| Шүүх | Улсын дээд шүүх |
|---|---|
| Шүүгч | Мишигийн Батсуурь |
| Хэргийн индекс | 128/2018/0996/З |
| Дугаар | 321 |
| Огноо | 2020-09-14 |
| Маргааны төрөл | Татвар, |
Улсын дээд шүүхийн Тогтоол
2020 оны 09 сарын 14 өдөр
Дугаар 321
“И СОС м л” ХХК-ийн гомдолтой, Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх
Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Хяналт шалгалтын хэлтсийн
татварын улсын байцаагч Т.О, Л.Н нарт холбогдох
захиргааны хэргийн тухай
Монгол Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны захиргааны хэргийн шүүх хуралдааны бүрэлдэхүүн:
Даргалагч: Танхимын тэргүүн Ч.Тунгалаг
Шүүгчид: Г.Банзрагч
Х.Батсүрэн
Д.Мөнхтуяа
Илтгэгч шүүгч: М.Батсуурь
Нарийн бичгийн дарга: Т.Даваажаргал,
Гомдлын шаардлага: “...татварын улсын байцаагчийн 2018 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдрийн 297760 дугаартай шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах”,
Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн
2020 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдрийн 128/ШШ2020/0212 дугаар шийдвэр,
Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн
2020 оны 05 дугаар сарын 21-ний өдрийн 343 дугаар магадлалтай,
Шүүх хуралдаанд оролцогчид: Гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Р.М, Ч.Ц, хариуцагч Т.О, Л.Н, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.А, Ц.Т нарыг оролцуулан,
Гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын гаргасан гомдлыг үндэслэн хэргийг хянан хэлэлцэв.
ТОДОРХОЙЛОХ нь:
Өмнөх шатны шүүхийн шийдвэр:
1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдрийн 128/ШШ2020/0212 дугаар шийдвэрээр: Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 2.1 дүгээр зүйлийн 2, 6.1 дүгээр зүйлийн 1.1.1, 2.2.3, 6.6 дугаар зүйлийн 1.1.1, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1.1.1, 1.1.2, Татварын ерөнхий хууль /2008 оны/-ийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 48 дугаар зүйлийн 48.1.1, 48.2, 48.3, 48.6, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль /2006 оны/ -ийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.1, 9 дүгээр зүйлийн 9.1.4, 12 дугаар зүйлийн 12.1.5, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006 оны/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2015 оны/-ийн 7.1.4 дэх заалтыг баримтлан Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагчийн 2018 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдрийн 297760 дугаартай шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах тухай “И СОС м л” ХХК-ийн гомдлын шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож, Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3, 10 дугаар зүйлийн 10.1 дэх хэсэгт зааснаар татварын улсын байцаагчийн 2018 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдрийн 297760 дугаартай шийтгэлийн хуудсаар ногдуулсан төлбөрөөс 344,389,662.80 төгрөгийн төлбөрийг өршөөлд хамруулж, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д заасны дагуу улсын тэмдэгтийн хураамжид 9,730,738.87 төгрөгийг гомдол гаргагчаас гаргуулж шийдвэрлэжээ.
2. Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх 2020 оны 05 дугаар сарын 21-ний өдрийн 343 дугаар магадлалаар: Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдрийн 212 дугаар шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 3 дахь заалтаас “Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д заасны дагуу улсын тэмдэгтийн хураамжид 9,730,738.87 төгрөгийг гомдол гаргагчаас гаргуулсугай” гэснийг Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 47.3-д зааснаар гомдол гаргагчаас улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70,200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй гэж өөрчлөн, шийдвэрийн бусад заалтыг хэвээр үлдээж, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхиж шийдвэрлэсэн байна.
Хяналтын журмаар гаргасан гомдол:
3. Гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Ц, Р.М нар гомдолдоо: “...Захиргааны хэргийн анхан болон давж заалдах шатны шүүх гомдлоор үүссэн хэргийг шийдвэрлэхдээ хэрэглэвэл зохих хуулийг хэрэглээгүй, хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн, хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн тул Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 123 дугаар зүйлийн 123.2.1-д зааснаар гомдол гаргаж байна. Нэг: Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль (цаашид “НӨАТТХ” гэх)-ийн 13.5.5 болон заалтуудыг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн. Магадлалын 13 дугаар талд “Гомдол гаргагч нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2006 оны/ 13 дугаар зүйлийн 13.6.5, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2015 оны/ 13 дугаар зүйлийн 13.5.5-д зааснаар зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлгүй этгээдэд хамаатуулж шүүхээс хуулийг буруу тайлбарласан гэх гомдол үндэслэлгүй бөгөөд анхан шатны шүүхээс “зээл олгох үйлчилгээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх энэ зохицуулалт нь зээлийн хүүгийн орлогыг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхөд хамаарахгүйн дээр энэ зохицуулалт нь тусгай зөвшөөрөлгүй этгээдээс олгосон зээлд хамаарна гэж үзэхгүй” гэж зөв дүгнэлт хийсэн байна. Хэрэгт авагдсан баримтаас үзвэл гомдол гаргагч нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч гэдэгт маргаагүй, тус компани нь зээлийн үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөлгүй тул энэ орлого гэж үзэх үндэслэлтэй байх тул ... гомдол гаргагчийн Иргэний хуулийн 281-286 дугаар зүйлд заасанд хамаатуулан ойлгож, дээрх шийдвэрийг хүчингүй болгох үндэслэлгүй байна” гэсэн. Харамсалтай нь давж заалдах шатны шүүхээс Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.5 дахь заалт нь яагаад зөвхөн тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдэд хамааралтай талаар үндэслэл бүхий тайлбар өгөөгүй. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.5 дахь заалтад зээлийн үйлчилгээ үзүүлэгч нь тусгай зөвшөөрөлтэй байна гэсэн үг, үсэг, утгыг огт агуулаагүй. Мөн энэ талаар Улсын дээд шүүхээс албан ёсны тайлбар гараагүй байдаг. Мөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.7-д зээл олгох тусгай зөвшөөрөлтэй хуулийн этгээд болох банк, хадгаламж зээлийн хоршоо, банк бус санхүүгийн байгууллагаас олгож буй зээлийн хүү нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөхийг тодорхой заасан байдаг. Тэгвэл хууль тогтоогч ямар шалтгаанаар зээлийн үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдийн зээлийн хүүг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх заалтыг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.5, 13.5.7 дахь заалтуудад давхардуулан хуульчилсныг тайлбарлах шаардлагатай болно. Гэтэл энэ талаар ямар ч дүгнэлт, харьцуулалт, үндэслэл бүхий тайлбар хийхгүйгээр хэргийг шийдвэрлэсэнд бид гомдолтой байна.
4. Мөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5-д нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх үйлчилгээг жагсаасан байдаг. /“Үйлчилгээ” гэж бараа борлуулах, ажил гүйцэтгэхээс бусад аливаа үйл ажиллагааг ойлгохыг НӨАТТХ-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.4-д заасан/ Энэхүү хэсэгт нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх зээлийн үйлчилгээтэй холбоотой дараах заалтууд байдаг. Үүнд: 13.5.5-д “Зээл олгох үйлчилгээ”, 13.5.7-д “Банкны болон банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршооны зээлийн хүү”, ААНОАТТХ-ийн 9.4-т заасан “хүү”, 10.1.3-т заасан хувьцаа, үнэт цаас, санхүүгийн бусад хэрэгсэл, санхүүгийн түрээсийн хүү, ногдол ашиг, зээлийн баталгааны хураамж, даатгалын гэрээний хураамж төлөх үйлчилгээ. Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль тогтоомжийн хүрээнд зээлийн үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрлийн үндсэн дээр тогтмол эрхэлж, тухайн үйл ажиллагаанаас орлого олдог дараах хуулийн этгээд байдаг. Үүнд: Арилжааны банк, Банк бус санхүүгийн байгууллага, Хадгаламж зээлийн хоршоо. Дээрх зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдүүдийн олгосон зээлийн хүүг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.7-д заасныг үндэслэн нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлдөг. Түүгээр ч үл барам, эдгээр тусгай зөвшөөрөлтэй үйл ажиллагаа явуулдаг этгээдүүдийн бусад нэрлэсэн үйлчилгээг мөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлдөг бөгөөд үүнийг нь дээрх Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.7-д багцалж хуульчилсан байдаг. Нэгэнт зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдийн зээлийн хүүг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхийг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.7-д зааснаар зохицуулсан байхад, давхардуулан уг хуулийн 13.5.5 дахь заалтыг зөвхөн зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдэд хамаатуулж шүүхээс хуулийг буруу тайлбарласан. Ямар үндэслэлээр Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдийн зээлийн үйл ажиллагаанд хамаарах хүүг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх 2 тусдаа заалт байгаад шүүх дүгнэлт хийгээгүй, яагаад тус тус хоёр заалт болгон хуульчилсан хууль тогтоогчийн зорилгыг шүүх харгалзан үзээгүй. Мөн энэ талаар тайлбар өгсөн гомдол гаргагчийн тайлбар, нотлох баримтыг үнэлээгүйд бид гомдолтой байна.
5. Зээлийн үйл ажиллагааг зайлшгүй тусгай зөвшөөрлөөр гүйцэтгэнэ гэсэн анхан шатны шүүхийн дүгнэлт нь буруу, алдаатай гэж үзэж байна. Учир нь Иргэний хуулийн 281-286 дүгээр зүйлд Зээлийн гэрээг иргэн, хуулийн этгээд өөрсдийн хүсэл, зоригийн үндсэн дээр байгуулж болох бөгөөд энэ тохиолдолд зээлдүүлэгч нь заавал тусгай зөвшөөрөлтэй байхыг шаарддаггүй. Харин Иргэний хуулийн 451-453 дугаар зүйлд банк, зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий этгээдийн олгох зээлийн харилцааг зохицуулсан бөгөөд зээлдүүлэгч нь тусгай зөвшөөрөлтэй байхыг шаардсан байдаг. Энэ заалт нь зээл олгох үйл ажиллагааг байнга тогтмол эрхэлж, олон нийтэд зээлийн бүтээгдэхүүнийг санал болгож, борлуулдаг уг харилцаанаас аж ахуйн үйл ажиллагааны орлогоо олдог нөхцөлд хамааралтай. Хэрэв энд дурдсанчлан зээлийн үйл ажиллагааг тогтмол эрхлэх тохиолдолд Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль болон бусад холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу Монгол банкнаас арилжааны банкны эсхүл Санхүүгийн зохицуулах хорооноос банк бус санхүүгийн байгууллагын эсхүл хадгаламж зээлийн хоршооны тусгай зөвшөөрөл авснаар эрхлэх үүрэгтэй. Дээрхээс үзэхэд зээлийн үйл ажиллагааг буюу зээлийг тусгай зөвшөөрөлгүй этгээд Иргэний хуулийн 281 дүгээр зүйлд заасан зээлийн гэрээ байгуулснаар олгож болдог. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.5 дахь заалт нь зөвхөн “зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй” этгээдэд хамаарна гэсэн албан ёсны тайлбар байдаггүй. Мөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд энэ талаар тодруулсан, ийнхүү тайлбарлахад хамаатуулах ямар нэг заалт байдаггүй.
6. Харин зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдийн олгосон зээлийн хүүг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх заалт нь уг хуулийн 13.5.7 дахь заалтад тодорхой заасан байдаг тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.5 дахь заалт нь тусгай зөвшөөрөлгүй буюу Иргэний хуулийн 281-286 дугаар зүйлд заасан зээлийн гэрээгээр зээл олгосон этгээдийн үйл ажиллагааг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлсөн заалт гэж ойлгогддог. Одоо ч маш олон хуулийн этгээд тусгай зөвшөөрөлгүй боловч Иргэний хуулийн 281 дүгээр зүйлд заасан Зээлийн гэрээний дагуу бусдад зээл олгож, авсан байдаг. Тийм ч учраас Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.5 дахь заалтыг тусгай зөвшөөрөлгүй боловч Иргэний хуулийн 281-д заасан Зээлийн гэрээний дагуу олгосон зээлийн харилцаанд хамаатуулж, нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлж ирсэн. Мөн хуулийн этгээд, иргэдийн зээлийн хүүгийн орлогыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын татвараас чөлөөлөх явдал нь хөрөнгө мөнгө, зээлийн эх үүсвэр хомс байдаг улс оронд бизнесийн санхүүжилтийн аливаа боломжуудыг дэмжих, санхүүгийн өртгийг бага байлгаж бизнесийг хөгжүүлэх, сул чөлөөтэй мөнгөн хөрөнгөө үр ашигтай ашиглах зэрэг эдийн засгийн өсөлтийг хангах зорилтуудыг агуулдаг бөгөөд энэ ч зорилгоор манай улс бодлогоор татварын хуульдаа тусган өгч хэрэгжүүлж явдаг.
7. Түүнчлэн зээлийн үйл ажиллагаа болон түүнд хамаарах хүүг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлдөг онолын үндэслэл нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг нэмүү өртөг бий болгодог үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, ажилд ногдуулдагтай холбож тайлбарладаг билээ. Мөн хариуцагч болох татварын улсын байцаагч нар нь анхнаасаа шүүхэд бидний гомдолтой холбогдуулан тайлбар гаргахдаа гомдол гаргагчийг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7.1.1 болон 13 дугаар зүйлийн 13.5.7-д “банкны болон банкны бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж, зээлийн хоршооны зээлийн хүү, санхүүгийн түрээсийн хүү, ногдол ашиг, зээлийн баталгааны хураамж, даатгалын гэрээний хураамж төлөх үйлчилгээ” гэж заасныг зөрчсөн гэж тайлбарлаж байсан. Бидний зүгээс зээлийн үйл ажиллагааны нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлж, тайлангаа гаргахдаа Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.7-д заасныг үндэслээгүй харин 13.5.5 дахь заалтыг үндэслэсэн бөгөөд энэ нь хуульд нийцсэн гэдгээ удаа дараа тайлбарласан.
8. Иймд “И СОС м л” ХХК нь Сингапур улсын “И СОС П Л” компанид олгосон зээлийн үйл ажиллагаанаас олсон орлого болох зээлийн хүү нь 2006 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.6.5 дахь заалт, 2015 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.5 дахь заалтад заасны дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх үйлчилгээ болно. Тийм ч учраас “И СОС м л” ХХК нь уг зээлийн үйл ажиллагаанаас олсон зээлийн хүүд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй татвараа тайлагнаж ирсэн бөгөөд энэ нь хуульд нийцсэн үйл ажиллагаа байсан. Мөн энэхүү зээлийн харилцаа нь тусгай зөвшөөрөл шаардахгүй, тусгай зөвшөөрөлгүй этгээд ч эрхэлж болно гэдэг нь дээрх үндэслэлүүдээр хангалттай нотлогдож байна. Түүнчлэн татварын Маргаан таслах зөвлөлийн 2019 оны 02 дугаар сарын 27-ны өдрийн 05 тоот тогтоол, 2019 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн 13 дугаар тогтоолуудад компани хоорондын зээлийн үйл ажиллагаанаас олсон хүүгийн орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулахгүй гэж шийдвэрлэсэн бөгөөд Татварын ерөнхий газрын дарга түүнийг нь зөвшөөрч, баталгаажуулсан байгаа нь зээлийн үйл ажиллагаа нь 2006 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.6.5, 2015 оны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.5.5 дахь заалтын дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх үйлчилгээ болохыг баталгаажуулсан байна гэж ойлгогдож байна.
9. Хоёр: Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д заасныг хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хэрэглээгүй, хэрэглээгүй үндэслэлээ огт заагаагүй. Шүүхээс гомдол гаргагчийн толгой компанидаа олгосон зээлийн хүү нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөхгүй гэж үзэх тохиолдолд уг зээлийн харилцаа нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-т заасанчлан “0” хувийн татвар ногдох орлогод тооцогдох талаар шүүх хуралдааны явцад гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч тайлбарлаж ирсэн. Улмаар Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн хүрээнд Монгол улсын оршин суугч татвар төлөгчөөс гадаад улсад буюу оршин суугч бус татвар төлөгчид зээл олгох тохиолдолд уг зээлийн хүүд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ямар ч тохиолдолд ногдохгүй. Харамсалтай нь захиргааны хэргийн шүүхээс энэ талаар холбогдох хуулийг бүрэн хэрэглэж, хэргийг шийдвэрлээгүй.
10. Магадлалд гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс хэрэв маргаанд хамаарах зээлийн хүү нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдөх орлогод хамаарахгүй гэж үзэх тохиолдолд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д заасны дагуу гомдол гаргагчийн Сингапур улсад бүртгэлтэй толгой компанидаа олгосон зээл, түүнд хамаарах хүү нь экспортын орлогод тооцогдох тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12.1 дэх заалтын дагуу “0” хувийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар оногдох талаар өгсөн тайлбарыг огт тусгаагүй. Улмаар хэрэглэх ёстой хуулийг хэрэглээгүй. Харин анхан шатны шүүхийн шийдвэрийн 16 дахь талд “Гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн энэ талаарх байр суурь, тайлбарыг тусгасан боловч, шийдвэрийн Үндэслэх хэсэгт энэ талаар огт дурдаагүй буюу хэрэгт ач холбогдолтой Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх хэсгийг хэрэглээгүй, хэрэглээгүй үндэслэлээ шийдвэртээ заагаагүй нь шүүхийн шийдвэр нь гомдол гаргагчийн гомдлыг хэрэгсэхгүй” гэж шийдвэрлэх гол үндэслэл болсон. Түүнчлэн хариуцагч нь 2 шатны шүүх хуралдааны явцад Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх заалт гомдол гаргагчийн зээлийн харилцаанд хамааралтай эсэх талаар огт хариулт өгөөгүй, үндэслэл бүхий тайлбар хийгээгүй буюу гаргасан шийдвэрээ нотлох талаар ямар ч ажиллагаа хийгээгүй болно.
11. Гурав: Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс Татварын ерөнхий хуулийн 48.6 дахь хэсэгт заасан Сангийн сайдын аргачлалыг татварын байцаагч нар мөрдсөн эсэх дээр үндэслэл бүхий дүгнэлт хийгээгүй, улмаар уг аргачлалыг бүрэн мөрдөөгүй шийдвэр гаргасан татварын улсын байцаагч нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 4.15 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гаргасан шийдвэрээ нотлох үүргээ биелүүлээгүйг огт харгалзаагүй буюу хэрэглэх ёстой хуулийг хэрэглээгүй. Гомдол гаргагчийн зүгээс Сангийн сайдын 2007 оны 86 дугаар тушаалаар баталсан “Жишиг үнэ хэрэглэх аргачлал”, 2015 оны 353 дугаар тушаалаар батлагдсан “Бодит үнэ тооцох аргачлал” нь хүчин төгөлдөр бус захиргааны хэм хэмжээний акт гэж маргаж энэ талаар хангалттай үндэслэлийг анхан болон давж заалдах шатны шүүхэд гаргасан тайлбартаа гаргасан. Гэтэл захиргааны хэргийн шүүхүүдээс энэ асуудлаар яг нэг байр сууриар шийдвэр гаргаж байгаа нь анзаарагдаж байгаад харамсаж байна. Иймд, бид уг аргачлалын хүчин төгөлдөр эсэх талаар нэмэлт тайлбар энэ удаад өгөх шаардлагагүй гэж үзлээ. Харин татварын улсын байцаагч нь жишиг хүүг тооцохдоо Сангийн сайдын баталсан дээрх аргачлалуудыг бүрэн баримтлаагүйг гомдол гаргагчийн зүгээс шүүх хуралдааны явцад удаа дараа тайлбарласан боловч холбогдох тайлбар, нотлох баримтыг шүүхээс огт харгалзаж үзэхгүй байгаад мөн гомдолтой байгаа юм. Манай маргаанд хамаарах татварын хяналт шалгалт нь 2013-2017 оныг хамарсан.
12. Иймд, 2013-2015 онд хамаарах зээлийн хүүгийн жишгийг тооцоход Сангийн сайдын 2007 оны 86 дугаар тушаалаар баталсан “Жишиг үнэ хэрэглэх аргачлал”-ыг /Учир нь 86 дугаар тушаалыг 2015 оны 353 дугаар тушаалаар хүчингүй болгосон/, харин 2016-2017 онд хамаарах зээлийн хүүгийн жишгийг тооцоход Сангийн сайдын 2015 оны 353 дугаар тушаалаар батлагдсан “Бодит үнэ тооцох аргачлал”-ыг ашиглаж “зээлийн хүүгийн жишиг”-ийг тооцох ёстой байсан. Гэтэл татварын улсын байцаагчийн зүгээс зээлийн хүүгийн жишгийг тооцохдоо Сангийн сайдын 2015 оны 353 тушаалаар батлагдсан “Бодит үнэ тооцох аргачлал”-аар гомдол гаргагчийн зээлийн хүүгийн жишгийг 2013-2017 оныг дуустал хугацаанд ашигласан болох нь тодорхой байдаг. 2015 оны 12 сард батлагдсан журмыг 2013, 2014, 2015 оны 1-11 саруудад буцааж хэрэглэсэн. Мөн хэрэгт авагдсан баримт татварын улсын байцаагч нь тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан дээрх журмуудын яг аль заалтын дагуу жишиг хүүг тооцсоноо огт ялгаж, тайлбарлаж байгаагүй.
13. Тухайлбал, шүүхэд авагдсан баримтад татварын улсын байцаагч нарын хийсэн харьцуулагдах байдлын шинжилгээ нь хэрэгт огт хавсаргагдаагүй. Зөвхөн гуравдагч этгээдүүдийн байгуулсан зээлийн хүүгийн мэдээллийг л харьцуулсан хүснэгт байдаг. Гэтэл 2015 оны 353 дугаар тушаалаар батлагдсан аргачлалын 5.2.4.1-т заасан Б хэсэгт “Зээл, санхүүжилтийн харилцааны Харьцуулагдах байдлын шинжилгээнд дараах шинжилгээг, харьцуулалтыг заавал хийхийг шаарддаг”: санхүүжилтийн шинж чанар, зорилго, хэмжээ, хугацаа, гэрээний нөхцөл, хүүгийн төрөл, тогтмол, хөвөгч гэх мэт, батлан даалт, барьцаа, зээлдүүлэгчийн зээлжүүлэх чадвар, талуудын байршил гэж заасан байдаг. Гэтэл энэ мэдээлэл огт байдаггүй. Энэ шаардлагаас харахад, зээлийн гэрээний хүүгийн хэмжээ бол бодит үнэ тооцох зөвхөн нэг үзүүлэлт, бусад үзүүлэлтийг харгалзахгүйгээр тогтоовол энэ нь Аргачлалыг зөрчсөнд тооцогдоно. Мөн татварын улсын байцаагч нь жишиг үнэ тооцохдоо “Харьцуулагдах” үнийн аргыг ашигласан гэдгээ тодорхой хэлдэг. Харин Сангийн сайдын 2007 оны 86 дугаар тушаалаар батлагдсан аргачлалын 3.2.1-д “Харьцуулагдах үнийн аргыг татварын албанаас хэрэглэж жишиг үнэ тогтоох тохиолдолд дараах томьёог ашиглах”-аар заасан. Үүнд: “Бодит үнэ= ЗЗҮ-а, ЗЗҮ-Зах зээлийн үнийн талаарх мэдээлэл авах албан ёсны эх үүсвэрээс авсан бараа, ажил, үйлчилгээний үнэ а-бараа, ажил үйлчилгээг худалдан авагчид хүргэх, борлуулахтай холбогдох зардал” гэж заасан. Гэтэл энэ томьёог татварын улсын байцаагч нь 2013-2015 онд хамаарах жишиг зээлийн хүүг тогтоохдоо огт ашиглаагүй, ЗЗҮ-ийг тогтоогоогүй. Мөн зээл олгоход гарсан зардлыг огт тооцоогүй. Тэгэхээр эдгээрт үндэслэн бидний зүгээс татварын улсын байцаагч нар нь анхнаасаа бодит хүүг тогтоохдоо Татварын ерөнхий хуулийн 48.6 дахь хэсэгт заасан Сангийн сайдын баталсан аргачлалыг баримтлаагүй. Харьцуулах байдлын шинжилгээ огт байдаггүй учраас хариуцагч шүүгч гаргаж өгөөгүй. Иймд татварын улсын байцаагчийн тооцсон жишиг зээлийн хүү нь эрх зүйн үндэслэлгүй, холбогдох журмын дагуу тооцож гаргаагүй тул шийтгэлийн хуудаст заасан жишиг хүүд үндэслэн тооцсон татварын зөрчил нь нотлогдохгүй байна. Үүнд анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс огт дүгнэлт хийгээгүй, энэ нь шүүхийн шийдвэрүүдэд нөлөөлсөн.
14. Дөрөв: Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.6 дугаар зүйлийн 1.1 дүгээр заалт, 6.6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг, 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасанчлан татварын хяналт шалгалтын явцад илрүүлсэн зөрчлийг нотлох, зөрчил оногдуулах талаар журамласан зохицуулалтыг буруу тайлбарлаж, хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэх байдлаар хэргийг шийдвэрлэсэн. Магадлалын 9 дүгээр талд “Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 1.1-д зааснаар татварын улсын байцаагч нь хуулиар хүлээсэн татварын хяналт шалгалт хийх чиг үүргээ хэрэгжүүлж зөрчлийн шинжтэй үйлдэл, эс үйлдэхгүйг илрүүлсэн бол зөрчил шалган шийдвэрлэх тодорхой ажиллагаа явуулж, 6.6 дугаар зүйлийн 1.1-д зааснаар зөрчлийг татварын хяналт шалгалтын явцад санхүүгийн анхан шатны баримтууд, нягтлан бодох бүртгэлийн баримтууд, татварын тайлангаар тогтоогдсон гэж үзсэн бол 6.1 дүгээр зүйлийн 2.2.3-т зааснаар хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалган шийдвэрлэх боломжтой бөгөөд татварын улсын байцаагч нар татварын хяналт шалгалт хийж, зөрчлийг шалган шийдвэрлэхдээ зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчөөгүй байна” гэсэн.
15. Давж заалдах шатны шүүхийн дээрх дүгнэлт нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.1 дүгээр зүйлд “энэ хуулийн зорилт нь зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны үндэслэл, журмыг тогтоож, зөрчлийг шалгах, зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах, энэхүү ажиллагааны явцад хүн, хуулийн этгээдийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалахад оршино”, 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Эрх бүхий албан тушаалтан энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан зөрчлийн шинжтэй үйлдэл, эс үйлдэхүйг илрүүлсэн, эсхүл гомдол мэдээллийг хүлээн авснаас хойш ажлын 3 өдрийн дотор шалгаж, дараах шийдвэрийн аль нэгийг гаргана”, 6.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг мөн Зөрчил шалган шийдвэрлэх хуулийг бүхэлд нь буруу тайлбарлаж хэргийг шийдвэрлэсэн гэдгийг тодорхой харуулж байна. Мөн шүүхээс хялбаршуулсан журмаар хэргийг шийдвэрлэхдээ холбогдох хууль тогтоомжийг мөрдсөн эсэх, гарсан шийдвэр нь хууль, эрх зүйн актаар тогтоосон журмын дагуу явагдсан эсэх талаар огт дүгнэлт хийгээгүй.
16. Татварын хяналт шалгалт нь Татварын ерөнхий хууль /2008/-ийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт зааснаар “татвар төлөгч Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжид зааснаар төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэт тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг татварын алба, татварын улсын байцаагч хянана” тус хяналт шалгалтаар зөрчил илрэхгүй байх бололцоотой. Харин зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмыг дагах ёстой. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.1-д “энэ хуулийн зорилт нь зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны үндэслэл, журмыг тогтоож, зөрчлийг шалгах, зөрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдэд шийтгэл оногдуулах, энэхүү ажиллагааны явцад хүн, хуулийн этгээдийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалахад оршино” гэсэн байдаг. Мөн зөрчлийг нотлох ажиллагааг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 4.14, 4.15-д заасан журмыг баримтлах ёстой.
17. Татварын улсын байцаагч нар нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.6 дугаар зүйлийн 1-т “Зөрчил үйлдэгдсэн нь ил тодорхой, зөрчил, учирсан хохирлыг нотлох талаар зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах шаардлагагүй бол хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалган шийдвэрлэнэ” гэж заасныг үндэслэн хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн. Гэтэл гомдол гаргагчийн маргаж байгаа татварын маргааны хувьд зөрчлийг илрүүлэх үед шаардлагатай бүх нотлох баримт цуглаагүй байсан. Тухайлбал төрд учирсан хохирол буюу татварын улсын байцаагч нарын тогтоосон жишиг зээлийн гэрээний хүүг татварын байцаагч нар нэмж нотлох баримт цуглуулах замаар гаргасан. Үүнд дараах үйлдлүүд орно. Гомдол гаргагч компанид байсан анхан шатны баримтуудад тулгуурлаагүй буюу гуравдагч этгээдүүдийн хооронд байгуулсан зээлийн гэрээнүүдийг олж, тэдгээрийн хүүг харьцуулах замаар жишиг хүүг гаргасан. Энэхүү учирсан хохирлыг нотлох ажиллагааг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулиар тогтоосон нотлох баримт цуглуулах журам буюу 4.14, 4.15 дугаар зүйлүүдийг зөрчиж хийсэн. Өөрөөр хэлбэл дээрх жишиг үнийг тогтоосон судалгаа, тооцоололд нь зөрчлийг илрүүлэх үед бэлэн байгаагүй гэдэг нь манай маргаж буй хэргийг нотолж, зөрчилд нь хариуцлага тооцоход хялбаршуулсан журмаар хэргийг шийдвэрлэх үндэслэлгүй байсан гэдэг нь харагдаж байна. Гэтэл татварын улсын байцаагч нар нь татварын хяналт шалгалтын явцад зөрчил илрүүлсэн тохиолдолд илрүүлснээс хойш 3 хоногийн дотор зөрчлийн хэрэг нээхийг заасан Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг болон 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг зөрчиж, зөрчлийг татварын хяналт шалгалтын хүрээнд илрүүлж, холбогдох тооцоолол, бодолтыг хийсэн бөгөөд энэ талаар холбогдогчид огт мэдэгдээгүй, хуулиар олгогдсон эрхийг нь эдлүүлэх талаар арга хэмжээ аваагүй болох нь тодорхой байдаг.
18. Хэрэв зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу явуулсан бол зөрчлийн үндэслэл болсон “бодит зээлийн хүү”-г байцаагч хэрхэн тооцоолж гаргасныг бид шаардах, мөн энэ талаарх мэдээллийг зөрчлийн хавтаст хэрэгт авахуулах зэрэг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.1.2-т заасан “холбогдогчийн эрх”-ээ эдлэх боломжтой байх байсан. Хариуцагчийн шүүх хуралдааны явцад гаргасан тайлбар нь бодит байдалд нийцээгүй бөгөөд харин ч эрх бүхий албан тушаалтан болох татварын улсын байцаагч нар нь зөрчлийн хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг журамласан Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.1 дүгээр зүйлийн 2, 3.5 дугаар зүйл, 4.1 дүгээр зүйлийн 1, 4.14 дүгээр зүйл, 4.15 дугаар зүйлүүдийг ноцтой зөрчиж, хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шийдвэрлэсэн болохоо тайлбараараа нотлон, улам баталгаажуулсан байна. Энэ нь дараах байдлаар тогтоогдоно. Үүнд: Татварын улсын байцаагч нар нь ерөнхий нягтлан бодогч Ц.Оюунбаярыг 2018 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдрийн 01 тоот эрх бүхий албан тушаалтны тогтоолоор холбогдогч болох “И СОС м л” ХХК-ийн хууль ёсны төлөөлөгчөөр тогтоож, мөн тэр өдрөө Ц.Оюунбаяраас мэдүүлэг авсан. Мөн тухайн өдөр буюу 2018 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдөр хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх зөрчилд оногдуулах 0297760 тоот шийтгэлийн хуудсыг үйлдсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой бүх баримт бичгийг нэг өдөр буюу 2018 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдөр үйлдэж холбогдогч, түүний хууль ёсны төлөөлөгчийн зүгээс, өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалцаа авах, тайлбар гаргах, зөрчил шалгах тодорхой ажиллагаа явуулах хүсэлт гаргах, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэлтэй танилцах, түүнд засвар оруулах хүсэлт гаргах, нотлох баримт шалгуулах хүсэлт гаргах, нотлох баримт гаргаж өгөх зэрэг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх боломжийг олгоогүй. Татварын улсын байцаагч нар зөрчлийн хэрэг нээгээгүй, зөрчлийг нотлох баримт бичиг, үндэслэлтэй танилцах боломжоор хангаагүй тул холбогдогч нь зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хуулиар олгогдсон эрхээ эдэлж чадаагүй.
19. Мөн холбогдогч нь татварын байцаагчийн танилцуулсан 2 төрлийн татварын зөрчлийг зөвшөөрөөгүй гэдгийг хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн гомдолд тодорхой тусгасан байна. Холбогдогч өөрт нь холбогдуулсан зөрчлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй тохиолдолд татварын байцаагч нарын зүгээс уг зөрчлийг нотолж, тогтоох ёстой бөгөөд уг ажиллагааг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу явуулах, нотлох баримтыг зөрчлийн хэрэгт хавсаргах зэрэг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.5 дугаар зүйл, 4.1 дүгээр зүйл, 4.14 дүгээр зүйл, 4.15 дугаар зүйлд тус тус заасан үүргээ байцаагч нар биелүүлэлгүй зөрчил шалган шийдвэрлэх журмыг ноцтой зөрчсөн. Иймд, улсын байцаагч нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.1-д “зөрчил үйлдэгдсэн нь ил тодорхой, зөрчил, учирсан хохирлыг нотлох талаар зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах шаардлагагүй бол”, 1.2-т “зөрчил үйлдэгдсэн, учруулсан хохирол нь нотлох баримтаар тогтоогдож холбогдогч зөрчил үйлдсэнээ сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн бол”, 1.3-т “зөрчил үйлдсэн болох нь стандартаар баталгаажсан хэмжилт-хяналтын төхөөрөмжөөр нотлогдсон бол зөрчлийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх”-ээр зохицуулсан атал дээрх нөхцөлд тохироогүй маргаан, зөрчлийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн нь хууль зөрчсөн гэж бид үзэж байна.
20. Түүнчлэн, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 107 дугаар зүйлийн 107.4-т “шүүхийн шийдвэрийн үндэслэх хэсэгт хэрэгт байгаа болон шүүх хуралдаанаар хэлэлцэгдэж, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд үндэслэл болгосон нотлох баримтыг үнэлж дүгнэсэн байдал, захиргааны актын хууль зүйн үндэслэл, түүнд өгөх тайлбар, шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болсон хэм хэмжээ, тэдгээрийг хэргийн бодит нөхцөл байдалд хэрхэн тайлбарлаж хэрэглэсэн тухай заана” гэсэн байдаг. Гэвч анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрүүд нь энэ шаардлагыг хангаагүй байна.
21. Иймд, Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдрийн 128/ШШ2019/0212 дугаар шийдвэр, Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 05 дугаар сарын 21-ний өдрийн 343 дугаар магадлалыг хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 18 дугаар зүйлийн 14-т заасны дагуу бидний хөндөгдсөн эрх ашгийг хамгаалж өгнө үү” гэжээ.
ХЯНАВАЛ:
22. Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын хяналт шалгалтын хэлтсийн даргын олгосон хяналт шалгалтын 21180800318 томилолтын дагуу тус хэлтсийн татварын улсын байцаагч Т.О Л.Н нар “И СОС м л” ХХК-ийн 2013-2017 онуудын татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийж, 2018 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдрийн 297760 дугаартай шийтгэлийн хуудсаар 16,871,102,319.00 төгрөгийн зөрчилд 1,476,749,427.10 төгрөгийн нөхөн татвар, 481,419,344.30 төгрөгийн торгууль, 314,818,665.20 төгрөгийн алданги, нийт 2,272,987,436.60 төгрөгийн төлбөр тогтоосныг тус компани эс зөвшөөрч шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулахаар гомдол гаргажээ.
23. Нэг. Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн гэх тухайд:
24. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 1-д “Дараахь тохиолдолд эрх бүхий албан тушаалтан прокурорын нэгдсэн бүртгэлд бүртгүүлж, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулна:” гээд 1.1-д “хуулиар хүлээсэн чиг үүргээ хэрэгжүүлэх явцад энэ хуулиар шалган шийдвэрлэхээр харьяалуулсан зөрчлийн шинжтэй үйлдэл, эс үйлдэхүйг илрүүлсэн”, мөн зүйлийн 2-т “Эрх бүхий албан тушаалтан энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан зөрчлийн шинжтэй үйлдэл, эс үйлдэхүйг илрүүлсэн, эсхүл гомдол, мэдээллийг хүлээн авснаас хойш ажлын 5 өдрийн дотор шалгаж, дараахь шийдвэрийн аль нэгийг гаргана” гээд 2.3-т “хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх” гэж; 6.6 дугаар зүйлийн 1-д “Дараахь үндэслэлийн аль нэг нь тогтоогдвол эрх бүхий албан тушаалтан зөрчлийг газар дээр нь, эсхүл хялбаршуулсан журмаар шалган шийдвэрлэнэ:” гээд 1.1-д “зөрчил үйлдэгдсэн нь ил тодорхой, зөрчил, учирсан хохирлыг нотлох талаар зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах шаардлагагүй бол;”, 1.2-т “зөрчил үйлдэгдсэн, учруулсан хохирол нь нотлох баримтаар тогтоогдож холбогдогч зөрчил үйлдсэнээ сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн бол;” гэж тус тус заажээ.
25. Хэрэгт авагдсан баримтаас үзэхэд: Татварын улсын байцаагч нар нь 2018 оны 08 дугаар сарын 15-ны өдөр олгосон татварын хяналт шалгалт хийх удирдамжийн дагуу 2018 оны 08 дугаар сарын 20-ны өдрөөс эхлэн 10 дугаар сарын 19-ний өдрийг хүртэл 2 сар орчим хяналт шалгалтыг хийсэн; энэ хугацаанд татвар төлөгчөөс хяналт шалгалтад хамаарах тайлант хугацааны баримт бичгийг жагсаалтаар шаардан хүлээн авч, санхүүгийн анхан шатны баримтууд, нягтлан бодох бүртгэлийн баримтууд, татварын тайлан болон бусад баримтад хяналт шалгалтыг хийж, 10 дугаар сарын 19-ний өдөр татварын хяналт шалгалтаар зөрчил илрүүлсэн тэмдэглэл үйлдсэн; уг ажиллагаанд компаниас олгосон итгэмжлэлээр ерөнхий нягтлан бодогч Ц.Оюунбаярыг хууль ёсны төлөөлөгчөөр тогтоон, холбогдогчийн эрх, үүрэг танилцуулж, түүнээс мэдүүлэг авсан; ерөнхий нягтлан бодогч Ц.Оюунбаяр өгсөн мэдүүлэгтээ “түрээсээр эзэмшиж байгаа хөрөнгөд элэгдэл тооцож, хасагдах зардал өсгөж, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар (цаашид “ААНОАТ” гэх) ногдох орлого бууруулсан” болон “нэхэмжлэгч компаний гүйцэтгэх захирлын хүүхдийн сургалтын төлбөрийг хасагдах зардалд тооцож, ААНОАТ ногдох орлогыг бууруулсан” гэх зөрчил үйлдсэн болохоо хүлээн зөвшөөрсний зэрэгцээ бусад зөрчлийн хувьд “...бие даан хариулах боломжгүй...” гэснээс өөрөөр зөрчлөө үгүйсгээгүй буюу зөрчлөө хүлээн зөвшөөрөхгүй талаар тайлбар, нотлох баримт гаргаж, маргаагүй энэ тохиолдолд татварын улсын байцаагч нарыг зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны зөрчсөн гэж буруутгах үндэслэлгүй, энэ талаарх гомдлыг хүлээн авах боломжгүй.
26. Хоёр. Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны “3, 4, 5” дугаарт бичигдсэн зөрчлийн тухайд:
27. Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны 3 дугаарт: нэхэмжлэгч хуулийн этгээдээс иргэн О.Одгэрэлтэй 2010 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдөр 2 жилийн хугацаатай байгуулж, цаашид 2 жил тутамд сунгагдах түрээсийн гэрээгээр Улаанбаатар хотын Баянзүрх дүүргийн 7 дугаар хороо, 15 дугаар хороолол, Их тойруугийн 4а байрны 1 дүгээр давхар, 1-5 дугаартай 237 м.кв талбай бүхий оффисын байрыг түрээслэсэн атлаа өөрийн үндсэн хөрөнгөд бүртгэлгүй уг түрээсэлж буй барилгад хийгдсэн засварын зардлыг үндсэн хөрөнгөндөө барилгаар бүртгэн элэгдлийн шимтгэл тооцож, 2013 онд 12,619,917.0 төгрөг, 2014 онд 13,767,179.5 төгрөг, 2015 онд 13,767,179.5 төгрөг, 2016 онд 13,804,897.8 төгрөг, 2017 онд 13,767,179.5 төгрөгөөр, нийт 67,726,353.3 төгрөг; “И СОС м л” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Травис Куннингхамын хүүхдийн сургалтын төлбөрт олгосон 24,272,000.00 төгрөгөөр тус тус ААНОАТ-ын тайлангаар татвар ногдох орлогоос хасагдах зардал өсгөж, татвар ногдох орлого бууруулсан гэж нийт 91,998,353.3 төгрөгийн зөрчилд 16,798,700.0 төгрөгийн нөхөн татвар, 5,039,610.0 төгрөгийн торгууль, 3,359,740.1 төгрөгийн алданги ногдуулахаар шийдвэрлэжээ.
28. Дээр дурдсанаар, хууль ёсны төлөөлөгчөөр тогтоогдсон ерөнхий нягтлан бодогч Ц.Оюунбаяраас авсан холбогдогчийн мэдүүлэгт эдгээр зөрчлийг гаргасан болохоо хүлээн зөвшөөрсөн тул эдгээр зөрчлийн асуудлаар шүүхэд маргах эрхээ алдах бөгөөд шүүх энэ асуудлаар дүгнэх шаардлагагүй юм. Нөгөө талаас, нэхэмжлэгчээс шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд хүчингүй болгох шаардлага бүхий гомдол шүүхэд гаргахдаа “зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн” гэх үндэслэлээс өөрөөр эдгээр зөрчилтэй холбоотой үндэслэл гаргаж маргаагүйг дурдах нь зүйтэй.
29. Мөн тэмдэглэлийн 4, 5 дугаарт: 2013 онд 891,480,500.0, 2014 онд 231,563,508.2, 2015 онд 511,860,291.8, 2016 онд 109,584,390.0, 2017 онд 293,706,375.6, нийт 2,038,195,065.6 төгрөгийн ААНОАТ-ыг хугацаанд нь төлж барагдуулаагүй зөрчилд 34,534,376.2 төгрөгийн торгууль, 17,541,199.1 төгрөгийн алданги; мөн 2013 онд 48,978,175.7, 2015 онд 56,408,570.1, 2016 онд 36,014,883.2, нийт 141,401,629.0 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ)-ыг тус тус хуульд заасан хугацаанд төлж барагдуулаагүй зөрчилд 3,860,139.9 төгрөгийн торгууль, 1,927,580.5 төгрөгийн алданги тус тус төлүүлэхээр тогтоосныг холбогдогчийн хууль ёсны төлөөлөгчөөс мэдүүлэг авах үед “цаг хугацаанд нь төлдөг боловч зарим үед татварын албаны тайлан хүлээн авах хүртэл хүлээдэг” зэргээр зөрчлөө үгүйсгээгүйн зэрэгцээ нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс анхан шатны шүүх хуралдаан дээр “... хугацаа хэтэрсний хувьд маргах зүйл байхгүй ...”[1] гэж зөрчлөө хүлээн зөвшөөрсөн учир хяналтын журмаар гаргасан “шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах” гомдлын шаардлагад хамаарах эдгээр асуудалд хяналтын шатны шүүх эрх зүйн дүгнэлт өгөх шаардлагагүй гэж үзэв.
30. Гурав. Харилцан хамаарал бүхий компанид олгосон зээлийн хүүгийн орлогод ААНОАТ дутуу ногдуулсан зөрчлийн тухайд:
31. Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны “1” дугаарт харилцан хамаарал бүхий этгээдэд олгосон зээлийн хүүгийн орлогод Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль (2006 оны)-ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1.4-т зааснаар албан татвар ногдуулаагүй зөрчил үйлдсэн гэж үзэж, 6,574,006,746.9 төгрөгийн зөрчилд 657,400,674.70 төгрөгийн нөхөн татвар, 197,220,202.50 төгрөгийн торгууль, 131,480,135.00 төгрөгийн алданги, нийт 986,101,012.20 төгрөгийн төлбөр ногдуулжээ.
32. Хавтаст хэрэгт авагдсан баримтаас үзэхэд: Гомдол гаргагч “И СОС м л” ХХК-ийг 2010 онд Сингапур улсын “И СОС П Л” компани 80 хувь, Монгол Улсын иргэн Л.Сарангэрэл 20 хувийн хөрөнгө оруулалттайгаар үүсгэн байгуулсан, одоог хүртэл үүсгэн байгуулагч, хувьцаа эзэмшигчийн мэдээлэлд өөрчлөлт ороогүй; “И СОС м л” ХХК нь 2011 оны 09 дүгээр сарын 12-ны өдөр 5 жилийн хугацаатай байгуулсан, үнийн дүн тодорхойлоогүй зээлийн гэрээгээр харилцан хамаарал бүхий (үүсгэн байгуулж, 80% хувьцаа эзэмшдэг) “И СОС П Л” компанид жилийн 2.5 (сарын 0,2) хувийн хүүтэйгээр 2013 онд 12,817,041,112.0 төгрөгийн, 2014 онд 14,865,938,518.4 төгрөгийн, 2015 онд 15,021,473,356.0 төгрөгийн, 2016 онд 11,675,348,741.6 төгрөгийн, 2017 онд 9,485,924,474.4 төгрөгийн зээлийг олгосон; уг зээлийн гэрээг 2016 оны 09 дүгээр сарын 12-ноос 2021 оны 06 дугаар сар хүртэл сунгасан санамж бичиг байгуулсан гэх нөхцөл байдал тогтоогдсон байна.
33. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль (2006 оны)-ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1-д “Албан татвар төлөгчийн дараах орлогод албан татвар ногдоно:” гээд 9.1.4-т “Хүүгийн орлого” гэж; Татварын ерөнхий хууль (2008 оны)-ийн 48 дугаар зүйлийн 48.1-д “тодорхой үйл ажиллагаа эрхлэхдээ бодит бус үнэ хэрэглэсэн, тайлан, бүртгэл хөтлөөгүй буюу дутуу хөтөлсөн, эсхүл бүртгэл, татварын тайланг гаргаж өгөөгүй нь нотлогдсон тохиолдолд татварын алба тухайн татвар төлөгчийн татварын ногдлыг дор дурдсан шууд бус аргаар тодорхойлно” гээд 48.1.1-д “бодит үнийн арга;”, 48.2-д “харилцан хамаарал бүхий этгээдийн хооронд хийгдсэн үйлдвэрлэл, худалдаа, санхүүгийн үйл ажиллагаанд хэрэглэсэн үнэ нь ийм харилцан хамааралгүй этгээдийн хооронд хэрэглэсэн үнээс ялгаатай байвал зах зээлийн ердийн нөхцөлд хэрэглэж болох үнийн харьцуулалт, тооцооллын аргыг ашиглан татварын ногдол тогтоохыг “бодит үнийн арга” гэнэ”, 48.3-т “Татвар төлөгч Монгол Улсад болон гадаад улсад байгаа харилцан хамаарал бүхий этгээдтэй хийсэн борлуулалт, худалдан авалт, боловсон хүчин илгээх, техникийн үйлчилгээ үзүүлэх, хоршсон үйлдвэрлэл явуулах зэрэг үйл ажиллагаанд хэрэглэсэн үнэ, төлбөр, хураамж нь /цаашид “үнэ” гэх/ бодит үнээс их буюу бага байвал татварын ногдлыг тодорхойлохдоо бодит үнийн аргыг хэрэглэнэ”, 48.4-т “Харилцан хамаарал бүхий этгээд” гэж Монгол Улсын болон гадаад улсын аливаа хуулийн этгээдийн удирдлага, хяналт болон эд хөрөнгийн эрхэд нь шууд ба шууд бусаар оролцох эрхтэй этгээдийг хэлнэ” гэж; мөн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль (2006 оны) -ийн 6 дугаар зүйлийн 6.1-д “Албан татвар төлөгчтэй дор дурдсан харилцаатай бол “харилцан хамаарал бүхий этгээд“ гэж үзнэ:” гээд 6.1.1-д “энгийн хувьцааных нь 20 буюу түүнээс дээш хувийг эзэмшдэг;” гэж тус тус заажээ.
34. Хуулийн дээрх зохицуулалтын дагуу хуулийн этгээдийн хувьцааных нь 20 буюу түүнээс дээш хувийг эзэмшдэг бол харилцан хамаарал бүхий этгээд гэж үзэх бөгөөд энэхүү этгээдтэй үйлдвэрлэл, худалдаа, санхүүгийн бусад үйл ажиллагаанд хэрэглэсэн үнэ нь бодит үнээс их буюу бага байвал зах зээлийн ердийн нөхцөлд хэрэглэж болох үнийн харьцуулалт, тооцооллын “бодит үнийн арга”-ыг хэрэглэн татварын ногдол тогтоох талаар хууль тогтоогч тусгайлан зохицуулсан.
35. Мөн Татварын ерөнхий хууль (2008 оны)-ийн 48 дугаар зүйлийн 48.6-д “Татварын ногдлыг шууд бус аргаар тодорхойлох аргачлалыг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална” гэж заасны дагуу Сангийн сайдын 2007 оны 86 дугаар тушаалаар “Жишиг үнэ хэрэглэх аргачлал”-ыг баталсан бөгөөд хэдийгээр “Жишиг үнэ” гэж гарчигласан ч аргачлалын 1.1-д “Энэхүү журмын зорилго нь харилцан хамаарал бүхий аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар төлөгч хоорондоо зах зээлийн үнээс үндэслэлгүйгээр хямд буюу өндөр үнээр (цаашид бодит бус үнэ гэх) бараа борлуулсан буюу шилжүүлсэн, ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн ...тохиолдолд “жишиг үнэ”-ийг тооцох арга зүйг тогтооход оршино” гэж зааснаас үзэхэд тухайн аргачлал нь маргаанд огт хамааралгүй гэж үзэх боломжгүй; уг аргачлалын 3.2.1-д “... бараа, ажил, үйлчилгээний зах зээл дээр тухайн бараа, ажил, үйлчилгээтэй адил төрлийн ...бараа, ажил, үйлчилгээний үнэтэй харьцуулах зарчимд үндэслэнэ” гэж адил төрлийн үйлчилгээ байгаа бол тухайн үйлчилгээний үнэтэй харьцуулах замаар жишиг үнэ тооцох боломжтой талаар тодруулсан байна.
36. Түүнчлэн, мөн сайдын 2015 оны 353 дугаар тушаалаар “Бодит үнэ тооцох аргачлал”-ыг баталсан бөгөөд уг аргачлалын 6.2.1-д “...харилцан хамаарал бүхий этгээдүүдийн хоооронд хийгдсэн ажил, гүйлгээний үнэ, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлийг харилцан хамааралгүй этгээдүүд хооронд харьцуулагдах боломжтой адилхан эсхүл нэг төрлийн ажил гүйлгээний нөхцөлд хийсэн үнэ, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг харьцуулан тодорхойлно” гэж харьцуулагдах үнийн аргыг тодорхойлсон.
37. Иймд, хуулийн үндсэн зохицуулалтын хүрээнд эдгээр аргачлалаар тодорхойлсон аргыг үндэслэж, хүүний зах зээлийн талаарх албан ёсны мэдээллийн эх үүсвэр болох Монгол банкнаас тухайн хугацаанд хамаарах бодлогын хүү, арилжааны банкуудын зээлийн дундаж хүүнээс зэх зээлийн бодит дундаж хүүг тооцож, үүнээс зээлийн хүүгийн бодит орлогыг тодорхойлон, түүнд ногдох ААНОАТ-ын тайлангаар дутуу тайлагнасан хүүгийн орлогод татвар тооцсон нь буруу биш, энэ талаар гомдол гаргагчийн “...бодит үнэ тогтоох аргачлал байгаагүй учир тооцох боломжгүй ..., аргачлалыг буруу хэрэгжүүлсэн...” гэх гомдлын үндэслэл няцаагдаж байна.
38. Нөгөө талаас, шүүхүүдийн дүгнэсэнчлэн “...эдгээр аргачлалаар татвар төлөгчид шинээр эрх, үүргийг үүсгэж, өөрчилж дуусгавар болгоогүй буюу шинээр эрх зүйн харилцаа үүсгээгүй, харин хуулиар нэгэнт тогтоосон татварыг тооцох жишиг буюу бодит үнийг тодорхойлоход чиглэсэн, хуулийг хэрхэн хэрэглэх талаар татварын байцаагч нарт тайлбарласан буюу чиглэл болгосон дотогш чиглэсэн акт байх тул Захиргааны ерөнхий хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.1-д “Захиргааны хэм хэмжээний акт гэж хуулиар тусгайлан эрх олгогдсон захиргааны байгууллагаас нийтээр заавал дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан, гадагш чиглэсэн, үйлчлэл нь байнга давтагдах шинжтэй шийдвэрийг ойлгоно” гэж заасанд хамаарахгүй бөгөөд уг аргачлал нь захиргааны хэм хэмжээний актад байх нийтээр заавал дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан, гадагш чиглэсэн шинжийг агуулаагүй...” буюу өөрөөр хэлбэл, “бодит үнэ” тогтоох аргыг хууль тогтоогч хуулиар зохицуулсан, эдгээр аргачлалаар шинэ эрх зүйн харилцаа үүсгээгүй, зөвхөн тодруулж, хууль хэрэгжүүлэгч этгээдүүдэд хандаж тайлбарласан шинжтэй, дотогш чиглэсэн акт байх тул “...аргачлал нь хэм хэмжээний актын нэгдсэн санд бүртгэгдээгүйгээс хэрэглэх үндэслэлгүй” гэсэн гомдол мөн үндэслэлгүй талаар зөв дүгнэжээ.
39. Иймд, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль (2006 оны) -ийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1.4-т зааснаар хүүгийн орлогод ААНОАТ ногдуулж төлөх үүрэгтэй, ийнхүү татварыг тайлагнахдаа харилцан хамаарал бүхий этгээдэд олгосон зээлийн хүүг жилийн 2.5 хувиар буюу бодит бус үнээр тогтоосноор татварыг дутуу ногдуулсныг Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1.1.2-т заасан зөрчил гэж үзэж, шууд бус үнийн арга болох харьцуулагдах үнийн аргаар бодит үнийг тогтоож, түүнээс татварын ногдлыг тодорхойлж, дутуу тайлагнасан нөхөн татварыг торгууль, алдангийн хамт төлүүлэхээр тогтоосон нь үндэслэлтэй байна.
40. Дөрөв. Харилцан хамаарал бүхий компанид олгосон зээлийн хүүгийн орлогод НӨАТ ногдуулаагүй зөрчлийн тухайд:
41. Татварын хяналт шалгалтаар харилцан хамаарал бүхий компанид олгосон зээлийн хүүгийн орлогод НӨАТ ногдуулаагүй 8,025,500,524.20 төгрөгийн зөрчилд 802,550,052.40 төгрөгийн нөхөн татвар, 240,765,015.70 төгрөгийн торгууль, 160,510,010.50 төгрөгийн алданги, нийт 1,203,825,078.60 төгрөгийн төлбөр тогтоожээ.
42. Дээр дурдсанаар, “И СОС м л” ХХК нь өөрийн хувьцааны 80 хувийг эзэмшдэг, үүсгэн байгуулагч Сингапур улсын “И СОС П Л” компанид 2011 оны 09 дүгээр сарын 12-ны өдөр 5 жилийн хугацаатай байгуулсан, үнийн дүн тодорхойлоогүй зээлийн гэрээгээр жилийн 2.5 хувийн хүүтэйгээр олгосон 2013 оны 12,817,041,112.0 төгрөгийн, 2014 оны 14,865,938,518.4 төгрөгийн, 2015 оны 15,021,473,356.0 төгрөгийн, 2016 оны 11,675,348,741.6 төгрөгийн, 2017 оны 9,485,924,474.4 төгрөгийн зээлийн хүүгийн орлогод НӨАТ ногдуулаагүй байх бөгөөд маргаан бүхий шийтгэлийн хуудсаар НӨАТ-ын тухай (2006 оны) хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.4, 2015 оны хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д заасны дагуу НӨАТ ногдуулж төлөөгүй учир Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1.1-д заасан татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилгоор татвар ногдох орлогоо нуун дарагдуулсан, татварын тайланд тусгаагүй зөрчил гаргасан гэж үзэж шийтгэл ногдуулжээ.
43. Анхан болон давж заалдах шатны шүүхүүд: “... НӨАТ-ын тухай 2006 оны хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.4 болон 2015 оны хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-д зааснаар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үзүүлсэн үйлчилгээнд НӨАТ ногдуулахаар байх бөгөөд 2006 оны мөн хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.6.7 болон 2015 оны хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.7 дахь заалтаар банкны болон банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршооны зээлийн хүүг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхөөр байна. Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.3.4-т зааснаар банкнаас бусад этгээд зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэхээр бол тусгай зөвшөөрөл шаардах бөгөөд ийнхүү тусгай зөвшөөрөл авсан этгээдийн зээлийн үйл ажиллагааны орлого буюу зээлийн хүүг НӨАТ-аас чөлөөлөхөөр хуульчилсан ...” гэсэн дүгнэлт хийж, гомдлын энэ хэсэгт хамаарах шаардлагыг хангаагүй нь үндэслэлгүй болжээ.
44. НӨАТ-ын тухай хуулиудын 13 дугаар зүйлийн 13.6.5 (2006 оны) болон 13.5.5 (2015 оны) дахь заалтын аль алинд “зээл олгох үйлчилгээ” НӨАТ-аас чөлөөлөгдөхөөр (2006 оны хуульд “урьдчилгаа”-г чөлөөлсний зэрэгцээ) заасан бөгөөд харин 13.6.7-д “банкны болон санхүүгийн түрээсийн хүү, ногдол ашиг, зээлийн баталгааны хураамж, даатгалын гэрээний хураамж төлөх үйлчилгээ;” гэснийг 2015 оны НӨАТ-ын тухай хуулийн 13.5.7-д “Банкны болон банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршооны зээлийн хүү, ААНОАТТХ-ийн 9.4-т заасан хүү, 10.1.3-т заасан хувьцаа, үнэт цаас, санхүүгийн бусад хэрэгсэл, санхүүгийн түрээсийн хүү, ногдол ашиг, зээлийн баталгааны хураамж, даатгалын гэрээний хураамж төлөх үйлчилгээ” гэж өөрчилжээ.
45. Өөрөөр хэлбэл, тухайн хугацаанд хамаарах аль аль хуулийн зохицуулалтаар “зээл олгох үйлчилгээ” нь НӨАТ-аас чөлөөлөгдөх бөгөөд харин 2006 оны хуулиар гагцхүү “банк”-нд хамаарах зарим дурдсан үйлчилгээ НӨАТ-аас чөлөөлөгддөг байсныг банкны зэрэгцээ банк бус санхүүгийн байгууллага болон хадгаламж зээлийн хоршооны (Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.2.1, 15.3.1, 15.3.4-т заасан “санхүүгийн зуучлагч”-ийн үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрлийн үндсэн дээр эрхэлдэг этгээдүүдийн) дурдсан үйлчилгээг хамруулжээ.
46. Хуулийн эдгээр зохицуулалтын агуулгыг тодруулахын тулд бусад хуулийн зохицуулалтуудтай уялдуулан тайлбарлах шаардлагатай.
47. Иргэний хуулийн 281-286 дүгээр зүйлд “Зээл”-ийн харилцаанд орох ерөнхий нөхцөлийг зохицуулсан бол мөн хуулийн 451-453 дугаар зүйлд банк, зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий этгээдээс зээл олгох тусгай харилцааг хууль тогтоогч нарийвчлан зохицуулсан; эндээс зээлийн төрөл бүрийн бүтээгдэхүүнийг нийтэд санал болгож, борлуулсан зээлийн бүтээгдэхүүний хүүгийн орлогоос өөрийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх байдлаар зээл олгох үйл ажиллагааг тогтмол эрхэлж, орлого олдог бол Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн холбогдох заалтын дагуу тусгай зөвшөөрөл авах бөгөөд эдгээр этгээдийн хуульд дурдсан үйлчилгээг НӨАТ-ын тухай хуулийн 13.6.7 болон 13.5.7-д зааснаар НӨАТ-аас чөлөөлөхөөр; харин зээл олгох үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрлийн үндсэн дээр тогтмол эрхэлдэггүй иргэн, хуулийн этгээдээс бусад этгээдэд зээл олгосон бол уг “үйлчилгээ”-г НӨАТ-ын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.6.5 болон 13.5.5 дахь заалтын дагуу чөлөөлөгдөнө гэж үзэхээр байна.
48. Тодруулбал, нэгэнт хууль тогтоогч НӨАТ-аас чөлөөлөх хуулийн энэхүү зохицуулалтад банк болон банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршоо буюу тусгай зөвшөөрлийн үндсэн дээр “санхүүгийн зуучлагч”-ийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг этгээдийн зээл олгохтой холбоотой үйлчилгээг тусгайлан нэрлэж заасны зэрэгцээ “зээл олгох үйлчилгээ” гэж “зэрэгцээ диспозици” байдлаар зохицуулснаас үзэхэд эдгээр нь нэг агуулга, үйлчлэлтэй буюу тусгай зөвшөөрөлтэй дурдсан этгээдэд хамааралтай гэж тайлбарлах боломжгүй; “зээл олгох үйлчилгээ” гэж ерөнхийлөн зааснаас харахад тусгай зөвшөөрөлгүй бусад хуулийн этгээд болон иргэдээс зээл олгосон бол уг заалтын дагуу чөлөөлөгдөнө гэсэн агуулгаар хуулийг системчлэн тайлбарлах нь зүйтэй, энэ талаар шүүхүүд анхаараагүй нь буруу болжээ.
49. Тиймээс гомдол гаргагчийн “... Нэгэнт зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдийн зээлийн хүүг НӨАТ-аас чөлөөлөхийг НӨАТ-ын тухай хуулийн 13.5.7 заалтаар зохицуулсан байхад, давхардуулан уг хуулийн 13.5.5 заалтыг зөвхөн зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдэд хамаатуулж шүүхээс хуулийг буруу тайлбарласан. Ямар үндэслэлээр НӨАТ-ын тухай хуульд тусгай зөвшөөрөлтэй этгээдийн зээлийн үйл ажиллагаанд хамаарах хүүг НӨАТ-аас чөлөөлөх 2 тусдаа заалт байгаад шүүх дүгнэлт хийгээгүй, яагаад тус тус хоёр заалт болгон хуульчилсан хууль тогтоогчийн зорилгыг шүүх харгалзан үзээгүй ...” гэх тайлбар үндэслэлтэй, гомдлын энэ шаардлагад хамаарах хэсгийг хангах нь зөв юм.
50. Анхан шатны шүүхээс шийтгэлийн хуудасны хавсралтаар ирүүлсэн зөрчил, түүнд ногдуулсан төлбөрийн тооцооноос 2013, 2014 оны зөрчилд ногдуулсан торгууль, алдангийг Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3, 10 дугаар зүйлийн 10.1-д зааснаар өршөөн хэлтрүүлсэн, хариуцагчийн зүгээс үүнтэй холбогдуулан давж заалдах болон хяналтын журмаар гомдол гаргаагүй тул энэ хэсгийг хөндөхгүй орхихын зэрэгцээ мөн 2015 оны 07 дугаар сарын 02-ноос өмнөх зөрчилд хамаарах торгууль, алданги нь хуулийн үйлчлэлд хамаарч өршөөн хэлтрүүлэгдэх учиртай талаарх шүүхийн дүгнэлтийг дурдах нь зүйтэй.
51. Харин анхан шатны шүүх Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1 дэх заалтыг хэрэглэж, гомдол гаргагчаас 9,730,738.87 төгрөг гаргуулахаар шийдвэрлэснийг давж заалдах шатны шүүх мөн хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2 дахь заалтад хамруулах талаар зөв тайлбарлан хэрэглэжээ. Учир нь тухайн гомдлын шаардлагын зорилго нь хариуцагчаас төлбөр буюу мөнгөөр илэрхийлсэн дүн гаргуулахад бус, харин төлбөрийн “дарамт” бүхий шийтгэлийн хуудас (захиргааны акт) -ыг хүчингүй болгуулах зорилготой эд хөрөнгийн бус, үнэлэх боломжгүй гомдлын төрөл юм.
52. Иймд, дээр дурдсан үндэслэлээр шүүхийн шийдвэр, магадлалд өөрчлөлт оруулж, гомдол гаргагчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлын зарим хэсгийг хангаж шийдвэрлэхээр шүүх бүрэлдэхүүн тогтов.
[1] II хавтаст хэргийн 212 дахь тал