МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

       Увс аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч Т.Оюунгэрэл даргалан тус шүүхийн танхимд хийсэн шүүх хуралдаанаар,

         Нэхэмжлэгч:  Х.Н-ийн нэхэмжлэлтэй,

         Хариуцагч: Увс аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст холбогдох,

         Гуравдагч этгээд: Увс аймгийн Улаангом сумын 12 дугаар багт байрлах “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н

“Х.Н-ийн эзэмшлийн Ү-1520000452 тоот улсын бүртгэлийн дугаартай үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлтэй давхцуулан олгосон “Х.У” ХХК-ийн лабораторийн зориулалтаар бүртгүүлсэн үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг хүчингүй болгох, улсын бүртгэгчийн шийдвэр илт хууль бусад тооцох” нэхэмжлэлийн шаардлагатай захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.

       Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгч Х.Н түүний өмгөөлөгч Д.Дамдинсүрэн, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.Б, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Энхтуяа нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

        Нэхэмжлэгч Х.Н шүүхэд ирүүлсэн нэхэмжлэлдээ: “Миний эзэмшлийн 60х15 метрийн харьцаатай 3 давхар барилга нь анх 1985 онд БУТ-ийн конторын зориулалтаар баригдаж ашиглалтанд орсон. 1996 онд БУТ нь “И.Б.У” ХК болж өөрчлөгдсөн бөгөөд 2004 онд “И.Б.У” ХК-иас шилжүүлэн авч өөрийн нэр дээр 2004.05.20-нд улсын бүртгэлд бүртгүүлж 0077886 тоот үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээ авсан болно. Энэ хугацаанд энэхүү 60х15 м харьцаатай 3 давхар барилга дотор “Х.У” ХХК нь 2 өрөө лабораторийн зориулалтаар түрээсэлж байсан. 1997-2017 он хүртэл энэ барилгад ямар нэг ажил үйлчилгээ явагдаж байгаагүй бөгөөд 2017 оноос эхлэн хэсэгчлэн засварлаж ашиглаж эхэлсэн. Гэтэл саяхан манай барилгаас түрээсэлж байсан хэсгээ зарах тухай яриа хэлэлцээр хийж яваа тухай олж мэдээд УБХ-д хүсэлт гаргаж лавлахад бүртгэл давхардсан байна гэсэн хариу авлаа. Улсын бүртгэлийн хэлтсийн улсын бүртгэгч нь миний өмчлөлийн үл хөдлөх хөрөнгийг бусдын нэр дээр давхар бүртгэж гэрчилгээ олгосон нь миний өмчлөх эрхэнд төрийн зүгээс бүдүүлгээр халдаж байгаа явдал юм. Улсын бүртгэгч нь уг барилга хэний эзэмшил вэ?, урьд нь үл хөдлөх хөрөнгийн улсын бүртгэлд бүртгэгдэж байсан эсэх, хэн нэгний хууль ёсны эрх ашгийг хөндөж байгаа эсэхийг судалж үзээгүй, өөрөөр хэлбэл Захиргааны ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлд заасан нөхцөл байдлыг судлаагүй, оролцогчдын оролцоог хангаагүй, Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.1.8 дахь заалтыг зөрчсөн байх тул гаргасан шийдвэр нь илт хууль бус гэж үзэж нэхэмжлэл гаргав. Иймд Х.Н-ийн эзэмшлийн Y-1520000452 улсын бүртгэлийн дугаартай үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлтэй давхцуулан олгосон “Х.У” ХХК-ийн лабораторийн зориулалттай бүртгүүлсэн үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг хүчингүй болгох, улсын бүртгэгчийн шийдвэрийг илт хууль бусад тооцох нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү” гэжээ.

         Хариуцагч Улсын бүртгэлийн хэлтэс шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “И.Б” ХК /2001772/ нь анх 1999.12.10-нд үл хөдлөх хөрөнгийн баримт бичиг, өмч хувьчлалаар авсан гэрчилгээ 1-р гарын үсгийн баталгаа, хөрөнгийн жагсаалт гаргаж үйлдвэрлэл үйлчилгээний зориулалттай 3-р баг дулааны станцын урд талд байрлах Улсын бүртгэлийн Y-1520000452 дугаартай конторын барилга 60х15 мкв хэмжээтэй ажлын байр, Y-1520000453 дугаартай үйлдвэрийн гол корпусын барилга, Y-1520000454 дугаартай авто гараж, Y-1520000455 дугаартай кислородын барилга, Y-1514000003 дугаартай Түргэн сум Цүнхэг дахь амралт үйлчилгээ, Y-1520000456 дугаартай гаражын дэргэд байрлах үйлчилгээний зэрэг хөрөнгүүдийг тус тус бүртгүүлж өмчлөх эрхийн гэрчилгээ авч байсан. 2004 оны 05 сарын 16-ны 14 цагт Их барилга Увс ХК №02 Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хурлын шийдвэрээр конторын зориулаттай ашиглагдахгүй байгаа үл хөдлөх хөрөнгийг Х.Н-д хувьцааны оронд олгохоор шийдвэрлэсний дагуу 2004.05.20-ны өдөр мэдүүлэг, түүнд хавсаргах нотлох баримтыг гаргаж Х.Н нь өмчлөгчөөр бүртгүүлэн авчээ.

        Х.У ХК /2001713/ нь 2013.06.03-нд мэдүүлэг түүнд хавсаргах нотлох баримтыг гаргаж 3-р баг Итгэлт барааны захын урд байрлах лабораторын барилгыг /барилгын материал үйлдвэрлэл/ Улсын бүртгэлийн Y-1520003738 дугаартай бүртгүүлж өмчлөлийн гэрчилгээ авсан байна. Энэ гэрчилгээнд нийтдээ төмөр бетон эдлэлийн цех, агуулах, дэд өртөөний барилга, жижиг зүйлсийн склад, насосны байр, цементний агуулах, зуурмаг узель, автопүү зэрэг багтсан.

      Иргэний хуулийн 183-р зүйл болон ЭӨЭТХЭХБЭУБТ хуулийн 13-р зүйлд зааснаар Х У ХК хөрөнгийн мэдүүлэг, албан хүсэлт, план зураг эд хөрөнгийн тооллогын жагсаалт зэрэг нотлох баримтыг үндэслэн анх удаа бүртгэгдсэн байна. Ингээд 2018.04.25-нд ЭХӨЭТХЭХБЭУБТ хуулийн 19-р зүйлд заасны дагуу нэмэлт өөрчлөлт хийлгэхээр мэдүүлэг болон албан бичиг, газрын гэрээ, гэрчилгээний хуулбар /лабораторын барилга м.кв, зориулалтаараа тусгагдсан байгаа нь нотлох баримтаар байна/, үйлчилгээний хөлс төлсөн баримт, анх авсан үл хөдлөх эд хөрөнгийн гэрчилгээ, тухайн үед мөрдөгдөж байсан хуульд заасан нотлох баримтыг гарган өгч хөрөнгийн зориулалтын өөрчлөн Улсын бүртгэлийн Y-1520003738 дугаартай дээр үйлдвэрлэлийн зориулалтай үл хөдлөх хөрөнгө үлдсэн, улсын бүртгэлийн Ү-1520005356 дугаартай лабораторын барилга, Ү-1520005358 дугаартай бетон зуурмагийн үйлдвэр зэрэг тус тусад нь салгуулж гэрчилгээ авсан байна.

       ЭХӨЭТХЭХБЭУБТ хуулийн 13.9-р зүйлд 2018.11.01-ээс шинээр мөрдөгдөж байгаа эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 7.7-р зүйлд мэдүүлэг гаргагч мэдүүлэг, түүнд хавсаргах баримт бичгийг үнэн зөв гаргах үүрэгтэй бөгөөд энэ үүргээ зөрсөнөөс бусдад учруулсан хохирлыг хариуцна гэж заасан байдаг Иргэний хууль, Улсын бүртгэлийн ерөнхий хууль, Эд хөрөнгийн бүртгэлийн тухай хуульд зааснаар мэдүүлэг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэлгүй тул тухайн үед нотлох баримтыг үнэн зөв тооцож бүртгэлийг хийсэн. Х.Н болон Х.У ХХК хооронд 3 давхар үл хөдлөх хөрөнгийн давхардсан бүртгэл байхгүй, хэсэгчилсэн бүртгэл хийгдсэн болно. Тиймээс иргэн Х.Н-ийн гаргасан үл хөдлөх хөрөнгийг давхардуулан олгосон гэх нэхэмжлэлийн шаардлагыг эсэргүүцэж байна” гэжээ.

        Гуравдагч этгээд “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: Нэхэмжлэгч Х.Н-ийн нэхэмжлэлтэй Увс аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст холбогдох захиргааны хэрэгт гуравдагч этгээдээр оролцож байгаа “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н миний бие нэхэмжлэгч Х.Н-ийн шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлтэй танилцаад дараах тайлбарыг гаргаж байна.

     Маргаан бүхий лабораторын барилга нь анх баригдахдаа “И.Б” ХК-ийн конторын барилгын нэг давхарын урд жигүүрт гол хэсгээрээ конторын барилгаас төмөр бетон нь ханаар тусгаарлагдсан тусдаа орж, гарах хаалгатайгаар 1987 онд ашиглалтанд орсон одоо ч тэр хэвээрээ байгаа болно. Манай компаний хувьд тухайн үл хөдлөх хөрөнгийг хуулийн дагуу бүх бичиг баримтыг бүрдүүлэн өмчилж авсан. Одоо хэдий үйл ажиллагаа явуулахгүй байгаа ч үл хөдлөх эд хөрөнгийн татвараа хуулийн хугацаандаа төлөөд явж байгаа болно.

     Нэхэмжлэгчийн хэлээд байгаа шиг тухайн үл хөдлөх хөрөнгийг түрээсэлсэн зүйл огт байхгүй, түрээсийн төлбөр ч төлж байгаагүй. Нэхэмжлэгч 2004 онд анх өөрийн үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг авахдаа ч манай компаний үл хөдлөх хөрөнгө байгаа гэдгийг мэдэж байсан бид үйл ажиллагаагаа явуулахгүй байгаа ч хаалга үүдийг нь янзлах хашаа барих, цонхуудыг нь тоосгоор өрж битүүмжлэх зэргээр хөрөнгөө гадны халдлагаас хамгаалах арга хэмжээ авч байснаас манай компаний өмч хөрөнгө гэдгийг нэхэмжлэгч мэддэг байсан гэтэл нэхэмжлэлдээ энэ талаар мэдээгүй улсын бүртгэлээс лавлагаа аваад л мэдсэн мэтээр худлаа зүйл бичсэн байна. Миний зүгээс улсын бүртгэлийн хэлтэс дээр очиж уулзаж манай компаний үл хөдлөх хөрөнгийг баримт материал нь байхад шалгаж нягталж үзэхгүйгээр нэхэмжлэгч Х.Н-ийн үл хөдлөх хөрөнгөтэй давхцсан мэтээр худлаа лавлагаа гаргаж өгсөн улсын бүртгэлийн ажилтанаас ямар учиртайг нь асууж тодруулахад “Х.Н-ийн үл хөдлөх хөрөнгийн хэмжээ дутаад байхаар танай үл хөдлөх хөрөнгөтэй давхцсан байна гээд лавлагаа гаргаж өгсөн” гэж хэлсэн. Нэхэмжлэгчийн болон манай компаний бүх баримт материал байхад нягталж шалгаж үзэхгүйгээр хэмжээ дутсан гээд давхардсан гэдэг зүйлийг гаргаж өгсөн улсын бүртгэлийн ажилтаны ажлын хариуцлага алдсан үйлдэл байна. Манай компаний үл хөдлөх хөрөнгө бол тухайн барилгыг анх баригдах үеэс тусдаа гарц, орцтой барилгын материалын лабораторын зориулалтаар баригдсан манайх гэрчилгээг нь 2013 онд авсан боловч тэрнээс өмнө ч тухайн хөрөнгийг хуулийн дагуу эзэмшээд, өмчлөөд явж байсан болно. Хэдий нэг барилга боловч анх баригдсан үеэсээ өөр өөр зориулалттай, тус тусдаа өмчлөгчтэй 2 тусдаа үл хөдлөх хөрөнгө болно.” гэжээ.

    Нэхэмжлэгч Х.Н шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Y-1520000452 тоот улсын бүртгэлийн дугаартай үл хөдлөх хөрөнгийг Улсын бүртгэлийн хэлтэс нээгдэх үед анх бүртгүүлж байсан. Хувьчлалаар 60x15 хэмжээтэй конторын зориулалттай 3 давхар барилга нь “И.Б” ХК-ийн хувьчлалд анхнаасаа шилжиж ирсэн. Бид үл хөдлөх эд хөрөнгийн гэрчилгээ авсан байхад 2000 оноос хойш “Х.У” ХХК-ийн захирал солигдож Б.Н болсноос хойш “энэ манай хөрөнгө шүү” гэж хэлэх үед нь тийм зүйл байхгүй. Энэ манай хөрөнгө, бид үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээтэй гэдгээ удаа дараа хэлж байсан. 60x15 хэмжээтэй хэмжээтэй “И.Б” ХХК-ийн конторын 3 давхар барилга дотор лаборатори, халуун ус, контор, агуулах гээд бүх зориулалтаар ашиглаж байсан барилга юм. “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н нь уг барилгын гэрчилгээ  авахдаа өөрийн газрын кадастрын зураг дотор өөрийн өмчилж авсан бүх барилгын зургийг оруулж байгаад, газрын зурагт ороогүй лабораторийн барилгыг нэмж бүртгүүлсэн бөгөөд 2-3 жилийн дараа лабораторийн барилгыг салгуулна гэж очиж Улсын бүртгэлийн хэлтсийг төөрөөгдүүлэх замаар тусад нь салгуулж авсан байсан. 60мх15м хэмжээтэй “И.Б” ХХК-ийн конторын 3 давхар барилга нь манай хөрөнгө гэдгийг нотлох бүх баримт хавтаст хэрэгт авагдсан байгаа”

    Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Д.Дамдинсүрэн шүүх хуралдаан дээр гаргасан тайлбартаа: “Х.Н-ийн эзэмшлийн Ү-1520000452 тоот улсын бүртгэлийн дугаартай үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлтэй давхцуулан олгосон “Х.У” ХХК-ийн лабораторийн зориулалтаар бүртгүүлсэн үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг хүчингүй болгох мөн улсын бүртгэгчийн шийдвэрийг илт хууль бусад тооцуулах тухай нэхэмжлэлийг шүүхэд гаргасан. 2014 онд хууль бусаар давхцуулан олгосон үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг бүртгэснээс хойш Б.Н нь эд хөрөнгийн гэрчилгээтэй холбоотой хууль бус гэрээ, хэлцэл хийсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Улсын бүртгэгчийн шийдвэр илт хууль бус болох нь тогтоогдсон тохиолдолд тухайн өдрөөс хойш хийсэн бүх гэрээ, хэлцэл хууль бус болох ёстой гэдэг үүднээс нэхэмжлэлийн шаардлагад тусгасан. “И.Б” ХК нь анх хувьчлалын үед 6 хэсэг болж задарсан. Үүнээс үлдсэн барилга дээр маргаан гарч байна. Хуучин Барилга угсралтын контор байсан барилгыг “И.Б” ХХК-д үлдээх тухай гаргасан шийдвэрүүд хавтаст хэрэгт авагдсан байгаа. 2004 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр “И.Б” ХК-ийн ТУЗ-ийн гишүүд хуралдаж, уг барилгыг Х.Н-д шилжүүлсэн шийдвэр гаргасан. 2004 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр Х.Н нь Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаж түүнд хавсаргах нотлох баримтуудыг гаргаж өгснөөр уг барилга нь Х.Н-ийн өмчлөлд бүртгэгдсэн. 2013 оны 6 дугаар сарын 03-ны өдөр “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н нь лабораторийн барилгыг бүртгүүлэхээр Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг гаргаж, бүртгүүлж гэрчилгээ авсан байсан. 2003 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдөр батлагдсан тухайн үед хэрэгжиж байсан Эд хөрөнгө өмчлөх түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.4 дэх хэсэгт “мэдүүлэг гаргах түүнд хавсаргасан баримт бичгийг хүлээн авч хянан үзэх, эрхийн улсын бүртгэлд бүртгэх, бүртгэхээс татгалзах эсвэл мэдүүлгийг хүлээн авахаас татгалзах шийдвэр гарна” гэж улсын бүртгэгчийн эрхэд заасан байна. Мөн хуулийн 14.4 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Шаардлагатай гэж үзвэл үл хөдлөх эд хөрөнгө байгаа газар биечлэн очиж түүний хэмжээ, байршилтай танилцах гэж заасан” байгаа. Энэ нь улсын бүртгэгчийн үүрэг байсан боловч тухайн газар очиж байршилтай танилцаагүй. Эд хөрөнгө өмчлөх түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 13.5 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “өмчлөх эрхтэйгээ нотолсон бичиг баримт” мөн хуулийн 13.5 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт “кадастрын зураг, газрын үнэ төлсөн баримт” мөн хуулийн 13.5 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт “газар өмчлүүлсэн шийдвэр, гэрчилгээ” мөн хуулийн 13.5 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэгт “байгууламжийн палан зураг, 4 талаас нь харуулсан гэрэл зураг“ гэсэн баримтуудыг мэдүүлэг гаргахдаа хавсаргана гэж заасан байгаа. 2018 онд гарсан Эд хөрөнгийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд нийт талбайн дугаартай уялдуулаад бүртгэдэг болсон. Тухайн үеийн хуучин хуульд ийм зүйл байхгүй байсан боловч байгууламжийн план зураг түүний 4 талаас нь харуулсан гэрэл зургууд мэдүүлэг гаргахад хавсаргасан байхыг шаардсан хуулийн зохицуулалт байсан. Улсын бүртгэгч бүртгэхдээ тухайн байгууламж бүхэлдээ 1 хүний өмч биш. Хэсгээр буюу дундаа өмчлөх өмчлөлийн объект гэдгийг ойлгох ёстой байсан. Хэсгээр буюу дундаа өмчилж байх 2013 оны 6 дугаар сард батлагдсан Эд хөрөнгө өмчлөх түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд “дундаа өмчилж байгаа бол Улсын бүртгэлд очих үед өмчлөгчид хамт очно” гэсэн хуулийн заалт байсан. Х.Н нь тус барилгын 1 давхрын хязгаарлалт тогтоосон хэсгийг бүртгүүлэх гэж байна. Тэгвэл 1 давхарын үлдсэн хэсэг болон 2, 3 давхарын хэсгүүд хэнийх гэдгийг тодруулах мөн тухайн газрын шийдвэр яаж гарсан талаарх асуудлыг улсын бүртгэгч хянаж үзэх ёстой байсан. Хүчингүй болсон хуучин хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.9 дэх хэсэгт, Шинээр гарсан Улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.7 дахь хэсэгт “мэдүүлэг гаргагч нь мэдүүлэг гаргахдаа хавсаргана өгсөн бичиг баримтын үнэн зөвийг өөрөө хариуцна гэж заасан” гэж хуульчилсан зүйл заалтад дөрөөлж улсын бүртгэлийн хэлтэс нь давхцуулж олгосон гэрчилгээндээ хариуцлага хүлээхгүй байна. Энэ хуулийн заалт нь мэдүүлэг гаргах хувь хүний хариуцлагыг дээшлүүлж байгаа заалт юм. Харин улсын бүртгэлийг хийж буй ажилтан нь төрийн өмнөөс төр иргэдийн өмчийг бүртгэн авч байгаа. Бүртгэсний хариуд татвар төлбөрийг авч байгаа нэг хэлбэр юм. Үүнийг үнэн зөв явуулах үүрэг нь улсын бүртгэгчид байдаг. Мэдүүлэг гаргагч нь тухайн эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийн өмчлөгч гэсэн баттай нотлох баримт байхгүй бол мэдүүлэг хүлээн авахаас татгалзаж болох байсан мөн хуульд заасан баримт бичгийг мэдүүлэг гаргагч нь мэдүүлэгтээ хавсаргаагүй бол мөн адил татгалзаж болох байсан боловч улсын бүртгэгч нь энэ бүхнийг шалгаж үзэхгүйгээр бүртгэснээс болж уг маргаан гарч байна. Отгонбаяр даргын Х.Н-д гаргаж өгсөн албан бичиг хэрэгт авагдсан байгаа. Уг албан бичигт 2019 оны 3 дугаар сарын 07-ны өдрийн 1/306 тоот хариу хүргүүлэх тухай албан тоотоор үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг давхардуулан олгоогүй гэж бичсэн байсан. Тухайн байшин барьсан газар нь хэний нэр дээр байгааг харах ёстой байсан. Тухайн барилгын газар нь Х.Н-ийн нэр дээр байгаа. Хэрвээ уг барилгыг хэсгээр өмчлөх гэж байгаа бол тэр газар нь Х.Н-ийн нэр дээр биш тодорхой зааж дундын өмч гэж бичигдэх ёстой байсан. Гэтэл Х.Н-ийн нэр дээр байгаа эд хөрөнгийг бусдын нэр дээр давхардуулж гэрчилгээ олгож бүртгэчихээд Улсын бүртгэлийн хэлтсээс давхардуулж гэрчилгээ олгоогүй гэсэн тайлбар гаргаж байгаа нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү” гэжээ.

        Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.Б шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: ““Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н-ийн 2013 оны 6 дугаар сарын 03-ны өдөр Улсын бүртгэлийн хэлтэст мэдүүлэг болон түүнд хавсаргасан тайлбар, хүсэлт, газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хуулбар, план зураг, гэрэл зураг, багийн даргын тодорхойлолт, Төлөөлөн удирдах хурлын тогтоол, эд хөрөнгийн тооллогын жагсаалт, бүртгэл гэх мэт нотлох баримтуудыг гаргаж өгснөөр өмчлөх эрхээ баталгаажуулсан. Тооллогын жагсаалт дээр лабораторийн барилга гэж бүртгүүлж авсан. Тухайн үед “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н нь Улсын бүртгэлийн хэлтэст бүртгүүлж байхад цахим систем нэвтрээгүй учир гар аргаар түүвэрлэж үздэг байсан бөгөөд мэдүүлэг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэл байхгүй байсан. “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н болон “И.Б” ХК-ийн Х.Н нарын хооронд давхардсан бүртгэл байхгүй байна гэж үзээд тухайн үед гэрчилгээ олгогдсон. Х.Н-д Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хурлын шийдвэрээр конторын зориулалтаар ашиглагдахгүй байгаа үл хөдлөх хөрөнгийг хувьцааны төлбөрт олгохоор шийдвэрлэсэн учраас үл хөдлөх хөрөнгийг улсын бүртгэлд бүртгүүлж 2004 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр мэдүүлэг гаргаж бүртгүүлж авсан учир тухайн 2 үл хөдлөх хөрөнгийн хувьд давхардсан асуудал байхгүй боловч хэмжээний хувьд давхардсан асуудал гарах магадлалтай. “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н нь компанийхаа нэр дээр 2013 оны 6 дугаар сарын 03-ны өдөр бүхэлд нь нэг Y-1520003738 улсын бүртгэлийн дугаартай гэрчилгээ авч 2018 онд мэдүүлэг гаргаж гэрчилгээгээ хууль зааснаар салгуулж тус тусад нь гэрчилгээ авсан байгаа.” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

     Нэхэмжлэгч нь Х.Н нь “Х.Н-ийн эзэмшлийн Ү-1520000452 тоот улсын бүртгэлийн дугаартай үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлтэй давхцуулан олгосон “Х.У” ХХК-ийн лабораторийн зориулалтаар бүртгүүлсэн үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг хүчингүй болгох, улсын бүртгэгчийн шийдвэр илт хууль бусад тооцох”-ыг хүсэж нэхэмжлэлийн шаардлага гаргажээ.

    Шүүх хуралдаан дээр нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчөөс нэхэмжлэлийн шаардлагыг тодруулахад:  “Нэхэмжлэгч Х.Н-ийн өмчлөлийн үл хөдлөх эд хөрөнгийг “Х.У” ХХК-ийн нэр дээр давхардуулан бүртгэсэн улсын бүртгэгчийн үйл ажиллагаа илт хууль бус болохыг тогтоож, 2018 оны 4 дүгээр сарын 30-ны өдөр “Х.У” ХХК-д олгосон 312 м.кв талбай бүхий үйлдвэрлэл үйлчилгээний зориулалттай үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-15200005326 дугаартай, 000377394 тоот гэрчилгээг хүчингүй болгуулах”-ыг хүссэн байна.

       Нэхэмжлэгч нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлээ “Улсын бүртгэлийн хэлтсийн улсын бүртгэгч нь миний өмчлөлийн үл хөдлөх хөрөнгийг бусдын нэр дээр давхар бүртгэж гэрчилгээ олгосон нь миний өмчлөх эрхэнд төрийн зүгээс бүдүүлгээр халдаж байгаа явдал юм. Улсын бүртгэгч нь уг барилга хэний эзэмшил вэ, урьд нь үл хөдлөх хөрөнгийн улсын бүртгэлд бүртгэгдэж байсан эсэх, хэн нэгний хууль ёсны эрх ашгийг хөндөж байгаа эсэхийг судалж үзээгүй шийдвэр нь илт хууль бус ” гэж тодорхойлжээ.

     Хариуцагч “ЭХӨЭТХЭХБЭУБТ хуулийн 13.9-р зүйлд 2018.11.01-ээс шинээр мөрдөгдөж байгаа эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 7.7-р зүйлд мэдүүлэг гаргагч мэдүүлэг, түүнд хавсаргах баримт бичгийг үнэн зөв гаргах үүрэгтэй бөгөөд энэ үүргээ зөрчсөнөөс бусдад учруулсан хохирлыг хариуцна гэж заасан байдаг. Иргэний хууль, Улсын бүртгэлийн ерөнхий хууль, Эд хөрөнгийн бүртгэлийн тухай хуульд зааснаар мэдүүлэг хүлээн авахаас татгалзах үндэслэлгүй тул тухайн үед нотлох баримтыг үнэн зөв тооцож бүртгэлийг хийсэн. Х.Н болон “Х.У” ХХК хооронд 3 давхар үл хөдлөх хөрөнгийн давхардсан бүртгэл байхгүй, хэсэгчилсэн бүртгэл хийгдсэн болно. Тиймээс иргэн Х.Н-ийн гаргасан үл хөдлөх хөрөнгийг давхардуулан олгосон гэх нэхэмжлэлийн шаардлагыг эсэргүүцэж байна” гэх үндэслэлээр татгалзалаа илэрхийлсэн байна.   

       Гуравдагч этгээд “Х.У” ХХК-ийн захирал Б.Н нь “Манай компаний үл хөдлөх хөрөнгө бол 1987 онд ашиглалтанд орсон, тухайн барилгыг анх баригдах үеэс тусдаа гарц, орцтой барилгын материалын лабораторийн зориулалтаар баригдсан манайх гэрчилгээг нь 2013 онд авсан боловч тэрнээс өмнө ч тухайн хөрөнгийг хуулийн дагуу эзэмшээд, өмчлөөд явж байсан болно. Хэдий нэг барилга боловч анх баригдсан үеэсээ өөр өөр зориулалттай, тус тусдаа өмчлөгчтэй 2 тусдаа үл хөдлөх хөрөнгө болно” гэж үзэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаагаа илэрхийлжээ.

    Шүүх энэ хэрэгт хуульд заасан журмын дагуу цугларсан бичгийн нотлох баримтууд болон нэхэмжлэгч, хариуцагч, гуравдагч этгээд нарын тайлбар, нэхэмжлэгч,нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар, бусад нотлох баримтуудыг тал бүрээс нь үнэлээд дараах хууль зүйн үндэслэлээр нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэлээ.

       Нэхэмжлэгч Н нь 2004 онд “И.Б.У” ХК-иас Увс аймгийн Улаангом сумын 12-р багт байршилтай /хуучнаар 3-р баг/, 2700 м.кв талбай бүхий 3 давхар конторын барилгыг ТУЗ-ийн шийдвэрийн дагуу шилжүүлэн авсан байх ба улсын бүртгэлийн байгууллага энэхүү өмчлөх эрхийн шилжилт хөдөлгөөний өөрчлөлтийг бүртгэж, 2004 оны 5 сарын 20-ны өдөр эрхийн улсын бүртгэлийн 1520000452 дугаар бүхий үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг түүнд олгожээ.  

      2013.06.03-ны өдөр “Х.У” ХК-ийн захирал Б.Н нийт 10 ширхэг орон байшин, агуулахыг компанийнхаа нэр дээр анх удаа бүртгүүлж, баталгаажуулахаар мэдүүлэг гаргасан байх бөгөөд түүний мэдүүлгийг үндэслэн улсын бүртгэлийн байгууллага тус 10 ширхэг үл хөдлөх хөрөнгийг бүртгэн, эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-15200003738 дугаартай 000187168  тоот гэрчилгээ олгосон байдаг. Эдгээр хөрөнгө дотор лабораторийн зориулалттай 312 м.кв талбай бүхий барилга багтаж, бүртгэгдэн баталгаажсан байна.

      Дараа нь 2018 оны 04 дүгээр сарын 28-ны өдөр тэрээр улсын бүртгэлийн байгууллагад хандан өмчлөгчийн бүртгэлд өөрчлөлт оруулах тухай мэдүүлэг болон хөрөнгө тус бүр дээр гэрчилгээ гаргуулах тухай өргөдөл гаргасан байх бөгөөд түүний өргөдөл, хүсэлтийн дагуу  Увс аймгийн Улаангом сумын 12 дугаар багт байршилтай 312 м.кв талбай бүхий үйлдвэр үйлчилгээний зориулалттай үл хөдлөх эд хөрөнгийг тусад нь салган бүртгэж, “Х.У” ХХК-ийн нэр дээр 2018 оны 4 сарын 30-ны өдөр тус үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-15200005326 дугаартай, 000377394 тоот гэрчилгээ олгосон байна. “Х.У”  хувьцаат компани нь 2015 онд “Х.У” хязгаардмал хариуцлагатай компани болон өөрчлөн байгуулагджээ.

      Мэдүүлэг гаргагч Б.Н нь мэдүүлэгтээ компанийн дүрэм, гэрчилгээ, газар эзэмших эрхийн гэрээ, гэрчилгээ, кадастрын зураг, 2012 оны компанийн эд хөрөнгийн тооллогын баримт, обьектийн фото зургийг хавсаргасан байгаа боловч эдгээр баримтуудаар “Х.У” ХК нь Улаангом сумын 12-р багт байршилтай лабораторийн зориулалттай 312 м.кв талбай бүхий барилгын өмчлөгч болох нь тогтоогдохгүй байна Учир нь: Тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгө бий болсон талаарх баримтыг хавсаргаагүй байна.

      2005 оны 01 дүгээр сарын 04-ний өдрийн Улаангом сумын Засаг даргын 01 тоот захирамжаар 3 давхар барилгын доорх 900 м.кв газрыг албан конторын зориулалтаар Х.Н-д эзэмшүүлэхээр шийдвэрлэж, газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ олгосон байна.  “Х.У” ХК-ийн кадастрийн зургаас харахад тус компанийн эзэмшил газартай Х.Н-ийн эзэмшлийн 900 м.кв газар давхцаагүй байна.

       Х.Н-ийн өмчлөлийн Увс аймгийн Улаангом сумын 12 дугаар багт/ хуучнаар 3-р баг/ байршилтай 2700 м.кв талбай бүхий /60мx15м хэмжээтэй/ 3 давхар барилгын нэг давхарын 312 м.кв талбай бүхий хэсгийг “Х.У” ХХК-ийн өмчлөлд давхардуулан бүртгэсэн болох нь нэхэмжлэгч, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын тайлбар, шүүхээс маргаан бүхий үл хөдлөх хөрөнгөд үзлэг хийсэн тухай тэмдэглэл, үл хөдлөх эд хөрөнгийн фото зураг болон  хавтаст хэрэгт цугларсан дараах баримтуудаар тогтоогдож байна.

       Увс аймгийн  Ардын Хурлын гүйцэтгэх захиргааны өмч хувьчлалын комиссын 1992 оны 1 сарын 05-ны өдрийн 21 тоот тогтоолоор аймгийн Барилга угсралтын трестийг “Барилгын бирж” УҮГ, Барилгын материалын пүүсийн хувьцаат компани 1 /”Х” ХК/, бүрэн бус хариуцлагатай 6 компани / ”Өгөөмөр”, “Орд”, “Ундрах”, “Ханхөхий”, “Өрнөл”, “Өргөө” ББХК / болгон хуваах замаар өөрчлөн байгуулж, дүрмийн сангийн хэмжээг тус тус тогтоож өгсөн байна. Ийнхүү Барилга угсралтын трестийн үйл ажиллагааг зогсоож, түүний эрх, үүрэг, хариуцлагыг шинээр байгуулагдсан найман хуулийн этгээдэд хуваан шилжүүлсэн байна. Өөрөөр хэлбэл Барилга угсралтын трестийн өмч хөрөнгийг 8 аж ахуйн нэгж, байгууллагад хуваах замаар тухайн хуулийн этгээдүүдийн үндсэн хөрөнгийг нь тусгаарлан өгсөн байна.

      “Х” ХК анх 1992 оны 01 дүгээр сарын 13-ны өдөр улсын бүртгэлд бүртгүүлж, улсын бүртгэлийн гэрчилгээ авсан байгаа ба улмаар 1996 онд компанийн дүрмээ шинэчлэн боловсруулан  батлуулж, шинэчилсэн бүртгэлд хамрагдан, 1996 оны 04 дүгээр сарын 29-ний өдөр “Х.У” ХК нэрээр аж ахуйн нэгж, байгууллагын улсын бүртгэлийн гэрчилгээ авчээ. Уг гэрчилгээн дээр тус компанийн дүрмийн сангийн хэмжээг 32100,0 мянган төгрөгөөр тусгасан байна. Тус компанийн улсын бүртгэлийн байгууллагад гаргаж өгсөн /шинэчилсэн бүртгэлд хамрагдах өргөдөлд хавсаргасан/ “Х” ХК-ийн үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний баримтаас үзэхэд тухайн компанийн үндсэн хөрөнгөд гадна полигон, хэвлэх цех, зуурмагийн узель, арматур цех, карьерийн аж ахуйн болон лабораторийн тоног төхөөрөмжүүд, машин механизм, эд аж ахуйн хөрөнгө, орон байшин /үл хөдлөх хөрөнгүүд/  зэрэг эд хөрөнгүүд багтсан байх бөгөөд эдгээр эд хөрөнгийг 32100,0 мянган төгрөгөөр дахин үнэлж, уг компанийн дүрмийн санг бүрдүүлсэн гэж үзэхээр байна.

         Энэхүү “Х.У” ХК-ийн үндсэн хөрөнгийн бүртгэлээс “орон байшин” /”К”/ гэх хэсгийг тодруулбал: 1987 онд ашиглалтанд орсон Төмөр бетон эдлэлийн цех, бэлэн бүтээгдэхүүний агуулах, зуурмагийн узель, шохой тунгаагчийн байр, халаах бункерийн байр, бутлан ангилагчийн байр, цементийн агуулах, силусийн байр, карбидын агуулах, компрессер станцын байр, склад зэрэг 11 төрлийн орон байшин буюу хөдлөх эд хөрөнгүүд тус компанийн үндсэн хөрөнгөд орж бүртгэгдсэн нь харагдаж байна. Үүнээс үзэхэд 1987 онд ашиглалтанд орсон барилгын материалын /төмөр бетон эдлэлийн/ үйлдвэрлэлтэй холбоотой орон байшинг “Х.У” ХК-ийн үндсэн хөрөнгөд хамааруулж хуваан өгсөн гэж үзэхээр байна.

       1994 оны 08 дугаар 20-ны өдрийн Барилгын бирж УҮГ-ын үндсэн хөрөнгийг дахин үнэлсэн актаас үзэхэд контор, улаан булангийн барилга нь 1985 онд ашиглалтанд орж, балансын анхны өртөг нь 5527839 төгрөгөөр үндсэн хөрөнгөд бүртгэгдсэн байх ба дахин үнэлгээгээр 7823422 төгрөгөөр үнэлэгджээ. Өөрөөр хэлбэл Барилга угсралтын трестийн  конторын барилга бүхлээрээ “Барилгын бирж” УҮГ-ын үндсэн хөрөнгөд бүртгэгдсэн байна.

     Гуравдагч этгээд Б.Н-ийн “...манай лабораторийн зориулалттай барилга 1987 онд ашиглалтанд орсон, ...нэг барилга боловч анх баригдсан үеэсээ өөр өөр зориулалттай, тус тусдаа өмчлөгчтэй 2 тусдаа үл хөдлөх хөрөнгө болно” гэх тайлбар нь холбогдох баримтуудаар тогтоогдохгүй байна.

      1994 оны 08 дугаар сарын 17-ний өдөр аймгийн Өмч хувьчлалын комисс шийдвэрээр “Барилгын бирж” УҮГазрыг “Их барилга” нэртэй төрийн өмч давамгайлсан хувьцаат компани болгон өөрчлөн байгуулж, зохион байгуулалтын хэлбэрийг нь өөрчилсөн байх бөгөөд тус улсын үйлдвэрийн газрын эрх, үүрэг, хариуцлага шинээр байгуулагдсан хуулийн этгээд болох “И.Б” ХК-д шилжжээ. Өөрөөр хэлбэл улсын үйлдвэрийн газрын эд хөрөнгийн эрх  хувьцаат компанид шилжсэн байна.

     Мэдүүлэг гаргагч “Х.У” ХХК нь Увс аймгийн Улаангом сумын 12-р багт байршилтай 3 давхар конторын барилгын  1 давхарын 312 м.кв талбай бүхий хэсгийн өмчлөгч гэдгийг баттай нотолсон баримт байхгүй байхад улсын бүртгэгч Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.д зааснаар мэдүүлгийг хүлээх авахаас татгалзах ёстой байтал мэдүүлгийг хүлээн авч бүртгэсэн нь илтэд хууль бус болжээ.

      Улсын бүртгэлийн Ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.5-д  зааснаар  Улсын бүртгэлийн үйл ажиллагаанд “нотлох баримтад үндэслэж, хуульд заасан журмын дагуу” хөтлөх зарчмыг баримтладаг. 

       Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 6 дугаар  зүйлийн 6.6-д зааснаас үзэхэд эрхийн улсын бүртгэлийг давхардуулж, эсхүл хуурамч бичиг баримт үндэслэн хийсэн талаар  гомдол гарсан тохиолдолд шүүхээр шийдвэрлүүлэхээр зохицуулсан байна.

        Иймээс нэхэмжлэгч Х.Н-ийн өмчлөлийн үл хөдлөх эд хөрөнгийг  гуравдагч этгээд “Х.У” ХХК-ийн нэр дээр давхардуулан бүртгэсэн улсын бүртгэгчийн үйл ажиллагаа илт хууль бус болохыг тогтоож, 2018 оны 4 дүгээр сарын 30-ны өдөр “Х.У” ХХК-д олгосон 312 м.кв талбай бүхий үйлдвэрлэл үйлчилгээний зориулалттай үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-15200005326 дугаартай, 000377394 тоот гэрчилгээг хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэлээ.

        Шүүх маргаан бүхий барилгын хэсгийн эзэмшил, ашиглалттай холбоотой асуудлаар дүгнэлт хийх нь хэрэгт ач холбогдолгүй гэж үзсэн болно.

       Нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэж байгаатай холбогдуулаад нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг төрийн санд хэвээр үлдээж, Увс аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтсээс 70200 төгрөг гаргуулж  нэхэмжлэгчид олгох нь зүйтэй гэж үзлээ.

       Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106.1, 106.2, 106.3.1, 106.3.2, 106.3.12 дахь хэсгүүдэд заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

      1.Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.5, Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.3, 6 дугаар зүйлийн 6.6-д заасныг баримтлан нэхэмжлэгч Х.Н-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж, нэхэмжлэгч Х.Н-ийн өмчлөлийн үл хөдлөх эд хөрөнгийг  гуравдагч этгээд “Х.У” ХХК-ийн нэр дээр давхардуулан бүртгэсэн улсын бүртгэгчийн үйл ажиллагаа илт хууль бус болохыг тогтоож, 2018 оны 4 дүгээр сарын 30-ны өдөр “Х.У” ХХК-д олгосон 312 м.кв талбай бүхий үйлдвэрлэл үйлчилгээний зориулалттай үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн Ү-15200005326 дугаартай,  000377394 тоот гэрчилгээг хүчингүй болгосугай.

       2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар  зүйлийн 48.1-д зааснаар нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжинд урьдчилан төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагч Увс аймгийн Улсын бүртгэлийн хэлтсээс 70200 төгрөгийг гаргуулж нэхэмжлэгч Х.Н-д олгосугай.

       3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйлийн 108.2  дахь хэсэгт зааснаар шүүхийн шийдвэр нь танилцуулан сонсгосноор хүчинтэй болох ба мөн хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт заасны дагуу энэхүү шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гардан авсан өдрөөс хойш хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах гомдол гаргах эрхтэйг дурдсугай.

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                Т.ОЮУНГЭРЭЛ