С.Ш-гийн нэхэмжлэлтэй

захиргааны хэргийн тухай

 

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Б.Тунгалагсайхан даргалж, шүүгч Ц.Цогт, шүүгч Н.Хонинхүү нарын бүрэлдэхүүнтэй, Захиргааны хэргийн анхан шатны 19 дүгээр шүүхийн 2015 оны 03 дугаар сарын 04-ний өдрийн 03 дугаар шийдвэрийг эс зөвшөөрч хариуцагчийн гаргасан давж заалдах гомдлоор, С.Ш-гийн нэхэмжлэлтэй, Х- аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэст холбогдох захиргааны хэргийг шүүгч Н.Хонинхүүгийн илтгэснээр хянан хэлэлцээд

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэмжлэгч С.Ш- шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлдээ: Миний бие 2013 оны 6 дугаар сард өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгохдоо, Х- аймгийн Банкны конторт эдийн засагч, Бө дахь банкны салбарын дарга, арилжааны банкны захирал зэрэг ажил хийж байсан үеийн архивын баримт олдохгүй байсан тул хамгийн сүүлд буюу 2008-2013 онд аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгт ажиллаж байхдаа авч байсан цалин хөлснөөс тооцуулан тэтгэврээ тогтоолгосон.

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 1-д зааснаар тэтгэвэр тогтоолгох хөдөлмөрийн хөлсийг даатгуулагч тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн доторх аль дараалсан 5 жилд төлсөн шимтгэлээс тооцож гаргасан хөдөлмөрийн хөлснөөс бодож тодорхойлох-оор заасан тул 5 жилийг би өөрөө сонгох эрхтэй гэж үзэж байна. Иймээс би хүч хөдөлмөр, цаг зав гаргаж, улсад ажилласан хугацааныхаа баримт материалыг олж цуглуулсан. Мөн хуулийн 28 дугаар зүйлийн 1-ийн 1 дэх хэсэгт зааснаар авч байгаа тэтгэврийг нь тогтооход баримталсан шимтгэл төлсөн хугацаа, хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ өөрчлөгдөх үндэслэлтэй болсон нь тогтоогдож, тэтгэвэр авагч хүсэлтээ гаргасан бол тэтгэврийн хэмжээг өөрчлөн тогтоохоор заасан. Үүний дагуу би тэтгэврээ өөрчлөн тогтоолгох эрхтэй гэж үзэж байна.

Иймд, өндөр насны тэтгэврийн хэмжээг 1993-1997 онуудад авч байсан хөдөлмөрийн хөлснөөс тооцож, өөрчлөн тогтоохыг аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэст даалгаж өгнө үү гэжээ.

Хариуцагч Х- аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтсийн дарга Д.Ө шүүхэд гаргасан тайлбартаа: Нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. С.Ш- нь улсад нийтдээ 30 жил 7 сар ажилласнаар 2008-2013 оны дундаж цалингаас өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгон, 2013 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрөөс эхлэн авч байна.

Анх тэтгэвэр тогтоолгохоор Нийгмийн даатгалын хэлтэст гаргасан өргөдөлдөө 5 жилээ 2008-2013 он гэж өөрөө сонгосон. Эдгээр онуудыг өөрөө сонгож, тэтгэврээ нэгэнт тогтоолгосон тул үүнийг өөрчлөх боломжгүй.

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 28 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-д тэтгэврийн хэмжээг өөрчлөн тогтоох үндэслэлийг заасан. С.Ш- гуайн хувьд авч байгаа тэтгэврийг нь тогтооход баримталсан шимтгэл төлсөн хугацаа, хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ өөрчлөгдөөгүй тул түүний тэтгэврийг өөр 5 жилийн цалингаас тооцож, өөрчлөн тогтоох хууль зүйн үндэслэлгүй болно гэжээ.

Захиргааны хэргийн анхан шатны 19 дүгээр шүүхийн 2015 оны 03 дугаар сарын 04-ний өдрийн 03 дугаар шийдвэрээр: Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 1, 28 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-д заасныг тус тус баримтлан, нэхэмжлэгч С.Ш-гийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, зохих шийдвэр гаргахгүй байгаа хариуцагчийн эс үйлдэхүй хууль бус болохыг тогтоож, нэхэмжлэгч С.Ш-гийн өндөр насны тэтгэврийг 1993-1997 оны хоорондох 5 жилд төлсөн нийгмийн даатгалын шимтгэлээс нь тооцож гаргасан хөдөлмөрийн хөлснөөс бодож тодорхойлон, өөрчлөн тогтоохыг хариуцагч Х- аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэст даалгаж шийдвэрлэжээ.

Хариуцагч Х- аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтсийн дарга Д.Ө давж заалдах гомдолдоо: Захиргааны хэргийн 19 дүгээр шүүхийн 2015 оны 03 дугаар сарын 04-ний өдрийн 03 дугаар шийдвэрийг эс эөвшөөрч гомдол гаргаж байна. Гомдол гаргах дараах үндэслэлүүд байна. Үүнд:

1. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 28 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-д зааснаар авч байгаа тэтгэврийг нь тогтооход баримталсан шимтгэл төлсөн хугацаа, хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ өөрчлөгдөх үндэслэлтэй болсон нь тогтоогдож тэтгэвэр авагч хүсэлтээ гаргасан бол гэдэг нь тэтгэвэр тогтоолгосон цалингийн оныг өөрчлөнө гэсэн ойлголт биш бөгөөд одоо авч байгаа тэтгэврийг тогтооход баримталсан хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ буруу байгаад өөрчлөгдөх үндэслэл нь нотлох баримтаар тогтоогдвол өөрчлөнө гэсэн заалт болно.

2. Өндөр насны тэтгэвэр авагч С.Ш-гийн хувьд хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ өөрчлөгдөх ямарч үндэслэл байхгүй бөгөөд 2008-2013 оны цалин үнэн зөв тогтоогдсон нь тухайн үед ажиллаж байсанбайгууллагын нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөлтийн тайлан НД7.8 тайлангаар болон нийгмийн даатгалын хэлтсийн мэдээллийн сангийн мэдээллээр нотлогдож байхад өөр оны цалингаар өөрчлөн тогтоох хууль зүйн үндэслэлгүй.

3. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 1-д тэтгэвэр тогтоолгох хөдөлмөрийн хөлсийг даатгуулагч тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн доторхи аль дуртай дараалсан 5 жилд төлсөн шимтгэлээс тооцож гаргасан хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлогоос дор дурдсан журмаар бодож тодорхойлно гэж заасан нь Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд даатгуулагчид нийгмийн даатгалын нэг төрлийн сангаас тэтгэвэр буюу тэтгэмжийг давхардуулж олгохгүй. Хэрэв давхардахаар байвал даатгуулагч илүү таатай нөхцөлтэй тэтгэвэр буюу тэтгэмжийг зөвхөн нэг удаа сонгон авах эрхтэй гэсэн утгаар зааж өгсөн тул тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, цалингиин итгэлцүүр шинэчлэхболгонд тэтгэврээ өөрчлүүлэх хүсэлт гаргасан иргэн болгоны тэтгэвэр тогтоолгосон цалингийн оныг өөрчлөнө гэсэн утгатай заалт биш болно.

4. Монгол улсын дээд шүүхийн 2008 оны 47 дугаар тогтоолын 1-ийн 1.3-т Уг сонголтыг зөвхөн нэг удаа хийнэ гэдэг нь тухайн тэтгэвэр тэтгэмжийн хэмжээ, нөхцөл, эрх зүйн үр дагавар өөрчлөгдөөгүй байхад өөрийн хүсэлтээр урьд хийсэн сонголтоо даатгуулагч өөрчлөх эрхгүй байхыг хэлнэ гэсэн тайлбарын дагуу С.Ш-гийн өндөр насны тэтгэврээ анх тогтоолгохоор сонгосон 2008-2013 оныг өөрчлөх үндэслэлгүй юм.

5. Даатгуулагч С.Ш-д анх өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох талаар зөвлөгөө авахаар ирэх болгонд маш олон удаа хуулийн тухай тайлбаруудыг хэлж, зөвлөгөө өгч байсан ба анх тэтгэвэр тогтоолгохоор гаргасан өргөдөлдөө өөрөө 2008-2013 оны цалингаа сонгосон өргөдлийг тус шүүхэд хүргүүлсээр байтал ийм шийдвэр гаргасныг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна гэжээ.

ХЯНАВАЛ:

Анхан шатны шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий болжээ.

Нэхэмжлэгч С.Ш- нь Х- аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэст холбогдуулан өндөр насны тэтгэврийн хэмжээг 1993-1997 онуудад авч байсан хөдөлмөрийн хөлснөөс тооцож, өөрчлөн тогтоохыг аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэст даалгах шаардлага бүхий нэхэмжлэлийг шүүхэд гаргажээ.

Х- аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэс нь нэхэмжлэгчийн нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж ажилласан хугацааг нийт 30 жил 7 сараар тооцож, 2013 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдөр гаргасан хүсэлтийг нь үндэслэн, 2008-2013 онуудад төлсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлээс өндөр насны тэтгэврийг тогтоожээ[1].

Хариуцагчаас нэхэмжлэгч анх тэтгэвэр тогтоолгохоор гаргасан өргөдөлдөө тэтгэвэр тогтоолгох хөдөлмөрийн хөлсийг тодорхойлоход даатгуулагч тухайн 5 жилээ 2008-2013 он гэж өөрөө сонгосон тул тэтгэврийг нь тогтооход баримталсан шимтгэл төлсөн хугацаа, хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ өөрчлөгдөөгүй бөгөөд тэтгэврийг өөр 5 жилийн цалингаас тооцож, өөрчлөн тогтоох хууль зүйн үндэслэлгүй гэж маргажээ.

Нэхэмжлэгч С.Ш- нь 1976-1999 он, 2007-2013 онуудад улсад нийтдээ 30 гаруй жилажилласнаас 1991-1994 онд Монгол хоршоо банкны харьяа Бө дахь салбарын захирлаар, 1994-1999 он хүртэл Бө дахь Ардын банкны 528 дугаар салбар болон Бө дахь Сэргээн босголт банкны захирлаар тус тус ажиллаж, зохих цалин, хөлс авч байсан нь Монгол хоршоо банкны Ерөнхий захирлын 1991 оны 9 дүгээр сарын 4-ний өдрийн 22 тоот[2], 1994 оны 9 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 75 тоот тушаалууд[3], Ардын банкны Ерөнхий захирлын 1994 оны 9 дүгээр сарын 19-ний өдрийн 326 тоот тушаал[4], С.Ш-гийн Хөдөлмөрийн дэвтэр[5], 103099 тоот Нийгмийн даатгалын дэвтэр[6], С.Ш-гийн цалингийн тодорхойлолт [7]зэрэг нотлох баримтуудаар тогтоогджээ.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арванзургадугаар зүйлийн 5-д өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвар алдах, хүүхэд төрүүлэх, асрах болон хуульд заасан бусад тохиолдолд эд, мөнгөний тусламж авах эрхтэй гэж заасан.

Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 2¹ дугаар зүйлийн 4-д нийгмийн даатгалын шимтгэл гэж нийгмийн даатгалд даатгуулах зорилгоор даатгуулагч болон ажил олгогчоос хуульд заасан хугацаанд  нийгмийн даатгалын санд төлөх урьдчилсан төлбөрийг, 2¹ дугаар зүйлийн 8-д тэтгэвэр гэж даатгуулагчийг өндөр наслахад насан туршид нь, тахир дутуу болоход хөдөлмөрийн чадвар нь сэргээгдэх хүртэл, эсхүл өндөр насны тэтгэвэр авах насанд хүртэл, нас барахад нь түүний гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдийн нийгмийн баталгааг хангах зорилгоор нийгмийн даатгалын сангаас сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгийг ойлгохоор заасан.

Хуулийн дээрх заалтуудаас үзвэл ажил олгогчоос төлж буй нийгмийн даатгалын хувьд ажилтны авч буй цалин хөлснөөс нь хамаарч тодорхой хэмжээгээр урьдчилсан төлбөр байдлаар нийгмийн даатгалын санд төлөгдөж төвлөрөх мөнгөн хөрөнгө нь эргээд хөдөлмөрийн чадвар алдагдах, өндөр наслах зэрэг тохиолдолд иргэний нийгмийн баталгааг хангах зорилгоор тэтгэвэр нэрээр сар бүр олгогдохоор байна.

Тэтгэвэр авагчийн нийгмийн баталгааг хангах тэтгэвэр-ийн зорилго түүнчлэн нэгэнт тэтгэвэр авагчаас нийгмийн даатгалын санд хөдөлмөрийн хөлснөөсөө урьдчилан нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн байдал, тэтгэвэр тогтоолгох үед баримт байхгүйн улмаас өндөр цалин хөлс авч байсан үеийн цалин хөлснөөсөө тооцуулж тэтгэврээ тогтоолгох боломжгүй байсан нөхцөл байдлыг харгалзан нэхэмжлэгчийн арилжааны банкинд захирлаар ажиллаж байсан хугацаа буюу 1993-1997 оны хоорондох 5 жилд төлсөн шимтгэлээс тооцуулж, тэтгэврийн хэмжээгээ өөрт ашигтай байдлаар өөрчлүүлж тогтоолгох эрхийг нь хангах, төрийн захиргааны байгууллага тэтгэврийн хэмжээг нь өөрчлөн тогтоох үндэслэлтэй гэж үзлээ.

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох, тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 1, 28 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-д заасныг үндэслэн тэтгэвэр тогтоолгох хөдөлмөрийн хөлсийг тодорхойлоход хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй адилтгах орлогын хэмжээ ач холбогдолтой талаар болон нэхэмжлэгч холбогдох баримтыг цуглуулж, тэтгэвэр тогтоолгох хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ тодорхой хэмжээгээр нэмэгдэх үндэслэлтэй болсон тус хүсэлт гаргасан, ийнхүү өөрчлөн тогтоолгохыг хуулиар хориглоогүй талаарх анхан шатны шүүхийн дүгнэлт зөв байна.

Дээрх үндэслэлүүдээр шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхиж шийдвэрлэлээ.

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 86 дугаар зүйлийн 86.1, 87 дугаар зүйлийн 87.1 дэх хэсэгт заасныг удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1.Захиргааны хэргийн анхан шатны 19 дүгээр шүүхийн 2015 оны 03 дугаар сарын 04-ний өдрийн 03 дугаар шийдвэрийг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3 дахь хэсэгт зааснаар хариуцагч тэмдэгтийн хураамж төлөөгүй болохыг дурдсугай.

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 86 дугаар зүйлийн 86.5 дахь хэсэгт зааснаар давж заалдах шатны шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн, хууль буруу хэрэглэсэн гэж нэхэмжлэгч, хариуцагч, гуравдагч этгээд тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч үзвэл магадлалыг гардан авсан эсхүл хүргүүлсэн өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимд хяналтын журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

ШҮҮХ БҮРЭЛДЭХҮҮН:

ШҮҮГЧ Б.ТУНГАЛАГСАЙХАН

ШҮҮГЧ Ц.ЦОГТ

ШҮҮГЧ Н.ХОНИНХҮҮ