МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Б.Мөнх-Эрдэнэ даргалж тус шүүхийн шүүх хуралдааны 5 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар

Нэхэмжлэгч: “Бад*******” ХХК,

Хариуцагч: Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нар,

Маргаан төрөл: “Бад*******” ХХК-ийн зөрчилд Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нарын 2021 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн НА-26210000147 тоот нөхөн ногдуулалтын акт оногдуулсан хуульд нийцсэн эсэх, татварын маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Э****, У.О*****, хариуцагч Ш.Э******, Д.Д*******, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Д******, Ц.Т*****, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Мөнхсайхан нар оролцов.

        ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1.“Бад*******” ХХК-иас Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нар холбогдуулан Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нарын 2021 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн НА-26210000147 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулах”-ыг хүссэн нэхэмжлэлийн шаардлага гаргажээ.

          2.Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нарын 2021 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн НА-26210000147 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар 575,863,217.34 төгрөгийн нөхөн татвар, 172,758,965.2 төгрөгийн торгууль, 115,172,643.47 төгрөгийн алданги, нийт 863,794,826.01 төгрөгийг төлүүлэхээр шийтгэл ногдуулжээ.

   3.Нэхэмжлэгчээс уг нөхөн ногдуулалтын актыг эс зөвшөөрч гомдол гаргасныг Нийслэлийн Татварын газрын дэргэдэх маргаан таслах зөвлөлийн 2022 оны 07 дугаар сарын 04-ний өдрийн 23 дугаар тогтоолоор хэвээр үлдээж шийдвэрлэжээ.

4.Нэхэмжлэгч “Бад*******” ХХК шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийн үндэслэлдээ:

1/Нөхөн ногдуулалтын актын тогтоох хэсгийн 1-3 дугаарт заасан 107,665.31 тн олборлосон нүүрсийг санхүүгийн тайланд тусгаагүй гэх үндэслэлээр тогтоох хэсгийн нэгт аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвар (цаашид “ААНОАТ” гэнэ) 138,551,251.48, Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (цаашид “НӨАТ” гэнэ) тогтоох хэсгийн хоёр 335,475,185.17 тогтоох хэсгийн гуравт Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 83,868,796.29 төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль алдангийн хамт ногдуулсан. 2017-2021 оныг хүртэлх олборлосон нүүрсний хэмжээг нягтлан бодох бүртгэл хөтлөхдөө борлуулсан хэмжээгээр бараа материалын орлогод авч бүртгэсэн бөгөөд зөрүүтэй гэх 107,665.31 тн нүүрсийг 2019 онд 6,520 TH, 2020 онд 10,391 TH, 2021 онд 41,298 тн, нийт 58,209 тн тус бүрийг тухайн тайлант жилүүдэд борлуулж санхүүгийн болон татварын тайландаа тусгаж холбогдох бух татварыг төлсөн нь баталгаажсан санхүү татварын тайлангууд, мөн 2018 онд 36,100.0 тн нүүрс нь шатсан нь Ашигт малтмал газрын тосны газрын нүүрс судалгааны хэлтэст ирүүлсэн уурхайн ашиглалтын үйл ажиллагааны баталгаажсан тайлангуудаар нотлогдож байна.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 онд батлагдсан/ 7 дугаар зүйлийн 7.1. “...тухайн татварын жилд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт олсон болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого, гадаад улсад олсон орлогод албан татвар ногдоно” гэж заасны дагуу тайлант онд орлого олсон буюу барааг бусдад шилжүүлсэн, борлуулсан тохиолдолд татварыг ногдуулах зохицуулалттай.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1.бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулсан, экспортод гаргасан, түүнчлэн борлуулсан бол тухай бурд татвар ногдуулахаар заасан байдаг бөгөөд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1. “борлуулалт” гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг;" гэж заасны дагуу бусдын өмчлөлд барааг шилжүүлснээр татвар ногдуулах үндэслэл бий болдог бөгөөд олборлосноор татвар ногдуулах үндэслэл болохгүй байна.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.1. “олборлож өөрийн хэрэгцээнд ашигласан, дотоодод худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан нүүрсний нөө ашигласны төлбөр борлуулалтын үнэлгээний 2.5 хувь;” буюу борлуулсан тохиолдолд татварыг ногдуулан тайлагнахаар хуульчилсан бөгөөд Манай компани 2017 онд олборлосон 107,665.31 тн нүүрснээс 2019-2021 онуудад 58,209 тн нүүрсийг борлуулсан, 2018 онд дээрх нүүрснээс 36,100 тн нүүрс нь ердийн овоолгын явцад шатсан, 700 тн нүүрс хэмжилтийн зөрүү үүссэн бөгөөд 12,700 тн нүүрс нь 2021 оны жилийн эцсийн байдлаар борлуулагдаагүй үлдэгдэлтэй байсан. Энэ нь ашигт малтмалын газрын баталгаажуулсан уурхайн үйл ажиллагааны тайлан болон 2021 оны аудитлагдсан санхүүгийн тайлангаар баталгаажуулсан байдаг. Уурхайн тайлан https://e-reporting eitimongolia.mn/ сайтад байршдаг бөгөөд энэ тайланд тухайн он тус бүрийн борлуулсан болон шатсан нүүрсний хэмжээг баталгаажуулсан мөн борлуулагдаагүй үлдэгдэл нүүрсийг тусгасан тайлангуудыг баталгаажуулсан болно. 2017 онд олборлоод 2019-2021 оны хугацаанд борлуулсан нүүрс болох 58,209 тн нүүрс нь экспортын борлуулалт бөгөөд үүнийг энэ нь гаалийн байгууллагын бүртгэлээр батлагддаг.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1 болон Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.1-т заасны дагуу 58,209 тн нүүрсийг дараагийн жилүүдэд борлуулалт хэрэгжсэн үед нь татвар ногдуулсан бөгөөд 36,100 тн нүүрс нь шатсан, үлдэгдэл нь хэмжилтийн зөрүү болон үлдэгдэлтэй болохыг холбогдох тайлангуудад тусгаж баталгаажуулсан. Гэтэл татварын улсын байцаагч нь бодит нөхцөл байдлыг ул үндэслэлтэй, иж бүрэн тодорхойлоогүй бөгөөд хуулийг буруу хэрэглэсэн шийдвэр гаргасан нь Захиргааны Ерөнхий хуулийн 4 дүгээр 4.2.5 “зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх;” гэсэн үндсэн зарчмыг зөрчсөн шийдвэр байх бөгөөд Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.3 “шударга байх зарчимд мөн нийцэхгүй татвар төлөгчийн эрх ашгийг илтэд дордуулсан захиргааны акт байх тул хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй болно.

2/Захиргааны актын тогтоох хэсгийн 5 дугаарт 2018 онд Татварын ерөнхий хуулийн /2008 онд батлагдсан/ 48 дугаар зүйлийн 48.1.2, 48.5, баримтлан жишиг үнийн ашиглан “Эр*******” ХХК-н нүүрсний гэрээний үнэ болох 1 тн 15.0 доллараар тооцон гэрээний үнийг зөрүүтэй гэж үзэж 962,677,520.45 төгрөгийн борлуулалтын орлого дутуу тайлагнасан зөрчилд 144,401,628.07 төгрөгийн нөхөн татвар, алдангийн торгуулийн хамт ногдуулсан үүнийг дараах үндэслэлээр хүлээн зөвшөөрөхгүй болно.

2.1/ Хуулийг алдаатай хэрэглэсэн нь:

Татварын Ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 1 дүгээр зүйл, 3 дугаар зүйл, 4 дүгээр зүйлд заасны дагуу Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгыг хэрэглэж татварын зөрчлийг хянан шийдвэрлэх шаардлагатай байсан. Зөвхөн татвар төлөгчийн эрх зүйн байдал дордсон тохиолдолд л хуулийг буцаан хэрэглэх зохицуулалтыг агуулсаар байтал өмнөх Татварын Ерөнхий хуулийг авч хэрэглэсэн нь захиргааны актын холбогдох хэсэгт хуулийг буруу хэрэглэсэн байна. Татварын ерөнхий хуулийн /2019 онд батлагдсан/ 36 дугаар зүйлийн 36.2-т заасан үндэслэлээр жишиг үнийг ашиглан татварын ногдлыг тодорхойлох бөгөөд манай компани нь 2018 онд буруу, дутуу  бүртгэл хөтөлсөн, нуун дарагдуулсан зөрчил огт үйлдээгүй тул жишиг үнийн хэрэглэх урьдчилсан нөхцөлийг хангаагүй байсан. Гэтэл татварын байцаагч нь хүчингүй болсон хуулийг ашиглан татварын төлөгчийн хууль ёсны эрх ашгийг ноцтойгоор зөрчсөн үйлдэл гаргасан болно.

2.2/Хууль хэрэглэх явцад процессын алдаа гаргасан нь:

Хэрвээ 2008 онд батлагдсан Татварын Ерөнхий хуулиар бодит бус үнэ ашигласан гэж үзвэл жишиг үнийг тогтоохдоо хэд хэдэн татвар төлөгчтэй харилцуулах шаардлагатай байсан. Татварын Ерөнхий Хуулийн /2006 батлагдсан/ 48 дугаар зүйлийн 48.5. "Татвар төлөгчтэй ойролцоо хүчин чадал, нөхцөл бүхий адилтгах үйл ажиллагааг тухайн орон нутагт эрхэлж буй татвар төлөгч байгаа бол түүний, байхгүй бол ойролцоо орон нутагт орших хэд хэдэн татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, орлого, зарлагын буюу бусад бодит тооцоонд үндэслэн татварын ногдол тодорхойлохыг "жишиг үнийн арга" гэнэ.” гэж заасны бөгөөд хэд хэдэн татварын төлөгчийн орлого зардлын тооцоонд үндэслэнэ гэж заасны дагуу 2 буюу түүнээс дээш татвар төлөгчийн орлого, зарлагатай харьцуулах шаардлагатай. Гэтэл татварын улсын байцаагч нь “Эр*******" ХХК гэх ганц компанийн гэрээний мэдээлэлтэй харьцуулж нөхөн татвар ногдуулсан нь хуулийг хэрэглэх явцад процессын алдаа гаргаж илтэд нэг талыг барьж шийдвэрлэсэн байна.

Дээрх 2 үндэслэлийн дагуу Татвар ерөнхий хуулийн /2019 онд батлагдсан/ 36 дугаар зүйлийн 36.2-т заасан жишиг үнийн ашиглах хуулиар тогтоосон нөхцөлийг хангахгүй байгаа тул манай байгууллагын гэрээний үнийг бодит бус үнэ хэрэглэсэн гэж үзэх үндэслэлгүй бөгөөд хэрэв бодит үнэ хэрэглэсэн гэж үзвэл Сангийн сайдын 2019 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдрийн №294 дугаар тогтоол “Татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлох журам”-н дагуу жишиг үнийг тогтоон татварыг ногдуулах эрх зүйн зохицуулалттай байсан. Манай байгууллага нь гэрээний үнийг бууруулж татвар ногдуулах ямар ч зорилгогүй байсан бөгөөд тухайн зах зээлд тогтсон үнийн дагуу харилцан хамааралгүй этгээдэд борлуулж байсан бөгөөд энэ гэрээ нь гэрээний чөлөөт байдлын хүрээнд хийгдсэн болно.

3/HA-26210000147 тоот актын тогтоох хэсгийн 4 дүгээрт заасан 2017онд 107,665.31 тн буюу 107,665,310.0 төгрөгийн олборлосон нүүрсийг Агаарын бохирдлын төлбөрийн тайланд тусгаагүй зөрчилд 161,497,965.0 төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль болон алданги ногдуулсан. 2017 онд олборлосон нүүрснээс 107,665.31 төгрөгийн Агаарын бохирдлын төлбөрийг 2020 оны тайланд 10,390 тн болон 2021 онд 41,298 тн тус бүрийг тухайн онуудад олборлосон нүүрснээс нэмж тайлагнасан байгаа бөгөөд холбогдох төлбөрийг төлсөн болно.

4/HA-26210000147 тоот нөхөн ногдуулалтын актын тэмдэглэх хэсэгт Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн тухайлсан зүйлийг тодорхой заагаагүй мөн тогтоох хэсэгт 2019 оны 03 сарын 22-ний өдрөөр хүчингүй болсон Татварын Ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-т Захиргааны ерөнхий хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1-т зүйлд нийцэхгүй байна” гэжээ.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ж.Э**** шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Нэхэмжлэгч талаас 2 зүйлд холбогдуулан нэхэмжлэл гаргасан. Нэгдүгээрт: 2017 онд олборлосон болон борлуулсан нүүрсний зөрүү болох 107,000 тонн нүүрсэд Татварын тухай хуульд заасны дагуу 4 төрлийн татвар ногдуулсан. Хоёрдугаарт: Бодит бус үнээр борлуулсан гэж үзэж жишиг үнийн аргаар татвар нөхөн ногдуулсантай холбогдуулан нэхэмжлэл гаргасан. “Бад*******” ХХК нь 2017 онд 107,000 тонн нүүрсийг олборлосон, энэ нь тайлангаар баталгааждаг. Нэхэмжлэгч компанийн зүгээс тухайн олборлосон нүүрснээс 36,000 тонн нүүрс нь 2018 онд шатсан, энэ талаарх тайланг Ашигт малтмал, газрын тосны газарт хүргүүлсэн. Үлдэгдэл нүүрснээс 2019, 2020, 2021 онуудад гаалиар мэдүүлж, борлуулсан. Нэхэмжлэгч компани нь борлуулах үедээ буюу Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 8.1-д борлуулах үедээ татвараа төлөх тухай заасан байдаг. Ашигт малтмалын нөөц ашигласны татварыг мөн борлуулах үедээ төлөх тухай заасан байдаг. Гэтэл “Бад*******” ХХК нь 2017 онд 107,000 тонн нүүрсийг борлуулаагүй байхад борлуулсан гэж үзэж албан татвар ногдуулсан нь үндэслэлгүй юм. Хавтаст хэрэгт уулын ажлын нэгтгэлийн тайланг хавсаргасан, тус тайлангаар 2018 онд 36,000 тонн нүүрсийг шатаагаад үлдэгдэл 2019, 2020, 2021 онуудад 51,000 тонн нүүрсийг борлуулж, үлдэгдэл 12,700 тонн нүүрс нь борлуулагдах боломжгүй буюу хаягдал нүүрстэй байгаа юм. Тухайн хаягдал 12,700 тонн нүүрс нь 2021 оны санхүүгийн тайланд тусгагдсан. Нэхэмжлэгч талаас орлого олсон буюу орлого бий болсон үед аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар, нэмэгдсэн өртгийн албан татваруудыг ногдуулах хуульд заасан зохицуулалттай. Тийм учраас нэхэмжлэгч талаас 2021 онд борлуулаагүй байсан нүүрсэд акт тогтоосон татварын байцаагчийн акт хууль бус гэж үзэж байгаа юм. Татварын байцаагчаас 3 үндэслэлээр нэхэмжлэгч компанид акт тавьсан байдаг. Нэгдүгээр үндэслэл нь сум дундын эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх тасгийн мөрдөгч, ахлах дэслэгч н.Ган*****ын 2020 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн уурхайд хийсэн тэмдэглэлийг үндэслэсэн. Тухайн тэмдэглэлд тухайн үед газрын үзлэг хийсэн, үзлэг хийхдээ хэмжих боломжгүй учраас “Же********” ХХК-ийн 2019 оны 09 дүгээр сарын 14-ний өдрийн маркшейдерийн тайлангаар хэмжилтийг авсан. Тухайн тайланд 2019 оны 09 дүгээр сарын 14-ний өдрөөс хойш “Бад*******” ХХК-ийн үйл ажиллагаа зогссон байсан, тухайн хэмжилтийн тайлан нь 2019 оны 12 дугаар сарын хэмжилтийн тайлантай таардаг. Тухайн 2019 оны 09 дүгээр сарын 14-ний өдрийн тайлангаар 64,000 тонн нүүрс байсан гэдэг маркшейдерийн хэмжилт авсан тайлан байдаг. Татварын байцаагчийн хоёр дахь үндэслэл нь Мөрдөн байцаах албаны залилах гэмт хэргийг мөрдөн шалгах тасгийн ахлах мөрдөгч, цагдаагийн хурандаа н.На******ын 2021 оны 09 дүгээр сарын 04-ний өдрийн газрын үзлэг хийж бэхжүүлснийг үндэслэсэн. Энэ хугацааг харахад “Бад*******” ХХК нь 2021 оны 08 дугаар сарын 17-ны өдөр үлдэгдэл нүүрсээ гаалиар мэдүүлж, борлуулсан буюу үлдэгдэл 12,700 тонн хаягдал нүүрс байсан. Нэхэмжлэгч компанийг нүүрсээ борлуулж дууссаны дараа газрын үзлэг хийсэн, энэ үзлэгийн тэмдэглэлээс харахад “Бад*******” ХХК-ийн нүүрс хэдий хэмжээтэй байсан, хаана байсан талаарх тодорхой мэдээлэл байхгүй, тухайн залилангийн гэмт хэрэгтэй холбоотойгоор нүүрс олборлосон, овоолсон эсэхэд анхаарал хандуулж хяналт шалгалт хийсэн гэж үзэж байгаа юм. “Бад*******” ХХК-ийн талбайд нүүрс байсан эсэх талаар тодорхой үзлэгийн тэмдэглэл байдаггүй. Гуравдахь үндэслэл нь Сүхбаатар аймгийн цагдаагийн газрын мөрдөн байцаах тасгийн мөрдөгч, дэслэгч Э.Бат***** 2021 оны 09 дүгээр сарын 25-ны өдөр хэргийн газрын үзлэг хийхдээ гаалийн талбайд үзлэг хийсэн, “Бад*******” ХХК-ийн гаалийн талбайд тухайн үзлэг хийх үеэр нүүрс байгаагүй буюу борлуулж дууссан байсан. Нэхэмжлэгчийн зүгээс 2017 онд борлуулсан нүүрсэд акт тавихдаа 2020 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хэмжилт хийгээгүй маркшейдерийн тайланг үндэслэсэн үзлэг, 2021 оны 09 дүгээр сарын 04-ний өдөр, мөн 2021 оны 09 дүгээр сарын 25-ны өдрийн үзлэгийг үндэслэж буюу нүүрсээ борлуулсны дараа хийсэн үзлэгүүдийг үндэслэж 2017 онд борлуулсан гэж акт тавьсныг хууль бус гэж үзэж байгаа юм. Хоёрдугаарт: Татварын байцаагч нарын зүгээс үнийн зөрүү буюу 2018 оны борлуулалтын орлогыг бодит бус хэрэглэсэн гэж үздэг, ямар үндэслэлээр ингэж үзсэн нь ойлгомжгүй. Татварын байцаагч акт ногдуулахдаа 2020 оны 11 дүгээр сарын 06-ны өдрөөс эхлэн 2021 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр тасалбар болгож дууссан акт байдаг буюу хянал шалгалт нь 2020 оноос эхэлж 2021 онд дууссан. Гэтэл 2018 оны борлуулалтын орлогод бодит бус үнэ ашигласан гэж хяналт шалгалт хийхдээ 2019 онд батлагдсан хууль буюу Татварын ерөнхий хуулийн жишиг үнэ тогтоох аргачлалыг огт хэрэглэхгүйгээр хуучин хуулийг ашигласан. Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд “...хэрвээ хяналт шалгалт нь хуучин хуулийн хүчин төгөлдөр хэрэгжиж байх хугацаанд эхлээгүй бол бусад тохиолдолд шинэ хуулийг хэрэглэж хяналт шалгалтын ажиллагааг явуулна...” гэж заасан байдаг. Зөвхөн хуучин хуулиар татварын төлөгчийн эрх зүйн байдал дээрдэж байгаа тохиолдолд хуучин хуулийг авч хэрэглэх талаар зохицуулсныг татварын байцаагч нар бүгд мэдэж байгаа боловч Баянгол дүүргийн татварын байцаагч нар хуучин хуулийг авч хэрэглэсэн. Ганцхан “Эр*******” ХХК-ийн үнийг харьцуулж акт тавьсан нь захиргааны акт шударга байх үндэслэлд нийцэхгүй гэж үзэж байна. Нэхэмжлэгчийн зүгээс 2019 оны шинэчилсэн Татварын ерөнхий хуулийн 36 дугаар зүйлд заасан татварын ногдлыг тодорхойлох боломжгүй гэсэн зүйл заалтыг хэрэглэх ёстой байсан гэж үзэж байгаа юм.Татварын байцаагч нар шинэ хуулийг ашиглах ёстой байсан. Шинэ хуульд хууль тогтоогч нар дараах нөхцөл бий болсон тохиолдолд татварын төлөгчийн эрхэд халдахаар татварын байцаагч нарт үүрэг болгосон. Үүнд 5 үндсэн нөхцөлийг заасан байдаг. Нэгдүгээрт: Татварын тайлан бүртгэл хөтлөөгүй бол гэж заасан. Нэхэмжлэгчийг 2018 оны нөхцөл байдалд татварын тайлан хөтлөөгүй гэж татварын байцаагч нар огт дурдаагүй, дээрх нөхцөл байдлыг илрүүлсэн нөхцөл байдлын талаар огт дурдагдаагүй. Хоёрдугаарт: Татварын тайлангаа дутуу буюу буруу хөтөлсөн бол жишиг үнийн аргаар тодорхойлохоор заасан. Мөн татварын тайланг дутуу буюу буруу хөтөлснийг тодруулсан зүйл байхгүй. Татварын ерөнхий хуулийн 36 дугаар зүйлийн 36.2-т заасан үндсэн 5 шаардлагаас “Бад*******” ХХК-ийн 2018 оны татварын тайлангийн асуудалд эдгээр үндэслэлүүдээс авч хэрэглэх ямар ч урьдчилсан нөхцөл байхгүй. Урьдчилсан нөхцөл хангагдаагүй байхад нэхэмжлэгчид жишиг үнийн аргыг хэрэглэсэн нь хууль бус байна гэж үзэж байна. Жишиг үнийн аргыг хэрэглэх нь татварын байгууллагад дур зоргоор байх боломжтой заалтын нэг хэлбэр юм. Татварын байгууллагын дур зоргыг хязгаарлах зорилгоор 2019 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдөр “Татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлох” журмыг баталсан. Тус журмын 3 дугаар зүйлд татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлохдоо олон ажиллагааг хийх ёстой. Харьцуулагдах талуудыг нь олж, бодит үнэд нийцэж байгаа эсэх, үйл ажиллагааны онцлог, эдийн засгийн нөхцөл байдал, “Бад*******” ХХК-ийн хажууд байрлах уурхай эсэх, хаанаас нүүрсээ зөөж байгаа эсэх, тээврийн нөхцөл гэх зэрэг бүх  талын нөхцөлүүдийг тогтоож харьцуулах ёстой байсан. Мөн хэд хэдэн аж ахуйн нэгжийг тогтоосны үндсэнд тэдгээрийн дунджийг авч хэрэглэсэн бол жишиг үнийг зөв хэрэглэсэн гэж үзэхээр байсан. Гэтэл татварын байцаагч нар хуучин хуулийг ашиглаж, “Эр*******” ХХК-ийг олж, тухайн ганцхан компанитай харьцуулж гэрээний үнэ буруу гэж тогтоосон нь үндэслэлгүй юм. Татварын хуулийн дагаж шинээр гарсан дүрэм, журмыг мөрдөөгүй, шинэ хуулийг ч ашиглалгүйгээр шууд акт ногдуулсан нь буруу гэж үзэж байгаа учраас нэхэмжлэгчийн зүгээс 900 сая төгрөгийн орлого дутуу түүнд ногдох алданги, торгуулийг төлөх боломжгүй, энэ бол хууль бус акт гэж үзэж байна” гэв.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч У.О***** шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Тухайн 107,000 тонн нүүрс нь 2017 онд 219,000 тонн нүүрс олборлосноос 111,000 тонн нүүрсийг борлуулсан, үлдсэн 117,000 тонн нүүрс байсныг татварын байцаагч 2021 оны 11 дүгээр сард шалгалт хийхдээ тухайн үлдэгдэл нүүрсэнд акт тавьсан. Нүүрс олборлосноос хойш акт тавих хүртэл 4 жилийн хугацаа өнгөрсөн ба татварын байцаагч энэ хоорондох үйл ажиллагааг огт тооцоолж үзээгүй. Тухайн 107,000 тонн нүүрснээс 2019 онд 6,000 тонн, 2020 онд 10,391 тонн, 2021 онд 41,000 тонн нийтдээ 58,000 тонн нүүрсийг татварын байцаагчийг хяналт шалгалт хийхээс өмнө гаалиар гаргаж, тухайн 58,000 тонн нүүрсэнд холбогдох бүх татвараа төлсөн санхүүгийн тайлангаа татварын албанд өгч баталгаажуулсан. Мөн Ашигт малтмал, газрын тосны газарт өгсөн ашигт малтмалын тайлан нь баталгаажсан. Эдгээр 2 төрийн байгууллагуудаар баталгаажуулсан. Дээрх нотлох баримтуудыг татварын маргаан таслах зөвлөлд гаргаж өгсөн боловч эдгээр нотлох баримтуудыг хяналгүйгээр шийдвэрээ гаргасан байсан, албан ёсны тамга тэмдэгтэй албан бичиг, нотлох баримт байсаар байхад нэхэмжлэгчийн эсрэг шийдвэр гаргасанд гайхаж байна. Тухайн 107,000 тонн нүүрснээс 36,100 тонн нүүрс нь шатсан гэдэг нь Ашигт малтмал, газрын тосны газарт өгсөн 2018 оны тайланд тусгагдсан, үүнийг Ашигт малтмал, газрын тосны газраас шалгаж баталжуулсан байдаг. Дараагийн асуудал бол татварын байцаагч нараас цагдаагийн байгууллагын 3 албан бичгийг нотолгоо гэж тайлбарладаг. Тухайн үед цагдаагийн байгууллагаас татварын асуудлаар огт шалгалт хийгээгүй, “Бад*******” ХХК-тай хамтран ажиллаж байсан буюу нүүрсийг нь ухаж өгдөг байсан компанитай зарга үүсэж цагдаагийн байгууллагад очсон байдаг. Тухайн мөрөөр шалгалт хийсэн огт хамааралгүй цагдаагийн байгууллагын албан бичгийг татварын байцаагч нар нотлох баримт гэж үзэж байгаа юм. Дараагийн асуудал нь 2021 оны 09 дүгээр сарын 04-ний өдөр цагдаагийн албан хаагч н.На***** шалгалт хийсэн гэдэг. н.На******* нь тухайн нүүрс байгаа эсэхийг огтхон ч шалгаж үзээгүй, тухайн 2 байгууллагын эд хөрөнгийн маргаантай холбоотойгоор хийсэн цагдаагийн үзлэгийг нотлох баримт болгосон. Мөн цагдаагийн байгууллагын үзлэг хийсэн тэмдэглэл нотлох баримт болохгүй, албан ёсны төрийн байгууллагуудаар баталгаажсан нотлох баримт л нотлох баримт болно гэж үзэж байна. Эдгээр 3 нотлох баримт нь цагдаагийн байгууллагын хоорондын үйл ажиллагааны бичгийг үндэслэж “Бад*******” ХХК-ийн талбайд нүүрс нь байсан гэж татварын байцаагч нар зүтгээд байна. Тухайн нүүрс нь байгаагүй гэдэг нь 2021 оны 08 дугаар сарын 19-ний өдөр нэхэмжлэгч компани бүх нүүрсээ гаалиар гаргасан байхад татварын байцаагч нар 2021 оны 12 дугаар сард шалгалт хийхэд огт нүүрс байгаагүй” гэв.

5.Хариуцагч нар шүүхэд гаргасан татгалзалын үндэслэл тайлбарлахдаа:

1/Нөхөн ногдуулалтын актын тогтоох хэсгийн 1-4 дугаарт заасан 107,665.31 тн олборлосон нүүрсийг санхүүгийн тайланд тусгаагүй гэх үндэслэлээр тогтоох хэсгийн нэгт Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар 138,551,251.48, тогтоох хэсгийн хоёрт Нэмэгдсэн албан татвар 335,475,185.17 тогтоох хэсгийн гуравт Агаарын бохирдлын татвар 161,497,965.00, тогтоох хэсгийн дөрөвт АМНАТ 83,868,796.29 төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль алдангийн хамт ногдуулсан. 2017-2021 оныг хүртэлх олборлосон нүүрсний хэмжээг нягтлан бодох бүртгэл хөтлөхдөө борлуулсан хэмжээгээр бараа материалын орлогод авч бүртгэсэн бөгөөд зөрүүтэй гэх 107,665.31 тн нүүрсийг 2019 онд 6,520 TH 2020 ОНД 10,391 TH 2021 онд 41,298 тн нийт 58,209 тн тус бүрийг тухайн тайлант жилүүдэд борлуулж санхүүгийн болон татварын тайландаа тусгаж холбогдох бүх татварыг төлсөн нь баталгаажсан санхүү татварын тайлангууд, мөн 2018 онд 36,100.0 тн нүүрс нь шатсан нь Ашигт малтмал газрын тосны газрын Нүүрс судалгааны хэлтэст ирүүлсэн уурхайн ашиглалтын үйл ажиллагааны баталгаажсан тайлангуудаар нотлогдож байна. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2006 онд батлагдсан/ хуулийн 7.1. “Энэ хуулийн 5.3-д заасан албан татвар төлөгчийн тухайн татварын жилд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт олсон болон Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого, гадаад улсад олсон орлогод албан татвар ногдоно.” гэж заасны дагуу тайланд онд орлого олсон буюу барааг бусдад шилжүүлсэн тохиолдолд татварыг ногдуулна зохицуулалттай.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 8.1.1.бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулсан, экспортод гаргасан, түүнчлэн борлуулсан бол тухай бүрд татвар ногдуулахаар заасан байдаг бөгөөд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай  хуулийн 4.1.1."борлуулалт" гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг;-т зааснаар бусдын өмчлөлд барааг шилжүүлснээр татвар ногдуулах үндэслэл бий болдог бөгөөд олборлосноор татвар ногдуулах үндэслэл болохгүй байна. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.1. "олборлож өөрийн хэрэгцээнд ашигласан, дотоодод худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан нүүрсний нөөц ашигласны төлбөр борлуулалтын үнэлгээний 25 хуульчилсан бөгөөд Манай компани 2017 онд олборлосон 107,665.31 хувь” буюу борлуулсан тохиолдолд татварыг ногдуулан тайлагнахаар нүүрсийг 2018-2021 онуудад 58,209 тн нүүрсийг борлуулсан, 36,100 тн нүүрс нь ердийн овоолгын явцад шатсан, 700 тн нүүрс хэмжилтийн зөрүү үүссэн бөгөөд 12,700 тн нүүрс нь борлуулагдаагүй үлдэгдэлтэй байсан. Энэ нь ашигт малтмалын газрын баталгаажуулсан уурхайн үйл ажиллагааны тайлан болон 2021 оны аудитлагдсан санхүүгийн тайлангаар баталгаажуулсан байдаг. Энэ тухай ашигт малтмалын газарт хүргүүлсэн бөгөөд баталгаажуулсан тайлан үуүуүу.доу.тп сайтад байршуулсан болно. Энэ тайланд тухайн он тус бүрийн борлуулсан болон шатсан нүүрсний хэмжээг баталгаажуулсан мөн борлуулагдаагүй үлдэгдэл нүүрсийг тусгасан тайлангуудыг баталгаажуулсан болно.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 7.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 8.1.1 болон АМНАТ 47.3.1-т заасны дагуу 58,209 тн нүүрсийг дараагийн жилүүдэд борлуулалт хэрэгжсэн үед нь татвар ногдуулсан бөгөөд 36,100 тн нүүрс нь шатсан, үлдэгдэл нь хэмжилтийн зөрүү болон үлдэгдэлтэй болохыг холбогдох тайлангуудад тусгаж баталгаажуулсан. Гэтэл татварын улсын байцаагч нь бодит нөхцөл байдлыг ул үндэслэлтэй, иж бүрэн тодорхойлоогүй бөгөөд хуулийг буруу хэрэглэсэн шийдвэр гаргасан нь Захиргааны ерөнхий хуулийн  4 дүгээр зүйлийн 4.2.5 “зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх” гэсэн үндсэн зарчмыг зөрчсөн шийдвэр байх бөгөөд Татварын ерөнхий хуулийн 5 1 3 “шударга байх зарчимд мөн нийцэхгүй татвар төлөгчийн эрх ашгийг илтэд дордуулсан захиргааны акт байх тул хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй болно гэжээ.

2/Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж, 26201103302 тоот томилолтоор 2017-2019 оныг дуусталх хугацааны татварын хяналт шалгалтыг хийж гүйцэтгэсэн.

а.2020 он, 2021 онуудад хамаарах татварын хяналт шалгалт хийгдээгүй, албан томилолтод хамаарах 2017-2019 онуудыг дуусталх хугацаанд татварын хяналт шалгалт хийсэн. Тус компани нь Сүхбаатар аймаг Эрдэнэцагаан сумын Сайн хөөвөр нэртэй газарт 755.55 гектор талбай бүхий ашигт малтмалын ашиглалтын MY-016679 дугаартай тусгай зөвшөөрөлтэй нүүрс олборлолтын үйл ажиллагаа эрхэлдэг. Ашигт малтмал газрын тосны газрын нүүрс судалгааны хэлтэст Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутагт орших Сайн хөөвөр “Нүүрсний ил уурхайн ашиглалтын үйл ажиллагааны тайлан"-д 2017 онд 219.0 мян.тн нүүрс олборлосноос 111.15 мян.тн, 2018 онд 199.9 мян.тн нүүрс олборлосноос 193.5 мян.тн, 2019 онд 31.96 мян.тн нүүрс олборлосноос 38.4 мян.тн нүүрс борлуулсан талаар тайлагнасан байсан. Энэ талаар “Нүүрсний уурхайн ашиглалтын үйл ажиллагааны тайлан"-г хийсэн “Же********” ХХК-ийн захирал А.Юндэнбаттай 2 удаагийн ярилцлага хийхэд тус компанийн өөрсдийн өгсөн мэдээллээр тайланг үнэн зөв хийсэн талаар ярилцлага хийсэн.

Тус компани Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайланд 2017 онд 3,526,415,612.84 төгрөгийн үндсэн үйл ажиллагааны  борлуулалтын орлого, 64,036,285.09 төгрөгийн алдагдалтай, 2018 онд 6,263,949,337.45 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 5,996,171,816.88 төгрөгийн хасагдах зардал, 267,777,520.57 төгрөгийн татвар ногдуулах орлоготой, 2019 онд 1,660,036,161.95 төгрөгийн борлуулалтын орлого, 1,992,606,570.43 төгрөгийн хасагдах зардалтай, 332,570,408.48 төгрөгийн алдагдалтай тайлан ирүүлсэн байна. 2017-2019 онуудад нийт 450,860.00 тн нүүрс олборлосноос 343,194.70 тн нүүрсийг Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс  руу экспортолсон байна. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварт 2017-2019 онуудад нийт 30,000,000.00 төгрөгийн татвар төлсөн байна. Санхүүгийн тайлангийн бараа материалын бүртгэлд огт тусгаагүй.

б.Татварын Ерөнхий газрын Том Татвар төлөгчийн газрын Эрдэс баялгийн хэлтэст албан тоот хүргүүлж, тус компанийн татварын хяналт шалгалтын ажилд зориулж “Техник туслалцааны зөвлөмж” авч ажилласан. Үүний дагуу 2017 оны олборлосон нүүрсний зөрүүтэй (дутуу төлсөн) тайлагнасан байдлыг хянах шаардлагатай талаар, мөн олборлосон түүхий нүүрсэнд Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.-д "Олборлосон түүхий нүүрс, үйлдвэрлэсэн болон импортолсон органик уусгагч, АТБӨЯХ, агаарын бохирдлын томоохон суурин эх үүсвэрээс агаарт гаргах хаягдалд агаарын бохирдлын төлбөр ногдуулна" болон 9 дүгээр зүйлийн 9.1.-д “Төлбөр төлөгч нь тухайн улиралд олборлосон түүхий нүүрсэнд ногдох төлбөрийг харьяалах татварын албанд төлнө” гэж тус тус заасан. Мөн Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47-р зүйлийн 47.1.-д "Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь уурхайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан, эсхүл худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүх төрлийн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг улсын болон орон нутгийн төсөвт төлнө" гэж заасны дагуу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулна гэж заасны дагуу шалгах шаардлагатай гэж зөвлөмжийн дагуу, мөн Татварын ерөнхий газар-Татварын Хяналт шалгалт Аргазүйн Газраас ирүүлсэн чиглэлийн дагуу Татварын ерөнхий хуулийн 48 дугаар зүйл. “Татварын ногдлыг шууд бус аргаар тодорхойлох” 48.1.2. “жишиг үнийн арга”, 48.5. Татвар төлөгчтэй ойролцоо хүчин чадал, нөхцөл бүхий адилтгах үйл ажиллагааг тухайн орон нутагт эрхэлж буй татвар төлөгч байгаа бол түүний, байхгүй бол ойролцоо орон нутагт орших хэд хэдэн татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, орлого, зарлагын буюу бусад бодит тооцоонд үндэслэн татварын ногдол тодорхойлохыг “жишиг үнийн арга"-аар тооцохоор Сүхбаатар аймгийн Татварын хэлтэст хандахад “Та г***” ХК /дотоодод/, “Эр*******” ХХК /экспорт/, “А и*****” ХХК /экспорт/-н мэдээллийг ирүүлсэн, мөн Эрчим Хүчний зохицуулах хороонд албан бичгээр хандахад тус компанийн нүүрсний үнийг хянаагүй харин “Та г***” ХК-н 1тн нүүрсийг 22,850 төгрөг /Цэвэр 20,772 төгрөг/ байхаар Эрчим хүчний зохицуулах хорооны тогтоол “Нүүрсний үнийн тооцоог хянах тухай" тогтоол гарсныг жишиг үнэ болгон хэрэглэсэн. Мөн ярилцлагын тэмдэглэлээр тайланд тусгаагүй, нүүрс байсан нь үнэн гэдгийг ярилцлагын тэмдэглэлээр нотолсон.

в.Татварын ерөнхий хуулийн 71 дүгээр зүйл. Бусад байгууллагын үүрэг үйл ажиллагаанд туслалцаа үзүүлж, шаардлагатай мэдээллээр 71.6. Цагдаагийн байгууллага, 71.9.3. Татварын хяналт шалгалтын шалгах хэлтсээс тус компанитай холбоотой санхүү, татварын шалгалтын мэдээлэл баримт материал ирүүлэх талаар албан бичиг хангаж, татварын албатай хамтран ажиллах гэж заасны Цагдаагийн Ерөнхий газрын Мөрдөн байцаах алба Залилах гэмт хэрэг мөрдөн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын Сайн хөөвөр нэртэй уурхайд ирүүлсэн. Үүний дагуу харилцан мэдээлэл солилцож, тус компанийн ажлын байранд очиж зураг авалт хийснийг ирүүлсэн бөгөөд хяналт шалгалтын ажилд ашиглаж, тооцооллыг баримтжуулав. Энэ зурагт уурхайн олборлолт, овоолгын талбайд 2020 оны 09 сарын байдлаар нүүрсний үлдэгдэл байгаа эсэх талаар цагдаагийн байгууллагаас үлдэгдэл байхгүй талаар мэдээлэл өгсөн.  2018 онд 36,100.0 тн нүүрс нь шатсан нь Ашигт малтмал газрын тосны газрын Нүүрс судалгааны хэлтэст ирүүлсэн уурхайн ашиглалтын үйл ажиллагааны баталгаажсан тайлангуудаар нотлогдож байна гэж гомдол гаргасан боловч нүүрс шатсан эсэх талаар удаа дараа “Бад*******” ХХК-ийн захирал Г Ха****, нягтлан бодогч Д.О****** нартай ярилцлагын тэмдэглэл хийж, тодруулахад мэдэхгүй, нотлох баримт байхгүй талаар ярилцлагын тэмдэглэлээр нотлогдож байна.

г.Уулын ажлын тайлангийн олборлосон нүүрсийг санхүүгийн тайланд бараа материалын тайланд бэлэн бүтээгдэхүүний орлогоор бүртгээгүй, борлуулсан нүүрсийг олборлосон бэлэн бүтээгдэхүүнээр бүртгэж тайлагнасан нь манай нягтлан бодогчийн буруутай үйлдэл боловч бүртгээгүй нүүрсийг хувь хүнд борлуулсан гэж үзсэн нь хэт өрөөсгөл талыг баримталсан байна. Бид 2017-2019 хувь иргэдэд нүүрс борлуулаагүй бөгөөд олборлосон бүх нүүрсээ овоолгын талбайд овоолж борлуулсан хэсгийг бүртгэлд тусгасан үлдэгдэл овоолго хэвээр байгаа тул улсад хохирол учруулаагүй болно. Татварын байцаагч манай байгууллагын олборлосон нүүрсний үлдэгдэл нүүрсийг хэмжиж үзээгүйгээс шууд борлуулсан гэж үзсэн нь татвар төлөгчийн язгуур эрх ашгийг хөндсөн, татварын тэгш шударга зарчмыг алдагдуулж байна. Иймд бид өөрийн нүүрсний овоолгын мэргэжлийн байгууллагаар хэмжүүлж 2020, 2021 онд Ашигт малтмал газрын тосны газарт өгсөн олборлосон нүүрсийг борлуулсан тайлантай тулган шалгуулах хүсэлтэй байна.

Татварын ерөнхий газар-Том Татвар төлөгчийн Газрын-Эрдэс баялгийн хэлтэст албан тоот хүргүүлж, тус компанийн ТХШ-ын ажилд зориулж “Техник туслалцааны зөвлөмж” авч ажилласан. Үүний дагуу 2017 оны олборлосон нүүрсний зөрүүтэй (дутуу төлсөн) тайлагнасан байдлыг хянах шаардлагатай талаар, мөн олборлосон түүхий нүүрсэнд Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.-д “Олборлосон түүхий нүүрс, үйлдвэрлэсэн болон импортолсон органик уусгагч, АТБӨЯХ,агаарын бохирдлын томоохон суурин эх үүсвэрээс агаарт гаргах хаягдалд агаарын бохирдлын төлбөр ногдуулна” болон 9 дүгээр зүйлийн 9.1.-д “Төлбөр төлөгч нь тухайн улиралд олборлосон түүхий нүүрсэнд ногдох төлбөрийг ... харьяалах татварын албанд төлнө” гэж тус тус заасан.

3/ Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47-р зүйлийн 47.1.-д "Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь уурхайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан, эсхүл худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүх төрлийн бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг улсын болон орон нутгийн төсөвт төлнө” гэж заасны дагуу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг ногдуулна гэж заасны дагуу шалгах шаардлагатай гэж зөвлөмжийн дагуу, мөн Татварын Ерөнхий газар-Татварын Хяналт шалгалт Аргазүйн Газраас ирүүлсэн чиглэлийн дагуу Tатварын ерөнхий хуулийн 48 дугаар зүйл. Татварын ногдлыг шууд бус аргаар тодорхойлох 48.1.2. жишиг үнийн арга, 48.5. Татвар төлөгчтэй ойролцоо хүчин чадал, нөхцөл бүхий адилтгах үйл ажиллагааг тухайн орон нутагт эрхэлж буй татвар төлөгч байгаа бол түүний, байхгүй бол ойролцоо орон нутагт орших хэд хэдэн татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, орлого, зарлагын буюу бусад бодит тооцоонд үндэслэн татварын ногдол тодорхойлохыг "жишиг үнийн арга"-аар тооцохоор Сүхбаатар аймгийн Татварын хэлтэст хандахад “Та г***” ХК /дотоодод/, “Эр*******” ХХК /экспорт/, “А и****” ХХК /экспорт/-н мэдээллийг ирүүлсэн, мөн Эрчим Хүчний зохицуулах хороонд албан бичгээр хандахад тус компанийн нүүрсний үнийг хянаагүй харин “Та г***” ХК-н 1тн нүүрсийг 22,850 төгрөг /Цэвэр 20,772 төгрөг/ байхаар Эрчим хүчний зохицуулах хорооны тогтоол “Нүүрсний үнийн тооцоог хянах тухай” тогтоол гарсныг жишиг үнэ болгон хэрэглэсэн. Мөн ярилцлагын тэмдэглэлээр тайланд тусгаагүй, нүүрс байсан нь үнэн гэдгийг ярилцлагын тэмдэглэлээр нотолсон.

4/Татварын ерөнхий хуулийн 36.1, Сангийн сайдын 2019 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдрийн 294 тоот тушаалын хавсралт Татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлох журмыг баримтлаагүй байна гэсэн нь: Энэ хуулийг 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдаж, 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө. Мөн Сангийн сайдын 2019.12.27-ны өдрийн 294 тоот тушаалын хавсралт Татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тодорхойлох журмыг баримтлаагүй нь татвар төлөгчийн зөрчил нь 2017, 2018 онуудад хамаарах тул хуучин хуулийн заалтаар зөрчлийг ногдуулсан. ТХШАЗГазраас ирүүлсэн чиглэлийн дагуу Татварын ерөнхий хуулийн  48 дугаар зүйл. “Татварын ногдлыг шууд бус аргаар тодорхойлох” 48.1.2. “жишиг үнийн арга”, 48.5. “Татвар төлөгчтэй ойролцоо хүчин чадал, нөхцөл бүхий адилтгах үйл ажиллагааг тухайн орон нутагт эрхэлж буй татвар төлөгч байгаа бол түүний, байхгүй бол ойролцоо орон нутагт орших хэд хэдэн татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, орлого, зарлагын буюу бусад бодит тооцоонд үндэслэн татварын ногдол тодорхойлохыг “жишиг үнийн арга"-аар тооцохоор Сүхбаатар аймгийн Татварын хэлтэст албан бичиг хүргүүлж Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын “Мэ* Д***" компани Монгол улсын “Эр*******” ХХК-н 2018 оны 03 сарын 22-ны өдрийн №ЭО/05 гэрээний дагуу 1 тн нүүрсний үнэ 15 ам долларын гэрээ байгуулж борлуулсан, "Бад*******” ХХК 2018 онд 193,555,86 тн нүүрсийг 13 ам доллараар  тооцож, тухайн өдрийн  Монгол банкны ханшаар тооцож 6,263,949,337,45 төгрөгийг ААНОАТТ-д тусгасан, жишиг үнийн аргаар 1 тн нүүрсийг 15 ам доллараар тооцож, тухайн өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож 7,226,626,857.90 төгрөг, зөрүү 962,677,520.45 төгрөгийг зөрчлөөр тооцсон.

5/Tатварын ерөнхий хуулийн /шинэчилсэн/ 36.1-Татвар төлөгчийн татварын ногдлыг үнэн зөв тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд Татварын алба татвар төлөгчийн татварын ногдлыг жишиг үнийн аргаар тооцоолж Нөхөн ногдуулалтын акт үйлдэнэ гэж заасан. Тухайн байгууллага борлуулалтын гэрээг үндэслэн санхүү татварын тайлангаа үнэн зөв гаргаж холбогдох татвараа төлсөн байхад Татварын улсын байцаагч Татварын ерөнхий хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.5 Жишиг үнийн аргыг хэрэглэн үндэслэлгүйгээр татвар ногдох орлогыг нэмэгдүүлсэн нь хуулийг буруу хэрэглэсэн байх бөгөөд Tатварын ерөнхий хуулийн 76 дугаар зүйлийн 767-д Татварын улсын  байцаагч нь бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ Татварын улсын  байцаагчийн ёс зүйн дүрмийг баримтлан татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэж, тэдэнд итгэл үзүүлэн ажиллана гэж заасныг зөрчсөн байна. гэсэн гомдол гаргасан байна. 2017, 2018 оны зөрчил нь 2008 оны 05 сарын 20-ны өдөр батлагдсан Татварын ерөнхий хуулийн 48 дугаар зүйл. “Татварын ногдлыг шууд бус аргаар тодорхойлох” гэж заасныг баримтлан ажилласан. Татварын ерөнхий  хуулийн 76 дугаар зүйлийн 76.7-д Татварын улсын  байцаагч нь бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ  Татварын улсын  байцаагчийн ёс зүйн дүрмийг баримтлан Татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэж, тэдэнд итгэл үзүүлэн ажиллана гэж заасны дагуу татвар төлөгчтэй тухай бүр ярилцлага хийж тодруулан ажиллаж, нотлох баримтуудыг удаа дараа шаардаж, баримт материал дээр үндэслэж, Татварын улсын  байцаагчийн ёс зүйн дүрмийг баримтлан ажилласан болно” гэжээ.

Хариуцагч Ш.Э****** шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Нэхэмжлэгч компани 2017 онд олборлосон нүүрсний зөрүүний талаар тухайн компанийн захирал болон нягтлан бодогч нараас тодруулж асуухад огт мэдэхгүй боловч өнөөдрийн шүүх хуралдаанд хүлээн зөвшөөрч байна. Үүнээс гадна Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Олборлосон түүхий нүүрсний төлбөрийн хувь, хэмжээг нүүрсний килограмм тутамд 1-2 төгрөгийн хязгаарт багтаан Засгийн газар тогтооно”, мөн хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1-д “Төлбөр төлөгч нь тухайн улиралд олборлосон түүхий нүүрсэнд ногдох төлбөрийг дараа улирлын эхний сарын 20-ны дотор харьяалах татварын албанд төлнө” гэж заасан. Нэхэмжлэгч компани нь 2017 онд тухайн 107,000 тонн нүүрсийг олборлосон байсан бол агаарын бохирдлын төлбөрийг огт төлөөгүй, дараа оны эцсийн үлдэгдэлд тусгаж өгөөгүй учраас тухайн нүүрсийг борлуулсан гэж үзэж шийдвэр гаргасан” гэв.

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т***** шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Татвар төлөгч нь татварын хууль, тогтоомжид заасны дагуу татвар ногдох зүйлээ үнэн зөв тодорхойлж, тогтоосон хугацаанд татвараа төлөх үүрэгтэй. Энэ үүргээ биелүүлээгүйтэй холбоотойгоор татварын хяналт шалгалт зөрчил тогтоогдож хариуцлага хүлээж, үүнийгээ хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа асуудал тус маргааны гол үндэслэл болж байна. Тухайн компанийн 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийсэн, 2017-2019 онуудын татвар ногдуулалт, төлөлттэй холбоотой санхүүгийн, татварын болон бусад нягтлан бодох бүртгэлтэй холбоотой баримт бичгүүдийг шалгасан. Харин 2020, 2021 онуудын асуудлыг тус шүүхэд яригдах шаардлагагүй, татварын байгууллагаас хяналт шалгалтын хугацаанд холбогдох баримтуудыг үндэслэсэн. Хамгийн гол асуудал нь 107,849 тонн нүүрс нь гаалийн байгууллагаас авсан мэдээгээр 107,000 тонн нүүрс экспортоор гараагүй гэдэг тоо мэдээллийг авсан. Үүнтэй холбоотойгоор татварын байгууллагаас нягтлан бодох бүртгэлийн санхүүгийн тайланд бараа, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухайн хуульд заасны дагуу бараа, материалын үлдэгдлийг бүртгэх дансанд борлуулагдаагүй үлдэгдэл буюу 107,000 тонн нүүрсийг тусгах ёстой. Хавтаст хэрэгт санхүүгийн болон татварын тайлангууд нотлох баримтаар авагдсан. Үүнд бараа материалын үлдэгдэл байхгүй гэдэг нь харагддаг. Нэгэнт олборлосон болон экспортолсон тоо хэмжээ тогтоогдож, зөрүү үүсэж байгаа тохиолдолд үлдэгдэл байгаа эсэхийг тогтоохын тулд Татварын ерөнхий хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.6-д заасны дагуу буюу цагдаагийн байгууллага Татварын албатай хуульд заасан эрх хэмжээний асуудлаар дэмжлэг үзүүлж ажиллахаар заасны дагуу цагдаагийн байгууллага татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, оргон зайлсан татвар төлөгчийг эрэн сурвалжлах асуудлаар татварын албатай хамтарч ажиллах тухай Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу цагдаагийн байгууллагаар үлдэгдэл нүүрс байгаа эсэхийг тогтоолгох ажиллагаа хийсэн. Энэ нь хуульд заасны дагуу хийгдсэн ажиллагаа бөгөөд хавтаст хэрэгт шүүхээс шаардсаны дагуу дээрх баримтууд ирсэн. Дээрх баримтаар нэхэмжлэгч компанийн талбайд болон агуулахад нүүрс байхгүй гэдгийг зургаар баримтжуулж өгсөн. Өөрөөр хэлбэл татвар төлөгчийн тайлбарлаж байгаачлан 107,000 тонн нүүрсний үлдэгдэл байсан гэдэг тайлбар тогтоогдохгүй байна. Хоёрдугаарт: Татварын байгууллагын зүгээс экспортод гаргасан нүүрсний тоо хэмжээг гаргаж өгсөн. Нэхэмжлэгчийн зүгээс 2019 онд үлдэгдэл 107,000 тонн нүүрснээс 6,000 тонн нүүрсийг экспортод гаргасан гэж тайлбарлаж байна. Гэтэл хяналт шалгалтын явцад 2017-2019 оны татвар төлөлтийн байдлыг шалгасан, 2017, 2018 онуудын олборлосон, экспортолсон тооцооллоор 6,000 тонн нүүрсний зөрүү байсан. Тухайн 2017 оны зөрүү нь 2018 онд борлуулсан зөрүүгээр нөхөгдөж тэнцэж байгаа гэсэн үг юм. Тийм учраас 2019 онд 107,000 тонн нүүрснээс 6,000 тонн нүүрсийг борлуулсан гэдэг үндэслэл нотлогдохгүй. Дараагийн асуудал бол жишиг үнийн асуудал юм. Татварын байгууллага нь татвар төлөгч татварын тайландаа тусгаагүй, бараа материалын үлдэгдлээ санхүүгийн тайланд тайлагнаагүй тохиолдолд борлуулсан нүүрсний татвар ногдох орлогыг үнэн зөв тогтоохын тулд жишиг үнийн аргыг хэрэглэсэн. Нэхэмжлэгчийн зүгээс татварын байгууллага жишиг үнийн аргыг хэрэглэхдээ үндсэн шаардлага, зарчмыг баримтлаагүй гэж тайлбарлаж байна. Үүнд татварын тайланд дутуу тусгасан гэдэг хуулийн үндэслэл, эсхүл тусгаагүй орхигдуулсан гэдэг хуулийн үндэслэлийн хүрээнд тодорхойлогдоно. Учир нь тайланд тусгагдсан байсан бол татварын хяналт шалгалтын хүрээнд үүнийг зөрчил гэж үзэн маргаан үүсэх нөхцөл байдал үүсэхгүй байсан. Тийм учраас нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн тайлбарлаж байгаа жишиг үнийн аргыг тооцох үндэслэл байгаагүй гэдэг тайлбарт зөрчлийн хүрээнд үндэслэл бий болсон учраас татварын байгууллагаас жишиг үнийн аргыг хэрэглэх үндэслэл бий болсон гэдэг тайлбар хэлмээр байна. Мөн Ашигт малтмал, газрын тосны газарт тухайн компани олборлосон, борлуулсан хэмжээний талаарх тайланг хүргүүлж ажилладаг. Хяналт шалгалтын явцад нэхэмжлэгч компанийн хүргүүлсэн тайланд тухайн 107,000 тонн нүүрснээс 36,000 тонн нүүрс шатсан гэдэг үндэслэл тогтоогдоогүй. Үүнд эцсийн байдлаар дүгнэлт гаргах эрх бүхий этгээд нь Ашигт малтмал, газрын тосны газраас техник эдийн засгийн үндэслэлд өөрчлөлт оруулах замаар хэрэгжүүлдэг. Ашигт малтмал, газрын тосны газарт өгсөн тайлангаар ямар нэгэн байдлаар нүүрс шатсан тухай асуудал тогтоогдоогүй. Тийм учраас тухайн 107,000 тонн нүүрснээс үлдсэн үлдэгдэл байхгүй учраас борлуулсан гэж үзэж акт ногдуулсан. Тухайн 107,000 тонн нүүрсийг олборлосон эсэхэд маргаагүй учраас тухайн нүүрсийг олборлосон тул борлуулсан эсхүл үлдэгдэл байх ёстой. Үлдэгдлийн тоо хэмжээг санхүүгийн тайланд тусгах ёстой байхад санхүүгийн тайланд үлдэгдэл байхгүй учраас борлуулсан гэж үзэх нөхцөл үүссэн. Татварын байцаагчаас жишиг үнийн аргыг ашиглаж холбогдох тооцооллыг хийсэн нь хуульд нийцэж байна гэж үзэж байна. Маргаан таслах зөвлөлд маргаан хянагдаж байх үед холбогдох баримтууд авагдаагүй байсан, үүнтэй холбоотойгоор тухайн маргаан таслах зөвлөлд ямар нотлох баримтуудыг үндэслэсэн эсэх асуудал шүүхэд нөлөөлөхгүй. Учир нь хавтаст хэрэгт авагдсан баримтуудын хүрээнд шүүх шийдвэр гаргах учраас тухайн асуудалд тайлбар өгөх нь илүүц гэж үзэж байна. Тийм учраас хууль, тогтоомжид нийцсэн шийдвэр гаргасан нь татвар төлөгчийн эрх ашгийг хөндөөгүй байх тул нөхөн ногдуулалтын актыг хангуулах шийдвэр гаргаж өгнө үү” гэв.

ҮНДЭСЛЭХ нь:

Шүүх хавтаст хэрэгт авагдсан бичгийн нотлох баримтуудыг шинжлэн судлаад шүүхэд болон шүүх хуралдаанд гаргасан хэргийн оролцогчдын тайлбар зэргийг үндэслэн дараах хууль зүйн үндэслэлээр нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ.

          1.Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нарын 2021 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн НА-26210000147 тоот нөхөн ногдуулалтын актаар 575,863,217.34 төгрөгийн нөхөн татвар, 172,758,965.2 төгрөгийн торгууль, 115,172,643.47 төгрөгийн алданги, нийт 863,794,826.01 төгрөгийг төлүүлэхээр шийтгэл ногдуулжээ.

          2.Нэхэмжлэгчээс уг нөхөн ногдуулалтын актыг эс зөвшөөрч гомдол гаргасныг Нийслэлийн Татварын газрын дэргэдэх маргаан таслах зөвлөлийн 2022 оны 07 дугаар сарын 04-ний өдрийн 23 дугаар тогтоолоор хэвээр үлдээж шийдвэрлэжээ.

          Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна” гээд 7.1.1-д “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1-д “Албан татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны дараахь орлогод албан татвар ногдоно” гээд 8.1.1-д “үндсэн болон туслах үйлдвэрлэл, ажил, үйлчилгээний борлуулалтын орлого” гэж, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3-д “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг дараах хэмжээгээр ногдуулна” гээд 47.3.1-д “олборлож өөрийн хэрэгцээнд ашигласан, дотоодод худалдсан, эсхүл худалдахаар ачуулсан нүүрсний нөөц ашигласны төлбөр борлуулалтын үнэлгээний 2.5 хувь” гэжээ.

          3.Нэхэмжлэгчээс “2018 онд нүүрс шатсан, жишиг үнийг буруу тооцсон, хууль буруу хэрэглэсэн” гэж, хариуцагчаас “нүүрсний үлдэгдэл анхан шатны баримтаар нотлогдоогүй,  эрх зүйн байдлыг нь дээрдүүлсэн хууль хэрэглэсэн” гэж тус тус маргажээ.

          4.Нэхэмжлэгчээс 2017 онд 219.0 мян.тн нүүрс олборлосноос 111.15 мян.тн-ыг борлуулсан, 2018 онд 199.9 мян.тн олборлосноос 193.5 мян.тн-ыг борлуулсан, 2019 онд 31.96 мян.тн олборлосноос 38.4886 мян.тн-ыг борлуулсан, 2020 онд 13.70 мян.тн олборлосноос 24.09 мян.тн-ыг борлуулсан, 2021 онд 25.25 мян.тн олборлосноос 67.5 мян.тн-ыг борлуулсан гэж тус тус ашиглалтын үйл ажиллагааны тайланд тусгажээ.

5.Мөн Уулын ажлын нэгтгэлд 2017 онд 107.9, 2018 онд 71.0, 2019 онд 64.5, 2020 онд 54.01, 2021 онд 12.7 мян.тн нүүрсний үлдэгдэлтэй талаар тайлагнажээ.

          6.Үүнээс 2018 онд 36.1 тонн нүүрс шатсан гэж, 2019 оны маркшейдерийн тайланд энэ талаар тусгасан боловч Сүхбаатар аймгийн Онцгой байдлын газрын 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 32/352 тоот албан бичиг, Мөн аймгийн Мэргэжлийн хяналтын газрын 2022 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 297 тоот албан бичиг, Ашигт малтмал, газрын тосны газрын 2022 оны 11 дүгээр сарын 03-ны өдрийн 4/5371 тоот албан бичиг зэргээр дээр нүүрс шатсан гэх үйл баримт үгүйсгэгдэж байна.

          7.Маргаан бүхий захиргааны акт буюу хяналт шалгалтын хугацаанд хамаарах 2017-2019 онд олборлосон болон борлуулсан нүүрсний зөрүү 107.7 мян.тн орчим /шатсан гэх 36.1 мян.тн ороод/ байна.

8.Уг зөрүүг санхүүгийн анхан шатны баримтад тусгаагүй болох нь шүүх хуралдаан дээр хийсэн үзлэг, хэргийн оролцогч нарын тайлбар, 2021 оны 09 дүгээр сарын 14-ний өдөр захирал Г Ха****тай хийсэн ярилцлагын тэмдэглэл, 2021 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдөр уулын инженер А.Юн****-тай хийсэн ярилцлагын тэмдэглэл зэргээр нотлогдож байна.

Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.4-д “Аж ахуйн нэгж, байгууллагын гүйцэтгэх удирдлага болон ерөнхий нягтлан бодогч санхүүгийн тайланд гарын үсэг зурж, тамга /тэмдэг/ дарж баталгаажуулах бөгөөд гүйцэтгэх удирдлага санхүүгийн тайлангийн үнэн зөвийг хариуцна”, Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.12-т “Татвар төлөгч нь татварын хяналт шалгалтад дараах эрх, үүрэгтэй байна” гээд 41.12.3-д “татварын хяналт шалгалтад шаардлагатай санхүүгийн болон бусад баримтыг шаардсаны дагуу цахим болон цаасан хэлбэрээр татварын албанд гарган өгч, татварын хяналт шалгалтад хамрагдах” гэжээ.

9.Хариуцагчаас дээрх онуудын нүүрсний зөрүүг тодруулахаар нэхэмжлэгчийг итгэмжлэлгүйгээр төлөөлөх этгээд болон хамаарал бүхий этгээдүүдтэй уулзсан, нотлох баримт гаргаж өгөх боломжит хугацааг олгосон болох нь мөн тэдгээртэй хийсэн уулзалтын тэмдэглэлээр нотлогдож байна.

10.Дээрхээс дүгнэвэл нэхэмжлэгч нь зөрчилд дурдсан асуудлаар анхан шатны баримтыг хяналт шалгалтын явцад гаргаж өгөөгүй, эх сурвалжийг заагаагүй байх тул уг үйлдлийг зөрчил гаргасанд тооцож, маргаан бүхий захиргааны актыг гаргасанд хариуцагчийг буруутгах хууль зүйн үндэслэл тогтоогдохгүй байна.

11.Хэдийгээр нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс “тухайн нүүрсний үлдэгдлийг 2020-2022 онуудад борлуулсан” гэж тайлбарлаж буй хэдий ч тухайн зөрчил нь 2017-2020 онуудад хамаарахаар байна.

12.Харин нэхэмжлэгч нь тухайн онуудад борлуулсан нүүрснийхээ анхан шатны баримтаа бүрдүүлж, хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу тайлагнах, холбогдох татвараас хөнгөлүүлэх, чөлөөлөгдөх хүсэлтийг гаргах боломжтой бөгөөд ийнхүү хүсэлт гаргахад уг шүүхийн шийдвэр саад болохгүй болохыг дурдах нь зүйтэй байна.   

Татварын ерөнхий хуулийн /2008 оны / 48 дугаар зүйлийн 48.1-д “Тодорхой үйл ажиллагаа эрхлэхдээ бодит бус үнэ хэрэглэсэн, тайлан, бүртгэл хөтлөөгүй буюу дутуу хөтөлсөн, эсхүл бүртгэл, татварын тайланг гаргаж өгөөгүй нь нотлогдсон тохиолдолд татварын алба тухайн татвар төлөгчийн татварын ногдлыг дор дурдсан шууд бус аргаар тодорхойлно” гээд 48.1.2-т “жишиг үнийн арга”, 48.5.Татвар төлөгчтэй ойролцоо хүчин чадал, нөхцөл бүхий адилтгах үйл ажиллагааг тухайн орон нутагт эрхэлж буй татвар төлөгч байгаа бол түүний, байхгүй бол ойролцоо орон нутагт орших хэд хэдэн татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа, орлого, зарлагын буюу бусад бодит тооцоонд үндэслэн татварын ногдол тодорхойлохыг "жишиг үнийн арга" гэнэ гэжээ.

13.Хариуцагчийн хүсэлтийн дагуу Сүхбаатар аймгийн Татварын хэлтсээс тус аймагт ижил төстэй үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүдийн жагсаалтыг ирүүлсэн бөгөөд хариуцагчаас “Эр*******” ХХК-ийн борлуулсан нүүрсний үнийг дээрх хуульд нийцүүлэн жишиг үнийн аргаар тооцсныг мөн буруутгах хууль зүйн үндэслэлгүй байна.    

Татварын ерөнхий хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.1-д “татвар төлөгчийн хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй татварт, эсхүл татварын албаны үндэслэлгүй илүү хураасан татварт тус тус алданги тооцох бөгөөд тухайн татварын жилд мөрдөх алдангийн хэмжээг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн тухайн татварын жилийн 1 дүгээр сард багтаан дараах зарчмыг үндэслэн тогтооно:, 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д “Татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага нь татварын хууль тогтоомжийг улсын хэмжээнд хэрэгжүүлэх чиг үүрэг бүхий төрийн захиргааны байгууллага мөн” гэж тус тус заажээ.

          14.Дээрх зөрчил нь Татварын ерөнхий хуулийн /2008 оны / үйлчлэлд хамаарах бөгөөд хариуцагч нараас маргаан бүхий захиргааны актын үндэслэх хэсэгт Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүрээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө”, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Татварыг хуулиар тогтоосон хугацаанд нь төлөөгүй бол хүн, хуулийн этгээдийг хугацаа хэтэрсэн хоног тутамд төлөгдөөгүй татварын 0.1 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно”, Татварын ерөнхий хуулийн /2008 оны / 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д “хуульд заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварт алданги тооцох бөгөөд уг алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувиас хэтрэхээргүй байна” гэж тус тус заасныг тайлбарлан хэрэглэсэн бөгөөд ингэхдээ нэхэмжлэгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн байна.

          Иймд нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж шүүх үзлээ.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.2, 106.3.14-д заасныг тус тус удирдлага болгон

ТОГТООХ нь:

1.Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүрээр зүйл,  Татварын ерөнхий хуулийн /2008 оны / 48 дугаар зүйлийн 48.5, 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, 8 дугаар зүйлийн 8.1.1, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.3.1, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.4, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт тус тус заасныг баримтлан “Бад*******” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нарт холбогдох Баянгол дүүргийн Татварын хэлтсийн татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын ахлах байцаагч Д.Д******, Ш.Э*******нарын 2021 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн НА-26210000147 тоот нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгуулахыг хүссэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

2.Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 51 дүгээр зүйлийн 51.1, 47 дугаар зүйлийн 47.1-д тус тус зааснаар нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

3.Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй.        

 

 

 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                   Б.МӨНХ-ЭРДЭНЭ