МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Төв аймаг дахь Сум дундын Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх хуралдааныг тус шүүхийн шүүгч Ю.Энхмаа даргалж,

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Д.Сүхням,

Улсын яллагчаар Б.Сувд-Эрдэнэ,

Шинжээч Д.Энхтүвшин,

Шинжээч А.Цэнд-Аюуш,

Иргэний нэхэмжлэгч С.Эрдэнэцогт,

Шүүгдэгч Ш.Э, түүний өмгөөлөгч И.Отгонсүрэн нарыг оролцуулан нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар Төв аймгийн Прокурорын газраас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн Ш.Эд холбогдох эрүүгийн 2134000310132 дугаартай эрүүгийн хэргийг 2021 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр хүлээн авч 2022 оны 03 дугаар сарын 29-ний өдөр хянан хэлэлцэв.

 

Шүүгдэгчийн биеийн байцаалт:

Монгол Улсын иргэн, төрсөн, 45 настай, эрэгтэй, дээд боловсролтой, инженер мэргэжилтэй, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, тоотод оршин суух хаягтай, улсаас авсан гавъяа шагналгүй, ял шийтгэл эдэлж байгаагүй, бие эрүүл, хэрэг хариуцах чадвартай гэх Ш.Э

Холбогдсон хэргийн талаар:

Шүүгдэгч Ш.Э нь “2019 оны 08 дугаар сарын сүүлээр Төв аймгийн Өндөрширээт сумын 3 дугаар багийн нутаг дэвсгэр “Дэлгэрхайрхан уулын баруун ам” гэх газар нөхөн сэргээлт хийх нэрийн дор урьд нь хөндөгдөж байгаагүй эрүүл газарт зохих зөвшөөрөлгүй ашигт малтмал олборлох үйл ажиллагаа явуулж байгаль орчинд 33.428.014 төгрөгийн хохирол учруулж, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэрэгт холбогджээ.

                                                         

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт:

Шүүгдэгч Ш.Э нь: “Гэм буруу дээрээ маргахгүй байгаа учраас нэмж ярих зүйлгүй” гэв.

Иргэний нэхэмжлэгч С.Эрдэнэцогт нь: “Иргэний нэхэмжлэгчийн хувьд мэргэжлийн байгууллагаас тогтоосон 33.428.000 төгрөгийн хохирлыг нэхэмжилж оролцож байна. Мөн хуульд зааснаар уг хохирлыг 3 дахин нэмэгдүүлж төлүүлэх саналтай байна” гэв.

Шинжээч Д.Энхтүвшин нь: “Манай компанийн зүгээс газар дээр нь очиж хэмжилт хийж дүгнэлтээ гаргасан. Өмнөх компани нь нэлээн том талбай дээр үзлэг хийсэн байсан. Бид нар хариуцагчийн төлөөлөгчтэй явж үзлэг хийсэн. Өмнө нь гар аргаар алт олборлогчдын ухаж сүйтгэсэн талбайг зааглаж үзлэг хийсэн учраас манайхаас гарсан экологи эдийн засгийн хохирлын үнэлгээ болсон нийт талбай нь 2.052 га газраар бодогдсон. Хохирлын үнэлгээ тооцох аргачлалын дагуу хөрс ургамал, эдэлбэр газрын хохирлын үнэлгээг тооцоогүй. Яагаад гэвэл тухайн газар эвдэгдээд удсан. Тухайн аргачлал дээрээ шимт хөрснөөс дээж аваад тэрний ялзмагийг тодорхойлоод тухайн хохирлын тооцох ёстой. Гэтэл ямар ч тийм боломж байгаагүй. Байгалийн 6 үзүүлэлтээр хохирлын тооцдог. Гэтэл 3 нь тооцогдоогүй учраас үнэлгээ бага гарсан. Хамгийн их хохирол нь усан орчны экологи эдийн засгийн үнэлгээ байгаа” гэв.

            Шинжээч А.Цэнд-Аюуш нь: “Манайх дүгнэлтээ гаргахдаа мөрдөгчийн хэргийн газрын үзлэгээр авагдсан зургуудыг үндэслэж гаргасан. Мөрдөгчийн хэргийн газарт авагдсан зургуудаас үзэхэд талбайн хэмжээ нь тэгж гарч байсан. Дараагийн шинжээчийн талбайг би ойлгохдоо хариуцагч нь манай дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Хэтэрхий том талбайг хамруулсан байна. Би өөрөө байлцаж байгаад дахин шинжээч томилуулмаар байна гэж хүсэлт гаргаад прокурор шинжээч томилсон. Хариуцагч нь үйл ажиллагаа явуулсан талбайгаа зааж өгөхөд мөрдөгчийн анхны талбайгаас нь хамаагүй бага талбай байсан учраас хохирлын хэмжээ багассан. Хөрс, ургамал зэргийг тооцоогүй гэж байна. Талбайн хэмжээ багассан, өмнө нь эвдэгдсэн газар учраас хөрснөөс дээж авах боломжгүй байна гэсэн шалтгаанаар хөрс, ургамлын хохирлын тооцоогүй байх боломжтой. Манай хувьд мөрдөгчийн тогтоолоор авагдсан зургуудын дагуу үзлэг хийхэд талбай нь тийм хэмжээтэй байсан. Өмнө гар аргаар нинжа нар ухаж байсан ч гэсэн техникээр ухсан юм шиг түрж ухаагүй. Цооноглож ухсан учраас нийт талбайн 50 хувьд хөрс ургамлын тооцоод хохирлын үнэлгээ гаргасан. Д.Энхтүвшин шинжээчийн дүгнэлтээр талбай нь хөндөгдсөн газар дээрээс нь нинжанууд талхлаад эвдсэн газруудыг нь хэмжсэн учраас хөрс ургамал тооцох боломжгүй байсан болов уу гэж бодож байна” гэв.

 

            Үйл баримтын талаар:

Эрүүгийн 2134000000462 дугаартай хэрэгт гэмт хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой гэж цуглуулж, бэхжүүлж авсан бичгийн нотлох баримтуудаас үйл баримтыг тогтоохдоо доорх нотлох баримтуудыг шинжлэн судаллаа. Үүнд:

Шүүгдэгч Ш.Э нь “2019 оны 08 дугаар сарын сүүлээр Төв аймгийн Өндөрширээт сумын 3 дугаар багийн нутаг дэвсгэр “Дэлгэрхайрхан уулын баруун ам” гэх газар нөхөн сэргээлт хийх нэрийн дор урьд нь хөндөгдөж байгаагүй эрүүл газарт зохих зөвшөөрөлгүй ашигт малтмал олборлох үйл ажиллагаа явуулж байгаль орчинд 33.428.014 төгрөгийн хохирол учруулсан үйл баримт нь:

 

• Хэргийн газар үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /1-р хх-ийн 33-51 тал/,
• Мөрдөгчийн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /1-р хх-ийн 52-59 тал/,
• Иргэний нэхэмжлэгч С.Эрдэнэцогтын “Миний хувьд үнэлгээгээр гарсан мөнгийг нэхэмжилж байна”... гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 64-65 тал/,
• Шүүгдэгч Ш.Э гэрчээр өгсөн “...Төв аймгийн Өндөрширээт сумын 3 дугаар багийн нутаг Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газар 2000 оны үеэр уурхай болон гар аргаар ашигт малтмал олборлогч этгээдүүдийн ухаж эвдсэн талбайд нутгийн иргэдийн мал унаж үхэх аюултай болоод байна гэсэн дам яриаг нутгийн иргэдээс сонсож тухайн газарт нөхөн сэргээлтийн ажлыг гүйцэтгэхээр Өндөрширээт сумын Засаг дарга Ц.Болдбаатар, иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга н.Оролзод нарт 2017 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдөр “Бүрд заамар” нөхөрлөлийн ахлагчаар ажиллаж байхдаа тус сумын 3 дугаар багийн нутаг Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх нэртэй 4.9 га газрыг бичил уурхайгаар ашиглахаар хүсэлт өгч байсан юм. Тэр үед Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлын хуралдаанаар хэлэлцээд багийн иргэдийн нийтийн хурлаар хэлэлцүүлж шийдвэрлүүл гэсэн тогтоол гарсны дагуу багийн хурлаар хэлэлцүүлэхэд Улсын тусгай хэрэгцээний газар учир бичил уурхайгаар ашиглах боломжгүй гээд дэмжигдээгүй. Түүнээс хойш сумын Засаг дарга, Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга нарт сумын малчдын зүгээс уул уурхайн үйл ажиллагааны улмаас эвдэгдэж, хөндөгдсөн талбайг нөхөн сэргээлгэх талаар хүсэлт уламжилсан байсан учир сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн тэргүүлэгчдийн хурлаар хэлэлцүүлээд сумын Засаг даргад нөхөн сэргээлтийн ажлыг гүйцэтгүүлэх тухай тогтоол ирүүлсэн байсан. Тэр үеэр сумын Засаг дарга Ц.Болдбаатартай утсаар холбогдож танай дээр нөхөн сэргээлтийн ажил байгаа эсэх талаар асуухад нөхөн сэргээлтийн ажил хийх материал, төлөвлөгөө гэх мэт зүйлээ аваад ир өөр 2, 3 компани ирнэ гэж байсан. Тэгэхээр нь 2019 оны 05 дугаар сард нөхөн сэргээлтийн төлөввлөгөө, төсөв боловсруулаад сумын Засаг дарга, иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга нартай уулзаж байсан. Тэр үеэр сумын дарга нараас манай компаниар нөхөн сэргээлтийн ажлыг гүйцэтгүүлэхээр болж, 20.000.0000 төгрөгийн барьцаа хөрөнгийг сумын дансанд байршуулах шаардлагатай тухай газар нь отрын бүс нутаг учир 1 худаг гаргаж өгөөрэй гэж байсан. Сумын Засаг дарга Ц.Болдбаатар барьцаа хөрөнгө болох 20.000.000 төгрөгийг төрийн сангийн дан руу хийчихвэл нөхөн сэргээлтийн ажил хийсны дараа авахад хэцүү болох учир өөр данс руу шилжүүлчих гээд сумын Засаг дарга Ц.Болдбаатар 5022568176 дугаартай данс өгсөн учир эхнэр н.Оюун-Эрдэнийн 5045385935 дугаартай данснаас 2019 оны 05 дугаар сарын 21-ний өдөр 5.000.000, 05 дугаар сарын 28-ны өдөр 5.000.000, 06 дугаар сарын 11-ний өдөр 10.000.000 төгрөгийг шилжүүлсэн. Тэгээд 2019 оны 06 дугаар сарын 14-ний өдөр сумын Засаг дарга Ц.Болдбаатартай байгаль орчныг нөхөн сэргээх тухай гэрээ байгуулж ажлаа эхлэх гэтэл өөр газар хийж байсан ажил дуусаагүй байсан учир 2019 оны 08 дугаар сарын сүүлээр Өндөрширээт сумын нутаг дэвсгэрт очиж ажиллахаар болж 1 эксковатор, 1 ковштой хамаатны дүү н.Базарсүрэн, ах н.Цогтгэрэл, ковшийн 2 жолооч, н.Буяка гэж дууддаг тогооч эмэгтэй нарын хамт авч тухайн газарт очиж Монгол гэр 3-ийг барьж кэмп байгуулсан. Тэгээд зарын дагуу худаг ухдаг өрмийн компанитай холбогдож 2 газар өрөмдөхөд 1 газраас нь ус гараагүй учир ахиад өөр газар 50 орчим метр ухаж худаг гаргуулаад ажлаа эхлэх гэтэл сумын малчин зөвшөөрөөгүй мөн зардал мөнгө байхгүй байсан учир ажлаа гүйцэтгэж чадаагүй тэр газраа байж байгаад 2019 оны 11 дүгээр сард техникээ татаж авсан. Түүнээс хойш тэр газарт очоогүй...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 67-69 тал/,
• Гэрч Б.Бямбадоржийн “Би тухайн үед сумын Засаг даргаар ажиллаж байсан Ц.Болдбаатар болон “Их гүн бүрд” ХХК-ийн захирал Ш.Э нарын байгуулсан нөхөн сэргээлт хийх тухай гэрээний талаар мэдэж байгаа зүйл байхгүй. Харин Өндөрширээт сумын 3 дугаар багийн нутагт байдаг Дэлгэрхайрхан уулын баруун ам гэх газар нь 1991 оны үеэр алт гарч байна гээд гар аргаар алт олборлогч этгээдүүд цуглаж ухаж байгаад 1992 оны үеэр явцгаасан. Түүнээс хойш 2017 он хүртэл ганц нэгээрээ хүмүүс хааяа ирдэг байсан. Гэхдээ олон хүн цуглаж байгаагүй. 2019 оны хавраас жоохон идэвхжиж гар аргаар алт ухдаг нинжа нар ирж ухах болсон учир сумын хэсгийн төлөөлөгчтэй хамтран ажиллаж хууль бус үйлдэл хийж байгаа хүмүүсийн үйлдлийг таслан зогсоож байсан. 2019 оны 06 дугаар сараас эхлэн Ш.Э гэх залуу тсу сумын нутаг “Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга” гэх эвдэгдэж хөндөгдсөн газрыг нөхөн сэргээж өгье гээд 3 дугаар багийн дарга н.Гунгаазаан болон багийнх нь иргэдтэй уулзаж гарын үсэг зуруулахаар явсан гэж сонссон. Би 2019 оны 10 дугаар сард Дэлгэрхайрхан уулын баруну суга гэх газар хяналт, шалгалтаар явж байгаад очиход гар аргаар алт ухдаг этгээдүүдийн эвдсэн газар 2 нуур байгуулж, эксковатор 1, хово машин 1, усны машин 1 зэрэг техник аваачиж 3 гэр байрлаж байгаа гээд 6-8 хүн байсан. Тэр хүмүүсээс ямар хүн хариуцан үйл ажиллагаа явуулж байгаа талаар асуухад тогоочоор ажиллаж байгаа гэх нэрийг нь мэдэхгүй эмэгтэй захирал нь ажилтай явж байгаа, бид нарт мэдэх зүйл байхгүй гэхээр нь буцаад явсан... Ш.Э гэх хүн 2 худаг ухаж нуур байгуулсан байсан. Одоо худгийн суурь нь байгаа, худаг ухах болон ус ашиглах зөвшөөрөл огт аваагүй...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ий 71-72 тал/,
• Гэрч Д.Лхамсүрэнгийн “...Манай Тамгын газрын хүмүүс хэд хэдэн удаа очиход 1, 2 газар нуур байгуулж алт угаах төрлийн ажил хийж байна гэж ярьцгааж байсан. Ямар ч байсан нөхөн сэргээлтийн ажил хийгээгүй юм шиг байналээ. Гэхдээ би яг өөрөө очиж байгаагүй учир тодорхой мэдэхгүй байна...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 74 тал/,
• Гэрч Б.Гунгаазааны “...2018 оны багийн иргэдийн нийтийн хурал дээр “Их гүн бүрд” ХХК-ийн захирал ажилтай Ш.Э гэх залуу ирээд багийн иргэдэд Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газар урьд нь эвдэгдсэн талбайд нөхөн сэргээлтийн ажил хийх тухай ярихад нутгийн иргэд зөвшөөрөөгүй учир явсан. Түүнээс хойг 2 удаа хурал дээр орж ирэхдээ “Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга” гэх газар нөхөн сэргээлт хийхгүй бол мал үхээд байна гэсэн нутгийн зарим иргэдийн хүсэлтийг бариад орж ирсэн. Тгэтэл тэр иргэд Дэлгэрхайрхан уулаас хол нутагладаг иргэд байсан. Тэр саналыг нь мөн багийн хурлаас дэмжээгүй. Түүнээс хойш 2019 онд сумын Засаг даргатай тухайн газрыг нөхөн сэргээх тухай гэрээ байгуулж 2019 оны 10 дугаар сард “Их гүн бүрд” ХХК-ийн ажилчид том оврын газар ухдаг эксковатар, ковш, хово, түлшний машин, усны машин зэрэгтэй ирж 4 гэр барьсан. Нэлээн олон танихгүй хүмүүс байсан. Тэр үед тухайн компани нөхөн сэргээлт хийхгүйгээр өөр шинэ газрууд ухааж, өмнө нь ухагдсан байсан газрыг томсгож ухаж, хоёр худаг гаргаж, нуур байгуулан алт зориулалт бүхий хоёр төхөөрөмжийг байгуулж, шинээр ухсан газраасаа хово маркийн машинаар шороо зөөж алт угаах төхөөрөмжийн хажууд буулгаж, буулгасан шороонуудаа алт угаах төхөөрөмжинд хийж угаах ажлаа явуулж байх үед нь очиж гар утсаараа зураг авч байсан. Тэр үеийн зурагнууд миний гар утсан дээр байгаа, бүгдийг нь хадгалж байна...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 76-77 тал/,
• Гэрч Ц.Сампилноровын “...Би тухайн үед багийн даргаар ажиллаж байсан юм. Тэр үед сумын Засаг дарга “Их гүн бүрд” ХХК-д Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газрын нөхөн сэргээлгэхээр гэрээ байгуулсан байна яаж болиулах уу гээд тус багийн дарга н.Гунгаазаан гэдэг залуу ярьж байсан. Тухайн компани нөхөн сэргээлтийн ажил огт хийхгүйгээр том оврын газар ухдаг техник хэрэгслүүд аваачиж, гэр кэмп байгуулж зөвшөөрөлгүй 2 худаг гаргаж, нуур байгуулж, алт угаах төхөөрөмж 2-ыг байрлуулж алт угаах үйл ажиллагаа явуулж байна гэж н.Гунгаазаан надад удаа дараа хэлж яаж болиулах уу гэж байсан. Би тухайн сумын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын даргаар томилогдоод Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газар очиж нөхцөл байдалтай нь танилцахад урьд нь нинжа нарын ухсан байсан жижиг нүхнүүдийг том техникээр шинэ газруудыг нэмж ухсан байсан. “Их гүн бүрд” ХХК-ийн ухсан нүхнүүд ойролцоогоор гүн нь 10 орчим метр урт, өргөн нь янз бүрийн хэмжээтэй байсан. Газар дээр нь очиход мэдэгдэнэ...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 79 тал/,
• Гэрч А.Даваа-Очирын ““Их гүн бүрд” ХХК-ийн захирал гэх Ш.Э гэдэг залуу 2018 оноос хойш Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газарт нөхөн сэргээлтийн ажил хийе гээд сумын хурлаар хэлэлцүүлнэ гээд яваад байдаг байсан. Тэгтэл 2019 оны 06 дугаар сард сумын Засаг даргаар ажиллаж байсан Ц.Болдбаатар нөхөн сэргээлтийн ажил хийхээр гэрээ байгуулсан байсан. Түүнээс хойш “Их гүн бүрд” ХХК нь тухайн газарт кэмпүүд байгуулж, том оврын ковш, эксковатор, чиргүүотэй том машин зэргийг аваачиж алт угаах төхөөрөмж байрлуулж хоёр худаг гаргасан байсан. Одоо худгийн суурь нь байгаа Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газар дээхэн үед хууль бусаар гар аргаар алт олборлогч иргэд цуглаж жижиг жижиг нүх ухаж орхисон боловч цаг хугацааны явцад байгалийн унаган төрхөндөө орж байсан. Тэгтэл тэр “Их гүн бүрд” ХХК-ийн хүмүүс шинээр хэд хэдэн газрыг ухаж орхисон байсан. Тухайн газрын ойролцоо 2-3 айл байдаг тул иргэдийн мал унаж үхэх аюултай байдал үүссэн. Тухайлбал Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газрын жалга дагсан хэд хэдэн газар эрэг үүсээд, шинээр ухсан байсан. “Их гүн бүрд” ХХК нь нөхөн сэргээлтийн ажлыг огт хийгээгүй орхиод явсан...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 81 тал/,
• Гэрч Р.Цолмонгийн “...Би тэр үед сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчөөр ажиллаж  байх үедээ сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын даргаар ажиллаж байсан н.Оролзодын хамт тухайн газарт очиход цагаан өнгийн хово 1, түрдэг трактор 1, түлшний машинтай 4-5 танихгүй хүн байсан. Туханй үед Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газарт хоёр нуур байгуулж, 1 худаг гаргасан байдалтай байсан...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 85 тал/,
• Гэрч Д.Ичинноровын “...Би 2019 оны 09 дүгээр сарын 23-ны өдөр сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын даргаар ажиллаж байсан н.Оролзод, төлөөлөгч н.Цолмон, хурлын нарийн бичгийн дарга н.Отгонцэцэг нарын хамт очиход Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газар гэр кэмп байгуулж, том оврын газар ухдаг, түрдэг техник хэрэгсэлтэй 3 танихгүй хүн байж байсан. Дээрх хүмүүстэй уулзаж нөхөн сэргээлтийнг ажлыг ямар байдалтай хийж байгаа эсэхийг шалгах зорилготой очиход 1 худаг гаргасан, дахин 1 худаг ухаж байсан. Мөн нуур байгуулж алт угаах зориулалт бүхий төхөөрөмж байршуулсан, нөхөн сэргээлтийн ажлыг огт хийгээгүй байсан. Бид нарыг очиход нуурын хажуу талд шинээр газар ухаж эхэлж байсан...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 87 тал/,
• Гэрч С.Энхбаатарын “...Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газар 2019 онд хэн гэдэг нь мэдэгдэхгүй том оврын газар ухдаг техник хэрэгсэлтэй хүмүүс ирж гэр кэмп байгуулан 2 худаг гаргаж, хиймэл нуур үүсгэж, ухьд нь хөндөгдөж байсан газрыг шинээр илүү гүнзгийн ухаж эхэлсэн. Мөн тэр хүмүүс 2019 оны 08 дугаар сарын  эхээр ирж 11 дүгээр сарын сүүлээр явцгаасан юм. Тэр хүмүүс алт угаах төхөөрөмж байршуулж 24 цагийн турш шороог буудаж алт гаргаж авахаар ажилласан...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 89-90 тал/,
• Гэрч Ч.Мөнхгэрэлийн “...Би Дэлгэрхайрхан уулын баруун суга гэх газар нөхөн сэргээлт хийхээр гэрээ байгуулсан “Их гүн бүрд” ХХК-ийн үйл ажиллагаатай танилцахаар сумын байгаль орчны мэргэжилтэн н.Бямбадорж, 3 дугаар багийн дарга н.Гунгаазаан нарын хамт очиход газар ухдаг том оврын техник хэрэгсэлтэй 2-3 хүн байсан. Тэр хүмүүс бид нар тодорхой зүйлийн талаар мэдэхгүй, хариуцаж байгаа хүмүүс нь байхгүй байна гэж байсан. Мөн тухайн газарт худаг гаргаж хиймэл нуур байгуулсан байсан... Намайг хэсгийн төлөөлөгчтэй хамт очиход гар аргаар алт ухдаг хүмүүс ухсан гээд жижиг жижиг цооног нүхнүүд байсан. Түүнээс том газар ухдаг ьехник хэрэгслээр ухсан мэт том нүх овоолсон шороо байгаагүй. Би энэ оны 01 дүгээр сарын 19-ний өдөр аймгаас ирсэн мэргэжлийн хяналтын байцаагчтай хамт очиход цас их орсон байсан учир сайн харагдаагүй учир холуур тойрч хэмжилт хийчихээд явцгаасан...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 92 тал/,
• Гэрч В.Наранбаярын “...Би цаг хугацаагаа сайн мэдэхгүй байна ямар ч байсан хаврын улиралд миний данс руу мөнгө орсон байгаа учир Жаргалант сумандаа тариа тарьж байсан болов уу гэж бодож байна. Тэр үеэр миний эхнэр н.Уянгын төрсөн ах Ц.Болдбаатар надаас 13 тонн төмсний үрийг 5.000.000 төгрөгөөр худалдаж авч байсан. Тэрний мөнгө гэж над руу шилжүүлсэн байх. Миний данс руу орж ирсэн дараагийн 15.000.000 төгрөгийг ах Ц.Болдбаатарын өөрийнх нь данс руу шилжүүлсэн санагдаж байна. Би ямар учиртай мөнгө миний данс руу шилжүүлснийг мэдэхгүй Ц.Болдбаатар ах над руу утсаар яриад дансанд чинь мөнгө орсон уу над руу шилжүүлээрэй гэж хэлдэ гбайсан учир түүний данс руу мөнгийг нь шилжүүлдэг байсан. Би тухайн үед Ц.Болдбаатар ах руу шилжүүлдэг байсан дансаа санахгүй байна...” гэх мэдүүлэг /1-р хх-ийн 93-94 тал/2021 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрийн №1/19 дугаартай “Нуман-Алтай” ХХК-ийн шинжээчийн дүгнэлт /1-р хх-ийн 103-130 тал/,
• Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн лавлагаа /1-р хх-ийн 142 тал/,
• Шүүгдэгч Ш.Эы “5022568176” дугаартай Хаан банкны депозит дансны дэлгэрэнгүй хуулга /1-р хх-ийн 152-156 тал/,
• “Их гүн бүрд” ХХК-ийн захирал Ш.Эы Өндөрширээт сумын Засаг даргаар ажиллаж байсан Ц.Болдбаатар /НР77020874/ нөхөн сэргээлтийн барьцаа төлбөрт шилжүүлсэн 20.000.000 төгрөгийн задаргаа /1-р хх-ийн 157 тал/,
• В.Наранбаярын 5022568176 дугаарын дансанд орсон 20.000.000 төгрөгийг хэрхэн зарцуулсан талаарх задаргаа /1-р хх-ийн 158-159 тал/,
• А.Оюун-Эрдэнийн 5045385935 дугаарын хаан банкны депозит дансны дэлгэрэнгүй хуулга /1-р хх-ийн 161-163 тал/,
• 2019 оны 06 дугаар сарын 14-ний өдрийн Байгаль орчныг нөхөн сэргээх гэрээ, төлөвлөгөө /1-р хх-ийн 165-217 тал/,
• “Нарт гарден” ХХК-ийн үнэлгээний тайлан /2-р хх-ийн 17-43 тал/,
• “Эй Жэй Жэй Эм” ХХК-ийн 2021 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдрийн 07/386 дугаартай /2-р хх-ийн 53-64 тал/ зэрэг бусад бичгийн нотлох баримтуудаар тус тус тогтоогдож байна.    

 

Дээрх шүүхийн хэлэлцүүлэгт талуудын хүсэлтээр шинжлэн судлагдсан нотлох баримтууд нь мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад оролцогчдын хуулиар хамгаалагдсан эрхийг хассан буюу хязгаарласан зөрчил тогтоогдоогүй, энэ хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу олж авсан, цуглуулж, бэхжүүлж, шалгасан, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг зөрчөөгүй, мөн хуулийн 16.2 дугаар зүйлд заасан хэргийн нотолбол зохих байдлуудыг хангалттай шалгаж тодруулсан байх тул Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.14 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу прокуророос шүүхэд шилжүүлсэн хэргийн хүрээнд шүүгдэгчийн гэм буруутай эсэхэд дүгнэлт хийж, хэргийг хянан шийдвэрлэх боломжтой байна.

 

Гэм буруу болон хууль зүйн дүгнэлт: 

Шүүгдэгч Ш.Э нь “2019 оны 08 дугаар сарын сүүлээр Төв аймгийн Өндөрширээт сумын 3 дугаар багийн нутаг дэвсгэр “Дэлгэрхайрхан уулын баруун ам” гэх газар нөхөн сэргээлт хийх нэрийн дор урьд нь хөндөгдөж байгаагүй эрүүл газарт зохих зөвшөөрөлгүй ашигт малтмал олборлох үйл ажиллагаа явуулж байгаль орчинд 33.428.014 төгрөгийн хохирол учруулсан үйл баримт тогтоогдож байна гэж үзлээ.

 

       Эрүүгийн хуульд гэмт хэрэг гэдэг ойлголтыг мөн хуулийн ерөнхий ангийн 2.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Энэ хуулийн тусгай ангид заасан нийгэмд аюултай гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйг гэмт хэрэгт тооцно...” гэж,

       2 дахь хэсэгт “Энэ хуулийн тусгай ангид заасан тохиолдолд гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйн улмаас хохирол, хор уршиг учирсныг гэмт хэрэгт тооцно...” гэж тус тус хуульчилсан.

 

       Үүнээс үзэхэд хохирол, хор уршиг учирсан эсэхээс үл хамааран үйлдсэн гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйг гэмт хэрэгт,

мөн нийгэмд аюултай гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйн улмаас хохирол, хор уршиг учирсныг гэмт хэрэгт тус тус тооцохоор байна.

 

       Шүүгдэгч Ш.Эы холбогдсон тухайн гэмт хэрэг нь “Хүрээлэн буй орны эсрэг гэмт хэрэг”-т хамаарах бөгөөд “Хүрээлэн буй орны эсрэг гэмт хэрэг”-үүд нь байгаль орчныг бохирдуулах, хууль бусаар ашигт малтмал хайх, ашиглах, олборлох, хууль бусаар ан агнах, хууль бусаар мод бэлтгэх болон бусад гэмт хэргүүд болж ялгагддаг.

 

       Шүүгдэгч Ш.Эы Төв аймгийн Өндөрширээт сумын 3 дугаар багийн нутаг дэвсгэр “Дэлгэрхайрхан уулын баруун ам” гэх газарт зохих зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын олборлолт явуулсан үйлдэл нь зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын олборлолт явуулсан гэх шинжийг хангасан, төгссөн гэмт хэрэг гэж үзлээ.

 

       Тэрээр энэхүү тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмал буюу алт олборлосон өөрсдийн үйлдлээ хууль бус шинжтэйг мэдсээр байж хүсч үйлдсэн, хохирол, хор уршигт зориуд хүргэсэн Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 2.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан гэм буруугийн санаатай хэлбэр бөгөөд байгаль экологид учирсан хохирол, хор уршиг нь шүүгдэгч нарын санаатай үйлдэлтэй шалтгаант холбоотой тул Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийн шинжийг хангасан, прокуророос тэдэнд зүйлчилж ирүүлсэн хэргийн зүйлчлэл тохирсон байна гэж үзлээ.

 

       Мөн шүүгдэгч Ш.Э нь гэм буруу болон хэргийн зүйлчлэлийн талаар маргадаггүй бөгөөд шүүгдэгч нарын гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн мэдүүлэг нь хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, гэрч нарын мэдүүлэг, эд зүйлийн үнэлгээ болон бусад бичгийн нотлох баримтуудаар давхар нотлогдож байх тул тэднийг яллах үндэслэл болж байна гэж үзлээ.

 

       Иймд шүүгдэгч Ш.Эыг тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын олборлолт явуулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцох нь зүйтэй гэж үзлээ.

 

       Түүнчлэн шүүгдэгч Ш.Э нь тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын олборлолт явуулахдаа улсын дугааргүй Хьюндай эксковатор 150 маркийн тээврийн хэрэгсэл ашигласан байна.

 

       Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц шүүгдэгч Ш.Эы гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан улсын дугааргүй Хьюндай эксковатор 150 маркийн тээврийн хэрэгслийн үнэ болох 5.580.000 /таван сая таван зуун наян мянга/ төгрөгийг шүүгдэгчээс гаргуулан улсын орлогод оруулахыг дурдаж шийдвэрлэлээ.

 

 

Эрүүгийн хариуцлагын талаар:  

            Эрүүгийн хариуцлага болох ял шийтгэлийн талаар шүүх хуралдааны дүгнэлт танилцуулах шатанд:

            Улсын яллагч Б.Сувд-Эрдэнэ: “...Шүүгдэгч Ш.Э нь байгаль экологид учруулсан хохирол 98.862.610 төгрөгийг хохирол учруулсан гэж шүүхээс дүгнэсэн. Үүнээс шүүхийн шатанд 33.428.034 төгрөг төлсөн. Завсарлагын авсан хугацаанд 7.000.000 төгрөг төлж нийт 48.2428.034 төгрөгийн хохирлын төлсөн бөгөөд үлдэгдэл хохирол болох 58.434.776 төгрөгийг нөхөн төлөхөө илэрхийлж байна. Мөн шүүгдэгч Ш.Э нь гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан тээврийн хэрэгслийн үнэлгээг тогтоосон. Шүүгдэгч Ш.Э нь гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн, үлдэгдэл хохирлоо нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн. Мөн Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.5, 6.6 дугаар зүйлд заасан хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзэж 1 жилийн хорих ял оногдуулж, оногдуулсан хорих ялыг Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар нээлттэй хорих ангид биечлэн эдлүүлэх саналыг шүүхэд гаргаж байна...” гэх ялын дүгнэлтийг,

 

            Шүүгдэгч Ш.Э өмгөөлөгч И.Отгонсүрэнгээс: “Шүүгдэгч Ш.Э нь гэмт хэрэг үйлсэн гэм буруу дээрээ маргадаггүй. Энэ гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол болох 33.428.014 төгрөгийг төлсөн. Байгаль экологид учруулсан хохирол нийт 98.832.814 төгрөг төлөхөөс өнөөдрийн байдлаар 40.428.034 төгрөгийг төлсөн. Үлдсэн хохирол болох 58.434.776 төгрөгийг нөхөн төлөхөө илэрхийлж байгаа. Шүүгдэгч Ш.Эы хувьд хувиараа бизнес эрхэлдэг. Уг бизнес нь улирлын шинжтэй. Үлдсэн хохирлыг 5-6 сарын хугацаанд төлөх боломжтой гэдгээ шүүхийн хэлэлцүүлэгт хэлсэн. Иргэний нэхэмжлэгч талаас хугацаандаа хохирол төлбөрөө төлбөл гомдол саналгүй гэж мэдэгдсэн. Эдгээр байдлыг харгалзан үзэж улсын яллагчаас оногдуулсан 1 жилийн хорих ялыг тэнсэж өгнө үү. Албадлагын арга хэмжээ авч хохирол төлөх хугацааг тогтоож өгөх шүүхийн эрх мэдлийн асуудал” гэх дүгнэлтийг тус тус гаргасан болно.

 

            Шүүх шүүгдэгч Ш.Эд хуульд заасан ял шийтгэлийг оногдуулахдаа хүндрүүлэх нөхцөл байдал тогтоогдоогүйг, харин анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, гэмт хэрэг үйлдсэний дараа байгаль орчинд учруулсан хохирлоо тодорхой хэмжээнд төлж байгаа байдал, гэм буруугийн талаар маргаагүй зэргийг тус тус хөнгөрүүлэх нөхцөл байдалд тооцож шүүгдэгчийн хувийн байдлын харгалзан Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан шаардлагыг хангасан гэж үзэж шүүгдэгчийн өмгөөлөгчийн хүсэлтийг хангаж Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар хорих ял оногдуулахгүйгээр 2 /хоёр/ жилийн хугацаагаар тэнсэж, гэмт хэргийн хор уршгийг арилгах талаар болон оршин суух газар, ажил, сургуулиа өөрчлөх, зорчин явахдаа хяналт тавьж байгаа эрх бүхий байгууллагад урьдчилан мэдэгдэх үүргийг тус тус хүлээлгэж, гэмт хэргийн хор уршгийг арилгах хугацааг 2022 оны 12 ?? өдрөөр тогтоох нь зүйтэй байна.

 

 

Хохирол, хор уршиг бусад асуудлын талаар:

Шүүгдэгч Ш.Эы гэм буруутай үйлдлийн улмаас байгаль орчинд болон экологи эдийн засгийн нөхөн төлбөрт нийт 98.832.814 /ерэн найман сая найман зуун гучин хоёр мянга найман зуун арван дөрөв/ төгрөгийн хохирол учирсан байна.

 

Шүүгдэгч Ш.Э нь гэмт хэргийн улмаас байгаль орчинд учруулсан хохирлын 40.428.034 /дөчин сая дөрвөн зуун хорин найм мянга гучин дөрвөн/ төгрөгийг төлсөн бөгөөд үлдэх 58.434.776/тавин найман сая дөрвөн зуун гучин дөрвөн мянга долоон зуун далан зургаа/ төгрөгийг шүүхийн хэлэлцүүлэгт нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн болно.

 

Иймд шүүгдэгч Ш.Эаас 58.434.776/тавин найман сая дөрвөн зуун гучин дөрвөн мянга долоон зуун далан зургаа/ төгрөгийг гаргуулж улсын орлого болгож, түүнээс тооцож гаргуулах Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болно.

 

Эрүүгийн 2134000310132 дугаартай хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдаж ирсэн зүйлгүйг, иргэний бичиг баримт ирээгүйг, битүүмжлэгдсэн эд хөрөнгөгүйг, шүүгдэгч Ш.Э нь энэ хэрэгт цагдан хоригдсон хоноггүйг, түүнээс тооцон гаргуулах Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдсугай.

 

            Шүүхийн тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.1, 22.4.1., Эрүүгийн хэрэг хянан

шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.1, 36.2, 36.6, 36.7, 36.8, 36.10, 36.13, 37.1 дүгээр зүйлийн 1, 38.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт тус тус заасныг удирдлага болгон

 

                                                   ТОГТООХ нь:

 

1. Шүүгдэгч Ш.Эыг тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын олборлолт, боловсруулан ашиглалт явуулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцсугай. 

 

2. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасныг баримтлан шүүгдэгч Ш.Эыг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 2 /хоёр/ жилийн хугацаагаар тэнсэж, албадлагын арга хэмжээ авсугай.

 

3. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.1, 2.5-д заасныг тус тус баримтлан шүүгдэгч Ш.Эыг гэмт хэргийн хор уршгийг 2022 оны 12 дугаар сарын 1-ны дотор арилгахыг, оршин суух газар, ажил, сургуулиа өөрчлөх, зорчин явахдаа хяналт тавьж байгаа эрх бүхий байгууллагад урьдчилан мэдэгдэх үүргийг тус тус хүлээлгэсүгэй.  

 

4. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт заасныг баримтлан шүүгдэгч Ш.Эд тэнссэн 2 /хоёр/ жилийн хугацаанд хүлээлгэсэн хэд хэдэн үүргийг биелүүлээгүй бол шүүх тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож ял оногдуулахыг,

мөн тэнссэн 2 /хоёр/ хугацаанд энэ хуулийн тусгай ангид заасан санаатай гэмт хэрэг үйлдсэн бол шүүх тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож, энэ хуулийн 6.8, 6.9 дүгээр зүйлд зааснаар ял оногдуулахыг тус тус мэдэгдсүгэй.

 

5. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 2.5 дугаар зүйлийн 1, 5 дахь хэсэгт заасныг баримтлан шүүгдэгч Ш.Э нь 40.428.034 /дөчин сая дөрвөн зуун хорин найм мянга гучин дөрвөн/ төгрөг төлсөнг дурьдаж,  58.434.776 /тавин найман сая дөрвөн зуун гучин дөрвөн мянга долоон зуун далан зургаа/ төгрөгийг гаргуулан улсын орлого болгосугай.

 

6. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт зааснаар гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан улсын дугааргүй “Хьюндай эксковатор 150” маркийн тээврийн хэрэгслийн үнэлгээ болох нийт 5.580.000 /таван сая таван зуун наян мянга/ төгрөгийг гаргуулж, улсын орлогод оруулсугай.

 

            7. Эрүүгийн 2134000310132 дугаартай хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдан ирсэн зүйлгүйг, иргэний бичиг баримт болон баримт бичиг ирээгүйг, битүүмжлэгдсэн эд хөрөнгөгүйг, шүүгдэгч Ш.Э нь энэ хэрэгт цагдан хоригдсон хоноггүйг, түүнээс тооцож гаргуулах Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдсугай.

 

8.Шүүхийн шийдвэр нь уншиж сонсгосноор хүчинтэй болох бөгөөд шүүгдэгч Ш.Эд урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үлдээсүгэй.

 

9.Шүүхийн шийдвэрийг уншиж сонсгосноос хойш 15 хоногийн дотор цагаатгах, шийтгэх тогтоолыг бүрэн эхээр, бичгээр үйлдэж улсын яллагч, шүүгдэгч, хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгчид гардуулахыг, дээрх хугацаанд шүүхийн шийдвэрийг гардаж аваагүй бол энэ хуулийн 11.9 дүгээр зүйлд заасны дагуу хүргүүлэхийг тус тус дурдсугай.

 

10.Давж заалдах гомдол гаргах, эсэргүүцэл бичих эрх бүхий оролцогч шийтгэх тогтоолыг эс зөвшөөрвөл гардан авснаас хойш, эсхүл энэ хуулийн 11.9 дүгээр зүйлд заасны дагуу хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Төв аймгийн Эрүү, Иргэний хэргийн Давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах гомдол гаргах, эсэргүүцэл бичих эрхтэй.

           

11.Анхан шатны шүүхийн шийдвэрт давж заалдах гомдол гаргасан, эсэргүүцэл бичигдсэн бол шүүхийн шийдвэрийн биелэлтийг түдгэлзүүлж, шүүгдэгч Ш.Эд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үргэлжлүүлсүгэй.

 

 

        

 

        ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                       Ю.ЭНХМАА