“Б-И” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй,

СБД-ийн ТХ, ТУБ Р.Б-д тус тус холбогдох

захиргааны хэргийн тухай

       Монгол Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны захиргааны хэргийн шүүх хуралдааны бүрэлдэхүүн:

       Даргалагч, шүүгч:          Ч.Тунгалаг

       Шүүгчид:                         М.Батсуурь

                                               Б.Мөнхтуяа

                                               Д.Мөнхтуяа

       Илтгэгч шүүгч:               Г.Банзрагч

       Нарийн бичгийн дарга: Т.Даваажаргал

Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч нарын 2016 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдрийн 250022951 тоот актын холбогдох хэсгийг /1 дүгээр зөрчил/ хүчингүй болгуулах”

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 128/ШШ2020/0019 дүгээр шийдвэр,

 Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдрийн 192 дугаар магадлал,

Шүүх хуралдаанд оролцогч: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Л.С, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч С.С, хариуцагч Р.Б, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Д нарыг оролцуулж,

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Л.С-ийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг үндэслэн хэргийг хянан хэлэлцэв.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

       Өмнөх шатны шүүхийн шийдвэр

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 128/ШШ2020/0019 дүгээр шийдвэрээр: Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 15 дугаар зүйлийн 15.1.7-д заасныг үндэслэн “Б-И” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтэс, татварын улсын байцаагч Р.Б нарт тус тус холбогдуулан гаргасан “Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч нарын 2016 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдрийн 250022951 дүгээр актын холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож, Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3, 10 дугаар зүйлийн 10.1-д заасныг үндэслэн Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтсийн Татварын улсын байцаагч нарын 2016 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдрийн 250022951 дүгээр актаар тогтоогдсон 571.564.170.7 төгрөгийн зөрчилд ногдуулсан нийт 96.408.464 төгрөгийн төлбөрөөс 19.458.725 төгрөгийн торгууль, 12.087.321 төгрөгийн алданги, нийт 31.546.046.9 төгрөгийн төлбөрийг өршөөлд хамруулж шийдвэрлэжээ.

2. Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдрийн 192 дугаар магадлалаар: Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 19 дүгээр шийдвэрийн Тогтоох хэсгийн 2 дахь заалтыг хасаж, 3 дахь заалтын дугаарыг “2” гэж өөрчлөн, шийдвэрийн бусад хэсгийг хэвээр үлдээсэн.

Хяналтын журмаар гаргасан гомдол

3. ...Анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэр, магадлалыг хуулийг буруу тайлбарлан хэрэглэсэн, хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн гэж үзэн дараах гомдлыг гаргаж байна.

4. Шүүхийн шийдвэр, магадлал нь маргаан бүхий захиргааны актыг 2006 оны Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1, 15.7-д заасан нөхцөлтэй нийцсэн гэж дүгнэж байгаа нь хуулийг буруу тайлбарлан хэрэглэсэн гэж үзэхэд хүргэж байгаа юм. Үүнд: Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1-д “Цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, урамшуулал дээр ажил олгогчоос нэмж олгож байгаа тухайн ажилтнаас албан үүргээ гүйцэтгэхэд шууд холбогдолгүй дараах бараа үйлчилгээний орлогыг албан татвар ногдох шууд бус орлогод хамруулна”, 15.1.7-д “15.1.1- 15.1.6-д заасантай адилтгах бусад орлого” гэж тус тус заасан байдаг.

5. Магадлалын хянавал хэсэгт “...сургалтын төлбөрийн хөнгөлөлт үзүүлээгүй бол тухайн төлбөрийг багш, ажилчид өөрсдийн орлогоос төлөх байсан, харин хөнгөлөлт үзүүлснээр тухайн төлөх байсан орлогыг хэмнэж, тэр хэмжээгээр буурах байсан орлого нь буурахгүй тул “шууд бус орлого” гэж үзнэ” хэмээн дүгнэсэн нь дээрх хуулийн агуулгатай нийцэхгүй байгаа болно. Учир нь дээрх хуулийн зохицуулалтаас харахад цалин хөлс дээр нэмж олгож байгаа бэлэн мөнгө болон  орлогыг шууд бус орлого гэж үзэхээр байгаа бөгөөд энэ нь бодитоор тухайн этгээдэд бий болж байгаа үнэлэгдэж болох хөрөнгийн тухай ойлголт байгаа болохоос биш буурах ёстой байсан орлогын тухай ойлголт бүхий агуулга биш байна. Магадлалын хянавал хэсэгт маргаан бүхий захиргааны акт буюу бидний маргааны тохиолдлыг 2006 оны Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.1-15.1.6 дахь хэсгийн аль ч заалттай адилтгах боломжтой, тухайлбал 15.1.1-д заасан зохицуулалттай адилтган дүгнэсэн нь ойлгомжгүй байна.

6. Аливаа маргаан бүхий тохиолдлыг хэрвээ зөрчил гэж үзэж байгаа бол зөрчил гаргагч этгээдийг ямар хуулийн аль зохицуулалтыг зөрчсөн, түүнд оногдуулах хариуцлагыг хуульд заасан журмын дагуу авах нь хуульд нийцэх бөгөөд энэ нь “хууль дээдлэх” зарчмын үндсэн агуулга юм. Гэтэл зарчмын хувьд хуульд заасан тодорхой төрлийн зөрчлийг нэрлэн заах ёстой байтал аль нь ч байж болно гэж үзэн, тухайлан жишээ авч тайлбарласан шүүхийн магадлал үнэн зөв болсон гэхэд эргэлзээ төрж байгаа юм.

7. 2006 оны Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.1-д “үнэ, төлбөргүй, эсхүл хөнгөлөлттэй үнээр тээврийн хэрэгслээр үйлчилсэн, түүнчлэн бэлнээр олгосон унааны мөнгө” гэж заасан байдаг. Үүнээс үзэхэд ажил олгогч нь ажилчдынхаа унаа, тээврийн хэрэгслийн тухай ойлголтыг шууд нэрлэн заасан байгаа болохоос сургалтын төлбөрийг үүнтэй адилтган үзсэн нь агуулгын хувьд тохирохгүй байна.

8. Түүнчлэн дээрх нөхцөл байдлыг шүүх ийнхүү тайлбарладаг боловч захиргааны байгууллага буюу татварын байцаагч нар захиргааны актыг анх тавихдаа 15.1.1-15.1.6 гэсэн хэсэгтэй адилтган үзсэн талаарх баримт, тайлбар хэрэгт авагдаагүй. Энэ нь уг захиргааны актыг анх тавих үедээ л аль хэсэгтэй нь адилтгаж байгаа нь тодорхойгүй байсан гэсэн үг юм. Гэтэл ийм тодорхой бус адилтгалыг үндэслэн Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.7-д заасан “зөрчил” гэж үзэн акт тогтоосон нь ойлгомжгүй.

9. 2006 оны Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.3-д “Энэ хуулийн 15.1-д заасан шууд бус орлогыг ажил олгогчоос уг орлогыг олгохтой холбогдон гарсан зардлын дүнгээр тодорхойлно” гэж заасан байдаг. Хэрэв манай сургуулийг татвар суутган авах үүргээ биелүүлээгүй зөрчил гаргасан гэж үзэж байгаа бол ажилчдад олгосон шууд бус орлогоос тооцох татварын хувь хэмжээг дээрх хуульд заасны дагуу “зардлын” дүнгээр тодорхойлох ёстой.

10. Гэтэл татварын хэмжээг тооцохдоо зардлаар биш сургалтын төлбөрийн хэмжээгээр тооцсон нь буруу болсон. Тухайн хүүхдийн сургалтын төлбөрийг хөнгөлснөөр манай байгууллагаас ямар хэмжээний зардал гарах талаар захиргааны байгууллага тодруулга тайлбар авалгүйгээр шууд тухайн жилийн сургалтын төлбөрөөс хувь тооцон татвар ногдуулсан нь дээрх хуулийн заалтыг зөрчсөн байх үндэслэлтэй. Бидний зүгээс нэг хүүхдэд сургалт эзэмшүүлснээрээ гарах зардлыг тооцоолох боломжтой байдаг бөгөөд үүнд багшийн цалин хөлс, хоол, унаа, ном сурах бичиг гэх мэт зүйлсийг зардалд оруулан тооцдог. Үүнтэй холбоотойгоор бид маргаан бүхий актыг хуульд заасан журмын дагуу тавьсан эсэх, тооцоолол нь үнэн зөв эсэх зэрэгтэй холбогдуулан шинжээч томилуулах хүсэлт гаргасан боловч, давж заалдах шатны шүүхээс уг хүсэлтийг хангалгүй орхисон.

11. Энэ нь хэргийг тал бүрээс нь бодитойгоор шийдвэрлэх боломжгүй, мэтгэлцэх зарчим хангагдаагүй гэж үзэхэд хүргэж байна. Өөрөөр хэлбэл, шүүх нотлох баримт бүрдүүлэхдээ зөвхөн нэг талын буюу мэргэжлийн байгууллагын гаргасан мэргэшсэн этгээдийн тайлбар дүгнэлтийг үндэслэн шийдвэр гаргасан нь хэтэрхий нэг талыг барьж хэргийг шийдвэрлэсэн гэж үзэх үндэслэл болсон. Түүнчлэн давж заалдах шатны шүүх хуралд энэ тухай буюу тооцооллын талаар гомдол гарган тайлбарласан боловч дүгнэлт хийлгүй орхигдуулсан.

12. Иймд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 128/ШШ2020/0019 дүгээр шийдвэр, Захиргааны хэргийн Давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдрийн 192 дугаар магадлалыг тус тус хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хангаж өгнө үү гэжээ.  

ХЯНАВАЛ:

13. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулсан давж заалдах шатны шүүхийн магадлал хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байна.

14. Нэхэмжлэгч “Б-И” ХХК-ийн хүчингүй болгуулахыг хүссэн татварын улсын байцаагчийн актын маргаан бүхий 1 дэх хэсгээр тус компанийн “Х” бүрэн дунд сургуулийн багш, ажилчдын хүүхдийг 2013-2015 онд 528,000,000.00 төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхгүйгээр үнэ төлбөргүй сургасны шууд бус орлогод хувь хүний орлогын албан татвар суутган авч, төсөвт төлөөгүй зөрчил гаргасан гэж үзэж, 52,800,000.00 төгрөгийн нөхөн татвар, 15,840,000.00 төгрөгийн торгууль, 8,123,235.0 төгрөгийн алданги, нийт 76,763,235.00 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль ёсны талаарх шүүхүүдийн дүгнэлт үндэслэлтэй.

15. Тодруулбал, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 15 дугаар зүйлийн 15.1-д “Цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, урамшуулал дээр ажил олгогчоос нэмж олгож байгаа тухайн ажилтнаас албан үүргээ гүйцэтгэхэд шууд холбогдолгүй дараахь бараа, үйлчилгээний орлогыг албан татвар ногдох шууд бус орлогод хамруулна:... 15.1.7. энэ хуулийн 15.1.1–15.1.6-д заасантай адилтгах бусад орлого” гэж заасан ба энэхүү 15.1.7-д заасан “адилтгах бусад орлого” гэдгийг 15.1.1-15.1.6-д заасан орлогын “аль нэгэнтэй нь заавал адилтгана” гэж ойлгохгүй, харин 15.1.1-15.1.6-д жагсаасан орлоготой жишихүйц, гол нь тухайн ажилтан буюу татвар төлөгч хувь хүнд шууд бусаар орж буй бусад орлогыг хэлнэ.

16. Иймд, “...хэрэв уг сургалтын төлбөрийн хөнгөлөлт үзүүлээгүй байсан бол төлбөрийг багш, ажилчид өөрсдийн орлогоос төлөх байсан, харин хөнгөлөлт үзүүлснээр төлөх байсан төлбөрийг хэмнэж, тэр хэмжээгээр орлого нь буурахгүй тул тухайн хувь хүний хувьд шууд бус орлого гэж үзнэ...” гэсэн шүүхүүдийн дүгнэлт үндэслэлтэй байна.

17. Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 15.1-д “Цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, урамшуулал дээр ажил олгогчоос нэмж олгож байгаа ... дараахь бараа, үйлчилгээний орлогыг албан татвар ногдох шууд бус орлогод хамруулна:” гэж заасан, энэ тохиолдолд нэхэмжлэгч байгууллага /түүний сургууль/ нь өөрийн ажилчдын хүүхдүүдэд сургалтын үйлчилгээг үнэ төлбөргүйгээр үзүүлснээр ажилчиддаа шууд бус орлогыг оруулсан ба чөлөөлсөн төлбөрийн хэмжээгээр шууд бус орлогыг тодорхойлж болохуйц тул  “...дээрх хуулийн зохицуулалтаас харахад шууд бус орлого гэдэгт цалин хөлс дээр нэмж олгож байгаа бэлэн мөнгө болон орлогыг хэлэх бөгөөд энэ нь бодитоор тухайн этгээдэд бий болж байгаа үнэлэгдэж болох хөрөнгийн тухай ойлголт болохоос биш буурах ёстой байсан орлогын тухай ойлголт биш...” гэсэн нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдол /Тодорхойлох хэсгийн 5/ үндэслэлгүй.

18. Хуулийн тодорхой бус ойлголт болох “шууд бус орлого”-д сургалтын төлбөр хамаарах үндэслэлийг давж заалдах шатны шүүх тайлбарлахдаа Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.1-д заасан орлогоор жишээлсэн нь үндэслэлтэй тул “... давж заалдах шатны шүүх маргааны тохиолдлыг  хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.1-15.1.6 дахь хэсгийн аль ч заалттай адилтгах боломжтой, тухайлбал 15.1.1-д заасантай адилтгаж болно гэж дүгнэсэн нь ойлгомжгүй...” гэх гомдлыг /Тодорхойлох хэсгийн 5/; мөн сургалтын төлбөрийг агуулгын хувьд 15.1.1-15.1.6-д заасан орлоготой “адилтгаж болохуйц” гэж үзэн зүйлчлэлийн хувьд уг хуулийн 15.1.7-д заасан “бусад орлого”-д хамааруулж байгаа тул  “...хэрвээ зөрчил гэж үзэж байгаа бол зөрчил гаргагч этгээдийг ямар хуулийн аль зохицуулалтыг зөрчсөнийг нэрлэн заах ёстой байтал аль нь ч байж болно гэж үзэн, тухайлан жишээ авч тайлбарласан шүүхийн магадлал эргэлзээтэй, 15.1.1-д орлогыг шууд нэрлэн заасан болохоос сургалтын төлбөрийг үүнтэй адилтган үзсэн нь агуулгын хувьд тохирохгүй, татварын байцаагч нар захиргааны актыг анх тавихдаа л хуулийн аль хэсэгтэй нь адилтгаж байгаа нь тодорхойгүй байсан, гэтэл ийм тодорхой бус адилтгалыг үндэслэн “зөрчил” гэж үзэн акт тогтоосон нь ойлгомжгүй...” гэх хяналтын гомдлыг /Тодорхойлох хэсгийн 6-8/ хангах боломжгүй байна.

19. Мөн сургалтын төлбөрийг чөлөөлсөн хэмжээгээр тухайн ажилтанд буюу татвар төлөгч хувь хүнд шууд бус орлого болон орж буй, энэ тохиолдолд ажил олгогч тухайн орлогоос нь хуульд заасан хэмжээгээр хувь хүний орлогын албан татварыг суутган авах үүрэгтэй тул “...хэрэв манай сургуулийг татвар суутган авах үүргээ биелүүлээгүй зөрчил гаргасан гэж үзэж байгаа бол ажилчдад олгосон шууд бус орлогоос тооцох татварын хувь хэмжээг Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.3-д заасны дагуу ажил олгогчоос уг орлогыг олгохтой холбогдон гарсан зардлын дүнгээр тодорхойлох ёстой байсан, үүнтэй холбоотойгоор тооцоолол нь үнэн зөв эсэхийг шалгуулахаар шинжээч томилуулах хүсэлт гаргасан боловч шүүх хүсэлтийг хангаагүй, шүүх нотлох баримт бүрдүүлэхдээ зөвхөн нэг талын тайлбар дүгнэлтийг үндэслэн шийдвэр гаргасан нь хууль бус...” гэсэн утгатай энэ тогтоолын Тодорхойлох хэсгийн 9-11-д заасан нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн гомдлыг хангах үндэслэлгүй.

20. Тодруулбал, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.3-ийг мөн хуулийн 15.1.1-15.1.6-д заасан зардлаар тооцогдох боломжтой орлогыг буюу ажил олгогч /хуулийн этгээд/-ийн санхүүгийн тайланд тухайн байгууллагын зардалд тусгагдсан хэмжээгээр тодорхойлогдох шууд бус орлогыг тооцоход хэрэглэгдэнэ.

21. Дээр дурдсан үндэслэлээр шүүх бүрэлдэхүүн нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангалгүй орхиж, давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг хэвээр үлдээхээр тогтов.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 127 дугаар зүйлийн 127.1, 127.2.1-д заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдрийн 192 дугаар магадлалыг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2-т зааснаар нэхэмжлэгчээс тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг төрийн сангийн орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

 

                        ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                        Ч.ТУНГАЛАГ

                        ШҮҮГЧ                                                              Г.БАНЗРАГЧ