2022        08           25                                      2022/ШЦТ/241

                                

 

           МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

                                                                     2        15                                                                                 2019/

Хөвсгөл аймаг дахь Сум дундын эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг Ерөнхий шүүгч М.Эрдэнэ-Очир даргалж,

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Ч.Түвшинжаргал,

Улсын яллагч Л.Отгончимэг, 

Шүүгдэгч нарын өмгөөлөгч Д.Оюунбилэг, Б.Манлайбаяр,

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарыг оролцуулан тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн хуралдаанаар Хөвсгөл аймгийн Прокурорын газрын хяналтын прокуророос Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн А.А-, А.Б- нарт холбогдох эрүүгийн 2138000000585 дугаартай хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүгдэгч нарын биеийн байцаалт:

Монгол Улсын иргэн, А.А-,

Монгол улсын иргэн, А.Б-,

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь 2021 оны 10 дугаар сарын 15, 16-ны өдрүүдэд Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Баруун эх” гэх нэртэй газраас мод бэлтгэх эрхийн бичигт заагдсан газраас өөр газарт мөн мод бэлтгэх арга, огтлолын төрөл зөрчиж ойгоос 11.6602 м³ модыг зохих зөвшөөрөлгүй бэлтгэж экологид 1.966.551 төгрөг буюу 5.899.653 төгрөгийн хохирол учруулсан гэмт хэргийг үйлдсэнд холбогджээ. /Прокурорын яллах дүгнэлтэд бичигдсэнээр/.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Шүүгдэгч нарын гэм буруугийн талаар:

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь бүлэглэн 2021 оны 10 дугаар сарын 15, 16-ны өдрүүдэд мод бэлтгэх эрхийн бичигт заагдсан Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн нутаг дэвсгэр “Хонгор” гэх газраас өөр газарт буюу Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн нутаг дэвсгэр “Баруун эх” гэх газраас мод бэлтгэх арга, огтлолын төрөл зөрчиж ойгоос түлшний зориулалтаар 11.6602 м³ босоо шинэс модыг зохих зөвшөөрөлгүйгээр Бүгд Найрамдах Хятад Ард улсад үйлдвэрлэгдсэн цахилгаан хөрөө, иргэн Д.А-ын эзэмшлийн “Портер” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл, улсын дугааргүй “FOTON LOVOL 250” маркийн бага оврын трактор зэргийг ашиглан цагаалж бэлтгэн экологид 1.966.551 төгрөгийн шууд хохирол, нийт 5.899.653 төгрөгийн хохирол учруулан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг хүндрүүлэх нөхцөл байдалтайгаар үйлдсэн байна. 

Шүүгдэгч нарын гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутай болох нь хэрэгт авагдсан нотлох баримтууд болох:

• Гэмт хэргийн талаарх гомдол, мэдээлэл хүлээн авсан тэмдэглэл /1-р хавтас 4, 154 дүгээр тал/,
• Хэргийн газрын үзлэг хийсэн тэмдэглэл, /13, 18 ширхэг босоо модны/ гэрэл зургийн үзүүлэлтүүд /1-р хавтас 6-8, 156-159 дүгээр тал/,
• Хэргийн газарт нөхөн үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлт /2-р хавтас 109-111 дүгээр тал/,
• Модонд үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн үзүүлэлт /1-р хавтас 9-10 дугаар тал/,
• Түлшний зориулалтаар бэлтгэсэн 11.511 куб метр мод, “Маяти-2” маркын ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийг битүүмжилсэн прокурорын тогтоол, эд хөрөнгө битүүмжилсэн тэмдэглэл /1-р хавтас 12-14, 2-р хавтас 112-116 дугаар тал/,
• Эд мөрийн баримтаар БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн бариул хэсэг нь хугарсан, чиглүүлэгч төмөртэй, цейфтэй цахилгаан хөрөөг хураан авсан тэмдэглэл /1-р хавтас 17 дугаар тал/,
• Иргэний нэхэмжлэгч Э.Д-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”...Экологи эдийн засгийн үнэлгээгээр гарсан хохирлыг сумын орон нутгийн дансанд тушаалгаж өгнө үү” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 23 дугаар тал/,
• Гэрч Т.Б-гийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”...2021 оны 10 дугаар сарын 14-ний өдөр сумын байгаль хамгаалагч Ч.Х-аас өөрийн нөхөр Д.А-, хүү А.А- нарын нэр дээр тус бүр 9 м³ модны гоожин бичүүлж авсан. Нөхрийн нэр дээр бичүүлж авсан гоожинг болохоор Хонгор гэх нэртэй газраас бичүүлж авсан. Би өөрөө Говь-Алтай аймгийн хүн болохоор газар усны нэр муу мэддэг. Байгаль хамгаалагч өөрөө л хийх газрыг зааж бичсэн юм шиг байгаа юм. ...Манай хүүхдүүд Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн нутаг “Баруун эх” гэх газраас мод бэлтгээд Бонго-3 маркийн машинаар түлээгээ тээвэрлэж оруулж ирсэн” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 27 дугаар тал/,
• Гэрч Л.О-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”...2021 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдөр А.А- А.Б- нарын хамтаар түлээ хийхээр Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн нутаг ”Баруун эх” гэх газар руу тус тусын машинаар явсан. Модонд очоод А.Б-, А.А- нар мод огтолж унагаагаад цагаалж авчихсаныг нь 2 машиныхаа тэвшинд багтахаар хэмжээтэй тайрсан” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 29, 31, 169, 2-р хавтас 105, 108 дугаар тал/,
• Гэрч Ч.Х-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”...2021 оны 10 дугаар сарын 14-ний өдөр гэртээ байхад А.А-ын ээж Т.Б- манайд ирж нөхөр Д.А-ын нэр дээр 9м³ түлшний мод бэлтгэх эрхийн бичиг бичүүлж авсан. Уг эрхийн бичигт түлшний модыг Шивээ багийн нутаг “Хонгор” гэх газраас цэвэрлэгээний ажлаар бэлтгэхээр заасан байсан. Тэгсэн чинь түүний хүү А.А- аавынхаа түлээг хийхдээ “Баруун эх” гэх газраас түлшний модоо бэлтгэж эрхийн бичигт заасан нөхцлийг зөрчсөн байсныг улсын байцаагч М-ээс мэдсэн. ...Д.А-д 21-077901 дугаартай мод бэлтгэх эрхийн бичиг олгосон. Түлшний модны эрхийн бичигт хөнгөлөлттэй бичиж байгаа. Та ойгоос мод бэлтгэхдээ гишүү, унанги, мод бэлтгэж цэвэрлэгээний ажил хийгээрэй гэж хэлсэн” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 35, 167, 247 дугаар тал/,
• Гэрч Д.А-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”...Гоожингоо аваад мод бэлтгээрэй гэдгийг хэлсэн. Өглөө нь босоод эхнэрээс гоожин авсан уу гэж асуухад гоожингоо авсан хүүхдүүд модондоо гарсан гэдэг мэдээллийг надад өгсөн. Хаанаас авсан бэ гэсэн асуудлыг ярихад байгаль хамгаалагч Ч.Х-аас гоожин бичүүлж авсан. Нэг гоожингийн бичгийг “Баруун эх”, нөгөө гоожинг “Хонгор” гэх газраас бэлтгэхээр бичиж өгсөн. Би газрын нэрийг мэдэхгүй болохоор сайн мэдэхгүй бичүүлчихлээ гэдгийг хэлж байсан. ...хүүхдүүд маань хууль мэддэггүйгээс болж гэмт хэрэгт холбогдсонд үнэхээр харамсаж байна” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 37, 2-р хавтас 103 дугаар тал/,
• Гэрч Э.П-ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “...2021 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдөр манай найз А.А-, дүү А.Б-ын хамтаар манайд ирээд түлшний модонд яваад өгөөч гэж гуйхаар нь зөвшөөрч Их-Уул сумын 1 дүгээр багийн нутаг “Баруун эх” гэх газар руу модонд явсан. Модонд очоод А.А-, А.Б- хоёр босоо хуурай мод огтолж унагаасан. Би босоо мод унагаах үед нь бол түлхэж өгсөн. Унагаасан модыг пад трактороор цагаалах үед нь холбож уяж өгсөн. Модоо цагаалж дуусаад модоо хөрөөдөхөөр хөрөөгөө засаж байхад сумын цагдаа Б- хүрч ирээд гоожингийн бичгээ үзүүл гэсэн. А.А- гоожингийн бичгээ үзүүлсэн чинь цагдаа шалгаад л модны зураг дарж аваад байсан. Б- цагдаа А.Б-ын хамтаар унагаасан модны хожуулын зургийг дарж авахаар мод огтолсон газар руу явсан. Би А.А-од машины тэвшинд ачихаар хэмжээтэй хэмжиж өгч хөрөөгөөр тайруулсан. Мөн 3-4 ширхэг унанги модноос авсан. Тэр унанги мод бол газрын чийг шингэсэн моднууд байсан. Цагдаа сумын төв рүү модоо ачаад яв гэж хэлсэн. Сумын төв ороод А.А-ын аавын гэрт очоод аяга хоол идчихээд гэртээ харьсан. Бусдын бол мэдэхгүй би найздаа тус болох гэж л модонд цуг явж өгсөн. ...17-оос 18 ширхэг босоо мод огтолсон. Бэлтгэсэн модыг “Маяти”, “Бонго-3” маркийн машинд хувааж ачсан. ...Унанги мод нь босоо модноос ялгагдана...” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 173, 175 дугаар тал/,
• Хөвсгөл аймгийн Дэлгэрмөрөн сум дундын ойн ангийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 51 дугаартай: “...Бөөрөнхий модон материалын хэмжилтийн хүснэгтийг ашиглан хэмжилт хийхэд түлээний зориулалтаар бэлтгэсэн хуурай /унанги/ 1.3518 м³, түлээний зориулалтаар бэлтгэсэн хуурай /босоо/ 5.7672 м³ шинэс мод болох нь тогтоогдов. ...1. Иргэн А.А- бэлтгэсэн гэх модонд хэмжилт хийж чанар байдлыг тодорхойлоход түлээний хуурай нийт 7.119 м³ байв. 2. ...А.А- бэлтгэсэн модонд хэмжилт хийж экологи эдийн засгийн үнэлгээ: “Ойн нөөцийн төлбөр 1-р муж, 1 м³ шинэс модны үнэ төгрөгөөр 1. Шинэс 168655 /унанги/, 2. Шинэс 168655 /босоо/ Итгэлцүүр 1,0 Модны хэмжээ м³  1,3518: 5.7672 Экологи эдийн засгийн үнэлгээ /төг/ 227987,829: 972667,116. Нийт Модны хэмжээ м³ 7.119 Экологи эдийн засгийн үнэлгээ /төг/ 1200654,945” гэх нэмэлт шинжээчийн дүгнэлт, бөөрөнхий модон материалын хэмжилтийн хүснэгт /1-р хавтас 50-53 дугаар тал/,
• Шинжээч Б.О-ийн мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: ”...зөвшөөрөхгүй. Ойн тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаар иргэн зөвхөн 3.1.15-д заасан заалтын дагуу ойн цэвэрлэгээ хийх замаар унанги мод болон гишүү, мөчир ойг цэвэрлэх замаар мод бэлтгэнэ гэж заасныг зөрчсөн байна” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 76-77 дугаар тал/,
• Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын Засаг даргын Тамгын газрын байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтний: “...Экологи эдийн засгийн үнэлгээ /мян.төг/ 1966551,031 төгрөгийн шинэс. Хуульд заасны дагуу 3 Ойн санд учруулсан нөхөн төлбөрийн хэмжээ нийт /мян.төг/ 5899653.093 төгрөг” гэх дүгнэлт /1-р хавтас 83 дугаар тал/,
• “Ихэр Мөрөн аудит” ХХК-ийн үнэлгээчин Б.Мядагмаагийн гаргасан иргэн Д.А-ын эзэмшлийн “Портер” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийг “3.500.000 төгрөгөөр” үнэлсэн хөрөнгийн үнэлгээний тайлан /1-р хавтас 96-97 дугаар тал/,
• “Ашид билгүүн” ХХК-ийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 22-ны өдрийн ТХҮ- 921/2338 дугаартай: “...цахилгаан хөрөөг 90,000 төгрөгөөр” үнэлсэн хөрөнгийн үнэлгээний тайлан /1-р хавтас 116-118 дугаар тал/,
• “Ашид билгүүн” ХХК-ийн 2021 оны 11 дүгээр сарын 27-ны өдрийн ТХҮ- 921/2378 дугаартай: “Марк, улсын дугааргүй тээврийн хэрэгслийг 3.000.000 төгрөгөөр” үнэлсэн хөрөнгийн үнэлгээний дүгнэлт /1-р хавтас 135-136 дугаар тал/,
• Хөвсгөл аймгийн Дэлгэрмөрөн сум дундын ойн ангийн 2021 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдрийн 46 дугаартай: “...1. Иргэн А.Б- бэлтгэсэн гэх модонд хэмжилт хийж чанар байдлыг тодорхойлоход түлээний хуурай нийт 4,608 м³ байв. 2. ...А.Б- бэлтгэсэн модонд хэмжилт хийж экологи эдийн засгийн үнэлгээ: “Ойн нөөцийн төлбөр 1-р муж, 1 м³ шинэс модны үнэ төгрөгөөр 1. Шинэс 168655 Итгэлцүүр 1,0 Модны хэмжээ м³  4,608 Экологи эдийн засгийн үнэлгээ /төг/ 777162,24. Нийт Экологи эдийн засгийн үнэлгээ /төг/ 777162,24” гэх нэмэлт шинжээчийн дүгнэлт, бөөрөнхий модон материалын хэмжилтийн хүснэгт /1-р хавтас 179-181 дүгээр тал/,
• 21-110501, 21-077901, 21-057493 дугаарын мод бэлтгэх эрхийн бичиг (олгох тасалбар) /1-р хавтас 210, 212, 214 дүгээр тал/,
• 21-077901 дугаарын мод бэлтгэх эрхийн бичиг (үлдэх тасалбар) /1-р хавтас 217 дугаар тал/,
• Хөвсгөл аймгийн Автотээврийн төвийн: “...FOTON LOVOL 250 маркийн ... арлын дугаартай пад трактор нь бүртгэлд байхгүй байна” гэх албан тоот /2-р хавтас 120 дугаар тал/,
• Шүүгдэгч А.А-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “...Хонгор гэх газраас мод бэлтгэхээр заасан байсан. ...Үйлдсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрч байна. ...Хуурай босоо мод огтолж болдоггүй гэдгийг бол мэдэхгүй байсан. Нойтон мод л огтолж болохгүй гэж боддог байсан” гэх мэдүүлэг /1-р хавтас 151-153, 207-208, 2-р хавтас 14-15, 92-93 дугаар тал/,
• Шүүгдэгч А.Б-ын мөрдөн шалгах ажиллагааны үед өгсөн: “...А.А- ахыг босоо мод хөрөөгөөр огтолж унагаах үед модыг нь түлхэж өгсөн. Модноос нь цагаалж ачилцаж өгсөн” гэх мэдүүлэг /2-р хавтас 21-22, 99-100 дугаар тал/ болон шүүхийн хэлэлцүүлэгт шүүгдэгч нар мэдүүлэхдээ “...үйлдсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрч байна” гэж хариулж байсан болон бусад нотлох баримтуудаар нотлогдож байна.

Шүүгдэгч А.А-ын хувийн байдлыг тогтоосон дараах баримтуудыг шүүх шинжлэн судлав. Үүнд:

• Урьд нь ял шийтгүүлж байгаагүй болохыг тодорхойлсон эрүүгийн хариуцлага хүлээж байсан эсэхийг шалгах хуудас /1-р хавтас 209 дүгээр тал/,
• Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн Засаг даргын тодорхойлолт /1-р хавтас 232 дугаар тал/,
• А.Б, А.О, А.Ш нарын төрсний гэрчилгээний хуулбар /1-р хавтас 233, 235-236 дугаар тал/,
• Иргэний үнэмлэхний хуулбар /1-р хавтас 234 дүгээр тал/,
• Гэрлэлтийн гэрчилгээний хуулбар /1-р хавтас 237 дугаар тал/,
• 2020 оны мал, тэжээвэр амьтад, хашаа, худгийн тооллогын баримт /1-р хавтас 238-240 дүгээр тал/ зэргийг,

Шүүгдэгч А.Б-ын хувийн байдлыг тогтоосон дараах баримтуудыг шүүх шинжлэн судлав. Үүнд:

• Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн Засаг даргын тодорхойлолт /2-р хавтас 27 дугаар тал/,
• Иргэний үнэмлэхний хуулбар /2-р хавтас 28 дугаар тал/,
• 2021 оны мал, тэжээвэр амьтад, хашаа, худгийн тооллогын баримт /2-р хавтас 29-30 дугаар тал/,
• Гэрлэсний бүртгэлийн лавлагаа /2-р хавтас 118 дугаар тал/ зэрэг баримт бичиг болно.

Шүүхийн хэлэлцүүлэгт шинжилсэн дээрх нотлох баримтууд нь энэ хэрэгт хамааралтай, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу цуглуулж бэхжүүлсэн, үгүйсгэх нотлох баримт хэрэгт байхгүйн дээр шүүгдэгч нь өөрийн гэм бурууг хүлээн зөвшөөрч, маргахгүй байгаагаар давхар нотлогдож байх тул энэ хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хангалттай, үнэн зөв гэж шүүх үнэллээ.

Энэ хэрэгт Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.2 дугаар зүйлд заасан нотолбол зохих байдлуудыг хангалттай шалгаж тодруулсан, мөрдөн байцаалтын явцад оролцогчийн хуулиар хамгаалагдсан эрхийг хассан, хязгаарласан, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан шаардлагыг зөрчсөн гэх ноцтой зөрчил тогтоогдоогүй, хуульд заасан нотолбол зохих нөхцөл байдлуудыг бүрэн гүйцэд тогтоосон гэж үзлээ.

Гэмт хэрэг гарахад шүүгдэгч нарын байгаль орчин, экологийн мэдлэг дутмаг байдал дээрх гэмт хэргийг үйлдэх шалтгаан нөхцөл болсон байна.

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь дээрх гэмт хэргийг бүлэглэж үйлдсэн болох нь гэрчийн мэдүүлгээр нотлогдож байна.

Шүүгдэгч нар нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Эрүүгийн хуулиар хамгаалагдсан төрийн хамгаалалтад байх ойн санд хохирол учруулан хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэргийг үйлдэж, байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулсан хор уршигт зориуд хүргэж, “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг бүлэглэж үйлдсэн нь дээрх гэмт хэргийг гэм буруугийн санаатай хэлбэртэй, төгссөн гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй юм.

Хэрэгт авагдсан баримтуудыг үндэслэн прокурорын үйлдсэн яллах дүгнэлт нь үндэслэлтэй, хэргийн зүйлчлэл тохирсон байна гэж шүүх үзлээ.

Гэмт хэргийг илрүүлэх зорилгоор хийсэн хэргийн газрын үзлэг хийсэн тэмдэглэл, эд зүйлд үзлэг хийсэн тэмдэглэл, гэрч, шүүгдэгч нарын мэдүүлэг зэрэг нь гэмт хэрэг гарсан нөхцөл байдлыг бүрэн дүүрэн тогтооход чухал ач холбогдолтой болсон байна.

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь бүлэглэн 2021 оны 10 дугаар сарын 15, 16-ны өдрүүдэд мод бэлтгэх эрхийн бичигт заагдсан Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн нутаг дэвсгэр “Хонгор” гэх газраас өөр газарт буюу Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын Шивээ багийн нутаг дэвсгэр “Баруун эх” гэх газраас мод бэлтгэх арга, огтлолын төрөл зөрчиж ойгоос түлшний зориулалтаар 11.6602 м³ босоо шинэс модыг зохих зөвшөөрөлгүйгээр Бүгд Найрамдах Хятад Ард улсад үйлдвэрлэгдсэн цахилгаан хөрөө, иргэн Д.А-ын эзэмшлийн “Портер” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл, улсын дугааргүй “FOTON LOVOL 250” маркийн бага оврын трактор зэргийг ашиглан цагаалж бэлтгэн экологид 1.966.551 төгрөгийн шууд хохирол, нийт 5.899.653 төгрөгийн хохирол учруулан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг үйлдсэн нь шунахайн сэдэлтээр, санаатайгаар дээрх гэмт хэргийг үйлдсэн байна.

Ойн тухай хуулийн 3.1.1-д “ой” гэж мод, бут, сөөг болон бусад ургамал, хаг хөвд, амьтан, бичил биетэн шүтэлцэн орших хам бүрдлийн экологи-газарзүйн онцлог нөхцөл бүхий орчныг; 3.1.2-д “ойн сан” гэж энэ хуулийн 3.1.1-д заасан ой, ой дотор байгаа ойгоор бүрхэгдээгүй болон ойн тэлэн ургахад шаардлагатай талбай бүхий орчныг” гэж заасан байх тул ойгоос хууль бусаар бэлтгэсэн мод нь бүхэлдээ ойн санд хохирол учруулсан байна.

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 4.1-т “ойн санд учирсан хохирлыг ойн экологи–эдийн засгийн үнэлгээг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр” тогтоосон байх тул шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарын үйлдсэн энэхүү гэмт хэргийн улмаас шууд учирсан үр дагавар нь байгаль орчин, экологи-эдийн засагт 5.899.653 төгрөгийн хохирол учирсан гэж шүүх дүгнэлээ.   

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь гэмт хэрэг үйлдэж учруулсан хохирол болох 5.899.653 төгрөгийг 2022 оны 4 дүгээр улиралд багтаан нөхөн төлөхөө бичгээр илэрхийлж байх тул Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1, Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.2 дугаар хэсгийн 7.2.3-т зааснаар шүүгдэгч нараас байгаль экологид учруулсан хохирол 5.899.653 (таван сая найман зуун ерэн есөн мянга зургаан зуун тавин гурав) төгрөгийг гаргуулж Байгаль орчин, уур амьсгалын санд оруулах нь зүйтэй байна.

Хавтаст хэрэгт баримтжуулсан шүүгдэгч нараас гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй байна.

2. Шүүгдэгч нарт эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай:

Шүүх хуралдаанаар шинжлэн судлагдаж, шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болгосон баримтуудыг үндэслэн шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарт эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ Эрүүгийн хуульд заасан шударга ёсны зарчмыг баримтлан, цээрлүүлэх, дахин гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Эрүүгийн хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Энэ хуульд заасан гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон гэм буруутай хүнд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Шүүх гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд энэ хуулийн ерөнхий ангид заасан үндэслэл, журмын дагуу тусгай ангид заасан төрөл, хэмжээний дотор эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ”, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхэд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдал, эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдлыг тал бүрээс нь харгалзан үзнэ” гэж заасныг тус тус баримтлан шүүгдэгч нарыг анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, шүүгдэгч нарын хувийн байдал, үйлдсэн гэмт хэрэгтээ хандах хандлага, гэмт хэрэг үйлдэж учруулсан хохирлоо нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн, гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөл зэргийг тус тус харгалзан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг бүлэглэж үйлдсэн үйлдэлд нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т зааснаар эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нь зүйтэй гэж үзлээ.

Шүүгдэгч нарын хувийн байдалд шүүхийн хэлэлцүүлэгт дурдсан нотлох баримтаар тогтоогдсон нөхцөл байдал, гэмт хэрэг үйлдсэнээ хүлээн зөвшөөрсөн, гэм буруугийн талаар маргахгүй байгаа байдал, үйлдсэн гэмт хэрэг, хохирол, хор уршигт хандаж буй хандлага, шүүх хуралдаанд мэдүүлэг өгөхдөө гэмшиж байгаа зэргийг харгалзан үзсэн болно.

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь урьд нь гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй болох ял шийтгэлийн лавлагаагаар тогтоогдож байна.

Шүүгдэгч нарын хувьд анх удаа тохиолдлын шинжтэй нөхцөл байдлын улмаас гэмт хэрэг үйлдсэнийг эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх нөхцөл байдалд тооцов.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг “Хөнгөн гэмт хэрэг үйлдсэн хүн гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлж хор уршгийг арилгасан, эсхүл гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлөхөө илэрхийлсэн бол гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувийн байдлыг харгалзан тухайн зүйл, хэсэг, заалтад заасан хорих ялыг оногдуулахгүйгээр таван жил хүртэл хугацаагаар тэнсэж болно” гэж заасныг баримтлан дээрх нөхцөл байдалд тус бүрд нь дүгнэлт хийж, шүүх хуралдаанд улсын яллагчаас “шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарт Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т зааснаар тус бүр 1 жил 6 сарын хугацаагаар хорих ял оногдуулж, нээлттэй хорих байгууллагад эдлүүлэх” санал, шүүгдэгч А.А-ын өмгөөлөгч Д.Оюунбилэг, шүүгдэгч А.Б-ын өмгөөлөгч Б.Манлайбаяр нарын: “...хорих ял оногдуулахгүйгээр тэнсэж, албадлагын арга хэмжээг авч өгнө үү” гэх хүсэлтийг тус тус харгалзан шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарт Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн тухайн зүйл хэсэгт заасан хорих ялыг оногдуулахгүйгээр тэнсэж, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.5-д зааснаар тэнссэн хугацаанд “оршин суух газар, ажил, сургуулиа өөрчлөх, зорчин явахдаа хяналт тавьж байгаа эрх бүхий байгууллагад урьдчилан мэдэгдэх” үүрэг хүлээлгэх албадлагын арга хэмжээ авч шийдвэрлэв.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь ахин гэмт хэрэг санаатайгаар үйлдсэн, шүүхээс тогтоосон үүргийг биелүүлээгүй бол тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож ял оногдуулахыг мэдэгдэж байна.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 3, 4 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 1.966.551 (нэг сая есөн зуун жаран зургаан мянга таван зуун тавин нэг) төгрөгийн үнэлгээтэй 11.5 куб метр түлшний зориулалтаар бэлтгэсэн хуурай шинэс модыг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож хураан авч улсын орлогод оруулж,

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарын гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан  Д.А-ын эзэмшлийн “Портер” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийн үнэ 3.500.000 (гурван сая таван зуун мянга) төгрөг, мөн гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан Д.А-ын эзэмшлийн улсын дугааргүй FOTON LOVOL 250 маркийн бага оврын тракторын үнэ 3.000.000 (гурван сая) төгрөгийг шүүгдэгч А.А-, А.Б- нараас хувь тэнцүү хуваан гаргуулж хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулж, хохирлоос илүү гарсан 600.347 (зургаан зуун мянга гурван зуун дөчин долоо) төгрөгийг улсын төсөвт шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгаж шийдвэрлэв. 

Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн А.А-ын эзэмшлийн “Маяти-2” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, уг тээврийн хэрэгслийг шүүгдэгч А.А-од буцаан олгож, хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдаж ирсэн БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн бариул хэсэг нь хугарсан, чиглүүлэгч төмөртэй, цейфтэй цахилгаан хөрөөг шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгаж байна.

Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь цагдан хоригдоогүй, тэдгээрээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг тус тус дурдах нь зүйтэй байна.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.1, 36.2 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг, 36.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 36.6, 36.7, 36.8, 36.10, 36.13 дугаар зүйлүүдэд заасныг тус тус удирдлага болгон 

ТОГТООХ нь:

1. Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарыг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т заасан “Хууль бусаар мод бэлтгэх” гэмт хэргийг бүлэглэж үйлдсэн гэм буруутайд тооцсугай.

2. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасныг журамлан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.2-т зааснаар шүүгдэгч А.А-,  А.Б- нарт хорих ял оногдуулахгүйгээр тус бүр 1 (нэг) жилийн хугацаагаар тэнссүгэй.

3. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.5-д зааснаар шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарт тэнссэн хугацаанд “оршин суух газар, ажил, сургуулиа өөрчлөх, зорчин явахдаа хяналт тавьж байгаа эрх бүхий байгууллагад урьдчилан мэдэгдэх” үүргийг хүлээлгэсүгэй.

4. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.1 дүгээр зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь санаатай гэмт хэрэг үйлдсэн, шүүхээс тогтоосон үүргийг биелүүлээгүй бол тэнссэн шийдвэрийг хүчингүй болгож ял оногдуулахыг мэдэгдсүгэй.

5. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 1, Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.2 дугаар хэсгийн 7.2.3-т зааснаар шүүгдэгч А.А-, А.Б- нараас байгаль экологид учруулсан хохирол 5.899.653 (таван сая найман зуун ерэн есөн мянга зургаан зуун тавин гурав) төгрөгийг гаргуулж Байгаль орчин, уур амьсгалын санд оруулсугай.

6. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 7.5 дугаар зүйлийн 3, 4 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн 1.966.551 (нэг сая есөн зуун жаран зургаан мянга таван зуун тавин нэг) төгрөгийн үнэлгээтэй 11.5 куб метр түлшний зориулалтаар бэлтгэсэн хуурай шинэс модыг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож хураан авч улсын орлогод,

шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарын гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашигласан  Д.А-ын эзэмшлийн “Портер” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийн үнэ 3.500.000 (гурван сая таван зуун мянга) төгрөг, мөн гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигласан Д.А-ын эзэмшлийн улсын дугааргүй FOTON LOVOL 250 маркийн бага оврын тракторын үнэ 3.000.000 (гурван сая) төгрөгийг шүүгдэгч А.А-, А.Б- нараас хувь тэнцүү хуваан гаргуулж хохирол нөхөн төлөхөд зарцуулж, хохирлоос илүү гарсан 600.347 (зургаан зуун мянга гурван зуун дөчин долоо) төгрөгийг улсын төсөвт шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай.

7. Шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц энэ хэрэгт битүүмжлэгдсэн А.А-ын эзэмшлийн “Маяти-2” маркийн ... улсын дугаартай тээврийн хэрэгслийг битүүмжилсэн прокурорын тогтоолыг хүчингүй болгож, уг тээврийн хэрэгслийг шүүгдэгч А.А-од буцаан олгосугай.

8. Эрүүгийн 2138000000585 дугаартай хэрэгт эд мөрийн баримтаар хураагдаж ирсэн БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн бариул хэсэг нь хугарсан, чиглүүлэгч төмөртэй, цейфтэй цахилгаан хөрөөг шийтгэх тогтоол хүчин төгөлдөр болмогц хэрэгцээний дагуу зохих байгууллагад шилжүүлэхийг Хөвсгөл аймаг дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт даалгасугай.

9. Шүүгдэгч А.А-, А.Б- нар нь цагдан хоригдоогүй, тэдгээрээс гаргуулах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зардалгүй болохыг дурдаж, шийтгэх тогтоол нь уншиж сонсгосноор хүчинтэй болох ба давж заалдах гомдол эсэргүүцэл гаргасан тохиолдолд тогтоолын биелэлтийг түдгэлзүүлж шийтгэх тогтоол хуулийн хүчин төгөлдөр болтол шүүгдэгч А.А-, А.Б- нарт урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үргэлжлүүлсүгэй.

10. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 38.1 дүгээр зүйлийн 1, 38.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар шийтгэх тогтоолыг гардан авсан эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор шүүгдэгч, хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, тэдгээрийн өмгөөлөгч, хууль ёсны төлөөлөгч давж заалдах гомдол гаргах, улсын яллагч, дээд шатны прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэйг дурдсугай.

 

 

 

 

 

     ДАРГАЛАГЧ, ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                               М.ЭРДЭНЭ-ОЧИР