02        15                                                                              2019/ШЦТ/39

   2022          01             17                                            2022/ШЦТ/24

 

                                  МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Хөвсгөл аймаг дахь Сум дундын эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг Ерөнхий шүүгч М.Эрдэнэ-Очир даргалж,

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга С.Уянга,

Улсын яллагч Г.Чанцалдулам,   

Иргэний нэхэмжлэгч Л.О-,

Шүүгдэгчийн өмгөөлөгч Н.Бүрэнчимэг,

Шүүгдэгч Н.Д- нарыг оролцуулан тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн хуралдаанаар Хөвсгөл аймгийн Прокурорын газрын хяналтын прокуророос Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн Н.Д-д холбогдох эрүүгийн 2138000000612 дугаартай хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүгдэгчийн биеийн байцаалт:  

Монгол Улсын иргэн, Н.Д.

Шүүгдэгч Н.Д- нь 2021 оны 09 дүгээр сард Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Хүүш” гэх газраас 21 м³ модыг зөвшөөрөлгүй бэлтгэсэн, тээвэрлэсэн гэмт хэрэг үйлдсэнд холбогджээ. /Прокурорын яллах дүгнэлтэд бичигдсэнээр/

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Шүүгдэгчийн гэм буруугийн талаар:

Шүүгдэгч Н.Д- нь шунахайн сэдэлтээр Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Хүүш” гэх газраас 2021 оны 09 дүгээр сард зохих байгууллага, албаны тушаалтны зөвшөөрөлгүйгээр шинэс төрлийн 14 ширхэг нойтон мод унагааж, 21.6521 м³ модыг шар үхрээр цагаалан хууль бусаар бэлтгэж, ойн санд 10.433.553 төгрөгийн хохирол учруулан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн байна.

Шүүгдэгчийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай болох нь хэрэгт авагдсан нотлох баримтууд болох:

• Гэмт хэргийн талаарх гомдол, мэдээлэл хүлээн авсан тэмдэглэл /хх-ийн 1 дүгээр хуудас/,
• Хэргийн газарт үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /хх-ийн 3-11 дүгээр хуудас/,
• Хэрэглээний нойтон 21.6521 куб метр модыг Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албаны хашаанд битүүмжилсэн хөрөнгө битүүмжилсэн тэмдэглэл /хх-ийн 14-15 дугаар хуудас/,
• Эд мөрийн баримтаар БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн 1 ширхэг цагаан саарал өнгийн моторт хөрөөг хураан авсан тэмдэглэл /хх-ийн 18 дугаар хуудас/,
• Иргэний нэхэмжлэгч Л.О-ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”... Н.Д- гэх хүний бэлтгэсэн, тээвэрлэсэн 49 ширхэг бөөрөнхий дүнз одоо Хатгал тосгоны захирагчийн ажпын албаны хашаанд байгаа. Байгаль экологид учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлж хуулийн дагуу арга хэмжээ авч өгнө үү” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 23-24 дүгээр хуудас/,
•  Гэрч Г.Н-ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “...2021 оны 09 сард Н.Д- надтай уулзаад намайг Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн “Хүүш” гэх газраас мод ачаад Хатгал тосгонд оруулж өгөөч дүү нь байшин барьж авах гэсэн юм гэж хэлсэн. Би гоожин байгаа юм уу, бичиг баримттай мод ах нь ачна гэж хэлсэн. Тэгтэл Н.Д- надад гоожингоо үзүүлсэн. Би тэгээд 2 удаа модыг нь ачиж өгсөн. Би Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар баг “Хүүш” гэх газарт модны хаяанд цагаалаад бэлтгэсэн мод байхаар нь ачсан. Мод нь шинээр бэлтгэсэн бөөрөнхий дүнз байсан. Би өөрийн ...улсын дугаартай Зил-131 маркийн тээврийн хэрэгслээр чиргүүл толгойгүй 2 удаа ачиж Хатгал тосгоны төвд Н.Д-ы байшинд буулгасан. ...Н.Д-, Б.О- бид гурав ачсан. Тоо ширхгийг нь сайн мэдэхгүй байна. Нэг ачилтдаа 20 гаруй мод ачсан модны хэмжээ 6-8 метрийн бөөрөнхий нойтон дүнз байсан. Надад Н.Д- гоожингоо үзүүлсэн. Саяхан авсан бололтой хэрэглээний мод цэвэрлэгээний ажлаар ойгоос бэлтгэх гоожин байсан” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 26-27 дугаар хуудас/,
•  Гэрч Б.О-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “...Би 2021 оны 9 сарын дундуур “Хүүш” гэх газраас Н.Д- ах мод унагаж бэлтгэсэн ахдаа шар үхрээ шараа өгөөч ах нь өөрийн гэсэн байшинтай болох гэсэн юм гэж хэлэхээр нь өөрийн хар хайнагын үхэр шараа 2 өдөр өгсөн. Тэр модыг 3 өдөр цагаалсан. Эхний өдөр би мод цагаалах ажилд нь тус болохоор тусалсан. Дараа өдөр нь би очоогүй, мал харах хүнгүй болсон учраас Н.Д- ах намайг мод цагаалах үед очиход босоо мод унаган тайрч бэлтгэсэн цагаалахад бэлэн болсон байсан. Мод цагаалж дууссаны дараа намайг мод ачилцаж өгөөч гэж ирсэн. Тэгэхэд Хатгал тосгоны жолооч Г.Н- ахтай Зил-131 маркийн тээврийн хэрэгсэлтэй ирсэн. Гурвуулаа модыг ачсан. Бэлтгэсэн модыг ачсан ийм л зүйл болсон. Тээвэрлэсэн тээврийн хэрэгсэл нь Хатгал тосгоны Г.Н- гэх хүний бор ногоон өнгийн чиргүүлтэй тээврийн хэрэгсэл байсан. Миний хар зүсмийн хайнагын шараар модноос цагаалж бэлтгэсэн” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 29-30 дугаар хуудас/,
•  Гэрч Н.О-ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “...2021 онд Н.Д- нь Алаг-Эрдэнэ сумын 2 багийн Иргэдийн нийтийн хурлаар хэсэгчилж оруулсан хурлаар хэрэглээний модны эрх олгогдож Н.Д-д миний бие 2021 оны 3 дугаар сарын сүүл 4 сард гоожин бичиж олгосон санаж байна. Яг он, сарыг нь санахгүй байна. Н.Д- нь 300.000 гаруй төгрөг тушааж гоожин бичүүлж авсан. Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн “Харгана” гэх газраас мод бэлтгэх эрхийн бичиг авсан. Мод бэлтгэх эрхийн бичигт заасан хугацаанд мод           бэлтгэж тээвэрлээгүй. Н.Д-ы мод бэлтгэх эрхийн бичгээр цэвэрлэгээний зориулалтаар унанги “шинэс” мод бэлтгэж, тээвэрлэх эрхийн бичиг авсан. Иргэн Н.Д- мод бэлтгэх газраа заалгаж аваагүй мод бэлтгэж тээвэрлэх хугацаа ч өнгөрсөн байхад Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг “Хүүш” гэх газраас дур мэдэж босоо мод унагааж бэлтгэж тээвэрлэсэн байна. Тухайн мод бэлтгэлт явагдсан “Хүүш” гэх газар нийт нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээгээр “Харгана” гэх газар нутагтаа орно. Харин жалга ам болгоноороо “Шар нуур”, “Хүүш”, “Жичлэг”, “Ханан”, “Харганы даваа” гэх нэршилтэй байдаг юм. Хариуцсан байгаль хамгаалагчаар заалгаж авсны дараа мод бэлтгэх эрхийн бичгээр хугацаанд нь мод бэлтгэж тээвэрлэнэ. Үүнийг Байгаль орчны хуулиараа зохицуулж өгсөн журам мөн ойн тухай хууль дээр байгаа. Н.Д- нь хаанаас хэзээ мод бэлтгэх гэж байгаа талаар мэдэгдсэн зүйл байхгүй хавар авсан гоожингоороо дур мэдэн босоо мод унагааж тээвэрлэсэн нь хууль зөрчсөн гэж үзэж байна. ...мод бэлтгэх эрхийн бичигт заасан мод бэлтгэх мөн мод тээвэрлэх хугацаанд иргэн хүн мод бэлтгэлт явуулна. Хугацаа хэтэрсэн ямар нэг сунгалт хийгдээгүй тохиолдолд хууль бусаар мод бэлтгэсэн гэж үзнэ. ...2021 оны 10 сарын сүүлээр Н.Д-ы мод бэлтгэсэн газар болох “Хүүш” гэх газар очиж үзэхэд босоо мод бэлтгэж, цагаалж тээвэрлэсэн мөртэй байсан” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 32-34 дүгээр хуудас/,
• “Дэлгэрмөрөн” сум дундын ойн ангийн инженер Б.О-ийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдрийн 48 дугаартай: “1. Иргэн Н.Д-ы бэлтгэсэн гэх модонд хэмжилт хийж чанар байдлыг тодорхойлоход хэрэглээний нойтон 21.6521 мЗ байв. 2. Иргэн Н.Д-ы бэлтгэсэн гэх модонд модны экологи-эдийн засгийн үнэлгээг тооцоход /ойн нөөцийн төлбөр 3-р муж, 1м³ шинэс модны үнэ төгрөгөөр 267707/, /итгэлцүүр 1.8/, /модны хэмжээ м³ 21.6521/, /экологи эдийн засгийн үнэлгээ төгрөгөөр 10433553.72246/. Монгол улсын ойн тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.7 дахь заалт иргэн, ойн нөхөрлөл, аж ахуй нэгж байгууллага зохих зөвшөөрөлгүй ойгоос мод бэлтгэх, ойн дагалт баялаг ашиглах, ан агнах, түймрийн аюултай үед ойд аялал зугаалгаар явахыг хориглоно, 35 дугаар зүйлийн 35.4.2 дахь хэсэгт заасан зохих гэрээ зөвшөөрөлгүйгээр мод бэлтгэсэн/ тус тус зөрчсөн байна. 3. Н.Д-ы бэлтгэж, тээвэрлэсэн гэх мод нь хэрэглээний нойтон 21.6521 м³ шинэс мод байв. Мод бэлтгэсэн Алаг-Эрдэнэ сумын Хүүш гэх газар нь 2012 оны ой зохион байгуулалтын 192-р хэсэглэлийн 15-р ялгаралд хамаарах ашиглалтын бүсийн /3-р муж/ ойд хамаарч байна. Дээрх мод бэлтгэсэн гэх Алаг-Эрдэнэ сумын Хүүш гэх газар нутаг нь тусгай хамгаалалттай газар нутагт хамаарахгүй болно” гэх дүгнэлт, бөөрөнхий модон материалын хэмжилтийн хүснэгт /хх-ийн 38-41 дүгээр хуудас/,
• Хөвсгөл аймгийн Байгаль орчны газрын хяналтын улсын байцаагчийн: “..Экологи-эдийн засгийн үнэлгээ 10433533: ...Ойн санд учруулсан нөхөн төлбөрийн хэмжээ нийт 31300659 төгрөг. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 49.4.1 дэх заалт “Ойн санд учирсан хохирлыг ойн экологи-эдийн засгийн үнэлгээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр тооцож нөхөн төлбөрийг ногдуулна” гэсэн заалтыг үндэслэн тооцов” гэх дүгнэлт /хх-ийн 46 дугаар хуудас/,

 “ИхэрМөрөн-Аудит” ХХК-ийн шинжээчийн 2021 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн №2145617200593 дугаартай: “Иргэн Н.Д-ы мод бэлтгэхдээ ашигласан БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн цахилгаан хөрөөний үнэлгээг 90.000 төгрөгөөр үнэлж... байна” гэх хөрөнгийн үнэлгээний тайлан /хх-ийн 55-56 дугаар хуудас/,

• “ИхэрМөрөн-Аудит” ХХК-ийн шинжээчийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн №2145617200584 дугаартай: “Иргэн Б.О-ын 1 толгой хайнагын шар үхрийн үнэлгээг 1.800.000 төгрөгөөр үнэлэв” гэх хөрөнгийн үнэлгээний тайлан /хх-ийн 61-62 дугаар хуудас/,
• “ИхэрМөрөн-Аудит” ХХК-ийн шинжээчийн 2021 оны 12 дугаар сарын 09-ний өдрийн №2145617200600 дугаартай: “Иргэн Н.Д-ы хууль бусаар бэлтгэсэн 21.6521 куб.м шинэс төрлийн модны зах зээлийн үнэлгээг 1.826.400 төгрөгөөр үнэлж... байна” гэх хөрөнгийн үнэлгээний тайлан /хх-ийн 69-70 дугаар хуудас/,
• Алаг-Эрдэнэ сумын Харгана гэх газраас 10м³ шинэс модыг цэвэрлэгээний ажлаар 2021 оны 04 дүгээр сарын 10-наас 10 хүртэл 1 хоногийн хугацаагаар бэлтгэх, 2021 оны 05 дугаар сарын 10-наас 10 хүртэл 1 хоногийн хугацаагаар тээвэрлэх ХӨА серийн 21-046165 дугаартай мод бэлтгэх эрхийн бичиг олгох тасалбар /хх-ийн 85 дугаар хуудас/,
• Шүүгдэгч Н.Д-ы мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “...Манайх Хатгал тосгонд амьдардаг юм. 2021 оны 04 дүгээр сард өөртөө байшин барьж авахаар Алаг-Эрдэнэ сумын байгаль хамгаалагч Н.О-аас хэрэглээний модны 10 куб метр гоожин бичүүлж авсан. Тэр үедээ ажил явдал гараад мод унагаж болохгүй гэхээр нь бэлтгэж чадаагүй юм. 2021 оны 09 дүгээр сард хэдний өдрийг санахгүй байна. Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг “Хүүш” нэртэй газраас байшингийн модоо бэлтгэхээр ганцаараа явсан. Модонд очоод 14 ширхэг нойтон, босоо мод огтолж унагаагаад 6x7 хэмжээтэй байшингийн модонд болохоор хэмжээтэй тайрсан. Зарим модыг нь арай урт тайрсан байж мэднэ. Бэлтгэсэн модоо тайрч бэлтгэчихээд цагаалахдаа Б.О-ын шарыг үхрийг гуйхад хар зүсмийн шар барьж өгсөн. Б.О-ыг нэг өдөр модоо цагаалахдаа бол гуйж туслуулсан. Дараагийн өдөр нь Б.О- ажилтай байсан болохоор ирээгүй, шар үхрээр нь цагаалсан. Модоо бэлтгэснээс хойш 5 хоногийн дараа Хатгал тосгоны Зил-131 машинтай Г.Н-ийг мод ачаад өгөөч гэж гуйхад бичиг баримттай бол ачиж өгнө гэсэн. Ачуулахдаа гоожингийн бичгээ үзүүлсэн. Г.Н- миний модыг хоёр удаа ачиж Хатгал тосгоны төвд хашаандаа буулгасан. ...Гоожингийн хугацаанд бэлтгэх гэсэн боловч ажил явдал гараад чадаагүй. Миний мод бэлтгэсэн газрын ерөнхий уулын нэрийг “Харгана” гэж нэрлэдэг. Харин мод бэлтгэсэн газрын нэрийг болохоор “Хүүш” гэж нэрлэдэг юм. Мод бэлтгэсэн газарт бол ганц нэг унанги мод байсан ч тахир, хэрэглээний мод гарахааргүй мод байхаар нь босоо мод огтолсон” гэх мэдүүлэг /хх-ийн 82-83 дугаар хуудас/ болон шүүхийн хэлэлцүүлэгт мэдүүлэхдээ “...үйлдсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрч байна” гэж хариулж байсан /шүүх хуралдааны тэмдэглэлээс/ болон бусад нотлох баримтуудаар нотлогдож байна.

Шүүгдэгчийн хувийн байдлыг тогтоосон дараах баримтуудыг шүүх шинжлэн судлав. Үүнд:

• Урьд нь ял шийтгүүлж байгаагүй болохыг тодорхойлсон эрүүгийн хариуцлага хүлээж байсан эсэхийг шалгах хуудас /хх-ийн 84 дүгээр хуудас/,
• Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Засаг даргын тодорхойлолт /хх-ийн 90 дүгээр хуудас/,
• Хөвсгөл аймгийн Хатгал тосгоны Захирагчийн тодорхойлолт /хх-ийн 91 дүгээр хуудас/,
• Гэрлэсний бүртгэлийн лавлагаа /хх-ийн 92 дугаар хуудас/,
• Д.С-н төрсний гэрчилгээний хуулбар /хх-ийн 93 дугаар хуудас/,
• Шүүгдэгч Н.Д-ы иргэний үнэмлэхний хуулбар /хх-ийн 94 дүгээр хуудас/ зэрэг баримт бичиг болно.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шинжилсэн дээрх нотлох баримтууд нь энэ хэрэгт хамааралтай, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу цуглуулж бэхжүүлсэн, үгүйсгэх нотлох баримт хэрэгт байхгүйн дээр шүүгдэгч нь өөрийн гэм бурууг хүлээн зөвшөөрч, маргахгүй байгаагаар давхар нотлогдож байх тул энэ хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хангалттай, үнэн зөв гэж шүүх үнэллээ.

Энэ хэрэгт Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.2 дугаар зүйлд заасан нотолбол зохих байдлуудыг хангалттай шалгаж тодруулсан, мөрдөн байцаалтын явцад оролцогчийн хуулиар хамгаалагдсан эрхийг хассан, хязгаарласан, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан шаардлагыг зөрчсөн гэх ноцтой зөрчил тогтоогдоогүй, хуульд заасан нотолбол зохих нөхцөл байдлуудыг бүрэн гүйцэд тогтоосон гэж үзлээ.

Гэмт хэрэг гарахад шүүгдэгчийн байгаль орчин, экологийн мэдлэг дутмаг, нөгөө талаас нутгийн захиргааны байгууллагаас иргэдэд байгаль орчныг хамгаалах талаарх хууль, тогтоомжийг сурталчлах, тайлбарлан таниулах ажил хангалтгүй хийгдсэн зэрэг нь дээрх гэмт хэргийг үйлдэх шалтгаан нөхцөл болсон байна.

Шүүгдэгч Н.Д- нь дээрх гэмт хэргийг ганцаараа үйлдсэн болох нь гэрч Г.Н-, Б.О- нарын мэдүүлгээр нотлогдож байна.

Шүүгдэгч нь Эрүүгийн хуулиар хамгаалагдсан төрийн хамгаалалтад байх ойн санд хохирол учруулан хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэргийг үйлдэж, байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулсан хор уршигт зориуд хүргэж, “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн нь дээрх гэмт хэргийг гэм буруугийн санаатай хэлбэртэй, төгссөн гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй юм.

Хэрэгт авагдсан баримтуудыг үндэслэн прокурорын үйлдсэн яллах дүгнэлт нь үндэслэлтэй, хэргийн зүйлчлэл тохирсон байна гэж шүүх үзлээ.

Гэмт хэргийг илрүүлэх зорилгоор хийсэн эд зүйлд үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрч, шүүгдэгч нарын мэдүүлэг зэрэг нь гэмт хэрэг гарсан нөхцөл байдлыг бүрэн дүүрэн тогтооход чухал ач холбогдолтой болсон байна.

Шүүгдэгч Н.Д- нь шунахайн сэдэлтээр Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Хүүш” гэх газраас 2021 оны 09 дүгээр сард зохих байгууллага, албаны тушаалтны зөвшөөрөлгүйгээр шинэс төрлийн 14 ширхэг нойтон мод унагааж, 21.6521 м³ модыг шар үхрээр цагаалан хууль бусаар бэлтгэж, ойн санд 10.433.553 төгрөгийн шууд хохирол учруулан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн нь шунахайн сэдэлтээр, санаатайгаар дээрх гэмт хэргийг үйлдсэн байна.

Шүүгдэгч Н.Д- нь шунахайн сэдэлтээр Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Хүүш” гэх газраас 2021 оны 09 дүгээр сард зохих байгууллага, албаны тушаалтны зөвшөөрөлгүйгээр шинэс төрлийн 14 ширхэг нойтон мод унагааж, 21.6521 м³ модыг шар үхрээр цагаалан хууль бусаар бэлтгэжГэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлын хувьд: Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1-д “ойн санд учирсан хохирлыг ойн экологи–эдийн засгийн үнэлгээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр” тогтоосон байх тул шүүгдэгч Н.Д-ы үйлдсэн энэхүү гэмт хэргийн улмаас учирсан үр дагавар нь байгаль орчин, экологи-эдийн засагт 31.300.659 төгрөгийн хохирол учирсан гэж шүүх дүгнэлээ.

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1, Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Н.Д-аас 31.300.659 төгрөгийг гаргуулж Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албанд олгох нь зүйтэй байна.

Улсын яллагчаас шүүгдэгч Н.Д-ыг 2021 оны 09 дүгээр сард Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Хүүш” гэх газраас 21 м³ модыг зөвшөөрөлгүй бэлтгэж, тээвэрлэсэн гэмт хэрэг үйлдсэнд холбогдуулан яллах дүгнэлт үйлдэж шүүхэд шилжүүлсэн байх боловч Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.2 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэг “Энэ хуулийн нэр томьёо, ухагдахууныг тайлбарлахад захиргааны хэм хэмжээний актыг ашиглаж болно”, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийн тээвэрлэсэн гэх шинж буюу Ойн тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.5: “Энэ хуулийн 34.1-д заасан эрхийн бичиг, гарал үүслийн гэрчилгээ, түүнийг олгох журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална”, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайдын 2013 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдрийн А-153 тоот тушаалын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан “Гарал үүслийн гэрчилгээ олгох, хяналт тавих журам”-ын Зургаа. 6.7 “Мод, модон материалыг нийслэл, өөр аймаг, сум тэдгээрийн хооронд тээвэрлэх, худалдан борлуулах тохиолдолд тухайн орон нутгийн байгаль орчны хяналтын улсын байцаагч гарал үүслийн гэрчилгээнд бичигдсэн эрхийн бичгийн дугаар, тухайн тээврийн хэрэгсэл, вагонд ачсан мод, модон материалын хэмжээг шалгасны үндсэн дээр хүснэгтэд тэмдэг дарсны дараа гарал үүслийн гэрчилгээг шалгасан тухай тэмдэглэлийг хийж “А” хэсэг болон ачсан модны хэмжээг үлдээн хүснэгтийн зохих хэсгийг таслан авч хадгална” гэсэнтэй нийцэхгүй байна.

Учир нь шүүгдэгч Н.Д- нь Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын 2 дугаар багийн нутаг “Хүүш” гэх газраас 2021 оны 09 дүгээр сард зохих байгууллага, албаны тушаалтны зөвшөөрөлгүйгээр шинэс төрлийн 14 ширхэг нойтон мод унагааж, 21.6521 м³ модыг шар үхрээр цагаалан хууль бусаар мод бэлтгэж гэмт хэрэг үйлдсэний дараа  тус сумын Хатгал тосгон хүртэл зөөвөрлөж, тээвэрлэсэн /гэрч Г.Н-, Б.О- нарын мэдүүлгүүд хх-ийн 26-30х/ нь нэг сумын нутагт дэвсгэрт хамаарч байх тул гарал үүслийн гэрчилгээгүйгээр мод тээвэрлэсэн гэх гэмт хэргийн шинж  тогтоогдохгүй байна. 

Иймд  хэрэгт авагдсан “ИхэрМөрөн-Аудит” ХХК-ийн шинжээчийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн №2145617200585 дугаартай: “Иргэн Н.Г.Н-ийн эзэмшлийн Зил-131 маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийн бодит үнийг 11.500.000 төгрөгөөр үнэлэв” гэх хөрөнгийн үнэлгээний тайланг /хх-ийн 49-50 дугаар хуудас/ нотлох баримтын хэмжээнд үнэлээгүй, хөрөнгийг үнэлэгээг шүүгдэгчээс хөрөнгө, орлогыг хураах албадлагын арга хэмжээг аваагүй, хохиролд оруулан тооцоогүй болохыг дурдлаа.

Хавтаст хэрэгт баримтжуулсан шүүгдэгчээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй байна.

2. Шүүгдэгчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай:

Шүүх хуралдаанаар шинжлэн судлагдаж, шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болгосон баримтуудыг үндэслэн шүүгдэгч Н.Д-д эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ Эрүүгийн хуульд заасан шударга ёсны зарчмыг баримтлан, цээрлүүлэх, дахин гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Эрүүгийн хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Энэ хуульд заасан гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон гэм буруутай хүнд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Шүүх гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд энэ хуулийн ерөнхий ангид заасан үндэслэл, журмын дагуу тусгай ангид заасан төрөл, хэмжээний дотор эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдал, эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзнэ” гэж заасныг тус тус баримтлан шүүгдэгчийг анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, шүүгдэгчийн хувийн байдал, үйлдсэн гэмт хэрэгтээ хандах хандлага, ойн санд учруулсан 31.300.659 төгрөгийн хохирлыг нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн, гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөл зэргийг тус тус харгалзан “Хууль бусаар мод бэлтгэсэн” үйлдэлд нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 280 цагийн хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх ял оногдуулж шийдвэрлэв.

Шүүгдэгчийн хувийн байдалд шүүхийн хэлэлцүүлэгт дурдсан нотлох баримтаар тогтоогдсон нөхцөл байдал, гэмт хэрэг үйлдсэнээ хүлээн зөвшөөрсөн, гэм буруугийн талаар маргахгүй байгаа байдал, үйлдсэн гэмт хэрэг, хохирол, хор уршигт хандаж буй хандлага, шүүх хуралдаанд мэдүүлэг өгөхдөө гэмшиж байгаа зэргийг харгалзан үзсэн болно.

Шүүгдэгч Н.Д- нь урьд нь гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй болох ял шийтгэлийн лавлагаагаар тогтоогдож байна.

Шүүгдэгчийн хувьд анх удаа тохиолдлын шинжтэй нөхцөл байдлын улмаас гэмт хэрэг үйлдсэнийг эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх нөхцөл байдалд тооцов.

Шүүх шүүгдэгч Н.Д-д эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ улсын яллагчаас “...Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 2 сар хүртэл хугацаагаар зорчих эрх хязгаарлах ял оногдуулах, эд мөрийн баримтаар хураагдсан хөрөөг хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэх, битүүмжлэгдсэн шинэс модыг улсын орлогод оруулах, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан тээврийн хэрэгслийг худалдан борлуулж хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулах” санал гаргасан, шүүгдэгчийн өмгөөлөгчөөс “...тохиолдлын шинжтэй нөхцөл байдлын улмаас анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, хувийн байдал, үйлдсэн гэмт хэргийн ангилал, гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, хохирол нөхөн төлөхөө илэрхийлж байгаа байдал зэргийг харгалзан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 240 цагийн хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх ял оногдуулж өгнө үү” гэх хүсэлт зэргийг харгалзан үзэв.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.4 дүгээр зүйлийн 2, 4 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Н.Д-д оногдуулсан нийтэд тустай ажил хийлгэх ялыг өдөрт 8 (найм)-аас дээшгүй цагаар хийлгэхээр тогтоож, шүүгдэгч нь нийтэд тустай ажил хийлгэх ялаас зайлсхийсэн тохиолдолд хорих ялаар солихыг мэдэгдэж байна.

Шүүгдэгч Н.Д-д оногдуулсан нийтэд тустай ажил хийлгэх ялын биелэлтэнд хяналт тавихыг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгаж байна.

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1-д зааснаар шүүгдэгч Н.Д- нь ойн санд учруулсан 10.433.553 төгрөгийг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний буюу 31.300.659 төгрөгийн хохирлыг нөхөн төлөхөө илэрхийлж байх тул

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1, Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1-т зааснаар шүүгдэгч Н.Д-аас 31.300.659 төгрөгийг гаргуулж Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албанд олгохоор шийдвэрлэв. 

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлого” гэж Монгол Улсад бол энэ хуулийн тусгай ангид заасан, ...гэмт хэрэг үйлдэж шууд, шууд бусаар олсон эдийн, эдийн бус хөрөнгө, түүний үнэ, түүнээс олсон ашиг, орлого, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан, ашиглахаар завдсан техник, хэрэгслийг ойлгоно”, мөн зүйлийн 3 дахь хэсэг “Хураан авсан хөрөнгө, орлогыг бусдад учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх, хэрэг шалган шийдвэрлэх ажиллагааны зардалд зарцуулна. Гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө, орлогын хэмжээ нь хохирлоос илүү гарсан тохиолдолд улсын төсөвт шилжүүлнэ”, мөн зүйлийн 4 дэх хэсэг “Гэмт хэрэг үйлдэж олсон эд зүйл, түүний үнэ, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан тээврийн хэрэгсэл, уналга, галт зэвсэг, зэвсэг, тусгайлан бэлтгэсэн зэвсгийн чанартай зүйл нь тухайн гэм буруутай этгээдийн өмчлөлд байсан нь тогтоогдсон тохиолдолд түүнийг хураан авч хадгалах, устгах, гэмт хэргийн хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулна” гэж тус тус зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 21.6521 куб метр хэрэглээний нойтон шинэс модыг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, 10.433.533 төгрөгийн хохиролд, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн цахилгаан хөрөөг 90.000 төгрөгийн хохиролд,

Мөн шүүгдэгч Н.Д-ы гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан 1 тооны хайнагын шар үхрийн үнэ болох 1.800.000 төгрөгийг гаргуулж экологи эдийн засагт учруулсан нийт 31.300.659 төгрөгийн хохиролд тус тус оруулан тооцож Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албанд шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгаж байна. 

Шүүгдэгч Н.Д- нь цагдан хоригдоогүй, түүнээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдах нь зүйтэй байна.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.1, 36.2 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг, 36.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 36.6, 36.7, 36.8, 36.10, 36.13 дугаар зүйлүүдэд заасныг удирдлага болгон 

ТОГТООХ нь:

1. Шүүгдэгч Н.Д-ыг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан зөвшөөрөлгүйгээр ойд мод бэлтгэж, “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсугай.
2. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Н.Д-ыг 280 (хоёр зуун ная) цагийн хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх ялаар шийтгэсүгэй.
3. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.4 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Н.Д-д оногдуулсан нийтэд тустай ажил хийлгэх ялыг өдөрт 8 (найм)-аас дээшгүй цагаар хийлгэхээр тогтоосугай.
4. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.4 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Н.Д- нь нийтэд тустай ажил хийлгэх ялаас зайлсхийсэн тохиолдолд хорих ялаар солихыг мэдэгдсүгэй.
5. Шүүгдэгч Н.Д-д оногдуулсан нийтэд тустай ажил хийлгэх ялын биелэлтэнд хяналт тавихыг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай.
6. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1, Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1-т зааснаар шүүгдэгч Н.Д-аас 31.300.659 (гучин нэгэн сая гурван зуун мянга зургаан зуун тавин ес) төгрөгийг гаргуулж Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албанд олгосугай.
7. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 3, 4 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 21.6521 куб метр хэрэглээний нойтон шинэс модыг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, 10.433.533 (арван сая дөрвөн зуун гучин гурван мянга таван зуун гучин гурав) төгрөгийн хохиролд, гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн цахилгаан хөрөөг 90.000 (ерэн мянга) төгрөгийн хохиролд, шүүгдэгч Н.Д-ы гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан 1 тооны хайнагын шар үхрийн үнэ болох 1.800.000 (нэг сая найман зуун мянга) төгрөгийг экологи эдийн засагт учруулсан нийт 31.300.659 (гучин нэгэн сая гурван зуун мянга зургаан зуун тавин ес) төгрөгийн хохиролд тус тус оруулан тооцож Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоны Захирагчийн ажлын албанд шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай.

8. Шүүгдэгч Н.Д- нь цагдан хоригдоогүй, түүнээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдаж, шийтгэх тогтоол нь уншиж сонсгосноор хүчинтэй болох ба давж заалдах гомдол эсэргүүцэл гаргасан тохиолдолд тогтоолын биелэлтийг түдгэлзүүлж шийтгэх тогтоол хуулийн хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч Н.Д-д урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үргэлжлүүлсүгэй.

9. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38.1 дүгээр зүйлийн 1, 38.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоолыг гардан авсан эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор шүүгдэгч, хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, тэдгээрийн өмгөөлөгч, хууль ёсны төлөөлөгч давж заалдах гомдол гаргах, улсын яллагч, дээд шатны прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэйг дурдсугай.

 

 

 

          ДАРГАЛАГЧ, ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                               М.ЭРДЭНЭ-ОЧИР