2024          01          23                                      128/ШШ2024/0082

 

 

МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Ц.Мөнхзул даргалж, ерөнхий шүүгч Н.Дуламсүрэн, шүүгч Л.Өлзийжаргал нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр тус шүүхийн шүүх хуралдааны 5 дугаар танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанаар,

Нэхэмжлэгч: Ч.Мөнхцацрал, РД:ХИ81061664, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Т.Чимэд-Очир, өмгөөлөгч Г.Жанчив,

Хариуцагч: Нийслэлийн Засаг дарга, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Болор-Эрдэнэ, Ц.Лувсанданзанжанцан,

Хариуцагч: Баянгол дүүргийн Засаг дарга, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Ачит-Алтай,

Гуравдагч этгээд: З.Чинбат, РД:ЖЭ80052172, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч С.Дэнсмаа, Г.Эрдэнэ, П.Эркебулан, өмгөөлөгч Д.Оюунбаатар, Ч.Эрдэнэбат,

Гуравдагч этгээд: Г.Намсрайжав, РД:ОЮ58101279,

Гуравдагч этгээд: “БТСО” ХХК, РД:5023211, төлөөлөгч С.Бямбадорж, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Моломжамц нарын хоорондын газрын маргааныг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Т.Чимэд-Очир, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Г.Жанчив, хариуцагч Нийслэлийн Засаг даргын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Лувсанданзанжанцан, хариуцагч Баянгол дүүргийн Засаг даргын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Ачит-Алтай, гуравдагч этгээд “БТСО” ХХК-ийн төлөөлөгч С.Бямбадорж, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Моломжамц, гуравдагч этгээд З.Чинбатын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Эрдэнэ, өмгөөлөгч Ч.Эрдэнэбат, иргэдийн төлөөлөгч Б.Ажиймаа, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргаар П.Энхжаргал нар оролцов.

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нэг. Маргааны үйл баримтын талаар:

1.1. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаартай захирамжаар Ч.Мөнхцацралд 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 станцын баруун урд 0.5 га талбай бүхий газрыг аж ахуйн зориулалтаар 5 жилийн хугацаагаар эзэмшүүлсэн.

1.2. Ч.Мөнхцацралаас Нийслэлийн Засаг даргад хандан 2016 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдөр “... манай одоо ашиглаж байгаа газарт нэр бүхий 5 иргэнд газар давхардуулан олгосон. Мөн 2015 онд С.Чинзориг гэх хүнд давхардуулан олгосон байна. Иймд энэ асуудлыг шийдэж миний гэрчилгээний хугацааг сунгаж өгнө үү” гэсэн гомдол  гаргасан.

1.3. Нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын 2016 оны 07 дугаар сарын 04-ний өдрийн 3/4543 тоот албан бичгээр “... дүүргийн Засаг даргын 2014 оны А/240 дугаар захирамжаар тус байршилд А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, М.Баасандулам, Н.Алтанзул, М.Цэцэгмаа, М.Батзориг, Т.Ганчимэг нарт газар олгосон байна. Дээрх иргэд нь дүүргийн Засаг даргын 2015 оны А/820 дугаар захирамжаар иргэн З.Чинбатад газар эзэмших эрхээ шилжүүлсэн байх тул газар эзэмшихтэй холбоотой гомдлоо Газрын тухай хуулийн 60 дугаар зүйлд заасны дагуу шүүхэд хандаж шийдвэрлүүлнэ үү” гэсэн хариу өгсөн.

            1.4. 2018 оны 07 дугаар сарын 06-ны өдөр нэхэмжлэгчээс анх “Нийслэлийн Засаг даргын 2016 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн А/561 дүгээр тушаалын З.Чинбатад холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах” тухай нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.

1.5. 2018 оны 12 дугаар сарын 05-ны өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагаа “Баянгол дүүргийн 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 станцын баруун урд байрлах 0,5 га газрыг аж ахуйн зориулалтаар эзэмших эрхийг сунгуулах хүсэлтийг шийдвэрлээгүй эс үйлдэхүй нь хууль бус болохыг тогтоолгох, газар эзэмших эрхийн хугацаа сунгахыг Баянгол дүүргийн Засаг даргад даалгах” гэж нэмэгдүүлсэн,

1.6. 2019 оны 11 дүгээр сарын 29-ний өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагаа “Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2015 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдрийн А/820 дугаар захирамжийн З.Чинбатад холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах, Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2014 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийн А/240 дүгээр захирамжийн Мажаажавын Батзориг, Мажаажавын Цэцэгмаа, Мажаажавын Баасандулам, Түмэн-Өлзийн Ганчимэг, Аюурзаны Пүрэв, Цэрэндоржийн Цэвэгжав, Нямдашийн Алтанзул нарт холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах” гэж нэмэгдүүлсэн,

1.7. 2020 оны 05 дугаар сарын 18-ны өдөр нэхэмжлэлийн шаардлагаа “Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2018 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн А/198 дугаар захирамжийн Г.Намсрайжавт холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах, Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2018 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдрийн А/528 дугаар захирамжийн “БТСО” ХХК-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах” гэж нэмэгдүүлсэн.

 

Хоёр. Нэхэмжлэлийн үндэслэл:

2.1. Нэхэмжлэгчээс шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлдээ: “Баянгол дүүргийн засаг даргын 2008 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаар захирамжаар Нийслэлийн Баянгол дүүргийн 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 станцын урд 5000 м2 газрыг аж ахуйн зориулалтаар 5 жилийн хугацаатай эзэмших эрхийг нэхэмжлэгч Чимид-Очрын Мөнхцацралд олгосон тул нэхэмжлэгч нь Нийслэлийн Баянгол дүүргийн газрын албатай 2008 оны 07 дугаар сарын 29-ны өдөр 8023/2182 дугаар "Иргэн, Хуулийн этгээдийн газар газар эзэмшүүлэх гэрээ” гэх нэр бүхий гэрээг байгуулсан бөгөөд гэрээнд заасны дагуу газрын төлбөрийг тухай бүрт төлж, газраа зориулалтын дагуу ашигласаар ирсэн бөгөөд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа дуусахаас өмнө газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаагаа сунгуулах тухай Баянгол дүүргийн засаг даргад хандаж гаргасан. Нэхэмжлэгчийг газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаагаа сунгуулах тухай хүсэлт гаргасны дараа буюу 2014 оны 09 дүгээр сарын 19-ны өдөр Баянгол дүүргийн өмч, Газрын харилцаа албанаас 8023/5182 дугаар гэрээний дагуу алданги 225 000 төгрөг, 2014 оны 1-3 дугаар улирлын төлбөр 825 000 төгрөг нийт 1 050 000 төгрөг төлөх тухай нэхэмжлэлийг ирүүлсэн мөн өдөр 8023/5182 дугаар гэрээний дагуу 2014 оны 4 дүгээр улирлын газрын төлбөр болох 275 000 төгрөгийг төлөх нэхэмжлэхийг ирүүлсэн учир нэхэмжлэгч газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацааг Баянгол дүүргийн засаг дарга сунгасан хэмээн ойлгосон. Иймээс нэхэмжлэхэд дурдсан данс руу газрын төлбөрийг төлсөн төлсөн. Түүнчлэн Баянгол дүүргийн 20 дугаар хороо, ТЭЦ-ийн урд байрлах 5000 м2 газрыг зориулалтын дагуу ашиглан өнөөдрийг хүрсэн.

Гэтэл 2018 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдөр нэхэмжлэгчийн эзэмшиж буй хашаан дотор бетонон хашаа барьж эхэлсэн учир Нийслэлийн газрын албанд гомдол гаргахад Нийслэлийн газрын албанаас 2018 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрийн 03-06/2244 дугаар албан тоотоор "Таны тус албанд хандаж ирүүлсэн хүсэлтийг судалж үзлээ. Монгол улсын Газрын тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.3-т заасны дагуу газар эзэмшигч иргэн аж ахуй нэгж, байгууллага нь өөрийн эзэмшил газраа хамгаалах үүрэгтэй. Иймд өөрийн эзэмшил газарт бусад этгээд халдаж, хашаа барьснаар газар эзэмшихтэй холбогдсон эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн асуудлаар хууль хяналтын байгууллагад хандаж шийдвэрлүүлнэ үү” гэсэн хариуг ирүүлсэн байна. Иймд дээрх нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж Нийслэлийн засаг даргын 2016 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн А/561 дугаар захирамжийн иргэн Зоригтбаатарын Чинбатад холбогдох хэсгийг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.

2.2. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Т.Чимэд-Очир шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Энэ асуудал 10 жил явж байна. Маш олон хүний ажил алдсан. Төрийн албан хаагч ёс зүйгүй, ялгавартай ханддаг асуудалд ямар их цаг хугацаа зарцуулж байгаа билээ, нэг цаас 100 төгрөг болчихсон байна. Төрийн албан хаагч ёс зүйгүй хандаж хуулийн зөвлөх нь өмөөрч байна. Төрийн албанд ингэж болдоггүй юм байна гэж том сургамж болох байх. Төрийн албаны ёс зүй хуулиа биелүүлдэг байх ёстой. Ийм учраас төр захиргааны байгууллага нь суучхаад ажлыг удаадаг хар гар барууд байна гэсэн байгаа юм. Энэ ер хар гараар орчихлоо. Төрийн албаны хүмүүс анхааралдаа авах байх. Хуулийн зөвлөхүүд нь бас ярих байх. Эдгээр хүмүүс дарга болчихсон явж байгаа” гэв.

2.3. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Г.Жанчив шүүх хуралдаанд гаргасан дүгнэлтдээ: “Мэтгэлцээний явцад нэхэмжлэгчийг буруутгах нөхцөл байдал тогтоогдохгүй гэж дүгнэж байна. Нэхэмжлэгч газар эзэмших эрх олж авсан. Газар эзэмших эрхийг олгосон захирамж дээр кадастрын зураг анхнаасаа нэхэмжлэгч үйлдээгүй зуруулаагүй болох нь илэрхий байгаа. Үүнд нэхэмжлэгч маргахгүй. Эдгээр иргэдэд 303 дугаар газар эзэмшүүлэхээр олгосон захирамжаар энэ үүргийг төр өөрөө хүлээжээ. Мөн энэ газрын нэгдсэн мэдээллийн санд иргэн хуулийн этгээдийн эзэмшиж байгаа газрын мэдээлэл нэгж талбарын дугаарыг оруулах үүрэг нь Газрын тухай хууль болон журамд заасны дагуу төрийн албан хаагчийн үүрэг. Тэгэхээр төрийн албан хаагч буюу төр, тодруулбал Баянгол дүүрэг үүргээ биелүүлээгүйгээс үүдээд нэхэмжлэгч хаана газар эзэмших ёстой вэ гэдэг маргаан хариуцагчийн хувьд тоглоом болж хувирсан нөхцөл байдал харагдаж байгаа юм. Хэрэгт авагдсан Бориг тэс компанийн 3 кадастрын зураг байгаа. Нэг дэх зураг нь 2010 оны 4 сарын 03-ны өдрийн Бориг тэсийн зураг, Баянгол дүүргийн Газрын албаны н.Мөнхбаатар гэдэг хүн мэдээллийн санд оруулахыг даалгачихсан. Тэгээд мэдээллийн санд оруулах ёстой байсан оруулаагүй нь нэхэмжлэгчийн буруу мэтээр тайлбарлаад байгаа юм. Тэгэхээр энэ нь хэрэгт авагдсан бичгийн нотлох баримтаар тогтоогдсон зүйл байхгүй.

... мэдээллийн санд оруулагддаг цохолтыг хийсэн н.Мөнхбаатарын мэдүүлэг мэдүүлэг гэдэг бол тухайн хэрэгт авагдсан бусад бичгийн нотлох баримттай уялдаж байж үнэн зөв үү, үгүй юү гэдэг дээр дүгнэлт өгөх шаардлагатай гэж ойлгож байгаа. Ганц мэдүүлгээр энэ хүн аваад явсан энэ хүнд би тухайн үед мэдэгдэж байсан гэдэг тайлбар хариуцагчийн татгалзлын үндэслэл хангалттай нотлогдохгүй байна гэж харж байгаа юм.

2013 оны 3 сарын 28-ны өдрийн Бориг тэс ХХК-ийн зураг гараад ирчихсэн. Энэ нь өмнөх зурагтайгаа буюу 2010 оны 4 сарын 03-ны зурагтай ижил, сүүлд хашаа барих гээд зуруулсан юм гэдэг ийм асуудлыг ярьдаг энэ зургийг нэхэмжлэгч өөрөө би зуруулаагүй гэдгээ өөрөө тайлбарладаг. Үнэхээр энэ зургийг зуруулсан юм бол тэрний төлбөр мөнгийг төлсөн баримт Бориг тэс компаниас гарах ёстой, байхгүй.

Хамгийн гол асуудал дараагийн 2014 оны 5 сарын 3-ны өдрийн зураг. Энэ зургаар урд талын гудамж буюу талуудын маргаж байгаа байршилд байгаа газартай давхцаж байгаа кадастрын зураг байгаа.

2010 оны зураг 2013 оны зураг бол хойд талын гудамжинд гарна. Шүүхээс энэ зурагт байгаа кадастрын цэг тэмдэглэгдсэн газар хаана вэ гээд асуухаар хойд талын гудамжинд л гэж гарч л ирнэ шүү дээ. Энэ нь Чинбатын газартай давхцах уу гэхээр давхцахгүй 2 өөр гудамд байгаа.

Бид нарын цорын ганц эх сурвалж юу вэ гэдэг асуудал. 2 дугаар хавтаст хэргийн 149-150 дугаар талд авагдсан газар эзэмших ашиглуулах 3 талт гэрээ 2 хуудас ар өвөргүй байгаа эх хувь шар цаасаараа байгаа энэний ар тал дээр баталгаат хэмжээ тогтоосон акт гээд 4 тоо тавиад шараар будчихсан гэрээ нь эх хувиараа байгаа. Одоо бид нарын барих эх сурвалж энэ баталгаат хэмжээ тогтоосон актад тэмдэглэгдсэн газар хаана байгаа юм бэ? Энийг л олох шаардлагатай. Энэ нь өөрөө Бориг тэс компанийн 2010 оны болон 2013 оны энэ хойд гудамд байгаа зурагтай давхцах юм уу 2014 оны 5 сарын 3-ны өдрийн урд гудамд байгаа өнөөдрийн маргаж байгаа хашаа барьсан газартай давхцах юм уу эсвэл тэс өөр газар байгаа юм уу. Тэгэхээр энийг шинжээчийн дүгнэлт гаргаад энэ хаана юм бэ гэхээр талуудын маргаж байгаа нэхэмжлэгчийн хашаа барьсан нураагдсан гэх хашаатай газартай энэ баталгаат хэмжээ тогтоосон актад тэмдэглэгдсэн газар чинь өөрөө давхцалтай байна. Энэ нь Бориг тэс компанийн 2014 оны 5 сарын 3-ны өдрийн газартай давхцалтай байна гэдэг дүгнэлт ирчихсэн. Тэгэхээр эндээс юу хэлэх гээд байгаа юм гэхээр анхны эх сурвалж буюу газрыг зааж өгсөн баталгаат хэмжээ тогтоосон актад тэмдэглэгдсэн газар бол өнөөдрийн маргаж байгаа газар юм байна. Үүнээс үүдээд ямар дүгнэлт хийж байна гэхээр нэхэмжлэгч бол зөв газар хашаа барьсан юм байна гэдэг энэ дүгнэлтэд хүрч байгаа юм. 7 дугаар хавтаст хэргийн 10-13 дугаар талд авагдсан шинжээчийн дүгнэлт түүний хавсралт зургаар маш тодорхой харагдаж байгаа. Улаан өнгөөр тэмдэглэсэн энэ зураас бол нураагдсан хашаа, ногоон өнгөөр тэмдэглэчихсэн байгаа газар бол Бориг тэсийн 2014 оны зураг, шинжээчийн 2019 оны 121 дүгээр дүгнэлт дээр тогтоогдсон газар шар өнгөөр болон хөх өнгөөр тэмдэглэгдсэн газар дээр байгаа зүйл маань Бориг тэсийн хойд талын буюу 2013, 2010 оны зургууд байна гэдэг энэ үйл баримт бол өөрөө тогтоогдсон үйл баримт. Үүнээс үүдээд нэхэмжлэгчийг буруу газар барьсан юм байна энэ газар дээр нь Баянгол дүүргийн түлшний агуулахын зориулалтаар газар олгочихсон ингээд дуусчихсан гэдэг тайлбар үндэслэлгүй гэж хэлэх гээд байгаа юм.

Дараагийн асуудал газар ашиглах, эзэмших эрхийн хугацаа, сунгуулах хүсэлтийг 27 дугаар зүйлд заасны дагуу хугацаандаа гаргаагүй. Тийм учраас энэ бол өөрөө хууль зөрчсөн гэдэг асуудалд газар ашиглах асуудал дуусгавар болсон гэдэг тайлбар тавьж байгаа юм. Тэгэхээр Газрын тухай хуулиар гэрээ байгуулах асуудлыг тодорхой заагаад өгчихсөн, гэрээ яаж байгуулах юм, гэрээнд юу тусгах юм гэдгийг. Хуулийн 34.6.5-д газар эзэмшүүлэх хугацаа тусгах юм байна 7 дээр нь талуудын эрх үүрэг хариуцлагыг тусгах юм байна, 34.6.11-д шаардлагатай гэж үзсэн бусад зүйлийг тусгана гээд заасан. Хавтаст хэргийн 149-150 дугаар талд авагдсан гэрээний 5 дугаар зүйлийн 5.5-д гэрээний хугацаа дууссанаас хойш талууд хүсэлт гаргаагүй бол нэг жилээр сунгагдсанд тооцно гэдэг энэ гэрээний заалт өөрөө хүчин төгөлдөр. Энэ гэрээг өөрөөр хэлэх юм бол өнөөдөр захиргааны гэрээг хүчин төгөлдөр бусад тооцуулах энэ гэрээ өөрөө хууль зөрччихсөн юм гэдэг маргаан байхгүй. Гэрээнд тусгах зүйлийн 11 дээр шаардлагатай гэж үзсэн бусад зүйл дээр энэ зүйлийг талууд өөрөө тохиролцчихож. 37 дугаар зүйл дээр ямар асуудал дурдагдаж байгаа юм гэхээр гэрчилгээний үндсэн дээрээс газрыг гэрчилгээний үндсэн дээрээс эзэмшинэ гэрээг үндэслэнэ гэж байгаа. Би 37 гээд буруу хэлчихлээ. Тэгэхээр өөрөөр хэлэх юм бол гэрчилгээний үндсэн дээр эзэмшинэ. Яагаад гэрчилгээний үндсэн дээр эзэмших үндэслэл нь газар олгох тухай шийдвэр гэрээг үндэслэж гэрчилгээжүүлнэ гэдэг тэгэхлээр энэ гэрээ өөрөө анхдагч эх сурвалж нь болоод байгаа юм. гэрээний энэ заалт хүчин төгөлдөр бөгөөд өөрөөр хэлбэл хууль ёсны итгэл хамгаалах зарчим энэ дээр зайлшгүй яригдана гэж өмгөөлөгчийн зүгээс үзэж байгаа.

Захиргааны ерөнхий хуулийн 4.2.8-д заасны дагуу энэ гэрээг хэн бэлдэж гарын үсэг зуруулдаг вэ гэхээр иргэн очоод гэрээ өөрөө би газар эзэмшиж байна гээд очоод гэрээ зурдаггүй бэлдэж очдог гэрээг газрын алба гаргаж ирээд гарын үсэг зуруулаад хадгалдаг зүйл. Тэгэхээр энэ гэрээн дээр өөрсдөө ийм зүйл оруулж ирчхээд одоо өө энэ чинь хамаагүй танайх 2008 оны 7 сарын 28-нд газар эзэмших захирамж гарсан тэгэхээр 5 жил гэчихсэн энэ чинь өөрөө 2013 оны 7 сарын 28-нд дуусах хугацаанаас 30 хоногийн өмнө юм уу 6 сард өгөх ёстой гэдэг энэ хариуцагчийн татгалзал тайлбар өөрөө үндэслэлгүй байна гэдгийг онцлон тэмдэглэхийг хүсэж байгаа юм. Тийм байсан бол 5.5 гэж иргэдийг төөрөгдүүлсэн ийм заалтыг энэ гэрээн дээр тусгадгаа болих хэрэгтэй байхгүй юу. Тэгэхээр энэ бол өөрөө итгэл хамгаалах зарчим хэрэгжих ёстой гэж ингэж харж байгаа.

Дараагийн асуудал ТрансКонсулт компани газар олгочихсон энэ газар нь өөрөөр хэлэх юм бол өнөөдрийн маргаад байгаа гуравдагч этгээдийн газар гэдэг ийм агуулгаар өнөөдөр тайлбарлаж байгаа. Үнэхээр ийм агуулгаар 5 жил маргахад тайлбарлаад баримт өгч байгаа бол Транс Консулт компанийн кадастрын зургийг шүүхэд гаргаад өгчихсөн байх ёстой энийг аваагүй байхад шүүхийг буруутгах үндэслэл болохгүй гэж харж байгаа юм. Яагаад гэхээр энийг мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа 2 хариуцагч байж байгаа. Өөрөөр хэлэх юм бол хэн хэзээ хаана газар эзэмшүүлсэн юм. Энэ нь кадастрын зургаар баталгааждаг юм бол яагаад тэрийгээ гаргаж өгдөггүй юм тэгээд гар зураг гээд газар зохион байгуулагч нь ганцхан зураг өгөөд трансконсулт гээд биччихсэн хойд талд нь Мөнхцацрал гээд биччихсэн. Тэгэхээр энэ зургаар трансконсултын газар юм гэдэг ийм өрөөсгөл бөгөөд үндэслэлгүй байдлаар Мөнхцацралын газар биш юм гэдэг тайлбарыг хэлж байгаад харамсаж байна. Тийм учраас транс консултын газартай давхацсан гэдэг тайлбар үгүйсгэгдэнэ. Баримтаар тогтоогдохгүй Трансконсулт компанид газар олгосон юм байна. Энэ дээр би маргаагүй нэг захирамжаар Мөнхцацралт газар олгосон юм байна. Энэ хүмүүсийн эзэмших ёстой газар нь хаана хаана байгаа юм бэ гэдэг нь өөрөө Транс консултын зүгээс газрын мэдээллийн санд байгаа зургийг авчраад яг энэ юм байна гээд үзэх ёстой гэтэл байхгүй. Тэгэхээр энэ тайлбар бол өөрөө үгүйсгэгдэнэ гэж харж байгаа.

Дараагийн нэг асуудал нь энэ баталгаат хэмжээ тогтоосон акт гэдэг зүйлийг Ганчимэг гэдэг хүн тухайн үед бараг үйлдээгүй, хэзээ үйлдсэнээ санахгүй байна, энэ өөрөө хүчин төгөлдөр бус гэдэг асуудлыг тавиад байгаа юм. Тэгэхээр энийг тайлбарлаад байгаа шалтгаан нь ерөөсөө баталгаат хэмжээ тогтоосон актад тэмдэглэгдсэн зургаар газар нь хаана юм бэ гэдэг нь тогтоогдчих учраас энийг үгүйсгэх нь өнөөдөр хариуцагч болон гуравдагч этгээдийн туйлын хүсэл зориг болчхоод байгаа юм. Тэгэхээр энэ өөрөөр хэлэх юм бол туйлын хүсэл зориг нь хэрхэн хэрэгжих вэ гэдэг асуудал. Би түрүүн хэлсэн хавтаст хэргийн 149-150 дугаар талд байгаа гэрээ өөрөө ар өвөргүй хоёрхон хуудас. Магадгүй баталгаат хэмжээ тогтоосон акт салгууд тусдаа хуудас дээр байгаа бол хариуцагч болон гуравдагч этгээдийн хардах эрхийн хүрээнд энийг сүүлд хуурамчаар үйлдчихсэн байна гэдэг хардах эрх нь бол магадгүй биет биеллээ олох байх. Энэ өөрөө нэг цаасны ар талд нэг зоосны 2 тал байгаа. Тэгэхээр энийг нэхэмжлэгч тал хуурамчаар үйлдсэн нь өгсөн гэдэг юм уу ингэж үзэх боломжгүй. Тухайн үеийн газар зохион байгуулагч эрх бүхий албан тушаалтны үйлдсэн ийм эрх зүйн баримт бичгийг өнөөдөр хууль бус юм байна хууль зөрччихсөн юм байна тэгэхээр энэ бол өөрөө нэхэмжлэгчид газар олгосон газрын хэмжээг зааж байгаа зүйл байршлын зааж байгаа баримт бичиг биш гэж үзэх би энэ боломжгүй гэж ингэж харж байгаа. Дээрээс нь Ганчимэг гэдэг иргэнийг гуравдагч этгээдийн хүсэлтээр гэрчээр асуусан. Гэрчээр асуухад Ганчимэг энэ миний гарын үсэг мөн гэдэг зүйлийг хүлээн зөвшөөрсөн, гэрээн дээр байгаа гарын үсэг Пүрэвсүрэн даргынх өөрийнх нь гарын үсэг мөн гэж хүлээн зөвшөөрч байгаа юм. Тэгэхээр энэ баримт бичгийг бид нар үндэслэж энэ газар хаана байгаа юм бэ? Үнэхээр нэхэмжлэгч буруу газар хашаа барьчхаад гуравдагч этгээдийг чирэгдүүлээд яваад байна уу үгүй юү гэдгийг одоо юунаас дүгнэх юм гэдэг зөвхөн эндээс эхэлж байгаа юм.

...шинжээчийн дүгнэлт ирчихсэн талууд нь тэр дүгнэлтийг судалсан. Тухайн дүгнэлтээр баталгаат хэмжээ тогтоосон актаар тэмдэглэгдсэн газар 2014 оны 5 сарын 3-ны өдөр үйлдсэн зурагтай давхцаж байгаа ийм нөхцөл байдал байна. Тэгэхээр баталгаат хэмжээ тогтоосон актаар тэмдэглэгдсэн газрыг нэхэмжлэгчийн эзэмших ашиглах эрх олгогдсон ийм газар гэж мөн юм байна гэж үзэх ийм нөхцөл байдал бүрдэж байна гэж харж байгаа юм.

Дараагийн асуудал 2014 оны 5 сарын 2-ны өдөр нэхэмжлэгч талаас газраа буруу газар барьсан юм байна газар ашиглах эрхийн хугацаа сунгаж өгнө үү гэдэг хүсэлтийг өгсөн. Энэхүү хүсэлтийг бүртгэсэн бүртгэлийн дугаар хүлээж авсан нь 911 дугаартай бүртгэл байгаа. Энэ өргөдлийг хүлээж авах үед хариуцагч тал та бүхэн газраа буруу газар барьчихсан гэдэг асуудлаас өөрөөр сунгуулах хүсэлт гаргах эрхгүй. Газрын чинь хугацаа дуусчихсан юм байна гэдэг тайлбарыг тухайн үед өгөөгүй. 2014 оны 5 сарын 23-ны өдөр өгсөн хавтаст хэргийн 67 дугаар талд авагдсан 3/126 дугаартай хүсэлтийг техникийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэхээр хүлээлгэж байна гэдэг энэ үйл баримтаас тогтоогдож байгаа. Мөн үүний дараа өгсөн төлбөрийн нэхэмжлэх бол 2014 оны газрын төлбөрийг төл гэсэн нэхэмжлэл. Газрын төлбөрийн мэргэжилтэн дуусгавар болчихсон байгааг нь мэдэхгүйгээр өгчихсөн юм гэдэг асуудал. Тэгэхээр төрийн байгууллагын уялдаа холбоогүй ажиллаж чадахгүй байгаагийн үр дагавар хохирлыг иргэн хүлээж болохгүй. Үнэхээр тэр нэхэмжлэгчийн газар ашиглахад тухайн үед 2013 ондоо дуусгавар болчихсон, дуусгавар болсон гээд программдаа хаагаад явах ёстой болохоос биш өөрсдийнх нь уялдаа холбоогүй ажлаа хийж чаддаггүй энэ нөхцөл байдал нэхэмжлэгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулж болохгүй гол зарчим энэ. Тэгэхээр техникийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж байна төлбөрөө төл гэдэг бичиг ирж байгаа газар эзэмших ашиглагдах хугацаа сунгуулахаас хойш ирж байгаа энэ албан бичгүүд маань өөрөө сунгагдсан гэдэг үйл баримтыг илэрхийлж байгаа юм. Тэр ч үүднээс төлөөд явчихсан энэ асуудал бол өөрөө нэхэмжлэгчийг буруутгах үндэслэл болохгүй.

... Дараагийн яригдаж байгаа зүйл 4 дүгээр хавтаст хэргийн 70-83 дугаар тал дээр авагдсан хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай 2020 оны 7 сарын 8-ны өдрийн 5115 дугаартай захирамж энэ захирамжаар бид бүхэн шийдсэн асуудал хүчингүй болчихсон. Гэвч өнөөдрийн шүүх хуралдаан дээр гол яригдаж байгаа зүйл мөн энэ асуудал болоод байна. Тэгэхээр энэ асуудал бол давж заалдах шатын шүүх эцэслээд шийдсэн учраас хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтрүүлсэн байна өмнө нь хандсан асуудал байна гээд дүгнэх ийм нөхцөл болон байдал бол үүсэхгүй гэж ингэж харж байгаа. Хууль зүйн үндэслэлийг нь товч тайлбарлаад дуусгая. 

Газрын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.2, 23.8 энэ хуулийг бол заавал бид бүхэн уншаад бүгд хуульч хууль хэрэглэдэг хүмүүс байгаа учраас цаг алдах шаардлагагүй байх 23.2.14, 23.3-д заасан асуудал 3.3, 3.7, 3.9, 23.4-д заасан асуудлаар энэ захирамжийг нэхэмжлэгчийн газар эзэмших ашиглах эрх бол хуульд заасны дагуу үүссэн хүчингүй болгох үндэслэл бол бүрдэж байна гэж ингэж харж байгаа. Газар ашиглах эзэмшүүлэх гэрчилгээ олгох журам байгаа. Энэ журмын 2 дугаар зүйл бүхэлдээ 3.4.2.5, 3.4.2.4, 5 дугаар зүйл суурин судалгаа хийх 6 дугаар зүйл хээрийн судалгаа хийх гэдэг энэ нөхцөл байдлуудыг маргаан бүхий захирамжууд зөрчсөн ийм нөхцөл байдал бол тогтоогдож байна гэж харж байгаа. Ийм учраас маргаан бүхий захирамжуудыг хүчингүй болгож өгнө үү гэдэг энэ нэхэмжлэлийг дэмжиж байгаа. Эс үйлдэхүй хууль бус болохыг тогтоолгох мөн зохих журмын дагуу шийдвэрлэхийг даалгах нэхэмжлэлийн тухайд өнөөдрийг хүртэл зохих энэ газар ашиглах эзэмших эрхээ хугацаа сунгуулах хүсэлтийг яг шийдвэрлэчихсэн юм байна гэж үзэх ийм баримт бол хэрэгт авагдаагүй. Техникийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж байна гэдэг ийм хүсэлт өгсөн, тайлбар өгсөн, гэвч энэ эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй ийм нөхцөл байдал байгаа учраас энэ нэхэмжлэлийг мөн шүүхийг хангаж өгөөч гэсэн тайлбараа дэмжиж байна.” гэв.

 

Гурав. Хариуцагчийн хариу тайлбар, татгалзал:

3.1. Хариуцагч Нийслэлийн Засаг даргаас шүүхэд ирүүлсэн тайлбартаа: “Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 303 дугаар захирамжаар тус дүүргийн 20 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт хүний үйл ажиллагааны улмаас эвдрэлд орж ашиглалтгүй орхигдсон, барилгын болон ахуйн хур хогтой газрыг өөрийн хөрөнгөөр цэвэрлэж, нөхөн сэргээн, аж ахуйн зориулалтаар ашиглахаар хүсэлтээ ирүүлсэн 42 иргэн аж ахуйн нэгжид газар эзэмшүүлэх зөвшөөрөл олгосон байна. Иргэн Ч.Мөнхцацралд энэхүү захирамжаар 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 станцын баруун урд талд 0.5 га газрыг 5 жилийн хугацаатай аж ахуйн зориулалтаар эзэмшүүлсэн байна. Газрын тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-т "Эрхийн гэрчилгээний хүчин төгөлдөр байх хугацаа дуусахаас 30-аас доошгүй хоногийн өмнө эзэмшигч нь хугацаа сунгуулах тухай хүсэлтээ тухайн шатны Засаг даргад гаргана....", 39 дүгээр зүйлийн 39.1.1-т "Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ болон газар эзэмших гэрээний хугацаа дуусахад сунгуулах хүсэлт гаргаагүй” тохиолдолд газар эзэмших эрх дуусгавар болохоор заасан. Иргэн Ч.Мөнхцацрал нь газар эзэмших эрхийн хугацаа хуулиар дуусгавар болсны дараагаар буюу 2014 оны 06 дугаар сарын 07-ны өдөр газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа сунгуулах хүсэлт гаргасныг Баянгол дүүргийн газрын алба хянан үзээд сунгах боломжгүй тухай хариу өгөх мэдэгдлээр, Нийслэлийн Засаг даргад 2016 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдөр газар эзэмших эрхийг давхардуулан олгосон, газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг сунгах тухай хүсэлтийг, 2016 оны 06 дугаар 15-ны өдөр мөн дээрх хүсэлтийг нийслэлийн засаг даргын орлогчид тус тус гаргасныг Нийслэлийн Өмчийн харилцааны газар хүлээн авч хянаад шүүхэд хандаж шийдвэрлүүлэх талаар 2016 оны 07 дугаар сарын 04-ний өдрийн 3/4543 тоот албан бичгээр хариу өгсөн байна. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-т "Хуульд өөрөөр заагаагүй, захиргааны үйл ажиллагаанд гомдол гаргах ажиллагаа Захиргааны ерөнхий хуульд заасан журмын дагуу явагдсан бол дараах тохиолдолд шийдвэрийг мэдэгдсэнээс хойш захиргааны хэргийн шүүхэд 30 хоногийн дотор нэхэмжлэл гаргана", 14.1.1-т "дээд шатны захиргааны байгууллага, эсхүл гомдлыг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрсөн бол" 30 хоногийн дотор нэхэмжлэл гаргах эрхтэй атал хуулийн хугацааг хэтрүүлсэн байх тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 54 дүгээр зүйлийн 54.1.8, 109 дүгээр зүйлийн 109.2- т заасны дагуу нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзаж, хэргийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

3.2. Хариуцагч Нийслэлийн Засаг даргын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Лувсанданзанжанцан шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Баянгол дүүргийн Засаг даргын төлөөлөгчийн хариу тайлбар хууль зүйн үндэслэлтэй байна. БГД-ийн Засаг даргын 2008 оны 303 дугаар захирамжаар тус дүүргийн 20 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт хүний үйл ажиллагааны улмаас эвдрэлд орж ашиглагдаагүй орхисон барилгын болон ахуйн хур хогтой газрыг өөрийн хөрөнгөөр цэвэрлэж нөхөн сэргээж аж ахуйн зориулалтаар ашиглах хүсэлтээ ирүүлсэн 42 иргэн ААН-д газар эзэмшүүлэх зөвшөөрөл олгосон. Үүний дараа Мөнхцацралтад энэхүү захирамжаар 20 дугаар хорооны нутаг дээр Тэц 4 станцын баруун урд талд 0,5 га газрыг 5 жилийн хугацаатайгаар аж ахуйн байдлаар эзэмшүүлж шийдвэрлэсэн.

Газрын тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-д эрхийн гэрчилгээний хүчин төгөлдөр байх хугацаа дуусахаас 30-аас доошгүй хоногийн өмнө эзэмшигч нь хугацаа сунгуулах хүсэлтээ тухайн шатын Засаг дарга гарна. 39 дүгээр зүйлийн 39.1-д газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ болон газар эзэмших гэрээний хугацаа дуусахад сунгуулах хүсэлтийг гаргаагүй тохиолдолд газар эзэмших эрх дуусгавар болох талаар Газрын тухай хуульд тусгайлан хуульчилж өгсөн байдаг. Иргэн Мөнхцацрал нь газар эзэмшихийн хугацаа сунгуулах хуулиар дуусгавар болсны дараа буюу 2014 оны 6 дугаар сарын 7-ны өдөр бол газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа сунгуулах хүсэлтийг БГД-ийн Газрын албанд гаргасныг тус дүүргийн Газар зохион байгуулалтын алба судлаад Нийслэлийн Засаг даргын 2016 оны 6 дугаар сарын 8-ны өдрийн газар эзэмших эрхийн давхардуулан олгосон газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг сунгах хүсэлтийг 2016 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдөр дээрх хүсэлтийг Нийслэлийн Засаг дарга, Нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрыг хүлээн авч хянаад шүүхэд хандаж шийдвэрлэх талаар 2016 оны 7 дугаар сарын 4-ний өдрийн 3/4543 тоот албан бичгээр хүргүүлсэн байдаг. нийслэлийн Засаг даргын зүгээс маргаан бүхий 2016 оны 6 сарын 30-ны өдрийн А/561 дүгээр захирамжийг гарахдаа Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр түүний удирдлагын тухай хуулийн 29 дүгээр зүйл, Газрын тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.3. 21.2.4. 33 дугаар зүйлийн 33.1.1, 44 дүгээр зүйлийн 44.8 дахь хэсэгт заасан үндэслэлээр Засаг дарга өөрийн бүрэн эрхийн хэмжээнд иргэн  Чинбатад газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг олгосон байгаа.

Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгчийн түрүүн яриад байсан газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ дуусаагүй байсан, буруу газраа хашаалаагүй байсан хавтаст хэрэгт авагдсан баримтууд бол бүрэн тогтоогдож байгаа. Дээрээс нь газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа өөрөөр хэлбэл газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ дууссан байхад энэ хүсэлтээ гаргаж байгаа учраас энэ нь Нийслэлийн Засаг даргын маргаан бүхий актыг хүчингүй болгох хууль зүйн бол үндэслэл бол байхгүй юм. Иймд Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 3.14-д зааснаар нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэв.

 

3.3. Хариуцагч Баянгол дүүргийн Засаг даргаас шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “Иргэн Ч.Мөнхцацралд дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаартай "Хур хог цэвэрлүүлж, газрын зөвшөөрөл олгох тухай" захирамжаар тус дүүргийн 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 цахилгаан станцын баруун урд аж ахуйн зориулалтаар 5000 м.кв газрыг 5 жилийн хугацаатайгаар эзэмшүүлсэн болно. Газрын тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-т "Эрхийн гэрчилгээний хүчин төгөлдөр байх хугацаа дуусахаас 30-аас доошгүй хоногийн өмнө эзэмшигч нь хугацаа сунгуулах тухай хүсэлтээ тухайн шатны Засаг даргад гаргана", 39 дүгээр зүйлийн 39.1.1-т “Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ болон газар эзэмших гэрээний хугацаа дуусахад сунгуулах хүсэлт гаргаагүй бол газар эзэмших эрх дуусгавар болно" хэмээн заасан байдаг тул иргэн Ч.Мөнхцацралд дүүргийн Засаг даргын 2008 оны захирамжаар эзэмшүүлсэн газрын газар эзэмших эрх дуусгавар болоод 6 жил өнгөрсөн байна.

Мөн иргэн Ч.Мөнхцацралд дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаартай захирамжаар эзэмшүүлсэн газрын хувийн хэрэгт газрын кадастрын зураг байхгүй байх бөгөөд газрын мэдээллийн санд бүртгэлгүй байна. Харин 2014 оны 05 дугаар сарын 02-ны өдөр дүүргийн Газрын албанд газар эзэмших эрхийн хугацааг сунгуулахаар ирүүлсэн хүсэлтэд хавсаргасан материалд 2010 оны 04 дүгээр сарын 03-ны өдөр "Бориг тэс" ХХК-иар хийлгүүлсэн "Эргэлтийн цэгүүдийг нь газарт бэхэлсэн нэгж талбарын зураг" хавсаргасан байдаг. Дээрх зургийг дүүргийн газрын мэдээллийн санд оруулахад дүүргийн Засаг даргын 2013 оны 09 дүгээр сарын 11-ний өдрийн А/562 дугаар захирамжаар тус дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт эзэмшүүлсэн 10,000 м.кв газартай тодорхой хэсгээр давхцаж байна.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.1-т "Хуульд өөрөөр заагаагүй, захиргааны үйл ажиллагаанд гомдол гаргах ажиллагаа Захиргааны ерөнхий хуульд заасан журмын дагуу явагдсан бол дараах тохиолдолд шийдвэрийг мэдэгдсэнээс хойш захиргааны хэргийн шүүхэд 30 хоногийн дотор нэхэмжлэл гаргана", 14.1.1-т "Дээд шатны захиргааны байгууллага, эсхүл гомдлыг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрсөн бол" 30 хоногийн дотор шүүхэд нэхэмжлэл гаргахаар заасан байдаг. Гэтэл нэхэмжлэгч Ч.Мөнхцацралд нийслэлийн Газрын албанаас 2018 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрийн 03-06/2244 дугаартай албан бичгээр "Газар эзэмших эрхтэй холбогдсон эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн асуудлаар хууль хяналтын байгууллагад хандаж шийдвэрлүүлэх" тухай мэдэгдсэн байхад 2018 оны 07 дугаар сарын 06-ны өдөр нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан байгаа нь Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан хугацаанд гомдол гаргаагүй гэж үзэхээр байна.

Иргэн Ч.Мөнхцацралд Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаартай захирамжаар дүүргийн 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 цахилгаан станцын баруун урд аж ахуйн зориулалтаар 5 жилийн хугацаатайгаар эзэмшүүлсэн газрын газар эзэмших эрх 2013 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдөр дуусгавар болсон бөгөөд газар эзэмших эрх дуусгавар болсноос хойш 10 сарын дараа буюу 2014 оны 05 дугаар сарын 02-ны өдөр газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа сунгуулах хүсэлтийг дүүргийн Газрын албанд ирүүлсэн байдаг. Тус хүсэлтэд 2014 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдөр дүүргийн 20 дугаар хороо хариуцсан газар зохион байгуулагч Г.Мөнхбаатараас “Газрын албаны техникийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэхээр хүлээгдэж байна" гэх хариуг өгч байсан байна.

Харин уг мэдэгдлийг иргэн Ч.Мөнхцацралд хүлээлгэн өгсөн баримт дүүргийн Газрын албаны архив болон шуудангийн бүртгэлийн дэвтэрт байхгүй байна. Иргэн Ч.Мөнхцацралын уг хүсэлтийг тухайн үед хэрхэн шийдвэрлэж, хариу өгсөн нь тодорхой бус байх тул захиргааны байгууллагын зүгээс дүүргийн Засаг даргын 2019 оны 03 дугаар сарын 06-ны өдрийн 01/461 дугаартай албан бичгээр түүний газар эзэмших эрх нь хуулийн дагуу дуусгавар болсон тухай хариуг иргэн Ч.Мөнхцацралд Хан-Уул дүүргийн 15 дугаар хороо, Рапид хорооллын 27-204 тоот хаягаар хүргүүлээд байна.

Хууль зүйн хувьд ... иргэн Ч.Мөнхцацрал нь газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ болон гэрээний хугацаа дуусахад хугацаа сунгуулах хүсэлтээ ирүүлээгүй тул дээрх захирамжаар эзэмшүүлсэн газрын газар эзэмших эрх дуусгавар болсон байна холбогдох заалтыг үндэслэн газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгож байсан.

Нэхэмжлэгч Ч.Мөнхцацралын эзэмшиж буй газрын газар эзэмших эрхийн хугацаа хуулийн дагуу дууссаны дараа уг газрын тодорхой хэсэгт боловсруулсан түлш хадгалах агуулахын зориулалтаар тус дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт 10,000 мкв газрыг эзэмшүүлсэн болно. Иргэн Ч.Мөнхцацрал нь Газрын тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-д заасан хугацаанд хүсэлтээ гаргаагүй нь баримтаар нотлогддог бөгөөд одоо маргаж буй газар нь анх нэхэмжлэгч Ч.Мөнхцацралд олгосон газрын байршил биш юм.

Нэхэмжлэгчийн маргаж буй уг байршил бүхий 5000 м.кв газрыг дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаар захирамжаар аж ахуйн зориулалтаар иргэн Ч.Мөнхцацралд бус, "Трансконсулт" ХХК-нд анх олгож байсан байна. Харин иргэн Ч.Мөнхцацралд мөн дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 7 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаар захирамжаар "Трансконсулт" ХХК-ийн хойд талд 5000 м.кв газрыг анх олгож байсан. Иргэн Ч.Мөнхцацрал нь газар эзэмших эрхээ сунгуулах хүсэлтээ хуульд заасан хугацаанд гаргаагүй тул газар эзэмших эрх нь дуусгавар болсон. Харин "Трансконсулт" ХХК-ийн уг 5000 м.кв газрын эзэмших эрхийг дүүргийн Засаг даргын 2013 оны 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн А/287 дугаар захирамжаар Газрын тухай хуулийн холбогдох заалтыг үндэслэн газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгож байсан болно. Энэ нь Баянгол дүүргийн Газрын албаны 20 дугаар хорооны газар зохион байгуулагчийн ажлын зургийн мэдээллийн санд тодорхой бүртгэгдсэн байна.

Уг "Трансконсулт" ХХК-ийн газар эзэмших эрх хүчингүй болсны дараа дүүргийн 2014 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулж болохоор тусгагдсаны дагуу дүүргийн Засаг даргын 2014 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн А/240 захирамжаар иргэн А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, М.Баасандулам, Н.Алтанзул, М.Батзориг, Т.Ганчимэг, М.Цэцэгмаа нарт тус бүрийн 1000 м.кв газрыг эзэмшүүлж шийдвэрлэсэн байна. Дээрх иргэд нь өөрийн эзэмшлийн тус бүрийн 1000 м.кв газрыг иргэн 3.Чинбатад “Газар эзэмшүүлэх эрх шилжүүлэх гэрээ”-гээр шилжүүлж, дүүргийн Засаг даргын 2015 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдрийн А/820 дугаартай "Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээг бусдад шилжүүлэх, нэр өөрчлөх тухай" захирамжаар дээрх газарт газар эзэмших эрхтэй болсон байна. Хэрэгт цугларсан нотлох баримт болон шинжээчийн дүгнэлтээс үзэхэд иргэн 3.Чинбатын дүүргийн Засаг дарга болон Нийслэлийн Засаг даргын 2016 оны 0 дугаар сарын 30-ны өдрийн А/561 дүгээр захирамжаар эзэмшүүлсэн газартай холбоотойгоор нэхэмжлэгч Ч.Мөнхцацралын газар эзэмших эрх, хууль ёсны эр ашиг сонирхол хөндөгдөөгүй байх тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож хэргийг шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ.

3.4. Хариуцагч Баянгол дүүргийн Засаг даргын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Ачит-Алтай шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байна. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 7 сарын 28-ны өдрийн хур хог цэвэрлүүлж газрын зөвшөөрөл олгох тухай 303 дугаар захирамжаар Монгол Улсын Газрын тухай хуулийн 27.5-д заасан хүний үйл ажиллагааны улмаас элэгдэл эвдрэлд орж ашиглалтгүй орхигдсон газрыг өөрийн хүч хөрөнгөөр нөхөн сэргээсэн иргэн ААНБ-д тухайн газрыг аймаг НБОГ-ын улсын байцаагчийн дүгнэлтийг үндэслээд эзэмшүүлж болно гэсэн заалтын дагуу хэсэгчилсэн төлөвлөгөө батлаад Баянгол дүүргийн 20 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт хүний үйл ажиллагааны улмаас эвдрэлд орж ашиглалтгүй орхигдсон барилгын хур хог хуримтлагдсан газрыг өөрийн хөрөнгөөр нөхөн сэргээсэн 42 иргэн ААНБ-д газар эзэмших эрх олгосон байдаг.

Иргэн Мөнхцацралын тухайд дээрх газрыг Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 303 дугаар захирамжаар тухайлбал Баянгол дүүргийн 20 дугаар хорооны дэвсгэр Тэц төвийн цахилгаан станцын урд талд 5000 м2 газрыг аж ахуйн зориулалтаар 5 жилийн хугацаатайгаар эзэмшүүлж шийдвэрлэсэн. Нэхэмжлэгчийн газар эзэмших эрх дууссан. Тодруулбал иргэн Мөнхцацрал өөрөө газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хүчин төгөлдөр хугацаа дуусахаас өмнө буюу 2013 оны 7 сарын 29-ний өдрөөс өмнө газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа сунгуулах хүсэлтийг Баянгол дүүргийн Засаг дарга болон Баянгол дүүргийн Газар зохион байгуулалтын албанд хандан гаргаж байгаагүй бөгөөд Газрын тухай хуулийн 37.1-д газар эзэмшигч нь эрхийн гэрчилгээний хүчин төгөлдөр байх хугацаа дуусахаас 30-аас доош хоногийн өмнө хугацаа сунгуулах хүсэлтээ тухайн шатны Засаг даргад гаргах үүрэгтэй гээд өөрөө эрх үүргийг нь тодорхойлчихсон байгаа.

Дээрх үндэслэл журмын дагуу газар эзэмших эрхийн хугацаа сунгуулах хүсэлт гаргаагүй учраас 2013 оны 7 сарын 29-ний өдөр иргэн Мөнхцацралын газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа хууль ёсоор дуусгавар болсон. Газрын тухай хуулийн 37.2-т дүүргийн Засаг дарга хугацаа сунгуулах хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор эрхийн гэрчилгээ эзэмших нөхцөлийг хангаж ажилласан эсэхийг хянаад түүнийг хангасан тохиолдолд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг сунгана гээд заачихсан. БГД-ийн Засаг дарга болон БГД-ийн Газар зохион байгуулалтын албанаас нэхэмжлэгчийн газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг сунгасан аливаа шийдвэр гараагүй хууль ёсоор газар эзэмших эрх дуусгавар болсон. Мөн Газрын тухай хуулийн 27.1-д газрыг энэ хуульд заасан зориулалт хугацаа болзолтойгоор гэрээний үндсэн дээр зөвхөн эрхийн гэрчилгээгээр эзэмшүүлнэ гэж заасан. 27.3-д нэгж талбар бүр эрхийн гэрчилгээтэй байна, 27.4-д хүчин төгөлдөр эрхийн гэрчилгээгүй аливаа этгээд газар эзэмшихийг хориглоно. 34 дүгээр зүйлийн 34.8-д газар эзэмших гэрээ нь зөвхөн эрхийн гэрчилгээний хамт хүчин төгөлдөр байна гэж заасан. Нэхэмжлэгчид Баянгол дүүргийн Газар зохион байгуулалтын албанаас 2014 оны 9 сарын 19-ний өдрийн газрын төлбөрийн нэхэмжлэл ирсэн учир газар эзэмшигчийн гэрчилгээний хугацааг сунгасан гэж ойлгож байна. Дээрх хуулийн заалт нь харшилж байгаа учраас үндэслэлгүй тайлбар гэж үзэж байгаа юм.

Нэхэмжлэгчээс БГД-ийн Газар зохион байгуулалтын албатай байгуулсан 2008 оны 7 сарын 29-ний өдрийн 8023/5182 дугаартай иргэн хуулийн этгээдэд газар эзэмших гэрээний 5 дугаар зүйлийн 5-д заасан газар эзэмших гэрээний хугацаа дуусмагц талууд түүнийг цуцлах санал тавиагүй тохиолдолд газар эзэмших газраа газраа эзэмшсээр байгаа бол түүнийг нэг жилийн хугацаанд хүчинтэй гэж тооцно гэх заалтыг үндэслээд газар эзэмших эрх сунгасан гэж ойлгож тайлбарлаж байгаа нь өөрөө үндэслэлгүй. Тухайлбал Газрын тухай хуулийн 27.1 27.3-д заасан эрхийн гэрчилгээгээр эзэмшүүлэх нь нэгж талбарын гэрчилгээтэй байна гэсэн энэ хуулийн заалт харшилж байгаа учраас үндэслэлгүй гэж үзэж байгаа юм.

Өөрөөр хэлбэл Газрын тухай хуульд заасны дагуу газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгуулж гэрчилгээ олгогдож өмнөх гэрээг шинэчлэн байгуулаагүй тохиолдолд тухайн гэрээний 5-д заасан заалт үйлчилнэ. Нэг ёсондоо хүчинтэй гэдэг заалт үйлчилнэ. Мөнхцацрал өөрөө газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа хуулиар дуусгавар болсноос 10 сарын дараа буюу 2014 оны 5 сарын 2-ны өдөр Баянгол дүүргийн Газар зохион байгуулалтын албанд хандаад газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа сунгуулах тухай хүсэлт гаргасан байдаг. Тодруулбал Газрын тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1-д газар эзэмшигч нь газар эрхийн гэрчилгээний хугацаа хүчин төгөлдөр байх хугацаа дуусах мөчид 30-аас доошгүй хоногийн өмнө сунгуулна, 39.1.1-д газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний болон газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа дуусахад сунгуулах хүсэлт гаргаагүй тохиолдолд газар эзэмших эрх дуусгавар болно. Мөн Газрын тухай хуулийн 27.1 27.3 27.4-д заасан дагуу иргэн Мөнхцацралын газар эзэмших эрх хуульд заасан үндэслэлээр дуусгавар болсон. Хуульд заасан үндэслэлээр дуусгавар болсон учраас нэхэмжлэл гаргах эрхгүй этгээдээ хууль ёсны эрх ашиг сонирхлын сонирхол хөндөгдөөгүй субъект гэж үзэж байгаа юм.

Улмаар уг Мөнхцацралын эзэмшиж байсан газрыг гуравдагч этгээдэд биш БГД-ийн ЗДТГ-т 2013 оны 9 сарын 11-ний өдрийн 562 дугаар захирамжаар төрийн байгууллагын хэрэгцээнд буюу БГД-ийн түлшний агуулахын зориулалтаар олгосон. Өнөөдрийг хүртэл тухайн газрыг БГД-ийн ЗДТГ газар, Баянгол, шинэ өргөө, орон нутгийн өмчит тооцох үйлдвэрийн газар түлшний агуулахын болон архивын байгууллагын зориулалтаар ашиглаж байгаа. Нэхэмжлэгч Газрын тухай хууль болон газар эзэмших гэрээнд заасан үүргээ биелүүлээгүй. Тодруулбал газрыг зориулалтын дагуу ашиглаагүй аж ахуйн зориулалтаар ашиглаагүй нэхэмжлэгч нь газар эзэмших гэрээ хүчин төгөлдөр байх хугацаанд буюу 2008 оны 7 сарын 29-ний өдрөөс 2013 оны 7 сарын 29-ний өдрийн хооронд газар эзэмших гэрчилгээ болон иргэн хуулийн этгээдтэй газар эзэмшүүлэх гэрээнд заасан зориулалтын дагуу газрыг ашиглаж байгаагүй аж ахуйн үйл ажиллагаа огтоос эрхэлж байгаагүй. Тухайн газарт үйл ажиллагаа эрхэлсэн үйл баримт газрын үзлэгээр болон бусад нөхцөл байдлаар тогтоогддог. Анх олгосон хэвээр байдаг. Өнөөдрийг хүртэл уг үйл баримт нь газрын мэдээллийн санд тодорхой хугацаатайгаар бүртгэгдсэн зурган мэдээллээр нотлогддог. Тэр баримтыг 2023 оны 12 сарын 13-ны өдөр дахиж хүргэсэн байгаа 2008 оноос 2023 оныг хүртэлх хугацаатай газрын сансрын зураг өгсөн байгаа. Тухайн сансрын зургаар үйл ажиллагаа явагдаагүй, хашаа татаагүй, тэр битгий хэл аж ахуйн үйл ажиллагаа эхлэх нь бүү хэл хашаа татаагүй нөхцөл байдал нь тогтоогддог байгаа.

 Мөн нэхэмжлэгч өөрөө Газрын тухай хуулийн 40.1.6-д заасан хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр 2 жил дараалсан зориулалтын дагуу газраа ашиглаагүй бол аймаг, нийслэл сум, дүүргийн Засаг дарга газар эзэмших эрхийг гэрчлэхгүй хүчингүй болгоно гэсэн ийм нөхцөл байдал үүссэн байдаг. Мөнхцацрал газрыг дуусгавар болсны дараа түрүүн хэлсэн БГД-ийн ЗДТГ-т олгосон гуравдагч этгээдүүдийн газартай огт давхцалгүй, нэхэмжлэгчийн хууль ёсны, ашиг сонирхол нөхөгдөөгүй энэ үйл баримт нь өөрөө гэрч нарын мэдүүлэг болон хавтаст хэрэгт авагдсан холбогдох нотлох баримтаар тогтоогддог. Нэхэмжлэгч нь Чинбатын газар эзэмшигчтэй холбосон хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндөөд Чинбатын газар эзэмшлийн газартай хашаа татсан үйл баримт байдаг. БГД-ийн Газар зохион байгуулалтын албанаас уг хууль ёсны үйлдлийг таслан зогсоогоод 2014 оны 5 сарын 1-ний өдөр албадан буулгаж газрын зөрчил арилгачихсан. Яагаад гэвэл газар эзэмших эрх дуусгавар болсон мөн бусдын газар эзэмших эрхэд зөрчсөн учраас хашааг албадан буулгасан. Нэхэмжлэгч уг нөхцөл байдлыг хүлээн зөвшөөрөөд 2014 оны 5 сарын 2-ны өдөр БГД-ийн газар зохион байгуулалтын албанд хандаад би буруу газар хашаагаа барьсан учраас хүлээн зөвшөөрч байна миний газар эзэмших эрхийг сонгож өгөөч гэдэг хүсэлтийг өгсөн. Харин хашааг буруу газар барьсан тул газартаа буцааж барих зөвшөөрөл огтоос олгоогүй. Угаасаа буруу газар барьсан газар эзэмших эрх болсон гэдэг үндэслэлээр авсан учраас буцааж барих зөвшөөрөл олгоогүй. Чинбатад БГД-ийн Засаг даргын 2015 оны 11 сарын 9-ний өдрийн 820 дугаар захирамжаар БГД-ийн тухайн маргаан бүхий газар буюу Тэц 4-ийн цахилгаан станцуудын урд талд шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх 461 дүгээр ангийн баруун талд 7000 м2 газрыг аж ахуйн зорилгоор эзэмшүүлсэн. Уг газрыг анх 2008 оны 7 сарын 28-ны өдрийн иргэн Мөнхцацралд эзэмшүүлсэн 303 дугаар захирамжаар ТрансКонсулт гэж компанид олгосон. Тэгэхээр нэг захирамжаар Мөнхцацрал Трансконсулт гэж 2 компанид олгосон Мөнхцацралын газар эзэмших эрх дуусгавар болсон талаар дараа нь БГД-ийн ЗДТГ-т олгосон Трансконсултын газар эзэмших эрх дуусгавар болсны дараа 7 иргэнд олгосон 7 иргэнээс Чинбатад шилжсэн. Ийм үйл баримт хэргийн материалд нотлох баримтаар цугларсан байгаа. Дээрх үндэслэлээр нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байна. Нэмээд 2 зүйл дурдчихъя баталгаа хэмжээ тогтоосон актын талаар яриад байх шиг байна. Тэгэхээр баталгаат хэмжээс тогтоосон акт гэрээнд хавсрагдах ямар ч боломжгүй. Гэрээнд хавсаргадаггүй, хавсаргагдаагүй яагаад энэ баталгаат хэмжээс тогтоосон акт гарч ирсэн бэ гэхлээр 2014 оны 5 сарын 2-ны өдөр иргэн Мөнхцацралаас БГД-ийн Газар зохион байгуулалтын албанд хандаад газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг нь хугацаа сунгуулах буюу 10 сарын дараа хүсэлт гаргахдаа хавсаргаж өгсөн баримт дотор тодруулбал БГД-ийн өргөдөл хяналтын картаас хавсрагдаад 2019 онд Захиргааны хэргийн шүүхэд хэргийн материалд ирж хавсрагдсан байгаа. Тэгэхээр тухайн үйл баримт нь хавсрагдсан түүнээс энэ бол гэрээний хавсралтаар орсон зүйл байхгүй энэ өөрөө хүчин төгөлдөр бус акт. Тухайн актыг 1996-аас 2002 оны хооронд буюу 2003 онд хууль шинэчлэгдэхээс өмнө Газар зохион байгуулалтын албанд ашиглаж байсан баримт бичиг 2003 оноос хойш хүчин төгөлдөр бус ашиглах зохицуулалт эрх зүйн зохицуулалт байхгүй ийм баримт бичиг тэгэхээр иргэнд эхлээд тухайн газар эзэмшүүлэх процесс яг яаж явагдсан юм бэ гэдгийг ерөнхийд нь тодруулах шаардлагатай. Эхлээд иргэд БГД тухайн 20 дугаар хорооны хур хог байгаль орчныг сүйтгэсэн зүйлийг таслан зогсох үүднээс хэсэгчилсэн төлөвлөгөө баталсан. Хур хогийг цэвэрлэхийг эзэмшил ашиглалтад шилжүүлээд газрыг дахин төлөвлөлтөд оруулаад үр шимийг нь ингээд ашиглая аа гэдэг байдлаар. Тэгээд иргэд эхлээд цэвэрлэх газрынхаа координат буюу зургийг гэрээтэй компаниар хийлгүүлнэ. Тухайлбал тухайн үед яг энэ маргаан бүхий процесс болж байсан энэ газарт Оюунцэцэг гэж компанитай гэрээ байгуулсан байсан. Бориг тэс компаниа хийлгээд хийлгэсэн газраа өөрсдөө цэвэрлэнэ цэвэрлэсэн санхүүгийн баримт зураг холбогдох материалаа аваад мэргэжлийн хяналтын байцаагчаас аж ахуйн зориулалтаар ашиглачхаж болно гэсэн дүгнэлт гаргуулна. Тухайн дүгнэлт болон холбогдох санхүүгийн баримт зураг кадастрынхаа зургийг барьж ирээд захирамжаар гаргуулна ийм л процесс явагдаж байсан. Тэгэхээр нэхэмжлэгчийн тухайд энэ процесс хийгдээгүй байдаг. Тэгэхээр баталгаат хэмжиж тогтоосон акт ер нь хууль ёсны юм уу хууль бус юм уу, хэн юм хэзээ хийсэн юм бэ гэдэг асуудал хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны шатанд явагдсан. Тухайн гарын үсэг Ганчимэг гэж хүний гарын үсэг болж таарсан Ганчимэг хэргийн материалд байж байгаа. Гэрчээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцсон тэгэхдээ өөрөө тайлбарласан. Энэ хүчин төгөлдөр бус захиргааны акт байна баталгаат хэмжээ тогтоосон актыг шалтгасан, Ганчимэг өөрөө миний гарын үсэг зөв байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн боловч хэзээ яаж хийсэн гэдгээ би мэдэхгүй өгснөө санахгүй байна огноо байхгүй. Гарын үсгийн бүрдэл дутуу солбицлын цэг буюу хамгийн гол нь энэ газар яг хаана байгаа ямар газар юм бэ гэдгийг заасан цэг байдаггүй. Ийм хүчин төгөлдөр бус байна гэдгээ өөрөө тайлбарласан холбогдох гэрчүүд бас үүнийг тайлбарладаг. Баталгааг хэмжээс тогтоосон актын тухайд ийм байна.

Мөнхцацралын газар эзэмших эрх 2013 оны 7 сарын 29-ний өдөр дуусгавар болсон. Үүний дараа 2014 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө батлагдаад 7 иргэнд буюу 2014 оны 3 сарын 28-ны өдрийн 240 захирамжаар 7 иргэнд олгосон. Тухайн 7 иргэн газар эзэмших эрхээ эдлээд өөрөө хүсэлтээ гаргаад Чинбатад шилжүүлэх хүсэлт гаргасан хүсэлтийг хуулийн дагуу шийдвэрлэж газарт эзэмших эрхийг шилжүүлсэн. Тэгэхээр ямар нэгэн байдлаар нэхэмжлэгчийн хууль, ёсны, ашиг сонирхлыг хөндөгдөөгүй, хуулийн дагуу явагдсан ийм процесс үйл ажиллагаа. Тэгэхээр энэ нэхэмжлэлийн шаардлага хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй хүчингүй гэж үзэх үндэслэл байхгүй байна гэж үзэж байна.” гэв.

 

Дөрөв. Гуравдагч этгээдийн тайлбар.

4.1. Гуравдагч этгээд З.Чинбатаас шүүхэд ирүүлсэн тайлбартаа: “Иргэн Ч.Мөнхцацрал өмнө нь удаа дараа газар эзэмшигч 3.Чинбатын хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг зөрчсөн үндэслэлгүй гомдол гаргаж ирсэн бөгөөд бодит баримт, үнэн бодит байдлыг санаатайгаар мушин гуйвуулж, төрийн байгууллага, албан тушаалтныг төөрөгдүүлж ирсэн юм. Энэ удаа шүүхэд бас үндэслэлгүй нэхэмжлэл гаргаж, бодит байдлыг мушгин гуйвуулж газар эзэмшигчийн хууль ёсны эрхийг зөрчиж байна.

1. Анхнаасаа иргэн Ч.Мөнхцацралын эзэмшиж байсан газар болон одоо иргэн 3.Чинбатын эзэмшиж байгаа газар нь байршил өөр, ямар ч давхцалгүй юм. Үүнийгээ иргэн Ч.Мөнхцацрал нь сайн мэдэж байгаа бөгөөд өөрийнх газар нь сунгагдаагүй, улмаар хуулийн дагуу хүчингүй болж, уг газар нь дээр Баянгол дүүргийн тохижилт, үйлчилгээний "Шинэ Өргөө" ОНӨААТҮГ болон Боловсруулсан түлшний агуулахын зориулалтаар газар нь шинэ эзэмшигчид олгогдож, улмаар уг газар дээр нь Баянгол дүүргийн барилга, байгууламж баригдсан юм. Гэтэл уг газар олгосон захирамж, шийдвэртэй маргаж чадахгүй болмогцоо урд талд нь байрлаж байгаа 3.Чинбатын газрыг миний газар гэж үндэслэлгүй маргаад олон жил болж байна. Иргэн Ч.Мөнхцацралын эзэмшиж байсан газар нь иргэн 3.Чинбатын эзэмшиж буй газрын хойд талд байрлаж байсан бөгөөд иргэн Ч.Мөнхцацралтын эзэмшиж байсан газар нь 3.Чинбатын газартай ямар нэг давхцал байхгүй, тус тусдаа байрлалтай газар юм. Гэтэл иргэн Ч.Мөнхцацрал нь газар эзэмших эрх нь хүчингүй болсноос хойш манай газар луу үндэслэлгүй гомдол, шаардлага гаргадаг болсон. Бид энэ талаар байршил биш гэдгийг удаа дараа хэлж байсан, өөрөө ч мэдэж байгаа, гэтэл би тэрээр хашаагаа буруу газарт барьсан байна гэж үндэслэлгүй зүйл ярьдаг бөгөөд ямар ч хүн бүтэн 5 жил гаруй хугацаанд буруу газарт хашаагаа барьсан байх ямар ч боломжгүй бөгөөд түүний газрын солбицол, эргэлтийн цэгүүд нь ч өөр юм.

Баянгол дүүргийн Газар зохион байгуулалтын ажлын зурган санд энэ байдал маш тодорхой байдаг юм, өмнө энэ талаар удаа дараа маргаж байсан. Ч.Мөнхцацрал нь 2008 оноос "Тэ-Бо" ХХК, О.Баярмагнай, Ж.Ганбаатар, У.Цэвэгмид нартай зэрэгцээ газар эзэмшиж байсан юм., Ч.Мөнхцацрал нь уг газрыг Баянгол дүүрэгт төрийн өмчийн хэрэгцээнд газрын захирамжтай маргах эрхтэй байсан, гэвч маргаагүй, газар эзэмших эрх нь дуусгавар болсон.

Харин 3.Чинбатын эзэмшиж буй газрын хувьд 2000 оноос хойш С.Төмөрхүү, Ж.Болорцэцэг зэрэг хүмүүсийн өмнө нь эзэмшиж байгаад улмаар хүчингүй болсон, 2014 онд Баянгол дүүргийн Засаг даргын 3 сарын 28-ны өдрийн А/240 захирамжаар иргэн А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, М.Баасандулам, Алтанзул, М.Батзориг, Т.Ганчимэг, М.Цэцэгмаа нарт олгогдож, 3.Чинбат нь 2015 оны 11 дүгээр сарын 9-ний өдрийн захирамжаар шилжүүлэн авч ашиглаж байгаа болно. Иймд Ч.Мөнхцацралын 2008 онд эзэмшиж авсан газрын байршил нь иргэн 3.Чинбатын одоо эзэмшиж буй газрын байршил биш, ямар нэгэн давхцал байхгүй болно. Энэ талаар ч Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газрын 2018 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн 2/2076 тоотоор тодорхой дурдсан байна. Байршил нь ч манай газрын хойд талд байгаа нь тодорхой харагдаж байгаа юм.

2. Иргэн Ч.Мөнхцацралд Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 7 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 тоот захирамжаар Баянгол дүүргийн 20 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт ТЭЦ-4 станцын баруун талд 0.5 га газрыг 5 жилийн хугацаатай олгосон байдаг юм. Түүний газар эзэмших эрхийн хугацаа 2013 оны 7 дугаар сарын 28-ны өдөр дуусгавар болсон бөгөөд иргэн Ч.Мөнхцацрал нь Газрын тухай хуулийн 37 дугаар зүйлд зааснаар 30-аас доошгүй хоногийн өмнө сунгуулах хүсэлтээ гаргаагүй. Ч.Мөнхцацрал нь бүр 2014 оны 9 дүгээр сарын 19-ний өдөр хүчингүй болсон газар эзэмших эрхээ сунгуулах хүсэлтээ гаргаж байсан. Хуулиар түүнийг газар эзэмших эрх дуусгавар болсон. Түүний эзэмшиж байсан газар дээр одоо Баянгол дүүргийн Түлшний агуулах баригдсан Иргэн Ч.Мөнхцацралын газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацаа дууссан бөгөөд түүнд шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрх байхгүй юм. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй” гэжээ.

4.2. Гуравдагч этгээд З.Чинбатын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Эрдэнэ шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “7 иргэн иргэний эзэмшиж байсан ТрансКонсулт гээд компани түрүүний хур хог цэвэрлэсэн 40 иргэн ААН гээд байгаа тэрний нэг нь Чинбатын өмнө тэр ТрансКонсулт гэдэг компанид Чинбатын эзэмшиж байгаа газар дээр өмнө нь эзэмшиж байсан. Ч.Мөнхцацрал нь болохоор ТрансКонсулт компанийн яг ард талд нь байрлалтай газар одоо Бориг тэс компанийн хийсэн 2010 оны кадастрын зургаар байгаа. Газар дээр Ч.Мөнхцацрал эзэмшиж байсан юм. Тэрийг нь Баянгол дүүргийн төлөөлөгч хэлчихлээ. Тухайн Ч.Мөнхцацралын газрыг Баянгол дүүрэг албан хэрэгцээндээ авчихсан. Харин З.Чинбатын газартай ямар нэгэн байдлаар давхцаагүй. Иргэн З.Чинбатын газрыг эзэмшиж байх гэрчилгээ гарснаас хойш нэхэмжлэгч тал З.Чинбатын газар дээр хашаа барьсан газрын албанаас тухайн үед та 3 газар хашаа барьсан байна гээд Газрын алба албадан газрыг нь чөлөөлсөн хашааг нь буулгасан журмын хашаанд хийсэн байдаг. Энэ нотлогддог материалд байж байгаа. Гэрч Мөнхбаатар хүртэл тухайн үед тайлбар өгч байсан. Баянгол дүүргийн Газрын алба, НГА нь Ч.Мөнхцацралын газар  Чинбатын газартаа ямар нэгэн байдлаар бол давхцалгүй гэдгийг нотолж тайлбарлаж байгаа хавтаст хэрэгт байгаа.

Мөн Геодези зураг зүйн газрын удаа дараагийн бичгүүд байж байгаа 2019 оноос хойш Мөнхцацралын газартаа ямар нэгэн байдлаар давхцалгүйгээр хариу бичгүүд ирсэн байдаг. Мөн 2019 оны шинжээчийн дүгнэлтээр Ганчимэгийн тогтоосон акт болон нураагдсан байсан хашаанд тодорхой хэмжээний давхцалтай байна гэдэг дүгнэлт гарсан. Энэ дүгнэлтийг нь бид нар хүсэлт гаргаад ахиж шинжээч томилуулсан. 2023 оны 9 сарын 14-ний өдрийн шинжээчийн дүгнэлт байдаг. Ингээд бүүр тодорхой заагаад өгчихсөн байж байгаа. Мөнхцацрал нь 2010 оны 4 сарын 3-ны өдрийн кадастрын зураг 2013 оны 3 сарын 28-ны өдөр гэхээр энэ 5 жилийн хугацаатай газар хүчин төгөлдөр байсан. Энэ хугацаанд энэ кадаструудаар Чинбатын газартай давхцалгүй байна. Сая БГД-ийн төлөөлөгчийн хэлж байгаагаар Баянгол дүүрэг албан хэрэгцээндээ авчихсан газар байна гэдгийг шинжээчийн дүгнэлтээр хамгийн сүүлийн байдлаар ирсэн. 2014 оны 5 сарын 3-ны өдрийн кадастрын зураг газар эзэмших эрхийнх нь хугацаа дуусчихсанаас хойш эрхгүй этгээд тухайн Чинбатын газар дээр очоод хашаа бариад кадастр хийлгэсэн асуудал байгаа. Тэгэхээр 2014 оныг хүчингүй хүчин төгөлдөр бус кадастрын зураг энүүгээрээ Чинбатын газар дээр очоод хашаа бариад кадастр хийлгэсэн нь давхцалтай мэт маргаан үүсэж байгаа. Мөн энэ дээр 2013-2014 оны кадастрын зургийг хийсэн Бориг тэс компанийн захирал хүртэл өөрөө гэрчийн мэдүүлэг өгсөн байж байгаа. Тэгэхээр энэ нэхэмжлэгчийн гаргаад байгаа нэхэмжлэлийн шаардлагыг Чинбатын итгэмжилсэн төлөөлөгчийн хувьд бүхэлд нь хүлээн зөвшөөрөхгүй бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгөөч. Өнөөдрийг хүртэл Чинбат, Намсрайжав нар газраа эзэмших ашиглаж чадахгүй хуулийн дагуу олгогдсон эрх үүргээ ч эдэлж чадахгүй өнөөдрийг хүртэл байж байгаа. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү.” гэв.

4.3. Гуравдагч этгээд “БТСО” ХХК-иас тус шүүхэд ирүүлсэн тайлбартаа: “Манай компани 2012 онп Баянгол дүүргийн газрын албанд газар эзэмшихээр хэд хэдэн газар удаа дараа хүсэлтээ өгч Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2012 оны 09 дүгээр сарын 17-ны өдрийн А/367 дугаар захирамжаар тус дүүргийн 20 дугаар хороо ТЭЦ-4 урд 618 мкв газрыг аж ахуйн зориулалтаар эзэмшихээр шийдвэрлэсэн.Энэ үед ямар нэгэн газрын маргаан, давхцад байгаагүй.Ингээд дүүргийн газрын албанаас 029412 дугаартай газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ олгож, газар эзэмших гэрээг байгуулсан.Мөн Баянгол дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын 2013 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн 4/02 дугаар тогтоол,Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2013 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн А/31 дүгээр захирамжийн “БТСО” ХХК-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах тухай нэхэмжлэлийг Захиргааны хэргийн шүүхэд гаргаж Захиргааны хэргийн анхан шатны 20 дугаар шүүхийн 547 дугаар шийдвэр гарч, А/31 дугаар захирамжийн “БТСО” ХХК-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгож шийдвэрлэсэн. Дээрх шийдвэрийг үндэслэн Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2018 оны А/299 дугаартай захирамж гарч эрхийг бүрэн сэргээсэн. Манай компани уг газрыг хуулийн дагуу хашаа барьж, хамгаалалтдаа авч барилгын материалын үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж ажиллаж байна. Монгол Улсын иргэн эрхийнхээ дагуу дээрх газрыг хуулийн ямар нэгэн зөрчилгүй эзэмшиж байгаа тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь зөвшөөрөхгүй” гэжээ.

4.4. Гуравдагч этгээд “БТСО” ХХК-ийн төлөөлөгч С.Бямбадорж шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “2012 онд хуулийн дагуу ном журмаар нь авсан тухайн үед дуудлага худалдааны үнэ тушаасан. 2014 онд захиргааны хэргийн шүүхээр ороод манайх бол газраа 2012 оныхоо захирамжийг сэргээсэн асуудал тэрнээс биш хүчингүй болсон зүйл байхгүй. Би товчхон ярья. 2012 оны захирамж сэргэж 2012 онд авсан. Нэхэмжлэгч талаас 18-нд авсан гэж яриад байх шиг байна. 2012 оны нэг л газар хугацаа сэргээж авсан. 2012 онд кадастрын зургийн хийлгээд явж байхад хашаа байгаагүй би баттай хэлнэ. 2014 онд буулгасан гээд байх юм  2012 онд ямар машин хаана аваачсан юм би хараагүй. Давхцалтай үндэслэл байхгүй. Би хурал болгонд ирж байгаа. Одоо хүндэтгээд санаа зовсон байдалтай өнөөдрийг хүртэл явж байна, үнэн зөвийг шийдвэрлэж өгнө үү” гэв.

4.5. Гуравдагч этгээд “БТСО” ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Моломжамц шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “2012 оны 9 сар сарын 7-ны өдрийн Баянгол дүүргийн Засаг даргын А/367 дугаар захирамжаар манай компанид аж ахуйн зориулалтаар энэ 618 мянган м2 газрыг олгосон. Манай компани Газрын албатай гэрээ байгуулж 2012 оны 12 сарын 5-ны өдөр 029/412 дугаартай газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ олгогдсон. Газрыг манайд олгох энэ явцад газар дээр нь Газрын албанаас хяналт шалгалтыг хийсэн кадастрын зураг үйлдсэн. Кадастрын зураг ямар нэгэн бусдын газартай давхацсан зүйл байгаагүй. 2012 онд орж ирээд газар дээр дахиад шинээр газар олгочхоод кадастрын зураг тухайн үед хуулийн дагуу баталгаажуулалт хийж байж үүний үндсэн дээр гэрчилгээ олгодог болчихсон байсан. Давхцалгүй гээд кадастрын зургаа үйлдээд гэрчилгээ олгосон. Гэтэл манайх яагаад энэ эзэмших эрхээ эдэлж чадаагүй юм гэхээр 2013 он онд дүүргийн ИТХ хуралдаад таны энэ газар чинь дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд ороогүй газар байсан байна гээд манай захирамжийг хүчингүй болгосон юм. Тэгээд бид тийм байх ёсгүй гээд тухайн үеийн Захиргааны хэргийн 20 дугаар шүүхэд нэхэмжлэлээ гаргасан. 20 дугаар шүүх нэхэмжлэлийг хянаж үзээд дүүргийн ИТХ хурлын шийдвэр түүний дагуу гарсан дүүргийн Засаг даргын захирамж хууль бус байна гэж үзээд шийдвэрийг хүчингүй болгож манай газар эзэмших эрхийг сэргээсэн юм. Манайх 2014 онд шүүхийн шийдвэрээр энэ захирамж хүчингүй болсон. Энэ хугацаанд газар эзэмших эрхээ сэргээх гэж нэлээн хугацаанд явж байгаад болохгүй байсан. Тэгээд үндсэндээ шүүхээр дахиж БГД-ийн газрын албанд албан бичиг өгүүлж байж 2018 оны 6 сарын 5-ны өдөр БГД-ийн Засаг дарга Одончимэг шүүхийн шийдвэрийг биелүүлж газар эзэмших эрх сэргээх тухай А/299 дүгээр захирамж гаргасан. Энэ захирамжийг үндэслээд 2018 оны 10 сарын 25-ны өдөр А/528 дугаар захирамж гаргаж уг газрыг эзэмшүүлэхээр гэрээ байгуулж гэрчилгээ олгосон. Тус гэрчилгээ өнөөдрийн байдлаар хүчин төгөлдөр байна. Энэ хугацаанд манай газрын байршил, хэмжээ өөрчлөгдөөгүй 2012 он кадастр зураг өнөөдрийн зураг хоёр ямар ч өөрчлөлт байхгүй. Манай газар бусдын газартай давхцах ямар ч боломж байхгүй. Ямар нэгэн байдлаар ашигласан хашаа барьчихсан тийм юм бол ерөөсөө байгаагүй. Гэтэл нэхэмжлэгчийн гаргаж байгаа давхцалтай гэдэг асуудал гаргаад манайхыг гуравдагч этгээдээр татсан. Яасан бэ гэхээр шинжээчийн дүгнэлт гарсан. 2019 оны 10 сарын 19-нд гаргасан шинжээчийн дүгнэлтээр газрын баталгаат хэмжээ тогтоосон акт гэж баримт байдаг. Шинжээчийн дүгнэлтээр юу гэж гарсан байдаг вэ гэхээр газрын баталгааг хэмжээ тогтоосон акт нь солигдсоны утга байхгүй тул программын зөвлөмжийн талаар газар зүйн гол нөхцөл байршлын тодорхойлолт нь хил заагийн өндөр нарийвчлалтайгаар тогтоогдоогүй болно гэж байгаа. Хоёрдугаарт уг газрын баталгаат хэмжээнд тогтоосон актыг 1995 оноос үйлдэж эхэлсэн бөгөөд Азийн хөгжлийн банкны тусламжтайгаар кадастрын зураглал газрын зургийн бүртгэл төслийн нэгийг харьцах нь 1040 зураглалын ажил координацуд аптек гээд программ хангамж хүртэл буюу 2003 он хүртэл нийслэл, газрын албаны зохион байгуулагч нар үйлдэх байжээ. Өөрөөр хэлбэл 2003 он хүртэл газар зохион байгуулалтын хэрэгцээнд ашиглаж байсан ийм баримт байгаа. 2002 онд Газрын тухай шинэ хууль батлагдсан 2003 оны 01 сарын 1-нээс эхэлж энэ хууль үйлчилж эхэлсэн. Энэ өдрөөс эхлээд цуглуулсан актыг хэрэглэхээ больсон 2008 онд бол аль хэзээ 5 жил өнгөрч хэрэглэхийг больчихсон байсан. Тэгэхээр 2008 онд нэхэмжлэлийн газрын эзэмших гэрээ гэдэг нь гэрээ байгуулах гэрчилгээ олгох энэ үйл явцын энэ явцад бид ямар зүйл ярих вэ гэхээр гэрээний нийтлэг ашиглалтад заасан байгаа юм. Гэрээ ямар үед хүчин төгөлдөр байх вэ гэдгийг маш тодорхой заагаад өгсөн байдаг. Тэгэхээр эзэмших газрын хил хязгаар хэмжээ байршил заагийг тодорхойлсон кадастрын зураг заавал хавсаргана. Хэрвээ энэ баримт бичгүүд хавсрагдахаа бүрдэл дутуу бол гэрээг хүчингүйд тооцох үндэслэл болно. Тэгэхээр үнэхээр энэ гэрээнд баригдсан кадастрын зураг байгаагүй одоо ч хүртэл кадастрын зураг байхгүй тэгсэн мөртөө нэг гэрээ хийчихсэн яваад байдаг гэрчилгээ авчихсан байдаг, тэгээд өнөөдөр маргаан үүсгээд яваад байдаг. Кадастрын зураг байх боломжтой байна уу үгүй юү, гэхэд 2010 оны 4 сарын 3-нд Бориг тэс компаниас үйлдсэн газрын эргэлтийн цэгүүдийг газарт бэхэлсэн нэгж талбарын зураг гээд байгаа. Энийг дүүргийн газар зохион байгуулалтын алба хүлээж аваад Жавзансэнгэ гэдэг хүнд цохсон байдаг. Дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 7 сарын 28-ны 303 дугаар тоот захирамжтай тул мэдээллийн санд оруулъя. 2010 оны 4 сарын 20 Мөнхбаатар гээд гарын үсгээ зураад өгч авсан. Энэ бол яг хүчин төгөлдөр кадастрын зураг биш боловч тухайн үед энийг кадастрын зураг болгоод тэгээд шалгаад мэдээллийн санд орчихсон бол өнөөдөр Мөнхцацралын газар чухам хаана байрлалтай вэ гэхээр ганцхан нотлох баримт нь энэ байгаа юм. Үүний доор хоёр зураг ирсэн. Энэ хэлэлцүүлгийн хувьд дахиж яригдах байх. Тэгэхээр шинжээчийн дүгнэлт бусад газрын харилцаа геодези зураг зүйн газраас ирүүлсэн албан бичгээс үзэхэд давхцалгүй. Гэтэл үүнийг дүүргийн газрын алба мэдээллийн санд оруулаагүй орхисон кадастрын зураг хүртэл байхгүй ер нь кадастрын зураггүй тэгээд газар эзэмшинэ гэдэг ойлголт байхгүй. Нэгэнт захирамж гаргасны дараа кадастрын зургийг гэрээндээ өгөөгүй учраас тэр гэрээ хүчин төгөлдөр бусад тооцно гээд заагаад хүчин төгөлдөр бусад тооцох үндэслэл болно гэсэн. Өнөөдөр ямар ч байсан эзэмшиж байсан газар заавал кадастрын зурагтай байж бүрэн эрхийн дагуу баталгаажих ёстой. Шинжээчийн дүгнэлт болон газар зохион байгуулалтын үйл ажиллагааны хасагдсан талбай хэмжээ тогтоосон акт гэдэг ийм зүйл яриад явдаг. Би зүгээр байгаагүй 2021 онд нотлох баримтаас хасуулах тухай 2 сарын 3-ны өдөр ийм хүсэлт шүүхэд гаргасан байгаа. Хүчин төгөлдөр бус байна, гүйцэтгэсэн огноо байхгүй, тамга тэмдэг дар баталгаажаагүй мөн удирдлагын албан тушаалын албан гарын үсэг байхгүй 2008 он гэхэд албан хэрэг дээрээс хасагдсан ийм нотлох баримт оруулсан байна иймд нотолгооны ач холбогдол байхгүй учраас хасуулъя гэдэг хүсэлтийг би шүүхэд гаргасан юм. Шүүхээс Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д захиргааны хэргийн шүүх хэргийн нөхцөл байдлыг тодруулах, хэргийг хянан шийдвэрлэх, ач холбогдох бүхий нотлох баримт цуглуулах үнэлэх ажиллагааг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй бөгөөд хэргийн оролцогчид татна оролцуулах хэрэгт цохигдсон нотлох баримтуудыг үнэлэх эсэх нь шүүхийн эрх хэмжээний асуудал. Шүүхээс нэхэмжлэлийн шаардлагын хүрээнд хэргийг эцсийн байдлаар шийдвэрлэж үнэлэлт дүгнэлт өгөөгүй байна. Ийм учраас дээрх санал болгож байгаа энэ бичиг баримт нь нотлох баримтын ач холбогдолтой байж магадгүй. Ийм учраас шүүх хуралдааны явцад энэ асуудлыг авч хэлэлцэх гэдэг агуулгаар хүсэлтийг хэрэгсэхгүй болгосон гомдол гаргаагүй. Өнөөдөр баталгаат шүүхийн одоо нотлох баримтууд болж чадах уу үгүй юү гэдэгт үнэлэлт дүгнэлт өгөх байх гэж бодож байна.  Манай зүгээс ямар нэгэн давхцал байх боломж байхгүй. Ийм маргаан ороод ирж байгаа талаар зөвшөөрөх боломжгүй” гэв.

4.5. Гуравдагч этгээд Г.Намсрайжав шүүхэд ирүүлсэн тайлбартаа: “Засаг дарга, газрын албанд хууль ёсны дагуу өргөдөл гаргаж, хашаа барьж, сонгон шалгаруулалтын үнэ төлөх, зураг хийлгэх зэрэг эрх, үүргийг биелүүлж, газрын албаны зөвшөөрлөөр уг газрыг эзэмшиж байгаа. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

 

Тав. Иргэдийн төлөөлөгч.

5.1. Иргэдийн төлөөлөгч Б.Ажиймаа шүүх хуралдаанд гаргасан дүгнэлтдээ: “Нэхэмжлэлийн шаардлагатай холбоотой асуудал нь хууль ёсны эзэмшиж авсан газар байна гэж харлаа. Гэвч 2008-2014 оны хугацаанд гэрээ, гэрчилгээ, материал ерөнхийдөө Баянгол гаргаж өгөөгүйгээс хугацаа нь дуусаад эргээд газар эзэмших хүсэлтээ өгөхөд хүсэлтийг миний газар мөн үү гэж тодруулж өгөх хүсэлт өгснөөс биш яг газраа буцааж эзэмшиж авъя гэсэн хүсэлт өгөөгүй юм байна гэж дүгнэлээ. Тэгээд ерөнхийдөө хугацаа дууссаны дараа газар мөн бишийг тодруулах хүсэлт өгснөөс биш хуульд заасан хугацааг хангаад хугацаандаа амжиж өөрийн болгож аваагүй юм байна” гэв.

 

ҮНДЭСЛЭХ нь:

1. Нэхэмжлэгчээс Нийслэлийн Засаг дарга, Баянгол дүүргийн Засаг даргад тус тус холбогдуулан:

1.1. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2014 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийн А/240 дүгээр захирамжийн М.Батзориг, М.Цэцэгмаа, М.Баасандулам, Т.Ганчимэг, А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, Н.Алтанзул нарт холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах,

1.2. Баянгол дүүргийн 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 станцын баруун урд байрлах 0,5 га газрыг аж ахуйн зориулалтаар эзэмших эрхийг сунгуулах хүсэлтийг шийдвэрлээгүй эс үйлдэхүй нь хууль бус болохыг тогтоолгох, газар эзэмших эрхийн хугацаа сунгахыг Баянгол дүүргийн Засаг даргад даалгах,

1.3. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2015 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдрийн А/820 дугаар захирамжийн З.Чинбатад холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах,

1.4. Нийслэлийн Засаг даргын 2016 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн А/561 дүгээр захирамжийн З.Чинбатад холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах,

1.5. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2018 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн А/198 дугаар захирамжийн Г.Намсрайжавт холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах,

1.6. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2018 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдрийн А/528 дугаар захирамжийн “БТСО” ХХК-д холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах” тухай нэхэмжлэл гаргаж, нэхэмжлэлийн үндэслэлээ, “Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2014 оны А/240 дугаар захирамжаар А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, М.Баасандулам, Н.Алтанзул, М.Батзориг, Т.Ганчимэг, М.Цэцэгмаа нарт газар эзэмшүүлэхдээ Газар зохион байгуулалт, геодези зуран зүйн газрын даргын 2008 оны 83 дугаар тушаалаар батлагдсан журмыг хэрэгжүүлээгүй, хээрийн судалгаа хийгээгүй, давхцуулсан нь хууль бус бөгөөд эрх зүйн зөрчилтэй актыг үндэслэж гарсан Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2015 оны А/820 захирамжаар З.Чинбатад 7000мкв газрыг шилжүүлж, Нийслэлийн Засаг даргын 2018 оны А/561 захирамжаар З.Чинбатад газар эзэмшүүлэх эрх олгосныг баталгаажуулж, улмаар цаашид шилжүүлсэн нь хууль бус” гэх агуулгаар маргасан.

            2. Шүүх хэрэгт авагдсан бичгийн нотлох баримтууд, хэргийн оролцогчдын шүүхэд ирүүлсэн шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбарт үнэлэлт дүгнэлт өгөөд, дараах үндэслэлээр нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэлээ. Үүнд:

            3. Маргааны үйл баримтын тухайд:

3.1. Ч.Мөнхцацралаас 2008 оны 01 дүгээр сарын 02-ны өдөр Баянгол дүүргийн газрын албанд хандан “...газар ашиглах хүсэлтэй байгаа бөгөөд уг газар дээр байгаа хогийг өөрийн хүч хөрөнгөөр цэвэрлэж Нийслэлийнхээ өнгө үзэмжийг сайжруулахад тус нэмэр болоход бэлэн байна ...” гэх хүсэлтийг гаргасан(1хх-114 дэх талд).

3.2. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдрийн 303 дугаартай захирамжаар “...хүний үйл ажиллагааны улмаас эвдрэлд орж, ашиглалтгүй орхигдсон, барилгын болон ахуйн хур хогтой газрыг цэвэрлэж хур хогийг өөрийн хөрөнгөөр цэвэрлэж, нөхөн сэргээн, аж ахуйн зориулалтаар ашиглахаар хүсэлтээ ирүүлсэн цэвэрлэсэн нэр бүхий 42 иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагын хавсралтаар баталж газар эзэмшүүлэх зөвшөөрөл олгож” шийдвэрлэсний хавсралтын 14 дэх дугаарт Ч.Мөнхцацралд 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 станцын баруун урд 0.5 га талбай бүхий газрыг аж ахуйн зориулалтаар 5 жилийн хугацаагаар эзэмшүүлсэн(2хх, 100-105 дахь талд).

3.3. Дээрх захирамжийн 2 дахь заалтаар дээрх иргэдэд эзэмшүүлэх газрын хэмжээ, заагийг газар дээр нь тэмдэгжүүлж, координатжуулан, кадастрын зургийг үйлдэж, газрын төлбөр ногдуулан хуулийн дагуу гэрчилгээ олгон, газрын улсын бүртгэлд бүртгэхийг Газрын алба /Д.Пүрэвсүрэн/-нд даалгажээ(2хх-100 дахь талд). 

3.4. 2008 оны 07 дугаар сарын 29-ний өдөр  “Иргэн, хуулийн этгээдэд газар эзэмшүүлэх гэрээ” байгуулж, баталгаат хэмжээ тогтоосон акт үйлдсэн(2хх, 62-63 дахь талд).

3.5. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2014 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийн А/240 дугаар захирамжаар А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, М.Баасандулам, Н.Алтанзул, М.Батзориг, Т.Ганчимэг, М.Цэцэгмаа нарт тус дүүргийн 20 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт тус бүр 1000мкв газрыг хүний ногоо тариалах зориулалтаар, 5 жилийн хугацаагаар эзэмшүүлсэн,

3.6. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2015 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдрийн А/820 захирамжаар дээрх нэр бүхий 7 иргэний эзэмшиж байсан газрыг З.Чинбатад 7000мкв талбайтайгаар шилжүүлж 2019 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийг хүртэл хугацаагаар эзэмшүүлсэн,

3.7. Нийслэлийн Засаг даргын 2016 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн А/561 захирамжаар З.Чинбатад Баянгол дүүргийн 20 дугаар хороо, ШШГ 461-р ангийн баруун талд 7000 мкв талбай бүхий газрыг аж ахуйн зориулалтаар 15 жилийн хугацаагаар газар эзэмшүүлэх эрх олгосныг баталгаажуулсан(2хх, 91-94 дэх талд).

3.8. Баянгол дүүргийн засаг даргын 2013 оны 09 дүгээр сарын 11-ний өдрийн А/562 дугаар захирамжаар 20 дугаар хорооны нутаг дэвсгэр, Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх 461 дүгээр ангийн баруун урд талд түлш хадгалах агуулахын зориулалтаар 10000 мкв газрыг Баянгол дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт 15 жилийн хугацаагаар эзэмшүүлсэн(2хх-109 дэх талд).

            3.9. Иргэн Г.Намсрайжавт Баянгол дүүргийн засаг даргын 2018 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн А/198 дугаар захирамжаар 998мкв, 2018 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдрийн А/528 дугаар захирамжаар “БТСО” ХХК-д 618мкв газрыг аж ахуйн зориулалтаар  жилийн хугацаагаар эзэмшүүлсэн байна(3хх, 12-21 дэх талд, 50 дахь талд).

 

            4. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад,

4.1. Ч.Мөнхцацрал нь тус газрын эзэмших эрхийн хугацааг сунгуулах хүсэлтийг 2014 оны 05 дугаар сарын 02-ны өдөр гаргасан нь Баянгол дүүргийн Өмч, газрын харилцааны алба/хуучин нэрээр/-ны бүртгэл хяналтын картад бүртгэгдсэн байх ба тус албаны 2014 он 05 дугаар сарын 23-ны өдрийн 3/126 дугаар мэдэгдлээр “...ТЭЦ-4-ийн урд байрлах газрын талаар ирүүлсэн хүсэлтийг газрын албаны техникийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэхээр хүлээгдэж байна” гэж мэдэгдсэн(1хх, 133-135, 2хх-67 дахь талд) нь Баянгол дүүргийн Газрын албаны 2018 оны 10 дугаар сарын 22-ны өдрийн 12/1338 тоот албан бичгээр уг баримтуудыг ирүүлснээр тогтоогдов.

4.2. Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 303 дугаар захирамжаар Ч.Мөнхцацралд эзэмшүүлсэн газарт Баянгол дүүргийн Газрын алба/хуучин нэрээр/-ны газар зохион байгуулагчаас “Баталгаат хэмжээ тогтоосон акт”-ыг гэрээ байгуулахдаа, “Бориг тэс” ХХК-иас 2010 оны 04 дүгээр сарын 03, 2013 оны 03 дугаар сарын 28, 2014 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрүүдэд тус тус кадастрын зураг үйлдэж өгсөн байна. (2хх, 111 дэх тал, 3хх, 153,188 дахь талд)

4.3. Дээрх баталгаат хэмжээ тогтоосон актад тусгагдсан газар болон “Бориг тэс” ХХК-ийн үйлдсэн 2014 оны огноотой кадастрын зурагт тусгагдсан газрууд нь нэг газарт байршилтай, энэ нь Баянгол дүүргийн Засаг даргын тамгын газарт олгосон газруудтай давхцалгүй, харин Ч.Мөнхцацралын барьсан гэх хашаа байрлаж байсан буюу маргаан бүхий актуудаар гуравдагч этгээдүүдэд эзэмшүүлэхээр олгосон газруудтай хэсэгчлэн давхцалтай болох нь,

4.3.1. Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газрын даргын 2019 оны А/121 дүгээр тушаалаар байгуулагдсан ажлын хэсгээс гаргасан шинжээчийн дүгнэлтийн 1-д “Баянгол дүүргийн Газрын албаны газар зохион байгуулагч Д.Ганчимэгийн гүйцэтгэсэн Ч.Мөнхцацралын газрын баталгаат хэмжээг тогтоосон актыг Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2013 оны А/562 дугаар захирамжаар Баянгол дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт олгосон нэгж талбарын 1681910102, 1681910101 дугаар бүхий газруудтай давхцуулахад уг нэгж талбаруудтай давхцалгүй байна”, 2-т “Иргэн Ч.Мөнхцацралын барьсан гэх хашаа нь нураагдсан байдалтай байх бөгөөд нурсан байх хэсгээс үзэхэд уг баталгаат хэмжээг тогтоосон акттай давхцахаар байна гэж үзэж байна. Харин уг газрын баталгаат хэмжээг тогтоосон акт нь нэгж талбарын 18633306944801 дугаар бүхий 7000 мкв талбайтай газартай 3584 орчим мкв талбайгаар, нэгж талбарын 1681900069 дугаар бүхий 988 мкв, нэгж талбарын 1681910108 дугаар бүхий 618 мкв талбайтай газартай 1166 орчим мкв талбайгаар тус тус давхцаж байна” гэснээр,  

4.3.2. 2023 оны А/116 дугаар тушаалаар байгуулагдсан ажлын хэсгээс гаргасан шинжээчийн 2023/32 тоот дүгнэлтэд “...“Бориг тэс” ХХК-ийн үйлдсэн 2010 оны 04 дүгээр сарын 03-ны өдөр, 2013 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийн тус тус кадастрын зургууд нь нэг байршилд байх бөгөөд 2014 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдөр үйлдсэн кадастрын зураг нь уг газрын урд хэсэгт байрлаж байна. Баянгол дүүргийн Газрын албаны газар зохион байгуулагч Д.Ганчимэгийн гүйцэтгэсэн Ч.Мөнхцацралын газрын баталгаат хэмжээг тогтоосон актын программ хангамжийн тусламжтайгаар газар зүйн холболт хийсэн үр дүнтэй “Бориг тэс” ХХК-ийн 2010 оны 04 дүгээр сарын 03-ны өдөр, 2013 оны 03 дугаар сарын 28-ны, 2014 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрийн тус тус кадастрын зургийн солбицлын утгатай давхцуулан хүргүүлэв” гэсэн болон хавсралтаар ирүүлсэн зургаар,

4.3.3. Гэрч Д.Ганчимэгийн “...Баталгаат хэмжээ тогтоосон актад зурсан гарын үсэг миний гарын үсэг мөн, ... миний “Бориг тэс” ХХК-руу явуулсан зураг байна, ...газар нь ийм хэмжээтэй, энд байх ёстой гэсэн зураг юм, ...”, Ч.Ядмаагийн “... эхний 2 зургийг газар дээр нь тавьж өгсөн, дараа нь хашаан дээр нь кадастрын зураг хийж өгсөн, ...” гэх мэдүүлгүүдээр тус тус тогтоогдов.

5. Дээрхээс үзвэл, Ч.Мөнхцацралд 2008 оны 303 дугаар захирамжаар эзэмшүүлсэн, баталгаат хэмжээ тогтоосон актад тусгагдсан газрын байршил(1,2,3,4 тоогоор тэмдэглэгдсэн) нь Баянгол дүүргийн Засаг даргын тамгын газрын түлшний агуулахын зориулалтаар эзэмшиж буй газрын замын урд талд буюу маргаан бүхий актуудаар гуравдагч этгээдүүдэд эзэмшүүлсэн газарт байрлаж байсан гэж үзэхээр байна.

 

6. Газрын тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 31.3-т “Хүсэлт гаргасан газар нь бусдын эзэмшиж, ашиглаж байгаа газартай ямар нэг хэмжээгээр давхцаагүй байна” 37 дугаар зүйлийн 37.2-т “Аймаг, сумын Засаг дарга, нийслэл, дүүргийн газрын алба хугацаа сунгуулах тухай хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор эрхийн гэрчилгээ эзэмших нөхцөлийг хангаж ажилласан эсэхийг хянаж, түүнийг хангасан тохиолдолд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгах шийдвэр гаргана” гэж заасан.

7.  Хууль тогтоомжийн дээрх зохицуулалт болон маргааны үйл баримт, мөн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад тогтоогдож буй нөхцөл байдлуудыг нэгтгэн үзвэл, хариуцагч Баянгол дүүргийн Засаг дарга нь газар эзэмших эрхийн хугацаа сунгуулахаар гаргасан газар эзэмшигчийн хүсэлтийг шийдвэрлэх болон иргэн, хуулийн этгээдэд газар эзэмшүүлэх шийдвэр гаргахдаа газрын давхцал үүсэх эсэхийг шалгах талаарх хуулиар хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлэлгүйгээр, нэхэмжлэгч Ч.Мөнхцацралын эзэмшилд олгогдсон байсан газарт Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2014 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийн А/240 тоот захирамжаар А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, М.Баасандулам, Н.Алтанзул, М.Цэцэгмаа, М.Батзориг, Т.Ганчимэг нарт газар эзэмшүүлсэн, улмаар бусдад шилжүүлснийг баталгаажуулсан байх тул иргэдийн төлөөлөгчийн “Нэхэмжлэлийн шаардлагатай холбоотой асуудал нь хууль ёсны эзэмшиж авсан газар байна гэж харлаа...” гэх дүгнэлтийг хүлээж авах нь зүйтэй гэж бүрэлдэхүүн дүгнэлээ.

            8. Өөрөөр хэлбэл, Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2008 оны 303 дугаар захирамжаар Ч.Мөнхцацралд олгогдсон газар нь анхнаасаа замын урд буюу маргаан бүхий газарт байрлаж байсан, нэхэмжлэгч нь баталгаат хэмжээ тогтоосон актад тусгагдсан газарт хашаа барьсан нь шинжээчийн дүгнэлтүүдээр, түүнчлэн маргаан бүхий А/240 дүгээр шийдвэр гарах үед нэхэмжлэгч нь уг газарт хашаа барьж бодитоор эзэмшиж байсан агаар сансрын зургаар тус тус тогтоогдож байхад хариуцагч нь давхцал байгаа эсэхийг шалгалгүйгээр маргаан бүхий актуудыг гаргасан байх тул хариуцагч болон гуравдагч этгээдийн “буруу газарт хашаа барьсан” гэх тайлбарыг хүлээж авах үндэслэлгүй байна.

 

9. “Бориг тэс” ХХК-иас 2010 оны 04 дүгээр сарын 03-ны өдөр үйлдсэн кадастрын зураг болон 2020 оны 02 дугаар сарын 07-ны өдрийн 20/06 дугаар албан бичгээр шүүхэд ирүүлсэн 2013 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийн огноотой кадастрын зурагт тусгагдсан газар нь хэдийгээр замынхаа хойно буюу Баянгол дүүргийн Засаг даргын тамгын газрын түлшний агуулах байрлаж буй газарт байрлаж байсан нь хэрэгт авагдсан бичгийн нотлох баримтууд, шүүхээс хийсэн бичиг баримтын үзлэгээр тогтоогдож байгаагаас үзвэл, хариуцагч болон гуравдагч этгээдүүдийн “...нэхэмжлэгчийн газар нь замынхаа хойно байрлаж байсан, одоогийн маргаж байгаа газар нь 2008 оны 303 дугаар захирамжаар “Трансконсулт” ХХК-д эзэмшүүлсэн байсан газар юм” гэх тайлбарыг үгүйсгэхээргүй боловч энэ үндэслэлээр нэхэмжлэгчид Газрын тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.1.1-д “гэрээнд заасан зориулалтын дагуу уг газрыг эзэмших...”, 35.1.5-д “газрын тухай хууль тогтоомж, газар эзэмших гэрээнд заасан үүргээ зохих ёсоор биелүүлж ирсэн бол эрхийн гэрчилгээний хугацаа дуусахад уг газрыг үргэлжлүүлэн эзэмшихээр эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгуулах” гэж олгогдсон эрхийг мөн үгүйсгэх боломжгүй байна. Учир нь:

9.1. “Бориг тэс” ХХК-иас 2010 оны 04 дүгээр сарын 03-ны, 2013 оны 03 дугаар сарын 28-ны огноотой зургууд нь газар зохион байгуулагчаас үйлдэж өгсөн баталгаат хэмжээ тогтоосон актаас зөрүүтэй, 

9.2. Гэрч Д.Ганчимэгээс “... нийт 100 гаруй газар хүссэн байдаг. Бид тухайн газрыг хүсэлтийн дагуу хуваасан. Яг энэ хэсгийг гэдэг хүсэлтээ өгөөгүй, ... бидний хуваарилсан газрыг эзэмшинэ ...” гэж мэдүүлснээс тус тус үзвэл, нэхэмжлэгч эзэмших газрын байршлыг өөрөө сонгоогүй байх тул түүний “...буруу газар хашаа барьсан гэдгээ хүлээн зөвшөөрч хүсэлтдээ дурьдсан атлаа өнөөдөр маргаж байгаа нь үндэслэлгүй” гэх гуравдагч этгээдийн өмгөөлөгчийн тайлбарыг хүлээж авах үндэслэлгүй байна.

9.3. Түүнчлэн Газрын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.4.3-т зааснаар “эзэмшил, ашиглалтад олгогдсон газрын хэмжээ заагийг газар дээр нь тэмдэгжүүлж, координатжуулах, тэдгээрийн кадастрын зургийг үйлдэж, газрын улсын бүртгэлд бүртгэх” нь холбогдох газрын албаны эрх хэмжээний асуудал байх тул уг зураг мэдээллийн санд бүртгэгдээгүйд нэхэмжлэгчийг буруутгах боломжгүй.

10. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч болон гуравдагч этгээдүүдийн зүгээс “Ч.Мөнхцацралын газар эзэмших эрхийн хугацаа дуусгавар болсон” хэмээн маргах боловч Газрын тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.6.5-д “газар эзэмшүүлэх хугацаа” тусгахаар заасан, Баянгол дүүргийн Газрын алба болон Ч.Мөнхцацрал нарын хооронд 2008 оны 07 дугаар сарын 29-ний өдөр байгуулсан “Иргэн, хуулийн этгээдэд газар эзэмшүүлэх гэрээ”-ний 5.5-д “Газар эзэмших гэрээний хугацаа дуусмагц талууд түүнийг цуцлах санал тавиагүй бөгөөд газар эзэмшигч газраа эзэмшсээр байгаа бол энэхүү гэрээг 1 жилийн хугацаанд хүчинтэй гэж үзнэ” гэж заасны дагуу нэхэмжлэгчийн газар эзэмших эрх дуусгавар болоогүй байсан байхад хариуцагч нь иргэн Ч.Мөнхцацралаас газар эзэмших эрхийн хугацааг сунгуулах хүсэлтийг хүлээж авсан, хурлаар хэлэлцүүлэхээр хүлээгдэж байгааг мэдэгдсэн атлаа уг хүсэлтийг шийдвэрлээгүй эс үйлдэхүй гаргасан гэж үзэх тул иргэдийн төлөөлөгчийн “...хугацаандаа амжиж өөрийн болгож аваагүй юм байна” гэх дүгнэлт үндэслэлгүй.

 11. Мөн хариуцагч болон гуравдагч этгээдийн зүгээс “Нэхэмжлэгч нь газрын давхцалын асуудлыг 2016 оны мэдсэн байсан, шүүхэд нэхэмжлэл гаргах хуульд заасан хугацааг хэтрүүлсэн” гэх агуулгаар маргасан ба Нийслэлийн Газрын албаны 2018 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрийн 03-06/2244 тоот албан бичгээр “...гомдлоо шүүхэд хандаж шийдвэрлүүлнэ үү” гэж мэдэгдсэнийг нэхэмжлэгч нь хүлээн аваад мөн оны 07 дугаар сарын 06-ны өдөр нэхэмжлэл гаргасан, дээрх албан бичгүүдийг нэхэмжлэгчид хүргүүлсэн талаарх үйл баримт нотлогдохгүй байх тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-д “дээд шатны захиргааны байгууллага, эсхүл гомдлыг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрсөн бол” гэж заасан хугацааг хэтрүүлсэн гэж үзэхээргүй байна.

12. “Бориг тэс” ХХК-ийн 2010 оны 04 дүгээр сарын 03-ны өдөр үйлдсэн кадастрын зураг Баянгол дүүргийн Газрын албаны архивд хадгалагдан үлдсэн, уг зурагт албаны дарга Г.Мөнхбаатараас “... Мэдээллийн санд оруулъя” гэсэн цохолтыг мөн сарын 20-ны өдөр хийсэн байхад мэдээллийн санд оруулаагүй байх тул хариуцагчаас Ч.Мөнхцацралд маргаан бүхий газрыг эзэмшүүлэхээр шийдвэрлэсэн 303 дугаар захирамжийн 2 дахь заалтыг хэрэгжүүлээгүй, Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хууль/2006/-ийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.6 дахь хэсгийн а-д “хууль тогтоомж, Засгийн газар, Хурал, Засаг даргын шийдвэрийг сурталчлах, биелэлтийг нь хангах ажлыг нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээнд зохион байгуулах” гэж заасан үүргээ хэрэгжүүлээгүй байна.

13. Иймд хариуцагч Баянгол дүүргийн Засаг дарга нь нэхэмжлэгч Ч.Мөнхцацралын 2008 оны 303 дугаар шийдвэрээр эзэмшиж байсан газрын хугацаа сунгуулах хүсэлтийг шийдвэрлээгүй орхигдуулж, улмаар тус газрын байршилд давхцуулан 2014 оны А/240 дугаартай захирамжаар нэр бүхий 7 иргэнд газар эзэмшүүлсэн нь хууль тогтоомжид нийцэхгүй, мөн Засаг даргын 2015 оны А/820 дугаар захирамжийн З.Чинбат, 2018 оны А/198 дугаар захирамжаар Г.Намсрайжавт, А/528 дугаар захирамжаар “БТСО” ХХК-д, Нийслэлийн Засаг даргын 2016 оны А/561 дүгээр захирамжийн З.Чинбатад холбогдох хэсэг эрх зүйн зөрчилтэй актад үндэслэж гарсан хууль бус актууд байх тул нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хангаж шийдвэрлэв.

14. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1-д “Нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардлыг дараахь журмаар тодорхойлно:”, 45.1.2-т “шинжээч, орчуулагч, хэлмэрчийн ажлын хөлсийг шүүхээс төлсөн хэмжээгээр”, 47 дугаар зүйлийн 47.1-д “Нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардлыг нэхэмжлэл бүрэн хангагдсан тохиолдолд хариуцагчаар, нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосон тохиолдолд нэхэмжлэгчээр нөхөн төлүүлнэ” гэж заасан.

15. Тус шүүхийн Шүүгчийн 2019 оны 03 дугаар сарын 19-ний өдрийн 128/ШЗ2019/1796 дугаар захирамжаар томилогдсон шинжээчийн зардалд 476,904 төгрөгийг 2019 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдөр Ч.Мөнхцацралаас, 2023 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдрийн 128/ШТ2023/0068 дугаар шүүхийн тогтоолоор томилогдсон шинжээчийн зардалд 251,094 төгрөгийг шүүхийн Тамгын газраас тус тус төлснийг хариуцагчаас гаргуулахаар шийдвэрлэв.

 

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.1, 106.3.12-т заасныг тус тус удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Газрын тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 31.3, 34 дүгээр зүйлийн 34.6.5, 35 дугаар зүйлийн 35.1.1, 35.1.5,  37 дугаар зүйлийн 37.2, Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хууль/2006/-ийн 29 дүгээр зүйлийн 29.1.6 дахь хэсгийн а-д заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгч Ч.Мөнхцацралын нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хангаж, Баянгол дүүргийн Засаг даргын 2014 оны 03 дугаар сарын 28-ны өдрийн А/240 дүгээр захирамжийн М.Батзориг, М.Цэцэгмаа, М.Баасандулам, Т.Ганчимэг, А.Пүрэв, Ц.Цэвэгжав, Н.Алтанзул нарт, 2015 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдрийн А/820 дугаар захирамжийн З.Чинбатад, 2018 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн А/198 дугаар захирамжийн Г.Намсрайжавт, 2018 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдрийн А/528 дугаар захирамжийн “БТСО” ХХК-д, нийслэлийн Засаг даргын 2016 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн А/561 дүгээр тушаалын З.Чинбатад холбогдох давхцал бүхий хэсгийг хүчингүй болгож, Баянгол дүүргийн 20 дугаар хороо, ТЭЦ-4 станцын баруун урд байрлах 0,5 га газрыг аж ахуйн зориулалтаар эзэмших эрхийг сунгуулах хүсэлтийг шийдвэрлээгүй эс үйлдэхүй нь хууль бус болохыг тогтоож, газар эзэмших эрхийн хугацаа сунгахыг Баянгол дүүргийн Засаг даргад даалгасугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1, 45.1.2, 47 дугаар зүйлийн 47.1, 48 дугаар зүйлийн 48.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2 дэх хэсэгт заасныг тус тус баримтлан нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70,200 төгрөгийг орон нутгийн төсвийн орлогод хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамж болон шинжээчийн зардалд урьдчилан төлсөн 547,104 төгрөгийг хариуцагч Баянгол дүүргийн Засаг даргаас гаргуулж нэхэмжлэгчид  олгож, мөн Засаг даргаас 251,094 төгрөгийг гаргуулж төсөвт нөхөн төлүүлсүгэй.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                 Ц.МӨНХЗУЛ

                                 ЕРӨНХИЙ ШҮҮГЧ                                   Н.ДУЛАМСҮРЭН

                                                      ШҮҮГЧ                                   Л.ӨЛЗИЙЖАРГАЛ