн санд учруулсан 7.697.916 төгрөгийн хохирлыг нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн, гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөл зэргийг тус тус харгалзан “Хууль бусаар мод бэлтгэсэн” үйлдэлд нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 500 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 500.000 төгрөгөөр торгох ял оногдуулж шийдвэрлэв.

Шүүгдэгчийн хувийн байдалд шүүхийн хэлэлцүүлэгт дурдсан нотлох баримтаар тогтоогдсон нөхцөл байдал, гэмт хэрэг үйлдсэнээ хүлээн зөвшөөрсөн, гэм буруугийн талаар маргахгүй байгаа байдал, үйлдсэн гэмт хэрэг, хохирол, хор уршигт хандаж буй хандлага, шүүх хуралдаанд мэдүүлэг өгөхдөө гэмшиж байгаа зэргийг харгалзан үзсэн болно.

Шүүгдэгч Т.М- нь урьд нь гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй болох ял шийтгэлийн лавлагаагаар тогтоогдож байна.

Шүүгдэгчийн хувьд анх удаа тохиолдлын шинжтэй нөхцөл байдлын улмаас гэмт хэрэг үйлдсэнийг эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх нөхцөл байдалд тооцов.

Шүүх шүүгдэгч Т.М-д эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ улсын яллагчаас “...Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 320 цагийн хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх ял оногдуулах, эд мөрийн баримтаар хураагдсан хөрөөг хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэх, битүүмжлэгдсэн шинэс модыг улсын орлогод оруулах, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан тээврийн хэрэгслийг худалдан борлуулж хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулах” санал гаргасан, шүүгдэгчийн өмгөөлөгчөөс “...Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан ялын доод хэмжээг оногдуулж өгнө үү” гэх хүсэлт зэргийг харгалзан үзэв.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дугаар зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Т.М-д оногдуулсан торгох ялыг түүний орлого олох боломжийг харгалзан 4 сарын хугацаанд хэсэгчлэн төлүүлэхээр тогтоож, шүүгдэгч нь торгох ялыг шүүхээс тогтоосон хугацаанд биелүүлээгүй бол шүүх биелэгдээгүй торгох ялын арван таван нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийг нэг хоногоор тооцож хорих ялаар солихыг мэдэгдэж байна.

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1-д зааснаар шүүгдэгч Т.М- нь ойн санд учруулсан 2.565.972 төгрөгийг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний буюу 7.697.916 төгрөгийн хохирлыг нөхөн төлөхөө илэрхийлж байх тул

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлого” гэж Монгол Улсад бол энэ хуулийн тусгай ангид заасан, ...гэмт хэрэг үйлдэж шууд, шууд бусаар олсон эдийн, эдийн бус хөрөнгө, түүний үнэ, түүнээс олсон ашиг, орлого, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан, ашиглахаар завдсан техник, хэрэгслийг ойлгоно”, мөн зүйлийн 3 дахь хэсэг “Хураан авсан хөрөнгө, орлогыг бусдад учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх, хэрэг шалган шийдвэрлэх ажиллагааны зардалд зарцуулна. Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлогын хэмжээ нь хохирлоос илүү гарсан тохиолдолд улсын төсөвт шилжүүлнэ”, мөн зүйлийн 4 дэх хэсэг “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон эд зүйл, түүний үнэ, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан тээврийн хэрэгсэл, уналга, галт зэвсэг, зэвсэг, тусгайлан бэлтгэсэн зэвсгийн чанартай зүйл нь тухайн гэм буруутай этгээдийн өмчлөлд байсан нь тогтоогдсон тохиолдолд түүнийг хураан авч хадгалах, устгах, гэмт хэргийн хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулна” гэж тус тус зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 5.5 куб метр хэрэглээний шинэс модыг битүүмжлэлээс чөлөөлж, 3 куб метр хэрэглээний шинэс модыг шүүгдэгчид буцаан олгож, 2.565.972 төгрөгийн үнэлгээтэй 2.5 куб.метр хэрэглээний нойтон шинэс модыг хураан авч улсын орлогод оруулж,

гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан шүүгдэгч Т.М-н өмчлөлийн 10.000.000 төгрөгийн үнэлгээтэй “Ниссан Атлас” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл, 200.000 төгрөгийн үнэ бүхий балхай буюу үхэр тэргийг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, уг тээврийн хэрэгсэл, үхэр тэргийг хураан авч худалдан борлуулж олсон орлогоос 7.697.916 төгрөгийг гаргуулж хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулж, хөрөнгө, орлогын хэмжээ нь хохирлоос илүү гарсан тохиолдолд улсын төсөвт  шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт тус тус даалгаж шийдвэрлэв.

Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдсан моторт хөрөөг хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэхээр Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт хүргүүлэхийг шүүгчийн туслах С.Дэмбэрэлсамбууд даалгаж байна. 

Шүүгдэгч Т.М- нь цагдан хоригдоогүй, түүнээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдах нь зүйтэй байна.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.1, 36.2 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг, 36.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 36.6, 36.7, 36.8, 36.10, 36.13 дугаар зүйлүүдэд заасныг тус тус удирдлага болгон 

ТОГТООХ нь:

1. Шүүгдэгч Т.М-г Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан зөвшөөрөлгүйгээр ойд мод бэлтгэж, “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсугай.
2. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Т.М-г 500 /таван зуу/ нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 500.000 /таван зуун мянга/ төгрөгөөр торгох ялаар шийтгэсүгэй.
3. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дугаар зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Т.М-д оногдуулсан торгох ялыг 4 /дөрөв/ сарын хугацаанд хэсэгчлэн төлүүлэхээр тогтоож, шүүгдэгч нь шүүхээс тогтоосон хугацаанд торгох ялыг биелүүлээгүй бол шүүх биелэгдээгүй торгох ялын арван таван нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийг нэг хоногоор тооцож хорих ялаар солихыг мэдэгдсүгэй.
4. Шүүгдэгч Т.М-д оногдуулсан торгох ялыг гүйцэтгэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай.
5. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1, Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1-т зааснаар шүүгдэгч Т.М-гаас 7.697.916 /долоон сая зургаан зуун ерэн долоон мянга есөн зуун арван зургаа/ төгрөгийг гаргуулж Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албанд олгосугай.
6. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 3, 4 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 5.5 куб.метр хэрэглээний шинэс модыг битүүмжлэлээс чөлөөлж, 3 куб.метр хэрэглээний шинэс модыг шүүгдэгчид буцаан олгож, 2.565.972 /хоёр сая таван зуун жаран таван мянга есөн зуун далан хоёр/ төгрөгийн үнэлгээтэй 2.5 куб.метр хэрэглээний нойтон шинэс модыг хураан авч улсын орлогод оруулахыг,

гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан шүүгдэгч Т.М-н өмчлөлийн 10.000.000 /арван сая/ төгрөгийн үнэлгээтэй “Ниссан Атлас” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл, 200.000 /хоёр зуун мянга/ төгрөгийн үнэлгээ бүхий /балхай/ үхэр тэргийг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, уг тээврийн хэрэгсэл, үхэр тэргийг хураан авч худалдан борлуулж олсон орлогоос 7.697.916 /долоон сая зургаан зуун ерэн долоон мянга есөн зуун арван зургаа/ төгрөгийг гаргуулж хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулж, хөрөнгө, орлогын хэмжээ нь хохирлоос илүү гарсан тохиолдолд улсын төсөвт  шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт тус тус даалгасугай.

7. Хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдсан моторт хөрөөг хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэхээр Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт хүргүүлэхийг шүүгчийн туслах С.Д-д даалгасугай.

8.  Шүүгдэгч Т.М- нь цагдан хоригдоогүй, түүнээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдаж, шийтгэх тогтоол нь уншиж сонсгосноор хүчинтэй болох ба давж заалдах гомдол эсэргүүцэл гаргасан тохиолдолд тогтоолын биелэлтийг түдгэлзүүлж шийтгэх тогтоол хуулийн хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч Т.М-д урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үргэлжлүүлсүгэй.

9. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38.1 дүгээр зүйлийн 1, 38.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоолыг гардан авсан эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор шүүгдэгч, хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, тэдгээрийн өмгөөлөгч, хууль ёсны төлөөлөгч давж заалдах гомдол гаргах, улсын яллагч, дээд шатны прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэйг дурдсугай.

 

 

 

       ДАРГАЛАГЧ, ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                  М.ЭРДЭНЭ-ОЧИР