"П” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй Нийслэлийн
татварын газрын татварын улсын ахлах байцаагч
Н.Р, татварын улсын байцаагч С.Г
нарт холбогдох захиргааны хэргийн тухай

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Н. Хонинхүү даргалж, шүүгч Б.Тунгалагсайхан, шүүгч Э.Зоригтбаатар нарын бүрэлдэхүүнтэй, нарийн бичгийн дарга Б.Түвшинжаргал, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Д, Г.Б, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Б.Б, хариуцагч С.Г, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч С.С нарыг оролцуулан хийж, Захиргааны хэргийн анхан шатны 20 дугаар шүүхийн 2014 оны 02 дугаар сарын 04-ний өдрийн 55 дугаар шийдвэрийг эс зөвшөөрч нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн гаргасан давж заалдах гомдлын дагуу, “П" ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй Ниислэлийн татварын газрын татварын улсын ахлах байцаагч Н.Р, татварын улсын байцаагч С.Г нарт холбогдох захиргааны хэргийг шүүгч Э.Зоригтбаатарын илтгэснээр хянан хэлэлцээд

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэхэмжлэгч “П” ХХК шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлдээ: ...Татварын улсын ахлах байцаагч Н.Р, улсын байцаагч С.Г нарын 2012 оны 07-р сарын 10-ны өдөр тогтоосон 220795 тоот актын Тогтоох хэсгийн 1.1, 1.2, 1.3, 2.2, 3 болон 1.5 дахь хэсэгт заасан зөрчилд ногдох 141.489.0 мянгөн төгрөгөөс Татварын ерөнхий газрын Татварын маргаан таслах зөвлөлийн шийдвэрээр хасагдаагүй орхигдсон 69 сая төгрөгийн торгууль, алдангийг тус тус хүчингүй болгохыг Татварын ерөнхий газарт даалгуулж өгнө үү.

Нэхэмжлэлийн шаардлагаа өөрчлөхдөө: ...220795 тоот актын Тогтоох хэсгийн 1-т 66.985.5 мянган төгрөгийн, 1.2-т 35.388.5 мянган төгрөгийн, 1.3-т 3.735.4 мянган төгрөгийн, 1.5-т 113.000.4 үүнээс /44.172.8 мянган төгрөг Татварын ерөнхий газрын маргаан тасла-х зөвлөлийн шийдвэрээр хасагдсан/ мянган төгрөгийн, 2.2-т 2007, 2008 оны хүн амын орлогын албан татварыг хугацаа хэтрүүлсэн зөрчилд ногдуулсан 21.479.6 мянган төгрөгийн хүүгээс 2007 оны 19.423.7 мянган төгрөгийн хүүг, 2.3-т 2007 онд нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хугацаа хэтрүүлсэн зөрчилд ногдуулсан 272.4 мянган төгрөгийн хүүг, нийт 238.805.9 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль, алданги, хүүг тус тус хүчингүй болгож өгнө үү гэжээ.

Хариуцагч Н.Р, С.Г нар шүүхэд гаргасан тайлбартаа: ... 2089009 тоот регистрийн дугаартай “П” ХХК-ийн 2007-2011 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд батлагдсан хуваарийн дагуу татварын хяналт шалгалтыг хийж, 2012 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдөр 1.560 416 9 мянган төгрөгийн зөрчилд 294.209.6 мянган төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр татварын улсын байцаагчийн 220795 тоот акт тогтоосон.. Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1, 74.3 дахь хэсгийг үндэслэн торгууль, алданги ногдуулсан бөгөөд татварын тайлангаар ногдуулсан Татварын хуульд заасан хугацаанд төлөөгүйд торгууль, алданги тооцон хариуцлага хүлээлгэдэг тул дээрх 69.0 сая төгрөгийн торгууль, алдангийг хүчингүй болгох үндэслэлгүй.. гэжээ.

Захиргааны хэргийн анхан шатны 20 дугаар шүүхийн 2014 оны 02 дугаар сарын 04-ний өдрийн 55 дугаар шийдвэрээр: Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 74 дүгээр зүйлийн 74.1-т заасныг баримтлан нэхэмжлэгч “П” ХХК- иас Нийслэлийн татварын газрын татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдрийн 220795 дугаар актын тогтоох хэсгийн 1.1, 1.2, 1.3, 1.5. 2.2, 2.3-т заасан 1.126.234.4 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох 197.334.7 мянган төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгуулахаар гаргэсан нэхэмжпэлийн шаардлагаас 110.663.6 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох 30.997.4 мянган төгрөгийн шаардлагаасаа нэхэмжлэгч татгалзаж, 98.930.0 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох 16.522.2 мянган төгрөгийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч хүлээн зөвшөөрснийг баталж, холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, 12.500.0 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох 2.030.0 мянган төгрөгийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, нэхэмжлэлийн бусад шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэжээ.

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Г.Б давж заалдах гомдолдоо: ...Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөл 2013 оны 02-р сарын 27-ны өдрийн 10 дугаар тогтоолоор татварын улсын байцаагчийн 220795 тоот актын Тогтоох хэсгийн 1.5-д заасан хэсгээс 141.489.0 мянган төгрөгийн зөрчилд ногдуулсан 44.172.8 мянган төгрөгийг хасч 1.418.927.9 мянган төгрөгийн зөрчилд ногдох 250.036.8 мянган төгрөгийг төлүүлэхээр өөрчлөн тогтоосон. Хасагдаагүй орхигдсон 69 сая төгрөгийн торгууль, алдангийг эс зөвшөөрч нэхэмжлэл гаргасан боловч нэхэмжлэлийн зарим шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосонд гомдолтой байгаа тул актын тогтоох хэсэгт заасан зөрчил түүнд холбогдох төлбөрүүд дараах үндэслэлээр няцаагдаж байна. Үүнд:

1. Актын тогтоох хэсгийн 1.1-д 2011 онд БНАСАУ-ын “Н” ХХК-д барилгын ажпын гүйцэтгэл 483.996.6 мянган төгрөгийг шилжүүлэхдээ албан татвар суутган тооцож төсөвт төлөөгүй, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д “энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно”, 4.1.6-д “суутгагч" гэж албан татвар төлөгчид олгосон орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг, 5 дугаар зүйлийн 5.1-д “тухайн татварын жилд албан татвар ногдох орлого олсон, эсхүл тийм орлогогүй ч хуульд заасны дагуу албан татвар төлөх үүрэг бүхий аж ахуйн нэгж нь албан татвар төлөгч байна”, 5.4-д “Монгол улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчид дараах аж ахуйн нэгж хамаарна”, 5.4.2-д “энэ хуулийн 5.4.1-д зааснаас бусад хэлбэрээр Монгол улсын нутаг дэвсгэрт болон Монгол улсаас эх үүсвэртэй орлого олсон гадаадын аж ахуйн нэгж”, 7 дугаар зүйлийн 7.2-д “энэ хуулийн 5.4-д заасан албан татвар төлөгчийн тухайн татварын жилд Монгол улсын нутаг дэвсгэрт олсон болон Монгол улсаас эх үүсвэртэй орлогод албан татвар ногдоно” гэж заасныг зөрчснийг тэмдэглээд Тогтоох хэсгийн 1-д Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д “дараах үйлдэл, эс үйлдэхүйгээр татвар ногдох орлого, орлогоос бусад зүйлийг нуусан татвар төлөгчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээрп/й бол татварын алба, татварын улсын байцаагч татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний торгууль ногдуулна”, 74.1.3-д “нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд тусгахгүй орхигдуулах", 74.3-д “энэ хуулийн 74.1, 74.2-д заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварт алданги тооцох бөгөөд уг алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 50 хувиас хэтрэхээргүй байна гэж заасныг үндэслэн мөн хэсгийн 1.1-ээр 2011 онд БНАСАУ-ын ХХК-д барилгын ажлын гүйцэтгэл 483.996.6 мянган төгрөгийг шилжүүлэхдээ албан татвар суутган тооцож, төсөвт төлөөгүй зөрчилд 48.399.7 төгрөгийн нөхөн татвар, 14.519.9 мянган төгрөгийн торгууль, 4,065.6 төгрөгийн алданги төлүүлэхээр нийтдээ 66.985.2 мянган төгрөг төлүүлэхээр акт тогтоосон байна.

Тэмдэглэх хэсэгт заасан суутгагчийн үүрэг зөрчсөн тухайд “П” ХХК нь 2011 онд 483.996.6 мянган төгрөгийг БНАСАУ-ын “Н” Барилга угсралтын ерөнхий компанитай байгуулсан барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх гэрээний дагуу шилжүүлсэн төлбөрт Орлого ба хөрөнгийн татварыг давхардуулан ногдуулахгүй байх тухай БНАСАУ, Монгол улс хоорондох Засгийн газар хоорондын гэрээний 7 дугаар зүйл, Аж ахуйн үйл ажиллагааны ашгийн хүрээнд зохицуулагддаг бөгөөд 7-р зүйлийн 7.1-д “Хэлэлцэн тохирогч улсын аж ахуйн нэгж нь хэлэлцэн тохирогч нөгөө Улсын нутагт байрладаг төлөөлөгчийн газраар дамжуулан аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлээгүй тохиолдолд зөвхөн хэлэлцэн тохирогч улс татвар оногдуулна” гэж заасны дагуу Монгол улсад татвар ногдуулаагүй болно.

БНАСАУ-ын улсад төв нь байрлах “Нг" компани тус улсын байгаа оршин суугч татвар төлөгч болох нь БНАСАУ-аас Монгол Улсад суугаа ЭСЯ-ны 2012 оны 09-р сарын 19-ний өдрийн тодорхойлолтоор БНАСАУ-д орлогын татвар, бусад татвар төлсөн тухай, БНАСАУ-ын гадаад дахь барилга угсралтын ажлыг удирдах газрын зөвшөөрөл гэрчилгээгээр нотлогдож байна. Түүнчлэн эдгээр баримтад барилга угсралтын чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлдэг хэмээн дурдсан байх тул “П" ХХК-д үзүүлсэн барилга угсралтын ажил үйлчилгээ нь тухайн комланийн үндсэн үйл ажиллагаа буюу аж ахуйн үйл ажиллагааны ашигт хамааран БНАСАУ-тай байгуулсан хэлэлцээрийн дагуу Хэлэлцэн тохирогч улсад татвар ногдуулахаар заасан. Дээрхээс үзэхэд 220795 тоот актаар ногдуулсан 48.399.7 мянган төгрөгийн нөхөн татвар болон алданги, торгууль зэрэг нь үндэслэлгүй.

2. Татварын улсын байцаагчийн 220795 тоот актын Тогтоох хэсгийн 1,5-т 2011 онд 487.556.7, нийт 510.100.9 мянган төгрөгийн НӨАТ-ыг хугацаанд төсөвт төлөөгүй, 30-240 хоног саатуулан НӨАТ-ийн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1-д "албан татвар төлөгч нь бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг дор дурдсан журмаар дараа сарын 10-ны дотор төрийн сангийн нэгдсэн дансанд шилжүүлж, батлагдсан маягтын дагуу тайлангаа харъяалах татварын албанд тушаана" гэж заасныг 2011 онд 487.556.7, нийт 510.100.9 мянган төгрөгийн НӨАТ-ыг хуулийн хугацаанд төсөвт төлөөгүй, 30-240 хоног саатуулан НӨАТ-ийн 16 дугаар зүйлийн 16.1 дэх заалтыг зөрчснийг тэмдэглээд Тогтоох хэсгийн 1-д Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.2-т татварыг хугацаанд нь төлөөгүй бол төлөгдөөгүй татварын дүнд хугацаа хэтэрсэн хоног тутамд 0.1 хувьтай тэнцэх хэмжээний торгууль ногдуулна”, хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.3-д “Энэ хуулийн 74.1, 74.2-т заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварт алданги тооцох бөгөөд уг алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 50 хувиас хэтрэхээргүй байна" гэж заасныг үндэслэн мөн хэсгийн 1.5-аар 2008 оны сүүлийн хагас жилд 6.302.6, 2009 онд 7.161.1, 2011 онд 487.556.7 нийт 501.020.4 мянган төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хуулийн хугацаанд төсөвт төлөөгүй, 30-240 хоног саатуулсан зөрчилд 72.840.0 мянган төгрөгийн торгууль, 40.806.5 мянган төгрөгийн алданги ногдуулах, нийт 113.646.5 мянган төгрөг төлүүлэхээр акт тогтоосон.

Дээрх актаас манай компанийн 2011 онд хамаарах 487.556.7 мянган төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хуулийн хугацаанд төсөвт төлөөгүй, 30-240 хоног саатуулсан зөрчилд 72.436.1 мянган төгрөгийн торгууль, 40.564.2 мянган төгрөгийн алданги ногдуулах, нийт 113.000.3 мянган төгрөгийн төлбөрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа бөгөөд уг асуудлыг үнэн зөвөөр тогтоохын тулд юуны өмнө хугацаандаа төлөгдөөгүй татварт торгууль алданги ногдуулахын тулд татвар төлөх хугацааг тодорхойлох шаардлагатай. Манай компани 2010 оны жилийн эцсийн санхүүгийн тайланг буруу гаргаж е-тайлан мэдүүлснээр НӨАТ-ийн их хэмжээний өр үүсгэсэн байна. Иймд татвараа нуун дарагдуулаагүй, санхүүгийн ажилтны туршлага дутсанаас тайланг буруу гаргасан нь их хэмжээний торгууль, алданги үүсэхэд хүргэсэн байдалд улсын байцаагч төлбөр ногдуулах талыг барьсан.

Нөгөө талаас НӨАТ-ийн 4 дүгээр эүйлийн 4.1.1-д “борлуулалт" гэж барааг бусдын өмчлөлд төлбөртэйгээр шилжүүлэх, ажил, үйлчилгээг төлбөртэйгээр гүйцэтгэхийг, 4.1.2-д "бараа” гэж мөнгөн хөрөнгөнөөс бусад бүх төрлийн эд хөрөнгийг, 8.1-д “нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг дор дурдсан журмаар ногдуулна”, 8.1.2-д “барилга угсралтын ажил гүйцэтгэсэн бол эцсийн борлуулалтад” гэж заасан. Түүнчлэн ҮТЕГ-ын даргын 2006 оны 12-р сарын 08-ны өдрийн 236 тоот тушаалын 2-р хавсралтаар батлагдсан “НӨАТ-ийн хуулийг хэрэгжүүлэх аргачлал”- ийн 4.2.2-д Барилга угсралтын үйл ажиллагаанд ногдуулах НӨАТ-ийг эцсийн борлуулалтад тооцон ногдуулна...” гэсэн хууль эрхийн актын заалтыг удирдлага болгон НӨАТ-ын тайлан ба санхүүгийн тайлан балансыг залруулсан нь хууль зөрчсөн асуудал биш бөгөөд алдаа гарсан компани, аж ахуйн нэгж байгууллага алдаагаа засах эрхтэй.

Ингээд залруулсан санхүүгийн баланс, тайлангуудыг Сангийн яам болон итгэмжилсэн аудитын компаниар баталгаажуулан өгөх болтол Нийслэлийн татварын газрын нэг цэгийн ахлах улсын байцаагч уг тайланг хууль бус, хяналтын хэлтсээс шалгалт оруулна гэснээр эхэлсэн шалгалт жил гаруй үргэлжилсэн бөгөөд 2011 оны туршид татвар, санхүүгийн тайланг хүлээн авахгүй, шалгалтын дараа хүлээн авна гэсэн тул арга буюу татварын улсын байцаагчийн шаардлагын дагуу засварласан санхүүгийн баланс, түүнтэй холбогдох ААНОАТ, НӨАТ-ын тайланг дахин мэдүүлж чадаагүй. Бид удаа дараа НТГ болон ТЕГ-т хандан тайланг хүлээн авч зохих арга хэмжээг авах шийдвэрийг гаргуулсан боловч нэг цэгийн ахлах байцаагчийн хэлснээр хяналтын хэлтсийн дарга, ахлах байцаагч шалгалт оруулж шийдвэрлэнэ гэсэн хариу өгсөн. Хэрэв Сангийн яам, аудитын байгууллагаар баталгаажуулсан тайланг тухайн үед татварын алба хүлээн авсан бол манай компани 113.000.3 мянган төгрөгийн төлбөрт орохгүй байсан. Иймд торгууль, алданги ногдуулан тооцсон, төлбөл зохих хугацаа нь татвар төлөгчийн эрх ашгийг хөсөрдүүлсэн улсын байцаагчдын буруутай үйл ажиллагаатай холбоотой бөгөөд мөн торгууль, апданги тооцсон үлдэгдэл нь авлагын үлдэгдэлд хийсэн тооцоолол байгаа учраас 72.436.1 мянган төгрөгийн торгууль, 40.564.2 мянган төгрөгийн алданги, нийт 113.000.3 мянган төгрөгийн төлбөрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгээ мэдүүлж байгаа.

Татварын улсын байцаагчийн 220795 тоот актын тогтоох хэсгийн 2-т “П” ХХК-ийн 2007 онд 30.965.2 мянган төгрөгийн хувь хүний орлогын албан татварыг ХХОАТ-ын хуулийн 26 дугаар зүйлийн 26.3-д “Суутгагч нь албан татвар төлөгчийн орлогоос суутган авсан албан татварыг энэ хуулийн 26 дугаар зүйлийн 26.1.6-д зааснаас бусад тохиолдолд дараа сарын 10-ны өдрийн дотор холбогдох төсөвт шилжүүлнэ”, мөн 9.080.5 мянган төгрөгийн НӨАТ-ийг хуулийн хугацаанд төсөвт төлөөгүй, 30-240 хоног саатуулан НӨАТ-ийн 16 дугаар зүйлийн 16.1-д заасныг зөрчсөнийг тэмдэглээд Тогтоох хэсгийн 1-д Татварын ерөнхий хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1-д “татварын хууль тогтоомж зөрчсөн нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол татвар төлөгчид дараах хариуцлагыг хүлээлгэнэ”, 13.1.4-д татварыг хугацаанд нь төлөөгүй бол төлөгдөөгүй татварын дүнгээс бодож хоног тутам 0.5 хувийн хүү ногдуулах, Энэ “хүү” гэсэн ойлголт нь Иргэний хуулийн “анз" гэсэн ойлголтонд хамаарахгүй гэж заасныг үндэслэн мөн хэсгийн 2.1 ба 2.2-оор “2007 онд 30.965.2 мянган төгрөгийн хувь хүний орлогын албан татварын ногдлыг хуулийн хугацаанд төсөвт төлөөгүй зөрчилд 19.423.7 мянган төгрөгийн хүү ногдуулах, мөн 2007 онд 9.080.5 мянган төгрөгийн НӨАТ-ийг хуулийн хугацаанд төсөвт төлөөгүй зөрчилд 272.4 мянган төгрөгийн хүү ногдуулах, нийт 19.696.1 мянган төгрөгийн хүү төлүүлэхээр акт тогтоосон.

Татварын улсын байцаагчаас “П” ХХК-ийн 2007 оны албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд шалгалт хийж, илэрсэн зөрчилд акт тогтоохдоо Татварын Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийг огт хэрэглээгүйгээр үл барам татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулан дээрх актыг тогтоосон байдаг. Тухайлбал, Татварын Өршөөл үзүүлэх тухай 2008 оны 02-р сарын 06-ны өдрийн хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-т “2007 оны 12 дугаар сарын 31-ны өдрийн 24.00 цагаас өмнө...зөрчил гаргасан этгээдэд энэ хууль үйлчилнэ”, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.4-т “энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд заасан хугацаанаас өмнө захиргааны зөрчил гаргасан этгээдийг захиргааны хариуцлагаас чөлөөлнө” гэж заасан байтал татварын улсын байцаагч нь “П” ХХК-ийн 2007 онь 12-р сарын 31-ний өдрийг хүртэл албан татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгаад тогтоосон зөрчил нь дээрх хуулийн зохицуулалтын дагуу захиргааны хариуцлагаас чөлөөлөгдөх ёстой байсан боловч манай компани 2007 онд хугацаа хожимдуулан төсөвт төлсөн дээрх албан татварыг 2008 оны 01-р сарын 01-ний байдлаар төсөвт бүрэн төлж барагдуулсан байх тул хариуцлага хүлээлгэх хууль зүйн үндэслэлгүй.

Татварын улсын байцаагчийн тогтоосон 220795 тоот актын Тогтоох хэсгийн 3-т “П” ХХК нь 2010 онд “Ц” ХХК-ийн хуурамч тамга тэмдэг ашиглан 104.225.4 мянган төгрөгийн бараа материал худалдан авсан гэж баримт бүрдүүлэн өртөг нэмэгдүүлж, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдох орлогоос хасч, татвар ногдуулах орлого бууруулсан зөрчилд 2010 оны 935.391.8 мянган төгрөгийн алдагдлыг 104.225.4 мянган төгрөгөөр бууруулж, 831.166.4 мянган төгрөг болгон баталгаажуулах гэжээ. Манай компани олон удаагийн татварын графикт шалгалтанд хамрагдснаар өөрсдийн үйл ажиллагааныхаа алдаа дутагдлыг мэдэж авч илэрсэн алдаа дутагдалдаа дүгнэлт хийж ажилладаг, санхүүгийн баримт бүрдүүлэлтийн I ^; тухайд тогтсон хяналт, дэг журамтай болсон. Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Анхан шатны баримт нь нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх, санхүүгийн тайлан, мэдээллийг үнэн, зөв гаргах үндэслэл болно”, 7.5-д “Анхан шатны баримтад түүнийг үйлдсэн, зөвшөөрсөн буюу шалгасан ажилтан гарын үсэг зурж тамга, тэмдэг дарснаар уг баримт хүчин төгөлдөр болно” гэснийг баримтладаг, татвар төлөгчийн тухайд татварын албаны нийтэд зарласан мэдээллийг ашигладаг бөгөөд “Ц” ХХК-ийн тухайд улсын байцаагчийн мэдэж байгааг бид мэдэх боломж байгаагүй.

Үүнээс гадна албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт, шалгалт хийхдээ татварын улсын байцаагчид нь ТЕГ-ын даргын баталсан 2008 оны 09-р , сарын 30-ны өдрийн 192 тоот тушаалаар баталсан Үндэсний татварын албаны татварын хяналг шалгалтын ажлын дүрмийн 2.3.1-д “Хяналт шалгалтыг Монгол улсын хууль тогтоомж, Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж, УТА-ны дарга, дэд даргаар батлуулсан тусгай удирдамжийн хүрээнд, татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны хэвийн байдалд нөлөөлөхгүйгээр, чирэгдэл багатай, шуурхай хийнэ" гэсэн заалтыг зөрчин Татварын хяналт шалгалт хийх удирдамжийг баримтлаагүй байна. Мөн 2012 оны 07-р сарын 10-ны өдрийн 220795 тоот актад бичигдсэн тоог хэрхэн гаргасан талаар тайлбар хийхийг хүсэхэд татгалзсан хариу өгч байсан. Иймд “П” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй захиргааны хэргийг бүхэлд нь хянаж, үндэслэлгүйгээр тавигдсан татварт ноогдох орлого, хүү алдангийг холбогдох хууль, тогтоомжийн дагуу багасгах, хүчингүй болгож өгнө үү гэжээ.

                                                              ХЯНАВАЛ:

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 85 дугаар зүйлийн 85.3 дахь хэсэгт зааснаар нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн давж заалдах гомдолд дурдсан үндэслэл болон хэргийг бүхэлд нь хянан үзэв.

Нийслэлийн Татварын газрын Татварын улсын ахлах байцаагч Н.Р, улсын байцаагч С.Гүнчинлхам нар нь “П” ХХК-ийн 2007-2011 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд батлагдсан хуваарийн дагуу санхүүгийн тайлан тэнцэл, албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн тайлан, нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримт, гааль болон хөндлөнгийн мэдээллийг үндэслэн шалгалт хийж нийт 1.560.419.900 төгрөгийн зөрчил илэрсэн гэж үзээд 73.323.300 төгрөгийн нөхөн татвар, 28.662.800 төгрөгийн хүү, 124.060.900 төгрөгийн торгууль, 68.162.600 төгрөгийн алданги, нийт 294.209.600¹ төгрөгийн төлбөрийг анх ногдуулжээ.

“П” ХХК-ийн гаргасан гомдлын дагуу Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл уг актыг хянаад 141.489.000 төгрөгийн зөрчилд ногдуулсан 44.172.800 төгрөгийн төлбөрийг хасч, 1.418.927.000 төгрөгийн зөрчилд 250.036.800² төгрөгийн татвар ногдуулахаар багасгасан байна.

Нэхэмжлэгч нь дээрх актын 1 дэх хэсгийн 1.1, 1.2, 1.3, 1.5 болон 2 дахь хэсгийн 2.3 дахь хэсгээр ногдуудсан нийт 238.805.900³ төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль, алданги, хүүг тус тус эс зөвшөөрч нэхэмжлэл гаргажээ.

Анхан шатны шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэх явцад нэхэмжлэгч 110.663.600 төгрөгийн зөрчилд холбогдох 30.997.400 төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгуулахыг хүссэн нэхэмжлэлийн шаардлагаасаа нэхэмжлэгч⁴ татгалзаж, 98.930.000 төгрөгийн зөрчилд холбогдох 16.522.200⁵ төгрөгийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч хүлээн зөвшөөрсөн тул холбогдох шаардлагуудыг нэхэмжлэгчийн татгалзал, хариуцагчийн зөвшөөрлийг тус тус баталж “хэргийг хэрэгсэхгүй” болгож шийдвэрлэсэн байна.

Нэхэмжлэлийн үлдэх хэсгийг шийдвэрлэхдээ анхан шатны шүүх нэхэмжлэгч, хариуцагч нарын тайлбар болон хэрэгт цугларсан бичмэл нотлох баримтуудад үндэслэл бүхий дүгнэлт хийсэн боловч Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн холбогдох заалтуудыг баримтлан хэргийг шийдвэрлээгүй байх тул шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулахаар шийдвэрлэв.

1. Нэхэмжлэгчээс “...БНАСАУ-д төв нь байрлах “Н” ХХК нь тус улсын байнгын оршин суугч татвар төлөгч, “П” ХХК-д үзүүлсэн барилга угсралтын ажил үйлчилгээ нь тухайн компанийн үйл ажиллагаа буюу аж ахуйн үйл ажиллагааны ашигт хамааран БНАСАУ-тай байгуулсан хэлэлцээрийн дагуу хэлэлцэн тохирогч улсад татвар ногдуулна, ...тэрээр өөрийн олсон орлогыг тухайн татварын жилд Монгол Улсын татварын газарт тайлагнаж, улсын төсөвт татвар төлөх үүрэггүй” хэмээн маргаж байна.

“П” ХХК нь Монгол улсад бүртгэлтэй гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани болох нь тус компанийн 000022402 дугаар улсын бүртгэлийн гэрчилгээ, 11-579 дугаар гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуй нэгжийн гэрчилгээгээр нотлогдож байгаа боловч нэхэмжлэгч “П” ХХК-ийн татварын хяналт шалгалтад хамрагдсан анхан шатны баримтад “Н” ХХК гэсэн Монгол улсад бүртгэлгүй аж ахуйн нэгжтэй байгуулсан гэрээ, /хавтаст хэргийн 215-223 дугаар талд “П” ХХК нь БНАСАУ-ын “Н" Барилга угсралтын ерөнхий компанитай 2011 оны 06 дугаар сарын 09-ний өдөр байгуулсан “Барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээ" авагдсан байгаа/ ба Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын хуулийн этгээдийн бүртгэлд “П" ХХК-ийн нэрийг “П” ХХК болгон өөрчлүүлэхээр өгсөн үүсгэн байгуулагчийн шийдвэр⁵, мөн “П” ХХК-ийн 2012 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдөр хуулийн этгээдийн өөрчлөн байгуулах баримт бичиг улсын бүртгэлийн жагсаалтад агуулагдаж байгаа мэдээлэлд оруулсан өөрчлөлтийг бүртгүүлэх өргөдөл, улсын бүртгэлийн жагсаалт дахь үүсгэн байгуулагчийн тухай мэдээлэл зэрэг баримтад гүйцэтгэх захирал хувь, нийлүүлэгчээр бүртгүүлэх иргэдийн иргэний харьяаллыг БНСУ, Өмнөд Солонгос гэж зөрүүтэй байдлаар бүртгэсэн байх тул “П” ХХК-ийг БНАСАУ-ын компани, “Н” ХХК гэсэн нэртэй байсан гэж дүгнэх боломжгүй. Дээрх байдалд анхан шатны шүүх үндэслэлтэй зөв дүгнэлт хийсэн байна.

Иймд, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1- д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт..., ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн иргэн, ^     хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч байна”, мөн хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1 “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулна”, 7.1.4-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээ”, 7.2-т Монгол Улсад байрладаггүй гадаадын хуулийн этгээдийн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээний үнийн дүн 10.0 сая төгрөг ба түүнээс дээш байвал...”, 16 дугаар зүйлийн 16.1.2-т “Монгол улсын иргэн, хуулийн этгээд нь оршин суугч бус буюу Монгол Улсад байрладаггүй этгээдээс энэ хуулийн 7.3.5, 7.4.9-д заасан бараа, ажил, үйлчилгээг худалдан авахдаа нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг уг бараа ажил, үйлчилгээний үнэ дээр нэмж авч төсөвт төлөх"-өөр тусгагдсан байх тул татварын улсын байцаагч нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт “Н” ХХК-ийн ажил гүйцэтгэж олсон орлогод нэмэгдсэн өртгиин албан татвар ногдуулсан нь үндэслэлтэй байна.

Өөрөөр хэлбэл, захиалагч “П” ХХК нь уг хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д зааснаар тухайн компанийн гүйцэтгэсэн ажлын төлбөрөөс ногдох татварыг суутган авч төсөвт төлөх суутгагчийн үүргээ биелүүлээгүй буруутай байна.

2. Хариуцагч нараас “П” ХХК-ийн 2008 онд 65.000.0, 2009 онд 79.357.6, 2010 онд 39.842.1, 2011 онд 20.942.5 нийт 205.142.2 мянган төгрөгийн гэрээт ажлын хөлсийг олгохдоо хувь хүний орлогын албан татвар ногдуулж төлөөгүй зөрчилд 20.514.3 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, 6.154.3 мянган төгрөгийн торгууль, 8.719.9 мянган төгрөгийн алданги ногдуулжээ.

Дээрх зөрчлүүдээс “П" ХХК нь 2008 онд О.Оюун-Эрдэнэд 65.000.000 төгрөг шилжүүлсэн гэх зөрчлийг эс зөвшөөрч байна. Хэрэгт авагдсан санхүүгийн баримтаар иргэн О.Оюун-Эрдэнийн дансанд “бараа материалын үнэ” гэж 65.000.000 төгрөгийн гүйлгээ хийгдсэн байгаа тул анхан шатны шүүх Хувь хүний орлогын албан татвар ногдуулж, төлөөп/й зөрчил гаргасан гэж дүгнэсэн нь үндэслэлтэй.

Түүнчлэн “Э” ХХК, “Булган" ХХК-иас гэрээний дагуу авах бараа бүтээгдэхүүнийг Н.Шагдарсүрэн, И.Баатархүү нарт бэлнээр олгосон хэсэгтэй холбогдох нэхэмжлэлийн шаардлагыг шүүх хангаж шийдвэрлэсэн, мөн дээрх онуудын зөрчилд холбогдох гомдлыг Татварын ерөнхий газрын татварын Маргаан таслах зөвлөлийн хурлаар авч хэлэлцээд “141.489.0 мянган төгрөгийг хасаад үлдсэн 346.067.7 мянган төгрөгийн зөрчил гаргасан болох нь тогтоогдож байна” гэж дүгнэсэн байх бөгөөд энэ талаарх анхан шатны шүүхийн дүгнэлт үндэслэлтэй байна. Үлдэх хэсэгт холбогдох зөрчлийг үгүйсгэх нөхцөл байдал нь нотлох баримтаар буюу татварын улсын байцаагч нар “П” ХХК-д хяналт шалгалт хийсэн, Татварын маргаан таслах зөвлөл “П” ХХК-ийн гомдлыг хэлэлцсэн, мөн анхан шатны шүүх захиргааны хэрэг үүсгэн шалгасан боловч тогтоогдоогүй байна.

Нэхэмжлэгчээс “Татварын ерөнхий газрын даргын 236 дугаар тушаалаар  батлагдсан Нэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийг хэрэгжүүлэх журмын 2-т “барилга...угсралтын үйл ажиллагаанд эцсийн борлуулалтанд НӨАТ ногдуулна" гэж заасан. Бид ингэж тайлангаа гаргаагүй, буруу гаргасан бөгөөд уг тайлангаа засварлаад өгөх гэхэд аваагүй, үүнээс болж 113 сая төгрөгийн зөрүү үүссэн” гэж, хариуцагчаас “барилга, орон сууц баригдаад, зарагдаж дууссаны дараа борлуулалт гэж үзэх үндэслэлгүй, 100 орон сууцнаас 99 нь зарагдаад 1 орон сууц үлдсэн байхад борлуулалт хийгээгүй гэж үзэх үндэслэлп/й, анх орон сууцанд захиалга аваад урьдчилгаа төлбөр авах үед л борлуулалт хийгдсэн гэж үзэх үндэстэй. Гэхдээ татварын байгууллагаас энэ үед биш, харин тухайн барилга баригдаж дуусаад улсын комисс хүлээн авсан үед нь борлуулалт хийгдсэн үе гэж тодорхойлдог, Татварын ерөнхий газрын даргын тэр тушаал хүчингүй болсон” гэсэн агуулгатай тайлбарыг тус тус гарган маргаж байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.9 дэх заалтанд “орон сууцны зориулалтаар ашиглагдаж байгаа орон байр" гэж орон сууцны зориулалтаар ашиглалтад оруулсан бөгөөд энэ хуулийн дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан барилгыг” гэж тодорхойлжээ. Мөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах хугацааг уг хуулийн 10 дугаар зүйлд тодорхойлсон байх бөгөөд уг зүйлд заасан “аль түрүүнд” гэдэг зарчмын дагуу орон сууцны тухайд захиалга хийж, урьдчилгаа төлбөр хийгдсэн үеийг “борлуулалт” хийгдсэн өдөр гэж тооцох үндэслэлтэй. Гэхдээ татварын байгууллага борлуулалт хийгдсэн өдрийг тодорхойлохдоо орон сууцны урьдчилгаа төлбөр хийгдсэн өдрөөр биш, харин уг барилга бүрэн баригдаж дуусаад улсын комисс хүлээн авсан үеийг борлуулалт хийгдсэн өдөр гэж тооцож байгаа нь татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг дордуулаагүй байна.

Нөгөө талаар Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.1 дэх заалтанд “нягтлан бодох бүртгэлийн аккруэл суурь” гэж мөнгө хүлээн авсан эсвэл төлсөн эсэхээс хамаарахгүйгээр орлогыг олсон үед, зардлыг гарсан үед нь хүлээн зөвшөөрч бүртгэх аргыг”, 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсэгт “Аж ахуйн нэгж, байгууллага нягтлан бодох бүртгэлээ аккруэл сууриар хөтөлнө” гэж тус тус заажээ. Өөрөөр хэлбэл, нэхэмжлэгчийн тайлбарлаж байгаагаар барьсан орон сууцаа борлуулж дуусаад түүнийг “борлуулалт хийсэн” гэж тооцохгүй, тухайн орон сууцны үнэ /мөнгийг/ дансанд орсон эсэхээс үл хамааран орлогыг олсон үед нь хүлээн зөвшөөрч бүртгэх ёстой байна.

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 41, 42 дугаар зүйлд зааснаар нэхэмжлэгч, хариуцагч нар нь өөрсдийн эрхийн хүрээнд 2009 онд “П” ХХК-иас хувь хүнд шилжүүлсэн 79.357.6 мянган төгрөгөөс 66.064.0 мянган төгрөгийг гэрээний дагуу “Б” ХХК-ийн захирал Ш М З-ийн дансанд хийснийг хариуцагч хүлээн зөвшөөрч, үлдэх 13.293.6 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох нэхэмжлэлийн шаардлагаасаа нэхэмжлэгч татгалзсан, 2010 онд 39.842.1 мянган төгрөгөөс 1.200.0 мянган төгрөгийн зөрчилтэй холбоотой нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч хүлээн зөвшөөрч, 26.142.1 мянган төгрөгийн зөрчилтэй холбоотой нэхэмжлэлийн шаардлагаасаа нэхэмжлэгч татгалзсан, 2010 онд 12.325.8 мянган төгрөгийн зөрчлийг “Э” ХХК, “Булган” ХХК-тай тус тус гэрээ хийж, нийлүүлсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний тооцоог хийж, өрийн үлдэгдлийг тооцон зөвшөөрөлцсөн, 2011 онд 20.942.5 мянган төгрөгөөс Ховд аймгийн Булган сумын Засаг даргын тамгын газарт хандивласан 5.000.0 мянган төгрөгийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч хүлээн зөвшөөрч, үлдсэн 15.942.5 мянган төгрөгийн зөрчилтэй холбоотой нэхэмжлэлийн шаардлагаасаа нэхэмжлэгч татгалзсан, мөн 2011 онд 26.666.0 мянган төгрөгийн бараа материалд төлсөн НӨАТ-ыг хасч тооцон, төсөвт төлөх НӨАТ-ыг бууруулсан зөрчилтэй холбоотой нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч хүлээн зөвшөөрсөн, 2008 оны сүүлийн хагас жилд 6.302.6 мянган төгрөг, 2009 онд 7.161.1 мянган төгрөгийн НӨАТ-ыг хуулийн хугацаанд төсөвт төлөөгүй зөрчилд холбогдох нэхэмжлэлийн шаардлагаасаа татгалзсан нь буруу биш байна.

4. Нэхэмжлэгч талаас “...Татварын улсын байцаагч 2007 оны албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд шалгалт хийж, илэрсэн зөрчилд акт тогтоохдоо Татварын Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийг огт хэрэглээгүйгээр үл барам татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулан дээрх актыг тогтоосон...” хэмээн маргаж байна.

Хариуцагчаас “П" ХХК-ийн 2007 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх албан татвар ногдуулалт, төлөлтийг шалгаж тогтоосон энэхүү зөрчил нь 2007 онд хамаарах ба Татварын өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт “2006 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн бзйдлаар тасалбар болгон гаргаж татварын албаны баталгаажуулсан албан татварын өрөөс 2008 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрийн байдлаар барагдаагүй үлдсэн албан татварын хүү, торгуулийг 100 хувь, 2007 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар хуулийн этгээдийн төлбөл зохих нийгмийн даатгалын шимтгэлийн өрөөс барагдаагүй үлдсэн алдангийг 100 хувь” чөлөөлөх хуулийн зохицуулалтад хамааралгүй болно гэж анхан шатны шүүх үндэслэлтэй зөв дүгнэсэн байна.

5. Нэхэмжлэгчээс “Ц" ХХК-тай холбоотой гомдол гаргасан боловч хариуцагч нар уг компанитай холбогдуулан хариуцлага хүлээлгээгүй гэж тайлбарлаж байх бөгөөд нэхэмжлэгч нар дээрх гомдлоо дэмжээгүй болно.

Иймд, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхиж, шүүхийн шийдвэрт хуулийн зохих өөрчлөлтийг оруулж шийдвэрлэв.

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 86 дугаар зүйлийн 86.1, 87 дугаар зүйлийн 87.3 дахь хэсэгт заасныг тус тус удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1. Захиргааны хэргийн анхан шатны 20 дугаар шүүхийн 2014 оны 02 дугаар сарын 04-ний өдрийн 55 дугаар шийдвэрийн Тоггоох хэсгийн 1 дэх заалтыг “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, 17 дугаар зүйлийн 17.2, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.2, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11,1.1, Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх хэсгийг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч “П” ХХК-иас Нийслэлийн Татварын газрын татварын улсын байцаагчийн 2012 оны 07 дугаар сарын 10-ны өдрийн 220795 дугаар актын тогтоох хэсгийн 1.1, 1.2, 1.3, 1.5, 2.2, 2.3-т заасан 1.126.234.4 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох 197.334.7 мянган төгрөгийн төлбөрийг хүчингүй болгуулахаар гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагаас 110.663.6 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох 30.997.4 мянган төгрөгийн шаардлагаасаа нэхэмжлэгч татгалзаж, 98.930.0 мянган төгрөгийн зөрчилд холбогдох 16.522.2 мянган төгрөгийн нэхэмжпэлийн шаардлагыг хариуцагч хүлээн зөвшөөрснийг тус тус баталж, холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, 12.500.0 мянган тогрөгийн зөрчилд холбогдох 2.030.0 мянган төгрөгийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, нэхэмжлэлийн бусад шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосугай” гэж нэмж өөрчилж, шийдвэрийн бусад заалтыг хэвээр үлдээсүгэй.