МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

        Орхон аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч П.Ууганцэцэг даргалж, тус шүүхийн хуралдааны 107 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар

            Нэхэмжлэгч: “С” ХХК

            Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: Б.Б

         Хариуцагч: ОАТХ-ийн ТУБ Д.Б

       Хариуцагч С.Х-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч: ОАТХ-ийн ХАХТУБ Д.Б нарын хоорондын “ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын зарим хэсэг буюу 2 дахь хэсгийг хүчингүй болгож, төлбөр тогтоосон нөхөн ногдуулалтын актын төлбөрийн хэмжээг 15,388,576.28 төгрөг болгон бууруулж алданги 10 хувиар тооцож, 1,538,857.62 төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгож багасгуулах”-ыг хүссэн маргааныг хянан хэлэлцэв.

   Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б, хариуцагч Д.Б, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.Б, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Ө.Есүхэй нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. Нэхэмжлэгч нь ОА-ийн ТУБ Д.Б, С.Х нарт холбогдуулан “ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын зарим хэсэг буюу 2 дахь хэсгийг хүчингүй болгож, төлбөр тогтоосон нөхөн ногдуулалтын актын төлбөрийн хэмжээг 15,388,576.28 төгрөг болгон бууруулж, алданги 10 хувиар тооцож, 1,538,857.62 төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгож багасгуулах”-аар маргасан.

2. ОА-ийн ТУБ Д.Б, С.Х нар нь “С” ХХК-ийн 2017 оны 09 дүгээр сарын 19-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд татварын хяналт шалгалт хийж, 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн “Татварын ногдуулалт, төлөлтийг шалгасан тухай” №НА-20210000026 дугаар бүхий нөхөн ногдуулалтын актаар 217,985,208.29 төгрөгийн төлбөр оногдуулсан байна. Дээрх маргаан бүхий захиргааны актыг нэхэмжлэгчид мэдэгдэж, хүргүүлсэн байна.

3. Нэхэмжлэгч нь маргаан бүхий захиргааны актыг эс зөвшөөрч ОАТХ-ийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагааны журмаар гомдол гаргасныг тус Маргаан таслах зөвлөлөөс 2021 оны 09 дүгээр сарын 24-ний өдрийн 02 дугаар тогтоолоор нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон төлбөрийн хэмжээг нөхөн татвар 48,744,524.82 төгрөг, торгууль 8,757,538.66 төгрөг, алданги 5,838,359.11 төгрөг болгон өөрчилсөн бөгөөд “С” ХХК-иас Маргаан таслах зөвлөл нь ТУБ нарын тооцооллыг буруу гэдгийг хүлээн зөвшөөрч нөхөн татварыг багасгасан боловч тооцоолол дээр алдаа гаргасан гэж уг шийдвэрийг эс зөвшөөрч Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1 дэх хэсэгт зааснаар шүүхэд нэхэмжлэлээ ирүүлсэн. Шүүх нэхэмжлэлийг 2022 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдөр хүлээн авч нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр хангуулан 2022 оны 01 дүгээр сарын 20-ны өдөр дахин хүлээн авсан.

 4. Нэхэмжлэгч “С” ХХК нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлдээ:

Маргаан бүхий акт нь дараах үндэслэлээр хууль бус. Үүнд: 1. 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдрийн Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 2 дугаар зүйлд “2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулиар хяналт шалгалтад хамааруулахаар хуваарьт оруулсан боловч 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-иар эрсдэлтэйд тооцохгүй болсон татвар төлөгчийг хяналт шалгалтад хамааруулахгүй” гэж заасан. ТУБ нарын нөхөн ногдуулалтын актын үндэслэл хэсэгт /эрсдэлд суурилсан/ шалгалтыг хийсэн тухайгаа дурдсан байсан. “С” ХХК нь эрсдэлтэй компани бол биш бөгөөд татварын албанаас эрсдэлтэй талаар ямар нэгэн мэдэгдэл ирүүлж байгаагүй болно. Татварын ерөнхий хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.4.3-т “эрсдлийг үнэлэх шинжлэх” талаар тусгасан ба тус зүйлийн 35.10-т “Энэ хуулийн 35.4.3-т заасан эрсдэлийн үнэлгээ, шинжилгээний үр дүнг үндэслэн татварын хяналт, шалгалтад хамруулах татвар төлөгчийг сонгоно” гэж заасан. Тэгэхээр “С” ХХК нь эрсдэлтэй гэдэг нь тогтоогдоогүй, ийм нөхцөл байдал үүсээгүй байхад хяналт шалгалт хийж нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги тооцсон нь үндэслэлгүй. Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн “41.1.Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана. 41.2.Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ. 41.4.Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гэсэн заалтуудыг зөрчсөн байна. Тус зүйлийн 41.11 дэх хэсгийн 41.11.1-т “энэ хуулийн 41.4-т зааснаас бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийх”-ийг татварын алба, ТУБ нарт хориглосон. Тэгэхээр “С” ХХК нь эрсдэлтэйд тооцогдсон татвар төлөгч биш татварын байцаагч нарын хийсэн хяналт шалгалт хийсэн нь үндэслэлгүй болжээ.

2. Татварын ерөнхий хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.4 дэх хэсгийн 35.4.3-т “эрсдэлийг үнэлэх шинжлэх” талаар тусгасан ба тус зүйлийн 35.10-т “Энэ хуулийн 35.4.3-т заасан эрсдэлийн үнэлгээ, шинжилгээний үр дүнг үндэслэн татварын хяналт, шалгалтад хамруулах татвар төлөгчийг сонгоно” гэж заасан. Тэгэхээр “С” ХХК нь эрсдэлтэй гэдэг нь тогтоогдоогүй, ийм нөхцөл байдал үүсээгүй байхад хяналт шалгалт хийж нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги тооцсон нь үндэслэлгүй болжээ.

3. Татварын байцаагч нарын нөхөн ногдуулалтын акт нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1-д “хуульд үндэслэх”, 4.2.5-д “зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх” зэрэг тусгай зарчмууд, мөн 40 дүгээр зүйлийн 40.2.3-т “захиргааны актыг гаргах бодит нөхцөл байдал, хууль зүйн үндэслэлийг заах” зэрэг журмыг зөрчсөн гэж үзэж байна. Учир нь нөхөн ногдуулалтын актын тогтоох хэсэгт Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 11.19.3., 11.19.1.1, заалтыг үндэслэн нөхөн татвар, торгууль, алданги тооцсон. Хэдэн оны Зөрчлийн тухай хууль, Татварын ерөнхий хуулийг хэрэглэж байгаагаа, тус хуулийн ямар зүйлийн хэд дэх хэсэгт заасан ямар зөрчил үйлдсэн, тэр зөрчилд нь хэдэн төгрөгийн торгуулийн арга хэмжээ, алданги тооцож байгаа нь тодорхойгүй байна. Хэрэв Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1-т заасан зөрчлийг үйлдсэн гэж ТУБ нар үзэж байгаа бол “С” ХХК нь татвар ногдох орлого, орлогоос бусад татвар ногдох зүйлийг нуун дарагдуулсан, эсхүл бусад хүн хуулийн этгээдэд үндэслэлгүйгээр шилжүүлсэн, эсхүл нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд тусгахгүй орхигдуулсан гэх олон зөрчлийн алийг нь зөрчсөн гэж үзээд байгаагаа татварын байцаагч нар тодорхойлж бичээгүй ба энэ зөрчлийг нотлоогүй. “С” ХХК-д ногдуулаад байгаа торгууль нь Татварын ерөнхий хууль болон Зөрчлийн тухай хуулийн аль хэсгээр ямар зөрчил үйлдсэн гэж үзэж байгаа эсэх, бодит төлөгдөөгүй татвар нь хэд болох, тооцооллыг үнэн зөв тооцож торгуулийг тогтоох зэрэг бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх зарчмыг алдагдуулсан байна.

4. Мөн актын тогтоох хэсэгт “Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1 дэх заалтыг үндэслээд” гэжээ. Тус хуулийн 74 дүгээр зүйлд “Монголын татварын алба”-ны талаарх зохицуулалт байгаа, хэрэв 2015 оны хуучин хуулийг хэрэглэж байгаа бол заавал дурдах ёстой.

5. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах шийдвэр нь шийтгэлийн хуудас хэлбэртэй байна” гэж заасан. Гэтэл ТУБ нар хуулийн этгээдийг торгохдоо шийтгэлийн хуудсаар биш нөхөн ногдуулалтын актаар торгож байгаа нь хуулийг ноцтой зөрчиж, прокурорын хяналтаас гадуур бусдын эрх, ашиг сонирхолд хууль бусаар халдаж байгаа ноцтой зөрчил юм.

6. Мөн Татварын ерөнхий хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-т “Татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ” гэж заасны дагуу зөрчил илэрсэн гэж үзсэн бол уг хуулийн дагуу зөрчлийн хэрэг бүртгэлтийн ажиллагааг явуулж зөрчлийн хэрэг нээн прокуророос хэргийн дугаар аван, хяналтад оруулж шийдвэрлэх ёстой байсан боловч Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчиж зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах үүргээ биелүүлээгүй. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1-т “зөрчил шалган шийдвэрлэх гэж зөрчлийн хэрэг бүртгэлт, түүнд тавих прокурорын хяналт, зөрчил шүүхээр хянан шийдвэрлэх ажиллагааг хэлнэ” гэжээ. Тэгэхээр ТУБ нар зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу зөрчлийн хэрэг нээн, прокуророос хэргийн дугаар авч, түүний хяналтын дор зөрчлийн хэрэг бүртгэлтийг явуулж, зөрчил гэж тогтоогдсон тохиолдолд торгууль, алданги, нөхөн татвар зэргээ тодорхойлох байсныг зөрчсөн байна. Түүнчлэн Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 6.12 дах хэсэгт ТУБ Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19...заасан зөрчлийг шалгахаар харьяалал тогтоосон байхад энэ үүргээ биелүүлэхгүй зөрчил шалгахгүйгээр шууд нөхөн ногдуулалтын актаар торгосон нь үндэслэлгүй болжээ. Хэрэв ТУБ нар энэ хуулийг баримтлан прокурорын хяналт дор шалгасан бол хууль бус, буруу тооцоололтой, татвар, торгууль оногдуулж манай компанийн эрх ашигт сөргөөр халдах үндэслэл гарахгүй байх байсан юм.

7. Актад “....Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн дүгээр зүйлийг удирдлага болгон” гэсэн нь тус хуулийн аль зүйлийг удирдлага болгоод байгаа нь тодорхойгүй ойлгомжгүй байгаа тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1-т “захиргааны актын агуулга ойлгомжтой, тодорхой байна” гэснийг зөрчсөн байна.

8. Татварын ерөнхий хууль /2015 оны/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувиас хэтрэхээргүй байна гэсэн байх тул маргааны бодит нөхцөл байдалд зөв үнэлэлт дүгнэлт өгч 5-10 хувийн алдангийг ТУБ тооцож болох байсан. Алданги заавал 20 хувь гэж ойлгож болохгүй 0-20 хүртэл хувиар тооцож болох эрхийг ТУБ нарт олгосон тул тухайн нөхөн татвар, бодит нөхцөл байдалд дүгнэлт өгч шийдвэрлэх ёстой.

9, ТУБ нар тооцооллыг илт буруу бодож их хэмжээний үндэслэлгүй татвар ногдуулж байгаа нь Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсгийн 5.1.1 “зайлшгүй байх” 5.1.2-т “тодорхой байх” 5.1.3-т “шударга байх” зэрэг татварын зарчмыг зөрчсөн үйлдэл гэж үзэхээр байна.

10. Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.6-д “хууль бус захиргааны акт” гэж эрх зүйн зөрчилтэй захиргааны актыг ойлгоно” гэж заасан. Захиргааны байгууллага нь захиргааны акт гаргахдаа бүхий л түвшний эрх зүйн хэм хэмжээний актыг, өөрөөр хэлбэл Үндсэн хууль, УИХ-аас баталсан бусад хууль, захиргааны хэм хэмжээний актыг мөрдөх үүрэгтэй байдаг тул тэдгээрт харшилсан захиргааны акт гаргавал хууль зөрчсөн захиргааны акт гэж үзнэ.

Дээрх үндэслэлүүдээр ТУБ нарын гаргасан нөхөн ногдуулалтын акт нь хууль, тогтоомжийг илтэд зөрчиж гарсан, эрх зүйн зөрчилтэй акт байх тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.1, 106.3.6-д зааснаар захиргааны актыг хэсэгчилэн хүчингүй болгож, нөхөн ногдуулалтын актын нөхөн татварын хэмжээг 15,388,579.28 төгрөг болгон бууруулж, алданги 10 хувиар тооцож 1,538,857.62 төгрөг /нөхөн ногдуулалтын актаар торгож болохгүй тул торгууль тавихгүй/, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгож бууруулахаар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж байна” гэжээ.

 

5. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Б шүүх хуралдаанд нэхэмжлэгч “С” ХХК-ийн гаргасан нэхэмжлэл, түүнийг үндэслэлийг дэмжиж дараах нэмэлт тайлбарыг гаргахдаа: “Тус компани нь “Д” ХХК-тай 2018 онд худалдах, худалдан авах гэрээг байгуулж, уг гэрээний дагуу 1.134.000.000 төгрөгийн худалдан авалт хийсэн. Үүнээс 1.030.909.090 төгрөгийн худалдан авалт, уг худалдан авалтандаа 103.090.909 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлсөн. Уг бараагаа “Э” ТӨҮГ-тай 2018 оны 03 дугаар сарын 29-ний өдрийн бараа материал нийлүүлэх 2018/04Н-108 гэрээгээр 1.518.354.339 төгрөгийн барааг нийлүүлсэн. Мөн 1.518.354.339 төгрөгийн борлуулалтын гэрээг хийхдээ манай компани нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч биш байсан тул нэмэгдсэн өртгийн албан татваргүй үнээр худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулан гүйцэтгэсэн. Өөрөөр хэлбэл худалдан авагч тал төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасалт хийгээгүй бөгөөд “Э” хасалт хийлгээгүй. Дээрх борлуулалт үүсэхэд манай компанид нэмэгдсэн өртгийн албан татваргүй орж ирсэн 1.518.354.339,10 төгрөгөөс нэмэгдсэн өртгийн албан татварт төлөх ёстой 138.032.212,64 төгрөг, цэвэр борлуулалт 1.380.322.126,45 төгрөгийг салгаж татвар тооцогдох ёстой байсан. Энэ үнийн дүнгээс “Д” ХХК-иас худалдан авалт хийсэн 1.030.909.090,91 төгрөгийн бараанд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлсөн байгааг хасахаар 349.413.035,54 төгрөгт татвар ноогдох буюу татварын нөхөн ногдуулалт тооцохоор 34.941.303,55 төгрөг болно. Гэтэл татварын алба 1.518.354.339 төгрөгийн 10 хувь буюу 151.841.047,95 төгрөгөөр татвар тооцсон нь буруу юм. Татвар ногдох ёстой 34.941.303 төгрөгнөөс манай компанийн татварын албанаас авах авлага 19.552.727 төгрөг хасахаар 15.388.576 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулах байсан ба энэ үнийн дүнгээс алданги тооцох ёстой байсан. Хэрвээ 15.388.576 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулж, үүнээс алданги тооцсон бол ямар нэг маргаан гарахгүй татвар, торгууль, алдангийг төлөөд явах боломжтой байсан. Тус компаниас ТУБ нарын тооцоолол буруу байна гэж залруулж өгөхийг ОАТХ-ийн дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд хандсан ба уг зөвлөлөөс манай компанийн гаргасан гомдлыг бүхэлд нь хүлээн авч ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоогдсон нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамаарах төлбөрийг 48.744.524,82 төгрөгийн нөхөн татвар, 8.757.538,66 төгрөгийн торгууль, 5.838.359,11 төгрөгийн алданги болгож багасгаж өөрчилсөн. Энэ нь нийтдээ 63.340.422,59 төгрөг болж байгаа нь ТУБ нарын ногдуулсан татвараас 154.644.785,7 төгрөгөөр багассан. Хэдийгээр ОАТХ-ийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл нь ТУБ нарын тооцооллыг буруу гэдгийг хүлээн зөвшөөрч нөхөн татварыг багасгасан боловч мөн л тооцоолол дээр алдсан, түүнчлэн хууль бусаар торгуулийг оногдуулсан. Манай компани нөхөн ногдуулалтын актын 1 дэх хэсгийг хүлээн зөвшөөрч байгаа ба харин 2 дахь хэсгийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа тул төлбөрийн хэмжээг багасгаж өгөх, актын 2 дахь заалтыг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэл гаргаж байгаа. ОАТХ-ийн дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлийн гаргасан шийдвэрт улсын байцаагч нар гомдол гаргадаггүй учир нөхөн ногдуулалтын акт багасаж өөрчлөгдсөн гэж үзнэ.

Бид анхан шатны шүүх дээр мэтгэлцсэн хуурамч гарын үсэгтэй байна гээд, гэтэл өнөөдрийн байдлаар анх шалгалт хийхдээ томилолтоо үзүүлээд 10 хоногийн өмнө шалгалт хийх гэж байгаагаа мэдэгдээд эрх, үүрэг танилцуулаад явах ёстой. ТУБ нар хоёр өөр томилолтыг авч ирж хэрэгт хавсаргасан. Өнөөдөр яаж албан томилолттой хийсэн гэж хэлж чадаж байна. Эрсдэлээс гадна маш олон зөрчил гаргасан. Зөрчлийн хууль, Татварын ерөнхий хууль зөрчсөн. Зөрчлийн хуулийг хэрэглэхгүй гэж яриад байна, Татварын ерөнхий хуульд зөрчил гарсан бол Зөрчлийн хуулиар шийдвэрлэнэ гэсэн байгаа. Өнөөдөр та нарыг хуулиа биелүүлээгүйгээс болж иргэн, аж ахуй нэгж байгууллага хохироод яваад байх ёстой юу, прокурор хамаагүй гээд байх юм. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 9.1-д заасны дагуу харьяалал тогтоон шалгана гэж заасан байгаа. Яагаад зөрчлийн хэрэг бүртгэлтийн ажиллагаа явуулдаггүй юм. Хэрвээ явуулсан бол прокурор хэзээ ч үндэслэлгүйгээр арга хэмжээ авахуулахгүй байсан. Өөрсдөө хуулиа хэрэгжүүлж, хуулиа чанга мөрдөж байж акт тавих ёстой. Хуулийн этгээдийн эрх ашиг сонирхолд нөлөөлөх ёстой хүмүүс маань хуулиа зөрчөөд бид нарын зөв Маргаан таслах зөвлөл буруу шийдсэн байна гэж хэлээд явж байгаа нь зохимжгүй байна. Та нарын буруу тооцсоноос болж иргэн, аж ахуй нэгжүүд хохироод яваад байх ёстой юу, энэ тооцооллыг хэн ч бодоод гаргана. Жишээ нь 1.518.000.000 төгрөгийн борлуулалт татвар хоёр хуваагдах ёстой. Гэтэл татвар ногдуулаад байгаа 150.000.000 төгрөгийг нэмэхээр 1.669.000.000 төгрөгийн худалдан авалт хийсэн юм шиг харагдаад байгаа юм. Гэтэл 1.518.000.000 төгрөгнөөс 10 хувиар тооцож болохгүй, өөрсдөө хуулийг маш бүдүүлгээр зөрчиж болохгүй. Маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолыг яриад байна, мэргэшсэн хүмүүс дүгнэсэн байхад татварын байцаагч нар буруу тооцсон гэж иргэдийг хохироож болохгүй. Тооцооллоо зөв тооцоод өгөөч тэгээд бид нар 15 сая төгрөгөө төлөхөд бэлэн байна гэж хандаж байгаа. Түүнээс биш тэр чигээр нь хүчингүй болгоод өгөөч гээгүй, татвараа төлөхгүй гээгүй, илт буруу тооцоололтой зүйлийг төлөх боломжгүй. Иймд Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106.3.1, 106.3.6-т заасны дагуу нөхөн ногдуулалтын актын 2 дахь заалтыг хүчингүй болгож, төлбөрийн хэмжээг багасгаад өгөөч гэсэн нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү” гэв.

 

6. Хариуцагч Д.Б шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбар болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “1) Татварын хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий газраас гаргасан ерөнхий удирдамж, хяналт шалгалт хийх ТУБ-ийг томилсон томилолтын дагуу хяналт шалгалт хийдэг. Иймээс хяналт шалгалт хийсэн ТУБ нар 2021 онд үүссэн 2021501299 тоот томилолтын дагуу хяналт шалгалт хийж дуусгасан.

2) Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл: “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө.” гэж заасныг үндэслэн эрх зүйн байдлыг дордуулахгүйгээр холбогдох хуулийн заалтуудыг хэрэглэн ТУБ-ийн нөхөн ногдуулалтын акт гаргасан.

3) Монгол Улсын Татварын ерөнхий хуулийн 28 дугаар зүйлд: «Татвар ногдуулалт, төлөлт: 28.1.Татвар төлөгч холбогдох татварын хуулиар төлбөл зохих татварын ногдлоо өөрөө тодорхойлж, хуулиар тогтоосон хугацаанд төсөвт төлнө...... Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл. Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт: “4.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог доор дурдсан утгаар ойлгоно: 4.1.8. "нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр" гэж энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа эрхэлж, орлого олж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдийн уг үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн өдрийг;”, 5 дугаар зүйл. Албан татвар төлөгч, албан татвар суутган төлөгч, 5.2. Үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ нь 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрч, албан татвар ногдуулан суутган авч, төсөвт төвлөрүүлэх үүрэг бүхий дараах этгээд албан татвар суутган төлөгч байна: 5.2.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалт хийсэн;...”, 6 дугаар зүйл. Албан татвар суутган төлөгчийн бүртгэл “6.1. Энэ хуулийн 4.1.8-д заасны дагуу албан татвар суутгах үүрэг үүссэн хувь хүн, хуулийн этгээд ажпын 10 өдөрт багтаан албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргана....” гэж хуулийн заалтуудад татвар төлөгчийн хүлээх үүргийг тодорхой заасан байхад үүргээ биелүүлж бүртгүүлээгүйгээр дараагийн орлогыг хүлээн авсан нь холбогдох хуулийн заалтуудыг зөрчсөн байсан учраас хуулинд заасан татварыг нөхөн ногдуулан төлбөр тавигдсан.

4) Худалдан авалтын тухайд гомдол гаргагч “Д” ХХК-иас худалдан авалт хийсэн байсан бөгөөд материалын төлбөрөө 2 хувааж төлсөн. Сүүлийн төлбөр болох 215,079,802.30 төгрөгийн баримт бүртгүүлсэнээс хойш орж ирсэн учраас тус компанийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланд тусгагдан хасалт хийгдэн 19,552,727.00 төгрөгийн татварын илүү төлөлттэй гэж тайлагнагдсан байсан. Өмнөх худалдан авалтын хувьд гэрчилгээ авахаас өмнөх учраас Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйл. Албан татварт хасалт хийх, 14.1. Хувь хүн, хуулийн этгээдийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлснээс хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7,8,11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн доор дурдсан албан татварыг түүний төсөвт төлөх албан татвараас хасч тооцно: 14.1.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн;” гэж заасны дагуу хасалт хийх боломжгүй байсныг Маргаан таслах зөвлөл хасч шийдвэрлэсэн нь хуулийн зүйл заалтыг буруу хэрэглэсэн шийдвэр байсан.

            5) Орлогыг цэвэрлэж тавиагүй гэх гомдлын тухайд татвар төлөгчийн аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлан буюу ТТ-02 маягтад тусгагдсан орлого өөрөө нэмэгдсэн өртгийн албан татваргүй цэвэр борлуулалт байдаг учир тухайн орлогыг дахин цэвэрлэж НӨАТ-ийг салгах боломжгүй юм. Тухайн гомдол гаргагч нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэн гэрчилгээ авсан байсан бол борлуулалтандаа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар нэхэмжлэж авах эрх нь нээлттэй байсан.

Татварын ерөнхий хуулийн 41-р зүйлд заасны дагуу хяналт шалгалт хийх бөгөөд нөхөн ногдуулалтын акт прокурорт очдоггүй, Татварын ерөнхий хуулийн 42 дугаар зүйлд зааснаар ТУБ нөхөн ногдуулалтын акт бичих ёстой. Татварын алба 2020 оноос цахим болсон, системээс бүх мэдээлэл гараад ирдэг. ТУБ яаж шалгах вэ гэхээр удирдамжид заасан хүрээнд хяналт шалгалт явуулдаг. Татварын ерөнхий газарт эрсдэл тооцдог газар байгаа, тухайн Эрсдэлийн удирдлагын газраас төлөвлөгөөг гаргаж ирүүлсэн байдаг. Эрсдэл тооцож байгаа үйлдэл нь тодорхойгүй нууц, бид нарт ч мэдэгдэхгүй нууц байдаг. Суутган төлөгчөөр бүртгүүлээгүй байсан учраас эрсдэлийн үнэлгээ тооцсон байх. Ийм учраас төлбөр ногдуулсан нь хууль тогтоомж зөрчөөгүй гэж үзэж байгаа учраас улсын байцаагч Д.Б, С.Х нарын актыг хэвээр үлдээж өгнө үү” гэв

            7. Хариуцагч С.Х-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.Б шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбар болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: ““С” ХХК-ийн 2017 оны 09 дүгээр сарын 19-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хугацааны албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдлыг шалгаад /эрсдэлд суурилсан/, 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар 1,518,410,479.6 төгрөгийн зөрчилд 217,985,208.29 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан. Татварын ерөнхий хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.14. "нөхөн ногдуулалтын акт" гэж татварын албанаас тодорхойлсон нөхөн ногдуулалт, торгууль, алдангийн дүнг тусгасан татвар төлөгчид хүргүүлэх баримт бичгийг; 6.1.23. "татвар төлөхөөс зугтах" гэж татвар төлөгч татвар төлөхгүй байх, төлөх татварын хэмжээг бууруулах, эсхүл нуух зорилгоор татварын хууль тогтоомж зөрчих үйлдэл, эс үйлдэхүйг; 6.1.25. “татварын алба” гэж татварын хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, хэрэгжилтэд хяналт тавих чиг үүрэг бүхий төрийн захиргааны байгууллага, аймаг, нийслэл, хот, дүүргийн татварын газар, хэлтэс, сум, тосгоны татварын тасаг, татварын улсын байцаагч, хураагчийг; 6.1.30. "Татварын улсын байцаагч" гэж энэ хуулийн дагуу татварын хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлж, татвар төлөгчид үйлчлэх, татвар хураах, тайлан хүлээн авах, хяналт шалгалт хийх чиг үүрэг бүхий татварын албанд ажилладаг, эрх олгогдсон төрийн захиргааны албан хаагчийг; гэж заасан байдаг. Нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн 1, 2 холбогдох хуулийн заалтыг зөрчсөн гэж үзэж болохоор байна. Тус компанид холбогдуулан гаргасан нөхөн ногдуулалтын акт нь татварын алба, ТУБ-ийн хуулиар олгогдсон эрх, үүрэг юм. Энэ үүргээ хэрэгжүүлэн ажилласан байдлыг татвар төлөгч өөрт нь нийцээгүй шийдвэр гэж үзсэн үндэслэлээр нэхэмжлэл гаргах нь учир дутагдалтай. Мөн татварын хяналт шалгалтыг эрсдэлд суурилсан байдлаар гүйцэтгэсэн тухай актад бичсэн байна.

Нэхэмжлэлд зөрчлийн хэрэг бүртгэлтийн ажиллагаа явуулах ёстой байсан, татварын нөхөн ногдуулалтын тооцоолол, актаар тогтоогдвол зохих байсан нийт төлбөр зэргийн тухай дурдсан байна. ТУБ-ийн үйлдсэн акт нь зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах ажиллагаатай огт хамааралгүй ажиллагаа. Холбогдох 2 хуулийг сонгон зөрчлөө арилгах эрх хуулиар татвар төлөгч болон ТУБ хэн алинд олгогдоогүй байна. Хэрэглэж буй хуулийн огноо нь тодорхойгүй гэх энэ асуудал бол хяналт шалгалт эхлэх процессоос эхлээд тодорхой асуудал. Өөрөөр хэлбэл хяналт шалгалтад хамрагдах огноо тодорхой байдлаар тусган холбогдох онуудын баримтыг шаардах үүний сацуу баримт, материал өгөх мөн түүнчлэн хяналт шалгалтанд хамруулж байгаа хугацааг актад дурдан танилцуулж явсан.

Нэхэмжлэгч татварын тооцоолол хийж гомдол гаргаж байгаа нь татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1-д “Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана. 41.2. Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ. 41.3.Татвар төлөгчийн эрсдэлд үндэслэн хялбаршуулсан хяналт шалгалт хийж болно” гэж заасан заалтыг тус тус зөрчсөн үйлдэл гэж үзэж байна.

            Нэхэмжлэл нь хууль зүйн үндэслэлгүй. Эрсдэлгүй гэж үзэж байгаа бол Татварын хэлтэс шалгаад явахгүй, тэгэхээр ямар нэг эрсдэл гарсан болоод акт тогтоож байгаа, уг эрсдэлийг засаж залруулах нь татварын байцаагчийн үүрэг юм. Татварын алба хуулиар олгогдсон тусгайлсан эрхтэй, энэ эрхээ хэрэгжүүлж хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг явуулсан. Нөхөн ногдуулалт актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулаад явж байгаа процесс Татварын албаны өөрийнх нь эрх, Зөрчлийн хуулийн дагуу прокурорын хяналт руу оролцуулах ямар ч шаардлага байхгүй, хууль зүйн үндэслэл байхгүй. Татвар төлөгчөөс татварын тооцооллыг шууд өөрсдөө тооцож гаргаад байгаа нь ТУБ-д хуулиар олгогдсон эрхэд халдаад байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл та бүхэнд энэ эрх олгогдоогүй байгаа. Маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолд тухайн байцаагч нар гомдол гаргах эрхгүй гэдгийг дурдлаа. Татвар төлөгч маань Маргаан таслах зөвлөл бидний гаргасан гомдлыг бүхэлд нь хүлээн авсан гээд байгаа нь үндэслэлгүй. Ерөөсөө та бүхний гаргасан гомдлыг бүрэн хүлээж аваагүй, өөрчлөлт оруулсан. Гэтэл хэрэгт байгаа Маргаан таслах зөвлөлийн дүгнэлтээс харах юм бол “С” ХХК-ийн нэмэгдсэн өртгийн албан татваргүй  борлуулсан 1 тэрбум 500 сая төгрөгийн орлогоос “Д” ХХК-аас худалдан авалт хийсэн 1 тэрбум төгрөгийн худалдан авалтыг хасч зөрүү 487.000.000 төгрөгт нөхөн ногдуулалт тооцох санал оруулж байна гэж ерөнхий байдлаар оруулж ирсэн нь хууль бус санал байсан. Тооцооллоо дэлгэрэнгүй тайлбарлаж гаргаагүйгээр шууд хасаж тооцох санал орж ирэхэд олонхоороо дэмжсэн байдаг. Маргаан таслах зөвлөлийн шийдвэр үндэслэл муутай гарсан. Татвар төлөгч маань гомдол гаргасан нь энэ алдааг залруулах боломж олгож өгсөн нь нэг талдаа сайн талтай. Маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолгүй Захиргааны хэргийн шүүхэд гомдол гаргадаггүй байгаа. ТУБ хуулиар олгосон эрхийн хүрээнд хяналт шалтгалт хийсэн байна. “С” ХХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлага үндэслэлгүй гэж үзэж байна. Маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолыг засаж шийдвэр гаргах ёстой гэж үзэж байгаа. Иймд шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

1. Нэхэмжлэгч “С” ХХК нь “ОАТХ-ийн ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын зарим хэсэг буюу 2 дахь хэсгийг хүчингүй болгож, төлбөр тогтоосон нөхөн ногдуулалтын актын төлбөрийн хэмжээг 15,388,576.28 /арван таван сая, гурван зуун наян найман мянга, таван зуун далан зургаан төгрөг, хорин найман мөнгө/ төгрөг болгон бууруулж, алданги 10 хувиар тооцож, 1,538,857.62 /Нэг сая таван зуун гучин найман мянга, найман зуун тавин долоон төгрөг, жаран хоёр мөнгө/ төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 /Арван зургаан сая есөн зуун хорин долоон мянга, дөрвөн зуун гучин гурван төгрөг, ерэн мөнгө/ төгрөг болгож багасгуулах” нэхэмжлэлийг шүүхэд гаргасан.
2. Шүүхээс нэхэмжлэгч “С” ХХК-ийн гаргасан нэхэмжлэлүүдээс “ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын зарим хэсэг буюу 2 дахь хэсгийг хүчингүй болгуулах”-ыг хүссэн нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж, “Төлбөр тогтоосон нөхөн ногдуулалтын актын төлбөрийн хэмжээг 15,388,576.28 төгрөг болгон бууруулж, алданги 10 хувиар тооцож, 1,538,857.62 төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгож багасгуулах”-ыг хүссэн нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэх үндэслэлтэй гэж үзлээ.

Нэг. “ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын зарим хэсэг буюу 2 дахь хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн тухайд:

3. ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын “тэмдэглэх” хэсгийн 2-т “С” ХХК нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараар 2018 оны 05 дугаар сарын 08-ны өдөр гэрээт ажлын төлбөрийн 133,650,000.00 төгрөгийн орлого харилцахаар орж ирснээр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө өгөөгүй дараагийн гэрээт ажлын төлбөр болох 1,518,354,339.10 төгрөгийн орлогыг хүлээн авч, түүндээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн холбогдох заалтуудыг зөрчсөн болохыг тодорхойлон бичсэн байх бөгөөд уг актын “тэмдэглэх” хэсэг нь дангаараа захиргааны актын шинжийг агуулахгүй, захиргааны актын захирамжилсан шинжгүй, эрх зүйн үр дагавар үүсгэхгүй юм.
4. Захиргааны ерөнхий хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-т “Захиргааны акт гэж захиргааны байгууллагаас тодорхой нэг тохиолдлыг зохицуулахаар нийтийн эрх зүйн хүрээнд гадагш чиглэсэн, эрх зүйн шууд үр дагавар бий болгосон амаар, бичгээр гаргасан захирамжилсан шийдвэр болон үйл ажиллагааг ойлгоно” гэж зааснаар захиргааны акт нь бүхэлдээ эсхүл захиргааны актын хэд хэдэн заалтаас зарим заалт нь захиргааны актын дээрх шинжийг бүрэн агуулж, эрх зүйн үр дагавар үүсгэсэн захирамжилсан шинжтэй бол тухайн захиргааны акт эсхүл түүний зарим хэсэгт холбогдуулан нэхэмжлэлийн шаардлагаа тодорхойлох боломжтой.
5. Гэтэл  ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын “тэмдэглэх” хэсгийн 2 дахь заалт нь дангаараа захиргааны актын дээрх үндсэн шинжүүдийг бүрэн агуулаагүй, зөрчлийн талаар тодорхойлон бичсэн нь захирамжилсан хүчин чадал байхгүй байх тул захиргааны актын “тэмдэглэх” хэсэгт холбогдуулан гаргасан нэхэмжлэл нь дангаараа Захиргааны хэргийн шүүхийн харьяалан шийдвэрлэх маргаан /захиргааны акт/-д хамаарахгүй.
6. Мөн нэхэмжлэгч нь нэг захиргааны актаар тогтоосон нэг үйл баримтад холбогдуулан нэхэмжлэлийн хэд хэдэн шаардлагыг зэрэг гаргах боломжгүй, аль нэг шаардлагаар зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулах, тухайн захиргааны актад холбогдуулан ямар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргавал боломжтой болохыг сонгон нэхэмжлэлийн шаардлага, түүний үндэслэлээ тодорхойлох нь зүйтэй юм. Тэрнээс нэг захиргааны актын “тэмдэглэх” хэсгийг хүчингүй болгох, “тогтоох” хэсгийг илт хууль бус болохыг тогтоолгох, төлбөрийн хэмжээг багасгах гэх мэтээр нэг захиргааны актаар тогтоосон нэг үйл баримтад холбогдуулан нэхэмжлэлийн хэд хэдэн үндсэн шаардлага гаргах боломжгүй болно.
7. Иймд тухайн захиргааны актын “тэмдэглэх” хэсгийг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагыг Захиргааны хэргийн шүүхийн харьяаллын маргаан гэж үзэх үндэслэлгүй байх тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 54 дүгээр зүйлийн 54.1.1-т “Захиргааны хэргийн шүүхийн харьяаллын маргаан бус” гэж зааснаар уг нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж, тухайн шаардлагад холбогдох захиргааны хэргийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэх нь зүйтэй байна.

Хоёр. “Төлбөр тогтоосон нөхөн ногдуулалтын актын төлбөрийн хэмжээг 15,388,576.28 төгрөг болгон бууруулж, алданги 10 хувиар тооцож, 1,538,857.62 төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгож багасгуулах” нэхэмжлэлийн тухайд:

8. ОА-ийн ТУБ Д.Б, С.Х нар нь “С” ХХК-ийн 2017 оны 9 дүгээр сарын 19-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацааны албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд эрсдэлд суурилсан татварын хяналт шалгалтыг 2021 оны 05 дугаар сарын 18-ны өдрөөс 2021 оны 6 дугаар сарын 16-ны өдрийг хүртэлх хугацаанд хийж гүйцэтгэсэн байх бөгөөд уг хяналт шалгалт нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1-т “Татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэд тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба хянан шалгана” гэж заасан бүрэн эрхийн хүрээнд хийгджээ.
9. Нэхэмжлэгч талаас “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдрийн Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 2 дугаар зүйлд “2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулиар хяналт шалгалтад хамааруулахаар хуваарьт оруулсан боловч 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-иар эрсдэлтэйд тооцохгүй болсон татвар төлөгчийг хяналт шалгалтад хамааруулахгүй” гэж заасан.  “С” ХХК нь эрсдэлтэй компани бол биш,  эрсдэлтэй гэдэг нь тогтоогдоогүй, ийм нөхцөл байдал үүсээгүй байхад хяналт шалгалт хийж нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги тооцсон нь үндэслэлгүй” гэж, хариуцагч талаас “Эрсдэлтэй аж ахуйн нэгжийг Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас тогтоож, тухайн эрсдэлтэй гэж үзсэн аж ахуйн нэгжид хяналт шалгалт хийх төлөвлөгөөг ирүүлдэг, ямар журмаар яаж тогтоодог нь бидэнд мэдэгдэхгүй нууц байдаг” гэж тайлбарлав.
10.  Монголын татварын албаны 2021 оны хяналт шалгалтын төлөвлөгөөний “Орхон аймаг” гэсний 6-д “С” ХХК эрсдлийн үнэлгээ 71 оноо гэж хяналт шалгалт хийх төлөвлөгөөнд тусгагджээ. Үүнээс дүгнэвэл Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 35 дугаар зүйлд зааснаар татварын эрсдлийн удирдлагын хүрээнд эрсдлийн үнэлгээ шинжилгээг хийж, тус компанийг эрсдэлтэй аж ахуйн нэгж гэж үзэж, татварын хяналт шалтгалт хийх төлөвлөгөөнд эрсдлийн үнэлгээ 71 оноо гэж тусгасан байна. /Хавтаст хэргийн 56 дахь тал/
11.  Мөн тухайн аж ахуйн нэгжийн эрсдэлийн шинжилгээ 2021 онд хийгдэж, хяналт шалгалтанд хамруулах төлөвлөгөөнд тусгагдсан байгаагаас дүгнэвэл Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 2 дугаар зүйлд “2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулиар хяналт шалгалтад хамааруулахаар хуваарьт оруулсан боловч 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-иар эрсдэлтэйд тооцохгүй болсон татвар төлөгчийг хяналт шалгалтад хамааруулахгүй” гэж зааснаар “С” ХХК нь 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдрийн баталсан Татварын ерөнхий хуулиар хяналт шалгалтад хамруулахаар хуваарьт оруулсан боловч 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-иар эрсдэлтэйд тооцохгүй болсон гэх нөхцөл байдал тогтоогдохгүй байна. Тодруулбал, Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/ хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлснээс хойшхи хяналт шалгалт хийх төлөвлөгөөнд эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалт хийхээр төлөвлөгджээ.
12. Татварын албанаас Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.4-т “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гэж зааснаар тухайн татвар төлөгч компани  татварын хууль тогтоомжийг зөрчсөн байж болзошгүй гэсэн эрсдэлийн шинжилгээ, үнэлгээний үндсэн дээр “С” ХХК-ийн татварын төлөлт, ногдуулалтын байдалд татварын хяналт шалгалтыг явуулсан нь хууль зөрчөөгүй, Татварын ерөнхий газрын Эрсдэлийн удирдлагын газраас тухайн компанийг эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтад хамруулах үндэслэлтэй гэсэн эрсдлийн үнэлгээг гаргаж, хяналт шалгалтын төлөвлөгөөнд оруулсан байх тул “ТУБ нар Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41.11.1 дэх заалтыг зөрчиж хяналт шалгалт явуулсан” гэх нэхэмжлэгчийн тайлбар үгүйсгэгдэж байна.
13.  Мөн нэхэмжлэгч талаас “Татварын хяналт шалгалтын томилолтод зурсан ахлах байцаагчийн гарын үсэг зөрүүтэй, томилолтгүйгээр хяналт шалгалт хийсэн” гэж, хариуцагчаас “Хяналт шалгалтын эх хувь материалд Н.С даргын гарын үсэг зурагдсан, хариу тайлбарт эх хувь өгөх шаардлагатай гэж бодоод томилолтыг дахин хэвлэж гарын үсэг зуруулсан байгаа, хяналт шалгалтын эх хувь материал, шүүхэд сүүлд хуулбарлан өгсөн баримтууд дотор анх үйлдсэн томилолт байгаа” гэж тус тус тайлбарласан.
14. ОАТХ-ээс ирүүлсэн хяналт шалгалттай холбоотой нотлох баримтад хэргийн оролцогч нарын маргаж байгаа нотлох баримт болох “Татварын хяналт шалгалт хийх томилолт”-ын хуулбар хувь /Хавтаст хэргийн 130 дахь тал/ нотлох баримтаар авагдсан бөгөөд шүүх хуралдаанд уг хуулбар хувийг архивын хадгаламжийн нэгж дэх эх хувь баримттай тулган шинжлэн судалсан бөгөөд ТУБ нар татварын хяналт шалгалтыг эхлүүлэхдээ томилолтгүйгээр шалгалтыг эхлүүлсэн гэх үндэслэл үгүйсгэгдэж байна.
15.  Мөн Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 02 дугаар сарын 13-ны өдрийн А/32 дугаарын 1 дүгээр хавсралтаар батлагдсан “Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж”-ийг /Хавтаст хэргийн 131-132 дахь тал/ хяналт шалгалт хийхдээ удирдлага болгон, хяналт шалгалт хийх томилолтын дагуу хяналт шалгалтыг эхлүүлсэн нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2-т “Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ” гэж заасныг зөрчөөгүй.
16.  Нэхэмжлэгч талаас “Хяналт шалгалт хийх талаар урьдчилан мэдэгдээгүй” гэж тайлбарлаж байгаа бөгөөд ТУБ С.Х “С” ХХК-ийн захирал Т.Н-той 2021 оны 05 дугаар сарын 17-ны өдөр ярилцлага хийсэн тэмдэглэл, 2021 оны 05 дугаар сарын 18-ны өдрийн “Татварын хяналт шалгалт хийх томилолт”-ын дагуу хяналт шалгалтын ажиллагааны явцад хийсэн ярилцлагын тэмдэглэлүүд, “С” ХХК-ийн хяналт шалгалтанд ирүүлсэн санхүүгийн баримтын жагсаалт, баримт бичиг хүлээлгэн өгсөн баримт, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль тогтоомж зөрчсөн зөрчлийн талаарх тооцоолол зэрэг хяналт шалгалтын материалуудаас дүгнэхэд тухайн татвар төлөгч компанид хяналт шалгалт хийх талаар мэдэгдэж, ирүүлсэн санхүүгийн баримт материалд хяналт шалгалтыг явуулсан болох нь тогтоогдож байна /Хавтаст хэргийн 130-150 дахь тал/. Иймд ТУБ нарыг захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагаанд татвар төлөгч “С” ХХК /түүнийг төлөөлөх эрх бүхий этгээд “захирал”/-ийг оролцуулаагүй, сонсох ажиллагаа явуулаагүй гэж үзэх үндэслэлгүй.
17.  Мөн татварын хяналт шалгалтын баримт бичгүүдэд “С” ХХК-ийн захирал Т.Н гарын үсэг зураагүй байх бөгөөд хариуцагч талаас тус компанийн захирал татварын хяналт шалгалтын баримтуудад гарын үсэг зураагүй, зурахаас татгалзсан, нөхөн ногдуулалтын актыг хүлээн аваагүй тул хүргүүлсэн гэж тайлбарладаг. Татварын хяналт шалгалтын баримтад гарын үсэг зураагүй, зурахаас татгалзсан үйлдэл нь захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагаанд түүнийг оролцуулаагүй, захиргааны шийдвэрийг мэдээгүй гэж захиргааны байгууллагыг буруутгах үндэслэл болохгүй.
18.  Иймд ОА-ийн ТУБ нар нь татварын хяналт шалгалтыг Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1, 41.2, 41.4-т зааснаар хуульд заасан журмын дагуу эхлүүлж, гүйцэтгэсэн гэж дүгнэх үндэслэлтэй.   
19.  ТУБ нараас “С” ХХК-ийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдлыг шалгаж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль , Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль тогтоомж зөрчсөн зөрчлийг гаргасан гэж үзэж, нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбоотой 1,518,354,339.10 /Нэг тэрбум, таван зуун арван найман сая, гурван зуун тавин дөрвөн мянга, гурван зуун гучин есөн төгрөг, арван мөнгө/ төгрөгийн зөрчил, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвартай холбоотой 56,140.36 /Тавин зургаан мянга, нэг зуун дөчин төгрөг, гучин зургаан мөнгө/ төгрөгийн зөрчил буюу нийт 1,518,410,479.46 /Нэг тэрбум, таван зуун арван найман сая, дөрвөн зуун арван мянга, дөрвөн зуун далан есөн төгрөг, дөчин зургаан мөнгө/ төгрөгийн зөрчилд 151,841,047.95 /Нэг зуун тавин нэгэн сая, найман зуун дөчин нэгэн мянга, дөчин долоон төгрөг, ерэн таван мөнгө/ төгрөгийн нөхөн татвар, 39,686,496.2 /гучин есөн сая, зургаан зуун наян зургаан мянга, дөрвөн зуун ерэн зургаан төгрөг, хорин мөнгө/ төгрөгийн торгууль, 26,457,664.14 /Хорин зургаан сая дөрвөн зуун тавин долоон мянга, зургаан зуун жаран дөрвөн төгрөг, арван дөрвөн мөнгө/ төгрөгийн алданги, нийт 217,985,208.29 /Хоёр зуун арван долоон сая, есөн зуун наян таван мянга, хоёр зуун найман төгрөг, хорин есөн мөнгө/ төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр нөхөн татвар, торгууль, алдангийн тооцоолол гаргасан /Хавтаст хэргийн 8-9 дэх тал/.
20. “С” ХХК-ийн дээрх зөрчилд холбогдох нийт төлбөрийн 8,421.05 төгрөг /56,140.36 төгрөгийн зөрчилд холбогдох нөхөн татвар 5,614.04 төгрөг, 1,684.21 төгрөгийн торгууль, 1,122.81 төгрөгийн алданги/-т холбогдох хэсэг нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвартай холбоотой, 227,753,150.87 төгрөг/ 1,518,354,339.10 төгрөгийн зөрчилд холбогдох 151,835,433.91 төгрөгийн нөхөн татвар, 45,550,630.17 төгрөгийн торгууль, 30,367,086.78 төгрөгийн алданги/-т холбогдох хэсэг нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбоотой төлбөр байна /Хавтаст хэргийн 10-12 дахь тал/.
21.  Үүнээс ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 дугаартай нөхөн ногдуулалтын актаар төлбөл зохих нийт төлбөрийн дүнг тооцохдоо нэмэгдсэн өртгийн албан татварын зөрчилд нөхөн татвар 151,835,433.91 төгрөгөөс “Д” ХХК-иас нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай худалдан авалт хийж, татварын албанд төлсөн 19,552,727.27 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хасч, төлбөл зохих 132,282,706.64 төгрөгийн нөхөн татварт торгууль 30 хувь, алданги төлбөл зохих татварын 20 хувиас хэтрэхгүйгээр тогтоосон болох нь нөхөн ногдуулалтын акт, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт төлөлтийг баталгаажуулсан тооцоо, татварын тооцоолол зэрэг баримтуудаар тогтоогдсон. /Хавтаст хэргийн 8-12 дахь тал/
22. “С” ХХК нь нөхөн ногдуулалтын актаар ногдуулсан төлбөрөөс аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын төлбөртэй холбоотой хэсэгтэй маргаагүй бөгөөд нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай холбоотой төлбөрийг эс зөвшөөрч ОАТХ-ийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд гомдлоо гаргаж, Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2021 оны 09 дүгээр сарын 24-ний өдрийн 02 дугаар тогтоолоор дээрх нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон төлбөрийн хэмжээг нөхөн татвар 48,744,524.82 төгрөг, торгууль 8,757,538.66 төгрөг, алданги 5,838,359.11 төгрөг болгон өөрчилсөн. /Хавтаст хэргийн 15-17 дахь тал/.  
23. Нэхэмжлэгчээс “Манай компанид нэмэгдсэн өртгийн албан татваргүй орж ирсэн 1,518,354,126.10 төгрөгөөс нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх ёстой 138,032,212.64 төгрөг, борлуулалт 1,380,322,126.45 төгрөгийг салгаж татвар тооцогдох байсан ба энэ үнийн дүнгээс “Д” ХХК-иас худалдан авалт хийсэн 1,030,909,090.91 төгрөгийн бараанд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлсөн тул хасагдах ба 349,413,035.54 төгрөгт татвар ногдох буюу татварын нөхөн ногдуулалт нь 34,941,303.55 төгрөг болно. Татвар ногдох ёстой 34,941,303.55 төгрөгөөс манай компанийн татварын албанаас авах 19,552,727 төгрөгийн авлагыг хасахаар 15,388,576.28 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулах байсан ба энэ дүнгээс алданги, торгууль тооцох ёстой байсан” гэж маргаж, төлбөр тогтоосон нөхөн ногдуулалтын актын төлбөрийн хэмжээг 15,388,576.28 төгрөг болгон бууруулж, алданги 10 хувиар тооцож, 1,538,857.62 төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгон багасгуулахаар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.
24. Шүүхээс нэхэмжлэгчийн гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагын хүрээнд ОАТХ-ийн ТУБ-ийн төлбөр тогтоосон захиргааны акт буюу нөхөн ногдуулалтын актаар тогтоосон төлбөрийн хэмжээг нөхөн татвар 15,388,576.28 төгрөг, алданги 10 хувиар тооцож 1,538,857.62 төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгон багасгах хууль зүйн үндэслэлгүй гэж дүгнэлээ.
25. “С” ХХК нь “Э” ТӨҮГазарт “Агаарын баллон” нийлүүлэхээр 133,650,000.00 /Нэг зуун гучин гурван сая, зургаан зуун тавин мянга/ төгрөгийн үнийн дүн бүхий худалдах, худалдан авах гэрээ 2018 оны 01 дүгээр сарын 29-ний өдөр байгуулж, гэрээний үүргээ 2018 оны 05 дугаар сард дүгнэж, борлуулалтын орлого хүлээн авсан. /Хавтаст хэргийн 111-116 дахь тал/
26. Мөн “Э” ТӨҮГ-тай “Ган хоолой” нийлүүлэх 1,518,354,399.10 /Нэг тэрбум, таван зуун арван найман сая, гурван зуун тавин дөрвөн мянга, гурван зуун ерэн есөн төгрөг, арван мөнгө/ төгрөгийн үнийн дүн бүхий худалдах, худалдан авах гэрээг 2018 оны 03 дугаар сарын 29-ний өдөр байгуулж, борлуулалтын орлогоо 1,234,767,744.00 төгрөгөөр, мөн 283,586,595.10 төгрөгөөр хоёр хуваан хүлээн авсан болох нь худалдах худалдан авах гэрээ, төлбөрийн даалгавар, нэхэмжлэх, дансны хуулга зэрэг бичгийн нотлох баримтуудаар нотлогдож байна. /Хавтаст хэргийн 72 дахь тал болон 77-90 дэх тал/
27. “С” ХХК нь “Э” ТӨҮГазартай байгуулсан “Агаарын баллон” нийлүүлэхээр худалдах, худалдан авах гэрээний үнэ 133,650,000.00 төгрөгийн борлуулалтын орлогыг 2018 оны 05 дугаар сард хүлээн авснаар тус компанийн борлуулалтын орлого 50,000,000.00 төгрөгөөс дээш давсан байх тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т “Үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ нь 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрч, албан татвар ногдуулан суутган авч, төсөвт төвлөрүүлэх үүрэг бүхий дараах этгээд албан татвар суутган төлөгч байна: 5.2.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалт хийсэн; 5.2.2.бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулсан; 5.2.3.бараа, ажил, үйлчилгээг экспортод гаргасан” гэж, 6 дугаар зүйлийн 6.1-д “Энэ хуулийн 4.1.8-д заасны дагуу албан татвар суутгах үүрэг үүссэн хувь хүн, хуулийн этгээд ажлын 10 өдөрт багтаан албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргана” гэж тус тус зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргаж, суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх байжээ.
28. Тодруулбал, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.8-д “нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр” гэж энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа эрхэлж, орлого олж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдийн уг үйл ажиллагааны борлуулалтын орлоын хэмжээ 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн өдрийг” гэж зааснаар “С” ХХК нь борлуулалтын орлого 50,000,000.00 төгрөг хүрсэн өдрөөс хойш мөн хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1-д зааснаар албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргах хуульд заасан үүрэг үүссэн.  
29. Тус хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1-д заасан “....өргөдлөө...гаргана” гэсэн заалт нь шууд үүрэг болгосон заалт байх бөгөөд “С” ХХК нь хуульд зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх үүрэг үүссэн буюу борлуулалтын орлого 50,000,000.00 төгрөгөөс дээш давсан өдрөөс хойш хуульд заасан хугацаанд буюу ажлын 10 өдөрт багтаан өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргах байтал уг өргөдлөө 2018 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдөр гаргаж, тус Татварын хэлтсээс 2018 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгэн авч, 000150508 дугаарын гэрчилгээг олгосон болох нь бичгийн нотлох баримтуудаар тогтоогдсон /Хавтас хэргийн 100-109 дэх тал/.
30. Үүнээс дүгнэвэл “С” ХХК нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх үүргээ биелүүлээгүй, харьяалах татварын албанд бүртгүүлээгүй байсан нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийг зөрчжээ.
31. Иймд хуульд зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх үүрэг үүссэн этгээд энэ үүргээ биелүүлээгүй улмаар дахин “Э” ТӨҮГ-тай “Ган хоолой” нийлүүлэх 1,518,354,399.10 төгрөгийн үнийн дүн бүхий худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж, борлуулалтын орлого хүлээн авсан зөрчлийг гаргасан гэж тогтоосон ТУБ нарын дүгнэлт хуульд нийцсэн, Захиргааны ерөнхий хуулийн 24 дүгээр зүйлд зааснаар шийдвэр гаргах ажиллагаанд хамаарах бодит нөхцөл байдлыг зөв тогтоосон байна.
32. ОА-ийн ТУБ нар “С” ХХК-ийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль зөрчсөн дээрх зөрчилд Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 3-т “Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх үүрэг бүхий хүн, хуулийн этгээд харьяалах татварын албанд бүртгүүлж, гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн, эсхүл борлуулсан, эсхүл ажил гүйцэтгэсэн, эсхүл үйлчилгээ үзүүлсэн бол татварыг нөхөн төлүүлж, хүн, хуулийн этгээдийг нөхөн төлөх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэж зааснаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх үүрэг бүхий хүн, хуулийн этгээд харьяалах татварын албанд бүртгүүлж, гэрчилгээ авалгүйгээр борлуулалт хийсэн гэх үндэслэлээр нөхөн татвар ногдуулж, төлбөл зохих татварын 30 хувиар торгууль ногдуулсан нь хууль зөрчөөгүй.
33. Тодруулбал, 1,518,354,339.10 төгрөгийн зөрчилд 151,835,433.91 төгрөгийн нөхөн татвар ногдуулснаас “Д” ХХК-аас нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай худалдан авалт хийж, татварын албанд төлсөн 19,552,727.27 төгрөгийн татварыг хасч, үлдэгдэл 132,282,706.64 төгрөгийн 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний торгууль /нөхөн ногдуулалтын актаар 39,686,499.2 төгрөгийн торгууль ногдуулсны 1,684.21 төгрөг нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвартай холбоотой торгууль/ ногдуулсан нь Зөрчлийн тухай хуульд заасан торгуулийн хэмжээ хязгаарыг хэтрүүлээгүй байна.
34. “С” ХХК-ийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль тогтоомж зөрчсөн зөрчлийг 2021 онд буюу Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/ хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлснээс хойш илрүүлсэн учир тухайн зөрчилд шинээр мөрдөж байгаа энэ хуулийн 84 дүгээр зүйлд зааснаар нөхөн татвар, торгууль /40 хувь/, алданги ногдуулах нь татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар байна. Иймд Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө” гэж зааснаар 2008 он 05 дугаар сарын 20-ны өдөр батлагдсан Татварын ерөнхий хууль, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр батлагдсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн холбогдох заалтуудыг хэрэглэсэн нь татварын төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулаагүй, түүний гаргасан зөрчилд аль хөнгөн торгууль, алданги тооцох хуулийг сонгон хариуцлага хүлээлгэсэн нь хууль хэрэглээний хувьд алдаа гаргаагүй гэж үзлээ.  
35. Нэхэмжлэгч талаас “Зөрчлийн тухай хууль, Татварын ерөнхий хуулийн зүйл заалт, хуучин шинэ хуулийн алийг хэрэглэж байгааг, Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн ямар зүйл заалтыг удирдлага болгож байгаа зэргийг тодорхой бичээгүй нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1 дэх хэсэгт заасан “Захиргааны актын агуулга ойлгомжтой, тодорхой байна” гэснийг зөрчсөн” гэж тайлбарлаж маргасан.
36. ТУБ нараас хуулийн зүйл, заалтыг бүрэн бичээгүй, Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулга эсхүл хуучин хуулийн алийг хэрэглэж байгааг тодорхой бичээгүй зэрэг хэлбэрийн алдааг гаргасан хэдий ч “С” ХХК-ийн гаргасан зөрчлийг зөв тогтоосон, нөхөн татвар, торгууль, алдангийн хэмжээг зөв тогтоож, тухайн зөрчилд тохирсон төлбөрийг тооцоолж ногдуулсан нь захиргааны актын агуулга ойлгомжтой байх шаардлагыг хангасан, захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагаанд хамаарах бодит нөхцөл байдлыг зөв тогтоосон, шийдвэр гаргах ажиллагаанд оролцогчийг татан оролцуулсан, холбогдох нотлох баримт, мэдээллүүдийг бүрэн цуглуулсан байна. Тодруулбал, ТУБ нар нь захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагаандаа Захиргааны ерөнхий хуульд заасан шийдвэр гаргах ажиллагааны журмыг мөрдлөгө болгож ажиллажээ.
37. Захиргааны актын дээрх хэлбэрийн хувьд гаргасан алдаа нь дангаараа захиргааны актыг хүчингүй болгох үндэслэл болохгүй бөгөөд тухайн актын улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн нь тогтоогдвол захиргааны актыг хүчингүй болгох үндэслэл бий болно.
38. Нэхэмжлэгчээс “ТУБ нар тооцооллыг илт буруу бодож их хэмжээний үндэслэлгүй татвар ногдуулж байгаа нь Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсгийн 5.1.1 “зайлшгүй байх” 5.1.2-т “тодорхой байх” 5.1.3-т “шударга байх” зэрэг татварын зарчмыг зөрчсөн”, мөн нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс шүүх хуралдаанд ““Э” ТӨҮГ-тай байгуулсан гэрээний дүн болох 1,518,354,339.10 төгрөгөөс 10 хувиар нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг тооцсон нь буруу, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар уг дүнд шингэсэн байх ёстой” гэж тайлбарласан.
39. “С” ХХК нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд зааснаар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх үүргээ биелүүлж, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргаж, бүртгүүлэн гэрчилгээгээ хуульд заасан хугацаанд авсан байсан бол 1,518,354,339.10 төгрөгийн борлуулалтын орлого дээрээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвараа худалдан авагчаас нэмж авах эсхүл 1,518,354,339.10 төгрөгтөө багтаан худалдан авалтын үнэ, нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг салгаж тооцоолох хууль зүйн боломжтой байжээ.
40. Гэтэл хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй 1,518,354,339.10 төгрөгийн орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын суутган төлөгчөөр бүртгүүлж, уг татварыг суутган татварын албанд төлөх үүргээ биелүүлээгүй тухайн компанийн буруутай үйл ажиллагаа байгаа нь тогтоогдож байгаа тул санхүүгийн анхан шатны баримтаар хүлээн авсан борлуулалтын орлого болох 1,518,354,339.10 төгрөгийн зөрчилд нөхөн татвар ногдуулсаныг буруутгах үндэслэлгүй.
41. Мөн 1,518,354,339.10 төгрөгийн орлогод төлбөл зохих нөхөн татвар 151,835,433.91 төгрөгөөс нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлж, гэрчилгээ авснаас хойш “Д” ХХК-иас нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай худалдан авалт хийж, татварын албанд төлсөн 19,552,727.27 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хасч, төлбөл зохих 132,282,706.64 төгрөгийн төлбөл зохих татварт торгууль, алданги ногдуулсан нь зөв байна. Учир нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр хуульд заасан журмын дагуу бүртгүүлсэн, суутган төлөгч этгээдийн хувьд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийх эрх үүснэ.  
42. Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 3-т заасан зөрчлийг гаргасан нь тогтоогдвол татварыг нөхөн төлүүлэхээр хуульчилсан байх бөгөөд татвар төлөгч нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна: 7.1.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж зааснаар борлуулсан бараандаа татвар ногдуулах нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.1-т зааснаар “Татвар зайлшгүй байх” зарчимд нийцэх тул нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх үүргээ биелүүлээгүй, улмаар борлуулалтын орлогодоо нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж суутган төлөх үүргээ биелүүлээгүй зөрчилд нөхөн татвар ногдуулсан нь хууль зөрчсөн шийдвэр биш юм.  
43. Нэхэмжлэгчээс “алданги 20 хувиар ногдуулсан нь буруу.....” гэсэн үндэслэл хангагдах боломжгүй. Учир нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл, Татварын ерөнхий хууль /2008-05-20 өдрийн хуулийн 2015-12-04 өдрийн өөрчлөлт/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1 “Хуульд заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаандаа төлөөгүй татварт аданги тооцох бөгөөд уг алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувиас хэтрэхээргүй байна” гэж зааснаар “С” ХХК-ийн нөхөн төлүүлэх татварын хэмжээний 20 хувиас алдангийн хэмжээ хэтрээгүй байна.
44. Тодруулбал, Нөхөн ногдуулалтын актаар төлбөл зохих нөхөн татвар 151,835,433.91 төгрөгөөс “Д” ХХК-иас нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай худалдан авалт хийж, татварын албанд төлсөн 19,552,727.27 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хасч, төлбөл зохих 132,282,706.64 төгрөгийн нөхөн татварын 20 хувиас хэтрүүлэхгүйгээр алданги /актаар нийт 26,457,664.14 төгрөгийн алданги ногдуулсаны 1,122.81 төгрөг нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвартай холбоотой/ тооцсон нь хуульд заасан хэмжээ хязгаараас хэтрээгүй байна.
45. Иймд ТУБ нар нь хуульд заасан хэмжээ хязгаарт нийцүүлж алдангийн хэмжээг тооцсон, захиргааны байгууллага, албан тушаалтанд хуулиар олгосон хэмжээ хязгаарыг хэтрүүлсэн шийдвэр ТУБ нараас гараагүй тул татвар төлөгч талаас 5-10 хувиар тооцох боломжтой гэж маргах, шүүхээс захиргааны байгууллагын эрх хэмжээнд хөндлөнгөөс халдаж, 10 хувиар тооцох боломжтой гэж буруутгах үндэслэлгүй юм.
46. Харин захиргааны байгууллага хуульд заасан хэмжээ хязгаарыг хэтрүүлж буюу 20-оос дээш хувиар алданги тооцсон шийдвэр гаргасан нь тогтоогдвол шүүхээс хуульд заасан хэмжээ хязгаарыг хэтрүүлсэн гэж үзэж алдангийн хэмжээг багасгах үндэслэл бий болно.
47. Нэхэмжлэгчээс “Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 6.12 дах хэсэгт ТУБ Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19-д заасан зөрчлийг шалгахаар харьяалал тогтоосон байхад энэ үүргээ биелүүлэхгүй, шийтгэлийн хуудсаар биш нөхөн ногдуулалтын актаар торгож байгаа нь хуулийг ноцтой зөрчсөн, прокурорын хяналтаас гадуур бусдын эрх, ашиг сонирхолд хууль бусаар халдсан” гэж маргасан.
48. Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 42 дугаар зүйлийн 42.1-д “Татварын улсын байцаагч энэ хуулийн 16.2, 16.3, 36.1, 37.1, 41.1-д заасан үндэслэлээр нөхөн ногдуулалтын акт, эсхүл илтгэх хуудас үйлдэх бөгөөд нөхөн ногдуулалтын акт нь тэмдэглэх, тогтоох хэсгээс, илтгэх хуудас нь тэмдэглэх хэсгээс бүрдэнэ” гэж, 79 дүгээр зүйлийн 79.1-д “Татварын албанаас татвар хураах, хяналт тавих, татварын шалгалт хийхтэй холбогдсон бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ гаргасан шийдвэрийг мэдэгдэл, шаардах хуудас, битүүмжлэх акт, битүүмжлэлийн хуудас, нөхөн ногдуулалтын акт, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан акт, илтгэх хуудас, тэмдэглэл, татварын буцаан олголтын акт, нэхэмжлэх, урьдчилан нэхэмжлэх хуудас, мэдэгдэх хуудас, шаардлага, суутгалын хүсэлт, хуваарилалтын тооцооллын акт, зарлан дуудах хуудас, битүүмжлэх мэдэгдэх хуудас, зөвлөмж болон татварын албаны үйлдэх бусад баримт бичиг үйлдэн баталгаажуулна” гэж, 79.4.3-т “Татвар төлөгчид хууль тогтоомжийн дагуу татварыг нөхөн ногдуулж хариуцлага хүлээлгэх, алданги тооцоход нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэх бөгөөд түүнд хяналт шалгалт хийсэн холбогдох нэгжийн дарга болон ТУБ гарын үсэг зурж, зөрчлийн тухай тэмдэглэл, шийдвэрлэсэн үндэслэл, уг актыг үйлдсэн он, сар, өдөр, дугаарыг тусгах” гэж тус тус зааснаар ТУБ нь татварын хяналт шалгалт хийж, нөхөн татвар ногдуулах, торгууль, алданги тооцохдоо нөхөн ногдуулалтын акт бичихээр хуульчилжээ.
49. Тодруулбал, ТУБ нь татварын хяналт шалтгалт явуулж, зөрчил илэрсэн тохиолдолд нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулахдаа гаргах шийдвэр /захиргааны акт/ нь нөхөн ногдуулалтын акт хэлбэртэй байхаар Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-д заажээ.
50. ТУБ нарын хяналт шалгалт явуулах үйл ажиллагаа, гаргах шийдвэр /захиргааны акт/ нь Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн хүрээнд буюу тухайн хууль хүчин төгөлдөр болж мөрдөгдсөн өдрөөс хойш явагдаж байгаа тул нөхөн татвар ногдуулах, торгууль, алданги ногдуулахдаа нөхөн ногдуулалтын акт гаргах бөгөөд харин нөхөн ногдуулалтын актаар торгууль, алданги төлүүлэхдээ хуучин хууль буюу татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахгүй хууль буюу хуучин хуулийг сонгон хэрэглэсэн зөв байна. Иймд ТУБ нарыг зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулаагүй, шийтгэлийн хуудсаар арга хэмжээ аваагүй, уг шийдвэрээ прокурорт хянуулаагүй гэж буруутгах үндэслэлгүй. 
51. ТУБ нар нь “С” ХХК-ийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль тогтоомж зөрчсөн зөрчлийг зөв тогтоож, тухайн зөрчилд нөхөн ногдуулалтын актаар нөхөн татвар ногдуулах, торгууль, алданги тооцохдоо тооцооллын алдаа гаргаагүй, хуульд заасан хэмжээ хязгаарыг хэтрүүлээгүй байх бөгөөд тухайн захиргааны актын улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол хөндөгдөөгүй /зөрчил гаргасан нь тогтоогдсон, түүнд хуульд заасан хариуцлага ногдуулсан/ байх тул төлбөр тогтоосон захиргааны актын төлбөрийн хэмжээг багасагах нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэх нь зүйтэй байна.
52. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.6-д зааснаар “төлбөр тогоосон захиргааны актын төлбөрийн хэмжээг багасгах” шийдвэр нь тухайн захиргааны актаар төлбөрийн хэмжээг тогтоохдоо хуульд заасан хэмжээ хязгаарыг хэтрүүлсэн, тооцооллын хувьд алдаа гаргасан, зөрчлийн шинж байдалд хуульд заасан хэмжээ хязгаарыг зөв тохируулан хэрэглээгүй зэрэг алдааг гаргасан нь тогтоогдсон, түүний улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн болох нь тогтоогдсон тохиолдолд хэрэглэгдэх учиртай.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.14, 109 дүгээр зүйлийн 109.2-т тус тус заасныг удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 54 дүгээр зүйлийн 54.1.1 дэх заалтыг баримтлан “С” ХХК-ийн ОА-ийн ТУБ нарт холбогдуулан гаргасан  “ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын зарим хэсэг буюу 2 дахь хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж, уг шаардлагад холбогдох захиргааны хэргийг хэрэгсэхгүй болгосугай.

2. Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл, Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.1, 41 дүгээр зүйлийн 41.1, 41.2, 41.4,  42 дугаар зүйлийн 42.1, 79 дүгээр зүйлийн 79.1, 79.4.3, Зөрчлийн тухай хууль /2017-05-11/-ийн 11.19 дүгээр зүйлийн 3, Татварын ерөнхий хууль /2008-05-20 өдрийн хуулийн 2015-12-04 өдрийн өөрчлөлт/-ийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2, 6 дугаар зүйлийн 6.1, 7 дугаар зүйлийн 7.1.1 дэх заалтуудыг баримтлан “С” ХХК-ийн ОА-ийн ТУБ нарт холбогдуулан гаргасан “Төлбөр тогтоосон ТУБ-ийн 2021 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн НА-20210000026 тоот нөхөн ногдуулалтын актын төлбөрийн хэмжээг 15,388,576.28 төгрөг болгон бууруулж, алданги 10 хувиар тооцож, 1,538,857.62 төгрөг, нийтдээ 16,927,433.9 төгрөг болгож багасгуулах”-ыг хүссэн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

3. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 51 дүгээр зүйлийн 51.1-т тус тус зааснаар нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 70200 /далан мянга, хоёр зуун/ төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу нэхэмжлэгч, хариуцагч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

       ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                      П.УУГАНЦЭЦЭГ