“Т” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

захиргааны хэргийн тухай

 

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Э.Зоригтбаатар даргалж, шүүгч Н.Хонинхүү шүүгч Э.Лхагвасүрэн нарын бүрэлдэхүүнтэй, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Т.Даваажаргал, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Ц, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Ц.М, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б нарыг оролцуулан Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2015 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн 912 дугаар шийдвэрийг эс зөвшөөрч нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Цэдэндашийн давж заалдах гомдлоор “Т” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн хэлтсийн татварын улсын байцаагч Н.Ч холбогдох захиргааны хэргийг шүүгч Э.Лхагвасүрэнгийн илтгэснээр хянан хэлэлцээд,  

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэг. Нэхэмжлэгч “Т” ХХК-ийн захирал Н.Ц 2014 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдөр шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагадаа:

“...Татварын улсын байцаагчийн 2009 оны 12 дугаар сарын 11-ний өдрийн 0300942 тоот актыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.

Хоёр. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б, Х.О нар 2014 оны 12 дугаар сарын 5-ны өдөр шүүхэд гаргасан хариу тайлбартаа:

“...“Т” ХХК-ийн 2007, 2008 оны татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийж, 2,160,770.2 мянган төгрөгийн зөрчил илрүүлэн 398,795.1 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, 316,858.6 мянган төгрөгийн хүү, 146,610.1 мянган төгрөгийн торгууль, 67,038.6 мянган төгрөгийн алданги, нийт 929,302.4 мянган төгрөгийн төлбөр ногдуулан төлүүлэхээр 2009 оны 12 дугаар сарын 11-ний өдөр 0300942 тоот акт тогтоосныг Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлийн хурлаар хянан хэлэлцэж, хэвээр баталсан боловч хүчингүй болгуулахаар шүүхэд нэхэмжлэл гаргасныг хууль, эрх зүйн үндэслэлгүй гэж үзэж дараах тайлбарыг гаргаж байна. Үүнд:

Нэхэмжлэлийн 1 дүгээр шаардлагад: 2008 онд “Б Ц т”, “У с”, “Ж и”, “М М х” ХХК-иудаас 185,721.48 тонн спирт худалдан авч, 0.35, 0.5, 0.75 литрээр савласан “Х”, “Х Х”, “М н”, “К”, “Ч” нэртэй 466,531.55 литр архи үйлдвэрлэн 466,290.00 литрийг 2,764,078.5 мянган төгрөгөөр борлуулснаас 148,141.30 литрийг борлуулсны орлого 878,406.8 мянган төгрөгийг, 0.5 литрээр савласан чацарганы жүүс 278467 ширхэгийг 683,910.3, 0.05-0.1 литрээр савласан чацарганы тос 3680 ширхгийг 56,006.0, хайрцаг, сироп зэрэг барааг 6,131.3, нийт 746,047.4 мянган төгрөгөөр борлуулсан орлогоос 313,906.6 мянган төгрөгийг санхүүгийн тайлан тэнцэл, аж ахуйн нэгжийн орлого, онцгой, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн тайланд тусгаагүй, татвар ногдох орлогод тооцоогүй, татвар ногдуулан төлөөгүй нь нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтаар нотлогдсон.

Нэхэмжлэлийн 2, 6 дугаар шаардлагад: 2008 оны 2 дугаар сарын 8-ны өдрийн Монгол Улсын Татварын өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-д “2007 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн 24.00 цагаас өмнө Эрүүгийн хуулийн 166, 167 дугаар зүйлд заасан гэмт хэрэг үйлдсэн, Захиргааны хариуцлагын тухай хуулийн 44 дүгээр зүйлд заасан зөрчил гаргасан этгээдэд энэ хууль үйлчилнэ” гэж заасан тул Татварын ерөнхий хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.4-т заасны дагуу ногдуулсан “хүүний төлбөр” өршөөлд хамрагдах үндэслэлгүй юм.

Нэхэмжлэлийн 3 дугаар шаардлагад: 2008 оны эхний хагас жилд онцгой албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн тайлангаар ногдуулсан албан татвар 235,057.2, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн тайлангаар ногдуулсан албан татвар 17,424.7, нийт 252,481.9 мянган төгрөгийн зөрчилд Татварын ерөнхий хуулийн 13 дугаар зүйлд “Татварын хууль тогтоомж зөрчсөн нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол татвар төлөгчид ...хариуцлага хүлээлгэнэ:...4/татварыг хугацаанд нь төлөөгүй бол төлөгдөөгүй татварын дүнгээс бодож хоног тутам 0.5 хувийн хүү ногдуулах. Энэ “хүү” гэсэн ойлголт нь Монгол Улсын Иргэний хуулийн “анз” гэсэн ойлголтод хамаарахгүй...” гэж заасны дагуу 164,227.3 мянган төгрөгийн хүү ногдуулсан бөгөөд энэ нь Иргэний хуулийн заалтыг зөрчөөгүй болно.

Нэхэмжлэлийн 4 дүгээр шаардлагад: 2008 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн 76 дугаар зүйлийн 76.1-д “Энэ хуулийг 2008 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрөөс эхлэн мөрдөнө” гэж заасан тул 2007, 2008 оны эхний хагас жилд онцгой, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн тайлангаар ногдуулсан албан татварыг хуульд заасан хугацаанд төсөвт төлөөгүй зөрчилд 1992 оны 11 дүгээр сарын 23-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу хүү ногдуулсныг татвар төлөгч ойлгоогүй бололтой.

Нэхэмжлэлийн 5 дугаар шаардлагад: Татвар ногдох орлогыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн тайланд тусгаагүй, татвар ногдох орлогод тооцоогүй, татвар ногдуулан төлөөгүй зөрчлийг санаатай үйлдэл гэж үзээгүй тул нөхөн татвар, торгууль, хүү ногдуулсан бөгөөд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1.2-т заасны дагуу торгууль ногдуулахдаа Татварын ерөнхий газрын даргын зөвлөлийн 2009 оны 5 дугаар сарын 13-ны өдрийн хурлаар хэлэлцэж баталсан “Татварын ерөнхий хууль болон Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн зарим зүйл, заалтыг хэрэгжүүлэх аргачлал”-ын 2 дугаар зүйлийн 2.15-т “...Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1.2-т...заасныг хэрэглэхдээ нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг тайлагнаж, төлөх хугацаанаас эхлэн хоног тутам 0.1 хувийн торгууль ногдуулахаар хэрэглэж...” гэж заасны дагуу тооцсон.

Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл татвар төлөгчийн гаргасан гомдлоор татварын улсын байцаагчийн 0300934 тоот актыг 2010 оны 5 дугаар сарын 25-ны өдрийн хурлаар хянан хэлэлцээд актыг хэвээр батлан 25 дугаар тогтоол гаргаж, гомдлыг хэрэгсэхгүй болгосон.

Иймд татварын улсын байцаагчийн 0300934 тоот актыг хууль, эрх зүйн үндэслэлтэй тул хууль тогтоомжийн дагуу хянан шийдвэрлэхийг хүсч байна” гэжээ.

Гурав. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2015 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн 912 дугаар шийдвэрээр:

“...Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1.3, Онцгой албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1, Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3 дахь хэсэгт заасныг тус тус баримтлан Татварын ерөнхий газрын Татварын хяналт шалгалт, арга зүйн хэлтсийн татварын улсын байцаагчийн 2009 оны 12 дугаар сарын 11-ний өдрийн 0300942 тоот актын тогтоох хэсгийн 1.1, 1.2 дахь заалтаар ногдуулсан 398.795,1 мянган төгрөгийн нөхөн татварыг хэвээр үлдээж, 1.4 дэх заалтаар ногдуулсан 2008 оны нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 68.332 мянган төгрөгийг хугацаанд нь төлөөгүй зөрчилд ногдуулсан 37.720.5 мянган төгрөгийн хүү, 3456,9 мянган төгрөгийн торгууль, 2074,2 мянган төгрөгийн алдангийг хүчингүй болгож, 1.1, 1.2, 1.3 дахь заалтаар ногдуулсан 279.138.1 мянган төгрөгийн хүү, 143.153.2 мянган төгрөгийн торгууль, 64.964.4 мянган төгрөгийн алданги, 1.4 дэх заалтаар ногдуулсан 20.430.7 мянган төгрөгийн хүү, нийт 507.686,4 мянган төгрөгийн төлбөрийг өршөөлд хамруулж” шийдвэрлэжээ.

Дөрөв. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Ц дээрх шийдвэрийг эс зөвшөөрч 2016 оны 2 дугаар сарын 29-ний өдөр Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гаргасан гомдолдоо:

“...1.Актын 1. 2 дахь хэсэгт тусгагдсан 2008 онд борлогдоогүй байсан барааны үлдэгдэлд нөхөн татвар, хүү, торгууль ногдуулсныг дараах баримт материалд үндэслэн үгүйсгэж байна.

а. Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1-д “аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлан нь нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцсэн байх” гэж хуульчилсан. Гэтэл татварын улсын байцаагч аж ахуйн нэгжийн санхүү, татварын тайланг шалгахдаа дээрх хуулийн заалтыг хэрэгжүүлээгүй буюу нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандартыг баримтлаагүй.

б. Нягтлан бодох бүртгэлийн үйл ажиллагаанд мөрдөгддөг санхүүгийн тайлагнахыг олон улсын стандартын “Орлого” гэсэн стандартад дараах бүх нөхцөл бүрэн бүрдсэн үед бараа борлуулалтын орлогыг хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Үүнд:

а. Аж ахуй нэгж нь барааны өмчлөлтэй холбогдон үүсэх мэдэгдэхүйц эрсдэл буюу өгөөжийг худалдан авагч талд шилжүүлсэн.

b. Аж ахуй нэгж нь худалдсан барааны өмчлөлд холбогдох удирдлагын болон хяналтын үүргийг өөртөө хадгалаагүй.

с. Орлогын дүнг үнэн бодитой хэмжих боломжтой байгаа.

d. Өгөгдсөн ажил гүйлгээний эдийн засгийн өгөөжийг тухайн аж ахуй нэгж хүртэх магадлалтай байгаа.

е. Тухайн ажил гүйлгээтэй уялдаж гарсан ба гарах зардлыг үнэн бодитойгоор хэмжин тодорхойлж болохоор байгаа гэж заажээ.

Нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандарт ёсоор дээрх нөхцөлүүдийн аль нэг нь хангагдаагүй бол бараа борлуулалтын орлого гэж тооцох ёсгүй.

2. Тус компанийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг эцсийн хэрэглэгч буюу худалдан биш харин өөрийн дэлгүүрийн лангуугаар дамжуулан худалдан борлуулах үүргийг хамтран ажиллах гэрээний дагуу хүлээсэн нэр бүхий борлуулагчид хариуцдаг. Энэ нь хамтран ажиллах гэрээний холбогдох заалтуудаар хэрэгжсэнээр нотлогдоно. Иймд гэрээний нөхцөлүүдийг анхаарна уу. Дээрх гэрээний нөхцөлүүдээс 3 нь хангагдахгүй байгаа тул борлуулагчид өгсөн бараа нь борлуулалт биш болох нь илэрхий юм.

3. СТОУС-ын хэрэглээний тайлбар, Нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандарт нь нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын хэрхэн хэрэглэх тухай тайлбарласан албан ёсны баримт бичиг тул Нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандартын агуулгыг нэг мөр ойлгож, хууль хэрэгжүүлэгч бүх субъектүүд биелүүлэх үүрэгтэй. Иймээс Татварын улсын байцаагч нь 2008 оны борлогдоогүй барааг борлогдсон гэж үзэж онцгой албан татвар болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, хүү, алданги торгууль ногдуулжээ. Үүнийг хууль зүйн үндэслэлгүй гэж үзэж байна.

Учир нь борлогдоогүй барааны зарим хэсэг нь компаний агуулахад байдаг бол зарим хэсэг нь жижиглэн худалдагч буюу борлуулагчдын лангуун дээр байршиж байдаг. Борлуулагчийн хэлцэл гэдэг нь бүтээгдэхүүнийг зах зээлд гаргах нэг арга бөгөөд энэ хэлцэлд үйлдвэрлэгч /буюу бөөний худалдаалагч/ нь барааг худалдагч /буюу жижиглэн худалдагч\ хүргэн өгссөнийг бүрэн гүйцэтгэл ба борлуулалт гэж үздэггүй. Яагаад гэвэл барааг эзэмших эрх үйлдвэрлэгчид хэвээр үлддэг. Борлуулагч нь барааг хүлээн авч зохих ёсоор хадгалан борлуулахыг зөвшөөрдөг. Борлуулагч нь барааг борлуулсны дараа борлуулалт хийсэн мэдэгдэл ба мөнгөн шилжүүлгийг хүлээн авсны дараа өмчлөгч орлогыг хүлээн зөвшөөрдөг. Борлуулагчийн хэлцлийн дагуу үйлдвэрлэгч нь барааг борлогдохгүй байх эрсдэлийг хүлээдэг. Борлуулагч нь барааг борлуулсан мөнгөнөөс борлуулалтын шимтгэл ба хэлцэлд заасан бусад зардлыг хассаны дараа үйлдвэрлэгчид мөнгийг шилжүүлдэг. Манай компаний жижиглэнгийн худалдаалагч нартай байгуулсан гэрээ нь утга агуулгын хувьд “Борлуулагчийн хэлцэл” мөн гэдэг нь гэрээний заалтуудаар нотлогдож байна.

Энэ нь Нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандартад ашиглагддаг “агентийн бүртгэл” бөгөөд борлуулалтын цэгүүд дэх барааг борлуулагдсан тооцохгүй зөвхөн борлуулагдсан барааг борлуулалтад тооцож бүртгэх ёстой. байдаг. Энэ нь одоогийн мөрдөгдөж буй акруэль суурьт бүртгэлд бүрэн нийцсэн бүртгэлийн тогтолцоо юм.

Үүнээс үзэхэд Татварын улсын байцаагчийн акт нь борлуулагдаагүй барааг борлуулалт болгон бүртгэж тооцсон хууль бус үйлдэл бөгөөд дээрх нөхцөлийг бүрэн судалж мэдээгүйгээс үүдэлтэй үйлдэгдсэн үндэслэлгүй акт болно.

4. Татварын улсын байцаагчийн 0300942 тоот актаар 2,160,770.2 мянган төгрөгийн зөрчилд 398,795.1 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, 316,858.6 мянган төгрөгийн хүү, 146,610.1 мянган төгрөгийн торгууль, 67,038.6 мянган төгрөгийн алданги, нийт 929,302.4 мянган төгрөгийн төлбөр ногдуулсан гэдэг нь хэрэгт авагдсан нотлох баримтаар тогтоохгүй байна. Учир нь татварын улсын байцаагчийн баталгаажуулаагүй хүчингүй акт өөр нотлох баримтаар нотлогдохгүй байна.

5. Шүүх шийдвэрт “...татвар ногдуулсан төлөөгүй нь нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтаар нотлогдсон байна” гэж дүгнэсэн нь илт ташаа болсон. Хэрэгт авагдсан анхан шатны баримт байхгүйгээс гадна байцаагч Н.Чинбат анхан шатны баримтыг үзэж шалгаагүй болох нь нотлогдож байгаа.

6. Байцаагч Н.Ч нь “Т” ХХК-ийг хариуцсан татварын албаны улсын байцаагч биш мөртлөө уг хариуцсан албатай харьцахгүйгээр шалгалт хийх нэрээр ирж гэмтэлтэй, эрх зүйн баталгаагүй болсон санхүүгийн пирамид программыг хуулбарлах замаар акт үйлдсэн байх ба “Үндэсний татварын албаны татварын хяналт шалгалтын ажлын дүрэм”-ийн 3 дугаар зүйлийн 3.2.7-д “акт дүгнэлт нь хяналт шалгалт хийсэн татварын улсын байцаагч гарын үсэг зурж, ХШАЭН-ийн дарга хянан баталгаажуулан гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болох” гэж заасны дагуу хүчин төгөлдөр болоогүй байна. Учир нь уг актад ХШАЭН-ий дарга гарын үсэг зураагүй болох нь нотлогдсон.

7. Актад хэн гэдэг этгээд гарын үсэг зурсан нь тодорхойгүй байгаа ба энэ нь архивын ерөнхий газрын даргын 2009 оны 7 дугаар сарын 7-ны өдрийн “Албан хэрэг хөтлөлтийн үндсэн заавар батлах тухай” 68 дугаар тушаалын 2 дугаар зүйлийн 2.3.15-д “...байгууллагын даргын эзгүйд албан баримт бичигт түүнийг байгууллагын дотоод дүрэм, журмын дагуу түр орлож байгаа албан тушаалтан, эсвэл эрх бүхий холбогдох ажилтан гарын үсэг зурж болох бөгөөд энэ тохиолдолд гарын үсэг бүрдэлд тухайн баримт бичигт гарын үсэг зурж байгаа хүний албан тушаалын нэрийг оруулж бичнэ. Байгууллагын үүрэг гүйцэтгэгч толгойлж байгаа бол баримт бичигт үүрэг гүйцэтгэгч гарын үсгээ зурах бөгөөд албан тушаал, гарын үсэг, гарын үсгийн тайллыг үүрэг гүйцэтгэгчийн нэрээр бичнэ” гэж заасныг зөрчсөн байна.

8. Улсын байцаагч Н.Ч нь манай компанийг харьяалдаг Увс аймгийн татварын хэлтэст мэдэгдэлгүйгээр, тус хэлтсээс урьд нь хийсэн татварын хяналт шалгалттай давхардуулан шалгасан нь “Үндэсний татварын албаны татвар хяналт шалгалтын ажлын дүрэм”-ийн 2.3.4В-д заасныг зөрчсөн тул татварын албаны үйл ажиллагаатай илтэд зөрчилдсөн. Татварын ерөнхий хуулийн 30 дугаар зүйлийн 30.1.3, 30.1.5, 30.1.6-г тус тус зөрчсөн байна.

9. Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1, 11.6-д заасан татварын актын хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан байх тул дээрх үндэслэлээр акт хүчингүй болсон. Татварын ерөнхий хуулиар татварын байцаагчийн актын хугацаа 5 жилээр тогтоосон ба Иргэний хуулийн зохицуулалт үйлчлэхгүй.

10. Татварын улсын байцаагч “Үндэсний татварын албаны татварын хяналт шалгалтын ажлын дүрэм”-ийн 1.4, 1.4.2, 1.5, 2.2.6, 2.2.7, 2.3.4 в, 2.3.4 д, 2.3.5 е, 2.3.6 в, 2.3.6 г, 2.3.6 ё, 3.2.1-ийн хоёр дахь хэсэг, 3.2.2-ын “... эрх бүхий албан тушаалтны гарын үсгийн тайлал зэргийг тодорхой бичиж ...”, 3.2.3а, 3.2.5, 3.2.7, 7.1, 7.1.1-д заасныг тус тус ноцтойгоор зөрчиж “Т” ХХК-д татварын улсын байцаагчийн акт тавьсан нь илт хууль бус болсон. Энэ талаар шүүх хуралдаад үндэслэл бүхий тайлбар, нотлох баримтыг гаргана.

11. Шалгалтыг хоёроос доошгүй улсын байцаагч 1-2 сарын хугацаанд анхан шатны баримтанд тулгуурлан хийдэг. Гэтэл Н.Ч нь анхан шатны баримттай огтхон ч танилцаагүй бөгөөд компани дээр ирж хакерын гэмт үйлдлийн улмаас устгагдаж, улмаар цагдаагийн байгууллагаар шалгуулахаар өргөдөл, гомдол гаргаад байсан санхүүгийн пирамид программыг хэсэгчлэн сэргээсэн байсныг хуулж аваад явсан. Гэтэл тэрээр уг баталгаагүй мэдээллийг үндэслэн акт тавьсан.

Программ баталгаагүй, эргэлзээтэй болох нь шалгалтаас өмнө гарсан Эрүүгийн цагдаагийн газрын 2009 оны 7 дугаар сарын 9-ний өдрийн 9ж/1744 тоот “Т” ХХК-ийн 85, 09/92, 09/188 тоот албан бичгүүд, болон хэрэгт авагдсан баримтаар нотлогдож байгаа.

12. “Үндэсний татварын албаны татварын хяналт шалгалтын ажлын дүрэм”-ийн 3.2.5-д “хяналт шалгалт хийсэн татварын улсын байцаагч акт, дүгнэлтийг татвар төлөгчид танилцуулахын өмнө ХШАЭН-ийн даргад, эсвэл түүний ажил үүргийг албан ёсоор орлон гүйцэтгэж байгаа албан тушаалтанд танилцуулан гарын үсэг зурж баталгаажуулна” гэж заасан. Ингэж баталгаажуулснаар акт хүчинтэй болох ёстой. Гэтэл улсын байцаагч уг дүрмээр хориглосон энэ заалтыг зөрчсөн байна.

13. Татварын улсын байцаагч нь “Т” ХХК-ийн 2007-2008 оны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдлыг шалгахдаа Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийг хэрэгжүүлэхээр, “Үндэсний татварын албаны татварын хяналт шалгалтын ажлын дүрэм”-ийн 2.3.4-в-д “Хариуцсан болон бусад Татварын улсын /ахлах/ байцаагч, эдийн засагч, Судалгааны хэсгээс татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, хөндлөнгийн мэдээллийн талаар асууж тодруулан судалж, холбогдох мэдээлэл, судалгааг гаргуулан авах зэргээр шаардлагатай мэдээллүүдийг цуглуулна” гэж заасныг зөрчиж харьяалсан татварын байгууллагатай харилцаагүйгээс, харьяалсан татварын хэлтсээс гаргаж байсан татвар төлөлтийн график, татвар төлөлтийг хойшлуулах тухай тушаал зэрэг нотлох баримтуудаас шалгалтаас дутуу үлдсэн байна.

Мөн давхардсан шалгалт хийсэн байна. Үүний улмаас татвар төлөгчийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхол ноцтой зөрчигдсөн байна. Дүрмийн 9 дүгээр зүйлд “Энэхүү дүрмийг зөрчсөн Татварын алба, Татварын улсын /ахлах/ байцаагчдад Монгол Улсын Төрийн албаны тухай хууль, Татварын ерөнхий хууль болон бусад хууль тогтоомжид заасны дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ” гэжээ.

14. Н.Ч болон хяналт шалгалт, арга зүйн хэлтсийн дарга Ч.Г нь татварын улсын байцаагчдын хамт Дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны 1 дүгээр шүүхийн 2014 оны 2 дугаар 21-ний өдрийн 261 дүгээр Шийтгэх тогтоолоор ял шийтгэгдсэнийг давах болон хяналтын шатны шүүх хэвээр үлдээсэн. Учир нь Н.Чинбат нар нь хэлтсээрээ, зохион байгуулалттайгаар татварын хууль болон Татварын хяналт шалгалтын ажлын дүрэм”-ийн 2 дугаар зүйлийн 2.2.6-д заасныг зөрчдөг байсан. Хоёр ба түүнээс дээш бүрэлдэхүүнтэй хийх ёстой Татварын хяналт шалгалтыг ганцаараа хийж татвар төлөгчдийг хохироож байсан нь гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнтэй гэж шүүх дүгнэсэн байгаа бөгөөд энэ нь Н.Ч нь хууль, дүрэм зөрчиж ганцаараа очиж “Т” ХХК-д холбогдуулан акт тавьсан. Энэ үед өөр хүн ирж “Татварын актыг хүчингүй болгож өгнө ...Акт тавиулахгүй байж болно” гэх мэтээр хууль бус санал тавьж байсан нь шалгалтын зорилгыг харуулж байсан.

15. Шүүх хуралдааны явцад нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Ц.М шүүх хуралдаан завсарлуулах хүсэлт гаргаж хурал завсарласан боловч түүний эзгүйд хурал үргэлжилж гэрч Ц.Б, М.Б нарыг байцаасан. Хариуцагч нэхэмжлэгчийн хооронд асуулт хариулт явуулсан нь хууль зөрчсөн нэхэмжлэгч гэрчээс асуух зүйлээ хуулийн дагуу асууж чадаагүй. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч хөтөлж, тулган асуусан.

Иймд дээрх үндэслэлээр Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2015 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн 912 дугаар шийдвэрийг хүчингүй болгож дахин шийдвэрлүүлж, нэхэмжлэлийг шаардлагыг хангаж өгнө үү” гэжээ. .

ХЯНАВАЛ:

Улсын Дээд шүүхийн захиргааны хэргийн танхимын хяналтын шатны шүүх хуралдааны 2011 оны 5 дугаар сарын 2-ны өдрийн 88 дугаар тогтоолоор анхан, давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэр, магадлалыг тус тус хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр буцаахдаа “...Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д зааснаар аж ахуйн нэгж, байгууллага нягтлан бодох бүртгэлээ аккуруэл сууриар бүртгэх хэдий ч хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1-д заасан “аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлан нь нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцсэн байх” гэсэн зарчим хангагдах ёстой, тиймээс Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 31.1-д заасан үүргийн хүрээнд хэрэгт хамааралтай, ач холбогдол бүхий нотлох баримтуудыг бүрэн цуглуулж, тэдгээрт тал бүрээс нь бодитойгоор дүгнэлт өгч, маргааны шийдвэрлэх шаардлагатай болохыг дүгнэсэн байхад анхан шатны шүүхээс хууль болон энэхүү хуулийн хүчин төгөлдөр тогтоолд заасны дагуу хамаарал бүхий нотлох баримтыг бүрэн цуглуулаагүйгээр хэргийг шийдвэрлэснээс шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх шаардлагыг хангаагүй байна.

Татварын улсын байцаагчийн актад “...нэхэмжлэгчийг 2008 онд “Б Ц т”, “Улаанбаатар спирт”, “Ж и”, “М М х” ХХК-иудаас 185,721.48 тонн спирт худалдан авч, 0.35, 0.5, 0.75 литрээр савласан “Х”, “Х Х”, “М н”, “К”, “Ч” нэртэй 466,531.55 литр архи үйлдвэрлэн 466,290.00 литрийг 2,764,078.5 мянган төгрөгөөр борлуулснаас 148,141.30 литрийг борлуулсны орлого 878,406.8 мянган төгрөгийг, 0.5 литрээр савласан чацарганы жүүс 278467 ширхэгийг 683,910.3, 0.05-0.1 литрээр савласан чацарганы тос 3680 ширхгийг 56,006.0, хайрцаг, сироп зэрэг барааг 6,131.3, нийт 746,047.4 мянган төгрөгөөр борлуулсан орлогоос 313,906.6 мянган төгрөгийг санхүүгийн тайлан тэнцэл, аж ахуйн нэгжийн орлого, онцгой, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн тайланд тусгаагүй, татвар ногдох орлогод тооцоогүй, татвар ногдуулан төлөөгүй нь нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримтаар нотлогдсон...” гэж дүгнэснийг анхан шатны шүүхээс зөвтгөсөн хэдий ч хавтаст хэрэгт энэ талаарх ямар ч санхүүгийн анхан шатны баримтууд авагдаагүй, иймд шүүхийн дүгнэлт ойлгомжгүй бөгөөд үндэслэлгүй байна.

Татварын улсын байцаагчийн 2009 оны 12 дугаар сарын 11-ний өдөр 0300942 тоот актаар “Т” ХХК-ийн 2007, 2008 оны татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийж нийт 2,160,770.2 мянган төгрөгийн зөрчил илрүүлэн 398,795.1 мянган төгрөгийн нөхөн татвар, 316,858.6 мянган төгрөгийн хүү, 146,610.1 мянган төгрөгийн торгууль, 67,038.6 мянган төгрөгийн алданги, нийт 929,302.4 мянган төгрөгийн төлбөр ногдуулан төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн байх бөгөөд нэхэмжлэгчээс “...гэмтэлтэй, эрх зүйн баталгаагүй болсон санхүүгийн пирамид программыг хуулбарлах замаар акт үйлдсэн...” гэж, өөрөөр хэлбэл зөвхөн энэ программ дээрх мэдээлэлд үндэслэж актад дурдсан зөрчлийг тогтоосон, түүнийг үндэслэж, нөхөн татвар, бусад хариуцлага ногдуулсан гэж маргах боловч тэрхүү татварын улсын байцаагчийн хуулбарлан авч явсан гэх пирамид программын мэдээлэл агуулсан баримт нотлох баримтын шаардлага хангасан, хангаагүй аль ч хэлбэрээр хэрэгт авагдаагүй.

Түүнчлэн нягтлан болох бүртгэлийн олон улсын стандартын дагуу борлуулалтын орлогод тооцогдох болоогүй, бараа, бүтээгдэхүүн эцсийн хэрэглэгчдэд очоогүй, борлуулагч нарын агуулах, дэлгүүрийн лангуу зэрэгт байсан гэх боловч энэ талаарх баримтыг нэхэмжлэгчээс хангалттай гаргуулж аваагүй, хариуцагчийн борлогдсон гэж үзсэн бүтээгдэхүүнийг 2012 оны санхүүгийн тайланд борлогдоогүй гэж тусгасан, худалдан борлуулах гэрээнүүдэд заасны дагуу борлогдсон болон үлдэгдэл бүтээгдэхүүний тооцоог 1-2 удаа нийлээд явж байсан, энэ талаарх баримтууд байгаа боловч хариуцагч тухайн үед шалгаагүй гэх тайлбартаа холбогдуулан нэхэмжлэгчээс энэ талаарх баримтыг бүрэн гаргуулах шаардлагатай байна. 

Иймд дээрх үндэслэлээр шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр буцааж шийдвэрлэв.

Татварын ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1, 11.6-д заасан татварын хөөн хэлэлцэх 5 жилийн хугацаа нэгэнт акт тавигдсан зөрчлийн тухайд хамаарахгүй. Өөрөөр хэлбэл 2011 оны актаар тогтоосон төлбөр нь нэхэмжлэгчийн 2005 болон түүнээс өмнөх оных бус 2007-2008 оны татвар ногдуулалт, төлөлтөд хяналт шалгалт хийсний дүнд гарсан зөрчилд ногдуулсан нөхөн татвар, хүү, алданги, торгууль болно.

Харин нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч шүүх хуралдааны явцад өөрөө хүсэлт гаргаж түр гарч явсан, шүүхэд дуудагдсан гэрчээс өөрийг нь байлцуулахгүйгээр мэдүүлэх авахыг зөвшөөрсөн болох нь шүүх хуралдааны тэмдэглэлд тусгагдсан, өмгөөлөгч Ц.М ч үүнийгээ хүлээн зөвшөөрсөн тул хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн талаарх давж заалдах гомдол үндэслэлгүй болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 86 дугаар зүйлийн 86.2, 88 дугаар зүйлийн 88.1.4, 88.3.4-т заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1.Нийслэл дэх захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2015 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн 912 дугаар шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг анхан шатны шүүхэд дахин хэлэлцүүлэхээр буцаасугай.

2.Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.3 дахь хэсэгт зааснаар нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг улсын төсвөөс гаргуулж, буцаан олгосугай.

3.Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 86 дугаар зүйлийн 86.5 дахь хэсэгт зааснаар давж заалдах шатны шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн, хууль буруу хэрэглэсэн гэж үзвэл хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нар магадлалыг гардаж авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Улсын Дээд шүүхийн захиргааны хэргийн танхимд хяналтын журмаар гомдол гаргах эрхтэй. 

 

 

ШҮҮХ БҮРЭЛДЭХҮҮН:

 

                                                ШҮҮГЧ                                               Э.ЗОРИГТБААТАР

                                                ШҮҮГЧ                                               Н.ХОНИНХҮҮ         

                                                ШҮҮГЧ                                               Э.ЛХАГВАСҮРЭН