“Худалдаа хөгжийн банк” ХХК-ийн

нэхэмжлэлтэй захиргааны хэргийн тухай

 

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн давж заалдах журмаар хэргийг шийдвэрлэсэн

Шүүх бүрэлдэхүүн:

Шүүх хуралдаан даргалагч: шүүгч Э.Лхагвасүрэн

Бүрэлдэхүүнд оролцсон: шүүгч Г.Мөнхтулга

Илтгэсэн: шүүгч З.Ганзориг

Давж заалдах гомдол гаргасан хэргийн оролцогч: нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч О.Орхон

 

Нэхэмжлэгч: “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК /РД:*******/

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Б*******, Ц.М*******, Ц.С*******

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2022 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн НА-212200******* дугаар нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон 8,542,632,045.61 төгрөгийн төлбөрийг 7,028,118,649.01 төгрөгөөр багасгах”

Давж заалдах гомдол гаргасан шүүхийн шийдвэр: Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдрийн 128/ШШ2023/0964 дүгээр шийдвэр

 

Давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд оролцогчид:

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Т.Б*******, Д.Э*******, М.М*******

Хариуцагч Ц.Б*******, Ц.М*******

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т,

Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Д.Эрдэнэбаяр

Хэргийн индекс: 128/2023/0702/з

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгч “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК-аас Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын нэр бүхий татварын улсын байцаагч нарт холбогдуулан “Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2022 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн НА-212200******* дугаар нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон 8,542,632,045.61 төгрөгийн төлбөрийг 7,028,118,649.01 төгрөгөөр багасгах”-аар маргасан байна.

2. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдрийн 128/ШШ2023/0964 дүгээр шийдвэрээр: Татварын ерөнхий хууль /2019 он/-ийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.16, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6, 12 дугаар зүйлийн 12.1.6, 16 дугаар зүйлийн 16.2, 17 дугаар зүйлийн 17.2.9, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2019 он/-ийн 16 дугаар зүйлийн 16.1.1, Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хууль /2018 он/-ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.2, 13 дугаар зүйлийн 13.1.1, Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.3, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1, 5 дугаар зүйлийн 5.1, 6 дугаар зүйлийн 6.1 хэсэгт заасныг тус тус баримтлан “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК-аас Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын нэр бүхий татварын улсын байцаагч нарт холбогдуулан гаргасан “Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2022 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн НА-212200******* дугаартай нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон 8,542,632,045.61 төгрөгийн төлбөрийг 7,028,118,649.01 төгрөгөөр багасгах” шаардлага бүхий нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэжээ.

3. Давж заалдах гомдлын агуулга: нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчөөс дараах үндэслэлээр шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэж, давж заалдах гомдол гаргана. Үүнд:

3.1. Анхан шатны шүүх “нэхэмжлэгч нь дээрх үл хөдлөх эд хөрөнгүүдийг улсын бүртгэлд бүртгүүлж, гэрчилгээ аваагүй бөгөөд энэ үйл баримттай талууд маргаагүй” гэж илтэд үндэслэлгүй тайлбар, үндэслэлүүдийг шүүхийн шийдвэрт тусгажээ. Түүнчлэн анхан шатны шүүх хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг тал бүрээс нь бодитоор шинжлэн судлах, хэргийг шударгаар шийдвэрлэх үүргээ биелүүлээгүй гэж үзэж, давж заалдах гомдол гаргаж байна.

3.2. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлд албан татвар ногдох орлогоос хасагдах бусад зардлыг тодорхойлсон бөгөөд тус зүйлийн 15.1.11 дэх заалтад “банк, банк бус санхүүгийн байгууллагын зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах санд төвлөрүүлсэн хөрөнгө” гэж хуульчилсан байхад татварын улсын байцаагчид тус банкны өмчлөх бусад үл хөдлөх хөрөнгөд байгуулсан эрсдэлийн сангийн зардлыг татвар ногдуулах орлогоос хасаж тооцсон нь буруу гэж акт ногдуулсан явдал нь үндэслэлгүй юм.

Банкны тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1.2, 35 дугаар зүйлийн 35.4 дэх хэсэгт заасан зохицуулалтын хүрээнд Монголбанкнаас “Активыг ангилах, активын эрсдэлийн сан байгуулж зарцуулах журам”-ыг баталж, хэрэгжүүлж байна. Тодруулбал, 2019 оны 06 дугаар сарын 10-ны өдрийн Монголбанкны Ерөнхийлөгч, Сангийн сайдын А-155/134 тоот “Журам батлах тухай” хамтарсан тушаалын Хавсралтаар батлагдсан Активыг ангилах, активын эрсдэлийн сан байгуулж, зарцуулах журмын 1 дүгээр зүйлийн 1.12 дахь хэсэгт “Дор дурдсан актив буюу зээл, зээлтэй адилтган тооцох бусад активт энэ журмын дагуу ангилал тогтоож, эрсдэлийн сан байгуулна:” гээд, тус зүйлийн 1.12.8 дахь заалтад “Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.5.Б-Д тусгасан “Өмчлөх бусад хөрөнгө” гэж журамласан.

Банк өөрийн өмчлөх бусад үл хөдлөх эд хөрөнгөд активын эрсдэл, зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах сан байгуулах үүрэгтэй. Ийнхүү эрсдэлийн сан байгуулж буй явдал нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.11 дэх заалтад “банк, банк бус санхүүгийн байгууллагын зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах санд төвлөрүүлсэн хөрөнгө” гэж заасны дагуу албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд өмчлөх бусад үл хөдлөх эд хөрөнгөд байгуулсан эрсдэлийн сан орохоор байна.

Өөрөөр хэлбэл, Монголбанкны “Активыг ангилах, активын эрсдэлийн сан байгуулж, зарцуулах журам” нь Банкны тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн дээр дурдсан зохицуулалтуудыг илүү нарийвчлан тодорхойлсон эрх зүйн акт (захиргааны хэм хэмжээний акт) тул уг журамд заасны дагуу өмчлөх бусад хөрөнгөд эрсдэлийн сан байгуулж байгаа нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.11 дэх заалтын зохицуулалт дагуу тус эрсдэлийн сан нь татвар ногдуулах орлогоос хасагдаж тооцогдоно.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.2, 13.2.8-д зааснаас үзвэл урсгал зардлыг татвар ногдох орлогоос хасаж тооцохоор байна.

3.3. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах харилцааны хувьд Татварын ерөнхий хуулийн 4  дүгээр зүйлийн 4.1, Татварын ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1, 3.2, 3.3, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1,  5 дугаар зүйлийн 5.1-д тус тус зааснаас үзвэл үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах асуудал нь Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулиар, үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах үнэлгээг Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 5.1 дэх хэсэгт зааснаар тооцохоор хуульчилжээ.

Гэтэл шүүхээс үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнэлгээтэй холбоотой зөрчлийг шийдвэрлэхдээ Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийг үндэслэл болгож байцаагчийн актыг зөвтгөн хууль эрх зүйн үндэслэлгүйгээр хэт нэг талыг барьсан шийдвэр гаргасан гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, татвар ногдуулах, төлөхтэй холбогдсон харилцаа, татвар төлөгч, татварын албаны эрх үүрэг зөвхөн татварын хуулиар зохицуулагдахаар заасан байхад Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй гэж үзэж татвар ногдуулах нь татвар төлөгчийн эрх ашгийг ноцтой зөрчсөн, татварын харилцааг хуульд зааснаас гажуудуулсан гэж үзэхээр байна. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хууль нь уг хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1 дэх хэсэгт заасан зорилтоос харвал татвар ногдуулах харилцааг уг хуулиар зохицуулаагүй болох нь тодорхой харагдана.

Худалдаа, хөгжлийн банк нь Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн дээр дурдсан холбогдох зүйл, заалтын зөрчсөн тохиолдолд Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.2 дахь хэсэгт зааснаар татварын хариуцлага бус Эрүүгийн болон Зөрчлийн хуулийн хариуцлага хүлээхээр байна. Мөн энэ хуулийг зөрчсөн эсэх үйлдэлд улсын бүртгэгч хяналт тавихаар хуульчилж өгсөн бөгөөд татварын байцаагч энэ хуулийг зөрчсөн гэж хариуцлага хүлээлгэх хуулийн зохицуулалт байхгүй.

Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн хэрэгжилтэд татварын алба, татварын улсын байцаагч хяналт тавихгүйн зэрэгцээ Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийг зөрчсөн үйлдэлд татварын хариуцлага хүлээлгэх хуулийн зохицуулалт Татварын ерөнхий хууль болон Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд байхгүй болохыг энд тодотгох нь зүйтэй.

Татварын улсын байцаагч нар нь манай банкийг санхүүгийн тайлан баланстаа үнэлгээгээ нэмэгдүүлсэн нь хуулийн дагуу хасагдах зардлыг нэмэгдүүлэн аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдох орлогыг бууруулсан гэх зөрчлийг илрүүлсэн нь харагдаж байгаа юм. Гэтэл зөрчлийн төрлөө буруу авснаас татварын тооцооллын болон хууль хэрэглээний маргаан үүссэн нөхцөл бий болсон. Энэ тохиолдлыг Улсын дээд шүүх хэрэг маргаан шийдвэрлэх замаар хууль хэрэглээний нэгдмэл байдлыг хангасан шийдвэр гаргасан байдаг.

Улсын дээд шүүхийн 2021 оны 10 дугаар сарын 13-ны өдрийн 001/ХТ2021/0132 дугаартай тогтоолын 10 дугаар зүйлд “Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлээр зохицуулсан элэгдэл, хорогдлын асуудал нь үл хөдлөх эд хөрөнгийн ашиглалтын хугацаатай холбоотойгоор аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдох орлогоос хасах харилцааг зохицуулсан, Энэ нь үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварт холбогдох үйл баримтад хамааралгүй” гэж хуулийг тайлбарлан эцэслэн шийдвэрлэснийг дурдъя.

Үүнээс үзвэл татварын улсын байцаагчдын хөрөнгийн үнэлгээг өсгөн санхүүгийн тайланд тайлагнаж уг үнэлгээнээс элэгдлийн зардал тооцон, аж нэгжийн орлогын албан татварын тайлангийн хасагдах зардлын хэсэгт тусгасан атлаа татвар төлөхдөө хуучин улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн байсан үнээр тооцсоныг зөрчил гэж үзэн үл хөдлөх эд хөрөнгийн татвар ногдуулсан гэх тайлбар нь үгүйсгэгдэж байна. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийг нэг мөр ойлгохын тулд уг хуулийг илүү нарийвчлан зохицуулсан эрх зүйн акт болох Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын хуулийг хэрэгжүүлэх аргачлалыг татварын улсын байцаагчид мөрдөн ажиллах ёстой байсан. Манай банканд нэмж ногдуулсан үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар нь татвар төлөгчийн хууль ёсны эрхэд халдсан гэж үзэхээр байна. Бид хуулийн дагуу татвараа тайлагнан төлсөн, хуульд заасан үүргээ биелүүлсэн. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуульд заасан дарааллын дагуу үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын үнэлгээг тооцохоор заасан. Гэтэл хуульд зааснаас өөрөөр дур мэдэн татварын ногдол үүсгэж байгаа нь хууль дээдлэх зарчим алдагдуулсан эрх зүйн зөрчилтэй акт гэж үзэх үндэслэлийг бий болгож байна.  

3.4. Шүүхийн шийдвэрт, Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчид олгосон зээлийн хүүгийн орлогод суутган татвар ногдуулахдаа Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн дагуу 20 хувиар бус 10 хувиар тооцон суутгасныг шүүхээс үндэслэлгүй гэж дүгнэснийг зөвшөөрөхгүй.

Татварын ерөнхий хуулийн 2 дугаар зүйлийн 2.2, Олон улсын гэрээний тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.1, Татварыг давхардуулж ногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн 11 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Гэхдээ хүү бий болсон Хэлэлцэн тохирогч Улс өөрийн хуулийн дагуу уг хүүд татвар ногдуулж болох боловч, хэрэв уг хүүг хүлээн авагч нь түүний жинхэнэ эзэмшигч мөн бол оногдуулах татварын хэмжээ нийт хүүний 10 хувиас хэтэрч болохгүй.” гэж тус тус зааснаас үзвэл, давхар татварын гэрээтэй улсын иргэн, хуулийн этгээдийн хүүний орлогод татвар ногдуулахдаа давхар татварын гэрээг үндэслэн татвар ногдуулахаар байна. Өөрөөр хэлбэл, Бао Шан банк (Baoshang), Нон Еэ банк (Agricultural Bank of China) олгох хүүний орлогод татвар ногдуулахдаа Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд заасан 20 хувиар бус дээр дурдсан давхар татварын гэрээний дагуу 10 хувиар тооцох ёстой.

Шүүхээс БНХАУ-ын оршин суугч этгээдээс ирүүлсэн гэрчилгээг хүчин төгөлдөр бус, оршин суугчийн гэрчилгээг хянал шалгалтын явцад гаргаж ирүүлээгүй гэж үзсэн нь ойлгомжгүй байна. Татварын улсын байцаагчид маргаан бүхий захиргааны акт тавихдаа хятадын нэр бүхий 2 банкны татвар төлөгчийн гэрчилгээг ирүүлээгүй гэдэг нь үндэслэлгүй. Учир нь, тус банкнаас Бао Шан банк (Ваoshang), Нон Еэ банк (Agricultural Bank of China)-ны татварын төлөгчийн гэрчилгээний хуулбарыг татварын улсын байцаагч нарт үзүүлсэн боловч түүнийг хүлээн зөвшөөрөөгүй.

Хэрэв олон улсын хэлэлцээрээр зохицуулагдахгүй гэж шүүх үзэж байгаа бол дотоодын хууль тогтоомжийн дагуу буюу Татварын ерөнхий (2008 он) хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6, 29 дугаар зүйлийн 29.1, 29.1.5 дахь заалтын дагуу зөвхөн нөхөн татвар л төлөхөөр байна. Өөрөөр хэлбэл, суутган татварыг суутгаж төлөөгүй татвар төлөгчид 2019 онд үйлчилж байсан Татварын ерөнхий хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.5 дахь заалтад татвар суутгагч хувь хүн, хуулийн этгээд нь бусдад олгох хөдөлмөрийн хөлс, шилжүүлсэн орлогод татвар ногдуулж, суутган авч төсөвт төлөөгүй бол түүнийг уг этгээдийн хөрөнгөөс нөхөн төлүүлэх санкц хэрэгжиж байсан. Гэтэл татварын улсын байцаагчид татвар ногдох орлогыг нуун дарагдуулсан, татварын тайланд тусгахгүй орхигдуулсан этгээдэд хүлээлгэх заалтыг үндэслэл болгосон нь хууль зүйн үндэслэлгүй. Манайх суутган татварыг нуун дарагдуулаагүй, 10 хувиар ногдуулан тайлагнасан.

Татварын улсын байцаагчид нь маргаан бүхий захиргааны акт гаргахдаа хууль тогтоомжийг буруу тайлбарлан хэрэглэсэн, нөхөн татвар, торгууль, алдангийн хэмжээг тогтоохдоо үндэслэлгүй ногдуулсан гэж үзэхээр байх тул хуульд үндэслэх зарчмыг хэрэгжүүлэхгүйгээр хуулийн заалтгүйгээр илүү татвар төлүүлэхээр шийдвэрлэснийг зөвшөөрөх үндэслэлгүй. Татварын улсын байцаагчийн актаас харвал ямар хуулийн үндэслэлээр нөхөн татвар ногдуулсан нь ойлгомжгүй бөгөөд татварын улсын байцаагчийн хууль бус шийдвэрийг зөвтгөх, татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулах, татвар ногдуулах төлөх харилцаанд хууль дээдлэх зарчмыг үндэслэх зэрэгт нийцүүлэн хянаж өгнө үү.

Иймд Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх хуулийн 121 дүгээр зүйлийн 121.1.2 дахь заалтыг үндэслэн Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдрийн 128/ШШ2023/0964 дугаартай шийдвэрийг хүчингүй болгож, Худалдаа, хөгжлийн банкны нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэж өгнө үү гэжээ.

4. Хариуцагч, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь давж заалдах гомдлыг үгүйсгэж, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хамгаалсан агуулга бүхий тайлбарыг шүүх хуралдаанд гаргасан.

ХЯНАВАЛ:

1. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 118 дугаар зүйлийн 118.3 дахь хэсэгт зааснаар анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг бүхэлд нь хянав.

2. Анхан шатны шүүх маргааны зарим үйл баримтад холбогдуулан нотлох баримтыг буруу үнэлж, хуулийг буруу хэрэглэсэн байх тул шүүхийн шийдвэрт зохих өөрчлөлт оруулж, нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн гомдлын зарим хэсгийг хангаж шийдвэрлэлээ.

3. Нэхэмжлэгч “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК-аас Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Б*******, Ц.М*******, Ц.С******* нарт холбогдуулан “Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч нарын 2022 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн НА-212200******* дугаартай нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон 8,542,632,045.61 төгрөгийн төлбөрийг 7,028,118,649.01 төгрөгөөр багасгах” шаардлага бүхий гаргасан ба хэргийн оролцогчдын хувьд татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон гэх зөрчлийн хүрээнд Татварын ерөнхий хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн холбогдох зохицуулалтыг хэрхэн тайлбарлаж хэрэглэх талаар шаардлага ба татгалзлын үндэслэлээ тодорхойлж маргасан.

4. Анхан шатны шүүх нэхэмжлэлийн шаардлагын хүрээнд маргааны зарим үйл баримтыг зөв тодорхойлж, нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоогдсон гэх зөрчлийн талаар дараах байдлаар дүгнэлт өгсөн нь үндэслэл бүхий болжээ.

4.1. Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2006 он/ хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.16-д зааснаар банкны зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах санд төвлөрүүлсэн хөрөнгө нь татвар ногдох орлогоос хасагдах ба нэхэмжлэгчийн өмчлөх бусад хөрөнгийн эрсдэлийн сангийн зардалд 2019 онд бүртгэсэн 17,778,959,253.18 төгрөг, 2020 онд бүртгэсэн 9,303,130,177.77 төгрөг нь зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах санд хамаарахгүй хөрөнгө учраас татварын улсын байцаагч нар нь тус хуулийн 16.2-т “Энэ хуулийн 8.1.1, 8.1.6-8.1.11, 9.1.1 болон банк, банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршооны хувьд 9.1.4-т заасан албан татвар ногдох орлогын нийт дүнгээс мөн хуулийн 12 дугаар зүйлд заасан зардлыг болон тогтворжуулах гэрчилгээ эзэмшигчийн тухайд уг гэрчилгээгээр тогтворжуулсан хувь, хэмжээнээс давсан хэсгийг хасч албан татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлно” гэж заасны дагуу нөхөн татвар ногдуулсан нь үндэслэл бүхий болсон.

4.2. “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК нь (а) төв оффисын /В1, В2, 1-7 давхар/-ын үл хөдлөх эд хөрөнгийг эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд 2019-2020 онд 71,090,122,404.00 төгрөгөөр, компанийн бусад үл хөдлөх хөрөнгүүдийг 2019 онд 10,177,490,991.43 төгрөгөөр, 2020 онд 98,686,948,492.43 төгрөгөөр, (б) төв оффисын /В1, В2, 1-7 давхар/-ын үл хөдлөх эд хөрөнгийг компанийн санхүүгийн тайлан балансад 2019-2020 онд 142,564,828,873.82 төгрөгөөр, компанийн бусад үл хөдлөх хөрөнгүүдийг 2019 онд 27,766,446,000.00 төгрөгөөр, 2020 онд 119,941,363,906.43 төгрөгөөр тус тус бүртгэсэн бөгөөд татварын хяналт шалгалтаар 2019 онд оффисын /В1, В2, 1-7 давхар/-ын үл хөдлөх эд хөрөнгөтэй холбоотой 71,474,706,469.82 төгрөгийн, компанийн бусад үл хөдлөх хөрөнгүүдтэй холбоотой 17,588,955,008.00 төгрөгийн зөрүү тус тус үүссэн гэж нөхөн татвар, торгууль, алдангид нийтдээ 1,295,348,056.56 төгрөгийн; 2020 онд оффисын /В1, В2, 1-7 давхар/-ын үл хөдлөх эд хөрөнгөтэй холбоотой 71,474,706,469.82 төгрөгийн, компанийн бусад үл хөдлөх хөрөнгүүдтэй холбоотой 21,254,415,414.43 төгрөгийн зөрүү тус тус үүссэн гэж нөхөн татвар, торгууль, алдангид нийтдээ 1,492,401,840.07 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан.

Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хууль /2018 он/-ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.2, 13 дугаар зүйлийн 13.1.1-д зааснаар үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөгч нь эд хөрөнгийн бодит үнээр мэдүүлэг гаргаж хөрөнгөө бүртгүүлэх,  хөрөнгийн хэмжээ, үнэ, гүйцэтгэл өөрчлөгдсөн тохиолдолд өөрчлөлтийг бүртгүүлэх үүрэгтэй бөгөөд нэхэмжлэгчийг дээрх үүргээ биелүүлээгүй гэж дүгнэж, үл хөдлөх эд хөрөнгүүдийн үнэлгээг компанийн өөрийн санхүүгийн тайлан балансад бүртгэлтэй үнэлгээнээс татвар ногдуулахаар төлбөр ногдуулсан нь татварын улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын акт үндэслэлтэй.

4.3. Нэхэмжлэгчийн хувьд төв оффисын /8, 9, 10, 15 давхар/-ын үл хөдлөх эд хөрөнгийг өөрийн санхүүгийн тайландаа 2019-2020 онд 51,601,146,900.00 төгрөгөөр бүртгэсэн боловч үл хөдлөх эд хөрөнгүүдийг улсын бүртгэлд бүртгүүлж, гэрчилгээ аваагүй зөрчилд татварын улсын байцаагч нар 1,629,213,331.30 төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулсан нь үндэслэлтэй.

Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.3, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1, 4.1.1, 5.1, 6.1-д зааснаар улсын бүртгэлд бүртгүүлж, гэрчилгээ авсан эсэхээс үл хамааран бүх төрлийн үл хөдлөх эд хөрөнгөд албан татвар ногдох учир нэхэмжлэгчийн хөрөнгө оруулалтын зориулалттай гэх үл хөдлөх эд хөрөнгөд албан татвар ногдуулна.

5. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ын 13 дугаар зүйлийн 13.1-д “Дараах нөхцөлийг нэгэн зэрэг хангасан зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасаж тооцно:”, 13.1.2-т “албан татвар төлөгчийн албан татвар ногдох орлого олох үйл ажиллагаатай шууд холбогдон гарсан байх;”, 15.1-д “Энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан дараах зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцож болно:”, 15.1.11-д “зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах санд төвлөрүүлсэн хөрөнгө” гэж тус тус заасныг маргааны үйл баримттай харьцуулан үзэхэд, арилжааны банкны албан татвар ногдох орлого олоход чиглэсэн үндсэн үйл ажиллагаатай шууд холбогдон гарсан зардал нь татвар ногдох орлогоос хасагдах бол зээлдэгч банктай байгуулсан гэрээний үүргийн биелүүлээгүй нөхцөлд захиран зарцуулах эрхийг шилжүүлэн авч, улмаар тухайн хөрөнгийг худалдан борлуулах агуулгаар “өмчлөх бусад үл хөдлөх хөрөнгө”-ийн дансанд бүртгэж байгаа тохиолдолд уг эрсдэлий сан нь татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд хамаарахгүй. Энэ талаарх хариуцагч, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн тайлбар хийгээд анхан шатны шүүхийн дүгнэлт үндэслэл бүхий байх тул нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн давж гомдлыг хүлээн авах боломжгүй.

6. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д “Газраас бусад үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвар ногдуулах үнэлгээг уул хөрөнгийн үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр, үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй бол хөрөнгийн даатгалд даатгуулсан үнийн дүнгээр, хөрөнгийн даатгалд даатгуулаагүй бол данс бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр тус тус тодорхойлно” гэж заасан байтал нэхэмжлэгчийн хувьд тэдгээр үл хөдлөх хөрөнгийг улсын бүртгэлд бүртгүүлэхдээ компанийн санхүүгийн тайлан балансад тусгаснаас зөрүүтэй дүнгээр мэдүүлсэн болох нь хэргийн оролцогчдын тайлбар, хэрэгт цуглуулсан бичгийн нотлох баримтаар тогтоогдож буй энэ тохиолдолд үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварыг “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК-ийн данс бүртгэлд бүртгэгдсэн үнийн дүнгээр тодорхойлж, татварын ногдол үүсгэсэн нь Татварын ерөнхий хуульд заасан “татвар тогтоох, ногдуулах, тайлагнах, төлөх үйл ажиллагаа зайлшгүй, шударга байх зарчим”-д нийцжээ.  

7. Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч нь давж заалдах гомдолдоо, өмнө захиргааны хэргийн шүүхээр шийдвэрлэгдсэн өөр шүүхийн шийдвэрийг дурдаж, нэхэмжлэлийн шаардлага хийгээд гомдлын үндэслэлээ тайлбарлах боловч Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Захиргааны хэргийн шүүх хуралдааны 2017 оны 519, 2021 оны 132, 136 дугаар тогтоолоор эцэслэн шийдвэрлэсэн тэдгээр хэрэгт өөр үйл баримт бүхий маргаан хянан хэлэлцэгджээ. 

Хэдийгээр шүүх хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэхдээ Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан бусад хууль тогтоомжийг хэрэглэх ба хэм хэмжээний эрх зүйн үр дагаврыг тодорхойлохдоо “тухайн эрх зүйн хэм хэмжээг адил тохиолдолд, өөр буюу дээд шатны шүүхийн шийдвэрт хэрхэн тайлбарласныг харгалзах” хууль тайлбарлах туслах аргыг ашиглах тохиолдол бий ч нэхэмжлэлийн шаардлагаар тодорхойлогдох маргааны үйл баримт өөр тохиолдолд уг аргыг хэрэглэхгүй учир нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн гаргасан давж заалдах гомдлын  2.3-2.5д заасан үндэслэлийг хүлээн авсангүй.  

8. Харин анхан шатны шүүх, НА-212200******* дугаар нөхөн ногдуулалтын актад дурдсан “Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчид олгосон зээлийн хүүгийн орлогод суутган татвар ногдуулахдаа Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд заасан 20 хувиар бус давхар татварын гэрээний дагуу 10 хувь тооцон суутгасан” гэх тухайд ...Татварыг давхардуулж оногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн 11 дүгээр зүйлийн 2-т заасны дагуу БНХАУ-ын хуулийн этгээд нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй олсон орлогодоо 10 хувиар татвар төлж болох хэдий ч тус улсын оршин суугч татвар төлөгч болохыг нотлох үүрэгтэй бол “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК нь хяналт шалгалтад хамрагдахдаа давхар татварын гэрээтэй холбоотой ямар нэгэн нотлох баримт гаргаж өгөөгүй, Маргаан таслах зөвлөл болон шүүхэд гомдол гаргахдаа өгсөн нэр бүхий 2 банкийг БНХАУ-ын байнгын оршин суугч татвар төлөгч мөн гэсэн гэрчилгээнүүд нь татвар төлөгчийн дугаар, олгосон он, сар, өдөр, тухайн төлбөр хийгдсэн он зэрэг мэдээлэл байхгүй тул Татварын ерөнхий хууль /2019 оны/-ийн 6.1.16-д нийцсэн, хүчин төгөлдөр гэрчилгээ гэж үзэхгүй гэж дүгнэсэн нь учир дутагдалтай болжээ.

9. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6-д ““суутгагч” гэж албан татвар төлөгчид олгосон орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг;”, 19 дүгээр зүйлийн 19.9-д “Аж ахуйн нэгжийн гадаад улсад төлсөн албан татварт хөнгөлөлт үзүүлэхдээ орлого ба хөрөнгийн татварыг давхардуулж ногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай гэрээний дагуу шийдвэрлэнэ.”, Татварыг давхардуулж оногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн 11 дүгээр зүйлийн 1-д “Хэлэлцэн тохирогч улсад бий болж, хэлэлцэн тохирогч нөгөө улсад байнга оршин суугч этгээдэд төлсөн хүүд хэлэлцэн тохирогч нөгөө улс татвар оногдуулж болно”,  2-т “Гэхдээ хүү бий болсон хэлэлцэн тохирогч улс өөрийн хуулийн дагуу уг хүүд татвар оногдуулж болох боловч, хэрэв уг хүүг хүлээн авагч нь түүний жинхэнэ эзэмшигч мөн бол оногдуулах татварын хэмжээ нийт хүү-ний 10 хувиас хэтэрч болохгүй.” гэж тус тус заасан.

10. “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК-ийн хувьд 2019 онд БНХАУ-ын Тариалангийн банк /Agriculture bank of China/-д 226,142,422.70 төгрөг, Баошан банк /Baoshang bank/-д 2,326,517,709.30 төгрөг шилжүүлэхдээ Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчид олгосон 2,552,660,132.00 төгрөгийн зээлийн хүүгийн орлогоос 10 хувиар тооцож албан татвар төлсөн нь тухайн цаг хугацаанд хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан холбогдох хуульд нийцсэн байна.

Тодруулбал хэрэгт цуглуулсан бичгийн нотлох баримт, хэргийн оролцогчдын гаргасан тайлбар зэргийг хуулийн дээрх зохицуулалттай харьцуулан дүгнэхэд, БНХАУ-ын Үндэсний татварын албанаас оршин суугчийн сертификат гаргаж, албан ёсны орчуулга ирүүлсэн бөгөөд Үндэсний татварын ерөнхий газар /тухайн үеийн нэрээр/-ын даргын 2009 оны 20 дугаар тушаалаар баталсан “Оршин суугчийн сертификат” /DT-03/-н загварт татвар улсын байцаагчийн тайлбарт дурдсан “татвар төлөгчийн дугаар, олгосон он, сар, өдөр, тухайн төлбөр хийгдсэн он” зэрэг мэдээллийг бүрдүүлэх талаар тусгаагүй учраас байнгын оршин суугч болохыг нотолсон гэрчилгээг хүчин төгөлдөр бус гэх үндэслэлээр татвар ногдох хувь хэмжээг 20 хувиар тооцсон нь үндэслэлгүй. 

11. Иймд татварын улсын байцаагч нарын үйлдсэн НА-212200******* дугаартай нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон 8,542,632,045.61 төгрөгийн төлбөрөөс “суутгагч нь Монгол Улсад байрладаггүй албан татвар төлөгчийн Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээний орлогыг шилжүүлэхдээ албан татвар суутган авч төлөөгүй” гэх зөрчилд холбогдох 255,266,013.20 төгрөгийн нөхөн татвар, 76,579,803.96 төгрөгийн торгууль, 51,053,202.64 төгрөгийн алданги, нийт 382,899,019.80 төгрөгийн төлбөрийг хасч багасгасан өөрчлөлтийг шүүхийн шийдвэрт оруулж, нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн гомдлын зарим хэсгийг хангах нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэлээ.  

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.2, 120 дугаар зүйлийн 120.3 дахь хэсгийг удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдрийн 128/ШШ2023/0964 дүгээр шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 1 дэх заалтыг “Татварын ерөнхий хууль /2019 он/-ийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.16, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 он/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6, 12 дугаар зүйлийн 12.1.6, 16 дугаар зүйлийн 16.2, 19 дүгээр зүйлийн 19.9, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 16 дугаар зүйлийн 16.1.1, Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.2, 13 дугаар зүйлийн 13.1.1, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1, 5 дугаар зүйлийн 5.1, 6 дугаар зүйлийн 6.1, Татварыг давхардуулж оногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн 11 дүгээр зүйлийн 2-т заасныг тус тус баримтлан “Худалдаа хөгжлийн банк” ХХК-аас Татварын ерөнхий газрын харьяа Том татвар төлөгчийн газрын Татварын хяналт, шалгалтын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Ц.Б*******, Ц.М*******, Ц.С******* нарт холбогдуулан гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, татварын улсын байцаагч нарын 2022 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн НА-212200******* дугаартай нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон 8,542,632,045.61 төгрөгийн төлбөрийг 382,899,019.80 төгрөгөөр багасгаж, үлдэх хэсгийг хэрэгсэхгүй болгосугай” гэж өөрчилж, бусад заалтыг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн давж заалдах гомдлын зарим хэсгийг хангасугай.

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2, 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-д заасныг баримтлан нэхэмжлэгчээс давж заалдах гомдол гаргахдаа төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 119 дүгээр зүйлийн 119.5 дахь хэсэгт зааснаар шүүхийн хууль хэрэглээний зөрүүг арилгах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ноцтой зөрчил гаргасан нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн, хуулийг Улсын дээд шүүхийн тогтоол, тайлбараас өөрөөр хэрэглэсэн, эрх зүйн шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой гэж хэргийн оролцогч, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нар үзвэл магадлалыг гардан авсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимд хяналтын журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

 

                          ШҮҮГЧ                                                                   Э.ЛХАГВАСҮРЭН

 

 

                          ШҮҮГЧ                                                                     Г.МӨНХТУЛГА

 

 

  ШҮҮГЧ                                                                     З.ГАНЗОРИГ