Н.Мид холбогдох эрүүгийн

хэргийн тухай

Нийслэлийн Эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүгч Ш.Бат-Эрдэнэ даргалж, шүүгч М.Алдар, шүүгч Д.Очмандах нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд нээлттэй хийсэн шүүх хуралдаанд:

прокурор Ж.Баянжаргал,

хохирогч “Татварын ерөнхий газар”-ын хууль ёсны төлөөлөгч Б.Э, шүүгдэгч Н.М, түүний өмгөөлөгч Ч.Билгүүн, Ч.Өнөржаргал,  

нарийн бичгийн дарга Д.Тунгалаг нарыг оролцуулан, 

Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Б.Батсайхан даргалж хийсэн 2022 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдрийн 2022/ШЦТ/1048 дугаар шийтгэх тогтоолыг эс зөвшөөрч шүүгдэгч Н.Мийн гаргасан давж заалдах гомдлыг үндэслэн түүнд холбогдох 2202000000248 дугаартай эрүүгийн хэргийг 2023 оны 01 дүгээр сарын 03-ны өдөр хүлээн авч, шүүгч Д.Очмандахын илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

тоотод оршин суух хаягтай, ял шийтгэлгүй;

Шүүгдэгч Н.М нь Сүхбаатар дүүргийн 11 дүгээр хороо, 7 дугаар хороолол, Ногоон нуур, 10 барилгын 906, 907 тоотод үйл ажиллагаа явуулах “Э-А” ХХК-ийн удирдах албан тушаалтнаар ажиллаж байхдаа татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилгоор бизнесийн ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулдаггүй “М”, “С”, “П”, “М”, “Т”, “А”, “Ц”, “А”, “М”, “Д”, “С”, “СЭ”, “Эй тиэсти”, “ИЗ”, “АФ”, “Н” зэрэг нэр бүхий 16 аж ахуйн нэгжүүдээс 2016 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд хууль бусаар шивүүлсэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварт ногдох нийт 10,206,218,038.15 төгрөгийн орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон 282 ширхэг падаан бүхий хуурамч санхүүгийн баримтуудыг бодитоор худалдан авсан мэтээр Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланг харьяа Татварын хэлтэст тайлагнаж, 1,020,621,803.85 төгрөгийн буюу их хэмжээний орлого буруулж, нуун дарагдуулсан, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэмт хэрэгт холбогджээ.

Нийслэлийн прокурорын газраас: Н.Мийн үйлдлийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар зүйлчлэн яллах дүгнэлт үйлдэж, хэргийг шүүхэд шилжүүлжээ.   

Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх: Шүүгдэгч Н.Мийг “Татвар төлөгч хуулийн этгээдийн удирдах албан тушаалтан татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилгоор их хэмжээний татвар ногдох эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон, нуусан” гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар хоёр мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний буюу 2,000,000 төгрөгөөр торгох ялаар шийтгэж, Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 5.3 дугаар зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт зааснаар оногдуулсан торгох ялыг хуульд заасан 90 хоногийн хугацаанд төлүүлэхээр тогтоож, хуульд заасан хугацаанд торгох ялыг биелүүлээгүй бол шүүх биелэгдээгүй торгох ялын арван таван нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийг нэг хоногоор тооцож хорих ялаар солихыг мэдэгдэж, Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1, 510 дугаар зүйлийн 510.1 дэх хэсэгт зааснаар иргэний хариуцагч “Э-А” ХХК-аас 1,007,875,857.85 төгрөгийг гаргуулж хохирогч Татварын ерөнхий газарт олгохоор шийдвэрлэжээ. 

Шүүгдэгч Н.М гаргасан давж заалдах гомдол болон тус шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Шийтгэх тогтоолд заасан дүгнэлт нь хэргийн бодит байдалтай нийцээгүй, Эрүүгийн хуулийг буруу хэрэглэсэн, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль ноцтой зөрчсөн гэж үзэн дараах үндэслэлээр давж заалдах гомдлыг гаргаж байна.

1. 1.020.621.803,85 төгрөгийн орлогыг бууруулж, нуун дарагдуулсан, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэх үйлдэл бүрэн нотлогдоогүй тухай: 2020 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдөр Н.Мид холбогдуулан “Эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах тухай” прокурор зүгээс тогтоол үйлдэхдээ Татварын ерөнхий газарт учирсан хохирлын хэмжээг 64.385.590,92 төгрөг гэж тодорхойлсон бөгөөд үүнтэй холбогдуулан “Их Наяд Аудит” ХХК-ийн шинжээчийн дүгнэлтийг гаргасан. “Их Наяд Аудит” ХХК-ийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн Ш/24 тоот шинжээчийн дүгнэлтээр /хх 109-114/ “Э-А” ХХК-ийн 2017 оны  643.855.909,08 төгрөгийн бараа, үйлчилгээний төлбөрт ноогдох 64.385.590,92 төгрөгийн НӨАТ-ыг 2018 оны 07 дугаар сарын 31-ний өдөр худалдан авалтын буцаалтаар нийт 20 ширхэг баримтыг буцааж тайлагнасан гэх дүгнэлт гарсан байдаг. Гэтэл мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд зөвхөн Татварын ерөнхий газраас Цагдаагийн ерөнхий газрын эрүүгийн цагдаагийн албанд ирүүлсэн 2022 оны 10 дугаар сарын 03-ны өдрийн 07/2296 тоот албан бичгийн /хх 29-34/ хүрээнд хэргийн нөхцөл байдлыг дүгнэж, “Э-А” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Мийг нийт 282 ширхэг НӨАТ-ын хуурамч падаан худалдан авч, 1.020.621.803,85 төгрөгийн орлогыг бууруулж, нуун дарагдуулсан, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэх хэрэгт эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэж байгаа нь мөрдөгч, прокурор нотлох баримтыг тал бүрээс нь бүрэн бодитойгоор шалгаж хянасны үндсэн дээр хэргийн бодит байдлыг тогтоох үүргээ биелүүлээгүйг илтгэж байна. Түүнчлэн, эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхээс хохирогч талын мэдүүлэг, гаргасан баримтад үндэслэж 1.020.621.803,85 төгрөгийн татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, хохирол учруулсан гэж дүгнэсэн нь нотлох баримтыг бусад нотлох баримттай харьцуулах, эх сурвалжийг магадлах аргаар тухайн нотлох баримтыг шалгаж үнэлэх чиг үүргийг хэрэгжүүлэлгүй зөвхөн яллах талыг баримталсан дүгнэлт юм. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.6 дугаар зүйлийн 1.1 дэх хэсэгт дүгнэлт нь шүүх хуралдаанаар хэлэлцсэн нотлох баримтаар нотлогдохгүй байвал шүүхийн тогтоолд заасан дүгнэлт нь хэргийн бодит байдалтай нийцээгүй гэх үндэслэл болох тухай заасан байдаг. Н.Мийн төлөхөөс зайлсхийсэн гэх 1.020.621.803,85 төгрөгийн татвараас “МК” ХХК болон “АА” ХХК-иас ирүүлсэн 64.385.590,92 төгрөгийн хий шивэлттэй падаанууд л хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудаар тогтоогддог боловч үлдсэн 956.236.212,93 төгрөгийг татвараас зайлсхийсэн гэх үйлдэл нотлох баримтаар тогтоогдоогүй. Хэдийгээр Н.М нь мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд Нийслэлийн прокурорын газарт хандан 1.020.621.803,85 төгрөгийн татвараас зайлсхийсэн тухайгаа илэрхийлж, хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлүүлэхийг хүссэн нь хавтаст хэргийн 58-61 дэх авагдсан байх боловч энэ нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.3 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсгийн 8.3-т “яллагдагч хэргээ хүлээсэн мэдүүлэг нь гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайг нотлох шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болохгүй” гэж заасны дагуу 1.020.621.803,85 төгрөгийн татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэх үйлдлийг нотлох баримт мэдээлэл болох хууль зүйн үндэслэл байхгүй юм.  Бодит байдал дээр “Э-А” ХХК нь дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн борлуулалтын орлого олоогүй байхад 1.020.621.803 татвар ногдуулж хохиролд тооцож байгаа нь учир дутагдалтай байна.

2. 64.385.590,92 төгрөгийн татварыг төлөхөөс зайлсхийсэн гэх үйлдэл тогтоогдсон гэж дүгнэсэн ч Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 1.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1-т заасныг тус тус үндэслэн гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусгавар болсон тухай: Мөрдөгч, прокурорын зүгээс 64.385.590,92 төгрөгийн татварыг төлөхөөс зайлсхийсэн нь шинжээч болон татварын улсын байцаагчийн дүгнэлт, гэрчүүдийн мэдүүлгээр нотлогдсон гэж дүгнэн шүүхээр хэлэлцүүлэхээр шилжүүлсэн ч шүүхийн зүгээс тухайн 64.385.590,92 төгрөгийн татварын асуудал нь 2017 оны 10 дугаар сараас 12 дугаар сарын хооронд явагдсан бараа, ажил үйлчилгээний төлбөрт хамаарах НӨАТ гэдгийг харгалзан үзэлгүй шийдвэрийг гаргасан нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.7 дугаар зүйтийн 1 дэх хэсгийн 1.1-т заасан “шүүх хэрэглэвэл зохих хуулийг хэрэглээгүй” гэж үзэх үндэслэл мөн юм. Тодруулбал, “Э-А” ХХК нь тухайн 2017 онд Найрамдал зусланд спорт цогцолборын барилгын ажлыг хариуцан гүйцэтгэж байсан бөгөөд уг барилгын ажилд шаардлагатай арматур, катанк төмөр, тоосго зэргийг Амгалан өртөөний ойролцоо байрлан үйл ажиллагааг явуулж байсан БНХАУ-ын иргэдээс худалдан авсан бөгөөд тэднээс хуульд заасны дагуу гэрээ байгуулж, НӨАТ-ын баримтыг шаардахад “МК” ХХК болон “АА” ХХК гэх 2 компани дээр гэрээг байгуулж, НӨАТ-ын баримтыг шивсэн. Уг 64.385.590,92 төгрөгийн татварын асуудал нь шинжээчийн болон татварын улсын байцаагчийн дүгнэлт, гэрчүүдийн мэдүүлгээр нотлогдож байлаа ч гэсэн тухайн үйлдэл нь 2017 онд үйлдэгдсэн байх тул Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.9 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийг баримтлан 2020 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмэлт орохоос өмнөх Эрүүгийн хуулийг шүүх буцаан хэрэглэх нь зөв юм. 2020 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмэлт орохоос өмнөх Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1-т зааснаар татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа 1 жил байх буюу 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөс 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацааг хамааруулан ойлгож байна. Энэ талаар 2020 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдөр Н.Мийн өмгөөлөгч Ч.Өнөржаргалаас Нийслэлийн прокурорын газарт хандан гомдол гаргасан байдаг. Гэтэл Н.Мийг 2020 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 1910001360572/219 дугаартай “Эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах тухай” прокурорын тогтоолоор яллагдагчаар татсан болно. Энэ нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.5 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2-т заасан эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж болохгүй тохиолдолд хамаарна. Өөрөөр хэлбэл, шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль ноцтой зөрчиж хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусгавар болсон байхад хэргийг хэлэлцэж шийдвэр гаргасан нь шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгох үндэслэл болж байна. Нөгөөтээгүүр, хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан байхад гаргасан шинжээчийн дүгнэлтийг үндэслэн яллаж байгаа нь өөрөө хууль зөрчсөн үйлдэл бөгөөд хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан байхад гаргасан шинжээчийн дүгнэлт нь өөрөө нотлох баримтын чанараа алдана.

3. Н.Мийн үйлдэл нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэргийн шинжгүй тухай: Анхан шатны шүүхийн зүгээс “...1.020.621.803,85 төгрөгийн орлого, эд хөрөнгө, бараа ажил, үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон...” гэж үзсэн нь дээр дурдсанчлан улсын яллагч, мөрдөгчид 1.020.621.803,85 төгрөгийн татварыг гарцаагүй төлөхөөс зайлсхийсэн гэх нотлох баримт хангалттай биш зөвхөн Татварын ерөнхий газраас ирүүлсэн албан бичиг, түүний хавсралт дахь тоо мэдээлэл болон Н.Мийн гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн мэдүүлэг, хүсэлтэд үндэслэн тогтоогдож байна. Гэтэл хэргийн оролцогч өөрөө сайн дураараа хэргээ хүлээсэн тохиолдолд мөрдөгч, прокурорын зүгээс тухайн баримт мэдээллийн хэргийн бодит байдалтай хэр нийцэж байгааг тогтоох үүргийг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.7 дугаар зүйлийн 1 болон 2 дахь хэсгүүдээр хүлээдэг. Өөрөөр хэлбэл, хохирогч Татварын ерөнхий газарт ирүүлсэн Н.Мийн 1.020.621.803,85 төгрөгийн татварыг төлөхөөс зайлсхийсэн гэх баримт бичиг нь хэрэгт авагдсан болон шүүх хуралдааны үеэр шинжлэн судалсан нотлох баримтуудаас зөвхөн Н.Мийн өөрийнх нь гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн мэдүүлэг, хүсэлтээр л тогтоогдож байна. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчийн мэдүүлгийг нотлох баримтаар тооцох боловч уг мэдүүлэг дангаараа түүнийг яллах үндэслэл болохгүй” гэж заасан. Иймд Н.Мийн холбогдсон гэх хэрэг нь татвар төлөгчийн хувьд татварын албанд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан гаргахдаа НӨАТ-ын падаан ашигласан гэх үйлдэл бөгөөд 2017 онд тайлагнасан үйлдлээ 2018 онд залруулж зөрчлөө арилгасан байхад Татварын ерөнхий газар татварын өр хураан барагдуулах ажиллагааг хэрэгжүүлэхгүй татвар төлөгчийг гэм буруутайд тооцуулж, гэмт хэрэгтэн болгож байгаа нь татвар төлөгчийн хууль ёсны эрх ашиг сонирхлыг ноцтой зөрчиж байна. Татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэргийн хувьд “их хэмжээний татвар ногдох орлого, эд хөрөнгө. бараа үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон, нуусан” байх шинжийг хангасан байх шаардлагатай. Иймд:

- Татвар төлөхөөс зайлсхийх үйлдэл нь өөрөө санаатайгаар нуух, худал тодорхойлох гэсэн үйлдэл агуулж байдаг бөгөөд нуух, худал тодорхойлох гэдэг нь татвар ногдох орлого, эд хөрөнгө, ажил үйлчилгээнээс олсон орлогоос данс бүртгэл, татварын мэдээ, тайландаа тусгахгүй байхыг ойлгохоор хуульчилсан. Гэтэл “Э-А” ХХК нь олсон орлогыг бүрэн тайлагнаж явсан байдаг ба татвар ноогдох орлогыг нуусан, худал тодорхойлсон зүйл байдаггүй.

- Татвар төлөхөөс зайлсхийх үйлдэл нь гэм буруугийн санаатай хэлбэр, шунахайн сэдэлттэйгээр үйлдэгдсэн байх шаардлагатай байдаг. Гэтэл Н.Мийн хувьд “Э-А” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлын хувиар ямарваа нэгэн татварыг төлөхөөс санаатайгаар зугтсан, орлогыг нуусан зүйл байхгүй юм. Шүүх хуралдаанаар шинжлэн судалсан нотлох баримтууд болох татварын улсын байцаагч Э.Болор, Д.Сэлэнгэ нарын “МК” ХХК-ийн 2015-2017 оны татвар ногдуулалт, төлөлтөд хийсэн хяналт шинжилгээний дүгнэлт /хх 123-129/ болон татварын улсын байцаагч Д.Нармандах, Н.Мөнхтуяа нарын “АА” ХХК-ийн 2013-2017 оны татвар ногдуулалт, төлөлтөд хийсэн хяналт шалгалтын дүгнэлт /хх 228-239-үүдээр дээрх 2 хуулийн этгээд “Э-А” ХХК-д НӨАТ-ийн падаан шивсэн байгаа бөгөөд энэ нь У.А нарын хуурамч, хууль бус падаан шивсэн, гаргасан үйлдэлтэй нь холбогдож байгаа нь У.А нарын хэрэгт холбогдогч нарын мэдүүлэг болон бусад нотлох баримтуудаар тогтоогдож байна. Гэхдээ “Э-А” ХХК нь дээр дурдсанчлан 2017 онд өөрийн үйл ажиллагаанд шаардлагатай бараа бүтээгдэхүүн, материалыг худалдан авах болон бусдаар ажил үйлчилгээг гүйцэтгүүлэхдээ “МК” ХХК, “АА” ХХК-тай холбогдох гэрээнүүдийг байгуулан, гэрээний зүйлийн үнэ, хөлсийг санхүүгийн баримтын дагуу төлж ирсэн байдаг. Үүний үндсэн дээр “МК” ХХК, “АА” ХХК-иас НӨАТ-ын падаан шивэгдсэн байдаг. Энэ талаар гэрч З.А нь мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд өгсөн мэдүүлэгтээ дурдсан ба холбогдох санхүүгийн баримт бичгүүдийг гарган өгөх боломжтой талаар тайлбарласан байдаг /хх 50-51/. Түүнээс гадна, “Э-А” ХХК-ийн хувьд “МК” ХХК, “АА" ХХК нар нь хуурамч баримт шивж байгаа талаар тухайн үед мэдээгүй буюу мэдэх боломжгүй байсан ба 2018 онд татварын байгууллагаас дээрх 2 хуулийн этгээдээс шивсэн НӨАТ-ын падааныг буцаах бичиг цахим системд гарч, “МК” ХХК, “АА” ХХК-иудын падаануудыг буцааж “Э-А” ХХК-ийн хувьд татварын байгууллагатай өр үүссэн. Энэ талаар Н.Мийн 2020 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн гэрчээс мэдүүлэг авсан тэмдэглэлд дурдсан байдаг /хх 48-49/.

- Их хэмжээний татвар төлөхөөс зайлсхийсэн үйлдэл байх шаардлагатай. Гэвч дээр дурдсанчлан “Э-А” ХХК нь “МК” ХХК, “АА” ХХК- иудаас шивсэн падааныг буцааж, залруулан холбогдох татварыг төлсөн байдаг тул ямар нэгэн хохирлыг Татварын ерөнхий газарт үүсгээгүй болно. Иймд Н.Мийн үйлдэл нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан “Татвар төлөхөөс зайлсхийх” гэмт хэргийн шинжийг хангахгүй байх ба хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудаар хангалттай бодитойгоор нотлогдохгүй байх тул гэмт хэрэгт тооцогдохгүй болно. Гэтэл анхан шатны шүүхээс Н.Мийн үйлдлийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийн шинжийг хангасан, нийгэмд аюултай, гэм буруутай үйлдэл үйлдсэн гэж үзсэн нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.3-т заасны дагуу Эрүүгийн хуулийг буруу хэрэглэсэн гэж үзэх үндэслэл болно. Түүнчлэн, анхан шатны шүүх хэргийг хэлэлцэж, шүүгдэгчийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож, эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэж 1.007.875.857,85 төгрөгийг гаргуулж Татварын ерөнхий газарт олгохоор шийдвэрлэхдээ Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 36.7 дугаар зүйлд заасан шүүхийн шийтгэх тогтоолын тодорхойлох хэсэгт гэмт хэрэг үйлдэгдсэн газар, цаг хугацаа, арга, гэмт хэргийн сэдэлт, зорилго, гэмт үйлдэхэд нөлөөлсөн шалтгаан нөхцөл, гэм буруугийн хэлбэр, гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлын хэр хэмжээг тогтоосон хэргийн талаарх нөхцөл байдал бүрэн дүгнээгүй байна.

4. Шүүхийн харьяалал зөрчсөн тухай: Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 2.2 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсэгт уг хэрэг адил эрх бүхий өөр шүүхэд харьяалагдах нь шүүх хуралдааны үед мэдэгдсэн бөгөөд хэргийн байдлыг бүрэн бодитойгоор тогтооход нөлөөлөхөөргүй байвал шүүх хуралдааныг үргэлжлүүлж, хэргийг эцэслэн шийдвэрлэнэ гэж заасан. Татварын алба НӨАТ-ын падааныг ашиглаж улсад төлөх албан татвараа бууруулсан зөрчил гаргасан татвар төлөгчид татварын хяналт шалгалт хийж, татварын улсын байцаагчийн актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулж захиргааны хариуцлага хүлээлгэж, шийдвэрийг татвар төлөгч эс зөвшөөрч байвал татварын маргаан таслах зөвлөл, улмаар Захиргааны хэргийн шүүх хянан шийдвэрлэх практик тогтсон байдаг. Тухайлбал, “Э-А” ХХК-ийн үйлдсэн татварын зөрчилтэй холбоотой яг ижил хэргийг Монгол Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны захиргааны хэргийн шүүхээс 2018 оны 5 дугаар сарын 21-ний өдрийн 227 дугаар тогтоолоор, мөн 2021 оны 3 дугаар сарын 24-ний өдрийн 001/ХТ2021/0084 дугаар тогтоолоор тус тус хянан шийдвэрлэсэн байна. Гэтэл шүүгдэгч өөрөө гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн, хэргийн бодит байдлыг тогтооход нөлөөлөхөөр нөхцөл байдал үүссэн байхад буюу татварын улсын байцаагчийн актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулах үйлдэлд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэж шүүхийн харьяалал зөрчжээ. Тодруулбал, “Э-А” ХХК-ийн бусдын хууль бус НӨАТ-ын падааны улмаас төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвар бууруулсан байна гэж үзвэл татварын өр үүсгэж, Сүхбаатар дүүргийн татварын хэлтэс Татварын ерөнхий хуулийн 12 дугаар бүлэгт заасан татварын өр хураан барагдуулах ажиллагааг явуулах ёстой байна. Шүүхээс хийсэн эрх зүйн дүгнэлтэд “татвар төлөхөөс зайлсхийх нь улсын эдийн засгийн аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлдөг нийгэмд аюултай, гэм буруутай, үйлдэл, эс үйлдэхүй юм” гэснээс өөр дүгнэлт хийгээгүй байна. Татварын ерөнхий газрын хуулийн хэрэгжилтийг хангах газрын 2018 оны 08 дугаар сарын 17-ны өдрийн 10/2649 дүгээр албан бичгээр Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтэст хий бичилттэй падаан ашиглаж улсын төсөвт төлөх татварыг бууруулсан зөрчилд хохирлыг нөхөн төлүүлж, захиргааны хариуцлага хүлээлгэхийг чиглэл болгосон. Гэвч шүүхээс энэ үйл баримтыг үнэлэхгүй “Э-А” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Мид торгох ял оногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.2 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Энэ хуулийн нэр томьёо, ухагдахууныг тайлбарлахад Монгол Улсын хууль, Монгол Улсын хуулиар соёрхон баталсан, нэгдэн орсон олон улсын гэрээнд заасан тодорхойлолт, хэм хэмжээг баримтална” гэж заасан. Гэтэл шүүх “Э-А ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Мид холбогдох хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан “Татвар төлөхөөс зайлсхийх” нэр томьёог Татварын ерөнхий хуульд заасан “татвараас зайлсхийх, татвар төлөхөөс зугтах” гэсэн нэр томьёотой харьцуулж дүгнэлт хийгээгүй байна. Эдгээр нэр томьёоны тодорхойлолтоор авч үзвэл “Э-А” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Мийн үйлдэл “татвараас зайлсхийх”-д хамаарч байх бөгөөд үйлдэлд татварын байгууллага захиргааны хариуцлага хүлээлгэхээр байна. Харин “татвар төлөхөөс зугтах” үйлдэл нь Эрүүгийн хуульд заасан гэмт хэрэгт тооцогддог тул шүүхээс эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг. Н.Мид холбогдох хэргийн бодит байдлыг тогтоох хүрээнд мөрдөгч, прокурор нь нотлох баримтыг тал бүрээс нь бүрэн бодитойгоор шалгаж хянасны үндсэн дээр хэргийн бодит байдлыг тогтоох болон татварын эрх зүйн харилцааны нэр томьёо ойлголтыг зөв тайлбарлаж хэрэглээгүй байна. Шүүх хэрэгт захиргааны эрх зүй ба эрүүгийн эрх зүйн харилцан хамаарал, зааг ялгааг харгалзан үзэхгүйгээр зөвхөн татвар төлөгчийг гэм буруутайд тооцсонд гомдолтой байна. “Э-А” ХХК шиг 1650 гаруй аж ахуйн нэгж, байгууллага хий бичилттэй гэж тооцогдож болох НӨАТ-ын падаан ашиглаж төлөх татвараа бууруулсан байх бөгөөд мөрдөгч, прокурорын мөрдөн шалгах ажиллагааны үр дүнд эдгээр татвар төлөгч бүгд гэмт хэрэгтэн болж хувирахаар байна. Тус компани НӨАТ-ын падаан ашиглаж 2017 онд улсын төсөвт төлөх албан татвараа бууруулсан үйлдлээ 2018 онд залруулж 64.385.590,92 төгрөгийн татварын өртэй болсон байх ба үүнээс үзэхэд гүйцэтгэх захирал Н.Мийн холбогдсон гэх хэрэг нь эрүүгийн гэмт хэрэг биш бөгөөд зөрчлийн хэрэг буюу татварын улсын байцаагчийн актаар нөхөн татвар, торгууль, алданги оногдуулах ёстой захиргааны хариуцлага хүлээлгэх үйлдэл мөн. Шүүхээс энэ үйлдэлд ял оногдуулах бус захиргааны хариуцлага хүлээлгэх ёстой байтал хохирогч Татварын ерөнхий газрын төлөөлөгч Б.Эын мэдүүлэг, баримтаар татвар ногдох орлого олоогүй, түүнчлэн эдгээр үйл баримтад шинжээч дүгнэлт гаргаагүй байхад, прокурор, шүүх өөрийн санаачилгаар хохиролд тооцсон байна. Иймд дээр дурдсан үндэслэлээр анхан шатны шүүхийн шийтгэх тогтоолыг хүчингүй болгож, хэргийг хэрэгсэхгүй болгох гомдлыг гаргаж байна...” гэв.   

Шүүгдэгч Н.М өмгөөлөгч Ч.Билгүүн тус шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Миний үйлчлүүлэгч Н.М нь хоёр үйлдэл хийсэн. Эхний үйлдэл нь хууль, хэм хэмжээний дагуу бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан авахдаа Монгол Улсад мөрдөгдөх Нягтлан бодох бүртгэлийн дүрэм журам, стандартыг баримтлаад 643.000.000 төгрөгийн гэрээ, хэлцэл байгуулан холбогдох санхүүгийн и-баримтыг авсан. И-баримт болон бусад санхүүгийн баримт бичгүүддээ үндэслэн төсөв төлөх албан татвараа бууруулж тайлагнасан. Ийм үйлдэл хийснээ мөрдөн байцаалтын шатанд гэрчийн мэдүүлгээр Н.М өөрөө мэдүүлсэн байдаг, тухайн үед ажиллаж байсан З.А гэх нягтлан ч  мэдүүлсэн. Улмаар 2018 оны 1 дүгээр сард татварын байгууллагаас “...борлуулагчийн “Э-А” ХХК-д шивсэн и-баримт хий бичилттэй байна. Тийм учраас танай татварын нэгдсэн системд эрхийг хаалаа...” гэж хэлээд хаадаг. Ямар ч аж ахуйн нэг татварын нэгдсэн системд орох эрхээ хаалгавал бусад аж ахуйн нэгжтэй хамтран үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулах боломжгүй болдог учраас “Э-А” ХХК-ний зүгээс “...алдааг нь өөр дээрээ хүлээгээд ч хамаагүй. Залруулаад явъя...” гэсэн шийдвэрийг гаргаад залруулах буюу буцаах үйл ажиллагааг хийсэн. Ингээд татварын өртэй үлдсэн. Н.М тайлан дээрээ залруулга хийснээр “Э-А” ХХК нь борлуулагчийн хуульд заасан үүргийг өөрөө төлөх үүрэг хүлээж авч, татварын өртэй болсон. Энэ бүх үйл явцын хувьд миний үйлчлүүлэгч Н.М шударга бус байна гэж үзсэн. Худалдан авах процессыг хууль, дүрэм, журамд заасны дагуу зохион байгуулсан байхад бусад этгээдүүдийн зүгээс хууль бус, хий бичилттэй падаан тараасныг хууль бус гэж үзээд 99000000 дугаарын холбогдох утас руу нь холбогдоод “худалдан авалтад олгосон баримт хий бичилттэй байна шүү. Үүнийг залруулж өгнө үү...” гэж шаардахад “битгий санаа зов, залруулна” гэсэн хариу өгдөг. Хариу өгсний дараа дахиад хий бичилттэй падаан орж ирдэг. Дахиад залруулж явж байгаа процесс болж байгаа юм. Бодит байдалд “Э-А” ХХК-ийн төсөвт төлөх татварын хэмжээ нь 1.020.621.803,85 төгрөгийн буурах нөхцөл байхгүй. Түүнчлэн 2017 оноос 2022 оны хооронд “Э-А” ХХК-ийн борлуулалтын орлого нь 7.000.000.000 орчим төгрөгийн орлоготой. Гэтэл яаж ч бодсон 10,206,218,038.15 төгрөгийн зарлага гаргаад зарцуулсан гэвэл энэ компани өнөөдөр байхгүй аль хэдийн дампуурах ёстой компани байгаа юм. Энэ бүх борлуулагч талын олон удаагийн и-баримтын хий бичилттэй падааныг “Э-А” ХХК нь шивсэн үйлдлийг үнэхээр олон төрлийн худалдан авалт хийсэн мэтээр харагдуулах сэдэлтэйгээр ирүүлсэн юм уу, эсхүл “МК” ХХК болон “АА” ХХК-аас худалдан авсан 643,000,000 төгрөгийн бараа үйлчилгээнд ногдох НӨАТ-ын баримтыг борлуулагч өөрөө засах нэрийдлээр хэд хэдэн удаагийн үйлдлээр Э-А ХХК руу өөр өөр хуулийн этгээдүүдээс олгосон юм уу гэдгийг Татварын Ерөнхий газар, Татварын байгууллага өөрөө Татварын ерөнхий хуулийн 41.2 дугаар зүйлд заасны дагуу НӨАТ-ын хэсэгчилсэн хянах замаар тодорхойлоод Э-А ХХК-ийг бодитой хэдэн төгрөгийн өртэй вэ гэдгийг тогтоогоод нөхөн ногдуулах акт үйлдэж, Татварын ерөнхий хуулийн 12 дугаар бүлэгт заасан нөхөн ногдуулах актад дурдсан өрийг нь төлүүлэх, алданги, торгуулийг тавьж, хариуцлага хүлээлгэх боломжтой байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, татвар төлөгчийн гаргасан хэмжээ оновчтой тодорхойлж, үүсэн татварын өрийг нь нөхөн төлүүлэх арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх чиг үүрэг нь Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу Татварын байгууллагад өөрт нь байгаа. Татварын байгууллага нь ямар ч хяналт, шалгалтыг Э-А ХХК-д хийж гүйцэтгэлгүй, шууд хохирлын хэмжээг 1,020,621,803.85 төгрөг гэж үзэж байгаа нь бодит бус байдлаар тодорхойлж байна гэж үзэх үндэслэл болж байна. Бид ямар ч тохиолдолд дэлгүүрээс худалдан авалт хийхэд борлуулагч талаас өгч байгаа баримт нь хий бичилттэй байна уу, үгүй юу гэдгийг өнөөдрийн хувьд мэдэх боломж байхгүй. Нөгөөтээгүүр, Татварын байгууллагын зүгээс НӨАТ-ын хий бичилттэй падаан тарааж, ашиг олох гэсэн этгээдүүдэд боломж олгоод үнэхээр бодитойгоор үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа эсэхийг Татварын ерөнхий хуулийн 19 дүгээр зүйлээс 24 дүгээр зүйлд заасан эрх хэмжээнийхээ хүрээнд хяналт, шалгалт хийлгүйгээр НӨАТ төлөгчийн гэрчилгээ олгоод бодитоор татвар төлөгч, худалдан авагч, аж ахуйн нэгж байгууллагыг бусдын хууль бус үйлдлийн хохирогч болохоос хамгаалах тогтолцоог бий болгоогүй байж өнөөдөр Э-А ХХК-ийг бусдын хууль бус ажиллагааны хохирогч болсон байхад нь нэмээд гүйцэтгэх захирлыг нь ялтан болгоод 1,020,621,803.85 төгрөгийг нөхөн төлүүлэх үүрэг хүлээлгэж байгаа нь шударга ёсонд нийцэхгүй байна. Монгол Улсын Үнсэн хуульд “...төр иргэнийхээ эрхээ эдлэх хуулийн баталгааг хангах үүрэгтэй...” гэж заасан. Тэрхүү үүргийг төрийн байгууллага болох Татварын Ерөнхий газар хэрэгжүүлээгүй байна. Мөн Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан гэмт хэрэг нь татвар төлөх зорилгоор их хэмжээний буюу 50.000.000 төгрөгөөс дээш орлогыг зориуд нуун гэсэн объектив шинжээр илэрдэг. Энэ гэмт хэрэг нь зориуд буюу санаатай хэлбэрээр үйлдэгдэх ёстой байдаг. Миний үйлчлүүлэгч Н.М нь санаатайгаар төсөв төлөх орлогоо бууруулах гэх шунахайн сэдэл, зорилго байхгүй. Шунахайн сэдэлтэй гэж мөрдөгч, прокурор тогтоогоогүй. Мөн олсон орлогоо нуугаагүй байдаг. Татварын Ерөнхий газраас өнөөдөр гаргаж өгч байгаа татварын тодорхойлолтоороо 100.000.000 гаруй төгрөгийн авлагатай байгаа. Дээр дурдсантай холбоотой гэрээ, нягтлан бодох бүртгэлийн баримт бичгүүд байгаа гэдгийг Н.М нь мөрдөн байцаалтын шатанд ч өгсөн, гомдолдоо дурдсан. Мөрдөн байцаагч, прокурорын зүгээс Н.Мийн үйлдлийг үл хайхран, яллах талыг баримталсан нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.7 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийг зөрчсөн үйлдэл байна. Дахин тодорхойлох гэхээр 1,020,621,803.85 төгрөгийн татварын төсөв төлөх, татвараас төлөөгүй байгаа гэдэг нь үндэслэлгүй бөгөөд хавтаст хэрэгт хангалттай нотлогдсон баримтууд биш юм. Харин зөвхөн хавтаст хэрэгт хохирогч Татварын Ерөнхий газрын хууль ёсны төлөөлөгчийн гомдол, мэдээлэл байдаг. Мөн хэргээ хялбаршуулсан журмаар хурдхан шийдвэрлүүлж, компанийнхаа хэвийн тогтвортой байлгахыг зорьсон Н.Мийн хэргээ хүлээн зөвшөөрсөн мэдүүлгээр гэмт хэрэг мөн гэдэг нь нотлогдож байгаа юм. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болсон бусад баримт, мэдээллүүд нь Н.Мийг гарцаагүй 1,020,621,803.85 төгрөгийн татвар төлөхөөс зайлсхийсэн байна гэдгийг хөдөлшгүй нотолж байгаа зүйл байхгүй. Гэтэл анхан шатны шүүх яллагдагчийн хэргээ хүлээсэн мэдүүлэгт үндэслэн шийдвэр гаргаж байгаа нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.8 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.5 дахь заалтад заасны дагуу хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчсөн байна. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болгосон нотлох баримтуудыг нягтлаад үзвэл 1 дүгээр хавтаст хэргийн 20-21 дэх талд хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчийн мэдүүлэг болон 2 дугаар хавтаст хэргийн 29-34 дэх тал дахь Татварын Ерөнхий газрын эрсдлийн удирдлагын газраас Цагдаагийн газарт ирүүлсэн мэдээлэл хоёр нь зөвхөн хохирогчийн өөрийнх нь тодорхойлсноор төсөвт төлөх татварын хэмжээ 1,020,621,803.85 төгрөгөөр буурсан гэх мэдээлэл болохоос уг мэдээллийн эх сурвалжийг ямар нэгэн байдлаар хохирогч тал зааж хэлээгүй. Ямар хяналт, шалгалт хийсэн, ямар баримт, мэдээлэлд үндэслэн 1,020,621,803.85 төгрөгийн зөрчил илэрсэн бэ гэдэг нь тодорхойгүй байна. Хэдийгээр Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “...хэрэгт ач холбогдолтой баримт мэдээллийн тухай төрийн байгууллагаас үнэн зөвийг баталгаажуулж ирүүлсэн тохиолдолд нотлох баримт болно...” гэж заасан ч манай тохиолдолд гомдол, мэдээлэл гаргаж байгаа болон тухайн гол мэдээллийг баталгуужуулж байгаа этгээд нь нэг этгээд буюу Татварын Ерөнхий газар байгаа юм. Татварын Ерөнхий газраас Эрүүгийн цагдаагийн албанд хүрч байгаа мэдээллийг нотлох баримтаар тооцох боломжгүй юм. Учир нь уг баримт мэдээлэл нь хэргийн бодит байдлыг тогтоох, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зорилтод нийцэхгүй байна. Улсын Дээд шүүхийн 2020 оны 1 дүгээр сарын 28-ны өдрийн 616 дугаар тогтоолоор “...эрүүгийн хэрэг хянах шийдвэрлэх ажиллагааны хүрээнд хийгдэх тодорхой үйл ажиллагаа бүр Эрүүгийн хэргийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн холбогдох зүйл заалтад чанд нийцсэн байхаас гадна уг хуулийн 1 дүгээр бүлэгт тусгагдсан нийтлэг зарчмууд, тэдгээрийн агуулгад заавал нийцсэн байх нь уг ажиллагааг хууль ёсны гэж тооцох үндсэн шалгуур үзүүлэлтийн нэг байдаг...” гэж дүгнэсэн байдаг. Мөн 1 дүгээр хавтаст хэргийн 24-26 дахь талд гэрч Очирсүрэнгийн мэдүүлэг байгаа. Очирсүрэнгийн мэдүүлэгт цахим мэдээллийн сангаар дамжуулан татварын улсын байцаагч аж ахуйн нэгжийн тайлан зөрчилтэй эсэхийг тогтоох боломжтой. Түүнээс мэдээллийн сангаар дамжуулан ямар нэгэн байдлаар хяналт, шалгалт хийх боломжгүй байдаг. Өөрөөр хэлбэл, зөрчилтэй тайлангийн учир дутагдалтай талыг хэрхэн тогтоох боломжтой эсэхийг тухайн цахим мэдээллийн санг хэрэглэн бүрэн илрүүлэх боломжгүй юм. МК” ХХК болон “АА” ХХК-д хийсэн татварын улсын байцаагч нарын хяналт, шалгалтын дүгнэлтээр зөвхөн энэ хоёр компани л НӨАТ-ын хий бичилт хийсэн гэдгийг тогтоодог боловч Э-А ХХК түүний гүйцэтгэх захирал зориудаар уг 2 хуулийн этгээдээс хий бичилттэй падаан худалдаж авсан гэдгийг нотолж байгаа баримт биш юм. Мөн хий бичилттэй НӨАТ-ын падаан тараасан гэдгээр буруутгагдаад байгаа Алтанзаяа, Болдбаатар, Отгонтулга, Анударь, Пүрэвдулам, Чинтуяа нарын хэнийг ч ямар нэгэн байдлаар манай үйлчлүүлэгч танихгүй, уулзаж ч байгаагүй. Зөвхөн өмнө дурдсанчлан компанийнхаа шаардлагатай бараа, үйлчилгээг хуульд нийцүүлэн авахдаа санхүүгийн анхан шатны баримт бичиг авсан өргөдлийг манай үйлчлүүлэгч хийж гүйцэтгэсэн. Хэрэв хийж гүйцэтгээгүй бол өнөөдөр худалдан авалтынхаа дүнд хууртагдаад асар их хэмжээний өрөнд орох байсан юм. Аж ахуйн нэгж бүгд худалдан авалт бүрээ санхүүгийн баримт бичгээр баталгаажуулж явдаг. Өмгөөлөгчийн хувьд Татварын Ерөнхий газраас татварын хуульд заасан ямар үйл ажиллагааг авч хэрэгжүүлэн “Э-А” ХХК-д хуульд заасан татварын хяналт, шалгалт хийхэд ямар зөрчил илрээд тэрхүү зөрчлийг нь арилгуулахаар ямар арга хэмжээ авсныг тодруулж өгөхийг шүүх бүрэлдэхүүнээс хүсэж байна. Манай тохиолдолтой адил тохиолдлыг Монгол Улсын Дээд шүүхээс захиргааны хэргийн шүүх хянан шийдвэрлэж байгаа. Үүнээс үзвэл нэг этгээд яг адил хууль зүйн фактыг нь захиргааны хэргээр шийдвэрлэж зөрчилд тооцож, татварыг нь нөхөн төлүүлэн, торгууль, алданги тооцдог. Гэтэл адил тохиолдолд гүйцэтгэх удирдлагыг нь эрүүгийн хэрэгт буруутгаж, ялтан болгож тодорхой бус актууд тогтох вий гэж санаа зовж байна. Мөн манай үйлчлүүлэгч Н.Мид холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, хянан шийдвэрлэж байгаа нь өөрөө Татварын Ерөнхий газраас татвар төлөгчийн татварын өрийг төлүүлэх үйл ажиллагаанд ямар ч үр нөлөөгүй. Татварын байгууллага нь Татварын ерөнхий хуульд заасан бүрэн эрхийнхээ хүрээнд өнөөдөр ч “Э-А” ХХК-аас өрийг нь зөв тодорхойлж, нөхөн төлүүлэх бүрэн боломжтой байгаа. Манай үйлчлүүлэгч Н.Мийн үйлдэл нь Эрүүгийн хуульд заасан гэмт хэргийн шинжийг хангахгүй байгаа. НӨАТ-тай холбоотой харилцаа нь цэвэр захиргааны эрх зүйн харилцаа байх тул дээрх үндэслэлүүдийг тус тус харгалзан үзэж энэхүү хэргийг хянан шийдвэрлэж өгнө үү гэж хүсэж байна...” гэв.   

Шүүгдэгч Н.Мийн өмгөөлөгч Ч.Өнөржаргал тус шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Н.Мид холбогдох хэрэгт эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагдагчаар татаж, мэдүүлэг авах үед өмгөөлөгчөөр оролцсон. Үүнээс хойш Н.М надтай ч холбогдоогүй, прокурортой холбогдоход “хэргийг нэгтгэж та бүхэнд танилцуулна” гэсэн. Үүний дараагаар анхан шатны шүүх хуралдаан болсны дараа надад дахин хандаж энэ шүүх хуралдаанд оролцож байна. Нийслэлийн прокурорын газрын 2020 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 219 дугаар тогтоолоор хохирогч Г.Н, гэрч О.О, гэрч Б.Амэдүүлгийн зарим хэсэг, гэрч Б.Пүрэвдоржийн мэдүүлгийн зарим хэсэг, Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтсийн улсын байцаагчийн Э.Болор, Д.Сэлэнгэ нарын 2018 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдрийн 230001237 дугаар дүгнэлт, Сонгинохайрхан дүүргийн татварын хэлтсийн 2019 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн 34000051 дугаар дүгнэлт, яллагдагч У.А нарын мэдүүлгийн зарим хэсгийг үнэлэн Н.Мийг яллагдагчаар татаж мэдүүлэг авсан. Тухайн үед би өмгөөлөгч учраас “баримтуудтай танилцъя” гэхэд Хан-Уул дүүргийн болон Сонгинохайрхан дүүргийн шинжээчийн дүгнэлтийг танилцуулаагүй. Г.Н нь тухайн үед хохирогчийн мэдүүлэг өгсөн. О.О, Б.Ань У.А-тай хамтран татварын хий бичилт хийх нэрээр залилах гэмт хэрэг үйлдэж байгаа этгээдүүдийн мэдүүлэг байгаа. Эдгээр хүмүүсийн мэдүүлгүүдийг үндэслэн Н.Мийг яллагдагчаар татсан. Гэтэл Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтэс болон Сонгинохайрхан дүүргийн татварын хэлтэс гэдэг дүгнэлтүүдэд ямар нэгэн байдлаар Э-А ХХК-тай холбогдуулан дүгнэлт гараагүй. Харин “АА” ХХК болон “М” ХХК-ийн удирдлагууд татварын ерөнхий хууль тогтоомжуудыг зөрчиж ажиллаж байгаа учраас эрүүгийн журмаар шалгуулах шаардлагатай гэсэн дүгнэлт байдаг. Энэ хоёр дүгнэлтэд ямар нэгэн байдлаар Э-А ХХК-тай холбогдсон асуудал байхгүй. О.О, Б.Ань У.А гэх этгээдтэй хамтран НӨАТ-ын баримт шивүүлэх гэсэн хүмүүсийг олох байдлаар хамтран ажилладаг этгээдүүд байгаа. Тухайн үед яллагдагчаар татахад Н.Мийг татвараас зайлсхийх буюу Эрүүгийн хуульд заасан “татварыг зориуд буруу тайлагнаж, нуусан” гэх гэмт хэргийн яллагдагчаар татах хууль зүйн үндэслэл байхгүй байхад яллагдагчаар татсан гэж үзэж байна. Бодит байдал гэмт хэргийн шинжтэй асуудал гэхээс илүүтэй дараа нь хүсэлт өгөхдөө хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан асуудал байна гэдэг талаар мөрдөгчид хүсэлт өгч байсан. Яллагдагчаар татах тогтоол эхнээсээ хууль зүйн үндэслэлгүй буюу нотлох баримт цуглараагүй байхад яллагдагчаар татсан байгаа. Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад Н.Мийг татвараас зайлсхийсэн гэх ажиллагаа хийгээгүй. 2022 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдрийн 361 дугаар эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагдагчаар татах тогтоолд өөрчлөлт оруулсан байдаг. 2022 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдөр Н.Мид татварын байгууллагаас ирсэн “Татварын залруулалтын тайлангийн нэгтгэл” гэсэн баримтыг үзүүлж, “хэрэг ийнхүү шийдвэрлэгдэж байгаа” гэсэн тайлбар хэлж, Н.Моор хүлээн зөвшөөрүүлсэн мэдүүлэг авсан байдаг. Яллах дүгнэлтэд Б.Эын мэдүүлэг, “Их наяд аудит” ХХК-ийн дүгнэлт, Хан-Уул дүүргийн татварын хэлтсийн 2018 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдрийн дүгнэлтүүдийг үндэслэн яллах дүгнэлт үйлдсэн. Өмгөөлөгчийн хувьд энэ хэрэгт авагдсан нотлох баримтууд нь Н.Мийг татвараас зайлсхийх гэмт хэргийг санаатайгаар үйлдсэн гэдэг нөхцөл байдлыг үгүйсгэсэн шинжтэй байгаа гэдгийг дурдах нь зүйтэй. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан гэмт хэрэг нь “...татварыг зориуд...” гэсэн урьдчилсан нөхцөлтэй байдаг. Гэтэл НӨАТ гэх ойлголт нь худалдан авагчийн талаас зориуд тайлагнах бололцоо байхгүй. Өөрөөр хэлбэл Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуульд зааснаар борлуулалт хийсэн аж ахуй нэгж байгууллага тухайн татварын системдээ шивэлтийг хийдэг. Үйлдэл нь худалдан авагч талаас биш борлуулагч талаас гэсэн утгатай. “Э-А” ХХК нь худалдагч авагч юм. Өөрөөр хэлбэл, борлуулагч талаас танайхаас худалдан авалт хийсэн юм чинь түүнийгээ шив гэсэн шаардлагыг тавьдаг. “Э-А” ХХК нь 643.000.000 төгрөгийн борлуулалт хийгээгүй байсан бол “АА” ХХК болон “М” ХХК гэх компаниудаас шаардлага гаргахгүй байсан. Бодитоор аливаа байгууллагад зардал гарсан бол түүнийгээ Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд заасны дагуу тайлагнах үүрэгтэй учраас үүргээ биелүүлэхийн тулд зайлшгүй шаардаж байгаа. 2020 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдөр яллагдагчаар өгсөн мэдүүлгээс ямар нэгэн байдлаар энэ асуудлын талаар тодруулж яриагүй. Н.Мид Эрүүгийн хуулийн мөнгө угаах гэмт хэрэгт холбогдуулан шалгана гэдэг байдлаар айдас, дарамт үзүүлж, хэргээ хүлээсэн мэдүүлэг авч, хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн учраас дутуу нөхцөл байдал байгаа гэдэг зүйл харагддаг. Гэхдээ нөхцөл байдлаас үзэхэд татварын онцлогийг сайн ойлгох хэрэгтэй гэж ойлгож байна. Тухайлбал, би 400.000.000 төгрөгийн үл хөдлөх борлууллаа гэж бодоход түүнийгээ зөв тайлагнах ёстой. 300.000 төгрөгийг тайлагнавал 100.000.000 төгрөгийн татвар ногдох орлогоо нуун дарагдуулж байна гэж үзнэ. Худалдан авалт хийж буй компани түүнийг нуун дарагдуулах ямар ч боломж байхгүй. Гаалиас оруулж ирсэн барааг компанийн нэрийн өмнөөс үйл ажиллагааг явуулж байгаа гэх хүмүүстэй хамтран хий шивэлтийг хийгээд байгаа юм. Энэ тохиолдлоос үзвэл Н.М нь НӨАТ-ын бичилт хийдэг компаниудын эрхийг хууль бусаар олж авсан этгээдүүдийн үйл ажиллагааны улмаас хохирогч болсон. Гэтэл хэргээ хүлээн зөвшөөрсөн гэх мэдүүлгүүдээсээ шалтгаалан ийм нөхцөл байдалд орсон байгааг шүүх бүрэлдэхүүн анхаарч үзнэ үү. 2 дугаар хавтаст хэргийн 117 дугаар хуудаст У.А мэдүүлэхдээ “...бид эхлээд “М” ХХК болон “АА” ХХК хий шивэлт хийсэн. Гэтэл дараа нь энэ компаниуд биднээс танайх хий шивэлт хийсэн байна гэж мөнгөө нэхсэн...” гэдэг. Мөнгө нэхнэ гэдэг нь НӨАТ-аас зугтаах асуудал биш. 643,000,000 төгрөгийн борлуулалт гэдэг нь 64,000,000 төгрөгийн НӨАТ болон түүнээс хасаад бусад зардлаа бүртгэж байгаа асуудал юм. Бид худалдан авалт хийхэд НӨАТ-тай юу, НӨАТ-гүй юу гэсэн хоёр сонголт байгаа. Н.М их хэмжээний зардал гарсан учраас заавал НӨАТ-ыг тэдэнд шилжүүлсэндээ биш Нягтлан бодох бүртгэлийн хуульд заасан үйл ажиллагааг явуулахын тулд татварын ерөнхий газрын ажилчдад хандахад залилан мэхэлсэн этгээдүүд мөнгө байхгүй учраас компанид 64,000,000 төгрөгийн НӨАТ-ын асуудлаа төлж чадахгүй. Компаниараа барилга барьсан учраас барилгын материалыг нь өгөөд мөнгөө эргүүлж авна гэсэн боломжгүй байгаа юм. У.А нарт үйлдэгдсэн яллах дүгнэлтэд 1570 аж ахуйн нэгжийн нэрээр хуурамч шивэлт хийсэн, улсын төсөвт маш их хэмжээний хохирол учруулсан, залилан мэхлэх үйлдлээр хүмүүст хохирол учруулсан байна. Үүнийгээ У.А өөрөө мэдүүлсэн байгаа. Эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагдагчаар татах тогтоох үед Н.Мид Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан гэмт хэрэг хийсэн гэж харах хангалттай нотлох баримт байхгүй байхад яллагдагчаар тогтоосон байна. Үүнийгээ нөхөн “М” ХХК болон “АА” ХХК-д шинжээчийн дүгнэлт гарсан. Шинжээчийн дүгнэлт учир дутагдалтай гарсан. Учир нь У.А нарын яллах дүгнэлтийн хавсралтад Н.Мийн “Э-А” ХХК болон “М” ХХК болон “АА” ХХК-уудын хоорондын худалдан авалт буюу, ажил, гэрээ түүнтэй холбоотой санхүүгийн баримт авагдсан гэдэг. Гэтэл хэрэгт яллах дүгнэлт өгснөөс биш тэрхүү баримтыг өгөөгүй. Процессын хувьд ямар алдаа гарсан бэ гэхээр шинжээчийн дүгнэлт гарахдаа шинжээчийн объект гэж үзэж болох татварын систем рүү нэвтрэх эрх буюу кодоо өгсөн. Шинжээч ямар нэгэн баримт байхгүй байсан ч гэсэн баримтыг үзэх боломжтой байсан. Харин мөрдөгч ямар алдаа гаргасан бэ гэхээр хэрэгт нотлох баримтаар өгсөн байгаа баримтыг өгсөөр байхад шинжээчид өгөлгүйгээр шинжээчийн дүгнэлт гарсан нөхцөл байдал байгаа юм. Энэ хэрэгт Н.Мийг ямар нэгэн байдлаар зориуд санаатай татвараа бууруулсан гэж үзвэл У.А нараас бараа бүтээгдэхүүн аваагүй байж авсан нэрээр хаягласан байвал татвараа бууруулах зорилгоор үгсэн тохиролцсон гэх нөхцөл байдал үүсэх юм. Гэтэл үгсэн тохиролцсон нөхцөл байдал үүсээгүй гэдэг нь 1 дүгээр хавтаст хэрэгт 2022 оны 7 дугаар сарын 5-ны өдрийн прокурорын хэргийг тусгаарлах тухай тогтоол байгаа. Ямар үндэслэлээр хэргийг тусгаарласан бэ гэхээр “Н.М нь яллагдагч У.А нартай бүлэглэн үйлдсэн гэх гэмт хэргийн нөхцөл, үйл баримт тогтоогдохгүй байх тул түүнд холбогдох эрүүгийн хэргийг тусгаарлаж, мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулах шаардлага нөхцөл бий болжээ” гэдэг. НӨАТ-ыг бууруулах зорилгоор НӨАТ-ын хий шивэлт хийсэн бол У.А нартай үгсэн тохиролцож байж Н.М үйлдэл хийнэ. Иймд ямар нэгэн субьектив санаа байхгүй нь Н.Мийн мэдүүлсэн мэдүүлэг болон хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хэргийг тусгаарласан прокурорын тогтоолд тодорхой тусгасан байгаа. Яагаад өнөөдөр Н.Мийн татвараас зайлсхийх нөхцөл байдал үүссэн бэ гэх асуудал гарч байгаа. Н.М 643,000,000 төгрөгийн борлуулалт хийсэн учраас татвар бууруулж байгаа үнийн дүнтэй холбогдуулан гэмт хэргийн шинжтэй харилцаа юу, үгүй юу гэх асуудал бидэнд өнөөдөр тулгарч байгаа юм. НӨАТ-ын тайлан, залруулгатай, борлуулалтын хяналт, шалгалттай холбоотой асуудлууд цэвэр захиргааны эрх зүйн харилцаагаар зохицуулагдах харилцаа юм. Татвараас зориуд санаатайгаар нуун дарагдуулсан, зайлсхийсэн гэх үйл баримтыг прокурорын байгууллага ямар ч холбоогүй гэдгийг хэргийг тусгаарлах тогтоолдоо тусгасан байна. Энэ хэрэгт Татварын Ерөнхий газрын ажилтан хохирогчоор тогтоогдсон. Хавтаст хэрэгт “Татварын Ерөнхий газраас Б.Э гэх ажилтныг 2022 оны 8 дугаар сарын 24-ний өдрийн У.А нарт холбогдох 1910001360572 дугаар эрүүгийн хэрэгт Татварын Ерөнхий газрыг төлөөлж Б.Эыг эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцуулахаар итгэмжлэл олгов” гэж байгаа юм. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хохирогчоор тогтоогдсон этгээдийн итгэмжлэл нь хуульд заасан шаардлага хангаагүй, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох этгээд нь оролцоогүй хэрэг байгаа юм. 2202000000248 дугаар хэрэгт хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч болсон гэдгийг дурдах нь зүйтэй. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагдагчаар татах тогтоолд Н.Мийн үйлдлээс ямар ч хохирсон үйлдэл байхгүй байхад яллагдагчаар татсан байдаг. Үүнд хаа хамаагүй Хан-Уул дүүргийн татварын байцаагч хохирогчоор тогтоогдсон. Харин хохирогчоор тогтоогдсон баримт нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны процессыг зөрчсөн шинжтэй байна. Ингэхдээ Н.М 2020 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдөр мэдүүлэг өгсөн байдаг. Ямар баримтыг үндэслэж 1,020,621,803.85 төгрөгийн татварын падаан бичүүлсэн бэ гэдэг нь ойлгомжгүй байдаг. Харин хавтаст хэргийн 30 дугаар хуудаст тухайн 1,020,621,803.85 төгрөгийн холбоотой баримтыг Татварын Ерөнхий газраас сүүлд өгсөн мэдээлэл байдаг. Н.М татвараа зөв тайлагнаж тухайн үеийн 2022 оны 10 дүгээр сарын 18-ны байдлаар 101,686,378.08 төгрөгийн илүү төлөлттэй буюу авлагатай байсан. 1,020,621,803.85 төгрөгийн өглөгтэй гэдэг нь харилцаа хамааралгүй нөхцөл байдал үүссэн. Хий бичилт нь худалдан авагчаас болоогүй учраас энэ гэмт хэргийг үгүйсгэж байна гэж үзэж байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль болон Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу татварын улсын байцаагч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хэсэгчлэн хяналт, шалгалт явуулж НӨАТ-ын хий шивэлтийн асуудал байна уу, үгүй юу гэдгийг тодруулж, улсын татварт төлөх ёстой байсан торгууль, алданги ногдуулах боломжтой нөхцөл байдал байгаа. Өөрөөр хэлбэл гэмт хэргийн шинжгүй гэж үзвэл улсын төсөв хохирно гэсэн ойлголт байхгүй. Мөн Татварын Ерөнхий газраас өгсөн баримтууд байгаа. 2017 оны 10 дугаар сараас 2017 оны 12 дугаар сарын хооронд худалдан авалт хийснийг 2018 онд залруулсан. Хий бичилттэй байгаа падааны тайланд худалдан авагчаас татгалзан залруулалтын хугацаа гэж тогтоосон. У.А нар нь 2017 оны 10 дугаар сараас 12 дугаар сарын хооронд Н.Мийн компанид эхний хий бичилтийг хийсэн гэх үедээ энэ гэмт хэрэгтэй адил эрүүгийн хэрэгт шалгагдаад явж байсан хүмүүс юм. Татварын нэгдсэн системд алдаа заахад нь Н.М Татварын ерөнхий газар хандахад “та нар байж бай” гэж хэлдэг. У.А нарын яллах дүгнэлтэд Н.Мийн өгсөн нотлох баримтууд байдаг. Анхан шатны баримтаар 16 аж ахуйн нэгжээр хий шивэлт хийсэн нөхцөл байдлууд байдаг. Энэ нөхцөл байдлаар У.А мэдүүлэг өгч, тайлбар өгсөн нь 2 дугаар хавтаст хэргийн 17 дахь талд байгаа. “Э-А” ХХК үйл ажиллагаа явуулахын тулд тухайн үедээ залруулгыг хийж, өөртөө үүрэг үүсгэсэн. 16 аж ахуй нэгж нь бараа бүтээгдэхүүн борлуулдаггүй, гаалиар оруулж ирдэггүй байхад хий бичилт хийсэн байна гэж үзэж байгаа юм. Үүнд ямар нэгэн байдлаар татвараас зайлсхийсэн үйлдэл өөр этгээдүүдийн дунд байгаа болохоос биш Н.Мид байхгүй. У.А нарын эрүүгийн хэргийг шалгах явцад дээрх компаниуд сүүлд нь илэрсэн. Өөрөөр хэлбэл, 2020 оны 11 дүгээр сард Н.Мийг шалгаж байх үед 2 компани л илэрсэн. Гэтэл дараа нь шалгах явцад 14 компани гараад ирсэн. Татварын байгууллагыг өмгөөлөгчийн зүгээс юу гэж буруутгаж байна вэ гэхээр татварын байгууллага үйл ажиллагаагаа шаталсан байдлаар үйл ажиллагаа явуулдаг буюу мэдээ сурталчилгаа хийдэг, хяналт шалгалт хийдэг, татвараа хураадаг. “Э-А” ХХК аж ахуй нэгж дээр их хэмжээний буцаалт явагдахад ямар учиртай байна вэ гэдэг байдлаар хяналт шалгалтыг одоо ч явуулах боломжтой, тухай үед ч явуулах боломжтой байсан. Дахин дахин залруулга хийснийг нь гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл хийсэн мэт бодоод байх юм. Татварын Ерөнхий газар хяналт, шалгалт хийж гүйцэтгээгүй. Зөвхөн л татвар хураана гэсэн хүнд үйл ажиллагаа явуулсан байна. Татварыг эрүүгийн журмаар биш захиргааны журмаар хураана авах чиг үүрэг татварын байгууллагад байгаа. Н.М залруулга үүсгэсэн нь өөртөө эрсдэл бий болгосон асуудал байгаа юм. Гэмт хэргээ хүлээн зөвшөөрсөн Н.Мийг буруутгах үндэслэл байхгүй гэдэгтэй адил аж ахуй нэгжийн үйл ажиллагаа явуулах явцад алдаа дутагдал гарсан байхыг үгүйсгэхгүй. Иймд Н.М татварын системд залруулга хийсэн нь алдаатай гэж үзэж болохгүй юм...” гэв. 

Хохирогч “Татварын ерөнхий газар”-ын хууль ёсны төлөөлөгч Б.Э тус шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...У.А нарт холбогдох хий бичилттэй падаан бүлэглэн хийж, бусдад татвар төлөхөөс зайлсхийх боломж олгодог, санхүүгийн баримтыг зохиомолоор үйлддэг гэх хэрэг цагдаагийн байгууллагад шалгагдаж байгаа. Энэ асуудлаар прокурорын газраас “хууль ёсны төлөөлөгч ирүүлнэ үү” гэсний дагуу хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгчөөр оролцож байна. Н.Мид холбогдох хэрэг нь бусдад татвар төлөхөөс зайлсхийх боломж олгосон буюу борлуулагч талын этгээдүүдийн хэргийг тусад нь тусгаарлаж шалгасан. Үүнээс хий бичилттэй падаан авсан буюу улсад төлөх татварын бууруулсан этгээдүүдийн хэргийг тусгаарласан. Өөрөөр хэлбэл, борлуулагч тал, худалдан авагч талыг ялгасан. У.А нар нь борлуулагч, худалдан авагч тал нь 20 гаруй аж ахуй нэгжийн холбогдсон хэргийг тус тусад нь шалгасан асуудал байдаг. Тухайн “Э-А” ХХК-тай холбоотой асуудлаар цагдаагийн байгууллагаас мэдүүлэг өг гэсэн шаардлагыг тавьсан. Үүний дагуу нэгдсэн системээс холбогдох баримт бичгүүдийг гаргуулан авч, мэдүүлэг өгсөн. Татварын албаны нэгдсэн системд 16 аж ахуйн нэгжийн 2018 оноос 2020 онд хамаарах 282 падаан нь нийтдээ 1,020,621,803.85 төгрөгийг төлөхөөс зайлсхийсэн байна гэсэн мэдээллийг Татварын албаны зүгээс цагдаагийн байгууллагад хүргүүлсэн...” гэв.

Прокурор Ж.Баянжаргал тус шүүх хуралдаанд гаргасан дүгнэлтдээ: “...2 дугаар хавтаст хэргийн 53-66 хуудаст эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагдагчаар татах тогтоолд өөрчлөлт оруулсан. Мөн яллагдагчаас хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлүүлэх гэсэн хүсэлт гаргасан, прокуророос хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлүүлэх тухай тогтоол гарсан гэх эдгээр тогтоолуудад яллагдагч “...үйлдсэн гэмт хэргээ хүлээн зөвшөөрч байна, 1,020,621,803.85 төгрөгийн татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэдэг нь үнэн. Үүнийг би байгууллагын үйл ажиллагааны орлогоос төлж барагдуулна...” гэдэг. Мөн 2 дугаар хавтаст хэргийн 88-94 хуудаст анхан шатны шүүх хуралдааны тэмдэглэл байгаа. Анхан шатны шүүх хуралдаанаар “...үйлдсэн гэмт хэргээ сайн дураар хүлээн зөвшөөрч байна...” гэдэг. Гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан тухайд анх Н.Мийг эрүүгийн хэрэг үүсгэж, 64.000.000 төгрөгийн татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэдэг байдлаар яллагдагчаар татаж байсан. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зүйл заалтад “хэргийг та бүрээс нь шалгана” гэдэг шаардлага байдаг. Үүний дагуу хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулсан. Мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулахад Татварын Ерөнхий Газраас албан бичгээр 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдөр НӨАТ-ын хий бичилттэй компанийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг хүргүүлсэн. Энэ мэдээллээр 282 ширхэг хий бичилттэй падааныг үйлдүүлж, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, бичиг баримт худал тодорхойлсон байна гэдэг нөхцөл байдал тогтоогдсоны үндсэнд прокурорын зүгээс эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагдагчаар татах тогтоолд өөрчлөлт оруулсан. Татварын падаанд 2016 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдрөөс 2022 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл эдгээр хий бичилтүүдийг хийлгэж авсан байдаг. Дээрх хугацаанд 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөс хойш 2022 оны 10 дугаар сард яллагдагчаар татсан гэж үзэхэд 1 жил 8 сарын хугацаанд байгаа юм. Эрүүгийн хуульд 2022 оны 1 дүгээр сард өөрчлөлт орсон. Ийм учраас хууль буцаан хэрэглэх нөхцөл байдал үүсэхгүй гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, “Э-А” ХХК нь 7,000,000,000 төгрөгийн орлоготой, олон байгууллагатай хамтарч ажиллаж, худалдан борлуулалт хийдэг юм байна. Өнөөдөр их хэмжээний мөнгөн дүнгийн зарлага үүсгэж, ямар нэгэн баримтгүйгээр үйл ажиллагаа явуулдаг компани байхгүй. Мөрдөгч, прокурор эрүүгийн хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлүүлэх гэж ятгасан мэтээр гомдолд дурдсан байна. Эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллагдагчаар татахад Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 17 дугаар зүйлд заасан хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх журмыг танилцуулахыг мөрдөгчид даалгадаг. Ямар нэгэн хуулийн мэдлэггүй этгээд яллагдагчаар татагдсан бол хуульд заасан эрх хэмжээгээ алдах вий гэсэн байдлаас танилцуулдаг. Тухайн үед эрүүгийн хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх талаар тайлбарлахдаа түүнд үүсэх үр дагавар, ач холбогдлыг тайлбарладаг. Ийнхүү тайлбарласныг мөрдөгч, прокурор ятгасан мэтээр гомдол гаргаж байгаа нь үндэслэлгүй байна гэж үзэж байна. Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх 2022 оны 11 дүгээр сарын 9-ний өдөр тус хэргийг хэлэлцсэн. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд прокуророос хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэж, эрүүгийн хариуцлагыг тохиролцсон ч анхан шатны шүүхийн шүүгчийн эрх хэмжээний хүрээнд гэмт хэрэг үйлдээгүй гэж тогтоогдсон бол эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх болон цагаатгах бүрэн эрхтэй. Анхан шатны шүүх шийдвэрлэхдээ хэргийг бодит байдалтай нийцсэн гэж үзсэн. Иймд 2022 оны 11 дүгээр сарын 9-ний өдрийн Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн 1048 дугаар шийтгэх тогтоолыг хэвээр үлдээж өгнө үү...” гэв.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Давж заалдах шатны шүүх Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.1 дүгээр зүйлийн 1, 3 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Д.М-ийн гаргасан давж заалдах гомдолд заасан асуудлаар хязгаарлахгүйгээр хэргийн бүх ажиллагаа, шийдвэрийг бүхэлд нь хянаж үзлээ.

Прокуророос Н.Мийг “Э-А” ХХК-ийн удирдах албан тушаалтнаар ажиллаж байхдаа татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилгоор бизнесийн ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулдаггүй “М”, “С”, “П”, “М”, “Т”, “А”, “Ц”, “А”, “М”, “Д”, “С”, “СЭ”, “Эй тиэсти”, “ИЗ”, “АФ”, “Н” зэрэг нэр бүхий 16 аж ахуйн нэгжүүдээс 2016 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд хууль бусаар шивүүлсэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварт ногдох нийт 10,206,218,038.15 төгрөгийн орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон 282 ширхэг падаан бүхий хуурамч санхүүгийн баримтуудыг бодитоор худалдан авсан мэтээр Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланг харьяа Татварын хэлтэст тайлагнаж, 1,020,621,803.85 төгрөгийн буюу их хэмжээний орлого бууруулж, нуун дарагдуулсан, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэмт хэрэг үйлдсэн гэж Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар зүйлчлэн яллах дүгнэлт үйлдсэн нь үндэслэлгүй болжээ.

Шүүгдэгч Н.М хэдийгээр мөрдөн шалгах ажиллагааны шатанд Нийслэлийн прокурорын газарт хандан өөрт холбогдуулсан хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлүүлэх хүсэлт /2 хх 61/-ийг гаргасан ч гэсэн  прокурор яллагдагчийн хүсэлтийг 2022 оны 11 дүгээр сарын 2-ны 73 дугаар “Хүсэлтийг хангаж, хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх тухай” прокурорын тогтоолоор /2хх 65-66/ ханган шийдвэрлэсэн нь үндэслэлгүй байна.

Учир нь, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.3 дугаар зүйлийн 2 дахь  хэсэгт 8.3-т “...яллагдагч, шүүгдэгчийн хэргээ хүлээсэн мэдүүлэг дангаараа гэмт хэрэг үйлдсэн, гэм буруутайг нотлох шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болохгүй” гэж зааснаар Н.Мийн яллагдагчаар гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч байгаа нь дангаараа түүний Эрүүгийн хуулийн 18.3 дугаар зүйлд заасан “Татвар төлөхөөс зайлсхийх” гэмт хэрэг үйлдсэнг нотлохгүй буюу татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилго,  их хэмжээний татвар ногдох орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон, нуусан гэм бурууг нотлохгүй юм. 

Эрүүгийн хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон гэм буруутай хүнд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ гэж заасан ба хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь гэмт хэрэг үйлдсэн гэдгийг хөтөлбөргүй тогтоосны дараах яллах дүгнэлт үйлдэх, шүүхээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг ердийн журмаас илүү хурдан, хялбаршуулсан байдлаар явуулах процесс ажиллагаа болохыг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 17 бүлэгт тодорхой заасан байна.

Тодруулбал, гэмт хэрэг үйлдсэн нь нотлох баримтаар тогтоогдсон эсэхийг прокурор хянахыг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 17.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.3 дахь заалтад, шүүгдэгчийн гэмт хэрэг үйлдсэн нь нотлох баримтаар нотлогдсон эсэхийг шүүх хянахыг мөн хуулийн 17.4 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 4.1 дэх заалтад тус тус заасан байна.

Хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг шинжлэн судлахад, Н.Мид холбогдох хэрэгт Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.2 дугаар зүйлд зааснаар хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт, шүүх хуралдааны явцад “...гэмт хэрэг гарсан байдал, гэмт хэргийг хэн үйлдсэн, гэмт хэргийн сэдэлт, зорилго, гэм буруугийн хэлбэр, ...гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, хэр хэмжээ, гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөл;  ...” зэрэг нотолбол зохих байдал нотлогдоогүй байна.

1. Татварын ерөнхий газрын татварын нэгдсэн системд 2017 онд “АА”, “М” гэсэн хоёр ХХК-аас 20 удаагийн 643,385,590.91 төгрөгийн худалдан авалтын 64,385,590.91 төгрөгийн НӨАТ-ийг “Э-А” ХХК дээр тайлагнасан болох нь:

 хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч Б.Эын “...Цаашид тайланг залруулах, хий шивэлтээс үүссэн хохирлыг бүрэн төлүүлэх хүсэлтэй байна...” /1 хх 20-21/, 

яллагдагч У.Агийн “...О.О “МК” ХХК,  “Аптангадас майнинг” ХХКомпануудын нэрийн өмнөөс бусад аж ахуй нэгж рүү цахимаар шивэлт хийдэг байсан. О.О компануудыг олж шивдэг байсан, харин сүүлд Б.Агэгч эмэгтэй гарж ирсэн бөгөөд би уулзаж байгаагүй. ...Миний хувьд “МК”, “Аптангадас майнинг”, “Дөл ананд констракшн” ХХКомпаниудаар нийтдээ 400 гаруй аж ахуй нэгжүүдэд НӨАТ-н падаан шивсэн гэж бодож байна. ...2018 оны 5 дугаар сард “МК” ХХК, “Аптангадас майнинг” ХХК, “Дөл ананд констракшн” ХХКомпаниудаар шивүүлсэн НӨАТ-н падаан худалдан авсан аж ахуй нэгжүүдийн цахим санд татварын газраас хуурамч падаан авсан байна гэсэн мэдэгдэл шаардлага ирэнгүүт аж ахуй нэгжүүд буцаалтаа хийж, тайлангаа залруулж эхэлсэн. Би эргээд НӨАТ-н дүнгээр орж ирсэн мөнгөн дүнг буцаагаад аж ахуй нэгжүүдэд О.О болон өөрөө уулзаж өгч эхэлсэн. ...” /2 хх 27-29/,

Н.Мөнх-Очирын яллагдагчаар мэдүүлсэн “...2018 оны 1 дүгээр сард татварын системд мэдэгдэл ирсний дагуу манай компани 64,385,590.08 төгрөгийн буцаалтыг нэн даруй тайлагнаж залруулга хийсэн. ...” /2 хх 42/ гэх мэдүүлгүүд,

“Их наяд аудит” ХХК-ийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн Ш/24 дугаартай шинжээчийн дүгнэлт: “...Э-А" ХХК-ний “МК”, “АА”, ХХК -уудаас авсан бодит худалдан аваптаар нотлогдохгүй байгаа нийт 643,855,909.09 төгрөгийн 20 ширхэг төлбөрийн баримтыг 2017 оны 10, 12 дугаар сард Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайланд тус тус тусгасан байна. ...” /1 хх 110-114/ зэргээр нотлогдож байна.

Гэхдээ энэ нотлогдсон татварын систем дээр тайлагнагдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүн нь татвар төлөгч “Э-А” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Мийн албан татварт ногдох нийт 10,206,218,038.15 төгрөгийн орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсонг, эсхүл нуусанг, ...албан татвараас зайлсхийх зорилготой байсанг нотлохгүй. Тодруулбал, У.А нарын нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох бараа, ажил үйлчилгээг “Э-А” ХХК-д үзүүлсэн мэтээр татварын нэгдсэн системд тайлагнасан хууль бус үйлдэл нь Н.Мийн татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилготой байсанг, нэмэгдсэн өртгийн албан татварт ногдох их хэмжээний орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг хийсэнг, энэ бараа үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон, эсхүл нуусанг нотлохгүй юм.

“Э-А” ХХК-ийн хууль бус үйлдэл байгаа эсэхийг тогтоох зохих ажиллагааг хийсний эцэст гэмт хэргийн шинжтэй юу, эсхүл өөр зөрчлийн шинж байна уу гэдгийг тогтоох нь зүйтэй байжээ.  

2. Татварын ерөнхий газрын 2022 оны 10 дугаар сарын 26-ны 07/2296 дугаартай “...нэмэгдсэн  өртгийн албан татварын хий бичилттэй аж ахуйн нэгжүүдийн төлсөн татвар, тайлан засварлалтын мэдээллийг [email protected] хаягаар хүргүүлж байна. ...” гэсэн албан бичиг /1хх 29/-т хавсарган ирүүлсэн НӨАТ-ын хий бичилттэй падааны дэлгэрэнгүй мэдээлэл гэсэн хүснэгтэд:

...2017 оны 10 дугаар сараас 2020 оны 12 дугаар сарын хугацааны “М”, “С”, “П”, “М”, “Т”, “А”, “Ц”, “Д”, “С”, “СЭ”, “Э”, “ИЗ”, “АФ”, “Н”, “А”, “М” гэсэн 16 аж ахуйн нэгжийн 262 ширхэг НӨАТ падааны хий бичилттэй 1,020,62,803.85 төгрөгийн НӨАТ-ын хий бичилтийн мэдээлэл татвар төлөгч “Э-А”ХХК дээр байхад энэ татварын дүнгээр Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.2 дугаар зүйлд заасан нотолбол зохих байдлыг нотлох ажиллагааг бүрэн явуулаагүй байна.

Хэрэгт бэхжүүлэгдсэн “Их наяд аудит” ХХК-ийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн Ш/24 дугаартай шинжээчийн дүгнэлт нь зөвхөн “МК”, “АА” гэсэн хоёр ХХК -уудаас хий бичсэн гэх 643,855,909.09 төгрөгийн 20 ширхэг НӨАТ-ын падаан бүхий тайлагнасан 64,385,590.91 төгрөгийн татварын татварын цахим системд бичигдсэн мэдээлэл дээр хийгджээ /1хх 109-114/.

Мөн тус шинжээчийн дүгнэлт нь “Э-А” ХХК, “МК”ХХК, “АА” ХХК гэсэн компаниудын анхан шатны санхүүгийн баримтанд үндэслэн хийгдээгүй, зөвхөн татварын нэгдсэн цахим системд бичсэн /тайлагнагдсан/ НӨАТ-ын мэдээн дээр хийгдсэн нь үндэслэлгүй байна.

Шинжээч нар “Э-А” ХХК-ийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн 2122-152 дугаартай “...“Э-А” ХХК нь “АА” ХХК болон “МК” ХХК компаниудтай 2017 онд нягтлан бодох бүртгэлийн болон санхүүгийн анхан шатны баримт байгаа боловч бид бүхэн өөр худалдан авалт хийхэд сүүлд нь эдгээр компаниудаас НӨАТ шивэгдэж орж ирсэн болно. ...” гэсэн тайлбар хүргүүлэх тухай албан бичиг, татварын цахим систем дэх НӨАТ-ын мэдээллээр шинжилгээний хүрээг хязгаарлаж, анхан шатны санхүүгийн баримтуудад үндэслээгүй нь тус шинжээчийн дүгнэлтийг бүрэн үндэслэл бүхий гарсан гэж үзэхэд эргэлзээтэй төдийгүй, Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.4 дэх хэсгийн 10.4.3 дахь заалтад заасан эдийн засгийн шинжилгээний объектод тавигдах “...эдийн засгийн шинжилгээний объектын хувьд эрх бүхий байгууллагын акт, дүгнэлт гарсан байх. ...” гэсэн шаардлагад нийцээгүй байна.

“Их наяд аудит” ХХК-ийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн Ш/24 дугаартай шинжээчийн дүгнэлт нь 3 шинжээчийн бүрэлдэхүүнтэй гарсан байх тус дүгнэлтийг гаргасан М.М, М.Эгэсэн шинжээчдийн хувьд Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлд заасан “...Шинжилгээг шүүхийн шинжилгээний байгууллагаас гадуур хийлгэх бол эрх бүхий этгээд нь тусгай мэдлэг бүхий тухайн хэрэгт хувийн сонирхолгүй хүнийг урьж, хувийн бичиг баримт, мэргэжил, чадвар, шинжээчээр оролцуулж болохгүй үндэслэл, шинжээчээр ажиллахыг зөвшөөрч байгаа эсэхийг урьдчилан тодруулна. ...” гэсэн ажиллагаа хийгдээгүй байна.

3. “Э-А” ХХК-ийн нэр дээр “М”, “С”, “П”, “М”, “Т”, “А”, “Ц”, “А”, “М”, “Д”, “С”, “СЭ”, “Э”, “ИЗ”, “АФ”, “Н” гэсэн нэр бүхий 16 аж ахуйн нэгжүүдээс 2016 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдрөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд “Э-А” ХХК-д нэмэгдсэн өртгийн албан татварт ногдох нийт 10,206,218,038.15 төгрөгийн орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг үзүүлсэн гэж 282 ширхэг падаанаар 1,020,621,803.85 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан шивэгдсэн талаар шүүгдэгч Н.М нь яллагдагчаар “...Арматур төмөр, бүх төрлийн төмрийн худалдан авалтыг ...хийсэн. Манай компанийн регистрийн дугаарыг авч үлдээд НӨАТ-ын шивэлтийг ардаас хийнэ гэж хэлдэг байсан. Бид нарын хувьд бараа материалаа авсан болохоор гэрээ хийе, НӨАТ-ын шивэлтээ хий гэдэг шаардлага тавьдаг, бараагаа авсан болохоор тэр үедээ санаа амар байдаг. ...” /1хх 42-43/, шүүгдэгчээр “...Бид нарын хувьд бараа материалаа авсан болохоор НӨАТ-ын шивэлтээ хий гэдэг шаардлага тавьдаг. Манай регистрийг авч үлдээд НӨАТ системд оруулахдаа ийм компаниудыг ашигласан байсан. Ер нь 2018 онд татварын залруулгаа хий гэж хийлгэсэн. Ийм их хэмжээний НӨАТ төлөх бараа үйлчилгээ байхгүй. 2017 онд үүссэн НӨАТ-ын залруулгыг хийлгэхэд дахиад өөр компанийн нэр дээр шивэлтүүд хийгээд татварын дүн ингэж өссөн харагдаж байгаа. ...” /шүүх хуралдаанд/ гэж мэдүүлснийг хохирогчийн хууль ёсны төлөөлөгч Б.Э үгүйсгэхгүй “...боломжтой...” гэсэн тайлбарыг гаргав /шүүх хуралдаанд/.   

Шүүгдэгч Н.Мийн “...худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүнийхээ НӨАТ-ыг бичиж байгаа аж ахуй нэгжийг мэдээгүй, дараа нь бичигдээд ирдэг байсан, алдаатай тайлангаа залруул гэж залруулуулсан нь давтагдаж буруу бичигдсэн...” талаарх мэдүүлэг нь:

нэр бүхий аж ахуйн нэгжүүд дээр НӨАТ-ын баримтуудыг хий бичиж байсан талаарх У.Агийн яллагдагчаар мэдүүлсэн “...НӨАТ-ын эрхтэй компани зарна гэсэн зарын дагуу олж аваад янз янзын хүмүүсийн нэрг дээр шилжүүлээд өөрийн болгож авсан. Эхлээд бичсэн НӨАТ-үүд маань алдаатай гэхээр нь нөгөө алдаагаа засах гээд дахин дахин компани олж аваад байсан. Яг үнэндээ 2017 оны 7 сараас “А”ХХК, “М” ХХК, “АА” ХХК, “МА” ХХК ...ХХК-уудын нэрээр хуурамч НӨАТ шивэлт хийсэн. Тэрнээс хойш нь бол дандаа алдаагаа засах гээд дахин дахин шивэлт хийгээд байсан юм. ...” /2хх 15/, “...дээрх комипаниудын нэрээр барагцаалаад давхардсан тоогоор 1000 орчим аж ахуйн нэгжид НӨАТ-ын хий шивэлт хийсэн. ...НӨАТ-ын шивэлт хийсэн компаниудын нэрээр аж ахуйн нэгжийн тайланд миний шивэлт хийсэн үнийн дүнгээр татвараас алдаатай байна гэсэн улаан бичиг гараад ААН-үүдээс хэл ам хийгээд байхаар нь заримд нь мөнгийг нь буцаааж өгөөд заримд нь ...дахин хуучин дүнгээр нь шивэлт хийж өгсөн. Тэгж байтал 2018 онд дахин алдаатай байна гэсэн улаан бичиг гараад дахин хуучин дүнгээр нь НӨАТ-ын шивэлт хийж өгсөн. ...дахин шинээр аж ахуйн нэгжүүдэд шивэлт хийсэн бол О.О бичиж өгч өөрөө мөнгийг авсан байж магадгүй. ...” /2 хх 31/ .

О.Оын гэрчээр мэдүүлсэн “...Би 2017 оны 5 дугаар сараас 12 дугаар сар хүртэл нийт 6 сарын хугацаанд “М”, “АА”, “А” ХХК-уудын нэр дээрээс бараа материал худалдан борлуулсан мэтээр бусад аж ахуй нэгж дээр НӨАТ-ын падааныг цахим санд шивж оруулдаг байсан. ...” /2хх 21/ гэх мэдүүлгүүд,

“Их наяд аудит” ХХК-ийн шинжээчийн дүгнэлт “...4.2. Дээрх худалдан авалтаар тайлагнасан 643,855,909.09 төгрөгийн төлбөрийн баримтуудтай холбоотой санхүү, нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримт байхгүй болохыг шинжилгээнд ирүүлсэн тус компанийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр ирүүлсэн 2122-152 тоот албан бичгээр бодитоор худалдан авсан ажил, үйлчилгээ хийсэн гэж нотлогдохгүй байна. 4.3. Дээрх худалдан авалтын төлбөрийн баримтуудтай холбоотой санхүү, нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримт байхгүй болохыг шинжилгээнд ирүүлсэн тус компанийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр ирүүлсэн 2122-152 тоот албан бичгээр бодитоор худалдан авсан ажил, үйлчилгээ хийсэн гэж нотлогдохгүй байна. 4.4. "Э-А” ХХК-ний “МК”, “АА" ХХК-уудаас авсан худалдан авалтаар тайлагнасан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн төлбөрийн анхан шатны баримт байхгүй болохыг шинжилгээнд ирүүлсэн тус компанийн 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр ирүүлсэн 2122-152 тоот албан бичгээр бодитоор худалдан авсан ажил, үйлчилгээ хийсэн гэж нотлогдохгүй байна. ...” /1 хх 111-112/,

шинжээчийн дүгнэлтийн үндэслэл болгож буй “Э-А“ ХХК-ны 2022 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр ирүүлсэн 2122-152 тоот албан бичигт “..."Э-А” ХХК нь “МК”, “АА" ХХК-уудтай нягтлан бодох бүртгэлийн болон санхүүгийн анхан шатны баримт байгаа боловч бид бүхэн өөр худалдан авалт хийхэд сүүлд нь эдгээр компаниудаас НӨАТ шивэгдэж орж ирсэн болно. ...” гэснээр нотлогдож байна.

Хэрэгт “Э-А” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Мийн НӨАТ-ын падааны шивэлтийг татварын системд тайлагнасан У.А нартай татвараас зайлсхийх зорилгоор холбогдсон эсэх, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйл ажиллагааг “Э-А” ХХК явуулсан эсэх байдлыг нотлон тогтоогоогүй байна.

Худалдан авагч аж ахуй нэгжүүдийг /нэг нь “Э-А” ХХК/ хэрхэн олж авдаг байсан талаараа У.А яллагдагчаар “...О.О компаниудыг олж шивдэг байсан. ...“Э-А” ХХК шивэлтийг хүлээн зөвшөөрч байна. ...Би нэг ч аж ахуй нэгжүүдтэй холбогдож та нар надаар НӨАТ бичүүл гэж хэлдэггүй. Зуучлагч нар аж ахуй нэгжүүдийг олоод шивэлт хийлгэдэг байсан. .../2хх 10-15/ гэж,  О.О гэрчээр “...У.А эгч яаж энэ аж ахуй нэгж байгууллагын регистрийн дугаарыг олдог байсан талаар мэдэхгүй. ...” /2хх 3/, Б.Агэрчээр “...Би өөрөө нягтлан мэргэжилтэй учраас аж ахуй нэгжүүдийг өөрөө хамаатан садан найз нөхдөөсөө сонсож мэдсэн. ...” /2хх 7/ гэж мэдүүлжээ.

Нотлох ажиллагааны явцад цугларсан шүүхээр хэлэлцэгдэх нотлох баримтууд нь дангаар бус хэд хэдэн баримтууд нэг нэгнээ нөхсөн, уялдсан, холбогдсон байдлаар цогц тогтолцоо бүрдүүлж түүнд үндэслэсэн хэргийн үйл баримтыг тогтоох нь шүүхээс хэргийн жинхэнэ байдалд нийцсэн үндэслэл бүхий шийдвэр гаргах нотлох баримтын чухал суурь болдог учиртай.

Хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг шинжлэн судалж үзвэл, Н.Мийн “Татвар төлөхөөс зайлсхийх” гэмт хэрэг үйлдсэнийг хэрэгт цугларсан нотлох баримтууд нь эргэлзээгүй нотлохгүй байна.

Н.Мийн татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилготой байсан, 1,020,621,803.85 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварт ногдох нийт 10,206,218,038.15 төгрөгийн орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг хийсэн эсэх, энэ хэмжээний орлого, бараа,  үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон эсэх, эсхүл нуусан эсэх нь мөрдөн шалгах ажиллагааны үед  хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудаар тогтоогдсонгүй гэж давж заалдах шатны шүүх дүгнэв. 

Анхан шатны шүүх Н.Мийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэдгийг мөрдөн шалгах ажиллагаагаар хөдөлбөргүй тогтоож чадаагүй байхад татвараас зайлсхийх гэмт хэрэг үйлдсэн, гэм буруутай гэж дүгнэсэн нь хуульд нийцээгүй байна.

Татварын ерөнхий газрын татварын цахим системд тайлагнагдсан 1,020,621,803.85 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх хэмжээний орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг “Э-А” ХХК хийсэн болон их хэмжээний орлого, бараа, үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон, нуусан үйлдэл, үйл ажиллагааг эргэлзээгүй тогтоосон нотлох баримт хэрэгт байхгүй байна.

Зөвхөн борлуулагч компанийн Татварын ерөнхий газрын татварын системд бичигдсэн НӨАТ-ын тайлагналт /шивэлт/-ийг үндэслэн татвар төлөгч “Э-А” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Мийг 1,020,621,803.85 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татварт ногдох нийт 10,206,218,038.15 төгрөгийн орлого, эд хөрөнгө, бараа үйлчилгээг хийсэн, энэ хэмжээний орлого, бараа,  үйлчилгээг зориуд худал тодорхойлсон, нуусан гэж дүгнэх боломжгүй тул Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.15 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрүүгийн хэрэгт хамааралтай бүхий л нотлох баримтыг шалгасан боловч сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчийн гэм буруутай эсэхэд, түүнчлэн эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад Эрүүгийн хууль, энэ хуулийг тайлбарлах, хэрэглэхэд эргэлзээ гарвал түүнийг сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч, ялтанд ашигтайгаар шийдвэрлэнэ” гэж заасан гэм буруугүйд тооцох зарчимд тулгуурлаж, мөн хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1 дэх заалтад зааснаар “гэмт хэргийн шинжгүй” гэсэн үндэслэлээр Н.Мид холбогдох хэргийг шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзэв.  

Татварын ерөнхий газар НӨАТ-ын мэдээллийг хууль бусаар тайлагнасан байдлыг шалгуулахаар 2018 онд цагдаагийн байгууллагад хандсан /1хх 118-119/ У.А нарт холбогдуулсан энэ үйлдэлд нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж байгаа тул 2202000000248 дугаартай хэргийг хэрэг бүртгэлтэд буцаах хууль зүйн үндэслэлтэй байна.

Иймд анхан шатны шүүхийн шийтгэх тогтоолыг хүчингүй болгож, Н.Мид холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгон түүнийг цагаатгаж, шүүгдэгчийн гаргасан гэмт хэрэг үйлдээгүй гэсэн агуулгатай гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэв.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 39.9 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2 дахь заалтыг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн 2022 оны 11 дүгээр сарын 9-ний өдрийн 2022/ШЦТ/1048 дугаар шийтгэх тогтоолыг хүчингүй болгож, прокуророос Н.Мид Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэрэгт яллагдагчаар татаж, яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн хэргийг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1 дэх заалтад зааснаар хэрэгсэхгүй болгож, Нямдоржийн Мөнхдоржийг цагаатгасугай.

2. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт зааснаар 2202000000248 дугаартай эрүүгийн хэргийг хэрэг бүртгэлтэд буцаасугай.

3. Шүүгдэгч Н.М нь бусдад төлөх төлбөргүй, хэрэгт битүүмжлэгдсэн эд хөрөнгө байхгүй болохыг дурдаж, Н.Мид урьд авсан хувийн баталгаа гаргах таслан сэргийлэх арга хэмжээг хүчингүй болгосугай.

4. Анхан болон давж заалдах шатны шүүх Эрүүгийн хуулийг зөрүүтэй хэрэглэсэн, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг ноцтой зөрчсөн нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн, шүүх хуулийг Улсын дээд шүүхийн албан ёсны тайлбараас өөрөөр тайлбарлаж хэрэглэсэн гэж үзвэл энэхүү магадлалыг гардуулсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор хэргийн оролцогч хяналтын журмаар гомдол гаргах, прокурор эсхүл дээд шатны прокурор эсэргүүцэл бичих эрхтэй болохыг дурдсугай.

 

 

 

              ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                       Ш.БАТ-ЭРДЭНЭ

              ШҮҮГЧ                                                              М.АЛДАР

              ШҮҮГЧ                                                              Д.ОЧМАНДАХ